Infrastruktura drogowa po powodzi

Infrastruktura drogowa po powodzi
Wnioski z konferencji Polskiego Kongresu Drogowego zorganizowanej w Warszawie
22 lipca 2010 br.
W wyniku powodzi w maju i czerwcu b.r. poważnie ucierpiała infrastruktura drogowa
głównie w województwach: małopolskim, podkarpackim, świętokrzyskim, śląskim,
opolskim, dolnośląskim. Uszkodzeniu uległa nawierzchnia oraz elementy urządzeń
drogowych i obiektów mostowych. Rozmyte zostały skarpy, uaktywniły się osuwiska,
zamuleniu uległy rowy i przepusty. Nawodnienie korpusów drogowych doprowadziło
do obniżenia ich stateczności, co podczas drugiej fali powodziowej spowodowało
uszkodzenie warstw konstrukcyjnych nawierzchni. Na drogach niższych kategorii
zniszczone zostały także mosty.
22 lipca w Warszawie Polski Kongres Drogowy zorganizował konferencję „Drogi po
powodzi”. Jej tematami były: podsumowanie wielkości strat w infrastrukturze
drogowej, przegląd dostępnych dodatkowych środków dla zarządców dróg na
usuwanie skutków powodzi oraz wnioski dotyczące technologii i organizacji budowy
dróg i mostów mogące ograniczyć negatywne skutki klęk żywiołowych. W trakcie
konferencji wystąpili: podsekretarze stanu w Ministerstwie Infrastruktury Radosław
Stępień i Olgierd Dziekoński, przedstawiciele zarządców dróg krajowych i
samorządowych: dyrektor Departamentu Zarządzania Drogami i Mostami GDDKiA
Norbert Wyrwich, dyrektor Podkarpackiego Zarządu Dróg Wojewódzkich w
Rzeszowie Bogdan Tarnawski, dyrektor Zarządu Dróg Powiatowych w Płońsku (woj.
mazowieckie) Elżbieta Rachocka, prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej
Leszek Karwowski, przedstawiciele ministerstw i urzędów centralnych: Paweł
Kwaśniak z Biura ds. Usuwania Klęsk Żywiołowych MSWiA, Ewa Wnukowska z
Departamentu Koordynacji i Wdrażania Programów Regionalnych MRR, Andrzej
Dziura z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, wiceprezydent Polskiego
Komitetu Geotechniki prof. Krzysztof Parylak, a także przedstawiciele wykonawców
trwających dużych inwestycji mostowych: Mostostalu Warszawa i Sando
Budownictwo.
Straty w infrastrukturze drogowej
Statystyki zniszczeń powodziowych zaprezentowało Biuro ds. Usuwania Klęsk
Żywiołowych MSWiA: dotknęły one 81 160 km dróg, 1469 mostów, 8156 zniszczonych
przepustów i 111 osuwisk (tylko na drogach krajowych, bez wojewódzkich, na których
odnotowano przynajmniej 54 osuwiska). Łączne straty na całej sieci oszacowano na
4,191 mld zł.
Straty na sieci dróg krajowych spowodowane powodzią zostały oszacowane przez
GDDKiA na ponad 900 mln zł. Czasowo nieprzejezdnych było 60 odcinków dróg
krajowych o łącznej długości ok. 225 km. Uszkodzonych zostało 1160 km dróg i 59
mostów.
Powódź spowodowała także wstrzymanie prac na 22 placach budów toczących się
inwestycji drogowych, a w sumie czas ukończenia 28 kontraktów będzie mógł być
przesunięty. Największy czas, o jaki wydłuży się budowa to 4 miesiące w przypadku
odcinka autostrady A1 Pyrzowice - Maciejów – Sośnica. Kontrakty są ubezpieczone,
więc bezpośrednie straty zostaną pokryte z tych ubezpieczeń, ale i tak GDDKiA
poniesie dodatkowe koszty realizacji w wysokości 89,2 mln zł.
Z szacunkowych danych zebranych w zarządach dróg wojewódzkich wynika, że na
drogach tej kategorii straty wyniosły blisko 500 mln złotych. Największe odnotowano
w woj. małopolskim (281 mln zł), podkarpackim (68 mln zł) oraz śląskim (20,5 mln
zł). Praktycznie jedynie w Małopolsce zniszczone zostały mosty na drogach
wojewódzkich, na innych terenach są to straty bezpośrednio na drogach.
Wysokość strat powodziowych na drogach powiatowych i gminnych jest trudna do
precyzyjnego wyliczenia, ale w ich przypadku (są to drogi o słabszej konstrukcji i
jakości wykonania) szczególnie niebezpieczne są ukryte uszkodzenia pod
powierzchnią dróg wywołane wypłukaniem gruntu. Mogą one doprowadzić do
zapadlisk położonych nad nimi dróg, a ujawnić się po dłuższym czasie, nawet
kilkunastu miesięcy.
