1 KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZRĘBÓW EUROPY – NA GRUZACH

KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZRĘBÓW EUROPY – NA GRUZACH IMPERIUM RZYMSKIEGO
EUROPA PO UPADKU CESARSTWA RZYMSKIEGO
Upadek Cesarstwa Rzymskiego na zachodzie Europy następował stopniowo. W granice państwa wdzierały się
plemiona germańskie przełamując ufortyfikowane granice na Renie i Dunaju. Proces ten znany jest jako wielka
wędrówka ludów. Ocalała wschodnia część dawnego Cesarstwa przetrwała jako Cesarstwo Wschodniorzymskie
(Bizancjum ). Nowym, niezwykle ważnym czynnikiem w polityce basenu Morza Śródziemnego byli Arabowie .
Ich pojawienie się w VII wieku zburzyło istniejący stan rzeczy w tym rejonie. Podboje arabskie zniszczyły jedność
świata śródziemnomorskiego. Stąd też niektórzy historycy traktują je jako rzeczywisty koniec starożytności.
W VI i VII wieku rozpoczęła się również wędrówka ludów słowiańskich . Słowianie zajęli Półwysep Bałkański stając się
ważnym uczestnikiem stosunków politycznych na obszarze wpływów Bizancjum.
PAŃSTWO FRANKÓW
W połowie IV w. w północno-wschodniej części Galii osiedlił się germański lud Franków. Pierwszym władcą, który
rozpoczął drogę Franków do stworzenia ogromnego państwa był Chlodwig. Pod jego panowaniem podbito
Alamanów, Burgundów, a w bitwie pod Poitiers w 507 r. Wizygotów. W ten sposób Chlodwig skupił pod swoją
władzą całą Galię, poza terenami nad Morzem Śródziemnym. Z jego osobą łączy się też chrystianizacja Franków
w 496 r. Monarchia stworzona przez Chlodwiga nosiła cechy państwa patrymonialnego. Król traktował państwo
jako swoją własność osobistą - patrimonium i mógł je dzielić między synów według swego uznania. Dwór
królewski składał się z dostojników duchownych i świeckich. Najwyższe znaczenie z czasem uzyskał urząd
majordoma. Po śmierci Chlodwiga pod rządami władców z dynastii Merowingów jego państwo ulegało ciągłym
podziałom. Rządy coraz częściej przechodziły w ręce majordomów. Jeden z nich, Pepin z Heristalu, zjednoczył
większość ziem, a jego następca - Karol Młot odparł najazd Arabów na Galię w bitwie pod Poitiers w 732 r. Syn
Karola Młota - Pepin Krótki był na tyle silny, by stać się sprzymierzeńcem papiestwa w walce z zagrażającymi
Rzymowi Longobardami. W zamian za obronę Pepin Krótki otrzymał od papieża zgodę na swoją koronację. W 734 r.
koronacja Pepina rozpoczęła panowanie dynastii Karolingów. Wkrótce nowy król musiał spłacić dług i walczyć w
obronie Rzymu. W dwóch wyprawach pokonał Longobardów . Odebrane im ziemie podarował papieżowi jako
zaczątek świeckiego państwa papieży, tzw. Państwa Kościelnego. Następcą Pepina Krótkiego był jego starszy syn
Karol Wielki.
CESARSTWO KAROLA WIELKIEGO
Następca Pepina Krótkiego rozpoczął swoje panowanie od licznych podbojów. W 773 r. Karol pokonał Longobardów
i przyjął tytuł ich króla. Na granicy hiszpańskiej toczył zacięte walki z Arabami , aż opanował południowo-zachodnią
część Półwyspu Iberyjskiego do rzeki Ebro. Prowadził systematyczny podbój terytoriów zamieszkałych przez
Sasów (do 804 r.), których przymusowo schrystianizował. Zetknął się też ze Słowianami i zmusił ich do przyjęcia
zwierzchnictwa. Pobił także Awarów . Ogromne państwo, rozciągające się od hiszpańskiej rzeki Ebro, aż po Łabę i
środkowy Dunaj, dawało Karolowi podstawę do starań o odnowienie cesarstwa, tym razem pod jego berłem.
Takie plany miał też wobec Karola papież, który wykorzystał obecność wielkiego wodza w Rzymie i włożył mu
na głowę diadem cesarski w roku 800. Tym gestem papież podkreślił pozorną wyższość władzy duchownej nad
świecką. Od 800 r. istniały więc dwa niezależne cesarstwa: Wschodnie (Bizancjum ) i Zachodnie. Cesarz sprawował
władzę sam. Stworzył jednak grono urzędników, którzy zajmowali się zarówno dworem, jak i administracją.
Zwiększył odpowiedzialność osobistą urzędników za sprawowane funkcje. Kontrolowali ich specjalni
inspektorzy. Karol nie miał stałej siedziby, a jego dwór wędrował. Przenosząc się z miejsca na miejsce
konsumowano zgromadzone w grodach zapasy. Ulubioną siedzibą władcy był Akwizgran. Chcąc podnieść swój
prestiż, ściągał na cesarski dwór najlepszych przedstawicieli kultury łacińskiej. Wobec upadku kultury w Europie
wezwał na swój dwór misjonarzy anglosaskich oraz iryjskich - jedynych, którzy mieli wystarczającą znajomość
świętych ksiąg, by móc restaurować drugie cesarstwo rzymskie. Odrodzenie kultury w owym czasie nosi miano
renesansu karolińskiego.
