ŹRÓDŁA, STANOWIENIE I SKUTEK PRAWA UE

Podstawy prawa Unii Europejskiej
Administracja zaoczna 1. st., 2. Rok
Dr Anna Czaplińska
ŹRÓDŁA, STANOWIENIE I SKUTEK PRAWA UE
1. System źródeł prawa UE
1.1. Prawo pierwotne
 Pochodzi od państw członkowskich, moc wiążąca opiera się na ich wspólnej zgodzie,
tylko przez nie może być zmienione.
 Określa cele, strukturę i zasady funkcjonowania Unii  ma charakter konstytucyjny,
stanowi podstawę prawną istnienia i funkcjonowania UE.
 Może określać prawa i obowiązki jednostek (skutek bezpośredni - zob. Cz. II pkt 1.1.)
Hierarchicznie wyższe od prawa pochodnego (wtórnego):
- normy prawa pierwotnego określają kompetencje do stanowienia aktów prawa
wtórnego
- akty prawa wtórnego muszą być zgodne z prawem pierwotnym (możliwość
kontroli przez ETS – zob. pkt 1.2.).
 Prymat (pierwszeństwo) w stosunku do prawa krajowego (zob. Cz. II pkt 1.2.).
 ETS dokonuje wykładni prawa pierwotnego (wyłączna kompetencja ETS), ale nie
może kontrolować jego legalności.
1.1.1. Traktaty
 Umowy międzynarodowe zawarte przez państwa członkowskie tworzące Wspólnoty
Europejskie i Unię Europejską, określające ich strukturę i zasady funkcjonowania oraz
dotyczące przyjęcia nowych członków.
 Integralną część traktatów stanowią też protokoły i aneksy; akt końcowy i deklaracje
dołączane do traktatów, a niewiążące prawnie, mają znaczenie dla interpretacji traktatów.
 Możliwy skutek bezpośredni postanowień traktatów, zarówno wertykalny, jak i
horyzontalny (zob. Cz. II pkt 1.1.).
a) Traktaty założycielskie
- T paryski 1951 r. – Europejska Wspólnota Węgla i Stali (zaw. na 50 lat,
wygasł w 2001 r., dorobek EWWiS i jej zadania przejęła WE)
1
- T rzymskie i Konwencja dotycząca pewnych instytucji wspólnych dla
Wspólnot Europejskich 1957 r. – Europejska Wspólnota Gospodarcza,
Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM)
- T z Maastricht 1992 r. – Unia Europejska, EWG  Wspólnota Europejska
b) Traktaty zmieniające (reformujące)
- T o fuzji instytucji 1965 r.
- Jednolity Akt Europejski (JAE) 1986 r.
- T z Maastricht 1992 r.
- T amsterdamski 1997 r.
- T nicejski 2001 r.
- T lizboński 2007 r.  TUE, TFUE
 Stanowienie prawa pierwotnego: procedury zmiany traktatów – zwykłą i
uproszczone - reguluje art. 48 TUE; w ramach każdej z tych procedur do zmiany
potrzeba zgody wszystkich państw członkowskich.
Artykuł 48
(dawny artykuł 48 TUE)
1.
Traktaty mogą być zmieniane zgodnie ze zwykłą procedurą zmiany. Mogą być też
zmieniane zgodnie z uproszczonymi procedurami zmiany.
Zwykła procedura zmiany
2.
Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą
przedkładać Radzie propozycje zmiany Traktatów. Propozycje te mogą mieć na celu, między
innymi, rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji przyznanych Unii w Traktatach. Propozycje
te są przekazywane przez Radę Radzie Europejskiej oraz notyfikowane parlamentom
narodowym.
3.
Jeżeli Rada Europejska, po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją, podejmie
zwykłą większością decyzję, w której opowie się za rozpatrzeniem proponowanych zmian,
przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje konwent złożony z przedstawicieli parlamentów
narodowych, szefów państw lub rządów Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego i
Komisji. W przypadku zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej konsultowany jest
również Europejski Bank Centralny. Konwent rozpatruje propozycje zmian i przyjmuje, w
drodze konsensusu, zalecenie dla Konferencji przedstawicieli rządów Państw Członkowskich
przewidzianej w ustępie 4.
Rada Europejska może zwykłą większością, po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, podjąć decyzję o nie zwoływaniu konwentu, jeżeli zakres proponowanych zmian
nie uzasadnia jego zwołania. W takim przypadku Rada Europejska określa mandat Konferencji
przedstawicieli rządów Państw Członkowskich.
4.
Konferencję przedstawicieli rządów Państw Członkowskich zwołuje przewodniczący Rady
2
w celu uchwalenia za wspólnym porozumieniem zmian, jakie mają zostać dokonane w
Traktatach.
Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie
Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami
konstytucyjnymi.
5.
Jeżeli po upływie dwóch lat od podpisania traktatu zmieniającego Traktaty, został on
ratyfikowany przez cztery piąte Państw Członkowskich i gdy jedno lub więcej Państw
Członkowskich napotkało trudności w postępowaniu ratyfikacyjnym, sprawę kieruje się do Rady
Europejskiej.
Uproszczone procedury zmiany
6.
Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą
przedkładać Radzie Europejskiej propozycje dotyczące zmiany wszystkich lub części postanowień
części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dotyczących wewnętrznych polityk i
działań Unii.
Rada Europejska może przyjąć decyzję zmieniającą wszystkie lub część postanowień części
trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Rada Europejska stanowi jednomyślnie
po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją oraz z Europejskim Bankiem Centralnym
w przypadkach zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej. Decyzja ta wchodzi w
życie dopiero po jej zatwierdzeniu przez Państwa Członkowskie, zgodnie z
ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.
Decyzja, o której mowa w akapicie drugim, nie może zwiększyć kompetencji przyznanych
Unii w Traktatach.
7.
Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej lub tytuł V niniejszego Traktatu
przewiduje, że Rada stanowi jednomyślnie w danej dziedzinie lub w danym przypadku, Rada
Europejska może przyjąć decyzję upoważniającą Radę do stanowienia większością
kwalifikowaną w tej dziedzinie lub w tym przypadku. Niniejszego akapitu nie stosuje się do
decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub obronne.
Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że akty ustawodawcze
przyjmowane są przez Radę zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, Rada Europejska
może przyjąć decyzję zezwalającą na przyjęcie takich aktów zgodnie ze zwykłą procedurą
ustawodawczą.
Wszelkie inicjatywy podejmowane przez Radę Europejską na podstawie akapitu
pierwszego lub drugiego są przekazywane parlamentom narodowym. W przypadku
gdy parlament narodowy notyfikuje swój sprzeciw w terminie sześciu
miesięcy od takiego przekazania, decyzja, o której mowa w akapicie pierwszym lub drugim,
nie zostaje przyjęta. W przypadku braku sprzeciwu Rada Europejska może przyjąć taką
decyzję.
W celu przyjęcia decyzji, o których mowa w akapicie pierwszym lub drugim, Rada
Europejska stanowi jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego,
wyrażonej przez większość członków wchodzących w jego skład.
