D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

Sygn. akt III AUa 501/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 marca 2016 r.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Urszula Iwanowska
Sędziowie:
SSA Barbara Białecka
SSA Jolanta Hawryszko (spr.)
Protokolant:
St. sekr. sąd. Elżbieta Kamińska
po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2016 r. w Szczecinie
sprawy R. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.
o ustalenie kapitału początkowego i emeryturę
na skutek apelacji ubezpieczonej
od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 29 kwietnia 2015 r. sygn. akt IV U 939/14
1. oddala apelację,
2. przyznaje adwokatowi D. M. od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 120 zł (sto dwadzieścia
złotych) powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej ubezpieczonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.
SSA Barbara Białecka SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko
Sygn. akt III AUa 501/15
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z 7.07.2014 odmówił R. K. ustalenia kapitału początkowego
wskazując w uzasadnieniu, że przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (tekst jednolity opubl. w Dz. U. z 2015, poz. 748, ze zm.) - zwanej dalej ustawą emerytalną – nie
przewidują możliwości ustalania kapitału początkowego dla osób urodzonych przed 1.01.1949. Kolejną decyzją z
16.07.2014 odmówił R. K. prawa do emerytury z uwagi na brak udokumentowania co najmniej 15 lat okresów
składkowych i nieskładkowych. Decyzją z 6.08.2014 uchylił decyzję z 16.07.2014 i ponownie odmówił R. K. prawa
do emerytury z uwagi na fakt wykazania przez ubezpieczoną 6 lat, 3 miesięcy i 24 dni okresów składkowych i
nieskładkowych, zamiast wymaganych co najmniej 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych.
Ubezpieczona odwołała się od powyższych decyzji i wniosła o ustalenie kapitału początkowego oraz przyznanie
prawa do emerytury wskutek zaliczenia do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców
10.07.1957/21.03.1963, okresu prowadzenia działalności gospodarczej 1.01.1992/1.06.1988, 15.01.2007/1.11.2009,
działalności rzemieślniczej 2.11.1987/1.06.1988 oraz okresu 6 lat prawowania opieki nad dwójką dzieci.
W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o umorzenie postępowania w sprawie z odwołania od decyzji z
16.07.2014 oraz o oddalenie pozostałych odwołań.
Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,
po połączeniu spraw do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia, wyrokiem z 29.04.2015 umorzył postępowanie w
części dotyczącej decyzji z 16.07.2014 (pkt 1 orzeczenia), oddalił odwołania w pozostałym zakresie (pkt 2 orzeczenia)
oraz przyznał
koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (pkt 3 wyroku).
Sąd okręgowy ustalił, że R. K., ur. (...), ukończyła 60 lat (...). W dniu 20.11.2008 złożyła wniosek o przyznanie prawa
do emerytury. Decyzją z 31.12.2008r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. odmówił prawa do emerytury
wskazując, że winna wykazać co najmniej 15 lat okresów zatrudnienia, a udowodniła rok, 8 miesięcy i 15 dni okresów
składkowych oraz
5 lat, 11 miesięcy i 28 dni okresów nieskładkowych. Organ rentowy nie uwzględnił pracy w gospodarstwie rolnym
rodziców w okresie 10.07.1957/21.03.1963 ze względu na mało wiarygodny materiał dowodowy. Ubezpieczona nie
zaskarżyła powyższej decyzji. W dniu 26 czerwca 2014r. złożyła ponowny wniosek o przyznanie prawa do emerytury,
a także wniosek o ustalenie kapitału początkowego. Decyzją z 7.07.2014 Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił
prawa do ustalenia wartości kapitału początkowego wskazując, że przepisy ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie przewidują ustalenia kapitału początkowego dla osoby urodzonej
przed 1 stycznia 1949r. Następnie, decyzją z 16.07.2014r. organ rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do
emerytury argumentując, że nie udokumentowała co najmniej 15-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, przy
uwzględnionym przez organ okresie składkowym 3 lat, 9 miesięcy i dnia oraz okresie nieskładkowym (ograniczone
do 1/3 składkowych) w wymiarze roku, 3 miesięcy i dnia. Po ponownym rozliczeniu konta ubezpieczeniowego z
tytułu prowadzonej działalności gospodarczej Zakład decyzją z 6.08.2014 odmówił prawa do emerytury wskazując,
że ubezpieczona nie udowodniła co najmniej 15-letniego okresu ubezpieczenia. W decyzji wyliczono staż w wymiarze
6 lat, 3 miesięcy i 24 dni, na który składały się okresy składkowe w wymiarze 4 lata, 8 miesięcy i 25 dni oraz
okresy nieskładkowe (ograniczone do 1/3 składkowych) w wymiarze roku, 6 miesięcy i 29 dni. Organ rentowy nie
uwzględnił pracy ubezpieczonej w gospodarstwie rolnym rodziców od 10.10.1957r. do 21.03.1963r. ze względu na mało
wiarygodny materiał dowodowy oraz okresu od 23 września do 31 października 2009r. z powodu nieopłacenia składek
na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Powyższa decyzja uchylała wcześniejszą
decyzję z 16.07.2014r.
