Zur Restaurierung der Skulptur des Herkules in

Zur Restaurierung der Skulptur des Herkules in

Zur Restaurierung der Skulptur des Herkules in Festenberg/Twardogóra (Beginn: Juli 2011 / Fertigstellung: November 2011) Vormals wohl als Brunnenfigur in der Orangerie des Schlosses in Goschütz beheimatet, fristete die schein‐
bar in Vergessenheit geratene Skulptur des Herkules, der dem Sandstein schädlichen Witterung schutzlos ausgesetzt, ihr Dasein am Eingangstor auf der Schlossachse in Festenberg. Hatte sie den Brand des Goschützer Schlosses 1947, den Abbruch der Orange‐
rie nach 1954 und die Umsiedlung nach Festenberg, die Schülern des Internats, das im ehemaligen Festenberger Schloss untergebracht ist, zugeschrie‐
ben wird, überstanden, drohte sie 2008 völlig zu ver‐
kommen. Daraufhin translozierten die städtischen Behörden von Festenberg den Herkules auf einen Platz an der Fußgängerzone, nahe der Kreuzung Ul. Wielkopolska und Ul. Bolesslawa Krzywonstego. Im März 2011 erfolgte nach mehreren Anfragen und Be‐
suchen schließlich die Erteilung der Restaurierungs‐
genehmigung durch den Festenberger Bürgermeister. Mit einiger Verspätung konnten die Arbeiten an der über 200 Jahre alten Skulptur schließlich Ende Juli 2011 aufgenommen werden. Bei dem hier in Rede stehenden Kunstwerk handelt es sich um eine dynamische Darstellung des Keule schwingenden Herkules. Die die wahrscheinlich um 1730 in Auftrag gegebene Skulptur zeigt den Held und Halbgott der altgriechischen Mythologie im Kampf mit der Hydra. Geschaffen wurde sie wohl von dem Schweidnitzer Bildhauer Georg Leonhard Weber oder seiner Werkstatt im Auftrag des Grafen Heinrich I. Leopold von Reichenbach. Der Besitzer der Minder‐
standesherrschaft Goschütz, Graf von Reichenbach, ließ zwischen 1730 und 1740 die Schlossanlage in Goschütz neu errichten. Bei dieser Gelegenheit kann die Figur ihren Standort wohl in der Orangerie des Schlosses gefunden haben. Wie bereits erwähnt, wechselte der Herkules bis Anfang der 1960er Jahre seinen Standort nur geringfügig. Erst ein vermeintli‐
cher Schülerstreich brachte die Skulptur von Go‐
schütz in das benachbarte Festenberg. Die Pennäler des im ehemaligen Schloss, einst die Residenz der Herzogin Eleonore Charlotte von Württemberg‐Oels, untergebrachten Internates hätten den Herkules mit einem Traktor nach Festenberg versetzt, wo er auch heute noch steht. In der griechischen Mythologie als Beschützer der Sportstätten geltend, zeichnet sich der Festenberger Herkules durch seine detailgetreue Darstellung aus. Die naturalistische Modellierung zeugt von den au‐
ßerordentlichen künstlerischen Fähigkeiten des Bild‐
hauers. Herkules ist bis auf ein Tuch, das die Lenden bedeckt, ohne Bekleidung dargestellt. Mit Finesse sind Muskeln herausgearbeitet bis hin zu einzelnen Rippenbögen, die sich unter der Haut abzeichnen. Sein Haupt wird von Locken bedeckt und auch Bart und Brauen sind bis in ihre Einzelheiten dargestellt. Im Kontrapost holt Herkules, mit beiden Händen eine Keule haltend, zum Schlag aus. Zu Füßen des kraftstrotzenden Herkules liegt die Hydra, die er mit einem Fuß fixiert und scheinbar schon besiegt hat. Der Mythologie zufolge handelt es sich bei der Hydra um eine neunköpfige, übergroße Wasserschlange, die in den Sümpfen von Lerna in der Argolis ihr Unwesen trieb. Die dargestellte Szene be‐
zieht sich auf die zweite Aufgabe, die Herkules im Dienste des Königs Eurystheus erfüllen musste. Die Darstellung der Hydra in Festenberg weist allerdings Abweichungen zur altgriechischen Mythologie auf. So trägt sie nur drei Köpfe. Interessant ist auch die In‐
terpretation des Körpers der Schlange durch den Künstler. Auffällig sind neben den Beinen und Füßen, die Krallen und Schwimmhäute aufweisen, die Flügel, die an den Schultern der Hydra ansetzen. Filigran ge‐
