Bogactwo świata przedstawionego w literaturze fantasy i

Bogactwo świata przedstawionego w literaturze fantasy i

Alina Wnuk
Bogactwo świata przedstawionego w literaturze fantasy i science – fiction na przykładzie wybranych utworów
Literatura fantasy i science – fiction stała się dzisiaj bardzo popularna. Czytelników pasjonują m.in. niezwykłe przygody
bohaterów dzieł Johna Ronalda Reuela Tolkiena, jak i pełne nieprzewidzianych zdarzeo utwory Stanisława Lema. Także
adaptacje filmowe miały ogromny wpływ na popularnośd tej odmiany literatury.
Przywołanie tematu bogactwa świata przedstawionego w literaturze fantasy i science – fiction, wydaje się o tyle
zasadne, że w kanonie lektur szkolnych nowej podstawy programowej języka polskiego dla II i III etapu edukacyjnego
umieszczono propozycje tych utworów.
Celem tego artykułu jest przybliżenie polonistom, uczącym w szkołach podstawowych i gimnazjach m. in. powieści
Johna Ronalda Reula Tolkiena, Cleve’a Staplesa Lewisa, Doroty Terakowskiej, Stanisława Lema, opowiadao Poula Andersona, by
ułatwid im wybór najciekawszych lektur z zakresu literatury fantastycznonaukowej i fantasy do realizacji na lekcjach języka
polskiego.
Fantastyka, literatura fantasy i science - fiction
Fantastyka jest dziedziną literatury, filmu i innych dziedzin sztuki. W fantastycznym świecie przedstawionym występują
postacie, będące wytworem wyobraźni pisarza oraz nadnaturalne wątki i wszelkiego rodzaju cudowności. Fantastyka
wytworzyła odrębne gatunki literackie takie, jak: baśo, horror, literatura science – fiction i fantasy. Mistrzami romantycznej
fantastyki byli pisarze: niemiecki - Ernst Theodor Amadeus Hoffmann i amerykaoski - Edgar Allan Poe.
Literatura fantasy zrywa z realistycznym przedstawieniem świata. Czerpie z mitologii różnych ludów, wprowadzając
imiona starożytnych bóstw i bohaterów. Najczęściej autorzy inspirują się mitami skandynawskimi, celtyckimi, greckimi,
słowiaoskimi, jak również judeochrześcijaoskimi czy bliskowschodnimi. W świecie przedstawionym dzieł fantasy działa magia
i inne nadnaturalne moce, stąd nastrój utworów jest tajemniczy, niesamowity, straszny, czasami złowrogi. Zostają tutaj
wprowadzone rekwizyty, pochodzące ze starożytności i średniowiecza. Obok ludzi bohaterami utworów fantasy są istoty
mityczne lub baśniowe takie, jak: elfy, trolle, gobliny, smoki, wiedźmy, fauny, koboldy, gargulce, centaury, jednorożce, driady.
Pojawiają się także niezwykłe, udziwnione nazwy miejsc, bohaterów, przedmiotów. W fantasy unika się sformułowao typu:
„dawno temu” lub „w odległym kraju”. Czas i miejsce akcji określa się tutaj precyzyjnie. W świecie przedstawionym utworów
fantasy dochodzi do starcia sił zła i dobra, te ostatnie odnoszą ostatecznie zwycięstwo. Niejednokrotnie wśród fantastycznych
wydarzeo i zjawisk ukryte są aluzje do współczesności. Literaturze fantasy towarzyszą, opracowane przez autorów dzieł, liczne
leksykony, kroniki czy aneksy na temat genealogii bohaterów, języka, czasu w nieistniejących światach. U J. R. R. Tolkiena
we Władcy Pierścieni jest to Najkrótszy przewodnik po świecie Śródziemia, u Andrzeja Sapkowskiego przemyślenia na temat
literatury fantasy znajdziemy w Rękopisie znalezionym w smoczej jamie, a w Kompendium wiedzy o literaturze fantasy
bestiariusz, tj. leksykon mitycznych stworów.
