Sala V

arcyksiężniczki Konstancji (córki Marii)
przybyła do Krakowa, gdzie uczestniczyła w uroczystym orszaku poprzedzającym
ślub Konstancji z królem polskim Zygmuntem III Wazą. Na portrecie ukazano
ją w półpostaci, ubraną według mody
hiszpańskiej – w czepcu na głowie, szarobiałej sukni obficie zdobionej sztywnymi
koronkami.
104
Sala V
Specyficzna sytuacja wyznaniowa i polityczna na Śląsku w XVI i w . poł. XVII
stulecia spowodowała znaczne opóźnienie w powstawaniu na tym obszarze
dzieł barokowych. Przyczyniła się do tego
zarówno niechęć miejscowej społeczności luterańskiej do sztuki papistowskiego
Rzymu, za jaką uchodziła sztuka baroku,
jak i drastyczne osłabienie możliwości
fundatorskich Ślązaków spowodowane
ich zubożeniem podczas wyniszczającej
wojny trzydziestoletniej (-).
Triumf ultrakatolickiego obozu cesarskiego na tym obszarze doprowadził zarówno
do represji wobec niewiernej Habsburgom tutejszej szlachty i mieszczaństwa,
przejmowania przez duchowieństwo katolickie kościołów użytkowanych przez
luteran, jak i do podjęcia wielu innych
działań, mających przywrócić sytuację
wyznaniową sprzed reformacji. Treści
katolickie w sztuce religijnej, polemiczne
wobec teologii protestanckiej, podawane
w nowej formie miały silnie oddziaływać
na katolików oraz innowierców, przekonując tych ostatnich do religii rzymskokatolickiej. Zgodnie z nową estetyką baroku
harmonijne, zrównoważone kompozycje
zastępowano układami dynamicznymi
i stłoczonymi, kształtowanymi ostrym
światłocieniem. W malarstwie preferowano plamę barwną dominującą nad
linią, w architekturze z detali swobodnie
naśladujących antyczne pierwowzory
tworzono monumentalne, dynamiczne
układy podporządkowane dominującemu elementowi (dominancie) danego
założenia. Starcie odmiennych koncepcji
ideologicznych oraz stylistycznych było
na Śląsku na tyle mocne, że opóźniło recepcję nowej sztuki oraz doprowadziło do
większego jej zróżnicowania w porównaniu z innymi regionami Europy. Wpływ na
tę sytuację miał również status, pochodzenie i ranga artystów, którzy pozostawili na
Śląsku swoje dzieła. Zamówienia składane
były głównie przez zakony i arystokrację
procesarską – nie tylko u twórców z miejscowych, konserwatywnych środowisk
cechowych, ale często – u artystów sprowadzanych z różnych, czasem odległych,
zakątków Europy. W sztuce baroku na
Śląsku najsilniej zaznaczyły się powiązania z Czechami, Austrią, południowymi
Niemcami, a także z Włochami, Niderlandami, rzadziej z Francją.
W sali V eksponowane są dzieła późnego
manieryzmu, powstałe pod wpływem
niderlandzkim i saksońskim, oraz prace
wczesnobarokowe (portret autorstwa
Bartholomeusa Strobla Mł., Chrystus
Zmartwychwstały, rzeźbione obramienie
epitafium Melchiora Richtera warsztatu
Paula Rohna St.). Wystawiono tu również
zabytki baroku w pełni wykształconego,
z . poł. XVII w., inspirowanego sztuką
flamandzką i holenderską (obrazy Michaela Willmanna), a także austriacką
i czeską, widoczną w rzeźbach warsztatu
Georga Schröttera (Krzeszów) i Matthiasa Steinla (Lubiąż). Na szczególną uwagę
zasługuje obszerna prezentacja (sale V,
VI i VIII) obrazów najwybitniejszego
malarza baroku na Śląsku – Michaela
Willmanna. Jego liczne dzieła wywarły
wpływ zarówno na miejscowe środowisko artystyczne, jak i na niektórych
twórców czeskich i austriackich . poł.