arbeitet, sind die drei Köpfe, die sich im Todeskampf mit geöffnetem Maul – wahrscheinlich den Todes‐
schrei ausstoßend – unter dem Fuß des Herkules winden. Im Zuge der Restaurierungsarbeiten wurden Teile der Keule und Hände ergänzt. Für die Skulptur wurde auf dem Platz an der Fußgängerzone zwischen Ul. Wielkopolska und Ul. Bolesslawa Krzywonstego ein Fundament geschaffen, um zu verhindern, dass dau‐
erhafte Nässe durch direkten Bodenkontakt die Skulptur erneut zerstören kann. Eine niedrige Beton‐
Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 1 platte wurde dazu in den Boden eingelassen, um das Betrachten der Figur nicht zu erschweren. Die Arbei‐
ten konnten Mitte November 2011 abgeschlossen werden. Kooperationspartner: Beauftragter der Bundesregierung für Kultur und Medien, Bonn Denkmalschutzamt Breslau Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków we Wrocławiu, Deutsches Generalkonsulat Breslau Konsulat Generalny Niemiec Wrocław Fachbereich Geschichte und Kulturwissenschaften der Philipps‐Universität Marburg Germanistisches Institut der Universität Breslau Instytut Filologii Germańskiej Bürgermeister der Stadt Festenberg Miasto i gmina Twardogóra Kontakt: Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz Philipps‐Universität Marburg / Universität Breslau Bunsenstrasse 3 D‐35032 Marburg Tel.: +49 ‐ (0)6421 ‐ 28‐24040 / ‐23800 E‐Mail: [email protected]‐marburg.de Anhang: [1] Übersetzung des Beitrages in polnischer Spra‐
che [2] Presseberichterstattung [3] Beitrag auf der Homepage Festenbergs Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 2 Zur Restaurierung der Skulptur des Herkules in Festenberg/Twardogóra Die Skulptur des Herkules (um 1730) vor den Restaurierungsarbeiten Die Skulptur des Herkules im Kampf mit der Hydra nach der Restaurierung Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 3 Zur Restaurierung der Skulptur des Herkules in Festenberg/Twardogóra Detailaufnahme von Arm, Gesicht und Keule vor der Restaurierung
Detailaufnahme von Arm, Gesicht und Keule nach der Restaurierung
Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 4 Zur Restaurierung der Skulptur des Herkules in Festenberg/Twardogóra Skulptur des Herkules nach
der Restaurierung
mit Hinweisschild zur Finanzierung der Arbeiten aus
Mitteln der Bundesrepublik
Deutschland
Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 5 Renowacja posągu Herkulesa w Twardogórze (dawn. Festenberg) (początek prac : lipiec 2011/ zakończenie: listopad 2011) (Übersetzt von Jadwiga Sucharzewska) Pierwotnie posąg Herkulesa zdobił prawdopodobnie studnię oranżerii pałacu w Goszczu. Po latach rzeźba stanęła przy bramie wjazdowej do pałacu w Twardogórze, gdzie pozornie zapomniana, narażona na działania tak niekorzystnych dla piaskowca czynników atmosferycznych, zdawała się kończyć swój żywot. Przetrwawszy pożar pałacu w roku 1947, zburzenie oranżerii w roku 1954, przeprowadzkę do Twardogóry przypisywaną uczniom internatu, który został założony w dawnym twardogórskim pałacu, posąg Herkulesa dotrwał do roku 2008, kiedy to groziło mu już nieodwracalne zniszczenie. Decyzją władz Twardogóry został wtedy przeniesiony na skwer przy przejściu dla pieszych w pobliżu skrzyżowaniu ulic Wielkopolskiej i Bolesława Krzywoustego. W marcu 2011 burmistrz miasta Twardogóry, wydał zezwolenie na rozpoczęcie prac renowacyjnych. Prace te rozpoczęły się z małym poślizgiem w końcu lipca 2011 roku. Tematem omawianego dzieła sztuki jest dynamiczne przedstawienie zamachującego się maczugą Herkulesa. Powstała prawdopodobnie w roku 1730 rzeźba przedstawia bohatera i półboga starogreckiej mitologii podczas walki z Hydrą. Posąg powstał na zlecenie hrabiego Heinricha I Reichenbacha, stworzył go prawdopodobnie świdnicki rzeźbiarz Georg Leonard, wzgl. dzieło powstało w warsztacie tego artysty. Hrabia von Reichenbach, właściciel średniej posiadłości ziemskiej Goszcz, zlecił w latach 1730‐
