TK: Zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego niezgodne z

TK: Zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego niezgodne z konstytucją - Program Interwencji Pra
środa, 23 września 2009 15:11
TK: Zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego
niezgodne z Konstytucją
Rozpoznając pytanie prawne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi, Trybunał
Konstytucyjny uznał przepis pozwalający na zatrzymanie prawa jazdy osoby uporczywie
uchylającej się od obowiązku alimentacyjnego za niezgodny z zasadą demokratycznego
państwa prawnego oraz zasadą proporcjonalności. Możliwość zatrzymania prawa jazdy, jako
sankcja za uchylanie się od alimentacji, pojawiła się w polskim prawie w 2005 roku, wraz z
uchwaleniem Ustawy o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce
alimentacyjnej (Dz.U.2005.86.732).
Artykuł 5 tej ustawy przewidywał, że prawa jazdy można pozbawić osobę, która nie wywiązuje
się z obowiązku alimentacyjnego i co do której egzekucja komornicza okazała się nieskuteczna.
Decyzję w tym przedmiocie wydawał obligatoryjnie starosta, na wniosek wójta (burmistrza,
prezydenta miasta), w sytuacji, gdy dłużnik alimentacyjny nie podejmował ponadto współpracy z
organami pomocy społecznej. Złożeniu stosownego wniosku przez wójta towarzyszyło
zawiadomienia prokuratury o popełnieniu przestępstwa z art. 209 kk (uporczywe uchylanie się
od alimentacji).
Powołany przepis nie funkcjonuje obecnie w porządku prawnym. Został on uchylony przez
Ustawę o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U.2009.1.7). Nowa regulacja
zawiera jednak analogiczny przepis.
Art. 5 nieobowiązującej już Ustawy o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych
wzbudził wątpliwość Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi, który wystosował
pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego. WSA w Łodzi zwrócił się o zbadanie zgodności
tego przepisu z art. 2 Konstytucji (zasadą demokratycznego państwa prawnego), art. 31 ust. 3
w związku z art. 2 Konstytucji (zasadą proporcjonalności) oraz art. 32 ust. 1 w związku z art. 2
Konstytucji (zasadą równości wobec prawa). Wątpliwości sądu wzbudził przede wszystkim fakt,
iż w omawianej sytuacji dochodziło do kumulowania odpowiedzialności administracyjnej
(zatrzymanie prawa jazdy) i karnej (zawiadomienie prokuratury o popełnieniu przestępstwa z
art. 209 kk), a także to, że od decyzji starosty w przedmiocie zatrzymania prawa jazdy, nie
przysługiwał skuteczny środek odwoławczy. Co prawda dłużnik alimentacyjny mógł wystąpić do
Samorządowego Kolegium Odwoławczego oraz sądu administracyjnego, te jednak badały tylko
legalność przedmiotowej decyzji, co w istocie nie miało znaczenia praktycznego, jako że
przepis formułował pod adresem starosty obowiązek jej wydania. Ponadto sąd podnosił zarzut
niedostatecznej określoności przepisu, który zwrot zatrzymanego prawa jazdy uzależniał od
„stwierdzenia ustania przyczyn zatrzymania”, nie doprecyzowując tego terminu. Kwestionując
natomiast zgodność art. 5 z zasadą proporcjonalności, sąd wskazał na nieadekwatność środka
w postaci zatrzymania prawa jazdy do egzekwowania należności alimentacyjnych. Zdaniem
sądu, zatrzymanie prawa jazdy może w niektórych przypadkach mieć efekt kontrproduktywny,
gdyż zamiast prowadzić do skutecznej egzekucji zobowiązania, może de facto ją uniemożliwiać
lub utrudniać. Wreszcie sąd zwrócił uwagę na to, iż sankcja taka może znaleźć zastosowanie
jedynie wobec osób posiadających prawo jazdy, a i w tej grupie będzie w różnym stopniu
dolegliwa, w zależności od charakteru wykonywanej pracy, stylu życia, miejsca zamieszkania
etc, co stoi w sprzeczności z zasadą równości. Mimo iż powołany przepis nie funkcjonuje już w
porządku prawnym, Trybunał Konstytucyjny postanowił o rozpatrzeniu pytania WSA w Łodzi,
1/3
TK: Zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego niezgodne z konstytucją - Program Interwencji Pra
środa, 23 września 2009 15:11
uzasadniając to tym, że przepiswymienionej wyżej ustawy nadal może wpływać na
konstytucyjnie chronione prawa i wolności.
