Prywatne ubezpieczenia zdrowotne abproblem pokusy naduĝycia

Prywatne ubezpieczenia zdrowotne abproblem pokusy naduĝycia

Problemy ZarzÈdzania, vol. 13, nr 2 (53), t. 2: 58 – 68
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.53.3
Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy
naduĝycia
Nadesïany: 08.04.15 | Zaakceptowany do druku: 22.06.15
Iwona Laskowska*
W wiÚkszoĂci krajów europejskich, poza systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego funkcjonujÈ
dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne obcharakterze komercyjnym. Z rozwojem rynku prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych wiÈĝÈ siÚ potencjalne korzyĂci dla funkcjonowania zarówno systemu ochrony zdrowia,
jak ibsamych pacjentów. Rynek ubezpieczeñ zdrowotnych, szczególnie tych obcharakterze dobrowolnym,
nie jest jednak wolny od nieprawidïowoĂci, ograniczajÈcych moĝliwoĂci jego efektywnego funkcjonowania.
Jeden zb istotnych problemów stanowi pokusa naduĝycia (moral hazard), pociÈgajÈca za sobÈ powaĝne
skutki ekonomiczne.
W artykule poruszono problematykÚ pokusy naduĝycia wywoïanej posiadaniem ubezpieczenia zdrowotnego.
PierwszÈ czÚĂÊ poĂwiÚcono omówieniu istoty zjawiska oraz wnioskom wypïywajÈcym zbbadañ dla krajów
europejskich. CzÚĂÊ druga dotyczy prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych wb Polsce.
Sïowa kluczowe: prywatne ubezpieczenia zdrowotne, pokusa naduĝycia.
Private health insurance and the problem of moral hazard
Submited: 08.04.15 | Accepted: 22.06.15
In most European countries general health insurance systems are supplemented by voluntary health
insurance purchased on ab commercial basis. The expansion of the private health insurance market is
potentially beneficial for the functioning of the health protection system and for the patients themselves.
At the same time, however, particularly voluntary health insurance has certain weaknesses that may
make it less effective than it could be. One of the major problems is moral hazard understood as abrisk
of excessive, unjustified use of medical services that bears serious economic consequences.
The article focuses on moral hazard related to health insurance. In the first part of the article, the nature
of the problem is discussed, as well as conclusions for European countries arising from the available
studies. The second part provides insights into private health insurance in Poland.
Keywords: private health insurance, moral hazard.
JEL: I13, I18.
*
Iwona Laskowska – dr hab., Katedra Ekonometrii Przestrzennej, Uniwersytet ’ódzki.
Adres do korespondencji: Uniwersytet ’ódzki, Katedra Ekonometrii Przestrzennej; ul. Rewolucji 1905 r. 37,
90-214 ’ódě; e-mail: [email protected]
Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia
1. Wprowadzenie
JednÈ ze szczególnych cech ochrony zdrowia stanowi niepewnoĂÊ, co
podkreĂlaï juĝ kilkadziesiÈt lat temu wb pionierskiej pracy zb tego zakresu
Kenneth Arrow (1963). Warunki niepewnoĂci dotyczÈ zarówno momentu
wystÈpienia choroby, jak ibwysokoĂci wydatków zwiÈzanych zbpowrotem do
zdrowia. Koszty leczenia niejednokrotnie przewyĝszajÈ moĝliwoĂci finansowe pacjentów. WiÈĝÈ siÚ bowiem zb koniecznoĂciÈ przeznaczenia na ten
cel znacznej czÚĂci dochodów, przy jednoczeĂnie ograniczonej zdolnoĂci do
pracy (Morris, Devlin ib Parkin, 2011, s. 177).
Do pewnego stopnia konsekwencje niepewnoĂci moĝna zïagodziÊ poprzez
ubezpieczenia zdrowotne, których istotÈ jest „rozkïadanie finansowych skutków zwiÈzanych zbwystÈpieniem zdarzenia polegajÈcego na utracie zdrowia,
wb dwóch wymiarach: wb czasie – ze wzglÚdu na opïacanÈ skïadkÚ ubezpieczeniowÈ ib gromadzenie Ărodków potrzebnych na finansowanie konsekwencji utraty lub pogorszenia stanu zdrowia, wb wymiarze podmiotowym
– pomiÚdzy poszczególne osoby objÚte ubezpieczeniem” (Polska Izba Ubezpieczeñ ib Ernst&Young, 2013, s. 16). Na rynku ubezpieczeñ zdrowotnych,
wbszczególnoĂci tych obcharakterze dobrowolnym, pojawiajÈ siÚ jednak nieprawidïowoĂci, ograniczajÈce jego moĝliwoĂci radzenia sobie zb problemem
niepewnoĂci. Ubezpieczenie zdrowotne moĝe bowiem wpïywaÊ na zmianÚ
boděców ekonomicznych u konsumentów ib producentów Ăwiadczeñ. JednÈ
zb podstawowych, wynikajÈcych stÈd nieprawidïowoĂci, obok tzw. selekcji
negatywnej, jest pokusa naduĝycia (Morris, Devlin ib Parkin, 2011, s. 187
ib nast.), mogÈca pociÈgaÊ za sobÈ niekorzystne skutki dla funkcjonowania
systemu ochrony zdrowia ib jego uczestników. Zagadnienie pokusy naduĝycia zwiÈzanej zb prywatnymi ubezpieczeniami zdrowotnymi stanowi treĂÊ
niniejszego opracowania.
