Dobrostan bydła

Dobrostan bydła
Sytuacja w której: zwierzęta na fermach przemysłowych utrzymywane były w zamkniętych
budynkach w dużym zagęszczeniu, na podłożach powodujących ich obrażenia, karmione
paszami przemysłowymi budziła coraz większy i bardziej gwałtowny sprzeciw ekologów,
lekarzy weterynarii, środowisk rolniczych i konsumentów, co zaowocowało prawnym
nakazem troski o jakość życia zwierząt.
Dobrostan jest szerokim pojęciem obejmującym zarówno fizyczne jak i psychiczne
samopoczucie zwierząt. Dobrostan to taki stan, w którym organizm zwierzęcia może się
dostosować - zaadoptować - do warunków otoczenia. Jedna z definicji mówi, że:
„Dobrostan
jest
równoważny
osiągnięciu
stanu
zdrowia
fizycznego
i
psychicznego wskazującego na to, że osobnik żyje w harmonii z otaczając ym
go
środowiskiem,
że
żyje
w
sytuacji,
w
której
bodźce
i
informacje
środowiskowe działające na układ nerwowy oraz zachowanie się, mieszczą się
w zakresie wielkości akceptowanych przez organizm, a więc w której osobnik
jest w stanie uporać się z czynnikami środowiska” (Broome 1986).
Wskaźnikami dobrostanu zwierzęcia są:

dobry stan zdrowia,

dobra płodność,

dobra produkcyjność,

prawidłowość różnorakich form zachowania się, w tym także oznak przeżywania
emocji.
Wymagania dotyczące dobrostanu (ang. animal
weifare)
i ochrony zwierząt
gospodarskich (ang. farm animal protection) w Unii Europejskiej określają przede
wszystkim:

Rozporządzenie 98/58/EEC - Ochrona zwierząt hodowanych do celów rolniczych,

Rozporządzenia 91/629/EEC, 97/2/EEC, 97/182/EEC - Utrzymywanie cieląt,

Rozporządzenie 93/119/EEC - Ubój zwierząt,

Rozporządzenia 91/628/EEC, 97/1255, 98/411, 1040/2003, 1/2005 - Transport.
Polskie ustawodawstwo w myśl przepisów unijnych stworzyło własne podstawy ochrony
zwierząt gospodarskich. Są nimi:

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jednolity DzU z 2003 r. nr
106 poz. 1002 z późn. zm.),

Rozporządzenie MRiRW z dnia 2 września 2003 r. w sprawie minimalnych warunków
utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich (DzU z 2003 r. nr 167
poz. 1629 z późn. zm).
Obok nich, istotne znaczenie mają także:

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 października 2003 r. w sprawie
szczegółowych warunków i sposobu transportu zwierząt (DzU z 2003 r. nr 185 poz.
1809),

Rozporządzenie MRiRW z dnia 30 czerwca 2005 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie warunków i trybu potwierdzania kwalifikacji kierowców i konwojentów zatrudnionych przy transporcie zwierząt (DzU z 2005 r. nr 131 poz. 1098),

Rozporządzenie MRiRW z dnia 9 września 2004 r. w sprawie kwalifikacji osób
uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania
zwierząt (DzU z 2004 r. nr 205 poz. 2102).
W myśl tych przepisów zwierzętom gospodarskim należy zapewnić: opiekę i właściwe
warunki utrzymania, możliwość ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi
i zwierzętami drapieżnymi, otoczenie nieszkodliwe dla zdrowia, nie powodujące urazów i
zapewniające swobodę ruchu, wygodne leżenie oraz możliwość kontaktu wzrokowego z
innymi zwierzętami, wolność od głodu, pragnienia, niedożywienia, stresu oraz strachu i
cierpienia.
Zabrania się: przeciążania zwierząt, używania do pracy zwierząt chorych lub niedożywionych
oraz używania do popędzania zwierząt przedmiotów lub narzędzi, które mogą spowodować
ich okaleczenie.
Powyższe przepisy określają także zasady humanitarnego transportu i uśmiercania zwierząt,
a także kwalifikacje osób za to odpowiedzialnych.
Troska o dobrostan zwierząt to przede wszystkim przejaw wrażliwości i człowieczeństwa, a
więc przyznania, że zwierzę nie jest rzeczą, lecz istotą żyjącą, zdolną do odczuwania
cierpienia. Ponadto coraz częściej podkreślany jest fakt wysokiej jakości produktów
zwierzęcych pochodzących od zwierząt utrzymywanych w humanitarnych warunkach.
Warunki utrzymania bydła
W pomieszczeniu, gdzie przebywają krowy nie wolno utrzymywać drobiu i trzody chlewnej.
Gospodarstwo musi posiadać możliwość izolowania zwierząt chorych oraz wydzielone
miejsce do przeprowadzania porodów.
Zgodnie z obowiązującym prawem bydło utrzymywane może być w:

