9 Postanowienie z dnia 14 grudnia 1987 r.

9
Postanowienie
z dnia 14 grudnia 1987 r.
(T. 2A/87)
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Przewodniczący:
Sędzia TK Henryk Groszyk
Sędziowie TK:
Natalia Gajl (sprawozdawca)
Stanisław Pawela
po rozpoznaniu w dniu 14 grudnia 1987 r. na posiedzeniu niejawnym zażalenia
Federacji Związków Zawodowych Przemysłu Okrętowego "Okrętowcy" z dnia 15
października 1987 r. na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 września 1987 r.
o nie nadaniu biegu wnioskowi Federacji Związków Zawodowych Przemysłu Okrętowego
"Okrętowcy" z dnia 23 marca 1987 r. i z dnia 7 sierpnia 1987 r. w sprawie o stwierdzenie
niezgodności przepisu art. 2417 § 7 Kodeksu pracy z przepisami art. 67 ust. 2, art. 83 ust. 1,
art. 84 ust. 1 i 2 oraz art. 85 Konstytucji PRL
postanawia
na podstawie art. 20 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 22, poz. 98) nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
I
Federacja Związków Zawodowych Przemysłu Okrętowego "Okrętowçy" pismem z dnia
23 marca 1987 r., uzupełnionym pismem z dnia 7 sierpnia 1987 r., złożyła do Trybunału
Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności przepisu art. 2417 § 7 Kodeksu pracy
(w pismach wnioskodawcy oznaczonego wadliwie jako art. 241 § 7 Kodeksu pracy) z
przepisami art. 67 § 2, art. 83 ust. 1, art. 84 ust. 1 i 2 oraz art. 85 Konstytucji PRL. W
uzasadnieniu wniosku podniesiono, że przepis art. 2417 § 7 Kodeksu pracy w znaczny sposób
narusza uprawnienia wynikające z istoty związkowego działania, które przewiduje rozdział 5
ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych. Stwierdzono w
szczególności, że przepis art. 2417 § 7 Kodeksu pracy narusza konstytucyjnie
zagwarantowane podstawowe prawa obywateli, ogranicza zaś takie prawa jak wolność słowa,
druku, zgromadzeń, wieców, pochodów i manifestacji, ogranicza udział w czynnym życiu
politycznym i realizację uprawnień zagwarantowanych w ustawie o związkach zawodowych.
Z tych przyczyn stosowanie art. 2417 § 7 Kodeksu pracy powinno ulec zawieszeniu.
Trybunał Konstytucyjny po wstępnym rozpoznaniu wniosku na posiedzeniu
niejawnym w dniu 30 września 1987 r. postanowił nie nadawać wnioskowi dalszego biegu,
uznając go za oczywiście bezzasadny. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 30 września
1987 r. zawarte są powody takiego rozstrzygnięcia.
Na to postanowienie Trybunału Konstytucyjnego zostało złożone w dniu 15
października 1987 r. zażalenie Federacji Związków Zawodowych Przemysłu Okrętowego
"Okrętowcy". Podniesiono w nim, co następuje:
Wnioskodawca podtrzymuje swój dotychczasowy wniosek o nadanie biegu sprawie i
stwierdzenie, że art. 2417 § 7 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24
listopada 1986 r. (Dz. U. Nr 42, poz. 201) jest niezgodny z ustawą z dnia 8 października 1982
r. o związkach zawodowych (jednolity tekst Dz. U. z 1985 r. Nr 54, poz. 277), a także z
Konstytucją PRL, w tym w szczególności z art. 67 ust. 2, art. 83 ust. 1, art. 84 ust. 1 i 2 oraz
art. 85 Konstytucji PRL.
W zażaleniu wnioskodawca podniósł następujące kwestie:
1. Zdaniem Federacji rozdział 5 ustawy o związkach zawodowych mógłby ulec
zawieszeniu tylko w sytuacjach zupełnie wyjątkowych i ściśle określonych w Konstytucji
PRL. Zawieszenie funkcjonowania niektórych praw zagwarantowanych Konstytucją mogłaby
motywować wyłącznie decyzja Sejmu, dotycząca przypadków wyjątkowych, określonych w
Konstytucji PRL np. wprowadzenie stanu wyjątkowego (art. 33 Konstytucji PRL). Zasady tej,
zdaniem Federacji, nie można zastosować w przypadku podjęcia negocjacji w sprawie
układów zbiorowych.
2. Podczas uzgodnienia treści układu zbiorowego nie można wykluczyć, że powstać
może również dodatkowo inna okoliczność, nie objęta treścią umów zbiorowych, z której
wyniknie spór zbiorowy a w jego następstwie protest lub strajk (np. obecne uzgodnienia
projektu układu zbiorowego trwają prawie trzy lata). Należałoby więc, zdaniem Federacji,
również z tego punktu widzenia uściślić redakcję kwestionowanego art. 2417 § 7 Kodeksu
pracy poprzez wskazanie, że zawieszenie rozdziału 5 ustawy o związkach zawodowych, tych
kwestii nie dotyczy.