Rozprawa przed TK
Rozprawa w przedmiocue zbadania zgodności z Konstytucją przepisu art. 5 wyżej
wymienionej ustawy odbyła się dnia 22 września 2009 r. pod sygn. P 46/07. Trybunałowi w
składzie pięciu sędziów przewodniczył wiceprezese TK Janusz Niemcewicz, a sprawozdawcą
był sędzią TK Marianem Grzybowskim. Sejm reprezentował poseł Lewicy Marek Wikiński,
obecny był także przedstawiciel Prokuratora Generalnego. Nie stawił się natomiast nikt z
ramienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi.
Uczestnicy postępowania
Poseł Wikiński zwrócił uwagę, że Marszałek Sejmu w swoim stanowisku również uznał
rzeczony przepis za niezgodny z Konstytucją, lecz jedynie w zakresie w jakim nie gwarantował
on skutecznej kontroli sądowej nad decyzją o zatrzymaniu prawa jazdy. Nie stwierdził natomiast
jego niekompatybilności z zasadą proporcjonalności oraz zasadą równości.
Przedstawiciel Prokuratora Generalnego zaprezentowała stanowisko w przeważającej mierze
zbieżne z opinią wyrażoną przez WSA w Łodzi. W replice poseł Wikiński stwierdził, powołując
inne statystyki, że kwestionowany przepis w rzeczywistości jest bardzo skuteczny i spełnia
swoje założenia. Wyjaśnił również, że przesłanką stosowania zawartej w nim sankcji
zatrzymania prawa jazdy jest jedynie brak współpracy dłużnika alimentacyjnego z organami
pomocy społecznej, nie zaś sam fakt niewywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego. Miało
to świadczyć o zgodności przepisu z zasadą proporcjonalności.
Wyrok TK
Po przeprowadzeniu dyskusji z przedstawicielami Sejmu oraz Prokuratora Generalnego oraz
wysłuchaniu wniosków końcowych, w których każdy z nich podtrzymał stanowisko
zaprezentowane na wstępie, Trybunał orzekł, iż kwestionowany art. 5 Ustawy o postępowaniu
wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce administracyjnej jest niezgodny z art. 2 oraz art.
31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji RP, a w pozostałym zakresie postępowanie umorzył. W
uzasadnieniu Trybunał zauważył, że zarówno Marszałek Sejmu, jak i Prokurator Generalny
częściowo podzielili w swoich stanowiskach pogląd sądu administracyjnego. Następnie
stwierdził, przychylając się do opinii sądu, że klauzula „ustania przyczyn zatrzymania” istotnie
cechuje się nieokreślonością, co stoi w sprzeczności z zasadami prawidłowej legislacji
wywodzonymi z art. 2 Konstytucji. Ponadto uznał, iż brak skutecznej kontroli sądowej nad
decyzją administracyjną w przedmiocie zatrzymania prawa jazdy jest niezgodny z zasadami
sprawiedliwej procedury, również wywodzonymi z art. 2 Konstytucji. Orzekł także o
niekompatybilności przepisu z konstytucyjną zasadą proporcjonalności, uznając sankcję
zatrzymania prawa jazdy za nieadekwatną do popełnionego czynu oraz w istocie niespełniającą
założeń prawodawcy, tj. nieprowadzącą do skutecznej egzekucji zobowiązań alimentacyjnych.
Stwierdził również, że do osiągnięcia tego celu można zastosować inne, mniej dolegliwe środki.
Badanie zgodności kwestionowanego przepisu z zasadą równości Trybunał uznał za zbędne,
gdyż i bez tego, na skutek wyroku orzekającego jego niekonstytucyjność w pozostałym
2/3
TK: Zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego niezgodne z konstytucją - Program Interwencji Pra
środa, 23 września 2009 15:11
zakresie, utraci on moc wiążącą. Także w przedmiocie oceny zgodności z ustawą zasadniczą
podwójnej sankcji omawianego przepisu (administracyjnej i karnej), Trybunał umorzył
postępowanie, stwierdzając brak przesłanki funkcjonalnej dopuszczalności pytania prawnego
sądu administracyjnego w tym zakresie.
Wyrokiem tym Trybunał usunął z porządku prawnego art. 5 Ustawy z 2005 r. o postępowaniu
wobec dłużników alimentacyjnych. Należy jednak pamiętać, iż w dalszym ciągu funkcjonuje
identyczny treściowo przepis Ustawy z 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.
Sentecja wyroku
Komunikat prasowy na stronie TK
Przygotował Jędrzej Kupczyński, praktykant Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
Joomla SEF URLs by Artio
3/3