XVIII wieku.
Michael Willmann
(ur.  w Królewcu, zm. 
w Lubiążu)
Koronacja Marii, 
Olej, deska;  × ; napis u dołu:
AR. ABB. LV. / 
Pochodzi z kościoła klasztornego
w Lubiążu
Nr inw. VIII-
Obraz, namalowany zapewne do jednego
z lubiąskich ołtarzy kościoła opackiego,
jest jedną z pierwszych prac Willmanna,
wykonanych na zamówienie opata klasztoru w Lubiążu – Arnolda Freibergera.
MICHAEL WILLMANN, Koronacja Marii, 
Być może to właśnie dzieło – o wybitnie
katolickim temacie – zlecone kalwińskiemu malarzowi, zadecydowało o złożeniu
Willmannowi oferty długoletniej pracy
dla cystersów lubiąskich oraz innych
śląskich klasztorów.
Temat malowidła, oparty na apokryfach
epilogu życia Marii, hymnach i tekstach
liturgicznych na święto Wniebowzięcia,
należy do cyklu przedstawień Jej gloryfikacji. Obecny w sztukach plastycznych
od XII w., popularny od schyłku średniowiecza w wersji Koronacji dokonywanej
przez Trójcę Świętą, w prezentowanym
wariancie kompozycyjnym rozpowszechnił się w okresie baroku. Typowe jest tu
połączenie Koronacji Marii z Jej Wniebowzięciem, zaznaczonym ugiętym w geście wstępowania kolanem oraz główkami anielskimi pod stopami Madonny.
Bóg Ojciec w złocisto-białych szatach
i tronujący obok Syn Boży z krzyżem na
ramieniu, okryty szkarłatnym płaszczem,
podtrzymują nad głową dziewczęcej Ma-
105
Ostatnia Wieczerza, 
MICHAEL WILLMANN, Ostatnia Wieczerza, 
106
rii złotą koronę z gwiazdami – atrybut Autor obrazu – Michael Lucas Leopold
Królowej Nieba i Ziemi. Powyżej szybu- Willmann urodził się w  r. w Króje biała gołębica (znak Ducha Świętego) lewcu, w kalwińskiej rodzinie malarza
otoczona blaskiem i kręgiem aniołów. Christiana Petera, u którego pobierał
Dwa z nich unoszą w dłoniach wieńce: pierwsze nauki. Od  kształcił się
różany i liliowy po stronie Jezusa – sym- w Holandii i Flandrii. Później podróżował
bol czystej Dziewicy Marii, nowej Ewy do Brandenburgii, Polski, Pragi i Wrocławspółcierpiącej ze swym Synem, oraz wia. W roku  osiadł w Lubiążu, gdzie
laurowy po stronie Boga Ojca – symbol wkrótce przeszedł na katolicyzm. W Luwieczności i chwały. Madonna ze złożo- biążu też założył rodzinę i pracownię
nymi pobożnie dłońmi spogląda ku górze. malarską. Tutaj tworzył do końca pracoJej długie, opadające na ramiona włosy witego życia i tu w  r. został pochosymbolizują panieństwo, czerwona suk- wany. W jego warsztacie powstało kilkaset
nia i granatowy płaszcz obszyty złotem obrazów sztalugowych, freski oraz liczne
– to strój królowej. Szklana kula na kola- (choć zachowało się ich niewiele) rysunki
nie Boga Ojca oznacza Boskie przymioty: i grafiki. Dzieła Willmanna znalazły się
wieczność, absolutną wszechobecność w licznych kościołach i klasztorach śląi wszechsprawczość.
skich (w Lubiążu, Krzeszowie, HenrykoKompozycja malowidła przypomina wie, Kamieńcu Ząbkowickim, Jemielnicy,
znane arcydzieła flamandzkich mistrzów Wrocławiu i w wielu innych miejscach),
baroku, np. Petera Paula Rubensa czy a także w Czechach i w Niemczech. ArJohannesa Sadelera. Obraz wyróżnia się tysta, inspirując się malarstwem i grafiką
impresyjną, światłocieniową formą malar- manieryzmu oraz baroku flamandzkiego
ską. Szkicowo zaznaczone szczegóły oraz i holenderskiego, korzystał też z wzorów
monochromatyczna – złocisto-czerwo- włoskich. Wykształcił wielu utalentowana poświata nieba roztapia kontury nych malarzy, lub pośrednio wpłynął na
wizerunków bohaterów sceny. Są oni ich sztukę. Byli to pasierb Johann Liška,
przedstawieni jako mistyczne, nadprzy- wnuk Georg Neunhertz i Johann Eybelrodzone zjawiska. Ciemna, kontrastowa wieser – ze Śląska; Peter Brandl – z Czech
przestrzeń poniżej grupy koronacyjnej oraz Johann Michael Rottmayr, Franz Anoznacza ziemię, panuje nad nią Święta ton Reiner i Václav Vavřinec Maulbertsch
Trójca, a oręduje za nią Matka Boska.
– z Austrii.
Olej, deska; , × ; u dołu herb
opatów lubiąskich, na banderoli
napis: A.A.L.A. ; sygnatura:
M.W. fec:
Pochodzi z kościoła klasztornego
w Lubiążu
Nr inw. VIII-
Jeden z najstarszych i najważniejszych
w sztuce chrześcijańskiej tematów – Ostatnią Wieczerzę – relacjonują wszystkie cztery Ewangelie (Mt , -; Mk , -;
Łk, , -; J , -). Mistrz z Lubiąża
potraktował ten motyw realistycznie. Przy
długim stole w mrocznej, obszernej sali
z wielkimi kolumnami siedzą zaniepokojeni zapowiedzią zdrady, żywo gestykulujący apostołowie. Jedynie ukazany
pośrodku Jezus i oparty o Jego pierś św. Jan
Ewangelista są spokojni. Zbawiciel wznosi
oczy ku górze, modląc się nad trzymanym
w dłoniach chlebem oraz stojącym obok
kielichem wina. Silne, sztuczne światło
wydobywa z mroku zindywidualizowane
twarze rozmawiających ze sobą apostołów.
Wśród nich zwraca uwagę ponure oblicze
Judasza trzymającego w ręku sakiewkę
– symbol zdrady. Siedzi odwrócony od
stołu w stronę widza. Obraz noszący cechy
tenebryzmu – kształtowania kompozycji
malarskiej za pomocą światła i mroku
– odwołuje się do twórczości prekursora
barokowego malarstwa – Caravaggia.
Z pracami holenderskich naśladowców
genialnego Włocha, tworzącego na przełomie XVI i XVII w., mógł się Willmann
zetknąć podczas studiów w Holandii.
Efektowna kompozycja mistrza świadczy
o inspiracjach wczesnobarokowym malarstwem włoskim.
Ofiara Chrystusa na krzyżu oraz triumf
Zmartwychwstania należały do kluczowych momentów historii Zbawienia,
często przywoływanych w protestanckich przedstawieniach ołtarzowych
i epitafijnych. Monumentalna, złocona
figura Chrystusa Zmartwychwstałego
pochodzi ze zwieńczenia nastawy ołtarzowej ufundowanej w roku  przez
starszego gminy – Friedricha Chremnitz
dla głównego ołtarza kościoła św. Marii
Magdaleny we Wrocławiu. Nastawa o trójdzielnej strukturze, rozebrana w ,
przedstawiała w centrum rzeźbioną grupę Ukrzyżowania z Marią, Janem i Marią
107
Paul Rohn st., warsztat
(ur. ok.  we Wrocławiu, zm. 
tamże)
Chrystus Zmartwychwstały, 
Drewno lipowe, złocenia; wys. 
Pochodzi z kościoła św. Marii
Magdaleny we Wrocławiu
Nr inw. XII-
PAUL ROHN ST., WARSZTAT, Chrystus Zmartwych-
wstały, 
108
Magdaleną, po bokach były postacie
Mojżesza i św. Jana Chrzciciela.