3
c) Traktaty akcesyjne (przyjęcie nowych członków)
- 1973 r.: UK, IRL, DEN
- 1981 r.: GRE
- 1986 r.: ESP, POR
- 1995 r.: AUT, SWE, FIN
- 2004 r.: POL, CZE, SVK, SLO, HUN, LIT, LAT, EST, MAL, CYP
- 2007 r.: BUL, ROM
- 2013 r.: CRO
1.1.2. Akty organiczne (konstytucyjne) Rady lub Rady Europejskiej
 Specjalna procedura: Rada UE lub Rada Europejska przyjmuje akt (niekiedy udział PE)
a następnie zaleca jego przyjęcie P-CZ zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi (np.
ratyfikacja).
 Akt wchodzi w życie po przyjęciu przez P-CZ.
 Przyjmowane zawsze na podstawie konkretnego przepisu traktatów:
- art. 25 TFUE - akty Rady w celu uzupełnienia praw obywateli Unii
- art. 223 ust. 1 TFUE (d. art. 190 ust. 4 TWE) - decyzja Rady dotycząca
bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego
- art. 311 TFUE (d. art. 269 TWE) - decyzja Rady o „zasobach własnych”
- art. 218 ust. 8 TFUE - decyzja Rady dotycząca związania umową o przystąpieniu
Unii do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
- art. 262 TFUE - decyzja Rady dotycząca przyznania właściwości Trybunałowi
Sprawiedliwości UE w odniesieniu do sporów dotyczących europejskich tytułów
prawnych w dziedzinie własności intelektualnej
- art. 42 ust. 2 TUE - decyzja Rady Europejskiej o stworzeniu wspólnej obrony
- art. 48 ust. 6 TUE - decyzja Rady Europejskiej dotycząca uproszczonej zmiany
części trzeciej TFUE.
1.1.3 Ogólne zasady prawa
 Szczególne źródło prawa, złożony charakter.
 Mogą być niepisane lub wyraźnie zawarte w postanowieniach traktatów, czasem może
dojść do „kodyfikacji” wcześniej niepisanej zasady.
 Pewne ogólne, fundamentalne normy, na których opiera się porządek prawny.
 Służą wypełnianiu luk w prawie, interpretacji innych norm prawa UE, ocenie legalności
aktów instytucji i organów UE oraz państw członkowskich wykonujących zobowiązania
unijne.
 Źródła:
4
- traktaty – wywodzone przez ETS z „litery i ducha” traktatów, czasem wyraźnie
zawarte w przepisach
- porządki prawne państw członkowskich: mogą to być zasady „wspólne
porządkom prawnym” („wspólne tradycje konstytucyjne”) P-CZ, mogą też być
wywodzone z porządku konkretnego państwa
- prawo międzynarodowe.
 Przykłady: zasada niedyskryminacji, zasada proporcjonalności, zasada pewności prawa
i zakaz retroakcji, ochrona uprawnionego oczekiwania, prawa podstawowe.
1.2. Prawo pochodne (wtórne)
 Stanowione przez instytucje unijne na podstawie kompetencji zawartych w prawie
pierwotnym – akt musi zawsze wskazywać swoją podstawę prawną.
 Prawo pierwotne określa kompetencję Unii ratione materiae oraz sposób, w jaki ma ona
być wykonana: instytucję, formę aktu, procedurę prawodawczą.
 Wybór formy aktu prawnego, obowiązek uzasadnienia
Artykuł 296
(dawny artykuł 253 TWE)
Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje
dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w
poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności.
Akty prawne są uzasadniane i odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń,
wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach.
Rozpatrując projekt aktu ustawodawczego, Parlament Europejski i Rada
powstrzymują się od przyjmowania aktów nieprzewidzianych przez
procedurę ustawodawczą obowiązującą w danej dziedzinie.
 Kontrola legalności aktów prawa wtórnego przez ETS:
- w procedurze skargi na nieważność aktu – art. 263 TFUE (d. art. 230 TWE)
Artykuł 263
(dawny artykuł 230 TWE)
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów
ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku
Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu
Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia
skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również
5
legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które
zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.
W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych
przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących
zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia
Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia
władzy.
Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie
skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i
Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.
Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w
akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą
jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio
i nie wymagają środków wykonawczych.
Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi
i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty
tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych
wobec tych osób.
Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy,
stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub,
w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.
- w procedurze pytania prejudycjalnego – pytanie o ważność aktu zadawane przez
sąd krajowy – art. 267 TFUE (d. art. 234 TWE)
Artykuł 267
(dawny artykuł 234 TWE)
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie
prejudycjalnym:
a) o wykładni Traktatów;
b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub
jednostki organizacyjne Unii;
W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z
Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna
do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.
W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem
krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd
ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.
Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym
dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.
6
Stwierdzenie niezgodności aktu prawa wtórnego z prawem pierwotnym stanowi podstawę
dla uznania tego aktu za nieważny i tym samym bezskuteczny od początku. Trybunał może
jednak uznać pewne skutki aktu, o którego nieważności orzekł, jeśli uzna to za niezbędne
(np. dla ochrony praw jednostek) – art. 264 TFUE (d. art. 231 TWE).
 Prymat (pierwszeństwo) w stosunku do prawa krajowego (zob. Cz. II pkt 1.2.).
 Może określać prawa i obowiązki jednostek (skutek bezpośredni - zob. Cz. II pkt 1.1.)
1.2.1. Umowy międzynarodowe Unii (wzmianka)
 Przed TL:
- wyraźne kompetencje szczególne do zawarcia umów w pewnych dziedzinach
- „doktryna ERTA”  sprawa 22/70 Komisja p. Radzie (ERTA): jeśli Wspólnoty
mają kompetencję regulacyjną w danej dziedzinie wewnątrz WE, to mają ją także w
stosunkach zewnętrznych („równoległa kompetencja zewnętrzna)
 TL: kodyfikacja „doktryny ERTA” – art. 216 TFUE, poza tym inne szczególne
podstawy „rozsiane” w traktatach, np. art. 207 TFUE, (d. art. 133 TWE, wspólna polityka
handlowa), art. 217 TFUE (d. art. 310 TWE, umowy stowarzyszeniowe), art. 219 TFUE
(d. art. 111 ust. 1-3 i 5, umowy dotyczące kursu wymiany euro), art. 37 TUE (d. art. 24
TUE, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa)
Artykuł 216
1.
Unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw trzecich lub organizacji
międzynarodowych, jeżeli przewidują to Traktaty, lub gdy zawarcie umowy jest niezbędne do
osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa w Traktatach, albo gdy
zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii, albo gdy może mieć wpływ
na wspólne zasady lub zmienić ich zakres.
2.
Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i Państwa
Członkowskie.
 Umowy UE wiążą instytucje UE i P-CZ
 Ich postanowienia mogą także mieć skutek bezpośredni – tworzyć prawa i obowiązki
dla jednostek (zob. Cz. II pkt 1.1.)
 Formalnie stanowią akt instytucji UE  ostateczne związanie Unii umową poprzez
decyzję Rady w ramach procedury z art. 218 TFUE (d. art. 300 TWE)  należą do prawa
wtórnego.
