Zarządzanie ochroną środowiska

21.02 .2016
Zarządzanie ochroną
środowiska
Tomasz Poskrobko
Zakres wykładów
• Teoretyczne aspekty nauki o zarządzaniu
środowiskiem.
• Organy i urzędy oraz środki zarządzania
środowiskiem.
• Polityka ekologiczna. Programowanie i planowanie
ochrony środowiska.
• Instrumenty zarządzania środowiskiem.
• Obiekty zarządzania ochroną środowiska.
• Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie.
1
21.02 .2016
Zakres ćwiczeń
• Globalne i lokalne problemy środowiska
przyrodniczego
• Oceny odziaływania na środowisko
• Zarządzanie środowiskiem według normy ISO
14001
Literatura
• B. Poskrobko, T. Poskrobko, Zarządzanie
środowiskiem w Polsce, PWE, Warszawa 2012
• A. Matuszak-Flejszman, System zarządzania
środowiskowego w organizacji, Wyd. Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2007
2
21.02 .2016
Teoretyczne aspekty nauki
o zarządzaniu
środowiskiem
Tomasz Poskrobko
Kształtowanie
środowiska
ANTROPOPRESJA
Ochrona
środowiska
Użytkowanie
środowiska
3
21.02 .2016
Ochrona środowiska
• Ochrona środowiska – jest to ograniczanie lub
ukierunkowanie korzystania z ożywionych i
nieożywionych zasobów i walorów przyrody celem
zapewnienia ciągłości ich użytkowania i utrzymania
właściwej jakości elementów biosfery.
• Ochrona środowiska wyraża się w ograniczeniach
wolności osobistych, szczególnie w odniesieniu do
dysponowania prywatną własnością zasobów i
walorów przyrody;
Kształtowanie środowiska
• Kształtowanie środowiska jest to świadome
wprowadzanie zmian w ekosystemach i
krajobrazach czyli, pomoc człowieka w takim
ukierunkowaniu ich rozwoju, który zapewni wysoki
stopień ich samo reprodukcji i jednocześnie
przyniesie możliwie największe korzyści
gospodarcze i społeczne, zarówno obecnie, jak
i w bliższej oraz dalszej perspektywie.
4
21.02 .2016
Kształtowanie środowiska
• Kształtowanie środowiska polega na:
• kompensacji, czyli uzupełnianiu brakujących (przeważnie
wyeliminowanych przez człowieka) ogniw obiegu materii i energii w
celu zwiększenia produktywności ekosystemów, ich zdolności
asymilacyjnych lub poprawy walorów estetycznych i
mikroklimatycznych środowiska, mających wpływ na przyrodnicze
warunki życia i rozwoju człowieka
• redukcji niektórych elementów ekosystemu lub krajobrazu,
najczęściej nadmiernie rozwiniętych ze względu na wcześniejszą
ingerencję człowieka;
• rekultywacji, czyli odtworzeniu zdegradowanych ekosystemów przez
wyeliminowanie czynników powodujących degradację, na przykład
nadmierne zasolenie lub zbytnie odwodnienie;
• kształtowaniu krajobrazów, stosownie do wymogów zachowania
różnorodności biologicznej i normalnych – ukształtowanych w
procesie ewolucji - środowiskowych warunków życia człowieka.
Użytkowanie środowiska
• korzystanie w sposób stały z zasobów, sił, procesów
i walorów przyrody do celów gospodarczych.
• Polega ono na:
• zagospodarowaniu powierzchni i przestrzeni;
• korzystaniu z ożywionych i nieożywionych zasobów
naturalnych oraz z naturalnych nośników lub źródeł
energii (np. siły wiatru lub wody);
• wykorzystaniu procesów przyrodniczych, na przykład
fotosyntezy w uprawach rolnych;
• usuwaniu do środowiska odpadów w celu ich naturalnej
asymilacji.
5
21.02 .2016
Gospodarowanie środowiskiem
• Gospodarowanie środowiskiem jest to korzystanie z
zasobów, walorów i usług środowiska dla zaspokojenia
potrzeb osobniczych i społecznych ludzi, przy
jednoczesnym:
• ograniczaniu strat i zachowaniu największej ostrożności w
przekształcaniu ekosystemów lub tworów geologicznych przy
eksploatacji zasobów nieodnawialnych,
• wspomaganiu procesów przyrodniczych poddawanych
antropopresji przy użytkowaniu zasobów odnawialnych,
celem zapewnienia trwałości i wydajności ich
funkcjonowania,
• wykorzystywaniu walorów, sił i procesów przyrodniczych, tak
aby nie przerywać naturalnych dróg obiegu materii, energii i
informacji w ekosystemach.
Kształtowanie
środowiska
Użytkowanie
środowiska
Ochrona
środowiska
Gospodarowanie
środowiskiem
6
21.02 .2016
Środowisko przyrodnicze
Zasoby
środowiska
Walory
środowiska
Usługi
środowiska
Środowisko przyrodnicze
Zasoby
środowiska
Walory
środowiska
Usługi
środowiska
7
21.02 .2016
Zasoby naturalne
• Zasoby naturalne to bogactwa mineralne i
organiczne, wykorzystywane przez człowieka w jego
procesie życiowym, działalności gospodarczej,
twórczej i rekreacyjnej.