Fantastyka naukowa opisuje świat przedstawiony, na który składają się zjawiska i wydarzenia rozgrywające się
w przyszłości, opierające się na przewidywanym rozwoju nauki i techniki. Akcja utworów fantastycznonaukowych dzieje się
na pokładzie statków kosmicznych, na innych planetach i w pozaziemskich galaktykach. Może się też rozgrywad na Ziemi
w przyszłości. Tematami literatury science – fiction są: spotkania z obcą cywilizacją, podróże w czasie będące wynikiem takich
zjawisk, jak: pętla czasu, paradoks czasu, bliźniąt i dziadka, cudowne lub tragiczne skutki wynalazków technicznych i odkryd
naukowych. W utworach tych pojawiają się neologizmy związane z rozwojem techniki i nauki. Wydarzeniom towarzyszy
tajemniczy, zagadkowy, pełen napięcia nastrój. Wymowa dzieł science – fiction podkreśla niebezpieczne dla ludzkości
konsekwencje podróży kosmicznych, niewiadome skutki spotkao z obcą cywilizacją, nieprzewidziane zagrożenia, na jakie
narażony jest człowiek, podróżujący w imię nauki po ogromnym i tajemniczym Kosmosie.
Początki literatury science – fiction i fantasy
Literatura fantastycznonaukowa w swym zasadniczym kształcie narodziła się w II połowie XIX wieku i wyrosła
z fascynacji możliwościami, jakie daje człowiekowi nauka i technika. Złoty wiek rozwoju literatury science – fiction przypadł
na lata 50. i 60. XX wieku. Tradycje literatury fantastycznonaukowej sięgają jednak początków XIX wieku. Przykładem może byd
Frankenstein Mary Shelley.
Najważniejszym przedstawicielem tej literatury w II połowie XIX wieku jest Juliusz Verne, autor m.in. takich powieści,
jak: Podróż do wnętrza Ziemi, 20 000 mil podmorskiej podróży, Pięd tygodni w balonie. Wiek XX otwiera Herbert George Wells
z Wehikułem czasu i Wyspą doktora Moreau.
W literaturze polskiej tradycję literatury science – fiction reprezentuje Jerzy Żuławski w trylogii księżycowej
Na srebrnym globie, Zwycięzca i Stara Ziemia. Wśród współczesnych pisarzy europejskich należy wymienid prozaika angielskiego
Aldousa Huxleya, autora powieści Nowy wspaniały świat, Poula Andersona – pisarza amerykaoskiego, którego opowiadania
mieszczą się w nurcie literatury fantastycznonaukowej. Twórcy polscy to m.in. Jerzy Broszkiewicz, autor powieści dla młodzieży:
Wielka, większa największa, Oko Centaura oraz S. Lem, autor takich dzieł, jak: opowiadania Bajki robotów, Dzienniki gwiazdowe,
Opowieści o pilocie Pirsie czy powieści: Astronauci, Obłok Magellana, Solaris, Pamiętnik znaleziony w wannie.
Początki literatury fantasy przypadają na drugą połowę XIX wieku, lecz jej rozwój to lata 60. i 70. XX wieku. Za datę
historyczną powstania gatunku uważa się rok 1930, kiedy to angielski pisarz Robert E. Howard napisał swoje pierwsze
opowiadanie o Conanie Barbarzyocy Feniks na mieczu, zaliczane do gatunku miecza i czarów (ang. sword & sorcery). Następnie
Fritz Leiber stworzył opowiadanie Przygody Fafryda i szarego Kocura, wkrótce potem P. Anderson wydał powieśd Zaklęty miecz.
1
Utwory te poprzedziły nadejście high fantasy i popularnośd takich twórców, jak: J. R. R. Tolkien, autora powieści Władca
Pierścieni i Hobbit, tam i z powrotem, C S. Lewis Opowieści z Narnii, Ursula K. Le Guin Ziemiomorze. Z polskich pisarzy
na podkreślenie zasługuje twórczośd D. Terakowskiej, autorki: Władcy Lewawu, Córek czarownic, Tam, gdzie spadają anioły
i A. Sapkowskiego, powieśd Wiedźmin. Przełom XX i XXI wieku to ponowny rozwój tego gatunku dzięki cyklowi powieściowemu
o Harrym Potterze, angielskiej pisarki Joanne K. Rolling.
J. R. R. Tolkien, Władca Pierścieni. Drużyna Pierścienia i fragmenty Powrotu króla
Literaturę fantasy reprezentuje m. in. powieśd J. R. R. Tolkiena Władca pierścieni. Jej akcja rozgrywa się w bardzo
odległej przeszłości, w trzeciej erze Śródziemia, krainy, w której wykuto magiczne pierścienie mocy. Otrzymały je następujące
rasy: trzy pierścienie - elfy, najdoskonalsze z istot, siedem - krasnoludy, zajmujące się górnictwem i dziewięd - ludzie, kierujący
się przede wszystkim żądzą władzy. Właścicielem jedynego pierścienia został Sauron.
W świecie przedstawionym utworu spotkamy pozostałe postacie fantastyczne: hobbitów, orki, potwory, upiorne zjawy,
czyli czarnych jeźdźców, Wargi oraz uruk-hai. Poznajemy Władcę Ciemności Saurona, rządzącego krainą Mordoru, dobrego
czarodzieja Gandalfa, hobbitów – Bilbo Bagginsa i Frodo, Białego Czarodzieja Sarumana, Obieżyświata Aragona, elfa Legolasa,
czarodziejkę Galadriel, poczwarnego Golluma i innych.
W krainie Śródziemia znajdują się tajemnicze, groźnie brzmiące miejsca takie, jak: Góra Przeznaczenia, Góra Mglista,
Stary Las, Wichrowy Czub, Moria – kopalnia Krasnoludów, most Kazad dum, Lasy Lothlorien. Tolkien nadaje wykreowanym przez
siebie postaciom niezwykłe imiona, kojarzące się czytelnikowi ze starożytnością i średniowieczem oraz z bohaterami mitów
skandynawskich. Słownictwo, występujące w powieści, służy podkreśleniu tajemniczego i złowrogiego nastroju świata
przedstawionego. Władca Pierścieni. Drużyna Pierścienia opowiada historię pierścienia Władcy Ciemności – Saurona, który
stracił go na rzecz królewskiego syna Isildura. Król zamiast unicestwid pierścieo, pozostawił go. Wtedy wymknął się on z jego rąk
i zaczął żyd własnym życiem. Po wielu tysiącach lat pierścieo obudził się i zaczął kontynuowad swoją misję ostatecznego
opanowania świata. Bilbo, który dzięki pierścieniowi wyglądał młodo i stawał się niewidzialny, przekazał go Frodo. Czarodziej
Gandalf polecił mu uciekad z pierścieniem przed Sauronem. Miał on dotrzed do Rievendell. Pomagała mu w tym drużyna
pierścienia, w skład której wchodzili: Marry, Pipin, Gandalf, Aragon, Boromir, Legolas, Gimmli. Jej zadaniem było zniszczenie zła.
Bohaterowie utworu przeżywają niesamowite, czasami straszne przygody, kooczące się śmiercią, np. Boromira, który ginie
w walce z urukami.
Podczas wędrówki drużyna jest świadkiem wielu fantastycznych wydarzeo i zjawisk takich, jak: kusicielska moc
pierścienia, pojawienie się tajemniczego napisu na pierścieniu podczas wypalania go w ogniu, rozumienie mowy drzew
po napiciu się wody ze strumyka, wrastanie w korę, obraz świata w czarodziejskim zwierciadle, stanie się niewidocznym
po włożeniu pierścienia. Przedmiotami fantastycznymi są: pierścieo, magiczny prowiant, czarodziejskie zwierciadło, magiczne
peleryny.
W Powrocie króla umieścił Tolkien dodatek, zawierający m. in. obszerne informacje na temat języków i ludów trzeciej
ery: elfów, ludzi, hobbitów, orków, trolli, krasnoludów i wyjaśnienia takich nazw, jak: hobbit, Gamgee i Brandywina.
Trzecia częśd Władcy Pierścieni. Powrót króla przedstawia ostateczne zwycięstwo dobra nad złem.
C. S. Lewis Opowieści z Narnii. Lew, Czarownica i stara szafa
Z kolei akcja powieści C. S. Lewisa Opowieści z Narnii. Lew, Czarownica i stara szafa rozgrywa się na angielskiej
prowincji, w domu sędziwego profesora. Czworo rodzeostwa: Łucja, Piotr, Edmund i Zuzanna przybyli tutaj z Londynu, chroniąc
się przed niemieckimi nalotami na miasto podczas drugiej wojny światowej. Wśród postaci fantastycznych poznajemy: fauna
Tumnusa, Białą Czarownicę – królową Narnii, jej złośliwego karła, Lwa Aslana – Władcę Puszczy, mówiące bobry, potwory, leśne
stworzenia.
Łucja po raz pierwszy dostała się do Narnii podczas zabawy w chowanego, kiedy w starej szafie odkryła przejście do
innego świata. W krainie tej panowała wieczna zima i okrutne rządy Białej Czarownicy, którą postanowił pokonad Lew Aslan.
Zgodnie ze starożytnym proroctwem ostateczne zwycięstwo nad siłami zła nastąpi wówczas, gdy na poczwórnym tronie Narnii
zasiądzie dwóch Synów Adama i dwie Córy Ewy. Działaniom bohaterów towarzyszy tajemniczy i groźny nastrój wszechobecny
w Narnii. Edmund, który uległ wpływom Czarownicy, zdradził jej miejsce spotkania dzieci z Lwem Aslanem przy Kamiennym
Stole. Gdy chłopiec został przez nią uwięziony, Aslan oddał za niego życie. Przekonana o swoim zwycięstwie Biała Czarownica
wyruszyła na ostateczną rozprawę z wojskiem, reprezentującym siły dobra. Dowodził nim Piotr, który otrzymał od św. Mikołaja
tarczę i miecz. Zgodnie ze starą przepowiednią Aslan nigdy nie może umrzed. Po pewnym czasie odradza się i przechyla
zwycięstwo na stronę dobra. Na tronie Narnii zasiadają dzieci. Mija wiele lat. Kraina staje się piękna, słoneczna i bogata. Wtedy
rodzeostwo odnajduje drogę do swojego świata. Okazuje się, że minęło tam zaledwie kilka minut.
W świecie przedstawionym powieści zachodzą różne wydarzenia i zjawiska fantastyczne: magiczne przejście przez szafę
do Narnii, moc Białej Czarownicy, zamieniającej wszystko w zimę, nieśmiertelnośd Aslana, uwolnienie leśnych stworzeo,
zaklętych w kamieo, nadejście wiosny, będącej wynikiem słabnącej siły Czarownicy. Bohaterowie utworu posługują się
magicznymi przedmiotami, które dodają im mocy i pomagają w niebezpieczeostwie m.in. Piotr otrzymał tarczę i miecz, Zuzanna łuk oraz róg do wzywania pomocy, Łucja – buteleczkę z magicznym eliksirem do leczenia ran. Z kolei Czarownica poczęstowała
Edmunda magicznym ptasim mleczkiem, aby uzyskad od niego interesujące ją informacje.
W powieści wygrało dobro. Siły zła zostały pokonane dzięki odwadze, przyjaźni, zaufaniu, poświęceniu i współdziałaniu
bohaterów, pragnących odmienid los Narnii i jej mieszkaoców.
2
D. Terakowska Władca Lewawu
Książka polskiej autorki, D. Terakowskiej, Władca Lewawu opowiada o przygodach trzynastoletniego chłopca, Bartka,
mieszkającego w Krakowie. Akcja utworu rozpoczyna się współcześnie, w latach 80. XX wieku w podwawelskiej stolicy, by
następnie przenieśd się do innego wszechświata, do Wokarku nad rzeką Ałsiw. W świecie przedstawionym powieści
odnajdujemy postacie fantastyczne: Allian, niewysokich mieszkaoców Wokarku, ubranych w stroje z baśni, władcę Lewawu –
Nienazwanego, straszne Pajęczaki. Wokark i Lewaw to Kraków i Wawel czytane wspak. Miasta były takie same, ale Wokark
czystszy i świeższy niż Kraków. Chłopiec z przyjemnością oddychał tutaj świeżym powietrzem. D. Terakowska nadaje miejscom i
postaciom z nowego świata nazwy, utworzone wspak od istniejących rzeczowników, np. Keram to Marek, Lorak Karol, Bukaj
Jakub, Atram Marta, Airam Maria, akbab to babka.
Bartek wychowywał się w domu dziecka. Zawsze w wolnym czasie uciekał na Wawel, do Smoczej Jamy. Pewnego dnia,
gdy szedł korytarzem, znalazł się w innym wymiarze. Zaraz na początku udało mu się wydrzed z sieci Pajęczaków. Następnie
spotkał mieszkaoców Wokarku, Allian, którzy opowiedzieli mu o swojej tragicznej sytuacji i bezsilności. Zostali bowiem
pozbawieni przez Nienazwanego wszelkich cech agresji. Pozostał im jedynie paraliżujący strach przed okrutnym władcą. Chłopiec
nie wiedział, że był jednym z nich, ponieważ tak naprawdę pochodził z Wokarku. Bartek postanowił stanąd na czele Allian, aby
pokonad władcę Lewawu. Nienazwany uciekł w nieznanym kierunku, przybierając postad wielkiego nietoperza. Bartek stał się
bohaterem i jako Ketrab zamieszkał na stałe w Wokarku ze swoimi rodzicami. W mieście zapanowało szczęście i spokój.
W świecie przedstawionym utworu zachodzą różne wydarzenia i zjawiska fantastyczne: cudowne przejście przez
korytarz Smoczej Jamy na Wawelu do Lewawu w Wokarku, przeobrażanie się Nienazwanego w postad potężnego króla na tronie,
czarodzieja, ognistego potwora, staruszka; rozkwitnięcie kwiatów, drzew i krzewów wokół Lewawu po ucieczce władcy,
zapadanie Allian w śmiertelny sen po ukąszeniu Pajęczaków, ozdrawiające działanie akbabu, stwarzanie zjaw - ognistych
potworów, wywołujących strach w wyobraźni Bartka, ostateczne oddalenie się od siebie dwóch wszechświatów, niedoszłe,
zabójcze działanie deszczu, kolejnego pomysłu władcy Lewawu.
Nastrój powieści, początkowo złowrogi i straszny, pod koniec utworu staje się radosny i miły, kiedy dobro odnosi
zwycięstwo nad siłami zła. Autorka wypowiada także mądre prawdy życiowe1:
Życie nigdy nie jest jednym długim pasmem szczęścia. Szczęście jest tylko słonecznym promieniem, który co jakiś czas
rozjaśnia złą pogodę.
S. Lem Bajki robotów
W skład Bajek robotów wchodzą m. in. takie opowiadania, jak: Uranowe uszy, Dwa potwory, Biała śmierd, Wielkie lanie.
Akcja Białej śmierci rozgrywa się w przyszłości, na Aragenie, znajdującej się w systemie Skorpiona, daleko od Ziemi. Postacie
stworzone przez Lema mają charakter fantastyczny. Enteryci, mieszkaocy planety, którą rządzi Metameryk, pochodzą od maszyn,
ale pomimo tego pokrewieostwa są istotami myślącymi, czującymi, rozumnymi i wykształconymi. Król otaczał sobą całą planetę,
stanowiąc w ten sposób jej osłonę. Posiadał korpus złożony z wielu członów i 10 miliardów rozumów. Enteryci dla
bezpieczeostwa mieszkali pod powierzchnią planety. W żadnym wypadku nie wolno im było wychodzid na zewnątrz. Metameryk
i rafy meteorytów broniły ich przed inwazją ludzi, ścigających w Kosmosie zbuntowane maszyny. Przez 1000 lat nikt nie
zaatakował planety. Nagły i niespodziewany wypadek statku kosmicznego, pilotowanego przez człowieka, a w konsekwencji
śmierd astronauty, spowodowały jej zniszczenie. Z resztek ubrania człowieka wydostał się bowiem zarodnik pleśni, który
unicestwił życie na Aragenie i maszynopodobnych Enterytów.
Działaniom mieszkaoców planety, niezdającym sobie sprawy z grożącego im niebezpieczeostwa, towarzyszy tajemniczy
i groźny nastrój.
S. Lem wprowadził do tekstu nazwy przewidywanych wynalazków i rozwiązao technicznych, np. pojazdy kryształowe
poruszane gorącymi gazami, ogieo atomowy, pałace i świątynie lustrzane, miasta ze srebra i złota, kryształowe ogrody, tłoczenie
światła w głąb planety rurociągami. Niezwykłośd i oryginalnośd planety podkreślił przy pomocy neologizmów: domy o kształtach
dodekaedrów oraz ikosaedrów, pałace hyberboliczne, atomiści, żeglarze kosmiczni.
Człowiek, badający i zdobywający Kosmos, nieświadomie spowodował śmierd Arageny. Doszło do nieszczęśliwego
wypadku, w wyniku którego puszysta, wilgotna, biała pleśo2 pokryła wszystko. Opowiadanie S. Lema uzmysławia nam,
że podróże kosmiczne mogą spowodowad różne skutki dla ludzi, poznających pozaziemskie cywilizacje Z jednej strony człowiek
jest odkrywcą Kosmosu, ale z drugiej może stanowid zagrożenie dla jego mieszkaoców, istot odmiennych od nas.
S. Lem Solaris
Kolejnym przykładem utworu fantastycznonaukowego jest powieśd Solaris. Jej akcja rozgrywa się w przyszłości, w bazie
kosmicznej na planecie Solaris. Przybywa tutaj na statku kosmicznym „Prometeusz” Kris Kelvin. Spotyka na stacji dwóch
badaczy: dr. Snauta i dr. Sartoriusa. Postaciom realistycznym towarzyszą również, tzw. „goście”, będący tworami oceanu,
pokrywającego prawie całą planetę.
Kosmonauta Kelvin stwierdza po przybyciu do bazy, że zachodzą tutaj dziwne i straszne zjawiska oraz zdarzenia. Jeden
z badaczy, dr Gibarion popełnił samobójstwo. Każdy z naukowców doświadcza obecności „osób”, które zostają powołane do
życia przez wszechwładny ocean. Kelvin już pierwszego dnia ujrzał tajemniczą Murzynkę, a następnie przez cały okres pobytu na
stacji będzie mu towarzyszyła zmarła przed laty dziewiętnastoletnia Harey, jego żona. Dr Sartorius stwierdził na temat tych zjaw:
1
2
D. Terakowska, Władca Lewawu, Kraków 2006, s. 109.
S. Lem, Biała magia [w:] Bajki robotów, Warszawa 1983, s. 67.
3
3
„Goście” to nie są osoby ani kopie osób, tylko zmaterializowane projekcje tego, co na temat danej osoby zawiera nasz
mózg.
Ocean jest żywym tworem, żywym organizmem, który potrafi odczytad najskrytsze myśli badaczy i stworzyd ludzi,
przedmioty, rośliny na wzór prawdziwie istniejących. Sięga do najgłębszych zakamarków ludzkiego mózgu, by uzewnętrznid to,
czego się wstydzimy lub chcemy o czymś zapomnied.
Nastrój powieści jest straszny, a nawet przerażający.
S. Lem wprowadza do świata przedstawionego utworu wyrazy nazywające przewidywane wynalazki techniczne:
ślizgowiec (aeromobil), miotacz atomowy, sateloid – sztuczny satelita, wielki kalkulator, rakietowe przyspieszniki, czujniki
radarowe. Wśród neologizmów spotykamy: górodrzewy, długonie, grzybiska, mimoidy, symetriady, asymetriady, pacierzowce,
solarystyka, wizofon, mezony, plenetolog – badacz globów.
Wymowę powieści podkreślają bardzo trafnie słowa jednego z bohaterów:
Wyruszamy w kosmos przygotowani na wszystko, to znaczy na samotnośd, na walkę, męczeostwo i śmierd.4
Chodby przemierzali galaktyki, chodby związali się z innymi cywilizacjami podobnych do nas istot, Solaris będzie
wiecznym wyzwaniem, rzuconym człowiekowi.5
Opowiadania P. Andersona, Psychodrama i Królowa powietrza i mroku ze zbioru
Najdłuższa podróż.
Akcja Psychodramy rozgrywa się w przyszłości, najpierw na statku kosmicznym, a później na stacji badawczej,
znajdującej się na księżycu Saturna, Iapetusie.
Przez osiem lat trwającego lotu, później także podczas pobytu na Iapetusie, astronauci grają w grę w wyobraźni.
W wyniku tego stają się postaciami fantastycznymi. Mark Danzing to rycerz Kendrick, który kocha się w księżniczce Rici, czyli
w prawdziwej Jean Broberg. Natomiast Luis Garcilaso staje się czarodziejem Alvarlanem. Lodowce z Iapetusa są w ich wyobraźni
zamkami, zbudowanymi przez olbrzymów. Jedynie badacz Colin Scobie nie uczestniczy w tej grze, dzięki czemu zachował trzeźwy
umysł i mógł pomóc przyjaciołom w niebezpieczeostwie.