Zapowiedziana przez rząd pomoc finansowa na odbudowę infrastruktury
Uchwalona w pilnym trybie „Ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z
usuwaniem skutków powodzi z maja i czerwca 2010 r.”, która weszła w życie 9 lipca
przewiduje, że środki z Krajowego Funduszu Drogowego w latach 2010-2012 mogą
być przeznaczone na finansowanie remontów lub odbudowanie zniszczonych oraz
uszkodzonych na skutek powodzi dróg krajowych. Dzięki temu nie będzie potrzeby
uruchamiania na wspomniany cel znacznych kwot z rezerwy w budżecie państwa.
Zgodnie ze wstępnymi ustaleniami pomiędzy Ministerstwem Infrastruktury a
Europejskim Bankiem Inwestycyjnym wydatki na inwestycje powodziowe będą
sfinansowane w 80% z kredytu z EBI a pozostałe 20% z kredytu Banku Światowego.
Na odbudowę zniszczonych podczas powodzi mostów i dróg należących do
samorządów będą mogły być wydane środki rezerwy subwencji ogólnej. W pierwszej
kolejności dofinansowanie powinny uzyskać zadania związane z odbudową obiektów
mostowych wraz z dojazdami, w następnej kolejności, o ile pozostaną jeszcze wolne
środki – zadania drogowe. Strona rządowa proponuje, by w kryteriach oceny
wniosków zapisać, że dofinansowanie uzyskują jedynie zadania dotyczące remontów
dróg lub obiektów inżynierskich na drogach krajowych i wojewódzkich w miastach na
prawach powiatu, zlokalizowanych na terenach powodziowych.
Osobna pula środków na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych w
postaci rezerwy budżetu państwa wynosi 2,7 mld zł. Dysponuje nią Minister Spraw
Wewnętrznych i Administracji. Na odbudowę infrastruktury komunalnej Minister
SWiA przekazał samorządom promesy na ok. 0,5 mld zł, z czego ok. 80% środków
przeznaczonych zostanie na odbudowę zniszczonej i uszkodzonej infrastruktury
mostowej i drogowej. Szczególna regulacja dotycząca dofinansowania z budżetu
państwa zadań związanych z usuwaniem skutków powodzi z maja i czerwca 2010 r.
stanowi, że dotacja może stanowić nawet do 100% kosztów realizacji zadania.
Projekty niwelujące straty powodziowe mogą liczyć na dodatkowe wsparcie w ramach
Regionalnych Programów Operacyjnych. W wyniku wyższego niż zakładano wzrostu
gospodarczego, Polska otrzyma w latach 2011-2013 z funduszy europejskich (w
ramach tzw. dostosowania technicznego) dodatkowe 633 mln EUR. 25 czerwca 2010
r. Komitet Koordynacyjny Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia zdecydował,
że alokacja środków UE w RPO zostanie zwiększona, w ramach środków z
dostosowania technicznego, o 50 mln euro z przeznaczeniem na realizację projektów
przyczyniających się do usunięcia skutków powodzi, w tym projektów dotyczących
remontu lub budowy dróg. Dodatkowe środki zostaną rozdysponowane pomiędzy
RPO siedmiu województw, na terenie których leży 14 gmin uznanych za najbardziej
poszkodowane przez powódź: Cisek (woj. opolskie), Czechowice-Dziedzice i Bieruń
(woj. śląskie), Lanckorona, Limanowa, Szczurowa i Szczucin (woj. małopolskie),
Jasło, Tarnobrzeg i Gorzyce (woj. podkarpackie), Sandomierz (woj. świętokrzyskie),
Wilków (woj. lubelskie), Gąbin i Słubice (woj. mazowieckie). Projekty do
sfinansowania w ramach kwoty 50 mln euro będą umieszczane przez samorządy
województw na liście projektów kluczowych RPO (tj. nie będą wybierane w trybie
konkursowym), a środki na pokrycie współfinansowania krajowego zostaną
zapewnione ze środków z budżetu państwa.
Wnioski i propozycje zgłoszone przez uczestników konferencji
1. Skutki powodzi mogłyby w wielu przypadkach być mniej dotkliwe, gdyby
przestrzegano prawa wodnego i właściwie utrzymywano urządzenia
hydrotechniczne. Właściciele nieruchomości nierzadko likwidują rowy
melioracyjne. Te, które istnieją, są zaniedbane, co jest powodem tworzenia
zastoisk wodnych uszkadzających korpusy dróg. Zaniedbywane są kontrole
wałów przeciwpowodziowych oraz konserwacje i utrzymanie strumieni,
potoków i rowów melioracyjnych i przydrożnych. Spostrzeżenia te znajdują
swoje oparcie w raportach Najwyższej Izby Kontroli. Większość tych urządzeń
podlega zarządom melioracji i urządzeń wodnych, nadzorowanym przez
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
2. Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (odrębna administracja, podległa
Ministerstwu Środowiska) uzgadniając projekty budowy czy remontów
mostów wpisują zalecenia stosowania gabionów do umacniania skarp.
Tymczasem zdaniem specjalistów od geotechniki, nietrwałe gabiony nie
powinny stanowić konstrukcji oporowych umocnień brzegów. Powinny to być
odpowiednio posadowione mury oporowe.