 W hierarchii źródeł prawa UE – wyżej od pozostałych aktów prawa wtórnego, które
muszą być z nimi zgodne.
 Muszą być zgodne z prawem pierwotnym – kontrola ETS:
- prewencyjna – w ramach procedury z art. z art. 218 ust. 11 TFUE
7
- następcza – poprzez podważenie legalności decyzji o związaniu UE umową (art.
263 lub 267 TFUE).
 Specjalna kategoria – umowy mieszane: kiedy nie da się rozgraniczyć kompetencji UE
i P-CZ, stronami takiej umowy z tym samym partnerem/-ami są i UE, i P-CZ (P-CZ
przyjmują taką umowę zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, co nie ma miejsca
w przypadku „zwykłych” umów UE) – np. Konwencja NZ o prawie morza z 10 grudnia
1982 r.
 Procedura zawierania – art. 218 TFUE
Artykuł 218
(dawny artykuł 300 TWE)
1.
Bez uszczerbku dla szczególnych postanowień artykułu 207, umowy pomiędzy Unią a
państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi są negocjowane i zawierane zgodnie z
następującą procedurą.
2.
Rada upoważnia do podjęcia rokowań, wydaje wytyczne negocjacyjne, upoważnia do
podpisywania i zawiera umowy.
3.
Komisja lub, jeżeli przewidywana umowa dotyczy wyłącznie lub głównie wspólnej polityki
zagranicznej i bezpieczeństwa, wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa, przedstawia swoje zalecenia Radzie, która przyjmuje decyzję upoważniającą do
podjęcia rokowań oraz, w zależności od przedmiotu przewidywanej umowy, mianującą negocjatora
lub przewodniczącego zespołu negocjatorów Unii.
4.
Rada może kierować wytyczne do negocjatora Unii oraz wyznaczyć specjalny komitet, w
konsultacji z którym należy prowadzić rokowania.
5.
Rada, na wniosek negocjatora, przyjmuje decyzję upoważniającą do podpisania umowy a,
w stosownych przypadkach, do tymczasowego jej stosowania przed jej wejściem w życie.
6.
Rada, na wniosek negocjatora, przyjmuje decyzję w sprawie zawarcia umowy.
Z wyjątkiem przypadków gdy umowy dotyczą wyłącznie wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa, Rada przyjmuje decyzję w sprawie zawarcia umowy:
a) po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego w następujących przypadkach:
(i) układy o stowarzyszeniu;
(ii) umowa dotycząca przystąpienia Unii do europejskiej Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności;
(iii) umowy, które tworzą specyficzne ramy instytucjonalne przez organizację
procedur współpracy;
(iv) umowy mające istotne skutki budżetowe dla Unii;
(v) umowy dotyczące dziedzin, do których stosuje się zwykłą procedurę
ustawodawczą lub specjalną procedurę ustawodawczą, jeżeli wymagana jest zgoda
Parlamentu Europejskiego.
Parlament Europejski i Rada mogą, w pilnych przypadkach, uzgodnić termin wyrażenia
8
zgody.
b) po konsultacji z Parlamentem Europejskim w innych przypadkach. Parlament
Europejski wyraża swoją opinię w terminie, jaki Rada może określić stosownie do pilności
sprawy. W przypadku braku opinii w tym terminie Rada może stanowić samodzielnie.
7.
Zawierając umowę, Rada może, na zasadzie odstępstwa od ustępów 5, 6 i 9, upoważnić
negocjatora do zatwierdzenia w imieniu Unii zmian w umowie, jeżeli umowa przewiduje, że
zmiany te powinny być przyjęte według procedury uproszczonej lub przez organ utworzony przez
tę umowę. Rada może dołączyć do takiego upoważnienia warunki szczegółowe.
8.
Podczas całej procedury Rada stanowi większością kwalifikowaną.
Rada stanowi jednak jednomyślnie, gdy umowa dotyczy dziedziny, w której do przyjęcia
aktu Unii wymagana jest jednomyślność, jak również w przypadku układów o stowarzyszeniu
oraz umów, o których mowa w artykule 212, z państwami kandydującymi do przystąpienia.
Rada stanowi również jednomyślnie w przypadku umowy dotyczącej przystąpienia Unii do
europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności; decyzja dotycząca
zawarcia takiej umowy wchodzi w życie po jej zatwierdzeniu przez Państwa Członkowskie,
zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.
9.
Rada, na wniosek Komisji lub wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i
polityki bezpieczeństwa, przyjmuje decyzję zawieszającą stosowanie umowy i ustalającą
stanowiska, które mają być zajęte w imieniu Unii w ramach organu utworzonego przez umowę,
gdy organ ten ma przyjąć akty mające skutki prawne, z wyjątkiem aktów uzupełniających lub
zmieniających ramy instytucjonalne umowy.
10. Parlament Europejski jest natychmiast i w pełni informowany na wszystkich etapach
procedury.
11. Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Rada lub Komisja mogą uzyskać opinię
Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z Traktatami. W
przypadku negatywnej opinii Trybunału, przewidywana umowa nie może wejść w życie, chyba że
nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów.
1.2.2. Akty ustawodawcze
 Klasyfikacja wprowadzona TL – art. 289 TFUE:
Artykuł 289
1.
Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy
lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji.
Procedurę tę określa artykuł 294.
2.
W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach przyjęcie rozporządzenia,
dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę
z udziałem Parlamentu Europejskiego stanowi specjalną procedurę
ustawodawczą.
9
Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej
stanowią akty ustawodawcze. (…)
3.
 O kwalifikacji aktu jako ustawodawczego decyduje przyjęcie go w zwykłej lub specjalnej
procedurze ustawodawczej: w procedurze uczestniczą PE i Rada, inicjatywa prawodawcza
– Komisja, wyjątkowo, kiedy traktaty to przewidują P-CZ, PE, EBC, EBI, ETS.
 Forma aktu: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja – akty prawnie wiążące (zob. pkt
1.2.4).
 Określają istotne elementy danej dziedziny (a contrario z art. 290 ust. 1 TFUE).
 Wymagają uzasadnienia (art. 296 TFUE) i publikacji w Dz. Urz. UE (art. 297 ust. 1
TFUE
 Podlegają kontroli parlamentów krajowych co do zgodności z zasadą pomocniczości.
1.2.3. Akty nieustawodawcze
 Forma aktu: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja – prawnie wiążące; możliwe też inne
formy – wiążące i niewiążące (?)
a) Akty delegowane – art. 290 TFUE
Artykuł 290
1.
Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o
charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub
zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego.
Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas
obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może
dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla
aktu ustawodawczego.
2.
Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w
aktach ustawodawczych i mogą być następujące:
a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych
uprawnień;
b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada
nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy.
Do celów litery a) i b) Parlament Europejski stanowi większością głosów wchodzących w jego
skład członków, a Rada większością kwalifikowaną.
3.
W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik „delegowane” albo
„delegowana”.