2. Prywatne ubezpieczenia zdrowotne
wb krajach europejskich
W wiÚkszoĂci krajów europejskich, poza systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, wbramach którego osoby nim objÚte majÈ prawo do
korzystania ze Ăwiadczeñ finansowanych ze Ărodków publicznych, funkcjonujÈ równieĝ dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne obcharakterze komercyjnym (prywatne). Prywatne ubezpieczenia zdrowotne wb krajach Unii Europejskiej stanowiÈ na ogóï dodatkowÈ, dobrowolnÈ metodÚ finansowania
ochrony zdrowia (wyjÈtkami sÈ Holandia ib Szwajcaria), ab ich zasadniczÈ
funkcjÈ jest uzupeïnienie systemu powszechnych ubezpieczeñ zdrowotnych
(Borda, 2012, s. 96). Na obszarze UE prywatne ubezpieczenia zdrowotne
rozwijajÈ siÚ przede wszystkim jako uzupeïnienie dostÚpu do Ăwiadczeñ
finansowanych ze Ărodków publicznych. Ubezpieczenia te nie zastÚpujÈ
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
59
Iwona Laskowska
zabezpieczenia podstawowego, lecz sÈ do niego dodatkiem. PozwalajÈ lepiej
sytuowanym grupom spoïecznym na zwiÚkszenie poczucia bezpieczeñstwa
zdrowotnego, szybszy dostÚp do usïug medycznych bÈdě wyĝszy komfort
leczenia.
W poszczególnych krajach ubezpieczenia dodatkowe odgrywajÈ zróĝnicowanÈ rolÚ wb stosunku do powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego,
ab ich forma ib zakres zaleĝÈ od konstrukcji obowiÈzkowego, publicznego
systemu finansowania ib organizacji ochrony zdrowia. Najbardziej rozpowszechniony jest system ubezpieczeñ komplementarnych (uzupeïniajÈcych),
których przeznaczeniem jest zagwarantowanie dostÚpu do Ăwiadczeñ zdrowotnych wyïÈczonych co do rodzaju zb ubezpieczenia powszechnego. Ten
rodzaj ubezpieczeñ pokrywa takĝe wspóïpïacenie obowiÈzujÈce wb danym
systemie. DrugÈ grupÚ ubezpieczeñ stanowiÈ ubezpieczenia suplementarne
(równolegïe, wzbogacajÈce), zapewniajÈce dostÚp do Ăwiadczeñ finansowanych wb ramach systemu publicznego, jednak dziÚki dodatkowej polisie sÈ
one wykonywane szybciej lub wbbardziej komfortowych warunkach, abpacjent
ma zagwarantowany wybór Ăwiadczeniodawców. Trzecia grupa obejmuje
ubezpieczenia obcharakterze substytucyjnym. W ich ramach oferowany jest
ten sam zakres Ăwiadczeñ co wb systemie publicznym, lecz adresatami sÈ
tylko okreĂlone grupy spoïeczne, np. osiÈgajÈcy odpowiednio wysoki poziom
dochodów, samozatrudniajÈcy siÚ, przedstawiciele okreĂlonych zawodów
(Grzebiuk, Kuriata ibFeliñczak, 2006, s. 68; Polska Izba Ubezpieczeñ ibErnst&Young, 2013, s. 14–16).
Z rozwojem rynku prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych wiÈĝÈ siÚ potencjalne korzyĂci – zarówno dla funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, jak
ibsamych pacjentów. OznaczajÈ one napïyw dodatkowych Ărodków pieniÚĝnych do systemu ochrony, dziÚki czemu moĝliwe jest odciÈĝenie publicznej
czÚĂci systemu oraz zmiana struktury prywatnych wydatków ob charakterze
jednorazowym na wydatki ob charakterze systemowym. Pacjentom natomiast umoĝliwiajÈ ïatwiejszy dostÚp do Ăwiadczeñ zdrowotnych (Borda,
2012, s. 96).