Złocona figura, przypominająca odlewy
niderlandzkie, jest przedstawieniem Mesjasza. Dumnie wyprostowana półnaga
postać, z długim sztandarem krzyżowym
w ręce, depcze węża – symbol pokonanego szatana. Uniesiona głowa i wzniesiony
do góry palec Jezusa dopełniają retorykę
triumfu. Wydłużone proporcje dość
sztywno ukazanej postaci Zmartwychwstałego, serpentynowo zawinięty wokół
Jego nogi wąż, nienaturalna stylizacja rozwianych szat – świadczą o inspiracjach
manierystyczną rzeźbą niderlandzką
kręgu Adriaena de Vriesa. Jego Chrystus
z mauzoleum w Stadthangen, wykonany
w latach -, był wzorem zarówno dla autorskiego dzieła Paula Rohna st.
(Chrystusa Zmartwychwstałego) w ołtarzu
głównym kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu (), jak i dla analizowanego
dzieła, stworzonego przez warsztat mistrza, z kościoła św. Marii Magdaleny.
Prawdopodobnie praca powstała pod
kierunkiem kontynuatorów tradycji Paula
Rohna st., jego synów – Paula Rohna mł.
lub Samuela, i jest świadectwem długiego
trwania w stolicy Śląska wpływów niderlandzkich.
Paul Rohn st., pochodzący z wrocławskiej
rodziny rzemieślniczej, kierował prężnie
działającym w poł. XVII w. warsztatem
rzeźbiarskim. Domeną pracowni były
dekoracyjne obramienia epitafiów
mieszczańskich i tablic fundacyjnych
(np. omasa Rehdigera z  r.). Dzieła
Rohna – m.in. zwieńczenie szafy biblioteki przy kościele św. Marii Magdaleny
(), rzeźby tamtejszego prospektu organowego () oraz figury w nastawie
ołtarza głównego kościoła św. Elżbiety
() – świadczą o konserwatyzmie
wrocławskiego środowiska artystycznego. Łączyło ono nieśmiałe przejawy
baroku z dominującym tu jeszcze w poł.
XVII w. manieryzmem proweniencji
niderlandzkiej.
Paul Rohn st., warsztat
(ur. ok.  we Wrocławiu,
zm.  tamże)
Epitafium Melchiora Richtera
(obramienie), 
Malarz wrocławski
Portret Melchiora Richtera. Obraz emblematyczny z trzema
czaszkami i kłosami zbóż, 
Kaligraf wrocławski C.F.
Tablica inskrypcyjna, 
Drewno, złocenia, blacha miedziana,
olej;  × 
Pochodzi z kościoła św. Elżbiety
we Wrocławiu
Nr inw. XII-
Dzieło upamiętnia prawnika i adwokata wrocławskiego Melchiora Richtera,
którego miniaturowy portret umieszczono w dolnej partii monumentu. Na
owalnej płycie namalowano linearne,
twardo modelowane popiersie zmarłego.
Przedstawiono go w skromnym, czarnym
stroju z białym, gładkim kołnierzem. Zło-
Epitafium Melchiora Richtera, 
cona, kaligrafowana inskrypcja zajmuje
największy owal w centrum epitafium.
Zawiera łaciński tekst, określający personalia mężczyzny, oraz sentencję na temat
śmierci i nadziei zmartwychwstania.
W zwieńczeniu dzieła umieszczono obraz emblematyczny z trzema czaszkami
ludzkimi, z których wyrasta zboże z dojrzałymi kłosami. Ten rozpowszechniony
w nowożytnych słownikach emblematycznych motyw odwołuje się do słów
Jezusa zapisanych w Ewangelii – „Jeśli
ziarno pszenicy, wpadłszy w ziemię, nie
obumrze, zostaje tylko samo, ale jeżeli
obumrze, przynosi plon obfity” (J , )
oraz do nauczania św. Pawła: „Przecież to,
co siejesz, nie ożyje, jeżeli wprzód nie obumrze” ( Kor , ). Czaszki, popularny
w epoce baroku symbol vanitas – marności i przemijania życia ludzkiego, zostały
tu porównane do kiełkującego ziarna,
nabierając tym samym optymistycznej
wymowy. Śmierć cielesna, zgodnie ze
Słowem Bożym, nie jest kresem życia,
lecz etapem przejściowym, koniecznym
do osiągnięcia życia wiecznego w niebie.
Prezentowane epitafium należy do licznej grupy skromniejszych, w porównaniu
z renesansowymi, epitafiów inskrypcyjno-emblematycznych, w których większą rolę odgrywa napis. W trójdzielnej
strukturze monumentu tekst zajmuje
największe, środkowe pole tablicy. Dzieła
tego typu rozpowszechniają się wśród
śląskich protestantów od początku XVII
w. (np. manierystyczne epitafium Fridricha
Schmidta i jego żony z  r. z kościoła
św. Elżbiety we Wrocławiu). Innym typowym zjawiskiem widocznym w pomniku
Richtera jest rozbudowa oprawy epitafium,
w której struktura architektoniczna ustępuje rozwiązaniu ramowemu, tworzonemu
przez płaskorzeźbiony ornament. W wypadku analizowanego dzieła obramienie
rzeźbione w drewnie ma złocony ornament
chrząstkowo-małżowinowy oraz motyw
owocu granatu i kiści winogron – symbolizujących śmierć i odrodzenie płynące
ze zbawczej ofiary Chrystusa.
Epitafium Daniela Carla, 
Snycerz wrocławski
Epitafium Daniela Carla (obramienie), 
Malarz wrocławski
Portret Daniela Carla. Emblemat
z wnętrzem pracowni alchemicznej
Kaligraf wrocławski
Tablica inskrypcyjna
Drewno, złocenia, blacha miedziana;
 × 
Pochodzi z kościoła św. Barbary
we Wrocławiu
Nr inw. XII-
Analogiczny do epitafium Richtera schemat kompozycyjny ma nieco większy monument tego rodzaju, w którym upamiętniono Daniela Carla zmarłego w roku .
Dzieło należy do tej samej grupy epitafiów
inskrypcyjno-emblematycznych. Tym razem obszerną inskrypcję wykaligrafowano
gotycką minuskułą w języku niemieckim.
Prócz wymienionych personaliów zmarłego fundator dzieła zamieścił informacje
związane z osobą upamiętnionego. Mężczyzna, zmarły  kwietnia  r. w wieku 
lat,  tygodni i  dni, był synem wrocław-
109
110
skiego szewca Georga, studentem filozofii i
medycyny na Uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą. Miniaturowy obraz u dołu
tablicy przedstawia popiersie młodzieńca
o bladym obliczu, w długiej, pudrowanej
peruce i czarnym stroju z białym, gładkim
kołnierzem. Portret malarski ukształtowano za pomocą zimnych, świetlistych barw:
bieli, szarości, błękitów. Mniej impresyjny
jest obraz górny – tzw. ikon emblematu.
Ukazano na nim pracownię alchemiczną z
naczyniami do destylacji alkoholu. U góry
przedstawienia umieszczono napis na banderoli –„SPIRITUS SURSUM” – „Duch w
górę” (lemma emblematu). Śmierć została tu
porównana do procesu destylacji, oddzielającego i uwalniającego to, co szlachetniejsze
w człowieku – jego duszę. Uchylone drzwi
pracowni są aluzją do śmierci jako przejścia
z rzeczywistości ziemskiej do niebiańskiej.
Widoczne w tle regały z księgami i opadająca przed nimi czerwona kurtyna
przypominają o tym, że studenckie życie
Carla, niczym spektakl w teatrze, dobiegło
końca. O barokowym charakterze epitafium
świadczy rzeźbiona w drewnie rozbudowana rama. Ma formę wieńca złożonego ze
złoconych, bujnych liści akantu, w które
wkomponowano ornament chrząstkowy.
Jest to jedna z najwcześniejszych na Śląsku
akantowych ram epitafijnych.
miejscowego stolarza pracującego u cystersów – dzięki ich wsparciu finansowemu
– zdobył wykształcenie artystyczne w Pradze i Górnej Austrii. Obejmując w 
kierownictwo warsztatu rzeźbiarskiego
w Krzeszowie, tworzył nowe wyposażenie barokowe dla świątyni opackiej oraz
pobliskich kościołów cysterskich. Dziełem
jego warsztatu były m.in. ołtarze kilkunastu kaplic krzeszowskiej Drogi Krzyżowej,
figury z Kaplicy Loretańskiej oraz nastawa ołtarza głównego w kościele opackim.
Figura Archanioła Michała, podobnie
jak inne późne prace, ma typowe cechy
warsztatu Schröttera – wydłużone proporcje, twardy modelunek, dekoracyjność
i wyraźną stylizację układu szat.
GEORG SCHRÖTTER, WARSZTAT RZEŹBIARSKI, Archa-
nioł Michał, lata dziwięćdziesiąte XVII w.
dusze ludzkie na Sądzie Ostatecznym.
Niezachowany wzniesiony miecz ognisty,
trzymany w drugiej ręce, symbolizował
władzę niebiańskiego wykonawcy wyroków Bożych nad zmartwychwstającymi
ludźmi. Dzieło przypominało wiernym
o Sądzie Ostatecznym i mającej się wtedy
objawić Bożej sprawiedliwości. Wizerunki
Archanioła Michała, popularne w sztuce
czasów kontrreformacji, symbolizowały
również Kościół katolicki walczący (tzw.
Ecclesia Militans) z szatanem oraz hereGeorg Schrötter, warsztat
zjami. Teatralne gesty oraz taneczny krok
rzeźbiarski
obdarzonego klasyczną urodą Archanioła
(ur.  w Krzeszowie, zm. 
są zgodne z barokową koncepcją dekoratamże)
cyjnego dzieła sztuki. Rzeźbę ufundował
Archanioł Michał, lata dziwięć– wraz z innymi figurami  archaniołów
dziesiąte XVII w.
(nawiązanie do Księgi Tobiasza – Tb
Drewno lipowe, polichromowane;
,),  aniołów,  proroków oraz Marii
wys. 
z Dzieciątkiem – dla Kaplicy Loretańskiej
Pochodzi z Kaplicy Loretańskiej
w Krzeszowie, energiczny propagator idei
w Krzeszowie, własność parafii Świę- kontrreformacyjnych na Śląsku – opat Bertej Rodziny w Chełmsku
nard Rosa. Wizerunki archaniołów zdobią
Nr inw. D-
obecnie wnętrze kościoła Matki Boskiej
Święty Archanioł Michał – ukazany Różańcowej w Kamiennej Górze.
z wagą w uniesionej ręce, jako antyczny Krzeszowski warsztat, w którym powstał
wojownik, w pancerzu i w hełmie zdo- zabytek, należał do Georga Schröttera.
bionym wielkimi piórami – uroczyście Artysta ten był rodowitym Ślązakiem urozstępuje wśród obłoków, aby ważyć dzonym w  r. w Krzeszowie. Jako syn
Matthias Steinl
MATTHIAS STEINL, Anioł z gitarą z wystroju stalli,
-
(ur. w  r. w Mattsee koło Salzburga, zm. w  w Wiedniu)
Anioł z gitarą z wystroju stalli,
-
Anioł z fletem z wystroju stalli,
-
Drewno lipowe, biała polichromia,
złoto płatkowe; wys.  i 
Pochodzą z kościoła opackiego
w Lubiążu, własność parafii w Stężycy
Nr inw. D- × 
Muzyka, zwłaszcza wokalna, należała
do propagowanych przez Kościół, popularnych sposobów oddawania czci
Bogu. Zalecały ją Psalmy (Ps , -)
oraz tradycja wczesnochrześcijańska.
