305 jakość handlowa owoców jako czynnik konkurencyjności

Jakoœæ handlowa owoców
jako czynnik konkurencyjnoœci
sadownictwa
STOWARZYSZENIE
EKONOMISTÓW
ROLNICTWApolskiego
I AGROBIZNESU
Roczniki Naukowe ● tom X
●
zeszyt 4
305
Joanna Pawlak
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
JAKOŒÆ HANDLOWA OWOCÓW JAKO CZYNNIK
KONKURENCYJNOŒCI POLSKIEGO SADOWNICTWA
THE TRADE QUALITY OF FRUIT AS THE FACTOR IMPROVING
THE COMPETITIVENESS OF POLISH FRUIT-FARMING
S³owa kluczowe: jakoœæ handlowa, konkurencyjnoœæ, owoce
Key words: trade quality, competitiveness, fruit
Synopsis. W pracy przedstawiono aktualny poziom jakoœci handlowej owoców na polskim rynku. Oceny dokonano na poziomie rynku pierwotnego na przyk³adzie województwa lubelskiego.
Wstêp
Zmiany polityczno-gospodarcze, jakie nast¹pi³y w Polsce, w³¹czy³y nasz kraj do miêdzynarodowego rynku. Przez granice, szczególnie po wst¹pieniu Polski do UE, trafia do nas coraz wiêcej towarów, w tym równie¿ owoców. Jednoczeœnie nasze produkty mog¹ byæ zaoferowane zagranicznemu
konsumentowi. Utrzymanie siê jednak na rynku krajowym, czy wejœcie na zagraniczny, uwarunkowane jest konkurencyjnoœci¹ naszej produkcji. Rozpatruj¹c problem konkurencyjnoœci podkreœla siê
przede wszystkim cenê i jakoœæ, przy czym ta ostatnia wymieniana jest coraz czêœciej na pierwszym
miejscu. Wynika to z faktu, i¿ na tworzenie jakoœci produktu w gospodarce rynkowej najwiêkszy
wp³yw ma szeroko rozumiany popyt (klient) [Krupa, Krupa 2004], który jak wynika z badañ Bary³koPikielnej [2003], przywi¹zuje coraz wiêksz¹ wagê do jakoœci kupowanych towarów. Dlatego te¿ polscy
producenci owoców powinni koncentrowaæ siê na osi¹gniêciu jak najwy¿szego jej poziomu. Szczególnie, ¿e dane FAO i GUS, wskazuj¹ i¿ obecnie w Polsce nie obserwujê siê znacz¹cego wzrostu
spo¿ycia owoców, jaki mia³ miejsce chocia¿by w latach 90. XX w.1 , przy równoczeœnie rosn¹cej ich
produkcji i imporcie2 . Zatem polscy producenci musz¹ szukaæ nowych rynków zbytu, przede wszystkim za granic¹. W obliczu tego faktu pojawia siê jeszcze jeden wa¿ny czynnik konkurencyjnoœci –
mo¿liwoœæ wyprodukowania i przygotowania odpowiednio du¿ej partii jednolitego, zgodnego z obowi¹zuj¹cymi przepisami towaru3 . W œwietle powy¿szego wydaje siê istotne poznanie aktualnego
poziomu szeroko rozumianej jakoœci handlowej owoców na polskim rynku.
Metodyka badañ
Oceny jakoœci handlowej owoców dokonano na poziomie rynku pierwotnego na przyk³adzie
województwa lubelskiego. Wybór regionu wynika³ przede wszystkim z pozycji produkcji sadowniczej w gospodarce rolnej tego obszaru i ze znaczenia lubelskiego sadownictwa w krajowej produkcji owoców. Udzia³ upraw sadowniczych w województwie lubelskim w powierzchni u¿ytków rol1
2
3
Z badañ FAO wynika, ¿e w roku 1999, w ujêciu bilansowym, spo¿ycie owoców na jednego mieszkañca
wynios³o oko³o 53 kg i by³o wy¿sze o prawie 83% w stosunku do roku 1990. Natomiast z danych GUS,
dotycz¹cych 2006 roku, wynika, i¿ Polacy spo¿ywali ju¿ tylko oko³o 43 kg owoców rocznie.
Z analiz rynkowych IERiG¯ prowadzonych pod red. Noseckiej B. oraz danych GUS zawartych w Spisie
rolnym 2005 na temat produkcji roœlinnej, z kolejnych 15 lat wynika, ¿e w roku 1992 ogólne zbiory owoców
wynosi³y oko³o 2380 tys. ton, a w roku 2006 ju¿ 3200 tys. ton [www.stat.gov.pl]. Je¿eli chodzi o import to
w roku 1998 zaimportowano ogó³em oko³o 900 tys. œwie¿ych owoców, a w roku 2007 ju¿ prawie 1070 tys.
Rozporz¹dzenie Rady (WE) Nr 2200/96 z 28 paŸdziernika 1996 roku w sprawie Wspólnej organizacji rynku
owoców i warzyw.
306
Joanna Pawlak
nych jest prawie dwukrotnie wy¿szy ni¿ w skali kraju, zaœ zbiory owoców z tego regionu stanowi¹
prawie 15% zbiorów krajowych. Ponadto, sadownictwo na tym terenie ma bogate tradycje. ród³em danych empirycznych by³y badania ankietowe przeprowadzone w latach 2003-2006 wœród
470 producentów owoców (w tym 145 producentów jab³ek, 75 gruszek, 70 œliwek, 70 truskawek, 60
wiœni i 50 czereœni). Podstawê merytoryczn¹ kwestionariuszy ankiet stanowi³y standardy jakoœci
handlowej Unii Europejskiej dla poszczególnych gatunków, okreœlone odpowiednimi rozporz¹dzeniami4 . Badania przeprowadzono w formie wywiadów bezpoœrednich.
Analizy pozwalaj¹ce na wyci¹gniêcie wniosków odnoœnie poziomu jakoœci owoców krajowej
produkcji obejmuj¹ m.in. zagadnienia dotycz¹ce wagi poszczególnych cech owoców oraz rodzaju
i stopnia dopuszczalnych wad w ocenie jakoœci dokonywanej przez producentów, sortowania
owoców wed³ug wielkoœci oraz sposobu pakowania z punktu widzenia jednolitoœci owoców w
pojedynczym opakowaniu. W ocenie poszczególnych elementów, sk³adaj¹cych siê na jakoœæ,
punktem odniesienia by³y wspólne wymagania jakoœci handlowej Unii Europejskiej.
Wszystkie analizy statystyczne przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe
STATISTICA v.7.1. (StatSoft, Polska). Wartoœci parametrów uwzglêdnianych w analizach, ze wzglêdu
na ich nominaln¹ skalê pomiaru, scharakteryzowano przy pomocy odsetka.
Wyniki badañ
Charakterystyka badanej populacji producentów
Z badañ wynika, ¿e area³ sadów i plantacji w badanych gospodarstwach by³ stosunkowo ma³y.
Jedynie 5,0% producentów jab³ek posiada³o sad o powierzchni powy¿ej 15 ha, a œrednia powierzchnia sadu jab³oniowego przypadaj¹ca na jedno gospodarstwo wynosi³a 6,5 ha (tab. 1). Jeszcze wiêksze rozdrobnienie produkcji wystêpowa³o wœród gospodarstw z upraw¹ grusz czy œliw,
gdzie œrednia powierzchnia sadu wynosi³a odpowiednio 1,2 i 1,7 ha. Bardzo rozdrobniona struktura obszarowa wystêpowa³a równie¿ w przypadku plantacji truskawek. W badanej populacji by³y
jednak 3 gospodarstwa uprawiaj¹ce truskawki na areale przekraczaj¹cym 50 ha i tylko te z ca³ej
populacji badanych producentów by³y w stanie sprostaæ wymaganiom du¿ych kontrahentów
(zarówno pod wzglêdem jakoœci, jak i wielkoœci partii produkowanego towaru). Bez uwzglêdnienia
tych 3 gospodarstw, œredni area³ plantacji by³ jedynie na poziomie 1,7 ha. Zatem takie rozdrobnienie produkcji poszczególnych gatunków nie sprzyja zagwarantowaniu odpowiednio du¿ej partii
jednolitego towaru jednemu odbiorcy.
Badani producenci sprzedawali swoje owoce przewa¿nie indywidualnie. Œrednio 75,3% badanych wybiera³o tak¹ formê dystrybucji, a tylko 2,8% sprzedawa³o je wy³¹cznie przez grupê producentów5 , zaœ 21,9% indywidualnie i przez grupê. Korzystaj¹cych z podwójnej formy dystrybucji
by³o najwiêcej wœród producentów wiœni i jab³ek, odpowiednio 30,0 i 28,3% badanych, najmniej
Tabela 1. C harakterystyka badanej populacji producentów
Wysz cz ególnienie
Œredni area³ uprawy na jedno
gospodarstwo [ha]
Gospodarstw a z upraw ¹
jab³oni
grusz
œliw
truskaw ek
w iœni
cz ereœni œrednio
6,5
1,2
1,7
5,8 (1,7)
2,5
1,4
–
63,3
30,0
6,7
74,0
22,0
4,0
75,3
21,9
2,8
Formy dystrybucji [% ] danej grupy populacji]
Indywidualnie
Indywidualnie i przez grupê
Wy³¹cznie przez grupê
69,6
28,3
2,1
72,0
25,3
2,7
78,6
20,0
1,4
94,3
5,7
0,0
ród³o: obliczenia w³asne na podstawie badañ.
4
5
Numery Rozporz¹dzeñ zawarto w spisie literatury.
Grupa producentów oznacza w przypadku badanej populacji zarejestrowany podmiot gospodarczy, a nie grupê
lub organizacjê producentów w rozumieniu Rozporz¹dzenia UE 2200/96.
Jakoœæ handlowa owoców jako czynnik konkurencyjnoœci polskiego sadownictwa
307
zaœ wœród producentów truskawek – zaledwie 5,7%. Wœród tych ostatnich nikt te¿ nie sprzedawa³
swoich owoców wy³¹cznie za poœrednictwem grupy.
Do istotniejszych czynników wp³ywaj¹cych na jakoœæ i jednolitoœæ pod wzglêdem jakoœciowym
owoców jest posiadanie wiedzy na temat obowi¹zuj¹cych norm oraz poziom ich przestrzegania w
obrocie. Badania wykazuj¹, ¿e wiedza na ten temat wœród producentów z województwa lubelskiego
jest niezadowalaj¹ca. Tylko 69,6% ankietowanych wiedzia³o, i¿ istniej¹ w Polsce normy jakoœci handlowej na poszczególne gatunki. Wœród pozosta³ych, 17,1% nie mia³o na ten temat zdania, a 13,3%
wrêcz twierdzi³o, ¿e takich norm nie ma. Znacznie gorzej przedstawia³ siê poziom œwiadomoœci badanych osób odnoœnie obligatoryjnoœci powy¿szych norm. O obowi¹zku stosowania siê do wymogów
przepisów prawnych dotycz¹cych jakoœci handlowej zdawa³o sobie sprawê jedynie 43,4% producentów. Pozostali albo nie wiedzieli o takim obowi¹zku (30,1% badanych), albo wrêcz twierdzili, ¿e go
nie ma (26,5% badanych). Pomimo, i¿ prawie 70% wiedzia³o o istnieniu norm, zaledwie 5,4% badanych
zna³o okreœlone w nich wymagania, co znalaz³o odzwierciedlenie w praktyce.
Cechy owoców uwzglêdniane przez producentów podczas ich
przygotowywania do sprzeda¿y
Klasy jakoœci stosowane przez producentów
Wiêkszoœæ badanych producentów dokonywa³a
gatunki
nie dzielê na klasy
przed sprzeda¿¹ sortowania owoców na klasy jako2 klasy
czereœnie
œci. Nie czyni³o tego jedynie 26,0% producentów tru3 klasy
wiœnie
skawek, 14,0% wiœni i 4,0% czereœni (rys. 1). Wœród
4 klasy
truskawki
producentów jab³ek wiêkszoœæ, bo 64,0%, sortowa³a
je na trzy klasy jakoœci, przy czym czêœæ z nich wyœliwki
ró¿nia³a klasê Ekstra, I i II, co jest zgodne z normami
gruszki
UE, a czêœæ I, II i III. Oko³o 1/3 producentów wyró¿jab³ka
nia³o tylko dwie klasy jakoœci, dziel¹c jab³ka na klasê
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Ekstra i I lub I i II. Byli jednak i tacy (4,0% badanych),
%
producentów
którzy do obrotu wprowadzali cztery klasy jakoœci.
Wœród producentów pozosta³ych gatunków przewa- Rysunek 1. Liczba klas jakoœci owoców
¿ali sortuj¹cy owoce jedynie na dwie klasy. Czyni³o poszczególnych gatunków w ofercie protak od 60,0 do 72,0% badanych w poszczególnych ducentów [% danej grupy populacji]
opracowanie w³asne na podstawie
grupach. Ta du¿a rozbie¿noœæ w sortowaniu na klasy ród³o:
badañ.
jakoœci nie pozwala oceniæ faktycznego poziomu jakoœci owoców. Ponadto, fakt deklaracji przez pewien procent producentów dysponowania owocami klasy Ekstra, nie jest jednoznaczny z oferowaniem najwy¿szej jakoœci okreœlonej norm¹. Z wiêkszym prawdopodobieñstwem mo¿na jedynie mówiæ o sprzeda¿y jab³ek bardzo niskiej jakoœci przez
producentów okreœlaj¹cych j¹ jako klasê III przy czterostopniowej klasyfikacji.
Charakterystyki owoców jako kryterium podzia³u
O niejednorodnej jakoœci owoców w danej klasie u badanych producentów œwiadczy fakt, ¿e
szczegó³owe wymagania okreœlone w standardach jakoœci handlowej by³y dla badanych producentów w ró¿nym stopniu wyznacznikiem dopuszczenia ich do obrotu czy prawid³owego zaklasyfikowania do okreœlonej klasy jakoœci. Ten fakt nie jest zaskakuj¹cy w œwietle znajomoœci norm
jedynie przez 5,4% sadowników.
W ca³ej badanej populacji nie by³o ani jednej grupy respondentów, która w 100% uwzglêdnia³aby chocia¿ jedn¹ cechê owoców decyduj¹c¹ o poziomie ich jakoœci. Najwiêcej producentów
zwraca³o uwagê na ich zdrowotnoœæ – 89,9% badanych (tab. 2). Za istotne uznawali oni równie¿
czystoœæ i brak uszkodzeñ mechanicznych na owocach, które bra³o pod uwagê odpowiednio 84,2
i 80,2% badanych. Za doœæ wa¿n¹ cechê producenci uwa¿ali tak¿e stopieñ dojrza³oœci, œwiadcz¹cy
o przydatnoœci do spo¿ycia (74,0% badanych), brak szkodników (62,4% badanych) i stopieñ rozwoju owoców (50,1% badanych). Mniej istotnymi cechami by³a obecnoœæ obcych zapachów i
smaków czy obecnoœæ ordzawieñ na jab³kach i gruszkach. Najmniej producentów (31,2%) uwzglêd-
48,3
44,0
x
x
x
x
46,2
35,7
37,3
58,6
50,0
55,0
64,0
50,1
36,6
34,7
61,4
20,0
46,7
56,0
42,6
65,5
72,0
81,4
74,3
65,0
86,0
74,0
15,9
20,0
47,1
30,0
30,0
44,0
31,2
57,9
58,7
72,9
52,9
61,7
70,0
62,4
ród³o: obliczenia w³asne na podstawie badañ.
77,2
81,3
82,9
77,1
76,7
86,0
80,2
73,8
76,0
91,4
85,7
88,3
90,0
84,2
84,8
92,0
91,4
94,3
85,0
92,0
89,9
Jab³ka
Gruszki
Œliwki
Truskawki
Wiœnie
Czereœnie
Œrednio
stopieñ
roz w oju
o w o có w
z aw ilgocenie
stopieñ
„o b e c n o œ æ ”
pow ierz chniow e dojrz a³oœci
o b cych
z apachów,
smaków
o b ecn o Ͼ
sz kodników
z drow otnoϾ cz ystoϾ
usz kodz enia
C echy jakoœci handlow ej
Wysz cz ególnienie
nia³o wystêpowanie zawilgocenia powierzchniowego
na owocach.
Prawie przy ka¿dej z cech jakoœci zwraca³o na ni¹
uwagê najwiêcej producentów œliwek i czereœni. Szczególnie dotyczy to takich cech, jak: obecnoœæ zwilgocenia powierzchniowego, obcych zapachów, smaków oraz
szkodników. Niepokoj¹ce jest natomiast, i¿ najmniejsz¹
wagê do wszystkich cech przywi¹zywali producenci
jab³ek, chocia¿ te, jako czo³owy produkt, s¹ od wielu lat
przyk³adowym owocem w upowszechnianiu wspólnotowych norm jakoœci handlowej. Na zdrowotnoœæ jab³ek zwraca³o uwagê 84,8% ich producentów, na czystoœæ i uszkodzenia odpowiednio 73,8 i 77,2%, na
stopieñ dojrza³oœci i obecnoœæ szkodników odpowiednio 65,5 i 57,9%, na obecnoœæ obcych zapachów i smaków oraz stopieñ rozwoju 36,6 i 35,7%, a na zawilgocenia powierzchniowe jedynie 15,9%.
Prawid³owe sortowanie na klasy jakoœci oraz kalibrowanie jab³ek, gruszek i œliwek uwarunkowane jest
dodatkowo znajomoœci¹ wykazu odmian wielkoowocowych, zamieszczonych w za³¹cznikach do obowi¹zuj¹cych norm jakoœci handlowej. Od przynale¿noœci odmiany do grupy owoców wielkoowocowych i tzw.
pozosta³ych, zale¿y minimalna ich œrednica dopuszczona do obrotu w danej klasie jakoœci. Respondenci generalnie prawid³owo klasyfikowali odmiany uprawiane we
w³asnym gospodarstwie. A¿ 88,3% badanych producentów jab³ek odpowiednio zaklasyfikowa³o zarówno odmiany wielkoowocowe, jak i tzw. odmiany pozosta³e. Jedynie 11,7% b³êdnie okreœli³o przynale¿noœæ odmian do
tzw. du¿ych odmian owocowych. Wœród producentów
gruszek wszyscy prawid³owo zaklasyfikowali odmiany
uprawiane we w³asnym gospodarstwie do odmian wielkoowocowych. Jednak wszyscy twierdzili, ¿e mieliby
wiêksze trudnoœci z wymienieniem wszystkich odmian
zaklasyfikowanych do wy¿ej wymienionej grupy. Natomiast wœród 70 producentów œliwek tylko 62,9% prawid³owo okreœli³o odmiany wielkoowocowe.
Pomimo, ¿e wiêkszoœæ producentów prawid³owo okreœli³a przynale¿noœæ odmian do grup wielkoœciowych, to
ju¿ zasady ich sortowania wed³ug wielkoœci by³y im nieznane. Wœród producentów jab³ek tylko 35,9% badanych
prawid³owo wskaza³o minimaln¹ wielkoœæ jab³ek odmian
wielkoowocowych dopuszczonych do obrotu, czyli o
œrednicy 65 mm (tab. 3). Prawie 50% uwa¿a³o, ¿e jest to
œrednica 70 mm, a 12,4%, ¿e 60 mm. Pozostali przyjêli 55
mm jako minimaln¹ œrednicê, która jest rzeczywiœcie dopuszczalna, ale wy³¹cznie dla tzw. odmian pozosta³ych.
Wœród producentów gruszek, ów procent by³ jeszcze
mniejszy – zaledwie 13,3% prawid³owo okreœli³o ich minimaln¹ wielkoœæ 55 mm. Ponad po³owa wskaza³a œrednicê
60 mm, która jest minimaln¹ œrednic¹ dla klasy Ekstra. Z
punktu widzenia oferowania na rynku owoców niedo-
ordz aw ienia
Joanna Pawlak
Tabela 2. C echy jakoœci ow oców brane pod uw agê prz ez producentów w cz asie prz ygotow yw ania ich do sprz eda¿ y [% danej grupy populacji]
308
Jakoœæ handlowa owoców jako czynnik konkurencyjnoœci polskiego sadownictwa
309
Tabela 3. Minimalna œrednica ow oców posz cz ególnych gatunków dopusz cz anych do obrotu
w ed³ug badanych producentów [% danej grupy populacji]
Gatunki
U dz ia³ respondentów okreœlaj¹cych
minimaln¹ œrednicê ow oców [mm]
% producentów
Jab³ka odmiany wielkoowocowe
55
(2,0)
50
(2,7)
20
(0,0)
15
(4,3)
15
(11,7)
15
(4,0)
Gruszki odmiany wielkoowocowe
Œliwki odmian wielkoowocowych
Truskawki
Wiœnie
Czereœnie
60
(12,4)
55
(13,3)
25
(27,2)
18
(40,0)
17
(31,7)
17
(28,0)
65
(35,9)
60
(50,7)
30
(55,7)
20
(45,7)
20
(48,3)
20
(38,0)
70
(49,7)
65
(33,3)
35
(17,1)
25
(10,0)
25
(8,3)
25
(30,0)
ród³o: obliczenia w³asne na podstawie badañ.
puszczonych do obrotu, najgorzej nale¿y oceniaæ producentów œliwek, chocia¿ ponad po³owa z nich
prawid³owo okreœli³a minimaln¹ wielkoœæ dla odmian wielkoowocowych wynosz¹c¹ dla klasy II – 30
mm, a dla klasy Ekstra i I – 35 mm. Jednak 27,2% badanych wskaza³o znacznie mniejsz¹ œrednicê 25 mm.
Dla wiœni i czereœni, zgodnie z norm¹, minimalna wielkoœæ owoców dopuszczonych do obrotu wynosi
dla klasy Ekstra – 17 mm, a dla klas I i II – 15 mm. Tê ostatni¹ poda³o tylko 11,7% producentów wiœni i
4,0% czereœni. Poniewa¿ wszyscy pozostali producenci deklarowali wiêksze rozmiary œrednic, mo¿na
powiedzieæ, ¿e wiœnie i czereœnie sprzedawane na rynku regionu lubelskiego odpowiadaj¹ stawianym
wymaganiom, a nawet przewy¿szaj¹ je. Podobnie wœród producentów truskawek tylko 4,3% oferowa³o
towar niezgodny z wymaganiami, gdy¿ 40,0% prawid³owo okreœli³o minimaln¹ œrednicê owocu dopuszczanego do obrotu, a 10,0% wskaza³o œrednicê 25 mm zarezerwowan¹ dla klasy Ekstra.
Dla jab³ek istotn¹ równie¿ cech¹, decyduj¹c¹ o prawid³owym ich zakwalifikowaniu do okreœlonej
klasy jakoœci, jest stopieñ wybarwienia rumieñca, który zale¿y od odmiany. St¹d te¿ wa¿na jest
znajomoœæ zasad klasyfikacji odmian wed³ug barwy, z czym badani producenci mieli doœæ du¿e trudnoœci. Do odmian o zabarwieniu czerwonym (A) i o zró¿nicowanej intensywnoœci czerwonego zabarwienia (B) prawid³owo zaklasyfikowa³o odmiany zaledwie 8,0 i 17,0% badanych, a odpowiednio 19,0
i 8,0% odmówi³o odpowiedzi na zadane pytanie twierdz¹c, ¿e nie znaj¹ tych zasad sortowania (rys. 2).
Mniejszy problem mieli sadownicy z przyporz¹dkowaniem odmian do grupy o lekkim, pr¹¿kowanym
zabarwieniu (C), co uczyni³o poprawnie 50,0% badanych, a najmniejszy, z odmianami o zabarwieniu
jasnym, które prawid³owo przyporz¹dkowa³o a¿ 74,0% badanych. Z kolei dla gruszek niezwykle
istotne jest, by nie zawiera³y komórek kamiennych w owocach powoduj¹cych ziarnist¹ konsystencjê
mi¹¿szu. Owoce o takiej konsystencji s¹ niedopuszczalne w klasie Ekstra i I. Mimo to, a¿ 44,0%
badanych producentów tego gatunku twierdzi³o, ¿e takie owoce mog¹ byæ wprowadzane do obrotu.
* odmiany o zabarwieniu czerwonym,
** odmiany o zró¿nicowanej intensywnoœci czerwonego
zabarwienia,
*** odmiany pr¹¿kowane, lekko zabarwione,
**** inne odmiany, o zabarwieniu jasnym.
Grupa D****
Grupa C***
brak odpowiedzi
odpowiedŸ b³êdna
odpowiedŸ prawid³owa
Grupa B**
Grupa A*
0%
20%
40%
60%
% odpowiedzi
80%
100%
Rysunek 2. Znajomoœæ zasad klasyfikacji jab³ek do
odpowiednich grup odmian o ró¿nym zabarwieniu
skórki wœród producentów [% badanej populacji]
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ.
310
Joanna Pawlak
Pakowanie owoców jako element jakoœci handlowej
Producenci w ró¿nym stopniu podchodzili do jednorodnoœci owoców w opakowaniu, która z
jednej strony wymagana jest zapisami normy, z drugiej podnosi jakoϾ oferowanego towaru. Zgodni
byli w³aœciwie jedynie do tego, i¿ musz¹ byæ to owoce tej samej odmiany, chocia¿ œrednio 6,4%
producentów (a w przypadku truskawek 10%) uwa¿a³a, ¿e mo¿na je mieszaæ (tab. 4). Ale ju¿ tylko
75,3% respondentów przywi¹zywa³o uwagê do umieszczania w jednym opakowaniu owoców tej
samej klasy jakoœci, 63,0% tej samej wielkoœci, 61,9% o tym samym stopniu dojrza³oœci, a 59,9 i
59,8% tego samego pochodzenia i tej samej barwy. Generalnie w najwiêkszym stopniu przywi¹zywali uwagê do jednorodnoœci pod wzglêdem wiêkszoœci cech producenci czereœni, w najmniejszym
zaœ producenci truskawek. Jednak, jeœli chodzi o jednolitoœæ wybarwienia i stopnia dojrza³oœci
mia³y one najmniejsze znaczenie dla producentów jab³ek i gruszek.
Na jednolitoœæ odmianow¹ wiêksz¹ uwagê zwracali sadownicy sprzedaj¹cy indywidualnie ni¿
wy³¹cznie za poœrednictwem grupy – ich odsetek wœród producentów jab³ek wyniós³ odpowiednio
99,0 i 66,7%, gruszek 100 i 50,0%, zaœ w przypadku czereœni ¿aden sprzedaj¹cy przez grupê nie
zwraca³ uwagi na jednolitoœæ odmianow¹ przy 100% wskazañ sprzedaj¹cych indywidualnie (tab.
4). Œrednio w ca³ej populacji cecha ta by³a istotna dla 95,5% sprzedaj¹cych indywidualnie, a tylko
dla 63,3% sprzedaj¹cych przez grupê. Sprzedaj¹cy indywidualnie przywi¹zywali równie¿ wiêksz¹
uwagê do jednolitego stopnia dojrza³oœci, chocia¿ ró¿nica w tym przypadku by³a nieznaczna. Natomiast jednolitoœæ pod wzglêdem pozosta³ych cech by³a ju¿ istotniejsza dla producentów zbywaj¹cych owoce wy³¹cznie przez grupê. Przede wszystkim dotyczy to umieszczania w opakowaniu
owoców tej samej klasy jakoœci handlowej, na co zwraca³o uwagê a¿ 95,0% tej grupy respondentów, podczas gdy wœród sprzedaj¹cych indywidualnie odsetek ten wynosi³ 76,4%, a sprzedaj¹cych indywidualnie i przez grupê 66,1%. W przypadku jednolitoœci wybarwienia i jednorodnoœci
wielkoœciowej ró¿nica by³a ju¿ mniejsza – mia³y one znaczenie odpowiednio dla 63,3 i 65,0% sprzedaj¹cych przez grupê i dla 60,6 i 64,7% sprzedaj¹cych indywidualnie. Przy czym wœród sprzedaj¹cych przez grupê, wyrównane wybarwienie istotne by³o dla wszystkich producentów wiœni i œliwek, ale ju¿ tylko dla 66,7% producentów jab³ek i 50,0% producentów gruszek, natomiast na
jednorodn¹ wielkoœæ zwraca³o uwagê 100% producentów jab³ek, gruszek i œliw, a jedynie 25,0%
producentów wiœni. Oba te czynniki nie odgrywa³y ¿adnej roli dla sprzedaj¹cych przez grupê
producentów czereœni.
Tabela 4. C echy jakoœciow e ow oców uw z glêdniane prz ez producentów prz y pakow aniu
w pojedyncz e opakow ania handlow e [% danej grupy populacji]
Wysz cz ególnienie
C ech y
pochodz enie
odmiana
klasa
jakoœci
barw a
w ielkoϾ
stopieñ
dojrz a³oœci
63,0
61,9
49,7
46,7
58,6
60,0
60,0
84,0
74,5
73,3
64,3
32,9
56,7
76,0
51,7
56,0
67,1
68,6
61,7
66,0
60,6
60,8
63,3
64,7
56,7
65,0
60,0
69,4
58,3
Ogó³em populacja badanych sadow ników
Œrednio
59,9
93,6
75,3
59,8
W z ale¿ noœci od upraw ianego gatunku ow oców
Jab³ka
Gruszki
Œliwki
Truskawki
Wiœnie
Czereœnie
57,2
61,3
58,6
61,4
55,0
66,0
94,5
97,3
92,6
90,0
95,0
92,0
82,1
82,7
74,3
58,6
70,0
84,0
W z ale¿ noœci od formy dystrybucji
Indywidualnie
Indywidualnie i przez grupê
Wy³¹cznie przez grupê
55,8
72,6
61,7
ród³o: obliczenia w³asne na podstawie badañ.
95,5
92,5
63,3
76,4
66,1
95,0
Jakoœæ handlowa owoców jako czynnik konkurencyjnoœci polskiego sadownictwa
311
Podsumowanie i wnioski
Œwiadomoœæ istnienia i obligatoryjnoœci stosowania norm jakoœci w obrocie owocami wœród
producentów, a co za tym idzie znajomoœæ stawianych wymagañ, jest niezadowalaj¹ca, co przedk³ada siê na jakoœæ oferowanego towaru. Producenci z województwa lubelskiego dysponuj¹ towarem bardzo zró¿nicowanym pod wzglêdem jakoœciowym, niejednokrotnie niespe³niaj¹cym nawet
wymagañ minimalnych, zapisanych w standardach jakoœci handlowej UE. W ró¿nym stopniu podchodz¹ równie¿ do jednorodnoœci i jednolitoœci owoców w opakowaniu, przy czym s¹ one istotniejsze dla producentów zbywaj¹cych owoce wy³¹cznie przez grupê. Wykazana dowolnoœæ w
ocenie poziomu jakoœci owoców oznacza, ¿e deklarowana klasa jakoœci nie jest jednoznaczna u
poszczególnych producentów, jak równie¿ nie jest jednoznaczna z t¹ okreœlon¹ norm¹.
Stwierdzony w badaniach niski i bardzo zró¿nicowany poziom jakoœci handlowej obni¿a pozycjê Polski w walce konkurencyjnej na rynku owoców oraz stwarza barierê w rozwoju polskiego
eksportu. Konieczna jest wiêc jej poprawa. Mo¿e na to wp³yn¹æ powstawanie grup producentów,
które zgodnie z wynikami badañ oferuj¹ towar stosunkowo wy¿ej jakoœci, ale ten proces przebiega
wolno. Przede wszystkim jednak nale¿y podj¹æ szerok¹ akcjê propagowania wiedzy o standardach
jakoœciowych.
Literatura
Bary³ko-Pikielna N. 2003: Konsument a jakoœæ ¿ywnoœci Anno 2003: nowe trendy na tle zmian na europejskim rynku ¿ywnoœciowym. Mat. XXXIV Sesji Naukowej Komitetu Nauk o ¯ywnoœci PAN – Jakoœæ polskiej
¿ywnoœci w przededniu integracji Polski z Uni¹ Europejsk¹. Wroc³aw, 32.
FAO, Food Balance Sheet; dla Polski: faostat.fao.org.
Krupa J., Krupa T. 2004: Marketingowe aspekty jakoœci i systemy zarz¹dzania jakoœci¹ w przemyœle spo¿ywczym. Mat konf. nauk. Narzêdzia jakoœci w doskonaleniu i zarz¹dzaniu jakoœci¹. Kraków, 285-293.
Produkcja ogrodnicza. Badanie sadów [www.stat.gov.pl/cps/rde/xchg/gus].
Raport GUS. Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. w œwietle wyników badañ bud¿etów gospodarstw domowych [www.stat.gov.pl/gus].
Rozporz¹dzenie Komisji (WE), nr 1168/1999 z dnia 3 czerwca 1999 r. ustanawiaj¹ce normy handlowe w odniesieniu do œliwek.
Rozporz¹dzenie Komisji (WE,) nr 214/2004 z dnia 6 lutego 2004 r. ustanawiaj¹ce normê jakoœci dla wiœni i
czereœni.
Rozporz¹dzenie Komisji (WE) nr 843/2002 z dnia 21 maja 2002 r. ustanawiaj¹ce normê handlow¹ dla truskawek
i zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie (EWG) nr 899/87.
Rozporz¹dzenie Komisji (WE) nr 86/2004 z dnia 15 stycznia 2004 r. ustanawiaj¹ce normy handlowe w odniesieniu do gruszek.
Rozporz¹dzenie Komisji(WE) nr 85/2004 z dnia 15 stycznia 2004 r. ustanawiaj¹ce normy handlowe w odniesieniu
do jab³ek.
Rozporz¹dzenie Rady (WE) Nr 2200/96 z 28 paŸdziernika 1996 roku w sprawie wspólnej organizacji rynku
owoców i warzyw.
Rynek owoców i warzyw, stan i perspektywy – analizy rynkowe (z lat 2004, 2005, 2006) pod red. Noseckiej B.
Uprawy ogrodnicze 2002. Spis Rolny 2003: GUS. Warszawa.
Summary
The purpose of the work has been analysing the current level of trade quality of fruit on Polish market. The
estimation has been done on primary market in the Voivodeship of Lublin. The studied producers offered fruit of
different quality, in some cases not meeting even the minimum requirements written in EU standards of trade
quality. They also treated differently the issues of homogeneousness and uniformity of fruits in a single container.
This situation lowers the position of Poland in the competition on the fruit market. It creates a barrier to the
development of export. Therefore, the situation must be improved. This can be done by creating groups of
producers, which, according to many studies, offer fruit of relatively better quality. However, the first step must be
a widespread campaign promoting standards of quality.
Adres do korespondencji:
dr in¿. Joanna Pawlak
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Katedra Ekonomiki Ogrodnictwa
ul. Leszczyñskiego 58, skr. poczt. 158
20-068 Lublin
e-mail: [email protected]