W krajach europejskich prywatne ibdobrowolne ubezpieczenia zdrowotne
nie odgrywajÈ znaczÈcej roli wb finansowaniu opieki zdrowotnej, ab ich rozwój nadal pozostaje wbcieniu systemów publicznych. Istnieje jednak szereg
przesïanek natury demograficznej ib ekonomicznej pozwalajÈcych zakïadaÊ
systematyczny rozwój prywatnych form finansowania ochrony zdrowia, wbtym
ubezpieczeñ zdrowotnych. Obserwowane na Ăwiecie rosnÈce oczekiwania
spoïeczeñstw dotyczÈce utrzymania dobrego stanu zdrowia, wynikajÈcy ze
starzenia siÚ spoïeczeñstw systematyczny wzrost zapotrzebowania na Ăwiadczenia zdrowotne oraz zwiÈzane zbrozwojem technologii medycznych wyĝsze
koszty realizacji Ăwiadczeñ, wbpoïÈczeniu zbograniczonoĂciÈ Ărodków publicznych, rodzÈ koniecznoĂÊ zaangaĝowania prywatnych ěródeï finansowania na
wiÚkszÈ niĝ dotychczas skalÚ. Moĝna na tej podstawie oczekiwaÊ wzrostu
znaczenia prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych.
60
DOI 10.7172/1644-9584.53.3
Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia
3. Pokusa naduĝycia na rynku prywatnych ubezpieczeñ
zdrowotnych
Pokusa naduĝycia (hazard moralny) stanowi pochodnÈ typowej dla
rynków ubezpieczeñ zdrowotnych asymetrii informacji towarzyszÈcej relacjom pomiÚdzy ubezpieczonym (pacjentem), ubezpieczycielem (pïatnikiem)
ib ĂwiadczeniodawcÈ. Pacjenci muszÈ zdaÊ siÚ na osÈd lekarzy dotyczÈcy
stosowanej terapii. Firmy ubezpieczeniowe nie posiadajÈ doskonaïej informacji dotyczÈcej zarówno stanu zdrowia pacjentów, jak ibskutecznych metod
leczenia.
W ujÚciu ogólnym pokusa naduĝycia oznacza „dowolnÈ zmianÚ zachowania bÚdÈcÈ rezultatem warunków umowy (tutaj: decyzji ob ubezpieczeniu)” (Folland, Goodman ib Stano, 2011, s. 290). Pokusa naduĝycia zwiÈzana zb ubezpieczeniami zdrowotnym definiowana bywa róĝnie. P. Zweifel
ib W.b Manning (2000) okreĂlajÈ tym terminem „zmianÚ wb zachowaniach
zdrowotnych ibkonsumpcji opieki zdrowotnej wywoïanÈ faktem ubezpieczenia” (Suchecka, 2010, s. 254–257). Sh. Folland, A.C. Goodman ibM.bStano
definiujÈ pokusÚ naduĝycia jako wzrost konsumpcji usïug, wb sytuacji, gdy
rozkïadanie ryzyka prowadzi do zmniejszenia siÚ kosztów marginalnych
tych usïug (Folland, Goodman ib Stano, 2011, s. 290). Najbardziej ogólnie
pokusa naduĝycia wbochronie zdrowia oznacza nadmierne, nieuzasadnione
medycznie korzystanie zb usïug medycznych. Zjawisko to obserwowane jest
na wielu rynkach, na których dochodzi do rozdzielenia funkcji Ăwiadczeniobiorcy ib pïatnika.
Zagroĝenie hazardem moralnym dotyczy wszelkich ubezpieczeniach
zdrowotnych, ab tym bardziej ubezpieczeñ prywatnych (dobrowolnych).
Wykupienie kosztownej polisy moĝe staÊ siÚ czynnikiem stymulujÈcym nadmiernÈ konsumpcjÚ usïug medycznych. Naleĝy jednak pamiÚtaÊ, ĝe zjawisko
to dotyczy okreĂlonej grupy Ăwiadczeñ. W analizach ekonomicznych jako
wskaěnik potencjalnej pokusy naduĝycia proponuje siÚ przyjmowaÊ elastycznoĂÊ cenowÈ popytu na Ăwiadczenia zdrowotne (Folland, Goodman ibStano,
2011,b s. 290).