systemie uwięziowym; (A)

systemie wolnostanowiskowym:
 z wydzielonymi legowiskami (nie dotyczy bydła opasowego i buhajów), (B)
 bez wydzielonych legowisk na ściółce, (C)
 bez wydzielonych legowisk i bez ściółki (nie dotyczy buhajów, krów i jałówek
cielnych powyżej 7 miesiąca ciąży). (D)
Poniżej przedstawiono minimalne wymiary stanowisk dla poszczególnych kategorii bydła
zależnie od systemu, w jakim są utrzymywane:
(A) Minimalne wymiary stanowisk dla 1 sztuki bydła utrzymywanego na uwięzi
Kategoria zwierząt
Wymiary stanowiska (cm)
długość
szerokość
Krowa do 500 kg i jałówka cielna > 7 m-ca cielności
160
110
Krowa > 500 kg i jałówka cielna > 7 m-ca cielności
165
110
Buhaj dorosły
240
140
Jałówka > 19 miesięcy do 7 m-ca cielności
150
100
Jałówka 6-19 m-c życia
140
90
Bydło opasowe do 300 kg
130
80
Bydło opasowe 301-450 kg
145
95
Bydło opasowe > 450 kg
150
100
(B) Minimalne wymiary boksów legowiskowych dla 1 sztuki bydła
Wymiary stanowiska (cm)
Kategoria zwierząt
długość
szerokość
Krowa do 500 kg i jałówka cielna > 7 m-ca cielności
210
110
Krowa > 500 kg i jałówka cielna > 7 m-ca cielności
220
115
Jałówka > 19 miesięcy do 7 m-ca cielności
200
100
Jałówka> 6-19 m-ca
190
85
(C) Minimalne powierzchnie w kojcach grupowych bez wydzielonych stanowisk, na ściółce
dla 1 sztuki zwierzęcia
Kategoria zwierząt
Buhaj
Krowa i jałówka cielna > 7 m-ca ciąży
Jałówka w wieku > 19 m-cy do 7 mca ciąży
Jałówka w wieku >6-19 m-ca
Bydło opasowe
Masa ciała
Powierzchnia
(kg)
kojca (m2/szt.)
900
9
do 500
4,5
Minimalna szerokość
>500
5
(głębokość) kojca
440-500
2,5
250-400
1,6 - 2
lecz nie może być
do 300
2
mniejsza niż 1,5
300-450
2,5
długości zwierzęcia
>450
bd
Minimalna szerokość
zależy od długości
dostępu do żłobu,
(D) Minimalne powierzchnie w kojcach grupowych bez wydzielonych stanowisk, bez ściółki
dla 1 sztuki zwierzęcia
Kategoria zwierząt
Jałówka > 19 m-cy do
7 m-ca ciąży
Jałówka 6-19 m-cy
Bydło opasowe
Masa ciała
Powierzchnia
(kg)
kojca (m2/szt.)
440-500
2
250-400
1,6
do 300
1,3
300-450
1,6
>450
2
Minimalna szerokość
Minimalna szerokość
(głębokość) kojca zależy od
długości dostępu do żłobu,
lecz nie może być mniejsza
niż 1,5 długości zwierzęcia
Zabronione jest utrzymywanie cieląt powyżej 8 tyg. życia w pojedynczych boksach oraz na
uwięzi, z wyjątkiem pory karmienia, a w czasie jej trwania nie dłużej niż jedną godzinę.
W wypadku utrzymywania cieląt pojedynczo w kojcu jego wymiary powinny wynosić:
 szerokość - równa co najmniej wysokości cielęcia w kłębie,
 długość - równa co najmniej 1,1 długości ciała cielęcia od czubka nosa do guza
kulszowego.
Kojec powinien mieć ściany ażurowe.
Cielęta starsze zaleca się trzymać w kojcach grupowych
Minimalne powierzchnie w kojcach grupowych dla cieląt (na 1 sztukę)
Kategoria zwierząt
Powierzchnia kojca (m2/szt.)
Cielę do 150 kg
1,5
Cielę > 150 do 220 kg
1,7
Cielę > 220kg
1,8
Podane wyżej wymiary stanowisk dla cieląt są wymagane dla nowo budowanych budynków
inwentarskich. Przepisy te nie dotyczą gospodarstw utrzymujących mniej niż 6 sztuk cieląt i
w gospodarstwach utrzymujących cielęta razem z matkami.
Mikroklimat w budynkach dla bydła
Utrzymanie prawidłowego mikroklimatu w budynku inwentarskim jest jednym z
podstawowych warunków właściwego chowu i hodowli bydła, na który składa się:
temperatura, wilgotność względna powietrza, wentylacja, koncentracja gazów, stopień
zapylenia. Parametry tych czynników powinny być utrzymywane na poziomie
nieszkodliwym dla zwierząt.
Zakres temperatur przedstawiony w tabeli dotyczy strefy przebywania zwierząt i nie jest
wymagany w całym pomieszczeniu.
Temperatura w pomieszczeniach dla bydła
Kategoria zwierząt
Temperatura (°C)
minimalna
optymalna
Krowy w oborze
6
8-16
Krowy w porodówce
16
16-20
Cielęta w profilaktorium*
16
16-20
Cielęta do 3 m-cy
8
12-20
Cielęta > 3 m-cy
4
12-16
Jałówki > 6 m-cy
4
8-16
Opasy, buhaje
4
10-18
*Profilaktorium - jest miejscem wyznaczonym do trzymania cieląt zaraz po urodzeniu
Optymalna wilgotność względna powietrza w budynkach i pomieszczeniach inwentarskich
powinna wynosić 60-80%.
Sprawnie funkcjonująca wentylacja naturalna powinna zapewnić swobodny przepływ
powietrza w budynku. Kanały wentylacyjne powinny być drożne, rozmieszczone w budynku
równomiernie, aby powietrze napływające zimą nie trafiało bezpośrednio na zwierzęta i nie
powodowało przeciągów. Kanały wentylacyjne muszą mieć możliwość regulacji i zamykania
w okresie zimy.
Przy źle funkcjonującej wentylacji w budynku panuje zaduch, znaczna wilgotność, a w
powietrzu unosi się zapach amoniaku.
W pomieszczeniach inwentarskich dla bydła dopuszcza się maksymalne stężenia
zanieczyszczeń powietrza na poziomie:

dwutlenek węgla (CO2) - 3 000 ppm*,

siarkowodór (H2S) (7,5 mg/m3) - 5 ppm,

koncentracja amoniaku (NH3) (15,4 mg/m3) - 20 ppm.
* W dobrze wentylowanym budynku najkorzystniejsze jest stężenie CO2 poniżej 1000 ppm.
Pomieszczenia inwentarskie oświetla się światłem sztucznym lub zapewnia dostęp światła
naturalnego. Oświetlenie naturalne określa się stosunkiem oszklonej powierzchni okien do
powierzchni podłogi. Oświetlenie sztuczne powinno odpowiadać oświetleniu naturalnemu
w godzinach od 900 do 1700.
Oświetlenie powinno umożliwiać doglądanie zwierząt oraz kontrolę pomieszczeń
(wyposażenie w oświetlenia stałe lub przenośne). Pomieszczenia, w których utrzymywane
są cielęta, powinny być oświetlone co najmniej między godz. 900 do 1700.
Wymagane oświetlenie w budynkach dla bydła
Oświetlenie dzienne
Kategoria zwierząt
okna : podłoga
Oświetlenie sztuczne
natężenie jarzeniowe
żarowe
(lx)
(W/m2)
(W/m2)
Porodówka
1:15
20-30
4
16
Krowy, jałówki, cielęta > 2 tyg.
1:18
20-30
4
16
Bukaty
1:25
10-20
2
8
Stanowiska zabiegowe
1:18
20-30
3
12
Paszarnia
1:20
50
5
20
Oświetlenie nocne (wszystkie
grupy)
3-5
Wymagania ogólne dotyczące budynków
Ze względu na bezpieczeństwo zwierząt budynek produkcyjny powinien:

mieć co najmniej jedno wyjście ewakuacyjne przy bezściółkowym utrzymaniu, jeżeli
obsada bydła nie przekracza 15 sztuk,

mieć co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne w budynkach przeznaczonych dla większej
liczby zwierząt,

wyjścia ewakuacyjne powinny być zlokalizowane w odległości nie przekraczającej 50
m przy ściółkowym systemie utrzymania zwierząt, a przy bezściółkowym 75 m,