 Akt delegowany: akt Komisji, ma zasięg ogólny, reguluje nieistotne elementy danej
10
dziedziny, uzupełnia lub zmienia niektóre, inne niż istotne postanowienia delegującego
aktu ustawodawczego, musi być zgodny z aktem delegującym (kontrola legalności przez
ETS).
 Akt delegujący (ustawodawczy) określa cele, treść, zakres, czas trwania delegowanych
uprawnień oraz warunki przekazania.
 Mechanizm zabezpieczający przed przekroczeniem delegowanych kompetencji.
b) Akty wykonawcze – art. 291 TFUE
Artykuł 291
1.
Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do
wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii.
2.
Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących
aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie
uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o
Unii Europejskiej, Radzie.
3.
Do celów ustępu 2 Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń
zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady
ogólne dotyczące trybu kontroli przez Państwa Członkowskie wykonywania uprawnień
wykonawczych przez Komisję.
4.
W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik „wykonawcze” albo
„wykonawcza”.
 Akt wykonawczy: akt Komisji albo Rady (uzasadnione wypadki i art. 24 i 26 TUE)
 Określa jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów UE  zarówno
ustawodawczych jak i nieustawodawczych.
 Kontrola wykonywania kompetencji przez Komisję  Rozporządzenie PE i R (UE)
182/2011 z 16 lutego 2011 r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez
państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję.
 Akt wykonawczy musi być zgodny z aktem podstawowym (kontrola legalności ETS)
11
1.2.4. Formy aktów prawnych
1) Akty wymienione w art. 288 TFUE (d. art. 249 TWE)
 Podstawowy katalog form aktów prawnych UE.
 Brak hierarchicznych zależności między poszczególnymi formami aktów, decyduje
treść, ewentualnie ustawodawczy czy nieustawodawczy charakter.
 Obejmuje akty wiążące i niewiążące, nie ma charakteru zamkniętego
Artykuł 288
(dawny artykuł 249 TWE, jd. 189 TEWG)
W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia,
dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio
stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.
Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w
odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom
krajowym swobodę wyboru formy i środków.
Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko
tych adresatów.
Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
a) Rozporządzenie
 Służy ujednolicaniu prawa: w P-CZ w tym samym czasie obowiązuje ta sama
regulacja prawna.
 „Zasięg ogólny” – akt powszechnie obowiązujący, charakter generalny i
abstrakcyjny: wiąże wszystkich, których potencjalnie dotyczy (instytucje UE, władze
krajowe, jednostki).
 „Wiąże w całości” – od chwili wejścia w życie obowiązuje we wszystkich P-CZ,
staje się częścią ich porządku prawnego:
- nie może być przez P-CZ zmieniane ani uzupełniane
- zastępuje regulację prawa krajowego, P traci kompetencje prawodawcze
odnośnie do spraw uregulowanych rozporządzeniem.
 „Bezpośrednio stosowane”:
- co do zasady nie podlega transpozycji do porządku wewnętrznego za
pomocą krajowych środków prawnych; wyjątkowo transpozycja jest
dopuszczalna, gdy samo rozporządzenie wymaga środków wykonawczych w
prawie krajowym (np. Rozp. 797/85 – definicja „rolnika prowadzącego
działalność rolniczą jako główną działalność zawodową” – szczegółowe
warunki pozostawione do regulacji P-CZ, sprawa C-403/98 Azienda
12
Agricola Monte Arcosu Srl)
- wszystkie organy krajowe mają obowiązek bezpośredniego stosowania
rozporządzeń
- może tworzyć prawa i obowiązki dla jednostek – skutek bezpośredni.
 Dla pełnej skuteczności wymaga publikacji w Dz.Urz. UE
- sprawa C-161/06 Skoma Lux – nie można stosować przeciwko spółce
rozporządzenia, 2454/93 opublikowanego w j. czeskim tylko w wersji
nieoficjalnej w internecie
- sprawa C-345/06 Gottfried Heinrich – nie można stosować wobec
jednostki nieopublikowanego załącznika do rozporządzenia zawierającego
szczegółową listę przedmiotów zakazanych na pokładzie samolotu.
 Wchodzi w życie w dacie w nim określonej lub 20 dni od publikacji w Dzienniku
Urzędowym UE.
b) Dyrektywa
 Służy harmonizacji (zbliżaniu) prawa w P-CZ.
 Skierowana do państw członkowskich; jeśli do wszystkich – musi być
opublikowana w Dz.Urz. UE, jeśli nie do wszystkich – wystarczy notyfikacja Padresatom.
 Wiąże tylko państwa (prawa i obowiązki).
 Określa cel, który ma zostać osiągnięty, państwa członkowskie mają swobodę
wyboru formy i środków osiągnięcia tego celu  dyrektywa wymaga transpozycji
(implementacji) do prawa krajowego:
- terminowa transpozycja to podstawowy obowiązek państwa wynikający z
istoty dyrektywy, ma charakter bezwzględny, P-Cz nie mogą się od niego
uchylić
- zakres swobody pozostawionej państwu bywa zróżnicowany, w zależności
od konkretnej dyrektywy (niektóre są bardzo szczegółowe, inne ustanawiają
tylko minimalne wymogi lub ramy regulacji krajowej)
- wszystkie organy krajowe mają obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności
dyrektywie.
 Dyrektywa określa 2 terminy:
- termin wejścia w życie – wskazany w samej dyrektywie lub 20 dni od daty
publikacji albo notyfikacji adresatowi
- termin implementacji – data, do której P-CZ mają przyjąć środki dla
wykonania dyrektywy, zwykle 1-4 lata od daty wejścia w życie
- w okresie implementacji P-CZ mają obowiązek powstrzymania się od
wszelkich działań mogących poważnie zagrozić realizacji celu dyrektywy.
 Jeśli dyrektywa zostaje prawidłowo implementowana, stosuje się prawo krajowe
13
przyjęte w tym celu. Jeśli implementacja nie została przeprowadzona prawidłowo
istnieje możliwość powołania się na samą dyrektywę – możliwe różne warianty
(skutek bezpośredni, pośredni, odpowiedzialność odszkodowawcza – zob. CZ. II).
c) Decyzja
 Wiążący akt prawny, o charakterze konkretnym.
 TL określa 2 rodzaje decyzji:
1. Decyzje niewskazujące adresata
- charakter konkretny, ale nie indywidualny: wywiera skutki wobec
wszystkich, których potencjalnie może dotyczyć – zasięg ogólny?
- publikacja w Dz.Urz. UE
- skutki zależą od treści, możliwy skutek bezpośredni.
2. Decyzje wskazujące adresata
- charakter indywidualny i konkretny – podobnie do krajowych decyzji
administracyjnych
- adresatem mogą być: instytucje unijne, państwa członkowskie (jedno, kilka,
wszystkie), jednostki
- wiążąca w całości w stosunku do adresata, może ustanawiać dla niego prawa
lub obowiązki, nie ma swobody co do sposobu jej wykonania
- decyzja skierowana do P-CZ - możliwe powołanie przez jednostkę
przeciwko P, nie przeciwko innej jednostce.
d) Zalecenie
 Akt niewiążący, przyjmowany przez Radę, Komisję lub Europejski Bank
Centralny.
 Przyjęcie może wynikać wyraźnie z przepisów traktatów (np. art. 60 TFUE – d.
art. 53 TWE).
 TL  po raz pierwszy reguluje kwestie proceduralne dot. przyjmowania zaleceń
– art. 292 TFUE
Artykuł 292
Rada przyjmuje zalecenia. Rada stanowi na wniosek Komisji we
wszystkich przypadkach, gdy Traktaty przewidują przyjmowanie aktów przez Radę na
wniosek Komisji. Rada stanowi jednomyślnie w dziedzinach, w których jednomyślność
wymagana jest do przyjęcia aktu Unii. Komisja, a w szczególnych przypadkach
przewidzianych w Traktatach również Europejski Bank Centralny, przyjmują
zalecenia.
 Skutek zalecenia – sprawa C- 322/88 Grimaldi
14
[Zalecenia] nie mogą być (...) uważane za nieposiadające skutku prawnego. (…) [S]ądy
krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu
rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one
światło na interpretację środków krajowych przyjętych w celu implementowania ich lub
gdy mają na celu uzupełnienie wiążących postanowień Wspólnoty.
e) Opinia
 Akt niewiążący, wyraża stanowisko Unii lub poszczególnych instytucji w
określonej sprawie.
 Mogą się z nim wiązać pewne skutki prawne – np. opinia PE w ramach jednej
ze specjalnych procedur ustawodawczych.
2) Inne akty
a) Porozumienia międzyinstytucjonalne
 Mogą być wyraźnie przewidziane w traktatach, służą regulacji współpracy
między instytucjami i organami UE, możliwy (wskazany?) charakter wiążący
Artykuł 295 TFUE
Parlament Europejski, Rada i Komisja konsultują się wzajemnie oraz za
wspólnym porozumieniem ustalają warunki współpracy. W tym celu mogą one, w
poszanowaniu Traktatów, zawierać porozumienia międzyinstytucjonalne,
które mogą mieć charakter wiążący.
Artykuł 17 TUE
1. Komisja (…) Podejmuje inicjatywy w zakresie rocznego i wieloletniego programowania
Unii w celu osiągnięcia porozumień międzyinstytucjonalnych.
b) Akty nienazwane (sui generis)
 Wszelkie inne akty przyjmowane przez instytucje i organy UE, o różnych
nazwach: uchwały, deklaracje, wyjaśnienia, wytyczne, obwieszczenia, komunikaty,
zawiadomienia, memoranda, kodeksy postępowania, sprawozdania, plany,
programy, podręczniki (manuals), itp.
 Czasem przepisy traktatów wyraźnie przewidują wydanie określonych aktów
tego rodzaju.
 Skutki prawne konkretnego aktu zależą od jego treści – mogą być prawnie
wiążące, jeśli wywołują skutki wobec osób trzecich mogą podlegać kontroli
legalności przez ETS
- sprawa C-410/09 Polska Telefonia Cyfrowa sp. z o.o. p. Prezesowi UOKiK
15
– skutek wytycznych Komisji
Artykuł 58 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Czeskiej,
Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki
Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej,
Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w traktatach stanowiących
podstawę Unii Europejskiej powinien być interpretowany w ten sposób, że ów przepis nie
sprzeciwia się temu, aby krajowy organ regulacyjny mógł powoływać się na wytyczne
Komisji dotyczące analizy rynku i oceny znacznej pozycji rynkowej w zastosowaniu
wspólnotowych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej w decyzji, na mocy
której organ ten nakłada na operatora usług łączności elektronicznej określone obowiązki
regulacyjne, pomimo tego, że wytyczne te nie zostały opublikowane w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej w języku państwa członkowskiego, którego dotyczy
sprawa, nawet gdy język ten jest językiem urzędowym Unii.
1.2.5. Akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (wzmianka)
 Akty w zakresie działań zewnętrznych Unii  Tytuł V TUE, art. 21-46.
 Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa:
- określana i realizowana przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie,
chyba że Traktaty stanowią inaczej
- wyklucza się przyjmowanie aktów ustawodawczych
- wykonuje ją Wysoki Przedstawiciel Unii oraz P-CZ
- TSUE nie ma jurysdykcji, z wyjątkiem kontroli przestrzegania art. 40 TUE i kontroli
legalności decyzji przewidujących środki wobec osób fizycznych  art. 275 TFUE:
Artykuł 275 TFUE
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie postanowień
dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ani w zakresie aktów przyjętych
na ich podstawie.
Trybunał jest jednak właściwy w zakresie kontroli przestrzegania artykułu 40 Traktatu o
Unii Europejskiej oraz orzekania w sprawie skarg wniesionych na warunkach
przewidzianych w artykule 263 akapit czwarty niniejszego Traktatu, dotyczących kontroli
legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych
przyjętych przez Radę na podstawie tytułu V rozdział 2 Traktatu o Unii Europejskiej.
Artykuł 40 TUE
Realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nie narusza stosowania
procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach
16
do wykonywania kompetencji Unii, o których mowa w artykułach 3–6 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Realizacja polityk, o których mowa w tych artykułach, nie narusza także stosowania
procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach
do wykonywania kompetencji Unii na podstawie niniejszego rozdziału.
 Akty WPZiB:
- decyzje RE
- decyzje R
- umowy międzynarodowe
- instrumenty nieformalne (np. wytyczne).
 Przyjęte przed 1 grudnia 2009 r. wspólne stanowiska, wspólne działania, umowy
międzynarodowe i in. nadal wiążą - art. 9 Protokołu nr 36 do TL w sprawie postanowień
przejściowych.
1.2.6. Akty przyjęte przed TL w ramach dawnego III filaru UE (wzmianka)
 Protokół nr 36 do TL w sprawie postanowień przejściowych
Artykuł 9
Skutki prawne aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przyjętych
na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej przed wejściem w życie Traktatu z
Lizbony zostają utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany
tych aktów w zastosowaniu Traktatów. To samo dotyczy konwencji zawartych
między Państwami Członkowskimi na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej.
Artykuł 10
1.
Jako środek przejściowy i w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie
współpracy policyjnej i współpracy sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed
wejściem w życie Traktatu z Lizbony, w dniu wejścia w życie tego Traktatu instytucje dysponują
następującymi uprawnieniami: uprawnienia przyznane Komisji na mocy artykułu 258
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie mają zastosowania, a uprawnienia
przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej na mocy tytułu VI
Traktatu o Unii Europejskiej – w wersji tego Traktatu obowiązującej przed wejściem w życie
Traktatu z Lizbony – pozostają niezmienione, także w przypadku gdy zostały one
uznane zgodnie z artykułem 35 ustęp 2 wspomnianego Traktatu o Unii Europejskiej.
2.
Zmiana aktu prawnego, o którym mowa w ustępie 1, pociąga za sobą stosowanie –
w odniesieniu do tego zmienionego aktu prawnego i względem Państw Członkowskich, do których
taki zmieniony akt ma zastosowanie – uprawnień instytucji wspomniane w tym ustępie zgodnie z
Traktatami.
