Produktywność pracy przedsiębiorstw prywatnych w Polsce – ujęcie

Transkrypt

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 97
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2013
dr Wioletta Wierzbicka
Uniwersytet Warmi sko-Mazurski
w Olsztynie
Produktywno ! pracy przedsi"biorstw prywatnych
w Polsce – uj"cie regionalne1
Labour productivity of private companies in Poland
– regional approach
Streszczenie: W artykule zaprezentowano wyniki bada dotycz!ce regionalnego zró"nicowania produktywno#ci pracy przedsi$biorstw prywatnych w Polsce oraz zmian jakie zasz%y w tym
zakresie w latach 1999-2011. Wyniki przeprowadzonych analiz, podsumowa& mo"na nast$puj!co. W latach 1999-2011, we wszystkich województwach odnotowano wzrost produktywno#ci
pracy, przy jednoczesnym zmniejszeniu regionalnego zró"nicowania w tym zakresie. W zbiorowo#ci województw obserwowano równie" równolegle zachodz!ce procesy konwergencji
i dywergencji wewn$trznej, w tym tak"e o charakterze marginalizacji W konsekwencji zachodz!cych zmian, najni"sze lokaty w rankingu pod wzgl$dem poziomu produktywno#ci pracy, zaj$%y w 2011 r. takie województwa jak: warmi sko-mazurskie, podkarpackie, %ódzkie i lubelskie.
Najwy"sz! lokat$ w rankingu zaj$%o województwo mazowieckie, które ju" na pocz!tku badanego okresu charakteryzowa%o si$ 2-krotnie wy"szym poziomem produktywno#ci pracy ni" pozosta%e województwa.
S#owa kluczowe: produktywno!" pracy, przedsi#biorstwa prywatne, zró$nicowanie regionalne,
konwergencja, dywergencja
Abstract: The article presents the results of research on the regional differences in the labour
productivity of private companies in Poland, and the changes that were occurring in this area in
the years 1999-2011. The results of the analysis can be summarized as follows. In the years
1999-2011, the level of labour productivity of researched companies increased in all regions,
and the regional differences in this area were reduced. In the population of voivodships, the
processes of the internal convergence and divergence, including a nature of marginalization were observed. As a result of the changes, the lowest level in the labour productivity ranking,
occupied in 2011, were the voivodships such as: Warmi sko-Mazurskie, Podkarpackie, 'ódzkie
and Lubelskie. Mazovieckie voivodship took the highest place in this ranking, which at the beginning of this period was characterized by a nearly 2-fold higher level of labour productivity
than the rest of the voivodships.
Key words: labour productivity, private companies, regional disparities, convergence, divergence
1
Artyku% przygotowany na podstawie rozprawy doktorskiej pt. „Regionalne zró"nicowanie efektywno#ci przedsi$biorstw prywatnych w Polsce”. Promotor rozprawy – dr hab. Andrzej Buszko,
prof. UWM, recenzenci: dr hab. Hanna Godlewska-Majkowska, prof. SGH, dr hab. Ma%gorzata
Juchniewicz, prof. UWM.
242
W. Wierzbicka
Wst"p
Produktywno!", jest jedn& z miar efektywno!ci, która dobrze charakteryzuje dzia%alno!" operacyjn& przedsi#biorstwa, a zw%aszcza stopie wykorzystania wszystkich zasobów znajduj&cych si# w jego dyspozycji2.
Wzrost produktywno!ci czynników produkcji jest podstaw& przetrwania
i rozwoju przedsi#biorstwa w d%u$szym okresie, a równocze!nie czynnikiem
kszta%tuj&cym jego warto!". W krajach wysoko rozwini#tych niemal powszechnie uwa$a si#, $e jednym z podstawowych kryteriów oceny funkcjonowania systemów wytwórczych powinna by" w%a!nie produktywno!".
'wiadome podejmowanie zada zwi&zanych z jej wzrostem, przyczynia si#
bowiem do obni$enia kosztów wytwarzania, poprawy jako!ci, a w rezultacie
do osi&gania lepszych wyników finansowych3.
Rachunek produktywno!ci, obejmuje podstawowe relacje zachodz&ce
mi#dzy produkcj& a czynnikami produkcji zaanga$owanymi w dzia%alno!ci
przedsi#biorstwa. Mo$na mówi" zatem o produktywno!ci maj&tku, kapita%u,
jak równie$ o produktywno!ci czynnika ludzkiego4. Produktywno!" pracy,
odzwierciedla relacj# ca%kowitych efektów uzyskanych w przedsi#biorstwie
do poniesionych nak%adów pracy. Jest wa$nym i bardzo cz#sto stosowanym
miernikiem efektywno!ci wykorzystania zasobów ludzkich, zarówno w skali
mikro-, jak równie$ makroekonomicznej. Wzrost produktywno!ci pracy postrzegany jest bowiem, jako wa$ne (ród%o wzrostu ekonomicznego, post#pu,
a tak$e poprawy poziomu $ycia spo%ecze stwa5. Wzrostem produktywno!ci
pracy, zainteresowani s& zatem nie tylko pojedynczy przedsi#biorcy, ale
równie$ poszczególne kraje i regiony, które staraj& si# skraca" dystans gospodarczy w stosunku do innych.
W !wietle powy$szego, celem podj#tych bada sta%a si#, ocena poziomu produktywno!ci pracy przedsi#biorstw prywatnych w Polsce
w uk%adzie województw oraz stanu regionalnego zró$nicowania w tym zakresie. Podj#to prób# udzielenia odpowiedzi na pytanie: Czy regionalne ró"nice w poziomie produktywno#ci pracy przedsi$biorstw prywatnych w Polsce
pog%$biaj! si$, czy s! niwelowane? Propozycj# odpowiedzi na tak sformu%owane pytanie badawcze, uj#to w postaci nast#puj&cej hipotezy badawczej:
Regionalne ró"nice w poziomie produktywno#ci pracy przedsi$biorstw pry-
2
R. Pi#towska-Laska, Procesy wzrostu produktywno#ci pracy w firmie na przyk%adzie bran"y
budowlanej, [w:] M.S. Kostka, D. Ostrowska (red.), Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju spo%eczno-gospodarczego w skali lokalnej, Wy$sza Szko%a Finansów i Zarz&dzania w Bia%ymstoku,
Bia%ystok 2008, s. 213.
3
M. Gableta, Z. Maksimowicz, Produktywno#& pracy – problemy pomiaru i wykorzystania
w przedsi$biorstwie, [w:] S. Wrzosek (red.), Praktyczne aspekty pomiaru efektywno#ci, „Prace
Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wroc%awiu” 2005, Nr 1061, s. 89.
4
B. Haus, Czynniki wzrostu produktywno#ci przedsi$biorstwa, [w:] A. Stabry%a (red.), Strategie
wzrostu produktywno#ci firmy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
2000, s. 219.