II
Po rozpatrzeniu zażalenia na niejawnym posiedzeniu w dniu 14 grudnia 1987 r.
Trybunał Konstytucyjny doszedł do następujących wniosków.
Wykładnia przepisów Konstytucji PRL w zakresie zarzutów podniesionych przez
Federację Związków Zawodowych Przemysłu Okrętowego "Okrętowcy" nasuwa istotne
wątpliwości.
Na wstępie należy zauważyć, że - jak powszechnie wiadomo - treść niektórych
przepisów Konstytucji PRL ujęta jest bardzo ogólnie, w związku z czym w wielu
przypadkach nie można orzekać bezpośrednio o zgodności przepisów ustawy z Konstytucją.
Podkreśla to szeroko nauka prawa konstytucyjnego, w tym również z ostatniego okresu,
postulując dokonanie w przyszłości szeregu zmian i reformy Konstytucji.
Wymienione we wniosku Federacji przepisy Konstytucji PRL, które - zdaniem
wnioskodawcy - naruszają i ograniczają w istotny sposób art. 2417 § 7 Kodeksu pracy,
dotyczą takich podstawowych praw i wolności politycznych jak prawo zrzeszania się m. in. w
związkach zawodowych (art. 84 i 85 Konstytucji), wolności słowa i druku oraz wolności
zgromadzeń, wieców, pochodów i manifestacji (art. 83 Konstytucji).
Z treści tych przepisów nie można jednak wyprowadzić wniosku, że Konstytucja
określiła wprost prawo do strajków. Wymienione przepisy Konstytucji w zakresie będącym
przedmiotem wniosku nie nadają się do samoistnego stosowania. Konstytucja nie
zdeterminowała zresztą ani treści aktów prawnych dotyczących zasad i form zrzeszania się w
związki zawodowe, ani też prawa do organizowania protestów.
Zasady zrzeszania się w związki zawodowe, prawa i obowiązki związane z
przynależnością do tych związków określone zostały natomiast w ustawie z dnia 8
października 1982 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst Dz. U. z 1985 r., Nr 54, poz.
277).
W ten sposób ustawa konkretyzuje i rozwija zagwarantowane w Konstytucji wolności i
prawa obywatelskie w odniesieniu do obywateli zrzeszonych w związkach zawodowych.
Ustala przy tym m. in. zasady rozstrzygania sporów zbiorowych i zasady korzystania z
przysługujących związkom zawodowym prawa do protestów (rozdz. 5 ustawy o związkach
zawodowych).
Dokonana ustawą z dnia 24 listopada 1986 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy (Dz. U.
Nr 42, poz. 201) nowelizacja wprowadziła nowe rozwiązania dotyczące układów zbiorowych
pracy i zakładowych umów zbiorowych, określając zasady rejestracji układów zbiorowych i
zasady rozstrzygania sporów w razie stwierdzenia niezgodności postanowień układu z
przepisami prawa oraz polityką społeczną i gospodarczą państwa.
Logiczną konsekwencją takiego rozwiązania jest treść § 7 art. 2417 Kodeksu pracy,
według którego w okresie uzgadniania przez strony projektu układu oraz w czasie
postępowania rejestracyjnego, a także w czasie rozstrzygania sporu co do postanowień układu
w trybie określonym w § 3 i 4 art. 2417 Kodeksu pracy- nie stosuje się przepisów rozdziału 5
ustawy o związkach zawodowych.
Należy zauważyć, że na organie ustawodawczym ciąży konstytucyjna powinność
takiego sprawowania swej funkcji ustawodawczej, aby - jeśli w konkretnym przypadku
niezbędne jest wydanie, zmiana lub uchylenie ustaw zwykłych - w pełni realizować wszystkie
normy konstytucyjne.
W omawianym przedmiocie Sejm PRL był więc uprawniony nie tylko do uchwalenia
ustawy o związkach zawodowych, ale także do ustanowienia przepisów zapewniających
warunki do spokojnego merytorycznego przeprowadzania negocjacji w zakresie zbiorowych
układów pracy i zakładowych umów zbiorowych. Ponieważ zaś Konstytucja PRL nie
określiła ani prawa do strajku, ani zasad jego organizowania a uczyniono to dopiero w
ustawie z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych - przeto przepis art. 2417 § 7
Kodeksu pracy nie może być niezgodny z przepisami art. 83 ust. 1, art. 84 ust. 1 i 2 i art. 85
Konstytucji PRL.
Jeśli chodzi o wyrażoną w art. 67 ust. 2 Konstytucji PRL zasadę równości praw, to
przepis ten interpretowany jest przez Federację w ten sposób, że nawet przy czasowym
zawieszeniu uprawnień do strajku w okresie negocjacji układów zbiorowych, zachodzi pewne
ograniczenie uprawnień, z których w tym samym okresie mogą korzystać inni obywatele nie
objęci zakresem umów zbiorowych.