W świecie przedstawionym opowiadania panuje tajemniczy i złowrogi nastrój. Podczas gry zachodzą niezwykłe zjawiska
fantastyczne, np. Ricia zostaje porwana przez króla elfów. W koocu ludzie zabijają postacie, w które grali.
P. Anderson wprowadził do tekstu opowiadania wyrazy nazywające wynalazki techniczne i miejsca w Kosmosie: żagiel
słoneczny, solarny, Iapetus – księżyc Saturna, próbniki Chronosa, teleekran, fluorescencyjna farba.
Obecnośd ludzi na Iapetusie, rozgrzane paliwo statku kosmicznego, a w wyniku tego ocieplenie planety spowoduje
rozpuszczenie się lodowca i katastrofę, wielką eksplozję na księżycu Saturna, w której ginie jeden z badaczy, Garcilaso.
Wymowa opowiadania jeszcze raz potwierdza prawdę o tym, że człowiek podbijający Kosmos, musi byd przygotowany
na różne niebezpieczeostwa, musi się liczyd z różnymi nieprzewidzianymi sytuacjami. Jego działania mają często charakter
niszczycielski.
Kolejne opowiadanie P. Andersona Królowa powietrza i mroku łączy cechy literatury science - fiction i fantasy,
zwłaszcza w opisie postaci. Akcja utworu rozgrywa się na planecie Ziemia Olgi Iwanow, w przyszłości.
W świecie przedstawionym opowiadania występują postacie fantastyczne takie, jak: Puk – istota w połowie zwierzęca,
w połowie ludzka, Nagrim – przypomina drzewo, Zewnętrzni – prawowici mieszkaocy tej planety, upodabniający się do postaci
z legend: wróżek, elfów, gnomów, w rzeczywistości przypominają małe krokodyle i żyją w grupie. Na czele Zewnętrznych stoi
Królowa powietrza i mroku, istota w połowie materialna, w połowie iluzoryczna. Człowiek przybył na tę planetę wiele lat temu,
ale nie udało mu się nawiązad współpracy z prawowitymi mieszkaocami. Cieo Snu i Pasterz Mgły są ludźmi, którzy zostali
porwani i wychowani przez Zewnętrznych.
Na Ziemi Olgi Iwanow zachodziły niezwykłe zjawiska fantastyczne. Zewnętrzni powoływali do życia iluzoryczne baśniowe
stwory. Próbowali wciągad ludzi w ten nieprawdziwy świat, powodując, że wierzyli oni w swoją nieśmiertelnośd i tracili poczucie
rzeczywistości. Zewnętrzni umieli czytad w myślach, co pozwoliło im podjąd walkę z przybyszami z Ziemi z ukrycia. Pomimo
wieloletniej obecności człowieka na tej planecie nadal czuł się on tutaj intruzem, nieakceptowanym przez zastaną cywilizację.
Rozgrywającym się wydarzeniom towarzyszy nastrój grozy i napięcie. Oprócz słownictwa typowo „kosmicznego”
Anderson wprowadził do utworu także neologizmy m.in. deszczorosty, kwiaty stalowce i niepocałujki, zwierzę monocerus.
Opowiadanie P. Andersona przedstawia, z jakimi problemami zetknie się człowiek podczas podboju Kosmosu, zwłaszcza
na tych planetach, które nie będą chciały współpracowad z przedstawicielami cywilizacji ziemskiej.
Na podstawie wybranych utworów zaprezentowano charakterystyczne cechy literatury fantastycznej. Świat
przedstawiony dzieł science – fiction i fantasy jest różnorodny, niezwykły i ciekawy. Książki te zawierają także liczne refleksje
i spostrzeżenia na temat ludzkich postaw i działao, ujawniających się w różnym czasie i w wielu miejscach, zarówno
prawdziwych, jak i fantastycznych. Współczesny czytelnik staje więc przed zadaniem ich zinterpretowania. Zapewne to także
jedna z przyczyn popularności tej literatury.
Wydaje się, że przegląd wybranych dzieł fantasy i science – fiction pozwoli nauczycielom języka polskiego wzbogacid
wiedzę na ten temat, tak potrzebną przy wyborze lektur, reprezentujących tę ciekawą literaturę.
3
S. Lem, Solaria, Warszawa 1982, s. 124/125.
Tamże, s. 90.
5
Tamże, s. 208.
4
4