Rozwój teatru, opery i różnych form
muzycznych w czasach baroku przyczynił się do znacznego wzrostu roli muzyki w liturgii Kościołów: katolickiego
i protestanckiego. Zjawisko to znalazło
plastyczny wyraz w przedstawieniach
religijnych, w których pojawiają się
motywy muzyczne. Jednym z nich były
tzw. Orkiestry Anielskie – malowane lub
rzeźbione grupy muzykujących aniołów,
towarzyszące często scenom Bożego
Narodzenia, Wniebowzięcia Marii, Jej
Koronacji i in. Przedstawienia te umieszczane były często w nastawach ołtarzo-
111
MATTHIAS STEINL, Anioł z fletem z wystroju stalli,
-
wych. W formie monumentalnych rzeźb
lokowano je również w dekoracjach specjalnych siedzisk dla zakonników w kościołach klasztornych, tzw. stallach, oraz
w ozdobnych, plastycznych oprawach
prospektów organowych.
W sali ustawiono dwie rzeźby aniołów grających na gitarze oraz flecie poprzecznym.
Figury były częścią Orkiestry Anielskiej
z niezachowanej rzeźbiarskiej oprawy stalli
Sala VI
112
kościoła klasztornego w Lubiążu. Ustawione pierwotnie w jego prezbiterium, zostały
ewakuowane pod koniec II wojny światowej, a rzeźbione elementy dekoracji trafiły
do zbiorów muzealnych oraz do kościoła W sali VI kontynuowana jest prezentacja
parafialnego w Stężycy na Lubelszczyźnie. dzieł czołowego malarza barokowego
Pierwotnie stalle lubiąskie, znane z fotogra- na Śląsku Michaela Leopolda Willfii, składały się z  siedzisk i dwóch loży manna. Prace powstały na zamówienie
wydzielonych za pomocą rzeźbionych liści najważniejszych mecenasów mistrza
akantu. Wyłaniały się z nich muzykujące – cystersów z Lubiąża. Różnorodność
putta, a nad nimi na gzymsie usytuowane tematyczna i jakość artystyczna obrazów
były siedzące i stojące anioły grające na świadczą o wysokim poziomie intelektuinstrumentach szarpanych (strona połu- alnym i wytrawnym guście estetycznym
dniowa) i dętych (strona północna). Tak miejscowego środowiska zakonnego. Cyzakomponowane stalle idealnie realizowały stersi lubiąscy – słynący na całym Śląsku,
nakaz modlitewny zawarty w regule św. Be- a nawet poza jego granicami, rozległością
nedykta – „W obecności aniołów śpiewamy wiedzy historycznej i teologicznej – nie
Tobie”. Podobne dekoracje powstały później stronili od tematów mitologicznych (Orw kościołach cystersów w Henrykowie feusz wśród zwierząt), od zleceń z zakresu
i Krzeszowie.
malarstwa portretowego czy przedstawień
Postać anioła grającego na gitarze została teologicznych, odwołujących się do Biblii
ukazana w pełnym gracji, tanecznym skrę- (Rodzina Chrystusa, Melchizedek i Aaron).
cie ciała. Unoszone podmuchem wiatru Obecne są tu również narracyjne sceny
długie szaty podkreślają łagodną dynamikę biblijne osadzone w efektownych pejujęcia. Drugą figurę anielską, o podobnych zażach (Raj, Ucieczka do Egiptu) oraz
rysach twarzy, przedstawiono w swobod- mistyczne epizody z życia świętych
nej pozie. Niebiański muzyk, w antykizo- (Wizja św. Bernarda z Clairvaux). Zestaw
wanym stroju, w skupieniu dmie w złocisty ten, uzupełniony w następnych salach
instrument. Obie rzeźby, przypisywane przedstawieniami kaźni męczennicy
bezpośrednio Steinlowi, mają specyficzne chrześcijańskiej – św. Barbary i Chrycechy stylu artysty – klasyczną idealizację, stusa ubiczowanego, świadczy o idełagodną dynamikę, charakterystyczny typ owym zaangażowaniu zleceniodawców
fizjonomii postaci.
w kontrreformacyjne działania Kościoła
Autor figur – Austriak wykształcony we katolickiego na Śląsku. Duchowy klimat
Francji – został sprowadzony do Lubiąża klasztoru lubiąskiego podkreślają figury
przez opata Reicha w  roku. Założył ołtarzowe mnicha i mniszki, pochodzątu swoją pracownię, z którą w latach - ce z tamtejszego kościoła klasztornego.