• Zasoby mogą być:
• odnawialne w długim okresie, np. gleba, drzewostany,
• odnawialne w krótkim okresie, np. trawy lub inne rośliny
jednoroczne i kilkuletnie
• nieodnawialne zidentyfikowane: eksploatowane,
rezerwowe;
• nieodnawialne hipotetyczne i spekulatywne;
Lesistość Polski wg województw
Źródło: A. Wasiak, Raport o stanie lasów w Polsce, Warszawa 2014
8
21.02 .2016
Środowisko przyrodnicze
Zasoby
środowiska
Walory
środowiska
Usługi
środowiska
9
21.02 .2016
Walory środowiska
• Walory środowiska są to specyficzne układy
elementów materialnych i klimatycznych, które
wykorzystuje się bez ich fizycznej eksploatacji, np.
osobliwości przyrodnicze, mikroklimat, piękno
krajobrazu, wzajemny układ (położenie zasobów);
Środowisko przyrodnicze
Zasoby
środowiska
Walory
środowiska
Usługi
środowiska
10
21.02 .2016
Usługi środowiska
• Usługi środowiska są to walory, siły i procesy
przyrodnicze oraz efekty ich istnienia i funkcjonowania,
które dostarczają pozamaterialnych wartości
niezbędnych do życia i rozwoju ludzkości oraz do
przebiegu przyrodniczych procesów gospodarczych.
Usługi środowiska mogą być:
• biologiczno-ekologiczne - usługą jest funkcjonowanie
wszystkich tych procesów przyrody, dzięki którym habitat
człowieka zapewnia wysoką jakość przyrodniczych podstaw
jego życia i rozwoju
• społeczno-gospodarcze - usługą środowiska jest wszystko to,
co ma istotne znaczenie dla normalnego przebiegu procesów
gospodarowania, np. rozkładanie odpadów, samooczyszczanie
się powietrza i wód, obieg substancji odżywczych w
przyrodzie, produkcja miodu, zapylanie roślin uprawnych
Zarządzanie środowiskiem
• Nauka i działalność praktyczna zajmującą się
projektowaniem, wdrażaniem, kontrolowaniem i
koordynowaniem procesów gospodarowania
środowiskiem (procesów użytkowania,
kształtowania i ochrony).
11
21.02 .2016
Ogólny model systemu
zarządzania
WE
Podsystem
zarządzający
(organy
i instytucje
zarządzające)
Podsystem
narzędzi
zarządzania
(środki
i instrumenty
zarządzania)
Przedmiot
i obiekt
zarządzania
WY
Relacja między systemem
zarządzającym a obiektem
zarządzania
Rodzaj
relacji
System zarządzający
Kierunek
relacji
Obiekt zarządzania
Regulacja
Człowiek
System techniczny
(mechaniczny)
Sterowanie
Dowolny system
złożony
Dowolny system złożony
Kierowanie
Człowiek
Grupa ludzi, zwierzę
System techniczny
Zarządzanie
Człowiek
Grupa ludzi
System złożony
z udziałem ludzi
– relacje władcze
System techniczny
(mechaniczny)
– partycypacja w zarządzaniu
12
21.02 .2016
Ogólny model systemu
zarządzania
WE
Podsystem
zarządzający
(organy
i instytucje
zarządzające)
Podsystem
narzędzi
zarządzania
(środki
i instrumenty
zarządzania)
Przedmiot
i obiekt
zarządzania
WY
Rozwinięty model podsystemu
organów i instytucji zarządzania
ORGAN ZARZĄDZAJĄCY
Centralne i terenowe organy
administracji rządowej
Samorządy terytorialne
Jednostki kontroli
PODSYSTEM NARZĘDZI
ZARZĄDZANIA
Organy prawodawcze
państwa
OBIEKT
ZARZĄDZANIA
13
21.02 .2016
Ogólny model systemu
zarządzania
WE
Podsystem
zarządzający
(organy
i instytucje
zarządzające)
Podsystem
narzędzi
zarządzania
(środki
i instrumenty
zarządzania)
Przedmiot
i obiekt
zarządzania
WY
Rozwinięty model podsystemu
narzędzi zarządzania
NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA
Regulacje
ogólnoprawne
SYSTEM
ZARZĄDZAJĄCY
Środki
zarządzania
Wskazania
polityczno-programowe
OBIEKT
ZARZĄDZANIA
Instrumenty
zarządzania
14
21.02 .2016
Ogólny model systemu
zarządzania
WE
Podsystem
narzędzi
zarządzania
(środki
i instrumenty
zarządzania)
Podsystem
zarządzający
(organy
i instytucje
zarządzające)
Przedmiot
i obiekt
zarządzania
WY
Przedmiot zarządzania
środowiskiem w modelu systemu
ORGANY
I INSTYTUCJE
ZARZĄDZAJĄCE
NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA
Krajobrazy
Ekosystemy
Różnorodność gatunkowa i genetyczna
Przyroda
PRZEDMIOT ZARZĄDZANIA
Przestrzeń i powierzchnia ziemi
Powietrze atmosferyczne
Hałas i wibracje
Woda
Zanieczyszczenia i odpady
Inne elementy
15