Sąd okręgowy rozważył sprawę zgodnie z art. 28 w zw. z art. 10 ust. 1 oraz art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej. Podniósł,
że nie można ustalić R. K. (urodzonej (...)) kapitału początkowego, bowiem ustawodawca nie przewidział takiej
możliwości dla urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. W zakresie prawa do emerytury do osiągnięcia wymaganego
stażu ubezpieczeniowego zabrakowało ubezpieczonej 8 lat, 8 miesięcy i 6 dni, bowiem w decyzji organu rentowego
z 6.08.2014 wyliczono łączny staż w wymiarze 6 lat, 3 miesiące i 24 dni, w tym okresy składkowe w wymiarze 4
lat, 8 miesięcy i 25 dni oraz nieskładkowe (ograniczone do 1/3 składkowych) w wymiarze roku, 6 miesięcy i 29 dni.
Doliczenie okresu pracy ubezpieczonej w gospodarstwie rolnym rodziców (od 10 lipca 1957r. do 21 marca 1963r.) w
wymiarze 5 lat, 8 miesięcy i 12 dni powoduje, że R. K. posiada staż ubezpieczeniowy w łącznym wymiarze 12 lat i 6
dni, a zatem nadal nie spełnia przesłanki posiadania okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej
15 lat. Z tej przyczyny Sąd Okręgowy odstąpił od przesłuchania zawnioskowanych przez ubezpieczoną świadków
na okoliczność pracy w gospodarstwie rolnym. Ubezpieczona nie zakwestionowała odmowy zaliczenia przez organ
rentowy okresu od 23 września do 31 października 2009r. z powodu nieopłacenia składek na ubezpieczenie społeczne
z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Nawet jednak przy hipotetycznym zaliczeniu tego okresu, R. K. nadal
nie uzyskuje stażu ubezpieczeniowego wynoszącego co najmniej 15 lat. Mając na uwadze powyższe, sąd okręgowy na
podstawie art. 47714 § 1 k.p.c. oddalił odwołania ubezpieczonej od decyzji z 7.07.2014 i 6.08.2014, o czym orzekł w
punkcie 2 wyroku. Sąd I instancji stwierdziwszy wycofanie z obrotu prawnego poprzez uchylenie przez organ rentowy
decyzji z 16.07.2014 i w konsekwencji niedopuszczalność merytorycznego rozpoznania sprawy na podstawie art. 355
§ 1 k.p.c. umorzył postępowanie w tym zakresie, o czym orzekł w punkcie 1 wyroku.
Apelację od wyroku w zakresie pkt 2 złożyła ubezpieczona, zarzucając:
- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, tj. uznanie, iż ubezpieczona nie spełniła przesłanki
z art. 28 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez
nieuzasadnione przyjęcie, iż nie osiągnęła okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 15 lat,
podczas gdy ubezpieczona okres taki osiągnęła,
- naruszenie przepisu postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., mające istotny wpływ na wynik sprawy poprzez przyjęcie, że
ubezpieczona nie wykazała osiągnięcia okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 15 lat, podczas
gdy materiał dowodowy, w szczególności zeznania ubezpieczonej, temu przeczą.
W uzasadnieniu podniosła, że sąd I instancji wadliwie nie uwzględnił pracy w gospodarstwie rolnym stanowiącym
własność rodziców ubezpieczonej w okresie 10.07.1957 - 21.03.1963, okresu prowadzenia działalności gospodarczej
w latach 1992-1993 i od 15.01.2007 do 01.11.2009, a także okresu 6 lat z tytułu opieki nad małoletnimi dziećmi. W
ocenie skarżącej, sąd I instancji niedostatecznie pochylił się nad zgromadzonym materiałem dowodowym w zakresie
ustalenia okresów składkowych i nieskładkowych uwzględnianych przy obliczaniu sumarycznego stażu okresów
niezbędnego do przyznania prawa do emerytury.
Wskazując na powyższe, ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie prawa do emerytury,
ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji, a nadto o
przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, świadczonej z urzędu.
Sąd apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.
Sąd okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe nie uchybiając przepisom prawa procesowego i
dokonując trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy.