Pokusa naduĝycia pociÈga za sobÈ powaĝne skutki ekonomiczne. Nadmierne korzystanie ze Ăwiadczeñ wymusza nadmiernÈ ich produkcjÚ (Wïodarczyk, 2002). Prowadzi to do zakïócenia efektywnego dziaïania rynku,
czego konsekwencjÈ jest nieoptymalne wykorzystanie zasobów ochrony
zdrowia oraz generowanie nieuzasadnionych kosztów. ZbÚdne Ăwiadczenia
pochïaniajÈ bowiem Ărodki, które mogïyby byÊ przeznaczone na realizacjÚ
innych celów zdrowotnych. W celu ograniczenia nieprawidïowoĂci zakïady
ubezpieczeñ stosujÈ mechanizmy ograniczajÈce ryzyko (np. udziaï wïasny,
limity Ăwiadczeñ). Wobec powagi skutków podejmowane sÈ próby badañ
empirycznych nad zjawiskiem pokusy naduĝycia, dla których inspiracjÈ staïa
siÚ praca K. Arrowa zb 1963 roku. W analizach empirycznych pojawia siÚ
szereg problemów: natury metodologicznej, zwiÈzanych zb dostÚpem do
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
61
Iwona Laskowska
odpowiednich danych statystycznych. ½ródïa danych, stanowiÈce podstawy
analiz, powinny bowiem ïÈczyÊ fakt posiadania ubezpieczenia zbkonsumpcjÈ
Ăwiadczeñ, umoĝliwiaÊ porównania populacji ubezpieczonych ibnieubezpieczonych bÈdě obserwowanie wbczasie tych samych osób przed i po zawarciu
ubezpieczenia. Dodatkowych komplikacji przysparzajÈ trudnoĂci zwiÈzane
zb rozgraniczeniem pomiÚdzy hazardem moralnym ab innymi efektami wiÈĝÈcymi siÚ zb ubezpieczeniami zdrowotnymi, wb szczególnoĂci selekcjÈ negatywnÈ. Nie ma teĝ konsensusu wb odniesieniu do rangi tych dwóch ěródeï
nieefektywnoĂci wbsystemach ochrony zdrowia poszczególnych krajów (Bajari
ib in., 2014).
Za jedno zb najbardziej istotnych badañ nad hazardem moralnym uznawany jest eksperyment RAND przeprowadzony wb Stanach Zjednoczonych
wblatach 70. ubiegïego wieku, majÈcy na celu zbadanie wpïywu ubezpieczenia
zdrowotnego na popyt na opiekÚ medycznÈ. Skala zaobserwowanych róĝnic
byïa znaczÈca. Osoby wb peïni ubezpieczone konsumowaïy okoïo 40% wiÚcej opieki medycznej niĝ pacjenci pokrywajÈcy koszty leczenia we wïasnym
zakresie (Morris, Devlin ib Parkin, 2011, s. 192).
Wyniki prowadzonych wbostatnich latach analiz dla krajów europejskich
nie dostarczajÈ tak jednoznacznych dowodów na istnienie pokusy naduĝycia
zwiÈzanej zb posiadaniem dodatkowych ubezpieczeñ ob charakterze dobrowolnym.
Bolhaar, Lindeboom ibvan der Klaauw (2008) wbprzeprowadzonych dla
Irlandii badaniach dotyczÈcych hazardu moralnego zwiÈzanego zbubezpieczeniami suplementarnymi, nie stwierdzili znaczÈcego wpïywu posiadania dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego na zwiÚkszenie konsumpcji Ăwiadczeñ
(z wykorzystaniem danych panelowych nie potwierdzona zostaïa hipoteza
istnienia pokusy naduĝycia).
Van Dijk ibin. (2013) – na podstawie badañ dla Holandii – zaobserwowali
wzrost konsumpcji Ăwiadczeñ, który pojawiï siÚ po zniesieniu wspóïpïacenia.
Zjawisko to dotyczyïo tylko starszych pacjentów, wĂród mïodszych grup
wiekowych efekt hazardu moralnego byï niewielki.
Z badañ D. Fabbri i C. Monfardini (2011) dla Wïoch wynika, ĝe posiadane dodatkowego dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego:
– zwiÚksza popyt na wizyty wb placówkach prywatnych (efekt pokusy naduĝycia);
jednoczeĂnie:
– redukuje popyt na wizyty wb placówkach finansowanych ze Ărodków
publicznych;
– uïatwia redystrybucjÚ Ăwiadczeñ wb kierunku osób ob niĝszym statusie
ekonomicznym.
Analizy dla Francji (Franc, Perronnin ibPierre, 2014) pozwoliïy na wysnucie nastÚpujÈcych wniosków:
– posiadanie dodatkowego powoduje istotny wzrost wykorzystania ambulatoryjnych porad lekarskich; efekt ten maleje zb upïywem czasu;
62
DOI 10.7172/1644-9584.53.3
Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia
– hazard moralny jest wynikiem tzw. popytu tïumionego, nie ma charakteru trwaïego ibnie powoduje zasadniczych zmian we wzorcu konsumpcji
Ăwiadczeñ.
W interpretacji ib analizie dotychczasowych wyników badañ dotyczÈcych
hazardu moralnego wywoïanego posiadaniem prywatnego, dodatkowego
ubezpieczenia zdrowotnego wskazana jest ostroĝnoĂÊ, wynikajÈca zb niepowtarzalnego charakteru kaĝdego systemu ochrony zdrowia, róĝnego otoczenia instytucjonalnego, ab takĝe zróĝnicowanej oferty ubezpieczeniowej
wb poszczególnych krajach.