17
W każdym przypadku środek przejściowy, o którym mowa w ustępie 1,
przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie Traktatu z Lizbony.
(…)
 Akty prawne dawnego III filaru
- wspólne stanowiska — ustalają sposób postępowania UE w danej sprawie,
- decyzje ramowe — środek harmonizacji prawa krajowego państw członkowskich,
- decyzje
- umowy międzynarodowe państw członkowskich (konwencje)
- umowy międzynarodowe UE (na podstawie d. art. 24 w zw. z d. art. 38 TUE).
3.
1.2.7. Akty powiązane z prawem UE (wzmianka)
a) Akty przedstawicieli państw członkowskich zebranych w Radzie
 Nie są prawem Unii sensu stricto, ale wchodzą do acquis communautaire.
 O ich klasyfikacji i skutkach prawnych rozstrzyga prawo międzynarodowe – np. umowa
międzynarodowa zawarta w formie uproszczonej, wiążący charakter.
 P-CZ decyduje o procedurze wewnętrznej właściwej dla ich przyjęcia.
 Ich przyjęcie może być przewidziane w przepisach traktatów, np. art. 253 i 254 TFUE
sędziowie ETS i Sądu są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw
członkowskich
- Decyzja przedstawicieli rządów państw członkowskich Unii Europejskiej z dnia 8 lipca
2010 r. w sprawie mianowania sędziów Sądu (2010/400/UE).
b) Umowy zawarte na podstawie d. art. 293 TWE
 Wiążą P-CZ, nowe P-CZ nie jest automatycznie nimi związane.
 Nie są prawem Unii sensu stricto, ale wchodzą do acquis communautaire, stanowią formę
harmonizacji prawa krajowego.
 Mogą wychodzić poza ramy Traktatów, ale muszą być z nim zgodne, nie mogą zmieniać
istniejącego prawa Unii (sprawa 33/64 Torfwerk).
 Możliwa jurysdykcja ETS na podstawie klauzul zawartych w samych umowach.
 Np. Konwencja brukselska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i
handlowych z 1968 r. (zastąpiona rozporządzeniem nr 44/2001), Konwencja o wzajemnym
uznawaniu spółek i osób prawnych z 1968 r., Konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań
umownych z 1980 r., Konwencja arbitrażowa o unikaniu podwójnego opodatkowania w przypadku
korekty zysków powiązanych przedsiębiorstw z 1990 r.
18
2. Procedury stanowienia prawa UE
2.1. Procedury ustawodawcze
 Inicjatywa legislacyjna – zasada: Komisja, art. 17 ust. 2 TUE:
Artykuł 17
(…)
2. O ile Traktaty nie stanowią inaczej, akty ustawodawcze Unii mogą zostać przyjęte
wyłącznie na wniosek Komisji. Pozostałe akty są przyjmowane na wniosek Komisji, jeżeli
Traktaty tak stanowią.
PE i Rada mają prawo domagać się od Komisji przedłożenia propozycji aktów, które
uznają za niezbędne dla realizacji celów Unii (art. 225 i 241 TFUE).
 Inicjatywa legislacyjna – wyjątki: grupa P-CZ, PE, EBC, ETS, EBI, Wysoki
Przedstawiciel UE (WPZiB), obywatele UE (???)
Artykuł 289
(…)
4.
W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty ustawodawcze
mogą być przyjmowane z inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub
Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego
lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku
Inwestycyjnego.
Artykuł 11 TUE
Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo
znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się
do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku
4.
w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu
prawnego Unii.
Procedury i warunki wymagane w celu przedstawienia takiej inicjatywy określane są
zgodnie z artykułem 24 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
 Zasady ogólne
Artykuł 293
(dawny artykuł 250 TWE)
19
Jeżeli na mocy Traktatów Rada stanowi na wniosek Komisji, może ona
zmienić ten wniosek wyłącznie jednomyślnie, z wyjątkiem przypadków, o których
mowa w artykule 294 ustępy 10 i 13, artykułach 310, 312, 314 oraz w artykule 315 akapit
drugi.
2.
Dopóki Rada nie podjęła działań, Komisja może zmienić swój projekt
w każdej chwili w toku procedur prowadzących do przyjęcia aktu Unii.
1.
a) Zwykła procedura ustawodawcza art. 294 TFUE
 Dawna procedura współdecydowania (art. 251 TWE).
 PE i Rada są współlegislatorami – ich pozycja jest równorzędna
Artykuł 294
1.
W przypadku gdy w Traktatach czyni się odwołanie do zwykłej procedury ustawodawczej w celu
przyjęcia aktu, stosowana jest następująca procedura.
2.
Komisja przedstawia projekt Parlamentowi Europejskiemu i Radzie.
Pierwsze czytanie
3.
Parlament Europejski uchwala stanowisko w pierwszym czytaniu i
przekazuje je Radzie.
4.
Jeżeli Rada zatwierdzi stanowisko Parlamentu Europejskiego, projektowany akt
zostaje przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Parlamentu Europejskiego.
5.
Jeżeli Rada nie zatwierdzi stanowiska Parlamentu Europejskiego, przyjmuje
własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Parlamentowi Europejskiemu.
6.
Rada informuje w pełni Parlament Europejski o powodach, które doprowadziły
ją do przyjęcia jej stanowiska w pierwszym czytaniu. Komisja informuje w pełni Parlament
Europejski o swoim stanowisku.
Drugie czytanie
7.
Jeżeli w terminie trzech miesięcy od tego przekazania Parlament Europejski:
a) zatwierdzi stanowisko Rady w pierwszym czytaniu lub nie wypowie się,
dany akt uważa się za przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Rady;
b) odrzuci, większością głosów wchodzących w jego skład członków, stanowisko Rady w
pierwszym czytaniu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty;
c) zaproponuje większością głosów wchodzących w jego skład członków poprawki do
stanowiska Rady w pierwszym czytaniu, zmieniony w ten sposób tekst jest
przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie tych
poprawek.
8.
Jeżeli w terminie trzech miesięcy od otrzymania poprawek Parlamentu
Europejskiego Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną:
a) przyjmie wszystkie te poprawki, dany akt uważa się za przyjęty;
b) nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady w porozumieniu z
20
przewodniczącym Parlamentu Europejskiego zwołuje komitet pojednawczy w terminie
sześciu tygodni.
Rada stanowi jednomyślnie w sprawie poprawek, które stały się
przedmiotem negatywnej opinii Komisji.
Procedura pojednawcza
10. Komitet pojednawczy, w którego skład wchodzą członkowie Rady lub ich przedstawiciele
9.
oraz taka sama liczba członków reprezentujących Parlament Europejski, ma za zadanie
doprowadzić do porozumienia w sprawie wspólnego projektu większością
kwalifikowaną członków Rady lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków
reprezentujących Parlament Europejski, w terminie sześciu tygodni od jego zwołania, na
podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady w drugim czytaniu.
