docPobierz pdf
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz pdf
MOST Zrobotyzowane stanowiska spawalnicze strona 20 wzbogaca ofertę firmy GE Fanuc strona 12 Platforma Systemowa Wonderware dla małych i średnich aplikacji strona 18 Aktualności Szanowni Państwo, Spis treści skończyły się atrakcje, na które tak długo czekaliśmy. Już po wakacjach, po mistrzostwach, po olimpiadzie. Wakacje były średnio udane, bo - wbrew prognozom snutym na wiosnę przez różnych mędrków - nie było upałów. Wręcz przeciwnie: pogoda była przeciętna. Mistrzostwa były prawie udane. Prawie - bo jeden sędzia kalosz zepsuł nam zabawę. Pierwszy mecz taktycznie odpuściliśmy, chytrze oszczędzając siły na drugi. Lecz cały przebiegły plan został zepsuty przez angielskiego krzywdziciela - w efekcie z nerwów przegraliśmy również trzeci mecz. Olimpiada natomiast była bardzo udana, gdyż było nie gorzej, niż cztery lata temu. Mogło być gorzej? Mogło! A nie było - więc jest sukces, którego działacze wyczekiwali jak kania dżdżu. Teraz przyszła pora na wrzesień, czyli gwałtowne ochłodzenie i padający bez przerwy już dziesięć dni deszcz. Z drugiej strony są i wydarzenia pozytywne: wygrana połowa dwumeczu z Barceloną, uroczyste otwarcie przez Adama Małysza Skoczni im. Adama Małysza w Wiśle, wizyta Waldemara Pawlaka w Stanach Zjednoczonych. We wrześniu tradycyjnie ukazuje się również kolejny numer Biuletynu Automatyki, a w nim jak zwykle wiele ciekawych i zróżnicowanych tekstów. Polecam artykuły poświęcone nowościom w ofercie firmy ASTOR, a także opisy ciekawych wdrożeń w polskim przemyśle. Publikujemy również drugą część rozważań o doskonaleniu procesu produkcyjnego, a także wstęp do cyklu artykułów poświęconych zagadnieniu zarządzania projektami. Różne warianty pracy serwonapędów VersaMotion ..... 10 MOST wzbogaca ofertę automatyki procesowej firmy GE Fanuc ........................................... 12 Korenix JETPort 5801 Bezprzewodowe serwery portów szeregowych ............ 14 Nowe symbole graficzne w InTouch 10.0 ...................... 15 Automatycy potrafią liczyć pieniądze............................ 16 Platforma Systemowa Wonderware dla małych i średnich aplikacji....................................... 18 System Zarządzania Siecią 2.0 „Prostota i niezależność” .............................................. 19 Zrobotyzowane stanowiska spawalnicze przykłady konfiguracji ................................................... 20 Obsługa alarmów w sterownikach Horner APG ............ 24 Roboty Kawasaki - Funkcja Data Storage ...................... 25 Zarządzanie projektami wdrożeniowymi w automatyce ............................................................... 26 Pomiar parametrów procesu i wprowadzanie zmian w procesie produkcyjnym ................................... 29 Serdecznie zapraszam do lektury. Mateusz Pierzchała Redaktor Naczelny Redaktor naczelny: Mateusz Pierzchała [email protected] Redaktor techniczny: Tomasz Merwart [email protected] System monitorowania mikroklimatu w ICN Polfa Rzeszów S.A. ............................................. 32 System sterowania i monitoringu ujęcia wody ze studni głębinowych dla miasta Nowy Targ ............... 34 Zastosowanie komputerów panelowych TPC w wytwórniach mas bitumicznych ................................ 36 Prenumerata: Anna Wójcik-Wolska [email protected] Strona WWW: biuletyn.astor.com.pl Adresy email do pracowników firmy ASTOR mają postać: [email protected] Wydawca: ASTOR Sp. z o.o. ul. Smoleńsk 29, 31-112 Kraków tel. 012 428 63 70 fax 012 428 63 79 [email protected]; www.astor.com.pl Druk: Drukarnia Know-How, Kraków, tel. 012 622 85 70 Nakład: 10000 egz. Numer zamknięto: 25.09.2008 Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji i skracania tekstów, oraz do zmiany tytułów. Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone. Przedruk tekstów oraz udostępnianie ich w mediach elektronicznych wymaga zgody redakcji. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 3 Aktualności Rewolucja cenowa w ofercie ASTORA Jeden poziom, niższe ceny irma ASTOR wprowadziła znaczące zmiany w struktu- F dzeń GE Fanuc, w tym paneli operatorskich Quickpanel CE rze cen w wielu kategoriach swojej oferty. Nowe, kon- oraz modułów dla nowoczesnych kontrolerów RX3i z ro- kurencyjne ceny obowiązują od 1 sierpnia 2008 roku. dziny PACSystems, przeznaczonych do dużych i średnich systemów sterowania, sterowania procesami ciągłymi oraz W celu zwiększenia czytelności i ergonomii korzystania zaawansowanych systemów z rezerwacją. z cenników, ASTOR przeszedł do jednego poziomu cen. Zmianie uległa także cena oprogramowania przemysłowe- Równocześnie w kategoriach systemów sterowania i opro- go InTouch 10.0 - lidera w kategorii oprogramowania wizu- gramowania przemysłowego nastąpiły istotne obniżki cen. alizacyjnego. Wonderware InTouch10.0, dzięki wykorzystaniu przemysłowej architektury ArchestrA, oferuje użytkownikom przełomowe zmiany w funkcjonalności. Wonderware In- cenników Touch 10.0 jest otwartym i elastycznym oprogramowaniem i cen spowodują odczuwalną obniż- „Zmiany struktury wizualizacyjnym z nowatorskimi możliwościami graficzny- kę dla wielu naszych klientów. Kilka mi zapewniającymi swobodę projektowania nowoczesnych lat temu wprowadziliśmy do naszych aplikacji. InTouch 10.0 może być używany zarówno do cenników dwa poziomy cen, aby uła- stworzenia jednostanowiskowej aplikacji wizualizacyjnej, twić firmom integratorskim ofertowa- jak również jako integralna część rozbudowanego syste- nie. Od tego czasu wiele zmieniło się w naszej ofercie, która teraz jest zdecydowanie bardziej rozbudowana. Dlatego, aby podnieść czytelność cenników, po konsultacji z naszymi partnerami, podjęliśmy decyzję o przejściu na jeden poziom cen.” „Wykorzystujemy efekt skali. Dzięki dużej ilości sprze- – komentuje decyzję Michał Wojtulewicz, Wiceprezes ds. dawanych Sprzedaży ASTOR. pozwolić sobie na taką obniż- licencji możemy kę najnowszej wersji naszego flagowego oprogramowania wizualizacyjnego. Chcemy jeszW nowych cennikach istotnie obniżone zostały ceny modu- cze bardziej spopularyzować to łów sterowników PLC serii VersaMax, które pozycjonowa- oprogramowanie i zachęcić użytkowników do aktu- ne są w kategorii małych i średnich systemów sterowania. alizowania wersji posiadanych licencji.” – mówi An- Obniżone zostały także ceny wszystkich pozostałych urzą- drzej Garbacki, Dyrektor działu Oprogramowania i Komputerów Przemysłowych w firmie ASTOR. „Naszym celem jest dostarczenie konkurencyjnej cenowo oferty dla każdej wielkości systemu sterowania. Chcemy zwiększyć dostępność najnowszej technologii PAC dla bardziej wymagających klientów, nie zapominając jednocześnie o klientach, którym wystarcza tradycyjna technologia PLC” – komentuje zmiany cen Piotr Merwart, Dyrektor działu Systemów Sterowania i Sieci Przemysłowych w firmie ASTOR. 4 mu informatycznego, opartego na architekturze ArchestrA i Platformie Systemowej Wonderware. Przejście na jeden poziom cen dotyczy także cenników: systemów sterowania Horner APG, kart komunikacyjnych Woodhead, urządzeń sieciowych firmy Korenix oraz radiomodemów SATEL, a w przypadku urządzeń Horner i SATEL także nastąpiły istotne obniżki cen. Cennik robotów Kawasaki pozostaje bez zmian, ponieważ od początku wprowadzenia ich do oferty ASTORA posiada on jeden poziom cen. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Aktualności Nagroda Wonderware Record Sales 2008 dla firmy ASTOR M iędzynarodowa Konferencja w Polsce. Już wtedy docenialiśmy ela- Partnerów Wonderware w Karls- styczność dostarczanego oprogramowa- badzie w Kalifornii zgromadziła ponad nia, jego przystępność i łatwość obsługi 640 dystrybutorów oprogramowania oraz szybkość wykonywania aplikacji” przemysłowego. Spotkanie było okazją – podsumowuje Stefan Życzkowski, do wymiany doświadczeń oraz przy- Prezes ASTOR Sp. z o.o. – „Dzięki znania nagród „Record Sales 2008”, ścisłej współpracy producenta i dystry- za wyjątkowe osiągnięcia sprzedażowe butorów z użytkownikami oprogramo- w roku fiskalnym 2007/2008. wania na całym świecie, Wonderware stworzył najlepiej przetestowane pro- Wśród laureatów z obszaru EMEA dukty i narzędzia do pisania własnych (Europa, Środkowy Wschód, Afry- aplikacji, dopasowanych do wymagań ka), znalazła się firma ASTOR, która i spełniających oczekiwania klienta.” – w porównaniu z rokiem ubiegłym – Do sukcesu sprzedaży oprogramowa- zwiększyła sprzedaż produktów Won- nia Wonderware w Polsce, oprócz za- derware aż o 20%. let samego oprogramowania, przyczy- „Record Sales” już po raz piąty trafia niły się też obiektywne okoliczności do polskiego dystrybutora Wonderwa- w postaci wzrostu rynku automatyki re. Tegoroczny wynik ASTORA wart nowocześniejsze rozwiązania z dzie- i zwiększającej się atrakcyjności inwe- jest podkreślenia tym bardziej, że dziny automatyki, dostosowane do stycyjnej Polski. jest on lepszy od poprzedniego, kiedy różnych potrzeb i możliwości finanso- „Spowodowało to, że duże firmy o za- sprzedaż wzrosła o 90%. wych naszych klientów. W 1995 roku sięgu globalnym zaczęły właśnie u nas „Od zawsze staramy się, aby w naszej zostaliśmy jedynym autoryzowanym realizować swoje projekty” – dodaje ofercie znajdowały się najlepsze i naj- dystrybutorem produktów Wonderware Stefan Życzkowski. Więcej pamięci w QuickPanel View i QuickPanel Control 12” F irma GE Fanuc zaprezentowała dwa nowe panele operatorskie, oznaczone jako Fully Loaded: 12” TFT Quick- Panel View Fully Loaded (IC754VGF12CTD) oraz 12” TFT QuickPanel Control Fully Loaded (IC754CGF12CTD). Powstały one z myślą o najbardziej wymagających klientach, dla których - obok funkcjonalności - liczy się również blemem. Dzięki możliwości uruchomienia serwera strony szata graficzna aplikacji. Nowe modele oferują użytkowni- WWW w QuickPanelu, mamy możliwość zdalnego dostępu kowi 64 MB nieulotnej pamięci Flash oraz 64 MB pamięć do aplikacji z poziomu przeglądarki internetowej kompute- RAM. Jeśli jednak wystąpi potrzeba rozszerzenia pamięci, ra podłączonego do panelu. możemy rozbudować ją do 128MB. Dwa porty szeregowe Wprowadzenie na rynek nowych QuickPaneli przez GE RS232/RS485 i RS232 oraz dwa porty Ethernet, w połą- Fanuc zbiegło się w czasie z obniżką cen na te produkty. czeniu z wbudowanym serwerem OPC sprawiają, że łą- Rozbudowana funkcjonalność i sprawdzone rozwiązania czenie sterowników różnych producentów nie jest już pro- są teraz dostępne w znacznie niższych cenach. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 5 Aktua Aktualności Wonderware połączył stadiony na Igrzyskach Olimpijskich P latforma Systemowa Wonderware Wonderware, opartą na wysoce skalo- żając koszty administracyjne.” zapewniła sprawne funkcjonowa- walnej architekturze ArchestrA, chiński Na każdej z czterech stacji wdrożony nie stacji kolejowych podczas Igrzysk rząd wybrał niezawodną technologię, został system tworzący spójne środo- Olimpijskich w Pekinie. stanowiącą fundament dla rozwoju wisko dla „Systemu Informacji Pasa- ujednoliconego zarządzania siecią kole- żerskiej”, obejmującego między innymi Chińskie Ministerstwo ds. Kolei powiadamianie o przyjazdach i odjaz- wybrało Wonderware jako do- dach pociągów, a także monitoro- stawcę oprogramowania, które wanie stacji kolejowych. Dzięki unowocześniło cztery główne scentralizowanemu za- rządzaniu, Platforma Systemowa stacje na łączącej dwa najwięk- Wonderware 3.0, pozwala opera- sze stadiony olimpijskie trasie torom obserwować, co dzieje się na Pekin – Tiencin. O wykorzystaniu technologii Wonder- peronach. Wizualizację, kontrolę opera- ware w nowym systemie obsługi klien- torską oraz grafikę dla systemu monito- ta i monitoringu dworców zdecydowa- jową.” - podsumowuje Steve Garbrecht, ringu zapewnia InTouch 10.0, natomiast ły krótki czas wdrożenia, przyjazny dla Dyrektor Marketingu Produktów firmy do zbierania danych ze stacji w czasie użytkownika interfejs oraz możliwość Wonderware. - „Obiektowa architektu- rzeczywistym oraz sporządzania analiz zintegrowania z aktualnie pracującym ra ArchestrA, upraszczając proces prze- i raportów funkcjonowania sieci kolejo- systemem. syłania informacji między stacjami, wej służy Wonderware Historian. „Decydując się na Platformę Systemową podnosi efektywność zarządzania obni- Wonderware przejmuje producenta rozwiązań mobilnych dla przemysłu irma Wonderware poinformowała F cych o przejęciu SAT Corporation – lide- rozszerzenie ra w dziedzinie nowoczesnych rozwią- o produkty SAT stworzyło niepowta- wości działania oprogramowania. zań mobilnych. Decyzja ta podyktowa- rzalną szansę dotarcia nie tylko do "Przejęcie przez Wonderware firmy SAT na została chęcią zapewnienia klientom obecnych, ale także do nowych grup Corporation jest znaczącym krokiem dostępu do najlepszych światowych klientów, jak kontrolerzy jakości czy w kierunku rozszerzenia oferty MES/ technologii, pomagających w osiąga- pracownicy utrzymania ruchu. EMI/SCADA. Rozwiązanie IntelaTrac niu doskonałości operacyjnej przedsię- 6 operacjami oferty Wonderware nową funkcjonalność typu „workflow”, znacząco poszerzając możli- najefektywniejszego daje klientom firmy Wonderware nowe biorstw. Wonderware będzie mógł za- systemu współpracy i partnerstwa: możliwości technologiczne polegające proponować kompleksową ofertę, stając korporacja SAT wypracowała wła- na wykorzystaniu technologii RFID się mobilnych sny model partnerstwa biznesowego, oraz efektywne wspomaganie procesów rozwiązań podnoszących efektywność który uzupełni funkcjonujący w fir- decyzyjnych poprzez użycie aplikacji wykonywanych zadań produkcyjnych, mie Wonderware schemat współpra- mobilnych. Nie bez znaczenia jest też wspomagających zarządzanie zasobami cy z dystrybutorami oraz integrato- łatwość integracji rozwiązania Intela- produkcyjnymi i podejmowanie decyzji. rami systemów automatyki. Trac z istniejącymi w zakładach pro- wiodącym dostawcą 2. Budowanie produkcyjnymi: 3. Budowanie otwartej platformy opro- dukcyjnych systemami Wonderware Przejęcie SAT Corporation jest kro- gramowania, działającej w czasie oraz systemami biznesowymi. Zapew- kiem wpisującym się idealnie w misję rzeczywistym i obsługującej operacje nia to pełne bezpieczeństwo dotychcza- Wonderware „Nowe możliwości dla produkcyjne oraz infrastrukturalne: sowych inwestycji." – podsumowuje przemysłu” i spełniającym trzy strate- IntelaTrac firmy SAT bazuje na tej Jarosław Gracel, Menedżer produktu giczne cele firmy: samej co ArchestrA technologii Mi- Wonderware MES z firmy ASTOR. 