3. W celu zabezpieczenia przed osuwiskami należy stosować odpowiednie
wzmocnienia geotechniczne i systemy odwadniające, a dla zabezpieczenia
przed erozja wewnętrzną w podłożach dróg należy wykonywać odpowiednio
dobrane filtry i systemy odwodnień. Podłoże drogi powinno być profesjonalnie
rozpoznane i doprowadzone do stanu przewidywalnej trwałości pod nadzorem
inżynierów geotechników. Są to inne badania niż robione powszechnie badania
geologiczne.
4. Konieczne jest dalsze uproszczenie procedur umożliwiających starania o środki
na usuwanie szkód i likwidowanie zbędnej biurokracji. Po co np. wśród
dokumentów niezbędnych do zawarcia umowy przez MSWiA z jednostką
samorządu terytorialnego wymienia się kopie uchwał o wyborze starosty,
wicestarosty lub marszałków, wicemarszałków oraz pozostałych członków
zarządu lub kopię zaświadczenia z komisji wyborczej stwierdzającego fakt
wyborów wójta/burmistrza/prezydenta miasta w wyborach bezpośrednich
oraz wyciąg z protokołu sesji rady, podczas której nastąpiło złożenie przez tych
urzędników ślubowania?
5. Skrócony powinien być okres refundacji samorządom ich wydatków na wkład
własny w realizacje projektów usuwania skutków powodzi. Tak zwane promesy
powinny być szybciej przyznawane (jeśli jednostka samorządu terytorialnego
dostanie pieniądze w listopadzie, to nie będzie w stanie wykonać zadania).
6. Program Przebudowy Dróg Lokalnych, realizowany przez MSWiA powinien
być kontynuowany po roku 2011. Skorygowane powinny być jednak kryteria
przyznawania wsparcia, tak aby uwzględnić naprawy dróg po szkodach
powodziowych.
7. Uszkodzone drogi i obiekty mostowe były budowane kilkadziesiąt lat temu, ich
konstrukcja nie przewidywała tak ekstremalnych warunków, jakie wystąpiły w
2010 roku. Dotacje, które otrzymują samorządy z MSWiA są przeznaczone
tylko na odbudowę zniszczeń. Natomiast w praktyce konieczne jest
zastosowanie takich rozwiązań technicznych , które zabezpieczą przed
wystąpieniem zniszczeń w przypadku powtórzenia się podobnych sytuacji,
rozwiązania te muszą być również zgodnie z aktualnymi przepisami
technicznymi. Konieczne jest uwzględnienie tego problemu przy rozliczaniu
dotacji.
8. Przyspieszyć prace nad tworzeniem Cyfrowej Mapy Kraju. Bez tej mapy nie
będzie możliwe implementowanie dyrektywy UE z 2007 r. o ocenie ryzyka
powodziowego. Polska nie wywiązała się z obowiązku wprowadzenia do 22
grudnia 2009 r. do prawa wodnego tej dyrektywy. Kolejnym krokiem powinno
być sporządzenie do końca 2011 r. mapy oceny ryzyka powodziowego.
9. Środowisko drogowe jest zaniepokojone obowiązującymi od lipca br. zmianami
w ustawie o ocenach wpływu na środowisko. Według tych zapisów wszystkie
prace budowlane wymagają decyzji środowiskowej. Potrzebna jest
jednoznaczna interpretacja ze strony Generalnej Dyrekcji Ochrony
Środowiska, że remonty istniejących dróg nie podlegają ocenom wpływu na
środowisko.
10. Budowa obiektu drogowego lub mostu zlokalizowanego w dotychczasowej
trasie drogi (przed zniszczeniem lub uszkodzeniem) oraz budowa odcinka
drogi docelowo zastępującego fragment drogi zniszczony przez powódź lub
osuwisko (tj. mającego zmieniony przebieg na danym odcinku), powinna być z
mocy ustawy wyłączona z obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania
przedsięwzięcia na środowisko, w tym na obszar Natura 2000.
11. Rozwiązania ustawowe powinny umożliwiać bezzwłoczne przywracanie
połączeń komunikacyjnych poprzez wykonywanie doraźnych napraw
przerwanych lub podmytych korpusów drogowych (konieczność wejścia w
koryta cieków wodnych i poza granice pasa drogowego), urządzanie
zastępczych przejazdów lub przepraw mostowych po terenach sąsiadujących ze
zniszczonymi budowlami lub po innej trasie, jeśli rodzaj i zasięg powstałych
zniszczeń (np. zmienione koryto rzeki lub obszar osuwiska) nie pozwalają
odtworzyć obiektu w dotychczasowym miejscu lub w jego sąsiedztwie.
Właściwy zarządca drogi prawa powinien otrzymać ustawowe prawo do
wyznaczania jej tymczasowej trasy po gruntach nie będących jego własnością –
za odszkodowaniem (ustalanym np. wg obecnie obowiązujących przepisów o
gospodarowaniu nieruchomościami).