posiadać wrota i drzwi otwierane na zewnątrz.
Podłoga w pomieszczeniach inwentarskich powinna być twarda, równa i stabilna, a jej
powierzchnia gładka i nie śliska. Podłogi szczelinowe muszą swoją budową odpowiadać
utrzymywanej na nich kategorii zwierząt. Wymagania w odniesieniu do podłóg
szczelinowych są następujące (szerokość szczelin i beleczek w cm):

krowy - 4,0 i 12-14 cm,

cielęta - 2,5 i 6-8 cm,

jałówki do 15 m-cy i opasy do 350 kg - 3,0 i 8-10 cm,

jałówki > 15 m-cy i opasy > 350 kg - 3,5 i 10 cm.
Żywienie i pojenie
Zwierzętom gospodarskim, z wyjątkiem cieląt do ukończenia 2 tyg. życia, należy zapewnić
stały dostęp do wody, a cielętom powyżej 2 tyg. życia - dostęp do wystarczającej ilości wody
lub innych płynów.
Zwierzęta gospodarskie należy karmić co najmniej dwa razy dziennie paszą dostosowaną do
ich gatunku, wieku, masy ciała i stanu fizjologicznego.
W wypadku utrzymywania cieląt grupowo każde cielę powinno mieć zapewniony dostęp do
paszy w tym samym czasie. Powinna ona zawierać co najmniej 4,5 milimola/litr żelaza, a dla
cieląt powyżej 2 tyg. życia także elementy włókniste.
Nie zjedzone resztki pasz należy jak najczęściej usuwać z pomieszczeń gospodarskich oraz
chronić je przed muchami i gryzoniami, aby uniknąć wydzielania nieprzyjemnych woni, a
także zanieczyszczania paszy i wody.
Ochrona środowiska
Zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, do którego stworzenia została zobligowana
Polska wraz z ratyfikowaniem Dyrektywy Azotanowej, konieczne jest ograniczenie odpływu
substancji odżywczej z produkcji rolniczej, a więc zmniejszenie ryzyka zanieczyszczenia wód
gruntowych i powierzchniowych przez odchody zwierzęce. W związku z powyższym roczna
dawka nawozu naturalnego nie może przekraczać ilości, zawierających 170 kg azotu na 1 ha.
Dopuszczalna dawka obornika po uwzględnieniu w nim zawartości azotu wynosi do 40
ton/ha rocznie, a gnojowicy nie powinna przekraczać 45 m3/ha. Z tym też wiąże się
ograniczenie obsady zwierząt do 1,5 DJP na 1 ha użytków rolnych.
W wypadku produkcji większej ilości nawozów naturalnych należy zmniejszyć obsadę
zwierząt w gospodarstwie. Istnieje jednak możliwość zbycia nadwyżki nawozu (max. 30%)
na podstawie pisemnej umowy.
Zgodnie z przepisami ustawy o nawozach i nawożeniu, nawozy naturalne stałe powinny być
przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach,
zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających instalację
odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników. Nawóz naturalny w postaci płynnej
należy przechowywać wyłącznie w szczelnych zbiornikach. Powierzchnia płyty lub
pojemność zbiorników powinna umożliwiać ich gromadzenie przez co najmniej 4 miesiące.
Jednak w gospodarstwach znajdujących się na Obszarach Szczególnie Narażonych (OSN) na
zanieczyszczenia azotem ze źródeł rolniczych wymagane jest zapewnienie możliwości
przechowywania nawozów naturalnych przez okres co najmniej 6 miesięcy.
Przy określeniu powierzchni płyty czy pojemności zbiornika na gnojówkę, wodę gnojową czy
gnojowicę należy brać pod uwagę maksymalną obsadę zwierząt utrzymywanych w
gospodarstwie. Posiadaną liczbę zwierząt należy przeliczyć na DJP (Duże Jednostki
Przeliczeniowe) i pomnożyć przez wymaganą pojemność płyty lub zbiornika zgodnie z
wytycznymi:
 przy utrzymywaniu zwierząt na płytkiej ściółce konieczna jest płyta obornikowa o
powierzchni 3,5 m2/DJP oraz szczelny zbiornik na gnojówkę i wodę gnojową o
pojemności 3 m3/DJP
 przy utrzymaniu bezściółkowym zaleca się zbiornik na gnojowicę o pojemności 11
m3/DJP.
W wypadku inwestycji, związanych z chowem lub hodowlą zwierząt w liczbie wyższej niż
210 DJP, wymagane jest sporządzenie raportu o ich wpływie na środowisko.