11. Komisja uczestniczy w pracach komitetu pojednawczego i podejmuje wszelkie
niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady.
12. Jeżeli w terminie sześciu tygodni od jego zwołania komitet pojednawczy nie
zatwierdzi wspólnego projektu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.
Trzecie czytanie
13. Jeżeli w tym terminie komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt,
Parlament Europejski i Rada dysponują terminem sześciu tygodni od tego
zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem, przy czym Parlament
Europejski stanowi większością oddanych głosów, a Rada – większością kwalifikowaną. Jeżeli nie
uczynią tego, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.
14. Terminy trzech miesięcy i sześciu tygodni, o których mowa w niniejszym artykule, są
przedłużane najwyżej, odpowiednio, o miesiąc i o dwa tygodnie, z inicjatywy
Parlamentu Europejskiego lub Rady.
Postanowienia szczególne
15. Jeżeli, w przypadkach przewidzianych w Traktatach, akt ustawodawczy jest poddany zwykłej
procedurze ustawodawczej z inicjatywy grupy Państw Członkowskich, na zalecenie Europejskiego Banku
Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, ustępu 2, ustępu 6 zdanie drugie oraz ustępu 9
nie stosuje się.
W takich przypadkach Parlament Europejski i Rada przekazują Komisji projekt aktu oraz
swoje stanowiska w pierwszym i drugim czytaniu. Parlament Europejski lub Rada mogą, w toku całej
procedury, zwrócić się do Komisji o opinię, którą Komisja może wydać również z własnej inicjatywy. Może
ona również, jeżeli uzna to za niezbędne, uczestniczyć w pracach komitetu pojednawczego zgodnie z
ustępem 11.
b) Specjalna procedura ustawodawcza
 Akt przyjmowany przez PE z udziałem Rady lub Radę z udziałem PE (art. 289 ust. 2
TFUE)  Możliwe różne warianty, różne zasady głosowania, różny zakres działania
uczestniczącej instytucji
21
- jednomyślność / QMV w Radzie
- zwykła większość w PE
- opinia PE / Rady (konsultacja)
- zgoda PE / Rady.
 Pozycja instytucji nie jest równorzędna, jedna jest głównym legislatorem, druga ma rolę
pomocniczą.
 Np.:
- szczególne kwestie dot. współpracy w sprawach cywilnych
Artykuł 81
(…)
3.
Na zasadzie odstępstwa od ustępu 2, środki dotyczące prawa rodzinnego mające skutki
transgraniczne są ustanawiane przez Radę stanowiącą zgodnie ze specjalną procedurą
ustawodawczą. Rada stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim. (…)
- Status członków PE
Artykuł 223
(…)
2.
Parlament Europejski, stanowiąc w drodze rozporządzeń z własnej inicjatywy zgodnie ze
specjalną procedurą ustawodawczą, po zasięgnięciu opinii Komisji i za zgodą Rady, określa status
i ogólne warunki pełnienia funkcji przez jego członków. Wszelkie przepisy lub warunki dotyczące
opodatkowania obecnych lub byłych członków wymagają jednomyślności Rady.
2.2. Stanowienie aktów nieustawodawczych (zob. też pkt 1.2.3.)
 W przypadku aktów delegowanych
- Warunki ich stanowienia określa akt delegujący,
- Mają zastosowanie także zasady procedur decyzyjnych obowiązujących w Komisji:
1) głosowanie na posiedzeniu – najbardziej kontrowersyjne sprawy, do podjęcia
decyzji potrzebna większość członków KE, kworum na posiedzeniu – min. Połowa
członków KE;
2) procedura pisemna (obiegowa) – projekt przekazany na piśmie wszystkim
komisarzom, z wyznaczonym terminem do zgłoszenia zastrzeżeń lub zmian; każdy
komisarz może wnieść w wyznaczonym terminie o zawieszenie procedury pisemnej
3) upoważnienie przez Komisję poszczególnych Komisarzy do przyjmowania
określonych decyzji w imieniu Komisji
4) możliwość delegowania uprawnień do przyjmowania niektórych decyzji przez
dyrektorów generalnych i szefów służb KE
22
 W przypadku aktów wykonawczych
- Ogólne ramy proceduralne reguluje Rozporządzenie PE i R (UE) 182/2011 z 16 lutego 2011
r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie
wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję – tzw. procedury komitologiczne: akty
są przyjmowane przy udziale komitetów złożonych z przedstawicieli państw
członkowskich (ekspertów w danej dziedzinie) i KE (ponad 250 komitetów)
1) procedura doradcza (niewiążąca opinia komitetu)
2) procedura sprawdzająca (opinie komitetu wiążące dla Komisji)
- będą też miały zastosowanie zasady procedur decyzyjnych obowiązujących w Komisji
albo w Radzie.
2.3. Podpisanie, publikacja i wejście w życie aktów prawa UE
1.
Artykuł 297
Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą są
podpisywane przez przewodniczącego Parlamentu Europejskiego i
przewodniczącego Rady.
Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą są
podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła.
Akty ustawodawcze są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku,
dwudziestego dnia po ich publikacji.
2.
Akty o charakterze nieustawodawczym przyjęte w formie rozporządzeń,
dyrektyw oraz decyzji, w przypadku gdy te ostatnie nie wskazują adresata, są podpisywane
przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła.
Rozporządzenia, dyrektywy, które są skierowane do wszystkich Państw
Członkowskich, jak również decyzje, które nie wskazują adresata, są publikowane
w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich
określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji.
Inne dyrektywy, jak również decyzje, które wskazują adresata, są notyfikowane
adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją.
3. Skutek prawa UE
23
1. Zasady określające relacje prawa UE i prawa krajowego
 Metody przyjmowania prawa międzynarodowego w wewnętrznym porządku prawnym:
monizm i dualizm.
 Rozwiązania przyjęte w polskim porządku prawnym - przepisy Konstytucji RP
Art. 9.
Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.
Art. 87.
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:
Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. (…)
Art. 89.
1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga
uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1)
pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2)
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3)
członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4)
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5)
spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych,
których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa
ustawa.
Art. 90.
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej
przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu
kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest
uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym
zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Art. 91.
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania
ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w
ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
24
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy
konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest
stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
1.1. Skutek bezpośredni prawa UE
 Skutek bezpośredni – z normy prawa (międzynarodowego) bezpośrednio wynikają
prawa i obowiązki dla jednostek; „bezpośrednio” = bez pośrednictwa prawa krajowego.
 Koncepcja norm samowykonalnych (self-executing) – Sąd Najwyższy USA, sprawa Foster
& Elam v Neilson z 1829 r.