4. Sytuacja wb Polsce
Dobrowolne ubezpieczenia zdrowotne ob charakterze komercyjnym
nabywane wb Polsce majÈ charakter suplementarny wb stosunku do systemu
publicznego. WystÚpujÈ wb formie abonamentów medycznych oferowanych
pracownikom przez zakïady pracy oraz polis zdrowotnych proponowanych
przez firmy ubezpieczeniowe. Ubezpieczenie prywatne stanowi uzupeïnienie
do ubezpieczenia powszechnego, zawierajÈcego zdecydowanie wiÚkszy zakres
Ăwiadczeñ, lecz ob ograniczonej dostÚpnoĂci.
WciÈĝ relatywnie maïo osób ma uprawnienia do Ăwiadczeñ wb ramach
prywatnych ubezpieczeñ, choÊ ich liczba systematycznie wzrasta. Wedïug
badañ Gïównego UrzÚdu Statystycznego wb2013 r. 6,0% Polaków posiadaïo
uprawnienia do Ăwiadczeñ wbramach prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych.
Kategoria ta obejmuje „ubezpieczenia zdrowotne, które mogÈ byÊ wykupywane przez pracodawcÚ zwykle wb formie tzw. abonamentu lub indywidualnie przez kaĝdÈ osobÚ np. wb ramach ubezpieczenia na ĝycie czy wb ramach
indywidualnie wykupionego abonamentu” ib badaniach GUS okreĂlana jest
terminem „dodatkowe zabezpieczenie zdrowotne” – DDZ (GUS, 2014,
s.b25). 47,3% ubezpieczeñ zostaïo opïaconych przez klientów indywidualnych.
Pracodawcy wykupili ubezpieczenia dla 23,7% osób, wbpozostaïych przypadkach pracodawcy czÚĂciowo dofinansowali ubezpieczenia (GUS, 2014, s. 69).
Wzrostowi, choÊ powolnemu, zainteresowania tÈ formÈ ubezpieczeñ
sprzyja obecna sytuacja wbochronie zdrowia. Ogólna ocena systemu ochrony
zdrowia wedïug Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia przedstawia siÚ bardzo niekorzystnie (rysunek 1). W roku 2013 Polska znalazïa
siÚ wb grupie krajów, wb których pacjenci byli najmniej usatysfakcjonowani
dziaïaniem systemu ochrony zdrowia ib wb odniesieniu do lat ubiegïych stan
ten nie ulegï poprawie.
Szereg aspektów funkcjonowania ochrony zdrowia wbPolsce przyczynia siÚ
do negatywnej jego oceny, abnade wszystko dotyczy to jakoĂci ibdostÚpnoĂci
Ăwiadczeñ oraz wysokiego udziaïu wydatków prywatnych (ok. 30%) wbogóle
wydatków na ochronÚ zdrowia. Znaczne obciÈĝenie budĝetów gospodarstw
domowych zwiÈzane zbzakupem leków ibusïug wbsektorze prywatnym, ograniczone moĝliwoĂci realizacji potrzeb zdrowotnych wbramach publicznego sysProblemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
63
Iwona Laskowska
temu ochrony zdrowia1 oraz nie zawsze zadowalajÈca pacjenta jakoĂÊ usïug,
stwarzajÈ podstawy rozwoju prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych. Brak
satysfakcji zb obowiÈzujÈcego systemu ochrony zdrowia tylko do pewnego
stopnia moĝe wpïywaÊ na zainteresowanie dobrowolnymi ubezpieczeniami
zdrowotnymi. SkïonnoĂÊ do ubezpieczania siÚ poza systemem publicznym
uwarunkowana jest siïÈ nabywczÈ spoïeczeñstwa, zaufaniem do prywatnych
firm ubezpieczeniowych, atrakcyjnoĂciÈ ofert polis prywatnego ubezpieczenia
zdrowotnego (Sobczak, 2007, s. 147).
900
800
700
600
521
500
RuSer
m bia
u
Ło nia
Po twa
Bu ls
ł ka
Al gar
BJ
ba ia
R
M W nia
ac ęg
ed ry
o
M nii
G alta
re
c
C ja
y
Li pr
E tw
Sł sto a
ow ni
a
C Wł acja
ho oc
r
h
H w y
is ac
S zpa ja
Połow nia
rtu en
ia
C gal
ze ia
Irl ch
an y
A di
Sz ng a
k lia
A oc
Sz ust ja
Fi we ria
n c
Lu Flan ja
ks ra dia
em nc
j
N bur a
ie g
m
N Be cy
or lg
w ia
e
D gia
Sz Isla ani
w nd a
H ajca ia
ol r
an ia
di
a
400
Rysunek 1. Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia wb 2013 r. (liczba punktów). ½ródïo:
Arne Bjornberg, Health Consumer Powerhouse, Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia.
Raport 2013, s. 28.
Jak wskazujÈ badania GUS, uprawnienia do Ăwiadczeñ wbramach DZZ
posiadajÈ wb ogromnej czÚĂci osoby oceniajÈce swoje zdrowie jako dobre
ib bardzo dobre, które sÈ wb stanie ponosiÊ dodatkowe koszty zwiÈzane
zb zagwarantowaniem sobie dobrej opieki medycznej na wypadek choroby.
60,5% osób majÈcych uprawnienia do Ăwiadczeñ wbramach DZZ naleĝy do
grupy ob najwyĝszych dochodach (rysunek 2).
WĂród zainteresowanych wykupieniem dodatkowych ubezpieczeñ zdrowotnych zdecydowanÈ wiÚkszoĂÊ stanowiÈ osoby skïonne zapïaciÊ najniĝszÈ
skïadkÚ – do 100 zï miesiÚcznie (Czapiñski ibPanek, 2013, s. 116). Wskazuje
to wyraěnie, ĝe jeden zb najwaĝniejszych czynników przyczyniajÈcych siÚ do
wciÈĝ marginalnej roli dodatkowych ubezpieczeñ zdrowotnych wb Polsce
ib hamujÈcych ich dalszy rozwój stanowi maïa siïa nabywcza spoïeczeñstwa.
MoĝliwoĂci analizy hazardu moralnego wywoïanego posiadaniem prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego dla warunków polskich sÈ wyraěnie ograniczone. CzÚĂciowo trudnoĂci te wynikajÈ zbfaktu objÚcia tego rodzaju ubezpie64
DOI 10.7172/1644-9584.53.3
Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia
czeniami tylko niewielkiej czÚĂÊ spoïeczeñstwa, ab czÚĂciowo zb braku dostÚpu
do kompleksowych danych. OgólnodostÚpne dane GUS, dotyczÈce wykorzystania Ăwiadczeñ medycznych ob róĝnym charakterze przez osoby posiadajÈce
uprawnienie do Ăwiadczeñ wbramach dodatkowych ubezpieczeñ zdrowotnych
ibosoby bez takich uprawnieñ, pozwalajÈ na poĂredniÈ ocenÚ zjawiska pokusy
naduĝycia. W zestawieniu przedstawionym poniĝej ograniczono siÚ do porad
wbplacówkach ambulatoryjnych; pobyty wbzakïadach stacjonarnych finansowane
wb ramach DZZ naleĝÈ do rzadkoĂci.
1,1% 4,5%
15,2%
do 400 zł
400–800 zł
800–1200 zł
60,5%
18,7%
1200–1600 zł
powyżej 1600 zł
Rysunek 2. Osoby uprawnione do Ăwiadczeñ wb ramach DZZ wedïug poziomu dochodu
na osobÚ. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Ochrona zdrowia wbgospodarstwach
domowych w 2013 r., GUS, Warszawa 2014.
Mimo stosunkowo dobrej oceny dostÚpu do lekarza podstawowej opieki
zdrowotnej odsetek osób korzystajÈcych zbporad POZ wbramach dodatkowych
zabezpieczeñ zdrowotnych systematycznie wzrasta. W 2013 r. wyniósï on 2,1%.
Relatywnie czÚsto ze Ăwiadczeñ podstawowej opieki zdrowotnej finansowanych przez DZZ korzystaïy osoby wb wieku 25–44 lata – 5,6% wszystkich
korzystajÈcych zbporad wbtej grupie wieku. Z tego ěródïa byïo finansowanych
takĝe prawie 5% wizyt dzieci wb wieku 1–6 lat. ¥wiadczenia ambulatoryjnej
specjalistycznej opieki zdrowotnej wbprzypadku 4,3% pacjentów sfinansowane
byïy wbramach dodatkowych zabezpieczeñ zdrowotnych (GUS, 2014, s. 44–45).
PoĂród uprawnionych do Ăwiadczeñ DZZ wb ramach ubezpieczenia
ambulatoryjnego 35,1% skorzystaïo zb porad lekarskich wb podstawowej
opiece zdrowotnej (finansowanych zarówno przez NFZ, jak ib poza NFZ).
W grupie osób uprawnionych do Ăwiadczeñ DZZ wb ramach abonamentu
ambulatoryjnego osoby korzystajÈce zbtego rodzaju porad stanowiïy 49,5%.
WĂród ogóïu badanych Polaków korzystajÈcy zbporad specjalistycznych stanowili 36,6% (GUS, 2014, s. 124). 11,2% uprawnionych do Ăwiadczeñ DDZ
wb ramach ubezpieczenia ambulatoryjnego ib 22,2% uprawnionych do tego
rodzaju Ăwiadczeñ skorzystaïo zb trzech lub wiÚcej porad. W caïej badanej
populacji osoby korzystajÈce zb takiej liczby porad stanowiïy 10,7%.