Sąd apelacyjny w całości podziela ustalenia i ocenę prawną sądu okręgowego. W szczególności sąd okręgowy
trafnie przyjął, a co jest istotne z puntu widzenia zakresu zaskarżenia i podniesionych zarzutów apelacyjnych,
że ubezpieczona wykazała jedynie 6 lat, 3 miesięcy i 24 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 4
lata, 8 miesięcy i 25 dni okresów składkowych, zamiast wymaganych przepisem art. 28 ustawy emerytalnej – w
przypadku kobiet- co najmniej 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Wbrew treści apelacji, sąd okręgowy,
mimo braku wyraźnego wyartykułowania w pisemnych motywach zapadłego rozstrzygnięcia, uwzględnił w wymiarze
stażu ubezpieczeniowego R. K. również potwierdzony przez Inspektora ZUS w G. okres prowadzonej działalności
gospodarczej od 1.01.1992 do 16.09.1993 i od 15.01.2007 do 22.09.2008r., z odprowadzonymi składkami na
ubezpieczenia społeczne. Wobec faktu, że ubezpieczona nie opłaciła składek na poczet obowiązkowych ubezpieczeń
społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, okres po 22.09.2008 nie mógł być doliczony do
stażu ubezpieczeniowego. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 4 ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury
lub renty dla płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i
rentowe - nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie. Sąd apelacyjny podtrzymuje przy tym pogląd prawny, że
okresami składkowymi są okresy ubezpieczenia i okresy opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
gdyż w polskim prawie ubezpieczeń społecznych nie obowiązuje powszechna zasada, że prawo do świadczeń
ubezpieczeniowych ma każda osoba należąca do kręgu osób objętych ubezpieczeniem bez względu na to, czy zostały
przez nią opłacone składki na ubezpieczenie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 9 stycznia 2013 r., III
AUa 422/12, Lex nr 1267412). Dokonane w niniejszej sprawie ustalenie, że składki ubezpieczeniowe nie zostały
przez ubezpieczoną opłacone uniemożliwia zaliczenie spornego okresu po 22.09.2008 do stażu ubezpieczeniowego
wymaganego ustawą. Ubezpieczona w sprawie wykazała tylko 4 lata, 8 miesięcy i 25 dni okresów składkowych.
Również prawidłowo doliczono do stażu ubezpieczeniowego proporcjonalnie do wymiaru okresu składkowego tj. w
wymiarze 1/3 okresów składkowych, okres nie wykonywania pracy z powodu opieki nad dziećmi (art. 7 pkt 5 ppkt
a ustawy emerytalnej), a zatem rok, 6 miesięcy i 29 dni okresu nieskładkowego. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 2
ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy nieskładkowe
uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Błędne było
zatem stanowisko skarżącej, że należało uwzględnić pełne 6 lat okresów nieskładkowych z tytułu opieki nad dwojgiem
dzieci. W sprawie zostało wykazane łącznie 6 lat, 3 miesiące i 24 dni okresów składkowych i nieskładkowych, a apelacja
poprzestając na stanowisku polemicznym, nie podważyła tych ustaleń. Sąd apelacyjny podzielił rozważania prawne
sądu okręgowego, z których wynika, że doliczenie do stażu ubezpieczeniowego uzupełniająco, w myśl art. 10 ust. 1
pkt 3 ustawy emerytalnej, okresu od 10.10.1957 do 21.03.1963 pracy ubezpieczonej jako domownika w gospodarstwie
rolnym rodziców, w wymiarze 5 lat, 8 miesięcy i 12 dni, po zsumowaniu nadal nie doprowadziło do spełnia przesłanki
posiadania co najmniej 15 lat okresu składkowego i nieskładkowego. Doliczenie ww. okresu pracy w gospodarstwie
rolnym rodziców nie byłoby więc wystarczające dla uzyskania co najmniej 15 lat stażu ubezpieczeniowego. Sąd
apelacyjny, mając na uwadze zarzut niedostatecznego wyjaśnienia sprawy wskazuje, że to po stronie ubezpieczonej
leżała powinność udowodnienia twierdzeń, z których wywodziła skutki prawne, w tym co do faktów istotnych w
sprawie. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia twierdzeń (art. 232 k.p.c.) obowiązuje również w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2008r., sygn. I UK 151/08, LEX nr
518057). Rolą sądu nie jest zastępowanie stron procesowych w gromadzeniu materiału dowodowego, lecz wyjaśnienie
istoty sprawy i rzetelne zweryfikowanie przeprowadzonych dowodów co do ich przydatności oraz wiarygodności, jak
to miało miejsce w niniejszej sprawie. Sąd okręgowy właściwie wyjaśnił sprawę, podobnie jak prawidłowo ocenił
zgromadzony materiał dowodowy. Natomiast zaniechanie sądu dopuszczenia dowodów z zeznań świadków było
uzasadnione uznaniem, że dla prawidłowego zrekonstruowania odległego stanu faktycznego, lat 1957 – 1963 nie
będzie wiarygodne oparcie się jedynie na zeznaniach świadków, zważywszy że zaliczenie nieudokumentowanych
okresów pracy w gospodarstwie rolnym do okresów składkowych, od których uzależnione jest przyznanie uprawnienia
emerytalnego, wymaga dowodów nie budzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych (wyroki Sądu Najwyższego
z dnia: 9 stycznia 1998 r., II UKN 440/97, OSNP 1998/22/667; 4 lipca 2007 r., I UK 36/07, LEX nr 390123).