1. Budowanie bazy osób zarządzają- crosoft.NET i SQL, która zapewnia Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Aktualności Proficy Machine Edition 5.8 O głoszona przed ponad rokiem premiera nowego systemu firmy Microsoft – Windows Vista – w pierwszej kolejności wywołała w świecie automatyki gorące dyskusje odnośnie kompatybilności z dotychczasowym oprogramowaniem narzędziowym, systemami SCADA itd. Początki były trudne, z biegiem czasu kolejne narzędzia określane były jako zgodne z „Vistą”. Do grona tego dołączył również pakiet Proficy Machine Edition w najnowszej dostępnej już wersji 5.8. Oprogramowanie może być instalowa- Control z tym, że obecnie nieaktywna FBD. Dodano obsługę najnowszej jed- ne na systemie Windows 2000 z SP4, jest opcja symulatora paneli na tej wer- nostki RX3i IC695CPU320. W ramach XP z SP2 oraz na wspomnianej wersji sji systemu). sterowników VersaMax Micro dodano Vista SP1. Najważniejsze zmiany to obsługa no- narzędzia do obsługi napędów Versa- Najnowsza wersja wprowadza nowe wych modułów analogowych dla kon- Motion. Dla ułatwienia serwisowania funkcje zarówno w module Logic trolerów PACSystems RX3i, obsługi aplikacji dodano możliwość zapisania Developer PLC – czyli narzędziu do trybu RMS EGD czyli podmiany na ru- tablicy błędów do pliku XML. konfiguracji i programowania sterow- chu definicji wymian EGD (dot. RX3i, Osoby posiadające aktywny pakiet ników i kontrolerów GE Fanuc, jak RX7i), dodania nowych bloków obsłu- GlobalCare dla Proficy Machine Edi- również w module View, będącym gi zmiennych LReal (64 – bitowych tion mogą otrzymać bezpłatną aktuali- narzędziem do programowania paneli zmiennych rzeczywistych – dot. RX3i, zację oprogramowania kontaktując się operatorskich QuickPanel CE (View / RX7i) ok. 30 w każdym języku LD, ST, z firmą ASTOR. Zautomatyzowana Fabryka Efektywności C entrum Szkoleniowe firmy ASTOR w Gdańsku uru- właściwe rzeczy” – Ta filozofia Lean przyświeca nowemu chomiło „nowe szkolenie” Zautomatyzowana Fabryka szkoleniu jakie wprowadzamy dla klientów ASTORA. Szko- Efektywności – doskonalenie procesów produkcji. lenie jest prowadzone wspólnie z firmą LeanQ Team. Myślą przewodnią szkolenia jest doskonalenie procesów produkcji w symulowanym środowisku przemysłowym. Na szkolenie zapraszamy przede wszystkim firmy produkcyjne o różnym profilu produkcji oraz firmy wdrożeniowe. Uczestnicy w trakcie szkolenia udoskonalają pracę fabryki na kanwie specjalnie opracowanej gry, poznają mechanizmy funkcjonujące w procesach produkcyjnych w środowisku klient – dostawca, wykorzystując nowoczesne rozwiązania informatyczne. Szkolenie przybliża w przystępny sposób koncepcję Lean Manufacturing. W trakcie każdego etapu gry uczestnicy mogą analizować sytuację przy wykorzystaniu wizualizacji InTouch, a po każdej rundzie analizę umożliwia system raportowania Wonderware Information Server. „Nie wystarczy robić rzeczy właściwie. Trzeba jeszcze robić Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 7 Aktualności Aberdeen Group analizuje potrzeby branży spożywczej Wonderware MES wśród rekomendowanych rozwiązań poprawiających wskaźnik OEE S dukcji w operacjach przemysłowych, się wśród rekomendowanych przez jest sposobem zredukowania kosztów Oferowane przez Wonderware prze- Aberdeen Group rozwiązań do poprawy operacyjnych, – 77 proc. firm wska- mysłowe rozwiązania informatyczne wskaźnika OEE w branży spożywczej. zuje taką potrzebę jako najwyższą obejmują swym zakresem systemy do konieczność i priorytet w działaniach. zarządzania produkcją i wydajnością W związku z tym, niezbędne stają się klasy MES oraz aplikacje raportowe ystem Wonderware MES znalazł produkcją MES. Najnowszy raport Aberdeen Group poddaje analizie wskaźnik OEE ( Ove- i analityczne. „Systemy Wonderware rall Equipment Effectiveness) – naj- zapewniają cenniejszy z mierników stosowanych elastyczność, skalowalność – dopa- w obliczaniu efektywności produkcji. sowane do wymagań funkcjonalnych Według raportu w najlepszych przed- i możliwości budżetowych danej fa- siębiorstwach wskaźnik ten wynosi 91 bryki. – komentuje wyniki raportu procent, najgorzej wypada sektor spo- Andrzej Garbacki, Dyrektor działu żywczy z przeciętnym wskaźnikiem oprogramowania i komputerów prze- OEE na poziomie 76 procent. mysłowych w firmie ASTOR. Posługiwanie się miernikiem OEE OEE jest wyznacznikiem łączącym jest szczególnie ważne dla zakładów w sobie informacje o jakości produk- produkcyjnych, ponieważ informacja tów, dostępności sprzętu i wydajności o procentowej wartości OEE daje peł- produkcji. Jak wynika z raportu, w celu ną wiedzę na temat efektywności pro- poprawy OEE, przemysł spożywczy dukcji, a zwiększenie tego wskaźnika powinien skupić się m.in. na pozyski- producentom swobodę, waniu danych w czasie rzeczywistym, automatycznym przekazywaniu informacji do systemów biznesowych oraz zapewniać wizualizację i analizę danych w czasie rzeczywistym. Istotne są także inwestycje w systemy wspomagające firmy produkcyjne w rozwiązywaniu najważniejszych zagadnień pojawiających się w procesie produkcji – MES (Manufacturing Execution System), EMI (Enterprise Manufacturing Intelligence) i SPC (Statistical Process Control). Oferowany przez Wonderware system MES umożliwia zakładom dostęp do pełnych danych o przebiegu procesu produkcyjnego – z dokładnością 8 o kilka procent przynosi przedsiębior- inwestycje w systemy do zarządzania do minut, a nawet sekund, na bardzo stwu ogromne korzyści finansowe. produkcją i wydajnością. wysokim Według Aberdeen Group – światowej Z punktu widzenia sprawnego i wy- Pozwala także na tworzenie raportów organizacji badającej trendy w sek- dajnego warstwy z produkcji, prowadzenie dokumen- torze IT, większość przedsiębiorstw produkcyjnej w przedsiębiorstwie, naj- tacji – również na potrzeby systemów wskazuje poprawę wydajności pro- istotniejszym jest system zarządzania zapewnienia jakości. funkcjonowania poziomie szczegółowości. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Aktualności Proficy Machine Edition PL polska wersja pakietu do konfiguracji i programowania F irma ASTOR wprowadza polską wersję językową pakietu narzę- dziowego Proficy Machine Edition wersja 5.6. Tłumaczenie obejmuje moduł Logic Developer PLC do konfiguracji i programowania sterowników GE Fanuc oraz wszystkie elementy uzupełniające dla modułu. Pakiet językowy, który zamienia wersję anglojęzyczną na polskojęzyczną można zainstalować bezpłatnie, a sama funkcjonalność pakietu uzależniona jest od posiadanej licencji na środowisko Proficy Machine Edition. Obecna wersja wzbogacona została o obsługę nowych jednostek sterowników oraz poprawiono mechanizmy Machine Edition umożliwia progra- VersaMax Nano, VersaMax Micro, Ver- związane z edycją i tworzeniem projek- mowanie nowych kontrolerów RX3i, saMax oraz 90-30. tów. Najnowsza polska wersja pakietu RX7i, a także mniejszych sterowników Zestaw szkoleniowy GE Fanuc sterownik + oprogramowanie w atrakcyjnej cenie F irma ASTOR ma przyjemność tion, zawiera zbiór przykładowych zaoferować w bardzo atrakcyjnej zadań, opracowanych tak, aby cenie 299 zł netto, specjalne zesta- początkujący użytkownik mógł wy szkoleniowe GE Fanuc, za- w łatwy i szybki sposób poznać wierające komplet elementów metody tworzenia aplikacji dla potrzebnych do nauki progra- sterowników PLC firmy GE mowania sterowników GE Fanuc. Fanuc. W skład pakietu Zakup zestawu daje dodatko- wchodzą elementy o łącz- wo możliwość udziału w jedno- nej wartości katalogowej dniowym szkoleniu z zakresu ok. 800 zł: programowania sterowników PLC firmy GE Fanuc w promo» VersaMax Nano – sterownik PLC cyjnej cenie 99 PLN. obsługujący większość funkcji jakie figuracji i programowania sterowni- Zestawy dostępne są od 10 września dostępne są w zaawansowanych ków GE Fanuc. 2008 roku – do wyczerpania stanów jednostkach GE Fanuc. » Proficy Machine Edition 5.6 z pol- » Kabel do połączenia sterownika z komputerem. magazynowych Szczegółowe informacje wraz z regu- ską wersją językową modułu Logic » Polska dokumentacja umożliwia- laminem promocji można znaleźć na Developer PLC – oprogramowanie jąca dokładne zapoznanie się ze stronie internetowej www.astor.com.pl narzędziowe przeznaczone do kon- środowiskiem Proficy Machine Edi- Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 9 Technologie, produkty, zastosowania Różne warianty pracy serwonapędów VersaMotion Opracował: Grzegorz Faracik Wzmacniacz sterowany sygnałami PULSE Ekspander motion VersaMax Micro 20/40/64 Serwonapęd pracuje jak silnik krokowy, jednakże dzięki zastosowaniu silnika AC, zachowuje stały moment przy dużych prędkościach, jak również pozwala na płynną pracę przy małych prędkościach. Serwonapęd może być sterowany z dowolnego sterownika, generującego paczkę impulsów prostokątnych. Przy zastosowaniu sterownika VersaMax Micro PLUS, można korzystać ze specjalizowanych bloków funkcyjnych do pisania programu MOTION. Encoder Zastosowanie ➫ Układy podnoszenia. ➫ Maszyny wykonujące zaprogramowane oscylacje. ➫ Realizacja różnorodnych programów MOTION przy wykorzystaniu taniego układu sterowania. Moduł do pozycjonowania osi MicroMotion i panel operatorski Quickpanel CE QuickPanel CE Ekspander motion Realizacja programów MOTION wyzwalana jest przez panel operatorski. Rozwiązanie zapewnia dużą dokładność pozycjonowania oraz korzystny stosunek ceny do możliwości. Zastosowanie ➫ Maszyny pakujące. ➫ Giętarki. ➫ Wyciskarki, systemy napełniania zbiorników cieczą. Sterownik VersaMax Micro + ekspandery do pozycjonowania MicroMotion Ekspander motion VersaMax Micro 20/40/64 Ekspander motion Programy MOTION wyzwalane są przez lokalny sterownik VersaMax Micro, ale realizowane są przez moduły do pozycjonowania. Zasoby systemu obejmują 2 moduły do pozycjonowania i w sumie 4 osie. Użycie sterownika daje dużą elastyczność tworzenia programu sterującego pracą serwonapędu. Rozwiązanie zapewnia dużą dokładność pozycjonowania osi. 10 Zastosowanie ➫ Maszyny dozujące oraz pakujące. ➫ Aplikacje typu wysuń materiał i utnij na żądaną długość. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Technologie, produkty, zastosowania Moduł do pozycjonowania osi MicroMotion wyzwalany zdalnym sterownikiem 90-30 lub RX3i lub VersaMax Programy MOTION wyzwalane przez zdalny sterownik, np. serii 90-30, RX3i lub VersaMax, realizowany przez moduł do pozycjonowania osi. RS lub Ethernet: Modbus Komunikacja może być realizowana łączem RS (sterownik nadrzędny RX3i, 90-30, VersaMax) lub Ethernet (RX3i, 90-30). Ekspander motion Duża dokładność pozycjonowania osi. Ekspander motion Zastosowanie ➫ Budowa rozproszonej maszyny z wieloma serwonapędami. Moduł do pozycjonowania osi, sterowany sygnałem +/-10V Sterownik Sterowanie prędkością, momentem siły lub mieszane (wtedy doprowadza się dwa sygnały sterujące). Sygnał sterujący +/- 10 V Sygnał sterujący wytwarzany jest w sterowniku nadrzędnym. Sterownik nadrzędny może realizować skomplikowane i rzadziej spotykane polecenia (np. przerzut na ruchu na drugą szpulę). Ekspander motion Encoder Zastosowanie ➫ Nawijarki. ➫ Układy mocowania elementów, dokręcania śrub, zakrętek, itp. ➫ Układy zadawania prędkości posuwu (np. taśmociągu i innych układów transportowych). ➫ Napinacze odciągów. Wzmacniacz sterowany sygnałami dwustanowymi Realizuje ruch na zaprogramowaną pozycję z zaprogramowaną prędkością. Zamiast programowania pozycji, można skorzystać z trybu „uczenia” pozycji. Ruch na pozycję aktywowany jest wejściami dwustanowymi (można w ten sposób realizować ruchy do 8 różnych pozycji). Niska cena rozwiązania; serwonapęd składa się ze wzmacniacza i silnika. Zastosowanie ➫ ➫ ➫ ➫ Stoły obrotowe Podajniki, aplikacje typu weź i połóż Układy dosuwania elementów Realizacja kilku prostych ruchów na określone pozycje ➫ ➫ ➫ ➫ ➫ ➫ ➫ Funkcja kompensacji luzów przekładni. Cechy charakterystyczne, wspólne Programowa redukcja mechanicznych częstotliwości rezonansowych. wszystkich konfiguracji Funkcja auto-tuningu serwonapędu. 32-bitowy akumulator pozycji. Enkoder 10 000 impulsów/obrót. Ekspander do pozycjonowania osi VersaMotion może też pracować jako autonomiczny moduł do pozycjonowania osi. Do jednego modułu do pozycjonowania osi można dołączyć jedną lub dwie osie. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) dla 11 Technologie, produkty, zastosowania MOST wzbogaca ofertę automatyki procesowej firmy GE Fanuc Piotr Adamczyk W 2008 roku firma GE Fanuc przejęła od działającej od ponad trzydziestu lat na rynku automatyki przemysłowej angielskiej firmy MTL linię produktów, nazwaną MTL MOST. Pod tą nazwą kryją się przede wszystkim oddalone układy wejść/wyjść, urządzenia odpowiedzialne za zbieranie i wystawianie sygnałów w instalacjach zagrożonych wybuchem oraz instalacjach, gdzie wymagane są systemy zabezpieczeń ESD i PSD. Linia produktów MTL MOST HART, dzięki któremu mamy możli- frowe: Profibus lub Modbus RTU. oznaczona symbolem I/O MTL8000 Skalowalna konstrukcja węzła, jest modułowym rozwiązaniem, które składającego się z zasilacza, modu- wykonawczych, może zostać wykorzystane zarówno łu komunikacyjnego oraz kart wejść/ pracy oraz raportowania w razie awa- w nowych, jak i już istniejących insta- wyjść, umożliwia – w zależności od rii (HART-PassThru), a także przeka- lacjach na trzy różne sposoby: monitorowania ich wymagań – obsługę do 256 sygnałów zywania dostępnych informacji do sys- » jako oddalone układy wejść/wyjść, obiektowych pochodzących z jednego temu sterowania (HART Aquisition). » jako elementy systemów bezpieczeń- węzła. MTL8000 posiadają szeroki Ilość stwa SafetyNet, posiadające zakres konfiguracji, która certyfikat SIL2, realizowana jest z po- » jako lokalne moduły ziomu przyjaznego pa- rozszerzeń w insta- kietu lacjach sterowania procesami cią- walnych parametrów wchodzą: ustawienie Wykorzystanie priorytetów modułów wartości bezpiecznych na wypadek wersalnych, oddalonych układów wejść/wyjść, pracujących zarówno w instalazagrożonych skanowa- nia grup kanałów, ustawianie MTL8000 jako uni- cjach narzędziowego. W skład konfiguro- głymi. 12 wość konfiguracji i kalibracji układów wybuchem pra- awarii systemu sterowania lub utraty cujących komunikacji z układem nadrzędnym, w sieci węzłów ogra- oraz parametry dotyczące poszczegól- niczają tylko możliwości adre- nych pomiarów, takie jak zakres po- Z2 i Z1, jak i strefach niezagrożonych, sowania w sieci Modbus lub Profibus. ma wiele zalet. Architektura syste- Moduły MTL8000 bezawaryjnie dzia- Większość sektorów przemysłu mu pozwala na wyeliminowanie wie- łają w instalacjach, gdzie standardo- procesowego, jak przemysł naftowy lożyłowych kabli wraz z osprzętem we układy wejść/wyjść pracować nie i gazowy, chemiczny i petrochemiczny, pomiędzy mogą. Są one odporne na niskie i wyso- wodno-kanalizacyjny oraz papierni- urządzeniami polowymi o o miaru, filtrowanie czy linearyzacja. oraz systemem sterowania. Instalacja kie temperatury (od -40 C do +70 C), czy, oprócz niezawodnych systemów zbudowana w taki sposób jest przede duże wibracje oraz bardzo niesprzy- sterowania wymagają zaawansowa- wszystkim bardziej niezawodna pod- jające warunki pracy w postaci nie- nych systemów kontroli, zarządzania czas eksploatacji oraz znacząco tańsza. bezpiecznych, powodujących korozję i zabezpieczeń, posiadających certy- Komunikacja pomiędzy oddalonym gazów. Oprócz zbierania informacji fikat SIL2. Częścią linii produktów układem a sterownikiem realizowana z urządzeń polowych moduły MTL MOST jest system bezpieczeństwa Sa- jest w oparciu o szybkie magistrale cy- mają wbudowaną obsługą protokołu fetNet spełniający wymagania SIL2. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Technologie, produkty, zastosowania Jest to kompleksowe rozwiązanie dla aplikacji związanych z bezpieczeństwem, zawierające systemy zatrzymywania procesu (Process Shut Down), awaryjnego wyłączenia (Emergency Shut Down) oraz systemy zarządzania. System bezpieczeństwa SIL2 jest zgodny ze standardem IEC 61508, a oparty został na platformie powszechnie stosowanej w aplikacjach związanych z automatyką procesową. Skalowalna architektura rozwiązań SafetyNet pozwala znacząco zredukować koszty, ponieważ jej technologia nie wymaga rezerwacji jednostek sterujących oraz układów wejść/wyjść, spełniając przy tym certyfikat SIL2. Węzeł układu SafetyNet składa się z jednej lub dwóch jednostek centralnych, zasilacza oraz odpowiednich kaset rozszerzeń. W celu rezerwacji komunikacji wykorzystano protokół Modbus TCP z wbudowaną obsługą błędów Fault Tolerant Ethernet (FTE). Pozwala on na ciągły monitoring jakości komunikacji i przełączenie się na rezerwową magistralę w chwili stwierdzenia błędów komunikacji lub uszkodzenia połączenia. SafetyNet jest rozwiązaniem bardzo zaawansowanym technologicznie, ale nie oznacza to utrudnionej konfiguracji i zarządzania systemem. Konfiguracja węzłów realizowana jest przy pomocy zewnętrznego oprogramowania narzędziowego SafetyNet Logic Workbench, charakteryzującego się bardzo przejrzystą strukturą oraz intuicyjną obsługą. Środowisko pozwala na zbudowanie, symulację, podgląd oraz edycję programu sterującego. Jest również wykorzystywane do konfiguracji kontrolerów, układów wejść/wyjść oraz komunikacji. Programy sterujące spełniające certyfikat SIL2 mogą być napisane w jednym z trzech języków programowania: Stuctured Text, Ladder Diagram i Function Block Diagram. Ponadto oprogramowanie zostało wyposażone w szereg narzędzi umożliwiających zaawansowany monitoring działającego systemu. Dzięki nim możemy wyeliminować problemy pojawiające się przy modernizacji programu sterującego i zmianach w specyfikacji. Mamy możliwość wykrywania błędów w strukturze całego systemu, strategii kontroli i sterowania. Oprogramowanie pozwala również na generowanie raportów przy każdorazowym przesłaniu programów sterujących i zabezpieczających do jednostek centralnych. Dzięki temu możemy zredukować czas poświęcony na przegląd systemu oraz minimalizujemy możliwość powstania błędów. Zaawansowany system zabezpieczeń pozwala tylko odpowiednio przeszkolonemu personelowi na podgląd, edycję oraz konfigurację systemu. Rozwiązania MTL MOST potwierdzają swoją wysoką niezawodność od ponad 10 lat na najbardziej wymagających rynkach automatyki przemysłowej. Ich wysoką funkcjonalność doceniły w swoich rozwiązaniach takie firmy jak Honeywell, Det-Tronics, Nova-Tech, CSE Servelec, Intecraft Automation oraz Emerson. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 13 Technologie, produkty, zastosowania Bezprzewodowe serwery Korenix portów szeregowych JETPort 5801 Serwery portów szeregowych (Serial Device Servers) są produktami cieszącymi się coraz większą popularnością. Możliwość komunikacji z urządzeniami posiadającymi port szeregowy (sterownikami PLC, czytnikami kodów kreskowych i kart płatniczych oraz urządzeniami medycznymi) przy wykorzystaniu sieci Ethernet to ich główna zaleta. Paweł Podsiadło Dzięki dostarczanemu oprogra- Zastosowana technologia WiFi nikacji. Firma Korenix w swoich roz- mowaniu JETPort Commander możli- (Wireless Fidelity – Ethernet wiązaniach bezprzewodowych, oprócz wa jest konfiguracja i monitorowanie bezprzewodowy) obsługuje zwykłego trybu niezabezpieczonego, pracy nie tylko pojedynczego portu, standard 802.11b/g i umożliwia daje możliwość ustawienia trybu ko- ale również całych grup urządzeń transmisję danych z maksymal- dowania WEP (Wired Equivalent Pri- z zadanego zakresu adresów IP. W ną prędkością 54 Mbps. Zasięg vacy), WPA-PSK lub WPA (Wi-Fi Pro- efekcie proces uruchomienia instalacji pracy urządzenia dochodzi do tected Access). jest wyraźnie szybszy, a diagnostyka 100 metrów na otwartej prze- Dużym atutem jest także obsługa i rekonfiguracja urządzeń odbywa się strzeni. Obsługa portu szerego- tzw. „pułapek” – czyli funkcja, która z jednego miejsca, co dodatkowo za- wego, podobnie jak dla innych daje możliwość informowania użyt- bezpiecza przed nieuprawnioną inge- rozwiązań serii, kownika o wcześniej zdefiniowanych może odbywać się w jednym zdarzeniach, takich jak: problemy z pięciu do- komunikacyjne, problemy z zasila- stępnych niem, użycie błędnego hasła podczas trybów: logowania, reset urządzenia, itd. Sy- Virtu- tuacje alarmowe mogą być także sy- rencją. Konfiguracja urządzenia możliwa jest także przy użyciu opisywanej strony WWW, a dzięki przejrzystemu menu i dostępnej pomocy nie powinna ona stanowić problemu nawet al dla mniej doświadczonych TCP COM, gnalizowane za pomocą wiadomości Se- e-mailowych, o ile w sieci dostępny TCP jest serwer poczty elektronicznej. Bez- Client, pieczne i długie użytkowanie zapew- T P nia także szeroki zakres temperatury, JETPort firmy Korenix Tu n n e l w jakiej urządzenie to może pracować została obecnie posze- oraz UDP. rzona o bezprzewo- JETPort JetPORT 5801 może być mon- dowy serwer portów 5801 został towane zarówno do ściany, jak i na szeregowych – JET- także wypo- szynie DIN. Zasilany jest przy użyciu użytkowników sieci prze- rver, mysłowych. Seria urządzeń Port 5801. Rozwiązanie to pozwala budować połączenia z urządzeniami przemieszczającymi się lub znajdującymi jeden terminala (12–48V DC) lub dołączo- port Ethernet z ob- nego w zestawie zasilacza – wejście sługą funkcji „Auto typu Jack. Urządzenie zostało także MDI/MDIX” (auto- wyposażone w przycisk Reset, umoż- matyczne w (od -10°C do +55°C). rozpozna- liwiający przywrócenie ustawień fa- się w miejscach, do których dostęp jest wanie, czy podłączony kabel sieciowy brycznych, w tym adresu IP oraz ha- utrudniony, likwidują potrzebę stoso- jest prosty, czy skrosowany). sła. Pomocnym narzędziem może się wania okablowania. 14 sażony C Podstawowymi wymogami sta- Obsługiwanymi interfejsami sze- wianymi sieciom bezprzewodowym są regowymi są RS485/422 oraz RS232. bezpieczeństwo i niezawodność komu- okazać także wbudowany brzęczyk, służący do lokalizacji urządzenia. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Technologie, produkty, zastosowania Nowe symbole graficzne w InTouch 10.0 Firma Wonderware udostępniła użytkownikom oprogramowania Application Server 3.0 oraz InTouch 10.0 uaktualnienie Service Pack 1. Jednym z jego elementów jest nowa grupa symboli graficznych ArchestrA – Static Symbols. Marcin Legutek dostęp do pełnej edycji tych obiektów (Rys. 2), można je funkcjonalnie rozbudować, na przykład dodając niezbędne animacje, które będą wykorzystane w uruchomionych aplikacjach. Uaktualnienie Service Pack 1 dla Application Server 3.0 oraz InTouch 10.0 dostępne jest nieodpłatnie – można je otrzymać po skontaktowaniu się z firmą ASTOR. Więcej o InTouch na www.astor.com.pl/wonderware Rys. 2 Symbol graficzny ArchestrA w środowisku edycyjnym Rys. 1 Nowe symbole graficzne ArchestrA Nowe symbole graficzne umożliwiają w projektowanych aplikacjach InTouch 10.0 zastosowanie gotowych elementów przedstawiających m.in. komputery, anteny, sterowniki, generatory, wyposażenie laboratoryjne, pojemniki, paczki oraz różnego rodzaju pojazdy. W sumie użytkownicy InTouch 10.0 mają możliwość korzystania z 52 nowych symboli graficznych ArchestrA. Symbole te są obiektami statycznymi, tzn. nie posiadają wbudowanych skryptów animacyjnych, ale poprzez Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 15 Technologie, produkty, zastosowania Automatycy potrafią liczyć pieniądze Każda inwestycja w środki produkcyjne wymaga zabezpieczenia na przyszłość. Kupując halę produkcyjną ubezpieczamy ją np. m.in. od pożaru, kupując samochody do firmy wykupujemy pakiet ubezpieczeń. Kierowcy samochodów dostrzegają zalety ubezpieczenia. Warto także dokładniej przyjrzeć się korzyściom płynącym z wykupienia Kontraktu Serwisowego dla swojego oprogramowania. Andrzej Garbacki Marcin Woźniczka Kontrakty Serwisowe zabezpieczają inwestycje, da- wartość danej wersji oprogramowania automatyki spa- jąc m.in. gwarancję posiadania najnowszych wersji opro- da o ok. połowę w momencie pojawienia się na rynku gramowania. Gdyby w ubezpieczeniach komunikacyjnych nowszej wersji (bo tyle kosztuje aktualizacja). obowiązywały takie zasady, moglibyśmy się spodziewać Wsparcie dla nowych systemów operacyjnych i no- nowego modelu samochodu co rok, w cenie ubezpieczenia! wych uaktualnień (Service Pack) systemów opera- Kontrakty Serwisowe dla oprogramowania to nie tyl- cyjnych – w przypadku awarii komputerów, potrzeby ko gwarancja dostarczenia najnowszej wersji oprogramo- wymiany sprzętu, reinstalacji systemów operacyj- wania w przypadku jej pojawienia się na rynku, ale także wiele innych korzyści Priorytetowe wsparcie techniczne w przypadku potrzeby telefonicznego skorzystania z wiedzy doświadczonych inżynierów. Konsultacje architektury i funkcjonalności systemów w siedzibie klienta. Specjalne pakiety szkoleniowe. Bazy Wiedzy o produktach i rozszerzenia standardowej funkcjonalności. Co dają najnowsze wersje oprogramowania? Przede wszystkich utrzymanie wartości systemu na bieżącym poziomie rynkowym! Pamiętajmy, że rynkowa Kalkulacja dla przykładowej firmy w perspektywie 3, 5, 10 lat „M odernizując linię produkcyjną stanęliśmy przed decyzją aktualizacji systemów wizualizacyjnych SCADA, HMI (Wonderware InTouch). Rozwiązaniem o najlepszym uzasadnieniu ekonomicznym był zakup usługi Kontraktu Serwisowego ASTOR, w ramach której zaktualizowaliśmy nasze oprogramowanie Wonderware. Dodatkowo otrzymaliśmy gwarancje aktualizacji oprogramowania i wsparcie techniczne o podwyższonym priorytecie. P o roku korzystania z usługi KSA mogę stwierdzić, że wprowadzone zmiany zwiększyły bezpieczeństwo naszych systemów. Dział Wsparcia Technicznego tworzą kompetentne osoby, które starają się zawsze kompleksowo rozwiązać pojawiające się problemy. W mojej opinii, za kontynuacją Kontraktu Serwisowego ASTOR przemawiają czynniki bezpieczeństwa i wsparcia technicznego. Aspekt ekonomiczny, w dłuższym okresie czasu, dodatkowo to potwierdza.” Tomasz Borowiec, inżynier automatyk Kronospan Mielec Sp. z o.o. 16 Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Technologie, produkty, zastosowania nych – oprogramowanie dla przemysłu mamy goto- rok). Stanowi więc koszt łatwy do zaplanowania w budże- we na biurku. tach (unikamy w trakcie roku tzw. pożarów – czyli nieza- Możliwość wykorzystania najnowszych technologii planowanych zakupów z powodu nagłej potrzeby rozwoju, informatycznych implementowanych w oprogramo- wymiany, aktualizacji, oraz zapewniamy większą płynność waniu przemysłowym – dających oszczędności i pro- finansową działu lub przedsiębiorstwa). Kalkulacje poka- stotę wdrożenia oraz rozwoju, ale także większe zują, że kontrakty serwisowe są najbardziej opłacalną me- możliwości funkcjonalne aplikacji. todą utrzymywania systemów informatycznych w perspek- Dlaczego właśnie Kontrakt Serwisowy? Jest to usłu- tywie kilku do kilkunastu lat ich życia. Zamiast kupować ga wykupywana na zdefiniowany okres czasu (najczęściej jednorazową aktualizację np. raz na 5 lat, opłaca się przez ten okres posiadać kontrakt serwisowy i zawsze najaktual- Założenie wzrostu cen w ciągu roku (inflacja): Założenie liczby szkoleń w ciągu roku: Średni koszt szkolenia / osobę: Rabat na szkolenia w ramach kontraktu: Koszt dnia konsultacji poza kontraktem: Nowe licencje (wartość zakupionych licencji / rok): Koszt aktualizacji dodatkowych, nowo zakupionych licencji (~50%) 1.03 3 1 250 zł 20 % 1 600 zł 20 000 zł 10 000 zł niejsze wersje u siebie na biurku. Zaprezentowana 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Wartość licencji 359 175 zł 390 550 zł 422 867 zł 456 153 zł 490 437 zł 525 750 zł 562 123 zł 599 587 zł 638 174 zł 677 919 zł przykładowa kalkulacja kosztów i zysków z „Kontraktu Serwisowego ASTOR w zakresie Wonderware” pozwoli każdemu oszacować, czy jest to opłacalne posunięcie. Poza kontraktem W ramach kontraktu Rok przedłużenia kontraktu poniżej Rabat przedłużenia 0% 40 % 40 % 40 % 40 % 40 % 50 % 50 % 50 % 50 % suma: Koszty szkoleń: Koszty konsultacji (w ramach kontraktu co rok, poza kontraktem co 3 lata): Razem (10 lat): Koszt Kontraktu Serwisowego Koszt Upgradu co 1 rok Koszt Upgradu co 3 lata Koszt Upgradu co 5 lat 61 060 zł 39 836 zł 43 132 zł 46 528 zł 50 025 zł 53 627 zł 47 780 zł 50 965 zł 54 245 zł 57 623 zł 504 820 zł 28 125 zł 179 588 zł 195 275 zł 211 433 zł 228 076 zł 245 219 zł 262 875 zł 281 061 zł 299 793 zł 319 087 zł 338 960 zł 2 561 368 zł 37 500 zł 338 960 zł 848 098 zł 37 500 zł 338 960 zł 548 178 zł 37 500 zł 0 zł 4 800 zł 4 800 zł 4 800 zł 532 945 zł 2 603 668 zł 890 389 zł 626 478 zł 228 076 zł 245 219 zł 281 061 zł 2 % + , ! - ! Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 17 Technologie, produkty, zastosowania Platforma Systemowa Wonderware dla małych i średnich aplikacji Firma Wonderware wprowadziła na rynek nowe zestawy licencji Platformy Systemowej do zastosowania w małych i średnich aplikacjach HMI/SCADA – na jednym komputerze. Nowa propozycja firmy Wonderware dostępna jest pod nazwą Platforma Systemowa Wonderware – pakiet jednostanowiskowy. Andrzej Garbacki Pakiet ten przeznaczony do zastosowania w aplikacjach nie-sieciowych (można go wymienić na sieciową wersję, jeżeli będzie zachodzić taka po- SCADA zawierający całą logikę aplikacji. » Wonderware Historian – wydajna, przemysłowa baza danych. trzeba). Najmniejsze licencje pozwa- » Wonderware InTouch View – wersja lają na budowę aplikacji posiadających InTouch dla Platformy Systemowej 250 zewnętrznych Wonderware. » Wonderware ActiveFactory – na- Nowa oferta firmy Wonderware jest dostępna w bardzo atrakcyjnych cenach – przyczyniając się jednocześnie do znacznego usprawnienia tworzenia aplikacji. Kiedy warto stosować Platformę Systemową Wonderware? » W przypadku posiadania lub wdrażania powtarzalnych aplikacji. » W przypadku posiadania lub wdrażania aplikacji zawierających podobne elementy wizualizowane. » W przypadku wdrażania posiadania aplikacji wykorzystujących lub intensywnie funkcje archi- wizacji i przeliczania danych historycznych. » W przypadku posiadania lub wdrażania aplikacji poddawanych procesom walidacji. » W przypadku posiadania lub wdrażania aplikacji z wymaganiami wysokiego poziomu zabezpieczeń. » Tam, gdzie istnieją plany rozwoju systemu do bardziej zaawansowanych aplikacji z funkcjami MES. Nowa oferta firmy Wonderware punktów I/O. Stanowi to odpowiednik rzędzia do wizualizacji i analizy da- umożliwia szeroki dostęp do najnow- InTouch Runtime ok. 500 zmiennych nych historycznych. szych, unikatowych przemysłowych – a oferuje znacznie większą funkcjonalność. Pakiet składa się bowiem z następujących elementów: » Wonderware Application Server – silnik obiektowej aplikacji HMI/ 18 » Zestaw programów komunikacyjnych I/O Server i DAServer. technologii informatycznych w typowych aplikacjach HMI/SCADA. Zestaw dostępny jest także w wer- W celu uzyskania dokładniejszych sjach licencyjnych 1000, 5000 I/O, za- informacji zapraszamy do kontaktu z równo Runtime jak i Development. lokalnym oddziałem firmy ASTOR. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Technologie, produkty, zastosowania System Zarządzania Siecią 2.0 „Prostota i niezależność” Firma SATEL udostępniła użytkownikom sieci radiomodemowych, zrealizowanych z wykorzystaniem radiomodemów pracujących w technologii NMS (Network Management System), wersję 2.0 oprogramowania SATEL NMS PC. Oprogramowanie to wykorzystywane jest do konfiguracji i nadzorowania sieci. System Zarządzania Siecią umożliwia monitorowanie wybranych parametrów pracy sieci radiomodemowej oraz pozwala na programowanie w sposób zdalny poszczególnych jej elementów. Tomasz Kochanowski W wersji 2.0 producent znacząco W oprogramowaniu SATEL NMS komunikacji, bieżących wartości oraz ułatwił proces tworzenia i rozbudowy PC 2.0 obsługa portu szeregowego zo- analizę otrzymanych danych, ale bez sieci dzięki inteligentnej nawigacji, stała przeniesiona do oddzielnego mo- możliwości wprowadzania zmian w kon- prowadzącej krok po kroku po zdefi- dułu komunikacyjnego „Serial Server”, figuracji poszczególnych parametrów niowanych, kolejnych etapach proce- umożliwiającego m.in. automatyczne sieci. Dzięki temu łatwo można wydzie- dury projektowania systemu. Dzięki rozpoznawanie dostępnych w kom- lić dostęp do systemu operatorom tylko temu po wybraniu określonego kroku puterze portów, czy wykrywanie pod- nadzorującym pracę systemu. z listy program przenosi użytkownika pinanego radiomodemu z podaniem Wykorzystując System Zarządza- do odpowiedniego okna konfiguracyj- numeru seryjnego i pełnionej funkcji nia Siecią 2.0 użytkownik ma możli- nego, a po jego uzupełnieniu usuwa w systemie. Ponadto moduł umożliwia wość zdalnego kontrolowania własnej standardowych protokołów stosowa- obsługę zdalną z poziomu innego kom- sieci bezprzewodowej, co ogranicza nych w przemyśle, udostępnione zosta- putera w sieci oraz posiada możliwość koszty utrzymania i serwisu systemu, ły możliwości dostosowania formatu logowania zaistniałych zdarzeń. przy jednoczesnym utrzymaniu nieza- ten etap z listy - jednocześnie sugerując następny krok. Funkcjonalność ta pozwala na zbudowanie sieci nawet przez osobę nie mającą wcześniej kontaktu z oprogramowaniem do konfiguracji Systemu Zarządzania Siecią. Komunikację w nowo utworzonej sieci można szybko przetestować, wykorzystując udostępnione w oprogramowaniu funkcje testowe. Dzięki nim można uzyskać z poszczególnych radiomodemów informacje zwrotne, zawierające poziomy mocy odbieranego sygnału oraz sprawdzić czasy odpytywania radiomodemów w sieci. W nowej wersji rozbudowany został również mechanizm definiowania protokołów. Poza rozszerzeniem listy przesyłanych danych do implementacji nietypowych, własnych protokołów. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Dodatkowo instalowany moduł „Monitoring” umożliwia podgląd stanu leżności od zewnętrznego operatora. 19 Technologie, produkty, zastosowania Zrobotyzowane stanowiska spawalnicze – przykłady konfiguracji Marcin Kruczyński Zrobotyzowane stanowiska spawalnicze oprócz spełnienia wymagań wynikających z jakości i powtarzalności wykonania złącza, a także zapewnienia wymaganej wydajności muszą uwzględniać obowiązujące normy bezpieczeństwa i higieny pracy. Celem tego artykułu jest przybliżenie problematyki projektowania oraz wdrażania zrobotyzowanych stanowisk spawalniczych spełniających powyższe założenie. Wybór koncepcji budowy zrobotyzowanego stanowiska spawalniczego należy poprzedzić analizą technicznoekonomiczną. Analiza taka powinna uwzględniać dokładność wykonania łączonych elementów, rodzaj połączeń spawanych (w tym metodę i technikę spawania), a także, jeśli występują, wymiary i położenie spoin sczepnych. Ponadto należy określać oczekiwaną wydajność oraz wymagania BHP. Końcowym etapem poprzedzającym budowę zrobotyzowanego stanowiska spawalniczego jest kompletacja wszystkich niezbędnych komponentów. Komponenty składowe stanowiska zrobotyzowanego Robot spawalniczy Roboty dedykowane do aplikacji zrobotyzowanego Rys 1. Kabina spawalnicza z dwoma stołami (widok na jeden ze stołów) spawania powinny zapewniać precyzyjne pozycjonowanie spoiny łączącej dwa elementy. Dobierając robota należy walnicze ułatwiają programowanie oraz optymalizują wy- wziąć pod uwagę następujące parametry: dajność spawania. liczbę osi programowalnych / liczbę stopni swobody (3 osie podstawy i 3 osie ramienia zapewniają dowolne ustawienie palnika w przestrzeni), zakres pracy robota (zasięg oraz kształt strefy roboczej), Decydując się na źródło prądu szczególną uwagę należy zwrócić na analizę wymaganych pozycji spawalniczych (podolna, naboczna, itd.) oraz parametry łączonego mate- dokładność i powtarzalność ruchów, riału. Dzięki temu określona zostanie metoda spawania, zaimplementowane opcje spawalnicze (układanie a także wymagane parametry prądowe. Przy metodach ściegów zakosowych (weaving) , modyfikacja ścież- MIG/MAG/TIG szczególnie ważne jest zapewnienie stero- ki w czasie rzeczywistym RTPM (Real Time Path wania źródłem prądu poprzez wejścia/wyjścia robota lub Modulation,) itp.). cyfrowe protokoły komunikacyjne. Źródła prądu powinny Wśród oferty robotów Kawasaki, do robotyzacji spa- również umożliwiać pomiar rzeczywistych parametrów wania łukowego dedykowana jest seria oznaczona jako FA. spawania i wprowadzanie korekt, a w przypadku wykrycia Roboty te dysponują 6 osiami napędowymi, sterowanymi nieprawidłowości powinno nastąpić automatyczne zatrzy- za pomocą elektrycznych serwonapędów, co czyni ich pra- manie stanowiska. cę szybką i dynamiczną. Zaimplementowane funkcje spa- 20 Źródło prądu wraz z układem podawania drutu Roboty Kawasaki, dzięki szerokim możliwościom Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Technologie, produkty, zastosowania Wariant 1 Stanowisko to stanowi konfigurację bazową dla wszystkich przedstawionych poniżej systemów. Pomimo, iż jest to rozwianie najprostsze wariant ten jest w pełni funkcjonalny i w stopniu wystarczającym umożliwia realizację zadania zrobotyzowanego spawania. W wariancie tym konfiguracja stanowiska bazuje na robocie spawalniczym połączonym ze źródłem prądu oraz 1– lub 2–stanowiskowym stole spawalniczym. Dla produktów o małych gabarytach wykorzystywany jest stół 2-stanowiskowy, dla dużych gabarytów – 2 stoły 1–stanowiskowe. Podczas, gdy robot łączy zaciśnięte elementy na stanowisku 1., operator Rys 2. Pozycjoner dwuosiowy komunikacyjnym, współpracują stacja czyszcząca; pod pojęciem odbiera pospawane detale ze stano- ze stacji czyszczącej kryje się sys- wiska 2., a następnie mocuje kolejne źródłami spawalniczymi większości tem przedmuchowo – spryskujący półfabrykaty. Cykl ten występuje na- producentów. Dodatkowo, dzięki spe- wraz ze stacją odcinania drutu. przemiennie, dzięki czemu czas jarze- cjalnemu oprogramowaniu i dedyko- Dzięki odcinaniu nia się łuku zostaje zoptymalizowa- wanym funkcjom, mogą być używane drutu urządzenie to zapewnia ny. Pomiędzy stołami spawalniczymi przy różnych technikach spawalni- stały wolny wylot elektrody. Nato- znajduje się przesłona, która chroni czych (m.in. MIG/MAG, TIG, Col- miast przedmuchiwanie oraz spry- operatora przed jarzącym się łukiem dArc). skiwanie środkiem przeciwodpry- podczas montażu elementów. cyklicznemu skowym dyszy gazowej zmniejsza Urządzenia peryferyjne Do grupy urządzeń peryferyjnych zaliczyć możemy urządzenia mające na przywieranie odprysków spawal- Wariant 2 Budowa stanowiska w układzie niczych. urządzenia zabezpieczające; drugim w ścisły sposób bazuje na po- celu wspomaganie procesu zrobotyzo- w zautomatyzowanej produkcji przedniej konfiguracji. Podstawą jest wanego spawania poprzez zapewnie- skuteczna ochrona przed wypad- tu stanowisko z jednym robotem wraz nie dostępu do spoin oraz zapewnienie kami jest czynnikiem nie pod- ze źródłem prądu. Rolę stołu pełni po- ciągłości pracy stanowiska. legającym dyskusji. W tym celu zycjoner dwuosiowy. Jest to rozwiąza- pozycjonery jedno- i wieloosio- wymagane zastosowanie nie dedykowane do łączenia elementów jest we; zadaniem pozycjonerów jest ochrony realizowanej o dużych gabarytach, które z uwagi na ustawienie elementu spawanego w m.in. poprzez bariery i kurtyny technologię wymagają zmiany orienta- położeniu zapewniającym dogod- świetlne, skanery laserowe, zamki cji przestrzennej w czasie trwania pro- ne wykonanie spoin, często rów- bezpieczeństwa, które zapewniają cesu spawania. nież manipulowanie przedmiotem bezpieczeństwo oraz wygradzają w trakcie spawania strefę pracy robota. złącze antykolizyjne; duża dynamika oraz wysokie prędkości ruchów robota niosą ryzyko kolizji dostępu Budowa zrobotyzowanych stanowisk spawalniczych Wariant 3 W kolejnym wariancie stanowisko zrobotyzowane może zostać rozbudowane o sterowanie dodatkowymi pomiędzy elementami łączonymi Pomimo, iż zrobotyzowane stano- osiami W przedstawionej na rysunku a uchwytem spawalniczym. Złącze wiska spawalnicze opracowuje się pod 3 konfiguracji główna oś obrotnika zabezpiecza stanowisko poprzez indywidualnie określone założenia, jest pionowa, natomiast oś na każdej natychmiastowe zatrzymanie pro- pewne schematy stanowisk pozostają z dwóch leżni jest pozioma. Dzięki cesu spawania w przypadku kolizji. uniwersalne. konfiguracji 3 dodatkowych osi, stano- Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 21 Technologie, produkty, zastosowania Rys 3 Pozycjoner trójosiowy z główną osią pionową Rys 4. Współpraca dwóch robotów wisko to jest obsługiwane przez operatora w jednym miej- ności przekraczającej wszystkie wcześniej opisane systemy. scu, a zaciśnięte elementy na każdym z dwóch stołów mogą Jeden z robotów pełni tradycyjną role robota spawalniczego, być łączone w dowolnym położeniu kątowym unikając tym natomiast drugi, zazwyczaj o udźwigu od kilkudziesięciu do samym spawania w pozycjach wymuszonych. Taka kon- kilkuset kilogramów, pełni rolę pozycjonera. figuracja najczęściej stosowana jest do elementów o kon- Przedstawiony proces projektowania stanowisk oraz strukcji ramowej. Konfiguracja tego stanowiska występuje warianty konfiguracyjne stanowią punkt wyjścia w przy- także w wariancie z 3 pionowymi lub 3 poziomymi osiami padku inwestycji w zrobotyzowane stanowiska spawalni- obrotu. cze. Należy jednak pamiętać, iż ze względu na specyfikę produkcji oraz indywidualne wymagania użytkownika Wariant 4 systemu, każdy projekt powinien być rozpatrywany indy- W przypadku konieczności zastosowania pozycjonera widualnie. Firma ASTOR, jako autoryzowany dystrybutor o więcej niż 2 stopniach swobody (wariant 2), uzasadnione robotów KAWASAKI w Polsce służy Państwu pomocą jest rozważenie wariantu, w którym rolę pozycjonera będzie i oradztwem w zakresie doboru optymalnej konfiguracji pełnił również robot. Zastosowanie dwóch, współpracują- zrobotyzowanych stanowisk spawalniczych. Zachęcamy cych ze sobą robotów przemysłowych jest rozwiązaniem do kontaktu. pełnym, a tym samym najbardziej elastycznym, o funkcjonal2 % + , ! - ! 22 Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Technologie, produkty, zastosowania Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 23 Pod lupą Obsługa alarmów w sterownikach Horner APG Wszystkie systemy sterowania, począwszy od tych najmniejszych, oprócz niezawodnego programu sterującego powinny mieć zaimplementowaną obsługę stanów alarmowych. To właśnie dzięki nim operator ma możliwość monitorowania stanu procesu produkcyjnego i podjęcia określonych kroków w razie wystąpienia problemu. Sterowniki Horner APG charakteryzują się rozbudowanymi funkcjami obsługi alarmów, jednocześnie bardzo prostymi w konfiguracji. Piotr Adamczyk Alarmy ogólnie można podzielić na dwie grupy: alar- Ekrany te mogą zawierać dowolne informacje skonfiguro- my bieżące i alarmy historyczne. Obsługa tych pierwszych wane przez projektanta, np. liczbę powtórzeń alarmu, jego jest kluczowa, jeśli mówimy o bieżącej pracy systemu. Z ko- potwierdzenie, aktywność czy datę i czas wystąpienia. Jeśli lei alarmy historyczne niezbędne są przy generowaniu ra- nie ma konieczności wyświetlania tych wszystkich informa- portów pracy maszyny i przygotowaniu sprawozdań i staty- cji, możemy skorzystać z gotowego obiektu funkcyjnego, styk. Funkcjonalność rozwiązań firmy Horner pozwala na który w formie listy zwróci nam informację o wystąpieniu obsługę zarówno jednych, jak i drugich. Zaimplementowane w oprogramowaniu narzędziowym mechanizmy umożliwiają nie tylko łatwą konfigurację stanów alarmowych, ale i na późniejszą obsługę i wyświetlanie na ekranach operatorskich. Dzięki wykorzystaniu w programie sterującym bloku funkcyjnego Alarm Handler Function użytkownik ma możliwość konfiguracji wszystkich alarmów występujących w programie sterującym. Jest to pewnego rodzaju baza danych o alarmach, która przechowuje takie informacje, jak status alarmu, data i godzina jego wystąpienia, oraz licznik alarmu. Informacje przechowywane są w 16-bitowym rejestrze, do którego mamy dostęp z poziomu programu steru- 24 jącego oraz okna dialogowego w programowaniu Cscape. stanu alarmowego. Obiekt ten może być skonfigurowany do Udostępnia nam ono informację o aktywności alarmu, jego wyświetlania alarmów bieżących (czyli tych, które aktualnie potwierdzeniu, ostatnim wystąpieniu i ilości powtórzeń. Je- są aktywne) lub historycznych (czyli takich, które się poja- śli występuje konieczność archiwizacji alarmów, użytkow- wiły, ale nie są już aktualne). Alarmy historyczne zawierają nik może wykorzystać funkcjonalność, jaką daje obsługa informację dotyczącą czasu pojawienia się alarmu oraz tego, wymiennych nośników danych. Odpowiednia konfiguracja czy alarm został przez operatora potwierdzony, czy też nie. pozwala na zapisywanie informacji o występujących sta- Dokonując odpowiedniej konfiguracji systemu, informa- nach alarmowych na kartach MicroSD lub CompactFlash. cja o wystąpieniu stanu alarmowego może zostać wysłana Dane takie są wówczas zapisywane w formie tabelarycznej w formie wiadomości SMS do operatora. Ten z kolei może w osobnych plikach o rozszerzeniu CSV. w sposób zdalny odpowiednio zareagować i zaakceptować Podczas konfiguracji ekranów alarmowych mamy moż- alarm. Funkcjonalność taka daje bardzo duże możliwości liwość skorzystania z gotowych elementów graficznych, podczas zdalnej obsługi instalacji. Istnieje również możli- reprezentujących stan alarmowy. Użytkownik może samo- wość automatycznego potwierdzana występujących alar- dzielnie skonfigurować ekrany alarmowe, które będą się mów. Informacja o wystąpieniu alarmu będzie przechowy- wyświetlać natychmiast po wystąpieniu stanu alarmowego. wana w historii w celu późniejszej weryfikacji. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Pod lupą Roboty Kawasaki Funkcja Data Storage Stare chińskie przysłowie mówi, że jeden obraz wart jest więcej, niż tysiąc słów. O jego prawdziwości można się przekonać sprawdzając w praktyce funkcję Gromadzenia Danych (Data Storage), dostępną w robotach Kawasaki. Jakub Stec 2. Wybór grupy danych, które chcemy monitorować. 3. Wybór częstotliwości próbkowania oraz zakresu wartości osi Y. 4. Szczegółowy wybór danych, które będziemy monitorować. 5. Ustawienie wyzwalacza (warunku uruchomienia) zapisu danych. 6. Uruchomienie monitorowania Funkcja Data Storage jest bardzo przydatna zarówno przy wdrażaniu aplikacji (pozwala na szybsze wdrożenie i lepszą optymalizację aplikacji), » czas próbkowania (od 2 do 1024 ms), jak i podczas normalnej pracy, na przy- graficznej – na ekranie programatora Funkcja ta pokazuje w formie » zakres wartości Y osi wykresu, kład w przypadku wystąpienia błędu ręcznego (Teach Pendant) przebiegi » uruchomienie rejestracji w zależno- (łatwiejsza analiza zaistniałej sytuacji, czasowe różnych parametrów robota. ści od zdefiniowanych parametrów Informacje, które mogą być gromadzo- (określony błąd, sygnał itp.), np. sygnałów wejść i wyjść). Działanie Gromadzenia Danych » możliwość określenia, by zapis za- można przetestować na symulatorze ro- » wartości kątowe osi, czął się określony czas przed wystą- bota PC-AS, na stronie www.astor.com. » prędkości osi, pieniem zdarzenia, pl/robotyka w dziale „Do pobrania”. ne i obserwowane, to między innymi: » położenie narzędzia we współrzędnych XYZOAT, » stan sygnałów wejściowych i wyjściowych, » prędkość narzędzia, » powiększenie wybranej osi wykresu. Szczegółowe informacje dostęp- Konfiguracja opcji jest bardzo ne są w dokumentacji technicznej lub prosta i sprowadza się do następują- uzyskać bezpośrednio od pracowni- cych kroków: ków firmy ASTOR. 1. Wgranie pliku aktywującego. » prąd silników » prędkość silników » zbieżność osi » przejście do następnego kroku, » sygnał hamulców. Możliwy jest zarówno podgląd danych w czasie rzeczywistym, jak i ich zapis w pamięci podręcznej robota lub na karcie CF, w celu późniejszej analizy (np. w przypadku wystąpienia błędu). Możliwości konfiguracji są bardzo duże i obejmują między innymi: Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 25 Magazyn Wprowadzenie do cyklu artykułów o zarządzaniu projektami integratorskimi branży automatyki i robotyki przemysłowej Część 1 Zarządzanie projektami wdrożeniowymi w automatyce Postęp technologiczny, mający miejsce w ostatnich kilkudziesięciu latach, spowodował wzrost nakładów pieniężnych na rozwój technologii związanych z automatyzacją procesów produkcyjnych. Pomimo ogromnych zalet płynących z pracy z najnowszymi technologiami w przemyśle, nadal więcej niż połowa projektów kończy się niepowodzeniem, rozumianym jako przekroczenie dopuszczalnej wartości co najmniej jednego z czterech podstawowych parametrów projektu: czasu, Paweł Schmidt budżetu, zakresu lub jakości. niepowo- iegający znacznie odbiegający dzeń projektów może pomóc liderom Poznanie przyczyn ia straod zarządzania projektów, dyrektorom firm i innym zedsiętegicznego przedsię- osobom związanym z ich realizacją biorstwem. w wyeliminowaniu lub uniknięciu po- żeniu w swoim założeniu pełnianych błędów. Odpowiedzią na nym jest ograniczonym pojawiające się problemy w realizacji iaw czasie dzia- przedsięwzięć są metodyki zarządza- łaniem nia projektami dające odpowiedź na cym pytanie: co i dlaczego należy zrobić dost a r cz en iee aby przeprowadzić projekt w sposób ok reślonego kontrolowany i bezpieczny. dź produktu bądź Przyczyny niepowodzeń projektów ąmająu celu usługi będących odpowiedzią projektów. Specyfiką trójkąta ograni- na specyficzne wymaganie biznesu. czeń jest bowiem zależność, pomiędzy Już z samej definicji projektu wynikają wszystkim czterema parametrami – Zapewne każda osoba mająca pewne jego cechy charakterystyczne, modyfikując jeden z nich należy zmo- styczność z realizacją projektu ze- będące źródłem problemów podczas dyfikować przynajmniej jeszcze jeden tknęła się z problemem przekroczenia jego realizacji. tak, by równowaga trójkąta została czasu, niewystarczających zasobów, 26 na Projekt Każdy z projektów podlega czte- zachowana. W przeciwnym wypadku niedotrzymania parametrów jakościo- rem ograniczeniom, przynajmniej jeden z parametrów nie wych, czy też nieoszacowanego budże- nazywanych trójkątem ograniczeń. Te zostanie zachowany. Przykładowo: nie tu projektu. Mimo coraz lepszych na- ograniczenia to: czas, budżet, zakres sposób w tym samym czasie i budże- rzędzi i technik wspomagających różne i jakość. cie zrealizować zwiększonego zakresu podstawowym obszary zarządzania podczas realizacji Można powiedzieć, że zarządza- projektów, obserwujemy poważne pro- nie projektem polega na utrzymaniu blemy stawiające często pod znakiem trójkąta ograniczeń w równowadze. Warto się zastanowić, co jest źró- zapytania zasadność całego przedsię- To, z pozoru łatwe zadanie, stanowi dłem typowych problemów związanych wzięcia. Należy zdać sobie sprawę, że jednak często nie lada wyzwanie na- z realizacją projektów, a więc trzyma- zarządzanie projektem ma charakter wet dla doświadczonych kierowników niem trójkąta ograniczeń w równowa- projektu nie tracąc nic na jakości produktów, które projekt wytworzy. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Magazyn dze. Jedną z organizacji badających 6 czynników dotyczy bowiem warstwy z branży IT, czynniki sukcesu i przy- czynniki sukcesu i niepowodzeń pro- zarządczej projektu, dopiero dalsze czyny porażek są charakterystyczne jektu, jest amerykańska organizacja dotyczą kompetencji, odpowiedzialno- również dla innych typów przedsię- The Standish Group. W raporcie za- ści czy pracy zespołów projektowych. wzięć, w tym projektów związanych tytułowanym „Chaos” przedstawiła Statystyka ta może wzbudzać pewne z nowymi technologiami usprawniają- statystyki związane z realizacją pro- kontrowersje, szczególnie dotyczące cymi procesy przemysłowe. Dowiodły jektów branży IT w Stanach Zjedno- niskich pozycji związanych z realiza- tego badania przeprowadzone przez czonych w latach 1994-2006. cją projektu przez zespoły zadaniowe firmy VirtalSmarts i The Concours W rozkładzie tym, jako projekty (punkt 10). Interpretacja takiego sta- Group, prezentujące pięć krytycznych zakończone sukcesem uznano przed- nu rzeczy jest jednak bardzo prosta elementów nazwanych „obszarami krytycznymi”, które mają ogromny wpływ na powodzenie i niepowodze2006 35% 2005 19% 34% 15% 2004 28% 23% 2003 26% 28% 2002 27% nie przedsięwzięć biznesowych. W ba- 46% daniach wzięło udział ponad 1000 me- 51% nedżerów projektów i dyrektorów z 40 dużych firm z najróżniejszych gałęzi 49% przemysłu w Stanach Zjednoczonych 46% 40% i na świecie – m.in. przemysłu farmaceutycznego, budowlanego, lotniczego, 33% korporacji finansowych, agencji rzą16% 2001 0% 31% 53% 20% Projekty zakończone sukcesem 40% 60% dowych. Analizami objęto ponad 2200 80% Projekty zakończone niepełnym sukcesem 100% Projekty anulowane projektów, o budżetach zaczynających się od dziesiątek tysięcy do miliardów dolarów. Wyniki analiz zaprezentowano w raporcie The Silence Fails. We- sięwzięcia zrealizowane w pełnym – nawet najlepszy zespół projekto- dług autorów raportu obszarami kry- zakresie w założonym czasie, bez wy będzie miał problemy z realizacją tycznymi w realizacji projektów są: przekroczenia budżetu i z określoną projektu źle zarządzanego zarówno wstępne planowanie projektu – jakością. Na podstawie przeprowadzo- w warstwie strategicznej, jak i opera- zbyt szczegółowe planowanie har- nych badań The Standish Group okre- cyjnej. monogramu, z datami i zasobami, śliła też podstawowe kryteria sukcesu projektu zaliczając do nich: The Standish Group przeanalizo- które nie przystają do rzeczywi- wała również przyczyny porażek bądź stości, skazując projekt na niepowodzenie; 1. Zaangażowanie klienta – 15.9% niepełnych sukcesów projektów. Nale- 2. Wsparcie kierownictwa – 13.9% żą do nich: 3. Jasno określone wymagania – 13.0% klienta 4. Właściwe