- realizował wiele zleceń kościoła Ich autorem jest anonimowy rzeźbiarz
klasztornego. Były to m.in. rzeźbione ele- z warsztatu wspomnianego wcześniej
menty nastaw ołtarzy bocznych w obejściu Mathiasa Steinla.
świątyni oraz stalle „anielskie”. Steinl dzia- Propagowany przez cystersów z Lubiąłał kilka lat we Wrocławiu (-), aby ża, Krzeszowa, Henrykowa, Kamieńca
w  r. objąć stanowisko rzeźbiarza Ząbkowickiego kult Świętej Rodziny,
i sztycharza dworu cesarskiego w Wiedniu. szczególnie świętych: Marii, Józefa, Anny
Ten wszechstronny twórca rzeźbiący i Joachima, znalazł wyraz w wielu fundaw drewnie i kości słoniowej, projektant cjach, zrealizowanych przez Willmanna
wielu ołtarzy i architekt, od  r. był i jego lubiąski warsztat. Był wśród nich
wykładowcą wiedeńskiej Akademii Sztuk obraz z dawnego ołtarza głównego w
Pięknych.
klasztornym kościele krzeszowskim, cykl
113
MICHAEL WILLMANN, Orfeusz grający zwierzętom, ok. 
fresków w ulokowanym obok kościele
św. Józefa czy liczne wersje Pocałunku
św. Józefa. Kult Świętej Rodziny był na
terenach poddanych władzy domu Habsburgów bardzo rozpowszechniony i miał
szczególny charakter. To właśnie dynastia
cesarzy austriackich przyczyniła się do
tego, poświęcając swe państwo Marii i św.
Józefowi. Przejawy kultu Świętej Rodziny
były na Śląsku i w dawnym Hrabstwie
Kłodzkim liczne i wiązały się z demonstrowaniem postawy lojalizmu wobec
panującej rodziny cesarskiej. W sali VI,
prócz obrazu Willmanna Rodzina Jezusa,
kult ten ilustruje grupa rzeźbiarska Święta Rodzina utalentowanego rodzimego
artysty – Michaela Klahra Starszego.
Autor dzieła, pochodzący z Bielic koło
Lądka w Kotlinie Kłodzkiej, był reprezentantem ekspresyjnego nurtu rzeźby
barokowej, łączącej wpływy ośrodka
praskiego z własną manierą stylową.
Michael Willmann
(ur.  w Królewcu, zm.
w Lubiążu)
Orfeusz grający zwierzętom,
ok. 
Olej, płotno;  × 
Pochodzi prawdopodobnie z klasztoru w Lubiążu
Nr inw. VIII-
Kompozycja ukazuje Orfeusza, mitycznego poetę, śpiewaka i muzyka w jednej
osobie – syna trackiego boga rzecznego
Ojagrosa i muzy poezji Kaliope. Według
legendy Orfeusz dzięki naukom Muz oraz
podarowanej mu przez Apollina cudownej lirze miał oczarowywać swą muzyką
i śpiewem ludzi, zwierzęta, kwiaty, drzewa, a nawet skały. Urzekająca gra na lirze
była też jedyną bronią bohatera w niebezpiecznej drodze do krainy umarłych, skąd
zamierzał wyprowadzić swą ukochaną,
zmarłą żonę Eurydykę. Historia Orfeusza
miała tragiczny finał. Odnaleziona przez
męża Eurydyka musiała powrócić do Ha-