1740 renowację zespołu pałacowego w Goszczu. Wtedy to prawdopodobnie figura Herkulesa zawitała w oranżerii. Jak już wcześniej wspomniano, do początku lat 60‐tych dwudziestego wieku, posag niemal nie zmieniał swojego miejsca. Przypuszczalnie dopiero w wyniku uczniowskiego żartu rzeźba z Goszczu znalazła się w sąsiedniej Twardogórze. Mieszkańcy internatu mieszczącego się w dawnej siedzibie hrabiny Eleonory‐Charlotty Württenberg‐
Öls podobno przewieźli Herkulesa traktorem do Twardogóry, gdzie posąg stoi do dnia dzisiejszego. W mitologii greckiej Herkules uchodził za patrona miejsc rozgrywek sportowych. Twardogórski posąg Herkulesa wyróżnia się szczególną dokładnością w przedstawieniu detali. Taki naturalizm świadczy o niezwykłych artystycznych zdolnościach rzeźbiarza. Herkules jest tu prawie nagi, ma tylko kawałek tkaniny na lędźwiach. Mistrzowskie jest przedstawienie mięśni, uwidoczniony jest nawet zarys łuków żebrowych pod skórą. Głowa herosa pokryta jest lokami, uwagę zwraca również bardzo szczegółowe przedstawienie brody i brwi. Stojąc w kontrapoście, Herkules trzyma w obydwu dłoniach maczugę, zamachując się do ciosu. U stóp mocarza spoczywa Hydra, jedną z jego stóp przytwierdzona do ziemi i już przezeń zwyciężona. Zgodnie z mitologią, Hydra to dziewięciogłowy wąż morski monstrualnych rozmiarów, grasujący w lernejskich mokradłach Argos. Przedstawiona scena nawiązuje do drugiej pracy Herkulesa, jaką mu zlecił król Eurysteusz. Należy wszakże zauważyć, że przedstawienie Hydry z Twardogóry nie jest do końca wierne starogreckiej mitologii. Twardogórska Hydra ma tylko trzy głowy. Interesujące jest również przedstawienie węża przez artystę. Obok uzbrojonych w szpony i wyposażonych jak u ptaków wodnych w błony pławne łap, uwagę przykuwają również skrzydła znajdujące się na wysokości ramion Hydry. Wycyzelowane do ostatniego detalu są również trzy głowy potwora, wijące się w przedśmiertnych konwulsjach, z otwartymi pyskami pod stopą herosa, zastygłe być może w ostatnim przedśmiertnym okrzyku. W trakcie prac renowacyjnych uzupełniono część maczugi i ręki. Na miejscu obecnej ekspozycji rzeźby, na skrzyżowaniu ulic Wielkopolskiej i Bolesława Krzywoustego, w pobliżu przejścia dla pieszych, zbudowano dla niej postument, aby nie dopuścić do ponownego jej zniszczenia w wyniku stałego bezpośredniego kontaktu z pochodzącą z gruntu wilgocią. Niską płytę betonową wkopano na pewną głębokość w ziemię aby nie utrudniać ogladania rzeźby. Prace mogły być zakończone w połowie listopada 2011 roku. Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 6 Patronami przedsięwzięcia byli: Pełnomocnik Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów (Bonn) Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków we Wrocławiu Konsulat Generalny Niemiec we Wrocławiu Wydział Historii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Filipa w Marburgu Instytut Filologii Germańskiej we Wrocławiu Miasto i gmina Twardogóra Kontakt: Profesor dr dr h.c. Rudolf Lenz Philipps‐Universität Marburg/ Uniwersytet Wrocławski Bunsenstrasse 3 D‐35032 Marburg Tel.+49‐(0)6421‐28‐24040/‐23800 Email: [email protected]‐marburg.de Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 7 Pressebericht Gazeta Sycowska / sycow.naszemiasto.pl Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 8 Beitrag auf der Homepage Festenbergs Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 9 Beitrag auf der Homepage Festenbergs (24.08.2012) URL: http://pl.twardogora.pl/index.php/zabytki/1031‐posag‐herkulesa Professor Dr. Dr. h.c. Rudolf Lenz ∙ Restaurierungsprojekte in Schlesien 10