5
E. Skrzypek, Jako#& i efektywno#&, UMCS, Lublin 2000, s. 205; Z. Go%a!, Czynniki kszta%tuj!ce wydajno#& pracy w sektorze MSP Unii Europejskiej, „Journal of Agribusuness and Rural
Development” 2011, Nr 4(22), s. 65-66.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (24)2013
ZN nr 97
Produktywno!" pracy przedsi#biorstw prywatnych w Polsce – uj#cie regionalne
243
watnych w Polsce zmniejszaj! si$, a wi$c zachodzi w tym zakresie proces
konwergencji regionalnej.
Badania przeprowadzono na pe%nej próbie przedsi#biorstw sektora
prywatnego w Polsce, prowadz&cych ksi#gi rachunkowe, w których liczba
pracuj&cych przekracza 9 osób6. Sektor ten, zdaniem autorki, zas%uguje na
szczególn& uwag# i wymaga odr#bnego potraktowania, chocia$by z uwagi
na fakt, $e przedsi#biorstwa tego sektora stanowi& obecnie prawie 97%7
ogó%u podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON. Badania przeprowadzono w uk%adzie województw, a wi#c na poziomie regionalnym NUTS II. Czasowy zakres bada obj&% lata 1999-2011 i by% on uwarunkowany zmian& podzia%u administracyjnego Polski, a tym samym,
brakiem porównywalnych danych z lat wcze!niejszych. )ród%em danych do
obliczenia wska(nika produktywno!ci pracy, by%y dane publikowane
w rocznikach statystycznych poszczególnych województw, w dziale Finanse
przedsi$biorstw, jak równie$ dane niepublikowane, udost#pnione przez GUS
na pro!b# autorki, a pochodz&ce ze sprawozda F-02 (statystyczne sprawozdanie finansowe sporz&dzane na koniec roku obrachunkowego) i SP
(roczna ankieta przedsi#biorstwa).
Produktywno ! pracy jako miernik efektywno ci przedsi"biorstw
Efektywno!" jest sposobem pomiaru skuteczno!ci i celowo!ci danej
dzia%alno!ci gospodarczej, wyra$aj&cym si# porównaniem warto!ci uzyskanych efektów do nak%adu czynników u$ytych na ich uzyskanie8. Jest kategori& z%o$on& i odnosi si# do wielu atrybutów funkcjonowania organizacji odzwierciedlaj&cych na przyk%ad: stopie realizacji celów (efektywno!"
wynikowa), sprawno!", rozumian& jako ogó% walorów praktycznego dzia%ania
(efektywno!" sprawno!ciowa), wyniki ekonomiczne (efektywno!" ekonomiczna), zdolno!" przystosowawcz& organizacji do otoczenia (efektywno!"
systemowa) czy akceptacj# organizacji przez jej cz%onków i klientów (efektywno!" spo%eczna)9. Wielowymiarowo!" tej kategorii powoduje, i$ do oceny
efektywno!ci przedsi#biorstw stosowane mog& by" ró$ne kryteria, a tak$e
ró$ne mierniki. S. Lis stwierdza na przyk%ad, i$ miernikami efektywno!ci ekonomicznej przedsi#biorstw, definiowanej jako iloraz efektu u$ytkowego i nak%adów poniesionych na jego uzyskanie, s& wska(niki produktywno!ci i ren6
Zgodnie z metodologi& publikacji przyj#t& przez GUS, przedsi#biorstwa te okre!lane s& mianem przedsi#biorstw "niefinansowych", bowiem dane w zakresie gospodarki finansowej tych
przedsi#biorstw, nie obejmuj& banków, instytucji ubezpieczeniowych, domów i biur maklerskich,
towarzystw inwestycyjnych i emerytalnych, Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, szkó% wy$szych, samodzielnych publicznych zak%adów opieki zdrowotnej, instytucji kultury posiadaj&cych
osobowo!" prawn& i gospodarstw indywidualnych w rolnictwie.
7
Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON, I pó%rocze
2012 r., Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2012, s. 31.
8
E. Skrzypek, Efektywno#& ekonomiczna jako wa"ny czynnik sukcesu organizacji, Materia%y
konferencyjne: V Konferencja Naukowa „Efektywno!" (ród%em bogactwa narodów”
23–25 stycznia 2012, s. 8.
9
G. Gliszczy ski, Cz$#ciowe i syntetyczne miary efektywno#ci organizacji, „Zeszyty Naukowe
Politechniki 'l&skiej. Seria: Organizacja i Zarz&dzanie” 2008, z. 44, s. 38.
ZN nr 97
244
W. Wierzbicka
towno!ci10. R. Matwiejczuk wskazuje z kolei, i$ w zale$no!ci od przyj#tego
kryterium oceny, którym mo$e by": skuteczno!", korzystno!" b&d( ekonomiczno!", miarami efektywno!ci mog& by": stopie osi&gni#cia realizowanego celu (przy za%o$eniu jego stopniowalno!ci), zysk, wydajno!", produktywno!" i rentowno!"11. D.S. Sink i T.C. Tuttle, autorzy modelu analizy
ekonomicznej, uznawanego za klasyczne podej!cie do problematyki badania efektywno!ci przedsi#biorstw, wskazuj& natomiast, i$ obok produktywno!ci czy rentowno!ci, miar& efektywno!ci przedsi#biorstw mo$e by" tak$e
skuteczno!", jako!" i innowacyjno!"12. Autorzy podkre!laj& jednak, i$ czo%ow& pozycj# w!ród zaproponowanych mierników zajmuje produktywno!"
(rys. 1).
Jako!"
Strumie
wej!cia
Wej!cie
Procesy
transformacyjne
Wydajno!"
Wyj!cie
Strumie
wyj!cia
Skuteczno!"
Innowacyjno!"
Jako!" warunków pracy
Produktywno!"
Rentowno!"
Rys. 1. Model analizy efektywno!ci ekonomicznej wed%ug D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a
*ród%o: S. Tangen, Demystifying productivity and performance, “International Journal of Productivity and Performance Management” 2005, Vol. 54, Nr 1, s. 43.
Produktywno!" charakteryzuje dzia%alno!" operacyjn& systemu produkcyjnego i mo$e by" interpretowana jako efektywno!" wykorzystania zasobów wej!ciowych systemu – pracy ludzkiej, kapita%u, materia%ów –
w produkcji dóbr i us%ug, które stanowi& jego wyj!cie13. Poprawno!" takiej interpretacji wynika z samej definicji efektywno!ci. Je$eli bowiem kategoria
„efektywno!"” definiowana jest, jako relacja osi&gni#tych wyników do nak%adu czynników nieodzownych do ich uzyskania14, to kategoria „produktywno!"” jest niczym innym, jak konkretyzacj& tej relacji, podaje bowiem jej wy-
10
S. Lis (red.), Vademecum produktywno#ci, Wydawnictwo PLACET, Warszawa 1999, s. 33.
R. Matwiejczuk, Efektywno#& – próba interpretacji, „Przegl&d Organizacji” 2000, Nr 11, s. 28.
D.S. Sink, T.C. Tuttle, Planning and measurement in your organization of the future. Industrial
Engineering and Management Press, Norcross (Georgia), 1989, s. 170-184.