W grupie osób uprawnionych do dodatkowych Ăwiadczeñ wbramach ubezpieczenia ambulatoryjnego 34,4% skorzystaïo zbporad lekarskich wbspecjaliProblemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
65
Iwona Laskowska
stycznej opiece zdrowotnej (finansowanych zarówno przez NFZ, jak ibpoza
NFZ). PoĂród uprawnionych do Ăwiadczeñ DZZ wb ramach abonamentu
ambulatoryjnego osoby korzystajÈce zb tego rodzaju porad stanowiïy 44%.
WĂród ogóïu badanych korzystajÈcy zb porad specjalistycznych stanowili
20,2% (GUS, 2014, s. 124–126). 5,5% uprawnionych do Ăwiadczeñ DDZ
wb ramach ubezpieczenia ambulatoryjnego ib 16,3% uprawnionych do tego
rodzaju Ăwiadczeñ wb ramach abonamentu ambulatoryjnego skorzystaïo
zb trzech lub wiÚcej porad lekarskich specjalistycznych. W caïej badanej
populacji osoby korzystajÈce zb takiej liczby porad stanowiïy 3,9%.
InteresujÈcych wniosków dostarcza analiza wykorzystania usïug medycznych wb powiÈzaniu ze stanem zdrowia – jednÈ zb najwaĝniejszych determinant konsumpcji Ăwiadczeñ medycznych. Ponad poïowÚ osób majÈcych
uprawnienia do Ăwiadczeñ wbramach DDZ stanowiïy osoby wbwieku 25–44
lat (na ogóï relatywnie rzadziej niĝ inne grupy korzystajÈce zb leczenia).
PrzewaĝajÈca wiÚkszoĂÊ uprawnionych do Ăwiadczeñ wb ramach DZZ nie
ma powaĝnych problemów zdrowotnych, nie choruje przewlekle, nie jest
niepeïnosprawna (GUS, 2014, s. 68).
Przytoczone dane wskazujÈ na czÚstsze korzystanie zb porad lekarskich
(szczególnie specjalistycznych) przez osoby majÈce dodatkowe zabezpieczenie zdrowotne, zwïaszcza wbramach abonamentu ambulatoryjnego. Wbinterpretacji ib analizie dotychczasowych wyników badañ dotyczÈcych hazardu
moralnego wywoïanego posiadaniem prywatnego naleĝy jednak zachowaÊ
duĝÈ ostroĝnoĂÊ. Na podstawie dostÚpnych danych moĝna oceniÊ wyïÈcznie
wykorzystanie usïug medycznych, nie jest natomiast moĝliwa ocena, czy jest
ono nadmierne, medycznie nieuzasadnione. Wyĝsza konsumpcja wĂród osób
objÚtych dodatkowymi ubezpieczeniami zdrowotnymi wbodniesieniu do osób
bez takich ubezpieczeñ moĝe byÊ spowodowana niezaspokojonym popytem
na Ăwiadczenia medyczne wb drugiej grupie.
5. Wnioski
PrzyszïoĂÊ demograficzna Polski wymuszaÊ bÚdzie potrzebÚ ponoszenia
wiÚkszych nakïadów na utrzymanie wb dobrym stanie zdrowia starzejÈcego
siÚ spoïeczeñstwa. Jak wynika zbprognoz Komisji Europejskiej (2012), wzrost
wydatków publicznych na ochronÚ zdrowia spowodowany czynnikiem demograficznym bÚdzie naleĝeÊ do najwyĝszych wĂród krajów Unii Europejskiej.
OgraniczonoĂÊ Ărodków publicznych rodzi potrzebÚ dodatkowego finansowania ochrony zdrowia ze ěródeï prywatnych, co stwarza podstawy do szerszego rozwoju rynku ubezpieczeñ zdrowotnych obcharakterze komercyjnym.
Problematyka prywatnych (dobrowolnych) ubezpieczeñ jest bardzo zïoĝona.
Szeroko dyskutowane sÈ korzyĂci ibzagroĝenia wynikajÈce zbupowszechnienia
tej formy finansowania ochrony zdrowia. OsiÈgniÚcie korzyĂci wymaga odpowiedniej regulacji rynku ubezpieczeñ zdrowotnych wbcelu przeciwdziaïania
skutkom asymetrii informacji, wb tym hazardu moralnego. Wyniki badañ
66
DOI 10.7172/1644-9584.53.3
Prywatne ubezpieczenia zdrowotne ab problem pokusy naduĝycia
dla krajów EU (szczególnie zbostatnich lat) nie potwierdzajÈ jednoznacznie
tej tezy. Dodatkowe ubezpieczenia nie zawsze wiÈĝÈ siÚ zb pokusÈ naduĝycia. W warunkach polskich naleĝy jednak liczyÊ siÚ zb efektem tzw. popytu
tïumionego – poczÈtkowego wzrostu konsumpcji medycznej wynikajÈcego
zb niezaspokojonych potrzeb. Dla zminimalizowania konsekwencji hazardu
moralnego niezbÚdna jest odpowiednia konstrukcja systemu ubezpieczeñ
prywatnych.