Taka interpretacja nie jest przekonująca. W tym okresie mogą być bowiem
wykorzystane inne instrumenty prawne służące obronie pracowników Istnieje możliwość
zwrócenia się do Sądu Najwyższego w trybie postępowania nieprocesowego o
rozstrzygnięcie sporu, a także zwrócenie się do specjalnej komisji, w której uczestniczą
organy ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (art. 2417 § 3 i 4 Kodeksu pracy).
Prawo do strajku zostaje w tym okresie zawieszone jedynie czasowo po to aby zawarcie
umów w zakresie układów zbiorowych mogło odbyć się w spokojnej i poważnej atmosferze.
Pewne ograniczenia, jedynie czasowe, niektórych uprawnień związkowych nie tylko
nie narusza treści wymienionych we wniosku przepisów Konstytucji PRL - co zostało wyżej
omówione - ale nawet intencji wynikających z tych przepisów. W tym okresie bowiem
związki zawodowe, choć w inny sposób, ale równie czynnie działają, broniąc interesów
swych członków. W przypadku zaś nie zawarcia umowy zbiorowej, bądź po jej
wypowiedzeniu lub wygaśnięciu, związki mogą wykorzystywać wszystkie przewidziane
prawem formy obrony swych interesów, ze strajkiem włącznie.
III
Treść przepisów wprowadzonych ustawą z dnia 24 listopada 1986 r. o zmianie ustawy
Kodeksu pracy (Dz. U. Nr 42, poz. 201) nasuwa niektóre uwagi krytyczne. Trybunał
Konstytucyjny uznał za celowe zasygnalizować Sejmowi PRL w trybie art. 5 ustawy o
Trybunale Konstytucyjnym niektóre uchybienia dotyczące znowelizowanych przepisów
Kodeksu pracy.
1. Powstaje wątpliwość jaki okres należy traktować za uzasadniający czas trwania
"negocjacji" pomiędzy stronami przy uzgadnianiu projektu układu zbiorowego. W praktyce
może bowiem powstać sytuacja nieuzasadnionego przedłużenia przez strony czasu trwania
uzgodnień. Obecne uzgodnienia trwają np., na co wskazuje Związek, blisko trzy lata.
Należałoby w związku z tym ustalić w ustawie górną granicę czasokresu negocjacji.
2. Podczas trwania negocjacji może powstać inna sporna kwestia, merytorycznie
istotna, ale nie objęta negocjacjami. Powstaje więc konieczność wskazania w ustawie, czy
czasowe zawieszenie prawa do strajku na podstawie art. 2417 § 7 Kodeksu pracy dotyczy
również tej kwestii.
Należy zauważyć, że w przepisach proceduralnych powstała jeszcze inna luka,
ponieważ w ustawie nie wskazano, jaki podmiot jest uprawniony do wypowiedzenia dalszego
układu zbiorowego w przypadku, gdy z określonego powodu nie ma strony, która układ
poprzedni zawierała.
3. Z punktu widzenia II etapu reformy pewne wątpliwości nasuwa także możliwość
stwierdzenia nieprawidłowości w trakcie rejestracji układu przez Ministra Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych (obecnie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej) w zakresie niezgodności z polityką
społeczną i gospodarczą państwa, ustaloną w planie społeczno-gospodarczym Kwestie sporne
mogą być w tym przypadku rozstrzygane przez ewentualne powołanie specjalnej komisji
mieszanej (art. 2417 § 4). Tym niemniej należy zmierzać do ograniczania wszelkiego rodzaju
sporów, w tym takie w formie mediacyjnej. W praktyce może zachodzić rozbieżność między
zagwarantowanym prawnie zakresem szerokich uprawnień wynikających z ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych (w szczególności w zakresie samodzielności planowania i
finansowania przedsiębiorstw, zgodnie z zasadą samofinansowania) a zakresem i formami
ustaleń ujętych w planach centralnych.
Należałoby w tym przedmiocie wskazać, iż przepis ten (art. 2417 § 4) dotyczy tylko
przypadków wyjątkowych i może mieć miejsce wyłącznie w odniesieniu do zada_
szczególnie istotnych dla gospodarki kraju. Jest to zagadnienie bardzo istotne dla prawidłowej
realizacji II etapu reformy, zgodnie z założeniami której powinny być zachowane formy
samodzielnego i efektywnego działania przedsiębiorstw państwowych.
IV
Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny postanowił nie uwzględnić
zażalenia Federacji Związków Zawodowych Przemysłu Okrętowego "Okrętowcy",
przekazując jednocześnie Sejmowi PRL w trybie art. 5 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym
uwagi w zakresie stwierdzonych uchybień i luk, które zawiera treść powołanych wyżej
przepisów Kodeksu pracy.