13
R. Pi#towska-Laska, Procesy wzrostu produktywno#ci pracy..., op. cit., s. 213.
14
V.G. Kondalkar, Organization Effectiveness and Change Management, PHI Learning Private
Limited, New Delhi 2009, s. 2.
11
12
ZN nr 97
245
nik w przeliczeniu na jednostk# nak%adów15. Rachunek produktywno!ci, jest
zatem rachunkiem efektywno!ci wykorzystania czynników produkcji, przy
czym je$eli dotyczy on czynnika ludzkiego, mówimy o pomiarze efektywno!ci wykorzystania zasobów pracy, a wi#c o produktywno!ci pracy.
Produktywno!" pracy definiowana jest powszechnie, jako stosunek
produkcji do ca%kowitych nak%adów czynnika pracy, u$ytych do jej wytworzenia, a wi#c w taki sam sposób, jak wydajno!" pracy. Czy te dwa okre!lenia,
mog& by" jednak stosowane zamiennie? Zdania na ten temat, s& podzielone. Wielu autorów16, u$ywa tych poj#" zamiennie, a powodem tego, mo$e
by" fakt, i$ w wi#kszo!ci s%owników angielsko-polskich, a tak$e publikacji
z ostatnich dziesi#cioleci, angielski termin productivity t%umaczony jest jako
wydajno#&. W odniesieniu do pracy $ywej, traktowany jest wi#c, jako wydajno#& pracy. Wielu autorów wskazuje jednak, i$ z uwagi na fakt, $e w ostatnich latach nast&pi% szybki rozwój technologii, automatyzacji, a tak$e robotyzacji procesów produkcyjnych, co poci&gn#%o za sob& zmian# roli
pracowników, ich wielko!ci zatrudnienia, jak równie$ struktury kadry pracuj&cej, pojecie produktywno!ci pracy, powinno by" pojmowane nieco inaczej.
Zdaniem R. Pi#towskiej-Laski, produktywno!" pracy powinna uznawana by"
za kategori# ekonomiczn& o szerszym zakresie poznawczym ni$ wydajno!"
pracy. Zdaniem autorki, produktywno!" pracy pe%niej przedstawia pozycj#
przedsi#biorstwa pod tym wzgl#dem, bowiem rozpatruje zarówno prac# produkcyjn&, która tworzy dobra wchodz&ce w sk%ad dochodu narodowego, jak
i prac# nieprodukcyjn&, wywieraj&c& po!rednio wp%yw ilo!ciowy i jako!ciowy
na tworzenie tych dóbr17. M. Gableta i Z. Maksimowicz podkre!laj& z kolei,
$e we wska(niku produktywno!ci pracy (w odró$nieniu od wska(nika wydajno!ci pracy) powinno ujmowa" si# wy%&cznie produkcj# sprzedan&.
W uzyskiwaniu przewagi konkurencyjnej, a tak$e w ocenie efektywno!ci
dzia%ania istotne jest bowiem, jaka cz#!" wytworzonej produkcji uzyska%a
akceptacj# rynku18. Producent wytwarzaj&cy wyroby, na które nie ma nabywcy, mo$e by" bardzo wydajny, ale jednocze!nie nieproduktywny. Jak
wskazuje zatem S. Tangen, w przedsi#biorstwach, na których produkty istnieje du$e zapotrzebowanie, i które maj& nabywców, bardziej zasadnym
wydaje si# u$ywanie terminu produktywno!" pracy ni$ jej wydajno!"19.
Analiza produktywno!ci pracy mo$e by" prowadzona na ró$nych poziomach gospodarki: ca%ego kraju, regionu, sektora, przedsi#biorstwa oraz
15
L. Kozio%, Metodyczne aspekty oceny produktywno#ci, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2007, Nr 727, s. 25.
Ibidem, s. 25-40; M. Nyk, Wydajno#& pracy jako element rozwoju gospodarczego, [w:] T. Dudycz (red.), Efektywno#& – rozwa"ania nad istot! i pomiarem, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc%awiu” 2007, Nr 1183, s. 329-336. .
17
R. Pi#towska-Laska, Produktywno#& pracy w pomiarze efektywno#ci ekonomicznej przedsi$biorstwa, „Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej. Ekonomia i Nauki Humanistyczne”
2005, z. 15, Nr 224, s. 177.
18
M. Gableta, Z. Maksimowicz, Produktywno#& pracy..., op. cit., s. 90.
19
S. Tangen, Demystifying productivity..., op. cit., s. 43.
16
ZN nr 97
246
W. Wierzbicka
pojedynczych stanowisk pracy. Mówi" mo$na zatem o ró$nych odmianach
produktywno!ci pracy, mianowicie20:
- indywidualnej – liczonej dla konkretnego pracownika w efektach
charakterystycznych dla rodzaju jego pracy,
- zespo%owej (grupowej) – liczonej na jednego cz%onka zespo%u, liczy
si# j& na ró$nych szczeblach i dla ró$nych grup pracowniczych
w przedsi#biorstwie,
- spo%ecznej – liczonej na jednego zatrudnionego w skali bran$y,
dzia%u, gospodarki narodowej.
Wska(niki produktywno!ci pracy mog& mie" tak$e ró$n& konstrukcj#.
Produkcja i ilo!" pracy, których stosunek odzwierciedlaj&, mog& wyra$one
by" bowiem, przy wykorzystaniu ró$nych kategorii. Ilo!" pracy mo$e by"
mierzona za pomoc& liczby aktywnych zawodowo (produktywno!" zatrudnionej osoby) lub w sposób bardziej precyzyjny, lecz trudniejszy do oszacowania, za pomoc& liczby godzin pracy (produktywno!" godzinowa). Produkcja mo$e by" mierzona z kolei w jednostkach fizycznych (liczba
wyprodukowanych jednostek) lub w uj#ciu warto!ciowym (np. warto!ci& dodan&)21. Do oceny produktywno!ci pracy na poziomie przedsi#biorstwa, najbardziej przydatnym i najcz#!ciej stosowanym, jest jednak wska(nik
o nast#puj&cej formule22:
Produktywno!" pracy
=
Przychody ze sprzeda$y
Liczba pracuj&cych w przedsi#biorstwie
Co istotne, wska(nik o takiej samej konstrukcji wykorzystywany jest
równie$ w analizach produktywno!ci pracy na poziomie regionalnym b&d(
sektorowym, co potwierdzaj& liczne badania empiryczne23 i taki te$ wska(nik
wykorzystano w niniejszym artykule.
Regionalne zró$nicowanie produktywno ci pracy
przedsi"biorstw prywatnych w Polsce
Ocen# regionalnego zró$nicowania produktywno!ci pracy przedsi#biorstw prywatnych w Polsce, przeprowadzono dla pe%nej próby przedsi#biorstw niefinansowych tego sektora. Liczba badanych podmiotów w latach
1999-2011 kszta%towa%a si# nast#puj&co (tabela 1).
20
L. Kozio%, Metodyczne aspekty..., op. cit., s. 27.
J. Brémond, J.F. Couet, M.M. Salort, Kompendium wiedzy o ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 310-311.
22
S. Lis (red.), Vademecum produktywno#ci..., op. cit., s. 87.
23
Patrz m.in.: A. Szewc-Rogalska, Produktywno#& czynnika ludzkiego w ró"nych formach w%asno#ci przedsi$biorstw, [w:] M.G. Wo(niak (red.), Nierówno#ci spo%eczne a wzrost gospodarczy.
Kapita% ludzki i intelektualny, cz. I, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2005, z. 6, s. 127-133;
T. Tokarski, S. Roszkowska, P. Gajewski, Regionalne zró"nicowanie %!cznej produktywno#ci
czynników produkcji w Polsce, „Ekonomista” 2005, Nr 2, s. 215-244.
21
ZN nr 97
247
Tabela 1. Liczba niefinansowych przedsi#biorstw sektora prywatnego w Polsce w latach 1999-2011
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
Liczba
podmiotów
(w tys.)
1999
Lata
43,3 41,9 44,2 40,2 42,1 41,1 43,2 43,9 45,2 50,2 50,9 50,4 51,4
)ród%o: Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w latach 1999-2011, GUS, Warszawa 2000-2012.
W latach 1999-2011, zbiorowo!" badanych przedsi#biorstw zwi#kszy%a si# z 43,3 tys. podmiotów, do 51,4 tys. podmiotów, a wi#c o ponad 18%.
Przestrzenne rozmieszczenie badanych przedsi#biorstw, charakteryzowa%a
si# przy tym znacznym zró$nicowaniem regionalnym. Najwi#cej przedsi#biorstw prywatnych, zarówno w pierwszym, jak równie$ w ostatnim roku obj#tym analiz&, zlokalizowanych by%o na terenie województwa mazowieckiego
i !l&skiego.
Wed%ug stanu na koniec 2011 roku, by%o to odpowiednio 18,3%
i 12,9% ogó%u przedsi#biorstw prywatnych w Polsce. Najmniej przedsi#biorstw prywatnych, zlokalizowanych by%o z kolei w województwie podlaskim
i !wi#tokrzyskim. Na terenie ka$dego z tych województw, zlokalizowanych
by%o jedynie oko%o 2,3% ogó%u badanych podmiotów24. Zró$nicowany przestrzennie okaza% si# równie$ poziom produktywno!ci pracy badanych przedsi#biorstw oraz dynamika zmian zachodz&cych w tym zakresie w poszczególnych województwach. Potwierdzeniem tego s& warto!ci wska(nika
produktywno!ci pracy w uk%adzie województw, które wyra$ono w cenach sta%ych z roku 201125, jak równie$ warto!ci wybranych statystyk opisowych:
!redniej arytmetycznej, wspó%czynnika zmienno!ci, wspó%czynnika asymetrii
oraz relacji warto!ci maksymalnej i minimalnej dla danego roku, które zaprezentowano w tabeli 2. Dla u%atwienia interpretacji otrzymanych wyników,
warto!ci wska(nika produktywno!ci pracy wy$sze od !redniej dla danego
roku, odpowiednio wyró$niono.
24
Obliczenia w%asne na podstawie danych GUS udost#pnionych na pro!b# autorki,
a pochodz&cych ze sprawozda SP i F-02 badanych podmiotów.
25
Urealnienia dokonano na podstawie wska(ników inflacji podawanych przez GUS na stronie
internetowej http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1634_PLK_HTML.htm, wed%ug stanu na dzie
4 lutego 2013 r. Urealnienia dokonano wed%ug nast#puj&cego schematu: warto!" z 2011 r. pozosta%a bez zmian, warto!" z 2010 r. przemno$ono przez wska(nik inflacji z 2011 r., z kolei warto!" z 2009 r. – skorygowano o skumulowany wska(nik inflacji z lat 2010-2011 itd. Procedura
urealniania nie wp%yn#%a na warto!" wspó%czynnika zmienno!ci i asymetrii oraz na warto!" relacji max/min w danym roku, wp%yn#%a jednak na warto!" !redniej arytmetycznej, która dla danych
nominalnych przyj#%aby inne warto!ci.
ZN nr 97
248
W. Wierzbicka
Tabela 2. Produktywno!" pracy przedsi#biorstw prywatnych w Polsce w latach
1999-2011, uj#cie regionalne (w tys. z%/pracuj&cego, ceny sta%e)
Województwa
Dynamika
zmian
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1999-2011
Dolno!l skie
281
315
305
298
332
358
360
401
434
439
447
470
494
1,76
KujawskoPomorskie
287
298
294
299
331
360
361
382
425
437
431
467
497
1,73
Lubelskie
264
271
284
289
284
321
324
342
375
400
427
-*
451
1,71
Lubuskie
265
276
282
301
332
366
351
353
380
380
419
432
451
1,70
%ódzkie
275
286
281
290
321
335
337
349
363
371
379
-*
432
1,57
Ma&opolskie
353
388
373
385
430
456
455
493
528
542
513
519
551
1,56
Mazowieckie
622
617
625
636
689
750
738
761
791
779
751
772
825
1,33
Opolskie
260
269
261
266
282
312
328
347
390
400
393
418
481
1,85
Podkarpackie
242
248
263
254
283
295
293
298
316
332
333
419
445
1,84
Podlaskie
329
343
363
375
408
438
445
472
501
509
523
513
527
1,60
Pomorskie
319
323
326
339
359
402
442
487
483
500
488
515
578
1,81
'l skie
336
358
346
345
401
496
457
494
519
525
498
516
570
1,69
'wi#tokrzyskie
308
337
348
364
387
450
436
454
481
495
508
477
509
1,65
Poziom wska$nika produktywno!ci pracy w latach
Warmi(sko-Mazurskie
273
278
287
284
307
321
311
319
355
363
343
360
387
1,41
Wielkopolskie
361
370
380
390
399
475
470
487
505
520
535
549
583
1,61
Zachodniopomorskie 335
'rednia
arytmetyczna
320
339
321
304
331
359
345
359
391
421
332
334
339
367
406
403
425
452
463
Relacja max/min
2,5
2,4
2,5
2,4
2,5
2,5
2,6
2,5
2,3
Wspó&czynnik
zmienno!ci
Wspó&czynnik
asymetrii
2,6
420
431
453
1,35
463
490
515
1,64
2,3
2,1
2,1
28% 26% 26% 27% 27% 27% 27% 27% 25% 23% 21% 20% 20%
2,9
2,6
2,8
2,6
2,5
2,1
2,1
1,8
1,9
1,7
1,5
2,0
2,0
*
Brak danych z uwagi na tajemnic# statystyczn&.
)ród%o: W. Wierzbicka, Regionalne zró"nicowanie efektywno#ci przedsi$biorstw prywatnych
w Polsce (rozprawa doktorska), Uniwersytet Warmi sko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn 2012,
s. 144 oraz obliczenia w%asne na podstawie danych pochodz&cych z Roczników Statystycznych
poszczególnych województw z lat 2010-2012 oraz danych GUS udost#pnionych na pro!b#
autorki.
W latach 1999-2011, we wszystkich województwach, odnotowano
znacz&cy, !rednio 64% wzrost poziomu wska(nika produktywno!ci pracy
badanych przedsi#biorstw. Wzrost ten osi&gni#to w znacznej mierze, dzi#ki
du$o wy$szej dynamice wzrostu przychodów ze sprzeda$y badanych przedsi#biorstw, od dynamiki wzrostu liczby pracuj&cych w tych przedsi#biorstwach. Wspomniane przychody wzros%y w badanym okresie !rednio
2-krotnie, podczas gdy liczba pracuj&cych wzros%a !rednio tyko o 23%. Co
istotne, w dwóch województwach odnotowano nawet niewielk& – 2% redukcj# zatrudnienia. Sytuacja taka mia%a miejsce w województwie opolskim i zachodniopomorskim.
ZN nr 97
249
Zmiany zachodz&ce w zakresie poziomu wska(nika produktywno!ci
pracy w poszczególnych województwach, charakteryzowa%y sie bardzo
zró$nicowan& dynamik&. Najwi#kszy wzrost poziomu wska(nika produktywno!ci pracy, odnotowa%y w badanym okresie przedsi#biorstwa prywatne zlokalizowane na terenie województwa opolskiego – o 85% w stosunku do roku
1999 oraz województwa podkarpackiego – o 84% w stosunku do roku 1999.
Relacja dynamiki wzrostu przychodów ze sprzeda$y badanych przedsi#biorstw do dynamiki wzrostu liczby pracuj&cych w tych przedsi#biorstwach,
okaza%a si# w tych województwach najwy$sza. Przychody przedsi#biorstw
zlokalizowanych w województwie opolskim wzros%y na przyk%ad o 81%, podczas gdy liczba pracuj&cych w tych przedsi#biorstwach zmala%a o 2%. Przychody przedsi#biorstw w województwie podkarpackim wzros%y z kolei a$
o 141%, przy jednoczesnym wzro!cie zatrudnienia o 31%. Co ciekawe, najmniejszy, bo tylko 33% wzrost poziomu wska(nika produktywno!ci pracy
w latach 1999-2011, odnotowano w województwie mazowieckim. Dynamika
wzrostu przychodów ze sprzeda$y przedsi#biorstw prywatnych zlokalizowanych w tym województwie, by%a wprawdzie bardzo wysoka i wynios%a 2,35,
jednak bardzo wysoka okaza%a si# równie$ dynamika wzrostu liczby pracuj&cych w tych przedsi#biorstwach. Wynios%a ona 1,78 i by%a najwy$sza
w kraju. Dynamika wzrostu wska(nika produktywno!ci pracy w województwach charakteryzuj&cych si# na pocz&tku badanego okresu niskim jego poziomem, okaza%a si# zatem wy$sza, ni$ dynamika wzrostu produktywno!ci
pracy w województwie b#d&cym liderem pod tym wzgl#dem. Mo$e to zatem
!wiadczy" o wyrównywaniu si# poziomu produktywno!ci pracy w zbiorowo!ci województw, a wi#c o zachodz&cym procesie konwergencji.
Zaobserwowan& tendencj#, potwierdzaj& równie$ warto!ci wybranych
miar zmienno!ci i asymetrii. Warto!" wspó%czynnika zmienno!ci, obni$y%a si#
bowiem z poziomu 28% na pocz&tku badanego okresu, do poziomu 20%
w roku 2011. Nieznacznie zmniejszy%a si# równie$ relacja maksymalnej
i minimalnej warto!ci wska(nika produktywno!ci pracy w danym roku.
W roku 1999 wynosi%a ona 2,6, a w roku 2011 przyj#%a warto!" 2,1. Co istotne, w badanym okresie, obni$y%a sie równie$ warto!" wspó%czynnika asymetrii, jednak nadal kszta%tuje si# ona na dosy" wysokim, dodatnim poziomie.
Utrzymuj&ca si# asymetria prawostronna oznacza, i$ w zbiorowo!ci województw znajduj& si# regiony o nietypowo wysokim poziomie wska(nika produktywno!ci pracy. Takim regionem jest województwo mazowieckie, które
w ca%ym badanym okresie, charakteryzowa%o si# zdecydowanie wy$szym
poziomem produktywno!ci, ni$ pozosta%e województwa. Przedsi#biorstwa
prywatne zlokalizowane na terenie województwa mazowieckiego, ju$
w pierwszym roku obj#tym analiz&, charakteryzowa%y si# produktywno!ci&
pracy prawie dwukrotnie wy$sz& od !redniej dla ogó%u województw. W roku
2011, dystans ten wprawdzie si# zmniejszy%, jednak poziom produktywno!ci
pracy przedsi#biorstw prywatnych zlokalizowanych w tym województwie,
nadal jest znacznie wy$szy od !redniej dla ogó%u województw, bo a$ o 60%.
Podsumowuj&c zaobserwowane zmiany, stwierdzi" nale$y, i$ struktura zbiorowo!ci województw pod wzgl#dem wska(nika produktywno!ci pracy bada-
ZN nr 97
250
W. Wierzbicka
nych przedsi#biorstw, sta%a si# bardziej jednorodna. Regionalne ró$nice
w poziomie produktywno!ci pracy, nadal utrzymuj& si# jednak na poziomie
!rednim.
W badanym okresie da%o si# równie$ zauwa$y", dosy" wyra(nie zaznaczaj&cy si# podzia% zbiorowo!ci województw na dwie grupy: województwa charakteryzuj&ce si# produktywno!ci& pracy wy$sz& od !redniej dla
ogó%u województw i regiony o produktywno!ci pracy poni$ej !redniej.
W grupie województw o produktywno!ci pracy powy$ej !redniej, znajdowa%y
si# niezmiennie od roku 1999, takie województwa jak: mazowieckie, ma%opolskie, wielkopolskie, !l&skie i podlaskie. Do grupy tej w latach 2000-2009
nale$a%o tak$e województwo !wi#tokrzyskie, a pocz&wszy od 2005 r. nale$y
równie$ województwo pomorskie. Wed%ug stanu na koniec 2011 r. w grupie
województw o ponadprzeci#tnej produktywno!ci pracy, znajdowa%o si# zatem sze!" województw, pozosta%ych dziesi#" charakteryzowa%o si# produktywno!ci& pracy, ni$sz& od !redniej dla ogó%u województw. Najgorsz& sytuacj& pod tym wzgl#dem, charakteryzowa%o si# przy tym województwo
warmi sko-mazurskie, %ódzkie, lubelskie, lubuskie i podkarpackie. Co istotne, trzy z tych województw to regiony po%o$one we wschodniej cz#!ci Polski,
nale$&ce do najbiedniejszych obszarów kraju, charakteryzuj&ce si# niekorzystn& struktur& zatrudnienia oraz nisk& innowacyjno!ci& gospodarki. Zastanawiaj&cym mo$e si# wobec tego wydawa" fakt, i$ w grupie tych województw brakuje Podlasia, które równie$ nale$y do najs%abiej rozwini#tych
regionów kraju. Niski poziom PKB per capita w tym regionie, wynika jednak
z faktu silnego uzale$nienia od nisko wydajnego rolnictwa. Podlasie jest regionem, który charakteryzuje si# najwy$szym w kraju udzia%em produkcji rolniczej w warto!ci dodanej brutto, co przy niskiej efektywno!ci rolnictwa stanowi znaczne obci&$enie dla regionu i wp%ywa na jego niski poziom rozwoju
gospodarczego. Z przeprowadzonych bada wynika, i$ sytuacja przedsi#biorstw prywatnych w regionie, w zakresie produktywno!ci pracy, nie jest
jednak z%a. W ca%ym badanym okresie, wska(nik produktywno!ci pracy
wspomnianych przedsi#biorstw, kszta%towa% si# bowiem na poziomie przeci#tnym, a dok%adniej ujmuj&c, na poziomie nieznacznie wy$szym od !redniej dla ogó%u województw.
Warto zwróci" równie$ uwag# na fakt, i$ pozycja poszczególnych województw wzgl#dem pozosta%ych, nie by%a w badanym okresie stabilna. Potwierdzeniem tego s& wyniki rankingów sporz&dzonych niezale$nie dla ka$dego roku, które przedstawiono w tabeli 3. W celu u%atwienia interpretacji
wyników, lepsze pozycje zajmowane przez województwa wyró$niono ja!niejszymi odcieniami szaro!ci.
ZN nr 97
251
Tabela 3. Ranking województw pod wzgl#dem poziomu wska(nika produktywno!ci pracy badanych przedsi#biorstw w latach 1999-2011
2002
2003
2004
2005
2006
2007
9
9
11
9
11
9
8
8
9
10
10
10
10
9
8
9
9
14
14
12
13
14
14
14
14
13
Lubuskie
13
13
13
9
8
8
10
11
12
%ódzkie
11
11
14
12
12
12
12
12
14
Ma&opolskie
3
2
3
3
2
4
4
3
2
2011
2001
10
2010
2000
Dolno!l skie
Kujawsko-Pomorskie
Lubelskie
2009
1999
Województwa
2008
Pozycja w rankingu w latach
Zmiana
pozycji
1999-2011
8
8
8
9
+1
9
9
9
8
+1
11
10
-
13
+1
13
12
10
12
+1
14
14
-
15
-4
2
4
3
5
-2
Mazowieckie
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
Opolskie
15
15
16
15
16
15
13
13
11
12
13
13
10
+5
Podkarpackie
16
16
15
16
15
16
16
16
16
16
16
12
14
+2
Podlaskie
6
5
4
4
3
6
5
6
5
5
3
6
6
0
Pomorskie
7
8
7
7
7
7
6
5
6
6
7
5
3
+4
'l skie
4
4
6
6
4
2
3
2
3
3
6
4
4
0
'wi#tokrzyskie
Warmi(sko-Mazurskie
Wielkopolskie
8
7
5
5
6
5
7
7
7
7
5
7
7
+1
12
12
11
14
13
13
15
15
15
15
15
14
16
-4
2
3
2
2
5
3
2
4
4
4
2
2
2
0
Zachodniopomorskie
5
6
8
8
11
10
11
10
10
10
11
11
11
-6
)ród%o: opracowanie w%asne na podstawie danych zawartych w tabeli 2.
Stabiln& pozycj& w rankingu, charakteryzowa%o si# wy%&cznie województwo mazowieckie. Przedsi#biorstwa prywatne zlokalizowane na terenie
tego województwa, ju$ w pierwszym roku obj#tym analiz& charakteryzowa%y
si# takim poziomem wska(nika produktywno!ci pracy, jakiego pozosta%e województwa nie zdo%a%y osi&gn&" nawet 12 lat pó(niej. Województwo mazowieckie utrzyma%o wi#c pozycj# niekwestionowanego lidera pod wzgl#dem
produktywno!ci pracy w ca%ym analizowanym okresie. Pozycja pozosta%ych
województw w rankingach, nie by%a ju$ jednak tak stabilna i zmieni%a si#
w badanym okresie nawet o kilka miejsc. Województwo zachodniopomorskie
z 5 lokaty w 1999 r. przesun#%o si# na przyk%ad na 11 w 2009 r. i tak& lokat#
utrzyma%o ju$ do ko ca badanego okresu. Z kolei województwo opolskie,
które na pocz&tku badanego okresu zajmowa%o 15 lokat# w rankingu,
w kolejnych latach stopniowo j& poprawia%o i w roku 2011 znajdowa%o si# ju$
na 10 pozycji. Podobn& tendencj# zaobserwowano równie$ w województwie
pomorskim, które z 8 lokaty w 2000 r. przesun#%o si# na 3 pozycj# w roku
2011. W!ród województw znalaz%y si# te$ takie, które po up%ywie 12-letniego
okresu badawczego, zaj#%y tak& sam& pozycj# w rankingu, jak na pocz&tku
badanego okresu. Sytuacja taka mia%a miejsce w województwie podlaskim,
!l&skim i wielkopolskim. Przedsi#biorstwa prywatne zlokalizowane na terenie
województwa wielkopolskiego zajmowa%y na przyk%ad w 1999 r. bardzo wy-
ZN nr 97
252
W. Wierzbicka
sok&, drug& lokat# w rankingu, po czym w kolejnych latach lokat# t# utraci%y,
jednak od roku 2009, ponownie znajduj& si# na drugim miejscu w Polsce.
Tak zró$nicowane zmiany zachodz&ce w zakresie produktywno!ci
pracy w poszczególnych województwach, przy jednocze!nie bardzo zró$nicowanym poziomie wska(nika produktywno!ci pracy na pocz&tku badanego
okresu spowodowa%y, i$ w zbiorowo!ci województw obserwowano równolegle zachodz&ce procesy konwergencji i dywergencji wewn#trznej. W celu
identyfikacji tych procesów, zbiorowo!" województw odpowiednio pogrupowano. Podstaw& klasyfikacji do danej grupy by% poziom wska(nika produktywno!ci pracy w 1999 r. i jego dynamika zmian w latach 1999-2011 w stosunku do !redniej dla ogó%u województw. Wyniki grupowania przedstawiono
w tabeli 4.
Tabela 4. Klasyfikacja województw ze wzgl#du na zachodz&ce w nich procesy konwergencji i dywergencji w zakresie wska(nika produktywno!ci pracy w latach 1999-2011
Wska$nik produktywno!ci pracy w 1999 r.
w stosunku do !redniej
Wyszczególnienie
ni)sza od !redniej
wy)sza od !redniej
Dynamika wzrostu poziomu wska$nika produktywno!ci pracy w okresie 1999-2011, w stosunku do !redniej dynamiki wzrostu tego wska$nika w badanym
okresie
ni)szy od !redniej
wy)szy od !redniej
Dywergencja
(efekt marginalizacji)
Konwergencja
(efekt spowalniania)
%ódzkie
Warmi(sko-Mazurskie
Ma&opolskie
Mazowieckie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Konwergencja
(efekt doganiania)
Dywergencja
(efekt dystansowania)
Dolno!l skie
Kujawsko-Pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Opolskie
Podkarpackie
Pomorskie
'wi#tokrzyskie
Podlaskie
'l skie
)ród%o: opracowanie w%asne na podstawie danych zawartych w tabeli 2.
Konwergencja o charakterze „doganiania” cechowa%a a$ osiem województw: dolno!l&skie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, opolskie,
podkarpackie, pomorskie i !wi#tokrzyskie. W 1999 r. województwa te odnotowa%y znacznie ni$szy od !redniej poziom wska(nika produktywno!ci pracy,
jednak z uwagi na znacznie wy$sz& od !redniej dynamik# wzrostu w tym zakresie, sytuacja tych województw, w porównaniu do przeci#tnej sytuacji
ZN nr 97
253
w województwach, poprawi%a si#. Konwergencja drugiego typu, a wi#c
o charakterze „spowalniania”, wyst&pi%a z kolei w województwie ma%opolskim, mazowieckim, zachodniopomorskim i wielkopolskim. W konsekwencji
bardzo niskiej dynamiki wzrostu wska(nika produktywno!ci pracy w tych
województwach, dystans mi#dzy nimi a pozosta%ymi województwami,
zmniejszy% si#. Sytuacja ta, nie wp%yn#%a oczywi!cie na lokat# województwa
mazowieckiego, które w zakresie produktywno!ci pracy pozosta%o niekwestionowanym liderem. Spowodowa%a jednak pogorszenie pozycji rankingowej zarówno województwa ma%opolskiego, jak równie$ zachodniopomorskiego. Co istotne, w pozosta%ych czterech województwach, zachodzi%
w badanym okresie proces dywergencji regionalnej. Przedsi#biorstwa prywatne zlokalizowane na terenie województwa podlaskiego i !l&skiego, cechowa%y si# coraz wy$szym poziomem wska(nika produktywno!ci pracy
w stosunku do !redniej dla ogó%u województw i tym samym dystansowa%y
pozosta%e obszary kraju. Z kolei przedsi#biorstwa prywatne zlokalizowane
na terenie województwa %ódzkiego i warmi sko-mazurskiego, cechowa%y si#
coraz ni$szym od !redniej poziomem wska(nika produktywno!ci pracy,
a wi#c dystans mi#dzy nimi a pozosta%ymi regionami pog%#bia% si#. Najgorsz& sytuacj# pod tym wzgl#dem odnotowano przy tym w województwie
warmi sko-mazurskim. W 1999 r. wska(nik produktywno!ci pracy przedsi#biorstw prywatnych zlokalizowanych na jego terenie, by% ni$szy od !redniej
dla ogó%u województw o 14,6%, natomiast w roku 2011 ju$ o 24,9%.
W przypadku województwa %ódzkiego, dystans ten wynosi% odpowiednio:
w roku 1999 – 13,9% w stosunku do !redniej dla ogó%u województw, w roku
2011 – 16,1%. Niestety, mo$e to !wiadczy" o niebezpiecznym zjawisku
marginalizacji tych regionów.
Podsumowanie
Poziom produktywno!ci pracy przedsi#biorstw prywatnych w Polsce
w latach 1999-2011, wyra(nie si# poprawi%. We wszystkich województwach,
odnotowano !rednio 64% wzrost poziomu wska(nika produktywno!ci pracy,
przy czym w wi#kszo!ci województw, osi&gni#to go dzi#ki du$o wy$szej dynamice wzrostu przychodów ze sprzeda$y badanych przedsi#biorstw, od
dynamiki wzrostu liczby pracuj&cych w tych przedsi#biorstwach. Dynamika
zmian zachodz&cych w tym zakresie w poszczególnych województwach, by%a bardzo zró$nicowana. W konsekwencji tego, najwy$szy, bo oko%o 85%
wzrost poziomu wska(nika produktywno!ci pracy, odnotowano w dwóch województwach: opolskim i podkarpackim, a wi#c w województwach, które na
pocz&tku badanego okresu, charakteryzowa%y si# niskim jego poziomem.
Najni$szy, bo oko%o 30% wzrost poziomu wska(nika produktywno!ci pracy,
odnotowano z kolei w województwie mazowieckim oraz zachodniopomorskim, a wi#c w województwach, które na pocz&tku badanego okresu
charakteryzowa%y si# odpowiednio: bardzo wysokim i wysokim poziomem
produktywno!ci pracy. W konsekwencji zachodz&cych zmian, regionalne
zró$nicowanie poziomu wska(nika produktywno!ci pracy badanych przed-
ZN nr 97
254
W. Wierzbicka
si#biorstw, nieznacznie sie zmniejszy%o, nadal utrzymuje sie jednak na poziomie !rednim. Potwierdzeniem tego jest warto!" wspó%czynnika zmienno!ci w zbiorowo!ci województw, która z poziomu 28% w 1999 r., obni$y%a si#
do poziomu 20% w 2011 r., jak równie$ malej&ca warto!" wspó%czynnika
asymetrii oraz stosunku maksymalnej i minimalnej warto!ci wska(nika produktywno!ci pracy w danym roku. Zmniejszaj&ca si# dyspersja poziomu
wska(nika produktywno!ci pracy przedsi#biorstw prywatnych w uk%adzie województw oznacza, $e struktura zbiorowo!ci województw sta%a sie pod tym
wzgl#dem bardziej jednorodna, a wi#c zachodzi% w tej zbiorowo!ci proces
konwergencji regionalnej. Hipoteza badawcza, w której za%o$ono, $e: regionalne ró"nice w poziomie produktywno#ci pracy przedsi$biorstw prywatnych
w Polsce zmniejszaj! si$, a wi$c wyst$puje w tym zakresie proces konwergencji regionalnej, zosta%a wi#c zweryfikowana pozytywnie.
Na uwag# zas%uguje przy tym fakt, i$ zmiany zachodz&ce w zbiorowo!ci województw, by%y wynikiem równolegle zachodz&cych procesów konwergencji i dywergencji wewn#trznej. Procesy o charakterze konwergencji
zachodzi%y w badanym okresie, a$ w dziesi#ciu województwach, przy czym
w przypadku o!miu z nich, mia%y one charakter efektu „doganiania”. W pozosta%ych czterech województwach, zachodzi%y w badanym okresie procesy
dywergencji, przy czym w przypadku dwóch województw mia%y one charakter zjawiska marginalizacji. Sytuacja taka mia%a miejsce w województwie
warmi sko-mazurskim i %ódzkim. W konsekwencji wspomnianych procesów,
pozycja poszczególnych województw w rankingach pod wzgl#dem poziomu
wska(nika produktywno!ci pracy, uleg%a w badanym okresie istotnym zmianom. Niektóre województwa w wyniku niskiej dynamiki wzrostu wska(nika
produktywno!ci pracy badanych przedsi#biorstw, pogorszy%y swoj& pocz&tkow& lokat# w rankingu (np. województwo warmi sko-mazurskie, zachodniopomorskie czy ma%opolskie), inne, w konsekwencji wysokiej dynamiki
wzrostu w tym zakresie, zdo%a%y t# lokat# poprawi" (np. województwo opolskie, pomorskie czy podkarpackie). Stabiln& sytuacj& charakteryzowa%o si#
wy%&cznie województwo mazowieckie, które w ca%ym badanym okresie
utrzyma%o pozycj# niekwestionowanego lidera. Dystans tego województwa
w stosunku do pozosta%ych województw, uleg% jednak zmniejszeniu. W roku
1999, poziom produktywno!ci pracy przedsi#biorstw prywatnych zlokalizowanych na terenie województwa mazowieckiego, by% wy$szy od !redniej dla
ogó%u województw a$ o 94%, natomiast w 2011 r. o 60%.
Reasumuj&c, w latach 1999-2011, we wszystkich województwach odnotowano wyra(ny wzrost efektywno!ci wykorzystania zasobów ludzkich
w przedsi#biorstwach sektora prywatnego, przy jednoczesnym zmniejszeniu
regionalnego zró$nicowania w tym zakresie. Liderem pod wzgl#dem produktywno!ci pracy jest województwo mazowieckie, które w ca%ym badanym
okresie charakteryzuje si# zdecydowanie wy$szym poziomem wska(nika
produktywno!ci pracy, ni$ pozosta%e regiony. Kolejne pozycje w rankingu
zajmuj& takie województwa jak: wielkopolskie, ma%opolskie, i !l&skie, a zatem województwa z tradycj& przemys%ow&, charakteryzuj&ce si# wysokim
poziomem PKB per capita, wysok& innowacyjno!ci& i atrakcyjno!ci& inwe-
ZN nr 97
255
stycyjn&. Najgorsz& sytuacj& pod wzgl#dem produktywno!ci pracy, pomimo
i tak istotnych zmian zachodz&cych w tym zakresie, charakteryzuj& si# trzy
województwa Polski Wschodniej: podkarpackie, warmi sko-mazurskie i lubelskie, jak równie$ województwo %ódzkie i lubuskie.
Bibliografia
Brémond J., Couet J.F., Salort M.M., Kompendium wiedzy o ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
Gableta M., Maksimowicz Z., Produktywno#& pracy – problemy pomiaru
i wykorzystania w przedsi$biorstwie, [w:] S. Wrzosek (red.), Praktyczne aspekty pomiaru efektywno#ci, „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wroc%awiu” 2005, Nr 1061.
Gliszczy ski G., Cz$#ciowe i syntetyczne miary efektywno#ci organizacji,
„Zeszyty Naukowe Politechniki 'l&skiej. Seria: Organizacja i Zarz&dzanie” 2008, z. 44.
Go%a! Z., Czynniki kszta%tuj!ce wydajno#& pracy w sektorze MSP Unii Europejskiej, „Journal of Agribusuness and Rural Development” 2011,
Nr 4(22).
Haus B., Czynniki wzrostu produktywno#ci przedsi$biorstwa, [w:] A. Stabry%a
(red.), Strategie wzrostu produktywno#ci firmy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000.
Kondalkar V.G., Organization Effectiveness and Change Management, PHI
Learning Private Limited, New Delhi 2009.
Kozio% L., Metodyczne aspekty oceny produktywno#ci, „Zeszyty Naukowe
Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2007, Nr 727.
Lis S. (red.), Vademecum produktywno#ci, Wydawnictwo PLACET, Warszawa 1999.
Matwiejczuk R., Efektywno#& – próba interpretacji, „Przegl&d Organizacji”
2000, Nr 11.
Nyk M., Wydajno#& pracy jako element rozwoju gospodarczego, [w:] T. Dudycz (red.), Efektywno#& – rozwa"ania nad istot! i pomiarem, „Prace
Naukowe Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wroc%awiu”
2007, Nr 1183.
Pi#towska-Laska R., Procesy wzrostu produktywno#ci pracy w firmie na
przyk%adzie bran"y budowlanej, [w:] M.S. Kostka, D. Ostrowska (red.),
Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju spo%eczno-gospodarczego
w skali lokalnej, Wy$sza Szko%a Finansów i Zarz&dzania w Bia%ymstoku, Bia%ystok 2008.
Pi#towska-Laska R., Produktywno#& pracy w pomiarze efektywno#ci ekonomicznej przedsi$biorstwa, „Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej. Ekonomia i Nauki Humanistyczne” 2005, z. 15, Nr 224.
Sink D.S., Tuttle T.C., Planning and measurement in your organization of the
future, Industrial Engineering and Management Press, Norcross
(Georgia) 1989.
ZN nr 97
256
W. Wierzbicka
Skrzypek E., Efektywno#& ekonomiczna jako wa"ny czynnik sukcesu organizacji, Materia%y konferencyjne: V Konferencja Naukowa „Efektywno!"
(ród%em bogactwa narodów” 23–25 stycznia 2012.
Skrzypek E., Jako#& i efektywno#&, UMCS, Lublin 2000.
Szewc-Rogalska A., Produktywno#& czynnika ludzkiego w ró"nych formach
w%asno#ci przedsi$biorstw, [w:] M.G. Wo(niak (red.), Nierówno#ci spo%eczne a wzrost gospodarczy. Kapita% ludzki i intelektualny, Cz. I, z. 6,
Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2005.
Tangen S., Demystifying productivity and performance, „International Journal of Productivity and Performance Management” 2005, Vol. 54,
Nr 1.
Tokarski T., Roszkowska S., Gajewski P., Regionalne zró"nicowanie %!cznej
produktywno#ci czynników produkcji w Polsce, „Ekonomista” 2005,
Nr 2.
Wierzbicka W., Regionalne zró"nicowanie efektywno#ci przedsi$biorstw
prywatnych w Polsce (rozprawa doktorska), Uniwersytet Warmi sko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn 2012.
%ród#a danych statystycznych
Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych w latach 1999-2011,
G%ówny Urz&d Statystyczny, Warszawa 2000-2012.
Dane GUS udost#pnione na pro!b# autorki pochodz&ce ze sprawozda
finansowych SP i F-02 badanych podmiotów z lat 1999-2011.
Roczniki Statystyczne poszczególnych województw z lat 2000-2012.
www.stat.gov.pl/gus/5840_1634_PLK_HTML.htm, (04.02.2013 r.)
Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze
REGON, I pó%rocze 2012 r., Informacje i opracowania statystyczne,
GUS, Warszawa 2012.
ZN nr 97

Produktywność pracy przedsiębiorstw prywatnych w Polsce – ujęcie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Direct marketing w Internecie