planowanie – 9.6% 5. Realistyczne oczekiwania – 8.2% 6. Mniejsze odstępy pomiędzy ka- 2. Niekompletne wymagania i specy- mieniami milowymi – 7.7% 7. Kompetencje 1. Brak informacji wejściowych od pracowników 3. Zmiana wymagań i specyfikacji projektu – 7.2% 8. Odpowiedzialność – 5.3% 9. Jasno postawione cele i wymagania – 2.9% 10. Ciężko pracujący, skupieni pracownicy – 2.4% 11. Pozostałe – 13,9% Kryteria te wskazują wyraźnie, że u przyczyn niepowodzeń projektu leżą błędy w zarządzaniu. Pierwszych Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) fikacje projektu 4. Brak wsparcia ze strony kierownictwa 5. Brak kompetencji w danej dziedzi- brak zaangażowania sponsora projektu – sponsorzy projektów nie zapewniają odpowiedniego wsparcia grupie realizującej projekt, poświęcają za mało czasu i energii, aby doprowadzić projekt do końca; ignorowanie priorytetów – ignorowanie priorytetów zadań w projektach przez członków projektu, do którego zostali przypisani; nie 6. Brak zasobów ludzkich ukrywanie faktycznego stanu pro- 7. Nierealne oczekiwania klienta jektu – lider projektu i członkowie 8. Niejasne cele zespołu nie sygnalizują występu- 9. Nierealne ramy czasowe projektu jących w projekcie problemów – 10. Nowe technologie czekają, aż ktoś inny to powie lub Pomimo, iż badania The Standish Group dotyczyły projektów głównie zapyta; porażka zespołu – członkowie ze- 27 Magazyn społu nie posiadają odpowiedniej sowując się do zmieniających realiów traktować pozbawioną mechanizmów wiedzy, która wymagana jest do gospodarczych i geopolitycznych. Na- wykonawczych metodykę jako kom- realizacji projektu – nie chcą lub leży tu podkreślić, ze oba podejścia są pletne narzędzie do zarządzania pro- nie są w stanie zaangażować się uniwersalne, niezależne od wielkości jektem. Niepełność takiego podejścia w efektywną realizację projektu. projektu i branży. Poza wspomniany- dostrzegła międzynarodowa organiza- Przeprowadzone badania wyka- mi formalnymi metodykami powstała cja International Project Management zały, że jeżeli jedna z powyższych sy- cała grupa metodyk specyficznych dla Association (IPMA) tworząc zbiór wy- tuacji nie zostanie odpowiednio prze- branż, takich jak IT czy też projekty tycznych kompetencji project manage- analizowana i nie zostaną wyciągnięte HR, marketingowe czy sprzedażowe. ra, które w sposób synergiczny uzupeł- z niej odpowiednie wnioski w stosunku Co w takim razie daje stosowa- niają metodyki zarządzania projektem. do prowadzonego projektu, to praw- nie metodyki zarządzania projekta- Połączenie podejścia metodycznego ze dopodobieństwo tego mi? Czy jest to lekarstwo na problemy sprawdzonymi narzędziami realizują- projektu porażką (zdefiniowaną jako w projektach? Czy metodyka gwaran- cymi opisane w metodykach czynno- przekroczenie zaplanowanego budżetu tuje sukces projektu? W myśl definicji ści zarządcze stanowi bowiem pełne, i czasu oraz niespełnienie wszystkich metodyka to „zbiór zasad dotyczących kompletne narzędzie pozwalające na wymagań klienta co do jakości i funk- sposobów wykonywania pracy”. Me- zarządzanie realizacją projektu. cjonalności wytworzonego produktu) todyka zarządzania projektem mówi Warto sobie również odpowie- wzrasta do 85%. Według większości więc o tym, w jaki sposób poprowadzić dzieć na pytanie czym nie zajmuje się ankietowanych, jeśli zarządzanie kry- projekt w sposób kontrolowany. Nie metodyka est realitycznymi obszarami projektu jest zapew- zakończenia zowane w sposób prawid ł o w y, zarządzania projektem. W potocznym rozumieniu podczas to prawdopodobieństwo porażki spada nia wyeliminowania projektu skupiamy się na wytwarza- o 50-70%. problemów mogących się pojawić pod- niu pewnych produktów czy usług, czas jego realizacji, ale konsekwent- które służą do zaspokojenia pewnych nie wdrożona daje gwarancję szeregu potrzeb, bądź wykorzystania jakiejś istotnych elementów. Należą do nich: szansy. Takie pojmowanie ogranicza Metodyki zarządzania projektami pełna kontrola projektu od jego projekt tylko do tzw. procesów produk- czas realizacji projektów stały się rozpoczęcia do zakończenia; cyjnych, odzierając go z całej warstwy formalne metodyki zarządzania pro- pełne i odpowiednie zaangażo- zarządzania. Metodyka zarządzania jektami. Pierwsze próby uporządko- wanie wszystkich zaintereso- projektem nie będzie zajmowała się wanych stron; procesami produkcyjnymi jako takimi, Odpowiedzią na problemy pod- wania aspektów zarządczych projektu 28 jednocześnie były podejmowane u schyłku II Wojny gwarancja zawsze aktualnego natomiast dokładnie będzie mówiła, Światowej. W późniejszym czasie wy- uzasadnienia biznesowego pro- w jaki sposób nimi zarządzać. Inny- odrębniły się dwie sztandarowe meto- jektu, a więc bezpieczeństwo mi słowy w metodyce nie znajdziemy dyki powszechnie wykorzystywane na biznesu finansującego projekt; opisu jakiego rodzaju sterowników całym świecie: amerykańska PMBoK® Należy zdać sobie sprawę, że me- czy oprogramowania użyć w celu au- (Project Management Body of Know- todyka mówi co i dlaczego należy robić tomatyzacji procesu produkcyjnego, ledge) oraz brytyjska PRINCE2 (PRo- zarządzając projektem, natomiast bar- natomiast dowiemy się jak zbudować ject IN Controlled Enviroment). Obie dzo niewiele mówi o tym, jak to robić. zespół projektowy, zaplanować całe te metodyki poprzez bazowanie na Takie podejście z jednej strony daje przedsięwzięcie, ograniczyć jego ry- doświadczeniach skupiały w sobie swobodę kierownikowi projektu przy zyko i monitorować postęp prac, czyli najlepsze praktyki zarządzania pro- doborze narzędzi i technik zarządzania jak zarządzać realizacją całego przed- jektami i ewoluowały w czasie dosto- projektem, z drugiej zaś strony trudno sięwzięcia. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Magazyn Doskonalenie procesu produkcyjnego Część 2 Pomiar parametrów procesu i wprowadzanie zmian w procesie produkcyjnym Anna Sarbiewska LeanQ Team www.lean.info.pl Do wprowadzania usprawnień w procesie produkcji niezbędne jest pozyskanie danych z procesu. Dowiedzmy się zatem jak w prosty sposób można pozyskać z produkcji niezbędne dane oraz w jaki sposób wykorzystać je do wytyczenia kierunku zmian procesu wytwórczego. Zasadność prowadzenia pomiarów Mało kogo w dzisiejszych czasach trzeba przekonywać do gromadzenia danych z przebiegu procesu produkcyjnego. Mogą być one zbierane z wykorzystaniem automatyki przemysłowej lub też „ręcznie”. Niezależnie jednak od tego, w jaki sposób pozyskiwane są informacje z procesu, to powód ich zbierania jest niezmienny. Są nim oczekiwane korzyści finansowe dla firmy, jakie mają przynieść wprowadzane zmiany. Prowadzenie pomiarów ma na celu pozyskanie informacji na temat składowych procesu produkcyjnego (np. takich jak: ludzie, maszyny, zapasy, przepływ materiałów i informa- Rys. 1 Wizualizacja przebiegu produkcji cji, itd.) i na ich podstawie podejmowanie decyzji w jakiej kolejności i gdzie należy wprowadzić usprawnienia. produkuje, a dostawca dostarcza zamawiane przez fabrykę materiały. Na podstawie zidentyfikowanych problemów oraz danych z automatycznego pomiaru, wprowadzane są ... Gromadzenie danych bez wykorzy- zmiany w organizacji procesu realizacji zlecenia poprzez stania ich celem doskonalenia jest marno- wdrażanie kolejnych narzędzi Lean Manufacturing w sy- trawstwem. mulowanej Fabryce (np. Równoważenie obciążeń, 5S Standaryzacja czy Kanban). Dodatkowo podczas pracy „fabryki” istnieje możli- Zobaczmy to na przykładzie wość analizy okna wizualizacji przebiegu produkcji w czasie rzeczywistym (Rys. nr 1). Dzięki podglądowi widoczny W wyniku coraz większego zainteresowania automatycznym gromadzeniem danych z przebiegu procesu pro- jest przebieg prac na stanowiskach czy stan zaawansowania prac nad realizacją zleceń. dukcji powstają aplikacje mające pomóc w jego wizualiza- Informacje takie pozwalają osobom zarządzającym cji oraz tworzeniu raportów ułatwiających podejmowanie fabryką m.in. na podejmowanie natychmiastowych działań decyzji. Jednym z pakietów rozwiązań jest przemysłowe zaradczych w momencie pojawiania się problemu, jak np. oprogramowanie Wonderware. Zostało ono wykorzystane przestój stanowiska czy opóźniania w realizacji zamówień do wizualizacji projektu szkoleniowego „Automatyczna klienta. Fabryka Efektywności”: gry prezentującej przebieg procesu realizacji zlecenia klienta i wdrożenia koncepcji Lean Manufacturing w symulowanej Fabryce. Gra składa się z 5 rund, w trakcie których klient składa zamówienia, fabryka Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Podstawą do doskonalenia są informacje Podczas przebiegu gry gromadzone są informacje o podstawowych parametrach procesu: 29 Magazyn ilość zamówionych i dostarczonych do klienta wyrobów, ilość wyprodukowanych wy- robów na końcu procesu jak i przez każde stanowisko, ilość wadliwych wyrobów na końcu procesu i na stanowiskach oraz liczba rework’ów, czas cyklu (czas pomiędzy zejściem dwóch kolejnych sztuk wyrobu wykonanego na stano- Porównanie taktu z czasem cyklu produktu jest podstawą do: Rys. 2 Wykres Yamazumi Na rysunku nr 2 widać także, iż definiowania zasobów w pro- linia taktu (czerwona pozioma linia) czas i liczba przezbrojeń, cesie wytwórczym, czyli ile po- ulega z rundy na rundę obniżeniu. czas i liczba przestojów, trzeba maszyn i pracowników w Dzieje się tak dlatego iż klienta składa naszym procesie wytwórczym, coraz to więcej zamówień do realiza- wisku półwyrobu), ilość materiałów zamówionych redukcji produkcji w toku. u dostawcy. cji a dostępny na produkcję czas nadal Dane te trafiają do przemysłowej Na wykresach z trzech kolejnych pozostaje taki sam. Tak więc cel jaki bazy danych, skąd są pobierane do ge- rund widać (Rys. nr 2), że po wprowa- chcemy osiągnąć równoważąc obcią- nerowania zdefiniowanych raportów. dzonych usprawnieniach dążono do żania, zmienia się dynamicznie. Raporty tzw. równoważenia obciążeń. Rów- Kolejnym niezwykle przydat- noważenie obciążeń umożliwia za- nym raportem jest wykres pokazu- Dane zbierane z systemu produk- pewnienie zbliżonego rytmu pracy dla jący udział przezbrojeń i przestojów cyjnego najlepiej oddają stan rzeczy- wszystkich równoważonych stanowisk w całkowitym czasie dostępności sta- wisty gdy dane liczbowe przekładne są (wdrożenia tzw. one-piece-flow), co nowiska. Na przykładowym raporcie na wizualne wykresy. Graficzna for- w konsekwencji doprowadza do sytu- dla wszystkich stanowisk w fabryce ma przygotowania raportów pozwala acji, w której stanowiska można umie- z rundy pierwszej dostrzec można, iż na szybką i łatwą analizę zawartych ścić jedno obok drugiego i zredukować najwięcej czasu na przestoje zmarno- w nich informacji oraz wyciąganie zapas produkcji w toku dzięki umoż- trawiło stanowisko 3, 1 i 2. Taki wynik wniosków. liwieniu przemieszczania wyrobów na jest podstawą do sprawdzenia z jakiego powodu stanowiska te nie pracowały: nie było zleceń produkcyjnych ... Wszystkie przedstawione raporty przebiegu procesu produk- do realizacji na stanowisku – cyjnego zostały stworzone na podstawie wyników uzyskanych z gry uwaga: stanowisko nie musi w symulowanej Fabryce. być w pełni wykorzystane przez cały dostępny czas, problemy poprzedzającego sta- Jednym z raportów użytych na zasadzie „z ręki do ręki” Obciążenia nowiska przełożyły się na brak potrzeby gry jest raport przedstawiają- możemy równoważyć stanowiska na 3 półwyrobów do obróbki, cy wykres Yamazumi. Głównymi skła- sposoby: doskonaląc pracę wykonywaną jest C/T (czas cyklu) dla stanowisk na stanowisku poprzez elimi- awaria, oraz takt klienta, czyli rytm, w jakim nację czynności nie dodających inne. powinna przepływać produkcja jed- wartości produktowi - w ten Widać także, że jedynie stano- nego wyrobu pomiędzy stanowiskami sposób skraca się czas cyklu wiska 5 i 6 są stanowiskami gdzie w procesie wytwórczym tak, by moż- (C/T), następuje przezbrojenie. Kiedy będą na było zrealizować zapotrzebowanie w dostępnym czasie. Sposób wyliczenia taktu klienta: Takt klienta = 30 opóźnienia w dostawach mate- dowymi umieszczonymi na wykresie dostępny czas zapotrzebowanie riału do produkcji, przenosząc część obciążania na wprowadzane usprawnienia związa- inne stanowisko- zabrana jest ne ze skracaniem czasu przezbrojenia część pracy i oddana pracowni- (SMED- Single Minute Exchange of kowi na stanowisku o krótszym Die) czas ten powinien ulec skróceniu C/T, co zobaczyć będzie można w kolejnym dublując stanowisko. raporcie. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Magazyn ... Wybierając stanowisko do doskonalenia należy analizować dwa parametry: OEE oraz C/T w stosunku do linii Taktu. Rys. 2 Udział produkcji, przestojów, przezbrojeń w czasie dostępności stanowiska Rys. 4 Charakterystyka stanowisk- OEE nych raportach pozwala na podjęcie decyzji, które miejsca należy doskonalić. Tak więc pamiętaj, aby nie analizować ra- ... Jeśli ten raport ma być dla Ciebie portów osobno, lecz wiązać informację o jednym parametrze użyteczny musisz zapewnić sobie informa- procesu wytwórczego z pozostałymi danymi, dzięki czemu cję o przyczynach przestojów oraz określić możliwie będzie wyciągnięcie właściwych wniosków. standardowe czasy przezbrojeń. W ten spo- Innym przykładem raportu jest raport zestawiający sób dowiesz się co jest krytyczną przyczyną wszystkie zbierane dane ze stanowiska takiej jak: czas cy- niskiej wydajności stanowiska. klu, czas przezbrojenia, suma czasu przestojów, OEE, całkowita ilość przerobionych wyrobów oraz ilość braków. Kiedy na podstawie poprzednich raportów zostanie Cały kolejny raport poświęcony jest wskaźnikowi OEE (Overall Equipment Effectiveness) i jego składowym. Opis wskaźnika OEE został przedstawiony w części pierwszej doskonalenia procesu wytwórczego. Wskaźnik efektywności wykorzystania wyposażania jest jednym z mierników stosownych do poznania procesu podjęta decyzja o konieczności wprowadzenia zmiany na konkretnym stanowisku, w takim zestawieniu mamy skumulowane niezbędne informacje, aby dobrać narzędzie doskonalenia, które przyniesie oczekiwane korzyści. Więcej o narzędziach w kolejnych wydaniach Biuletynu automatyki. i jego doskonalenia. Wskaźnik ten odnosi się do maszyny Podsumowanie w ujęciu: strat na dostępności – odnosi się do nieplanowanych przestojów strat na wydajności – odnosi się do odchyleń w czasach cyklu strat na jakości. – odnosi się do wad jakościowych Pozwala szczegółowo śledzić przyczyny strat na efektywności jak również wpływ wprowadzanych zmian na efektywność stanowiska. Wszelkie zmiany wprowadzane w firmie opierają się na wcześniejszych analizach. Dobrze jest jeśli do tych analiz można wykorzystać rzeczywiste i rzetelne dane. Żeby natomiast móc ich użyć należy wcześniej stworzyć system do ich gromadzenia, przetwarzania i analizy np. system Wonderware. Drogą do poprawy konkurencyjnej pozycji firmy na rynku jest m.in. odchudzenie produkcji (LEAN). Poniższy wykres przedstawia efektywność wykorzy- Tak, jak zaznaczono we wstępie, każde usprawnianie stania czasu dostępnego na produkcję. Jak można zauwa- ma wymiar finansowy. Dlatego też wkładając wysiłek w do- żyć stanowisko 1 ma najniższą efektywność. Wydaje się skonalenie procesu należy monitorować uzyskiwane korzy- zatem, że tym stanowiskiem należy się zająć. Jeśli jednak ści. Przykładem monitoringu może być raport wyników przyjrzymy się rysunkowi obciążenia (wykres Yamazumi) z każdej rundy symulacji i przyjrzenie się jak podejmowane zobaczymy, że stanowisko to ma zapas czasu względem działania usprawniające proces przekładają się na wynik taktu. Stąd doskonalenie tego stanowiska nie wpłynie na finansowy firmy. poprawę efektywności całego procesu wytwórczego. Miejscem do doskonalenia powinny być stanowiska 3 i 4. Połączenie informacji zawartych w powyżej opisa- Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Więcej informacji na temat szkoleń dotyczących opisywanych zagadnień można znaleźć na stronie 7, lub uzyskać telefonicznie u pani Iwony Jakielskiej (tel. 058 554 09 17). 31 Instalacje automatyki System monitorowania mikroklimatu w ICN Polfa Rzeszów S.A. W przemyśle farmaceutycznym bardzo ważną rolę odgrywa utrzymanie właściwych warunków klimatycznych podczas produkcji i przechowywania leków. Temperatura, wilgotność, odpowiednia różnica ciśnień w pomieszczeniach muszą być stale monitorowane. Znaczenie tych pomiarów jest duże, gdyż jakiekolwiek nieprawidłowości mogą wpłynąć nie tylko na jakość wyprodukowanych leków, ale również zaprzepaszczenie badań w laboratoriach. alarmów bieżących i prezentuje je w tabelach. Dostęp do danych z Historiana odbywa się za pomocą programów z grupy Active Factory, tj. » Trend: graficzna prezentacja przebiegów, » Query: możliwość zadawania zapytań do bazy danych pomiarów w ję- Między innymi z takich właśnie » InTouch 10.0 HMI - oprogramowa- powodów ICN Polfa Rzeszów S.A. nie do tworzenia graficznej wizu- Na serwerze uruchomiony jest zdecydowała się na wdrożenie cało- alizacji stanu procesu, pomiarów, portal Information Server. Umożli- ściowego systemu monitorowania kli- sterowania i sygnalizacji. wia on dostęp do synoptyki i rapor- zyku SQL. matu na terenie fabryki. Magazyn opakowań Ehternet SRTP PLC GE Fanuc RX3i CPU310 Magazyn główny, magazyn surowców oraz archiwum próbek Ehternet SRTP PLC GE Fanuc RX3i CPU310 temu zostało powierzone krakowskiej AI - Sygnały z czujników (4-20 mA) DO - Sygnalizacja, sterowanie firmie integratorskiej ABIS s.c. AI - Sygnały z czujników (4-20 mA) DO - Sygnalizacja, sterowanie Modbus Zadanie stworzenia nowego sys- Jednostką centralną jest serwer HP z systemem operacyjnym MS WinAplikacja została zrealizowana w środowisku Wonderware System Platform 3.0 składającym się z następujących produktów: » WW Application Server 3.0 - progra- Serwer główny z Platformą Systemową Wonderware - Appliction Sever 3.0 - Historian 9.0 - Information Server 3.0 Ethernet SRTP dows Server 2003. Wydział Form II GRSTP PLC GE Fanuc 90-30 CPU363 AI - Sygnały z czujników (4-20 mA) DO - Sygnalizacja, sterowanie Klienci zdalni, dostęp przez przeglądarkę Internet Explorer mu zarządzającego przepływem da- Stacja operatorska - InTouch 10.0 - ActiveFactory 9.2 nych o wielkościach pomiarowych, alarmach i zapisem do bazy danych. Ethernet TCP/IP » WW Historian Server 9.0 - przemysłowej bazy danych gromadzącej Serwer komunikacyjny DASGE- tów z poziomu przeglądarki Internet wartości pomiarowe, progi alarmo- SRTP, za pomocą protokołu SRTP Explorer z komputerów w sieci intra- we w skompresowanej formie, do- komunikuje się ze sterownikami GE net. Korzystać z tej funkcjonalności stępne przez zapytania SQL. Fanuc: serii 90-30 oraz dwoma Rx3i. mogą pracownicy kontroli jakości, W Application Server zdefiniowano utrzymania ruchu oraz inne służby obiekty w zakładzie, które potrzebują mieć » Information Server 3.0 – portalu internetowego, umożliwiającego uprawnionym użytkownikom dostęp do synoptyki i raportów z poziomu przetworni- Aplikacja wizualizacyjna wgląd w aktualny i archiwalny stan uru- systemu. Za pomocą usługi Reporting chomiona w programie InTouch, ko- Services udostępnione są dla obsłu- » Device Integration Server – obsłu- munikuje się z obiektami Application gi predefiniowane raporty z danych gujących protokoły komunikacyjne Server’a i wyświetla wartości bieżące zgromadzonych w bazie danych. Są to urządzeń przemysłowych. pomiarów. Jest także konsumentem raporty zmianowe, dobowe lub za do- przeglądarki Internet Explorer. 32 odpowiadające kom pomiarowym. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Instalacje automatyki maksymalne oraz średnie dla każdego pomiaru, » limity: wyświetla aktualne wartości progów alarmowych dla pomiarów, » przebiegi: wykresy obrazujące przebiegi pomiarów wraz z ich limitami. Zapis raportu możliwy jest w formatach: PDF, Excel, XML, CSV. W ramach projektu została napiwolny okres, zawierające podsumowa- zaawansowane środowisko raporto- nia danych dla wskazanego pomiesz- wania w Reporting Services dostępne przeglądania historii alarmów, kon- czenia. z poziomu przeglądarek interneto- figuracji scheduler’a, nastaw progów Moduł FactorySuite sana aplikacja okienkowa służąca do Gateway, wych. System umożliwia stworzenie alarmowych i współczynników kali- skonfigurowany jest jako serwer OPC raportów zmianowych, dobowych oraz bracji a także historii logowania do bieżących wartości w obiektach Appli- z określonego okresu czasu z wybra- systemu. cation Servera. nego wcześniej pomieszczenia. Istnie- W drugim etapie inwestycji roz- Wizualizacja instalacji została do- je możliwość generowania raportów budowano system poszerzając funk- pracowana w taki sposób, by spełniała z wybranym krokiem minutowym lub cjonalność o dodatkowe magazyny wszystkie wymagania użytkowników. godzinowym. Przy każdym pomiarze oraz dodano dwa sterowniki GE Fanuc Było to możliwe dzięki szerokiej gamie w raporcie mogą wystąpić określone Rx3i i dotykowe panele operatorskie. możliwości oprogramowania Wonder- znaczniki, które informują operatora Panele operatorskie umożliwiają » sygnalizacja błędów komunikacji, o przekroczeniach zdefiniowanych sy- przeglądanie lokalnie na obiekcie bie- błędnych lub niewiarygodnych po- gnałów alarmowych. Do każdego ra- żących wartości pomiarowych wraz miarów, itp., portu przewidziane są dodatkowe sek- z sygnalizacją poprawności pomiaru cje, które można opcjonalnie włączyć. oraz przeglądanie przebiegów histo- ware System Platform. Uzyskano następującą funkcjonalność wizualizacji: » przegląd ekranów synoptycznych z wartościami mierzonych pomiarów, » przegląd trendów historycznych, » przegląd alarmów bieżących, » automatyczne potwierdzanie alarmów Hi oraz Lo oraz konieczność potwierdzania pozostałych alar- mów przez dyspozytora, » ustawianie progów alarmowych dla odpowiednich pomiarów, » logowanie zmian progów alarmowych, » możliwość kalibracji wartości pomiarowych, » sygnalizacja odpowiednim kolorem przekroczenia progu alarmowego, » stworzenie Scheduler’a pracy poszczególnych liczników mierzących Są to: ilość cząstek oraz przepływu po- » alarmy i przekroczenia: pokazuje wietrza, jak również możliwość za- opis alarmu wraz z czasem rozpo- łączania oraz wyłączania liczników przez system i operatora. Oprócz wizualizacji, stworzono Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) częcia oraz zakończenia, rycznych danego pomiaru. Marlena Chryczyk ABIS s.c. www.abis.krakow.pl » bilans: przedstawia podsumowanie zawierające wartości minimalne, 33 Instalacje automatyki System sterowania i monitoringu ujęcia wody ze studni głębinowych dla miasta Nowy Targ System ciągłego monitoringu do miasta. Rozproszenie obiektów paśmie 868-870 MHz. Przewidziano oraz sterowania zbudowany dla oraz ich lokalizacja wymuszały częste również dalszą rozbudowę systemu Miejskiego Zakładu Wodociągów wyjazdy obsługi w teren w celu kon- transmisji danych z kolejnego ujęcia troli ich pracy. System pozwolił ogra- sześciu studni głębinowych wykorzy- niczyć koszty eksploatacyjne, a także stując budowaną w ten sposób sieć ra- poprawić jakość działania sieci wodo- diomodemów. i Kanalizacji w Nowym Targu został wdrożony w październiku 2006 roku, w ciągu kilkuletniego procesu inwestycyjnego jako ostatni etap budowy ujęcia. ciągowej. Na każdej studni umieszczona System automatyki realizuje zdal- jest szafa sterownicza, gdzie zabudo- ne sterowanie pracą studni oraz mo- wano sterownik GE Fanuc VersaMax Micro wraz z modułem wejść analogowych UEX636. Sterownik zbiera dane związane z pracą danej studni w postaci alarmów, a także steruje wydajnością pompy poprzez przemiennik częstotliwości. Dodatkowo przewidziano możliwość sterowania lokalnego pracą studni. Z tego względu zainstalowano na drzwiach czołowych szafy panel operatorski TIU050 firmy Horner Electric. Umożliwia on podgląd danych zbieranych przez sterownik oraz sterowanie pracą pompy, przeglądanie alarmów obiektowych, kasowanie alarmów itp. Zbieranie danych zorganizowano poprzez budowę sieci kablowej łącząc ze sobą siedem sterowników do pracy w sieci multidrop, wykorzystując proto- Ze względu na potrzeby ilościo- nitoring z ujęcia w Szaflarach, gdzie we oraz jakościowe wody zaistnia- obsługa ma wpływ na ilość wyprodu- ła konieczność wybudowania ujęcia kowanej wody z ujęcia głębinowego. wody ze studni głębinowych dla mia- Ze względu na fakt, że w Szaflarach sta Nowy Targ. Dotychczas do Nowe- pracuje system wizualizacji Wonder- go Targu dostarczano wodę z ujęcia ware InTouch 9.5, zdecydowano się powierzchniowego na rzece Duna- na poszerzenie systemu o okna syn- jec poprzez stację uzdatniania wody optyczne związane z ujęciem wody w Szaflarach oraz z pobliskich stud- ze studni głębinowych. Dzięki niskim ni głębinowych. Zdecydowano się na kosztom eksploatacji oraz dużej ilości odwiercenie dodatkowych przesyłanych danych obiektowych do studni oraz modernizację istniejących czterech współpracy z systemem wizualizacji, czterech w południowej części miasta. wybrano radiowy przesył danych za Ujęcie to składa się z ośmiu studni głębinowych, dostarczających wodę 34 pomocą radiomodemów kół Modbus RTU. W jednej z nich za- SATELLI- NE 3AS 869, pracujących w wolnym Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Instalacje automatyki logiczne: » poziom lustra wody w studniach, » ciśnienie na rurociągu tłocznym, » ilość wypompowanej wody w m3, » przepływ, » częstotliwość z jaką pracuje przemiennik częstotliwości zasilający silnik pompy głębinowej, » alarmy w postaci otwarcia włazu do studni czy szafy sterowniczej, zaniki zasilania czy komunikacji ze sterownikami. Każda szafa sterownicza posiada UPS, aby w razie zaniku zasilania podtrzymać pracę systemu. Algorytm sterowania pracą studni nie dopuszcza do nadmiernego obniżenia lustra wody. Budowa tego systemu bardzo usprawniła pracę ujęcia, instalowano radiomodem firmy Satel, który przesyła dane z ponieważ operatorzy posiadając wgląd na pracę poszczegól- sieci sterowników do stacji Master (komputer z oprogramo- nych studni, mogą natychmiast wyłączyć lub załączyć po- waniem InTouch 9.5 firmy Wonderware) w stacji uzdatnia- szczególne pompy w studniach oraz zwiększyć lub zmniej- nia wody w Szaflarach. Ósma studnia ze względu na wysokie szyć wydajność pomp z poziomu aplikacji wizualizacyjnej. koszty związane z prowadzeniem kabla także posiada zabu- System automatyki został wykonany oraz wdrożony dowany radiomodem SATELLINE 3AS 869, komunikujący przez firmę TECHNOLOGIC Nowos Adam z Nowego Targu. się bezpośrednio z systemem wizualizacji w Szaflarach. Monitorowane tam są następujące parametry techno- TECHNOLOGIC Adam Nowos [email protected] 2 % + , ! - ! Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 35 Instalacje automatyki P.R.D. Gniezno - Wytwórnia Mas Bitumicznych Gurówko Zastosowanie komputerów panelowych TPC w wytwórniach mas bitumicznych Artykuł przedstawia zastoso- rącym) na szczyt wieży do sortownika podajnika cełkowego. Gorący bitum, wanie dotykowych paneli operator- wibracyjnego. W sortowniku zostaje znajdujący się w obiegu zamkniętym skich Wonderware w wytwórniach rozdzielone na 5 frakcji w zależności wymuszonym pompą, jest podawany mas bitumicznych na przykładzie od wielkości ziarna i umieszczone do wagi bitumu za pomocą zaworu w pięciu różnych zbiornikach. Każdy trójdrożnego. wytwórni P.R.D. Gniezno. Opis procesu Proces wytwarzania masy bitumicznej (asfaltu drogowego) polega na zbiornik wyposażony jest w klapę spu- Zważony materiał z poszczegól- stową za pomocą, której można dozo- nych wag jest zsypywany do mieszal- wać kruszywo do wagi tensometrycz- nika, w którym zostaje wymieszany. nej podwieszonej pod zbiornikami. Po wymieszaniu, gotowa masa bitu- zmieszaniu odpowiednich udziałów Spaliny z bębna suszarki wraz miczna zostaje zrzucona do brudow- wagowych kruszyw zadanej frakcji z pyłem z kruszyw są wyciągane za nika i następnie do wózka, w którym (grysów), mączki mineralnej, pyłów, pomocą wentylatora wyciągowego: po zostaje wywieziona do silosa. celulozy i bitumu (jako lepiszcza) przejściu przez separator i filtr tkani- w odpowiedniej temperaturze, w celu nowy wydalane na zewnątrz. Większe uzyskania mieszanki bitumicznej. frakcje są zatrzymywane na separato- System sterowania i wizualizacji Sterowanie procesem oparte jest na sterowniku PLC Simatic 315 firmy Siemens, który za pomocą oddalonych modułów I/O firmy Wago realizuje zadania sterowania automatycznego w zakresie obsługi sygnałów wejść/ wyjść. Obsługę czterech wag tensometrycznych zapewniają dwa dwukanałowe moduły wagowe typu Siwarex. Sterownik połączony jest z modułami wejść/wyjść oraz ze stacją operatorską za pomocą sieci Profibus DP. Stację operatorską stanowi przemysłowy komputer panelowy z ekranem dotykowym (o rozdzielczości 1280 x 1024 pikseli) firmy Wonderware z systemem wizualizacji i akwizycji danych zrealizowanym w środowisku InTouch (patrz Rys. 1). O wyborze komputera panelowe- Rys. 1. Główny ekran aplikacji 36 rze i podawane podajnikiem cełkowym go Wonderware z ekranem dotykowym do elewatora gorącego. Pyły z filtra są zadecydowały jego następujące zalety: Kruszywa, poprzez system po- transportowane podajnikami cełko- » Integracja komputera typu PC wraz dajników taśmowych, podawane są do wymi do elewatora pyłów i stamtąd do z panelem operatorskim, co pociąga bębna suszarki, w którym ogrzewa się zbiornika pyłów. Mączka ze zbiornika za sobą zwiększenie niezawodno- je do wymaganej temperatury (ok. 200 mączki jest transportowana za pomo- ści urządzenia i zmniejszenie jego °C) za pomocą palnika (gazowego lub cą układu podajników do wagi mącz- olejowego). Gorące kruszywo trans- ki i pyłów. Celuloza ze zbiornika jest » Ekran dotykowy eliminuje potrzebę portowane jest elewatorem (tzw. go- podawana do wagi celulozy za pomocą stosowania myszki i klawiatury, co kosztów. Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Instalacje automatyki zwiększa niezawodność całego układu i upraszcza jego obsługę. » W cenie komputera panelowego zawarte jest oprogramowanie: system operacyjny Microsoft Windows XP Professional (już zainstalowany) oraz oprogramowanie do wizualizacji Wonderware InTouch » Komputer posiada dwa porty RS232 (co pozwala m.in. na realizację połączenia serwisowego z modułami wagowymi Siwarex dla celów kalibracyjnych. Rys. 2. Okno raportów » Komputer posiada złącze PCI, co pozwoliło na zainstalowanie karty komunikacyjnej Simatic Net CP 5613 produkcji. Aplikacja obsługująca raporty została wykonana A2 Profibus do komunikacji ze sterownikiem. Alterna- w środowisku MS Acces RT (patrz Rys. 2). tywnym sposobem komunikacji stacji operatorskiej ze Podsumowanie sterownikiem jest połączenie za pomocą sieci Ethernet (komputer panelowy posiada dwie karty ethernet). Przedstawiony system sterowania i wizualizacji, w ca- Zainstalowany system komputerowy pozwala na pro- łości opracowany i wykonany przez firmę P.P.H.U. Link wadzenie naważania w trybie ręcznym i automatycznym, z Krakowa (www.linkservices.pl), został już wdrożony wraz z pełnym nadzorowaniem tego procesu. W trybie au- w kilkunastu wytwórniach mas bitumicznych (urządze- tomatycznym praca wytwórni przebiega w zasadzie bez in- nia technologiczne i generalne wykonawstwo realizowane gerencji operatora, natomiast w trybie ręcznym operator ma przez firmę FILTROPOL z Oświęcimia – www.fitropol.pl) możliwość sterowania indywidualnie każdym urządzeniem. w całym kraju. Na tej podstawie można stwierdzić, że za- Dodatkowo została zaimplementowana obsługa recep- stosowanie komputerów panelowych Wonderware z ekra- tur, za pomocą Menedżera Receptur wchodzącego w skład nem dotykowym jest rozwiązaniem racjonalnym, zarówno oprogramowania InTouch. Wartości historyczne kluczo- pod względem kosztów, prostoty obsługi oraz jakości. Po wych parametrów procesu są zapisywane w bazie danych kilkudniowym szkoleniu operatorzy nie mają większych typu SQL Server osadzonej również w środowisku softwa- problemów z samodzielnym prowadzeniem i nadzorowa- rowym komputera TPC. W każdej chwili operator ma moż- niem produkcji. liwość wyświetlenia (wydrukowania) raportu z wykonanej Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Krzysztof Janik Linkservices 37 Ostatnie strony Polskie drogi Ileż ja razy się zastanawiałem, o co chodzi rozmaitym poszukiwaczom przygód, o których tak często piszą media. Tym wszystkim zdobywcom biegunów, eksploratorom amazońskiej dżungli, wysokohimalajskim wspinaczom, oceanicznym samotnikom. Po co ponosić takie koszty i tracić tyle czasu, gdy wcale nie gorsze przygody można przeżyć tutaj, na piastowskiej ziemi. Wystarczy wybrać się w podróż po polskich drogach. Pewnie przewidują Państwo, że będę pisał o dziurach, przełomach, pękających mostach oraz nieistniejących autostradach. Cóż, może innym razem. Na te cudowności narzekają wszyscy. Rzecz jasna jak najbardziej słusznie, ale czy stan techniczny to naprawdę jedyny problem polskich szos? Chciałbym tutaj postawić tezę raczej mało popularną w ojczyźnie Kubicy i Hołowczyca: problemem są również sami kierowcy. Tak się składa, że w ciągu ostatnich 10 lat przejechałem sporo kilometrów podróżując po Polsce. Od trzech lat codziennie pokonuję 100 kilometrów, jadąc do pracy oraz z powrotem do domu. I mogę powiedzieć jedno: czasem “aż oczy bolą patrzeć” na to, co wyczyniają na drogach moi rodacy. Gdzie mamy paragrafy? Powszechnym zjawiskiem jest – delikatnie rzecz ujmując - pogarda dla obowiązujących przepisów. Przywykło się sądzić, że nagminnie łamane są tylko ograniczenia prędkości. Problem jest jednak poważniejszy – często ignoruje się przepisy znacznie ważniejsze, stanowiące podstawę prawidłowej organizacji ruchu. Czerwone światło? To tylko “późne żółte”, spoko, się zmieszczę. Kierunkowskaz? Po co? Przecież JA wiem, dokąd jadę. Podwójna ciągła linia? To tylko taki fajny ornament na środku jezdni - całkiem ładnie wygląda. Zakaz wyprzedzania? Eeee tam, mnie się spieszy, mój czas jest bardzo cenny. Wyprzedzanie na trzeciego, na zakazie? Przecież mówię, że się spieszę! Z drogi, chamie – pobocze masz szerokie! Jadę na motocyklu jak szaleniec, z ogromną prędkością, łamiąc wszystkie zakazy? “Nie po to kupiłem motocykl, żeby przestrzegać przepisów” (autentyczna wypowiedź motocyklisty). Nie lepiej jest z rowerzystami. Wielu z nich cierpi na swoistą schizofrenię, nie mogąc się zdecydować, czy wolą być pieszym, czy kierowcą. W praktyce – są tym, czym w danej chwili być wygodniej. Jedzie taki rowerzysta drogą, nagle widzi przed sobą czerwone światło i stojące samochody. Więc myk! i nagle przeistacza się w pieszego, zgrabnie wskakując na chodnik i płosząc piechurów. Następnie – jako pieszy pełną gębą, aczkolwiek nie schodząc z roweru – chyżo przemyka przejściem dla pieszych. Tam następuje cudowne przedzierzgnięcie się naszego bohatera ponownie w rowerzystę, który pośpiesznie oddala się drogą poprzeczną. Pod prąd. Ale czy to ważne? Przecież nie jestem samochodem. Tylko rowerzystą. Albo pieszym. A oto inna ważna nauka, płynąca z obserwacji ulic naszych miast: światło czerwone dla pieszych to jest kompletnie, zupełnie i całkowicie co innego, niż takie samo czerwone światło dla kierowców. Ot, taki śmieszny czerwony ludzik, który wcale nie oznacza, że nie można przechodzić. Oczy- 38 wiście że można, przecież ten samochód jest jeszcze daleko. W każdym razie – zdążę przejść... ewentualnie przebiec. Jak mawia mój Tato, piesi myślą, że na przejściu mniej boli. Jaśnie chamstwo Ogólnie można rzec, iż większość polskich kierowców należy do jednej z czterech grup. Pierwszą stanowią Władcy. Uważają oni, że cała jezdnia należy do nich, że to właśnie im wszyscy pozostali powinni ustąpić miejsca, że to oni są najważniejsi. Władca się spieszy, więc to ja, gwałtownie hamując, muszę natychmiast zmienić pas (ponaglany błyskaniem świateł, a nierzadko również klaksonem). Druga grupa to Mistrzunie. Przedstawiciel tej grupy posiada niebagatelne umiejętności w zakresie kierowania pojazdem. Taki Kubica przy nim to mały żuczek. Mistrzunio popisuje się manewrami, siejąc na jezdni popłoch i omijając zwykłych szaraków jak tyczki. O, tak! Mistrzuniowi należy się respekt i dużo miejsca. Przeciwieństwo Mistrzuniów stanowią Nieudolni. Co prawda oni również miewają wysokie mniemanie o swoich umiejętnościach, choć nie jest to regułą. Niemniej jednak umiejętności im ewidentnie brakuje. Podobnie jak wyobraźni oraz często doświadczenia. Efekt jest jednak identyczny, jak w przypadku Mistrzuniów: popłoch na jezdni. Ostatnią grupę stanowią Buraki. W sumie nie wiem, dlaczego właśnie owo zacne warzywo stało się symbolem tego rodzaju ludzi, lecz trudno – stało się. Burak jest szczególny, bo jego chamowate zachowanie zdaje się nie mieć racjonalnego uzasadnienia. Blokuje innym przejazd, chociaż nie ma z tego żadnych korzyści. Zajmuje dwa miejsca parkingowe, chociaż spokojnie zmieściłby się na jednym. Nie stać go na żaden życzliwy gest. Bliźniemu nie popuści, a na deser godną wiązanką go uraczy. Łatwo przewidzieć, co się stanie, gdy całe to towarzystwo spotka się na drodze. Do tego wszystkiego dołączają oczywiście Normalni Kierowcy. Tacy, którzy szanują innych, realnie oceniają swoje możliwości i jeżdżą na ich miarę. Tacy, którzy chcą po prostu bezpiecznie, w rozsądnym czasie dojechać do celu, nikomu po drodze przykrości nie robiąc. Jest z nimi tylko jeden kłopot - stanowią mniejszość. Powiadają, że w Polsce wszyscy znają się na piłce i wszyscy są świetnymi kierowcami. Cóż, faktycznie sądzę, że jestem dobrym kierowcą. Dlaczego tak uważam? Bo wiem, gdzie kończą się moje umiejętności, kiedy nie należy wyprzedzać, kiedy nie warto się spieszyć, kiedy koniecznie powinienem zwolnić, kiedy się zatrzymać, a kiedy w ogóle nie powinienem jechać. Mateusz Pierzchała Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) Ostatnie strony Ludzie ASTORA (58) Rafał Bondarowski urodził się w Zawierciu, mieście położonym w samym sercu Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Jest stamtąd blisko do wszystkich najciekawszych miejsc tej pięknej krainy. Choć obecnie pracuje na Śląsku, w centrum Katowic, to jednak nadal jest „chłopakiem z Zagłębia” i mieszka w swoim rodzinnym mieście. Rafał już od dzieciństwa wykazywał zainteresowanie automatyką, co bezpośrednio przełożyło się na wybór przez niego ścieżki edukacyjnej – począwszy od technikum, a skończywszy na studiach. Początkowo był to kierunek „Technika i Informatyka” na Wydziale Techniki Uniwersytetu Śląskiego, a później specjalność „Automatyka i Metrologia” na Wydziale Inżynierii Mechanicznej i Robotyki tej samej uczelni. W 2006 roku Rafał rozpoczął pracę w katowickim oddziale firmy ASTOR. Początkowo do jego obowiązków należały sprzedaż i wsparcie techniczne w zakresie bezprzewodowej transmisji danych SATEL i urządzeń komunikacji przemysłowej Korenix. Obecnie Rafał coraz bardziej koncentruje się na sprzedaży robotów przemysłowych Kawasaki oraz konsultacjach technicznych związanych z zastosowaniem robotów. Po pracy Rafał lubi dobre, trzymające w napięciu filmy – takie, w których do samego końca nie wiadomo, kto zabił, kto został zabity oraz co jeszcze się wydarzy. Lubi też spędzać czas na sympatycznych spotkaniach ze znajomymi. W wolnych chwilach Rafał często organizuje wycieczki na Jurę Krakowsko-Częstochowską, gdzie wciąż odkrywa coś nowego. Najnowszą jego pasją jest fotografia. Na każdy wyjazd poza miasto zabiera ze sobą aparat fotograficzny. Robienie zdjęć nie ogranicza się do samego „pstrykania” wszystkiego, co pojawi się przed obiektywem. Rafał stara się cały czas zgłębiać tajemną wiedzę o tym, jak zrobić dobre i ciekawe zdjęcie. Pierwszy kontakt z firmą ASTOR ASTOR Gdańsk ul. Polanki 12; 80-308 Gdańsk tel. 058 554 09 00; fax 058 554 09 09 e-mail: [email protected] ASTOR Olsztyn ul. Stalowa 4; 10-420 Olsztyn tel. 089 526 79 29; fax 089 526 79 29 e-mail: [email protected] ASTOR Wrocław Al. Karkonoska 59; 53-015 Wrocław tel. 071 332 94 80; fax 071 332 94 89 e-mail: [email protected] ASTOR Katowice ul. Ks. Bpa. Bednorza 2a-6; 40-384 Katowice tel. 032 355 95 90; fax 032 355 95 99 e-mail: [email protected] ASTOR Poznań ul. Romana Maya 1; 61-371 Poznań tel. 061 871 88 00; fax 061 871 88 09 e-mail: [email protected] ASTOR Infel ul. Pierwszej Brygady 35; 73-110 Stargard Szczeciński tel. 091 578 82 80; fax 091 578 82 89 e-mail: [email protected] ASTOR Kraków ul. Smoleńsk 29; 31-112 Kraków tel. 012 428 63 60; fax 012 428 63 69 e-mail: [email protected] ASTOR Warszawa ul. Stępińska 22/30; 00-739 Warszawa tel. 022 569 56 50; fax 022 569-56-59 e-mail: [email protected] Biuletyn Automatyki 57 (3/2008) 39 Roboty Kawasaki są pracowite i dokładne. Przez cały czas pracują z niezmienną wydajnością. Wymagają jedynie przeglądów okresowych co 5000 godzin pracy. Eliminują pomyłki, zwiększają wydajność produkcji, redukują koszty. SPRAWDŹ JAK OPŁACALNE JEST POSIADANIE WŁASNEGO ROBOTA WEŹ UDZIAŁ W KONFERENCJI szczegóły: www.astor.com.pl/robotyka