TRAKTAT W VERDUN
Imperium Karola Wielkiego zaistniało głównie dzięki osobowości swego władcy. Nieudolny następca Karola Ludwik
nie umiał sobie poradzić z piętrzącymi się trudnościami wewnętrznymi i zewnętrznymi.
Państwo było słabo
spojone wewnętrznie, a ponadto zagrażały mu najazdy rozmaitych ludów, np. Normanów. Ludwik popadł w
konflikt ze swoimi synami, którzy dążyli do podziału państwa. Nastąpił on w 843 r. w Verdun. Zawarty tam traktat
oznaczał podział monarchii Karola na trzy części. Część zachodnią państwa otrzymał Karol, zwany Łysym, kraj na
1
prawym brzegu Renu - Ludwik, zwany Niemieckim, zaś tereny Italii i pas między Alpami a Morzem Północnym
- Lotar. Ów pas po śmierci Lotara podzielili między siebie władcy nowo powstałych w ten sposób państw: Francji i
Niemiec. Terytorium północnej Italii to zaczątek państwa włoskiego. Mimo rozpadu państwa Karola, w Europie
zachodniej przetrwała nadal idea jednego, uniwersalnego Cesarstwa jednoczącego wszystkich chrześcijan.
SPOŁECZEŃSTWO FEUDALNE
Społeczeństwo kształtujące się w Europie po upadku Cesarstwa Rzymskiego różniło się od społeczeństwa świata
starożytnego. Plemiona germańskie lub słowiańskie, chociaż oczywiście znały niewolnictwo, w swej masie
składały się z ludzi wolnych - wolnych chłopów. Z wymieszania
stosunków społecznych właściwych dla ludności
ziem dawnego Cesarstwa i form przyniesionych przez migrujące masy Germanów narodził się nowy sposób
organizacji społeczeństwa - feudalizm. Odznaczał się on pewnymi cechami wspólnymi dla całej Europy. O znaczeniu
jednostki decydowało posiadanie ziemi. Wraz z jej posiadaniem człowiek nabywał pewne prawa i obowiązki.
Najważniejszym z nich był obowiązek służby wojskowej, np. w państwie Franków zbrojnie służył królowi każdy
wolny chłop. Większość ludności była osobiście wolna, jednak w miarę rozwoju stosunków społecznych zwiększał
się stopień uzależnienia ludności chłopskiej. W społeczeństwie występowały dwa rodzaje więzi - między ludnością
chłopską a posiadaczami ziemi oraz między samymi posiadaczami ziemi (feudałami). Dominującym rodzajem
gospodarki w średniowieczu było rolnictwo. Dopiero od X-XI w. w Europie zachodniej zaczęły odradzać się miasta
jako ośrodki handlu i rzemiosła, a nie, jak było dotychczas, centra władzy i kultu religijnego. W miejsce
dotychczasowej gospodarki naturalnej, czyli wymiany towarów, przyszła gospodarka towarowo-pieniężna.
W większości miasta znajdowały się we władaniu panów świeckich lub duchownych. W miastach
północnofrancuskich i flandryjskich ludność drogą powstań zbrojnych uzyskiwała samorząd.
GRUPY SPOŁECZNE
W społeczeństwie średniowiecznym ukształtowały się trzy grupy ludności: wielcy właściciele ziemscy (feudałowie),
chłopi, początkowo wolni, następnie popadający w zależność od właścicieli ziemi oraz duchowieństwo.
Do grup tych wkrótce
dołączyło rycerstwo, czyli grupa ludzi trudniących się zawodowo walką. W późniejszym
czasie - wraz z rozwojem gospodarki i miast - pojawili się także mieszczanie. Podstawową masę ludności
stanowili chłopi. Początkowo posiadali oni ziemię, lecz tracili ją na rzecz swoich potężnych sąsiadów. Popadając w
zależność, chłopi za prawo uprawiania ziemi musieli oddawać rentę feudalną właścicielowi. Przybierała ona postać
pańszczyzny, daniny lub czynszu. Stopniowo zacierały się różnice między wolnymi dzierżawcami a ludnością zależną.
Osłabienie władzy monarszej powodowało, że centrum władzy lokalnej stawał się zamek wielkiego właściciela
ziemskiego. Królowie zabiegając o ich poparcie nadawali im liczne przywileje. Właściciel ziemi był seniorem dla
swoich rycerzy. Nadawał im ziemię, zwaną lennem lub feudum, wraz z zamieszkującą ją ludnością chłopską. Oni zaś
stawali się jego wasalami zobowiązanymi do wiernej służby na jego wezwanie. System ten obejmował
także duchowieństwo świeckie. W miastach gromadzili się kupcy i rzemieślnicy. Uprawiający ten sam zawód łączyli
się w cechy (rzemieślnicy) i gildie (kupcy), których zadaniem była obrona wspólnych interesów tej grupy. Każde
miasto posiadało także swój samorząd. Na czele stała rada miejska, której przewodniczył burmistrz. Rada nakładała
podatki, pilnowała porządku i bezpieczeństwa w mieście. Społeczność miasta można podzielić na trzy warstwy:
najbogatsi (patrycjat), drobni kupcy i rzemieślnicy (pospólstwo), biedota miejska (plebs).
2