Chociaż trakcie postępowania dowodowego w sprawach z ubezpieczenia społecznego, mogą być przeprowadzane
wszelkie dowody przewidziane przepisami kodeksu postępowania cywilnego, w tym także dowód z zeznań świadków,
odmiennie niż w trakcie postępowania przed organem rentowym, to wiarygodność i moc wszystkich dowodów
jest oceniana przez sąd według jego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie
materiału dowodowego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 20 czerwca 2007, III AUa 482/07, Apel.-W-wa
2008/1/154, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 października 2013 r., III AUa 269/13, LEX nr 1403675).
W sprawie z przedłożonych dokumentów w postaci aktu nadania i zaświadczenia Urzędu Gminy w U. z 18.01.2008
wynika tylko tyle, że ojciec ubezpieczonej - Z. P. w okresie od 14.07.1945 do 22.05.1986 prowadził we wsi U. własne
gospodarstwo rolne, o niewielkiej powierzchni wynoszącej 2,60 ha wraz z działką siedliskową (wraz ziemią nadano
mu bowiem jeszcze dom i stajnię). Przy tak zaoferowanym przez ubezpieczoną materiale dowodowym nie zostało
choćby uprawdopodobnione, że R. K., po skończeniu 16 roku życia w dniu (...), pracowała w gospodarstwie rolnym
ojca jako domownik. W szczególności, w ocenie sądu apelacyjnego zakres upraw i prac wynikający z charakteru i
niewielkiej powierzchni gospodarstwa, nie wymagał od ubezpieczonej pracy stałej i w wymiarze przekraczającym 4
godziny dziennie, jak też nie wymagał stałej jej gotowości do pracy w takim wymiarze (wyrok SN z 28.02.1997r.,
sygn. II UKN 96/96, wyrok SN z 19.12.2000r., sygn. II UKN 155/00). Należy bowiem zauważyć, że w gospodarstwie
pracowali rodzice, a ubezpieczona najpierw realizowała obowiązek szkolny do 18 roku życia, a następnie była zajęta
nauką w szkole zawodowej (nauka zawodu w zawodzie dziewiarstwo). Brak przy tym dowodów, w tym dokumentów,
aby gospodarstwo rolne o powierzchni 2,60 ha z wyłączeniem powierzchni pod działką siedliskową dla ewentualnych
upraw, wymagało tak istotnego nakładu pracy, który uzasadniałby stałą pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy nie
tylko obojga rodziców ubezpieczonej, ale też stałą pracę ubezpieczonej w wymaganym rozmiarze co najmniej połowy
nominalnego czasu pracy.
Podsumowując, w dacie wydania zaskarżonej decyzji z 6.08.2014 ubezpieczona nie udowodniła wymaganego co
najmniej 15 letniego stażu ubezpieczeniowego. Nadto, mimo zaskarżenia wyroku co do punktu 2., a zatem i w zakresie
przedmiotu, jakim było ustalenie kapitału początkowego, sąd apelacyjny zważywszy na brak zarzutu apelacyjnego
w tej części, a także mając na uwadze brak stosownego wniosku apelacyjnego, jedynie uzupełniająco wskazuje, że
materialnoprawna ocena legalności decyzji z 7.07.2014, prowadzi do jednoznacznej wykładnia gramatycznej mającego
zastosowanie w sprawie przepisu art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej, w myśl którego tylko dla ubezpieczonych
urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie
społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Dla osób zatem urodzonych
przed 1 stycznia 1948r. nie ustala się kapitału początkowego.
Mając na uwadze powyższe, sąd apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonej. Na podstawie
§ 2 ust. 3 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu w zw. z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015r., poz. 1801)
orzekł o kosztach udzielonej ubezpieczonej pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.
SSA Barbara Białecka SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko