SSympozja, konferencje

SSympozja,
konferencje
Ogólnopolska konferencja naukowa
„Status osoby chorej psychicznie w świetle polskiego prawa”,
Kraków, 7 maja 2016 r.
7 maja 2016 r. w Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie odbyła
się ogólnopolska konferencja naukowa poświęcona tematyce osób chorych psychicznie,
ich praw i wolności, a także statusu w polskim
prawie. Patronat nad konferencją objęli m.in.
Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw
Pacjenta, Naczelna Rada Adwokacka, Naczelna
Izba Lekarska, Wojewoda Małopolski, Marszałek Województwa Małopolskiego i Prezydent
Miasta Krakowa.
Na korytarzu przed Salą Wystawową A,
w której odbywały się obrady, podziwiać
można było prace rękodzielnicze podopiecznych Oddziału Psychiatrycznego Zakładu
Opiekuńczo-Leczniczego w Krakowie. Przedstawicielka placówki, terapeutka, we wstępie
do konferencji opowiedziała o specyfice pracy z osobami chorymi psychicznie. Wskazała
także niezwykle pozytywne oddziaływanie,
wprowadzanej dopiero w Polsce, hortiterapii,
a więc leczenia za pomocą ogrodów.
Wykład inauguracyjny poprowadził prof.
UJ dr hab. Włodzimierz Wróbel, kierownik
Zakładu Bioetyki i Prawa Medycznego UJ, p.o.
kierownika Katedry Prawa Karnego UJ, sędzia
w Izbie Karnej Sądu Najwyższego. W swoim
wystąpieniu zwrócił on uwagę na problemy
kulturowe związane z osobami chorymi psychicznie, stosowanie pejoratywnych określeń
w życiu codziennym, które jednocześnie stanowią język specjalistyczny w dziedzinach
psychologii i psychiatrii, powodujący szufladkowanie zarówno samych chorych, jak i ich
rodzin w społeczeństwie. Sugerował zmianę
mentalności, uznanie istnienia osób chorych psychicznie i ich rodzin, ich godności,
a w konsekwencji ich praw i wolności.
Konferencja podzielona została na trzy
panele. W pierwszym skupiono się na osobie
chorego, jego statusie, prawach i wolnościach,
możliwości pomocy i wsparcia ze strony Rzecznika Praw Pacjenta, przymusowej hospitalizacji
i jej przesłankach. W drugim panelu scharakteryzowano prawo do obrony osoby zaburzonej
psychicznie i jego wymiar we współczesnym
systemie prawnym, jak również wpływ niepoczytalności na orzeczenia sądów, w tym
na zastosowanie środków zabezpieczających.
Ostatni panel odnosił się do kwestii odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku
sprawców chorych psychicznie, a także ich
przyczynienia się do powstania szkody.
Jako pierwszy swój referat zaprezentował
prof. dr hab. n. med. Jacek Wciórka, psychiatra, wiceprzewodniczący Rady Naukowej IPiN
w Warszawie, przewodniczący Komisji ds. Reformy Opieki Psychiatrycznej i NPOZP Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Zwrócił
on uwagę na historyczne przekształcenia, któ-
253
Sympozja, konferencje
rym ulegała klasyfikacja chorób psychicznych,
podejście do nich, a nawet samo nazewnictwo.
Nawiązał do powszechnie uznawanych i stosowanych w Polsce i na świecie klasyfikacji
ICD-10 i DSM-V oraz tego, jak nawet między
nimi zauważalne są różnice w definicji zaburzenia psychicznego i systematyzacji poszczególnych schorzeń. Kilkakrotnie też podkreślał,
że już od połowy XX wieku nie funkcjonuje
oficjalnie pojęcie choroby psychicznej, zastąpione przez zaburzenie psychiczne.
Kolejni referenci – Małgorzata Kozieł i Grzegorz Saj – rzecznicy praw pacjenta Szpitala Psychiatrycznego w województwie małopolskim
(dalej RPP), prezentowali znaczenie instytucji
RPP dla obrony praw osób chorych psychicznie, kto może skorzystać z ich pomocy, a także
jakie zadania przyświecają RPP.
Głębokie poruszenie wywołało studium
przypadku sprawy Feliksa Meszki przedstawione przez Zuzannę Rudzińską-Bluszcz,
sprawującą funkcję Głównego Koordynatora ds. Strategicznych Postępowań Sądowych
w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.
Szczególną uwagę zwróciła ona na treść uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego
z 10 listopada 2015 r. (sygn. akt IV KK 254/15)1,
które wskazywało na ułomność działań sądów
pierwszej i drugiej instancji w owej sprawie,
a w tym na iluzoryczność kontroli instancyjnej,
brak przeprowadzenia pełnego postępowania
dowodowego, pominięcie zasady domniemania niewinności, niezanalizowanie stopnia
społecznej szkodliwości czynu, nieodebranie
wyjaśnień od oskarżonego oraz oparcie się
praktycznie tylko na opinii psychiatrycznej.
Zuzanna Rudzińska-Bluszcz na koniec swojej wypowiedzi stwierdziła, że w samym 2015 r.
do Rzecznika Spraw Obywatelskich wpłynęło
35 spraw podobnych do tych, które dotknęły
Feliksa Meszkę.
PALESTRA
Zarówno w trakcie dyskusji podsumowującej ten panel konferencji, jak i we foyer żywo
rozprawiano o sposobie traktowania Feliksa
Meszki, jego wieloletnim zamknięciu na oddziale psychiatrycznym, bojach staczanych
w jego obronie przez Rzecznika Praw Obywatelskich, orzecznictwie sądów kolejnych instancji, a także o dalszych losach pana Feliksa.
Uczestnicy w swoich wypowiedziach podkreślali zbytnią swobodę działania lekarzy oddziału psychiatrycznego, luki prawne w ustawach,
na których się opierają2, jak również liczne braki postępowania dowodowego, bezkrytyczne
podejście sądów do opinii sądowo-psychiatrycznych oraz płytkość, pobieżność postępowań sądowych w tego typu sprawach.
Spore zainteresowanie wzbudził także referat Emilii Latały i Roberta Szymańskiego pod
tytułem Czy diagnoza psychopatii może być uznana za przyczynę wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo?
Studium problemu. W swoim wystąpieniu prelegenci przedstawili m.in. aspekty psychologiczne
pojęcia psychopatii, jej charakterystykę, wyniki
współczesnych badań neurologicznych wykazujących istotne zależności między zmniejszoną
aktywnością fal mózgowych, obniżonym metabolizmem i aktywnością ciała migdałowatego
oraz znacznym zmniejszeniem istoty szarej
a wystąpieniem osobowości psychopatycznej.
Dokonany został również przegląd orzecznictwa na przestrzeni lat ze wskazaniem na jego
niejednorodność. Wśród aktualnych wyroków,
które jasno obrazują niejednokrotnie całkowicie przeciwne podejście sądów do psychopatii,
wyeksponowano dwa, z których w pierwszym3
sąd nie uznał zaburzenia osobowości za mogące stanowić o niepoczytalności i mogące mieć
wpływ na złagodzenie wymiaru kary, a z kolei
w drugim4 sąd, odwołując się do zdiagnozowanej u oskarżonego osobowości psychopatycznej,
W sentencji postanowienia Sąd Najwyższy w pkt 1 uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Rejonowego z 23 czerwca 2004 r. i na podstawie art. 17 § 1
pkt 6 k.p.k. postępowanie przeciwko Feliksowi Meszce umorzył.
2
W szczególności ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 1994 r. nr 111, poz. 535).
3
Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 9 października 2013 r., II Aka 295/13.
4
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 14 stycznia 2016 r., II Aka 280/15.
1
254
7–8/2016
stwierdził, że miała ona wpływ na upośledzenie jego procesów decyzyjnych, świadomość
swoich czynów. W podsumowaniu prelegenci
podkreślili konieczność współpracy interdyscyplinarnej przy tego typu sprawach, konieczność
zwiększenia staranności sądów przy wydawaniu orzeczeń i specjalistów przy sporządzaniu
opinii sądowych oraz to, że psychopatia jest
zjawiskiem wieloaspektowym, złożonym, do
którego nie da się przyłożyć jednego szablonu
za każdym razem.
Interesujące wyniki badań przedstawiła
w swoim wystąpieniu dr Małgorzata Pyrcak-Górowska, pracownik Katedry Prawa
Karnego UJ, asystent w Sekcji Prawa Karnego Studenckiej Poradni Prawnej UJ, aplikant
adwokacki. Zwróciła ona uwagę na prawo do
obrony i postępowanie dowodowe w zakresie
postępowania zmierzającego do zastosowania
środka zabezpieczającego wobec osób chorych
psychicznie. Wyniki są druzgocące. Jak wskazała, zasadą w tego typu postępowaniach powinno być rozpoznanie spraw na rozprawie,
a okazuje się, że tylko 1/5 przebiega w ten spo-
Sympozja, konferencje
sób. Poza tym tylko w połowie posiedzeń, na
których był obecny podejrzany, odebrano od
niego wyjaśnienia. Zbadano także przyczyny
braku udziału podejrzanego w posiedzeniach
i okazuje się, że w 11% przypadków sąd nie
wskazuje w ogóle uzasadnienia w tym zakresie, a tylko w 1,4% spraw powodem jest zagrożenie dla zdrowia podejrzanego. Jednocześnie
w 59% spraw biegli orzekli brak przeciwwskazań do udziału podejrzanego w postępowaniu,
a w aż 9,2% spraw nie sięgnięto w ogóle po ich
opinie. W referacie podkreślono także, że postępowanie dowodowe jest prowadzone tylko
w 1/4 tego typu spraw i głównie opiera się na
dowodach zgromadzonych w postępowaniu
przygotowawczym. Tylko w 5% spraw dokonywane są uzupełnienia materiału dowodowego.
Jak stwierdziła dr Pyrcak-Górowska, prawo do
obrony jest zagwarantowane, ale niestety tylko
w przepisach, w praktyce często staje się fikcją.
Uczestnicy konferencji uznali ją za bardzo
udaną, a poruszone w jej trakcie zagadnienia
i problemy za niezwykle pouczające i przydatne z praktycznego punktu widzenia.
Agnieszka Szydełko
Konferencja „Fashion Planet”,
Nowy Jork, Stany Zjednoczone Ameryki, 22 kwietnia 2016 r.
W dniu 22 kwietnia 2016 r. w Nowym Jorku
odbyła się szósta międzynarodowa konferencja
prawna pt. „Fashion Planet”, zorganizowana
przez Instytut Prawa Mody przy Uniwersytecie Fordham w Nowym Jorku.
Konferencja miała charakter otwarty i pomimo że uczestnictwo w niej było płatne, to jednak
cieszyła się dużym zainteresowaniem. Grono
prelegentów było dobrze wyselekcjonowane,
znaleźli się wśród nich słynni amerykańscy
adwokaci, przedstawiciele Federalnej Komisji
Handlu czy międzynarodowych stowarzyszeń,
takich jak na przykład IFRA North America.
Mimo że w Polsce tzw. prawu mody nie
poświęca się wiele uwagi, na świecie to po-
łączenie kilku dziedzin prawa staje się coraz
istotniejsze.
Otwarcia konferencji dokonała prof. Susan
Scafidi, prezes Instytutu Prawa Mody, uznawana za kluczową postać w tej dziedzinie prawa.
Spotkanie podzielono na pięć części. Moderatorem pierwszej była Ali Grace Marquart. Moderatorem drugiej oraz trzeciej był Jeff Trexler.
Czwartą i ostatnią piątą sesję moderowała prof.
Susan Scafidi.
Pierwsza część konferencji dotyczyła bardzo
aktualnego na całym świecie tematu imigracji
– w tym przypadku w świecie mody. Od strony
historycznej to właśnie kolejne fale imigrantów
dostarczyły w XIX i XX wieku umiejętności oraz
255
Sympozja, konferencje
siły roboczej, dzięki którym produkcja odzieżowa w Ameryce stawała się coraz bardziej
istotna. Co ciekawe, mimo wprowadzenia na
początku XX wieku restrykcyjnych ograniczeń
imigracyjnych to właśnie krawcy byli najbardziej potrzebni dla rozwijającego się przemysłu, dlatego też większość imigrantów deklarowała, że posiada takowe umiejętności. Dziś
również pracownicy przemysłu odzieżowego,
projektanci czy modelki są w głównej mierze
obcokrajowcami. W tej części konferencji poruszano także ciekawy aspekt unikania płacenia
podatków w Stanach Zjednoczonych – między
innymi przez modelki – tłumaczonego tylko kilkudniowym pobytem na terenie kraju.
Druga część konferencji dotyczyła zasad
etycznych oraz korupcji. Bardzo ciekawa była
trzecia część, dotycząca ochrony konsumentów. Jak powszechnie wiadomo, poszczególni
producenci kładą ogromny nacisk na promowanie nowych produktów, w szczególności
kosmetyków. Co ciekawe, w Stanach Zjednoczonych zabroniono używania 10 szkodliwych składników w kosmetykach. Na terenie
Unii Europejskiej takich zakazanych substancji
jest ponad 1100. Dlatego też Ameryka zaczyna
wzorować się na starym kontynencie, a instytucje – walczyć o zakaz używania większej
ilości groźnych substancji. Ponadto zwiększa
się również nacisk na ochronę praw konsumentów, zrównoważony rozwój środowiska,
jak i pracowników. Poszczególne instytucje
rozpoczęły walkę o zmianę przepisów przeprowadzeniem licznych badań dotyczących
skutków ubocznych stosowania danych kos-
PALESTRA
metyków czy detergentów. Rozpoczęto również badania w celu sprawdzenia wiarygodności obietnic podawanych konsumentom
w reklamach telewizyjnych. Wyniki owych
badań są szokujące.
Moderatorem czwartego oraz piątego panelu była prof. Susan Scafidi. Ta część konferencji poświęcona była prawu własności przemysłowej. Zgodnie z jednym z najstarszych
amerykańskich orzeczeń wydanych w tej tematyce odzież jest zbyt użytkowa, by mogła
być chroniona. Dlatego też na terenie Stanów
Zjednoczonych ochronie podlegają tylko poszczególne elementy stroju czy dodatków.
Eksperci omawiali wady oraz zalety ochrony
tzw. elementów rozdzielnych. Czy ochrona
przykładowo druku tkaniny, wzoru koronki
czy elementu paska nie jest zbyt zawężona.
Ostatni panel poświęcony był zagadnieniu
dyskryminacji osób ze względu na ich ubiór.
Nie ulega wątpliwości, że coraz więcej osób
ubiera się w pracy zbyt ekstrawagancko. Taka
osoba często nie wzbudza zaufania, nie jest
traktowana poważnie. Jednakże czy świat nie
zmierza w złym kierunku, akceptując wszystko
i podejmując rozważania nad zagadnieniem,
czy dress code może być traktowany jako ograniczenie praw?
Oczywiste jest, że konferencje o takiej tematyce są potrzebne, co znajduje odzwierciedlenie chociażby w liczbie uczestników oraz wniosków, by odbywały się częściej niż raz do roku.
Kolejna konferencja organizowana przez Instytut Prawa Mody odbędzie się w marcu 2017 r.
w Nowym Jorku.
Magdalena Niewelt
Konferencja naukowa „W poszukiwaniu optymalnego modelu
orzekania w sprawach o drobne czyny zabronione”,
Wisła, 10–12 marca 2016 r.
Piątą Studencką Konferencję Karnoprocesową Katedry Postępowania Karnego UJ otworzył
jej główny organizator i pomysłodawca cyklu
dr hab. Andrzej Światłowski, prof. UJ. Obrady
256
toczyły się w systemie pięciu sesji. Konferencja
– podobnie jak poprzednie – odbyła się pod patronatem Naczelnej Rady Adwokackiej. Konferencja była próbą zwrócenia uwagi na możli-
7–8/2016
wości czy też potrzeby udoskonalenia modelu
orzekania w sprawach o drobniejsze czyny,
gdyż ostatnie nowelizacje prawa karnego sensu
largo pomijają ten jego ważki element.
Jako pierwszy wystąpił A. Kowalczyk, który klasyfikując odpowiedzialność za drobne
czyny bezprawne, postulował pozostawienie kognicji sądów powszechnych orzekanie
w sprawach wykroczeń o charakterze kryminalnym, ale z szerszym zastosowaniem
trybu mandatowego, oraz wskazał możliwość rozważenia włączenia wykroczeń do
Kodeksu karnego przy zachowaniu pewnych
odrębności redukujących konsekwencje
odpowiedzialności. D. Czerwińska, analizując realizację naczelnych zasad procesu
karnego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, podała w wątpliwość zasadność
utrzymywania w systemie prawa odrębnego
postępowania w sprawach o wykroczenia.
M. Borek z kolei stwierdził, że sprzeciw od
wyroku nakazowego jest jednym z elementów generujących przewlekłość postępowania w postępowaniu wykroczeniowym
i zaproponował dopuszczalność zaskarżenia
orzeczenia na zasadach ogólnych apelacją.
M. Prusek zaproponował oddanie możliwości orzekania wyrokiem nakazowym referendarzom oraz wprowadzenie elementów
modelu francuskiego i austriackiego. P. Ogorzałek postulowała rezygnację z koncepcji
czynów przepołowionych i przeniesienie do
Kodeksu karnego wykroczeń o charakterze
ogólnokryminalnym. Prognozę, że wniosek
w trybie art. 59a k.k. może skutecznie „wyłączyć” z pragmatyki stosowania prawa instytucję warunkowego umorzenia postępowania
karnego, przedstawił P. Misztal.
Podczas drugiej sesji B. Boch zauważył potrzebę przeprowadzenia szerokiej reformy prawa wykroczeniowego, która pozostawiałaby
w jego obrębie wyłącznie wykroczenia administracyjno-porządkowe. Zdaniem J. Kurzynogi
i M. Kurczyńskiego nie ma potrzeby wyłączać
czynu przepołowionego z wykroczeń i wcielać
do przestępstw, a zachowanie kryminalnego
charakteru wykroczeń jest słusznym rozwią-
Sympozja, konferencje
zaniem. A. Cebulska z kolei postawiła tezę, że
rezygnacja z kategorii czynów przepołowionych przeciwko mieniu i sklasyfikowanie ich
jako jednolitej kategorii występków przeciwko
mieniu, bez względu na wartość przedmiotu
czynu, obędzie się bez szkody dla wymiaru
sprawiedliwości.
W trzeciej sesji D. Sokołowska zaprezentowała procedury alternatywne w prawie
francuskim oraz umorzenie kompensacyjne
z art. 59a jako formy reakcji karnej na drobne czyny zabronione. Następnie M. Abramek stwierdziła, że szersze wykorzystanie
oportunizmu w procesie karnym jest szansą
na usprawnienie rozstrzygania spraw dotyczących drobnych czynów zabronionych,
zaaprobowała art. 59a k.k. i zaproponowała
wprowadzenie jego odpowiednika do Kodeksu wykroczeń.
Czwartą sesję rozpoczął M. W. Basa, postulując nowe brzmienie art. 61 § 1 pkt 1 k.p.w., zawierające obligatoryjną podstawę umorzenia
postępowania w sytuacji, w której w realnym
zbiegu jednoczynowym pozostają ze sobą
przestępstwo i wykroczenie, oraz wprowadzenie takiego modelu, w którym sąd prowadzący sprawę o przestępstwo mógłby zawrzeć
w kwalifikacji prawnej wyroku również popełnione wykroczenia. A. Czyżewska-Skalska,
analizując kryteria rozgraniczania obszarów
przestępstw i wykroczeń, zwróciła uwagę, że
na gruncie dzisiejszego stanu prawnego na
uznanie zasługuje jedynie kryterium mające
charakter merytoryczny (stopień społecznej
szkodliwości czynu) oraz mające charakter
formalny (kryterium zagrożenia karnego).
M. Pratkowiecka skrytykowała obecny model kontrawencjonalizacji drobnych czynów
zabronionych i zaproponowała powrót do
wyznacznika kwotowego albo nowelizację
art. 47 § 9 k.w. poprzez uściślenie, że minimalne wynagrodzenie to takie, które obowiązuje
w czasie popełnienia czynu zabronionego.
M. Tokarska i P. Dębowski stwierdzili potrzebę
jednoznacznego, precyzyjnego i konsekwentnego rozgraniczenia odpowiedzialności za
przestępstwa i wykroczenia oraz możliwości
257
Sympozja, konferencje
zakwalifikowania części wykroczeń jako jedynie przewinień dyscyplinarnych lub naruszeń
obowiązków służbowych.
W trakcie piątej sesji H. Mazur postulował
usprawnienie postępowania mandatowego
poprzez m.in. umożliwienie złożenia wniosku o uchylenie prawomocnego mandatu
w każdym wypadku, pod warunkiem terminowego uiszczenia nałożonej grzywny. M. Ratajczak krytycznie odniósł się do nadmiernej
różnorodności postępowań dyscyplinarnych
w sprawach drobnych czynów dyscyplinarnych, zauważając możliwość wprowadzenia
jednolitego modelu. K. Tymińska, omawiając
258
PALESTRA
zbieg odpowiedzialności zawodowej z odpowiedzialnością za wykroczenia wśród lekarzy, zwróciła uwagę, że sędziowie sądów powszechnych nie powinni się kierować orzecznictwem sądów lekarskich.
Po każdej sesji następowała burzliwa dyskusja, a całość konferencji zwieńczyło podsumowanie poszczególnych sesji przez ich
moderatorów. Konferencja dostarczyła wiele
propozycji zmian o charakterze modelowym,
jak chociażby rezygnacja z osobnego Kodeksu
postępowania w sprawach o wykroczenia. Kolejna konferencja z tego cyklu odbędzie się za
rok w Krakowie.
Mateusz Popiel