Przypis
1
W okresie objÚtym badaniem 35% gospodarstw domowych korzystaïo zbusïug medycznych, ab 40% gospodarstw domowych zb usïug stomatologicznych niefinansowanych
przez NFZ.
Bibliografia
Arrow, K.J. (1963). Uncertainty and the welfare economics of medical care. The American
Economic Review, 53: 941–973, http://dx.doi.org/10.1016/B978-0-12-214850-7.50028-0.
Bajari, P., Dalton, Ch., Hong, H. ib Khwaja, A. (2014). Moral hazard, adverse selection,
and health expenditures: A semiparametric analysis. The RAND Journal of Economics,
45(4),b 747–763, http://dx.doi.org/10.1111/1756-2171.12069.
Bjornberg, A. (2013). Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia. Health Consumer Powerhouse AB.
Bolhaar, J., Lindeboom, M. ib van der Klaauw, B. (2012). A dynamic analysis of the
demand for health insurance and health care.b European Economic Review, 56(4),
669–690, http://dx.doi.org/10.1016/j.euroecorev.2012.03.002.
Borda, M. (2011). Wybrane aspekty funkcjonowania prywatnych ubezpieczeñ zdrowotnych
wb krajach europejskich. Rozprawy Ubezpieczeniowe, 11(2/2011).
Czapiñski, J. ib Panek, T. (2013). Warunki ĝycia gospodarstw domowych. Opieka zdrowotna. Diagnoza Spoïeczna 2013. Warunki ib jakoĂÊ ĝycia Polaków [Special issue].
Contemporary Economics, 7, http://dx.doi.org /10.5709/ce.1897-9254.103.
Franc, C., Perronnin, M. ib Pierre, A. (2014). Supplemental Health Insurance and
Healthcare Consumption: A Dynamic Approach to Moral Hazard,b IRDES Working
Papersb DT58.
Fabbri, D. ibMonfardini, Ch. (2011). Opt out or top up? Voluntary healthcare insurance
and the public vs. private substitution. Health, Econometrics and Data Group, WP
11/28, http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.192360.b
Folland, S., Goodman, A.C. ib Stano, M. (2011). Ekonomia zdrowia ib opieki zdrowotnej.
Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Gïówny UrzÈd Statystyczny (2014). Ochrona zdrowia wb gospodarstwach domowych
wb 2013b r. Warszawa.
Grzebiuk, J., Kuriata, E. ibFeliñczak A., (2006), Rola dobrowolnych ubezpieczeñ zdrowotnych wbkrajach Unii Europejskiej ibna Ăwiecie. W: B. Samoliñski (red.), Dobrowolne
ubezpieczenia zdrowotne – DUZ 2006. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Komisja Europejska (2012). The 2012 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 27 EU Member States (2010–2060). European Economy, 2.
Morris, S., Devlin, N. ib Parkin, D. (2011). Ekonomia wb ochronie zdrowia. Warszawa:
Wolters Kluwer Polska.
Polska Izba Ubezpieczeñ, Ernst&Young (2013). Rola ibfunkcja dodatkowych ubezpieczeñ
zdrowotnych we wspóïczesnych systemach ochrony zdrowia – analiza ib rekomendacje
Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015
67
Iwona Laskowska
dla Polski. Warszawa. Pozyskano z: http://piu.org.pl/public/upload/ibrowser/raport%20
EY%20DUZ%202013%20www.pdf (20.03.2015).
Suchecka, J. (2010). Ekonomia zdrowia ib opieki zdrowotnej. Kraków: Wolters Kluwer
Polska.
Wïodarczyk, C. (2002). Ubezpieczenia zdrowotne: twarze moralnego hazardu. Gazeta
Ubezpieczeniowa, 23 kwietnia. Pozyskano z: http://www.gu.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=8494&catid=127 (20.03.2015).
van Dijk, C.E.,b van den Berg, B.,b Verheij, R.A.,b Spreeuwenberg, P.,b Groenewegen, P.P.
ibde Bakker D.H. (2013). Moral hazard and supplier-induced demand: empirical evidence in general practice, Health Economics, 22(3), 340–352, http://dx.doi.org/10.1002/
hec.2801.
Zweifel, P. ib Maning, W.G. (2000). Moral Hazard and Consumer Incentives in Health
Care. W: A.J. Culyer ibJ.P. Newhouse (red.), Handbook of Health Economics, Vol.b1A,
Amsterdam, Elsevier Science B.V.
68
DOI 10.7172/1644-9584.53.3