 UE (EWG)  sprawa 26/62 van Gend en Loos
(…) Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz
którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i
którego normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z
nich jednostek;
(…) w związku z tym prawo wspólnotowe, niezależne od ustawodawstwa
państw członkowskich, nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz
może również być źródłem uprawnień stanowiących element statusu
prawnego tych jednostek;
(…) nie muszą to być uprawnienia nadane wprost w traktacie, lecz że powstają one
również jako skutek zobowiązań, które traktat nakłada w sposób ściśle określony zarówno na
jednostki, jak i na państwa członkowskie oraz instytucje wspólnotowe;
 Przesłanki  sprawa 26/62 van Gend en Loos
(…) art. 12 ustanawia jasny i bezwarunkowy zakaz, nie będący zobowiązaniem
do działania, lecz do niedziałania;
(…) państwa nie zgłosiły do tego zobowiązania zastrzeżeń uzależniających jego
wykonanie od wydania jakiegokolwiek aktu prawa wewnętrznego;
(…) stosowanie art. 12 nie wymaga działań prawodawczych ze strony
państw.
 Norma jest bezpośrednio skuteczna, jeśli jest:
1) jasna i precyzyjna
2) bezwarunkowa
3) zupełna (kompletna).
 Skutek bezpośredni traktatów
- w stosunkach wertykalnych  sprawa 26/62 van Gend en Loos
25
- w stosunkach horyzontalnych  sprawa 43/75 Defrenne
Na zasadę równości wynagrodzeń ustanowioną w art. 119 można powoływać się
przed sądami krajowymi, które zobowiązane są chronić uprawnienia podmiotów prawa
wynikające z tego postanowienia, szczególnie w przypadku dyskryminacji mającej źródło
1)
bezpośrednio w przepisach prawa lub układach zbiorowych pracy, a także
w przypadku nierównego wynagradzania kobiet i mężczyzn za taką samą
pracę wykonywaną w tym samym zakładzie lub jednostce organizacyjnej,
publicznej lub prywatnej.
2) Artykuł 119 winien być w pełni stosowany w starych państwach
członkowskich od dnia 1 stycznia 1962 r., czyli od początku drugiego etapu okresu
przejściowego, a w nowych państwach członkowskich od dnia 1 stycznia 1973 r., czyli od dnia
wejścia w życie traktatu akcesyjnego. Pierwszego z tych terminów nie zmieniła uchwała państw
członkowskich z dnia 30 grudnia 1961 r.
 Bezpośredni skutek rozporządzeń
- w stosunkach wertykalnych – sprawa 34/73 Variola
3. Rozporządzenie, ze względu na jego szczególny charakter oraz miejsce w systemie źródeł
prawa wspólnotowego, jest bezpośrednio skuteczne ze skutkiem natychmiastowym i przyznaje
podmiotom indywidualnym prawa, które sądy krajowe mają obowiązek chronić. Bezpośrednie
stosowanie rozporządzenia oznacza, że jego wejście w życie oraz stosowanie na
korzyść lub przeciwko tym podmiotom jest niezależne od przyjęcia
jakiegokolwiek środka recypującego jego treść do prawa krajowego. Przepis
prawa krajowego, który powtarza treść bezpośrednio stosowalnego przepisu prawa wspólnotowego,
nie ma żadnego wpływu na bezpośrednie stosowanie tego przepisu lub na wynikającą z Traktatu
jurysdykcję Trybunału. (…)
5. Nie można uchwalać krajowych przepisów, które sprzeciwiałyby się bezpośredniemu
stosowaniu rozporządzeń i innych przepisów wspólnotowych w krajowych porządkach prawnych,
bez narażenia na szwank szczególnego charakteru norm wspólnotowych oraz podstawowej zasady
nadrzędności prawa wspólnotowego. W szczególności, dotyczy to daty, od której przepisy
wspólnotowe uzyskają moc obowiązującą i przyznają prawa podmiotom indywidualnym. Swoboda
państw członkowskich, w braku bezpośredniego upoważnienia, do wprowadzania różnych
terminów wejścia w życie przepisów wspólnotowych, zostaje wyłączona ze względu na
konieczność zapewnienia jednolitego i równoczesnego stosowania prawa
wspólnotowego na obszarze Wspólnoty.
- w stosunkach horyzontalnych – sprawa C-253/00 Muñoz
26
Rozporządzenia 1035/72 i 2200/96 w sprawi wspólnej organizacji rynku owoców i
warzyw należy interpretować tak, że przestrzeganie przepisów dotyczących norm
jakościowych mających zastosowanie do owoców i warzyw powinno być zabezpieczone
możliwością wszczęcia procesu cywilnego przez jednego przedsiębiorcę
przeciwko przedsiębiorcy konkurencyjnemu.
(…) [T]oczące się przed sądami krajowymi procesy między konkurującymi
przedsiębiorcami mogą w szczególny sposób przyczynić się do rzetelności wymiany handlowej i
przejrzystości rynków we Wspólnocie.
 Bezpośredni skutek decyzji
- sprawa 9/70 Grad
1.
Generalne wyłączenie możliwości powołania się przez zainteresowaną osobę na obowiązek
wynikający z decyzji byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym decyzji przez art. 189
[249 / 288 TFUE] TWE. W sprawach, w których organy wspólnotowe nałożyły decyzją na
państwo lub wszystkie państwa obowiązek działania w określony sposób, skuteczność takiego
środka zostałaby osłabiona, gdyby obywatele państw-adresatów nie mogli powołać się na treść
decyzji przed sądami, zaś sądy krajowe nie mogłyby brać jej pod uwagę jako części prawa
wspólnotowego.
Aczkolwiek skutki decyzji nie mogą być identyczne ze skutkami przepisów zawartych w
rozporządzeniu, różnica ta nie wyłącza tego, że rezultat końcowy, a mianowicie prawo
jednostki do powoływania się na treść decyzji przed sądami, może być taki
sam jak w przypadku bezpośrednio skutecznych przepisów rozporządzenia.
W każdej sprawie należy upewnić się czy charakter, geneza oraz treść przepisów wskazują, że
mogą one wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach prawnych pomiędzy adresatem aktu a
podmiotami trzecimi.
 Bezpośredni skutek dyrektyw
- sprawa 41/74 van Duyn
12
zważywszy jednakże, że o ile zgodnie z art. 189 rozporządzenia są bezpośrednio
stosowane, a w związku z tym ze swej natury mogą być bezpośrednio skuteczne, o tyle nie wynika
stąd, by innym rodzajom aktów określonych w tym artykule nie można było nigdy przypisać
podobnej skuteczności;
że wykluczenie z zasady możliwości powoływania się przez
zainteresowanych na zobowiązania nałożone na mocy dyrektywy byłoby
niezgodne z charakterem wiążącym, jaki nadaje jej art. 189;
że w szczególności w sytuacji gdy w drodze dyrektywy instytucje wspólnotowe zobowiązały
państwa członkowskie do określonego postępowania, brak możliwości powołania się
przez podmioty prawa na ten akt przed sądem oraz brak możliwości
27
uwzględnienia go przez sądy krajowe jako elementu prawa wspólnotowego
ograniczyłby jego skuteczność („effet utile”);
że art. 177, pozwalający sądom krajowym zwrócić się do Trybunału z pytaniem
o ważność lub wykładnię każdego bez rozróżnienia aktu instytucji oznacza
również, iż podmioty prawa muszą móc powoływać się na te akty przed
wspomnianymi sądami;
że należy w każdym przypadku zbadać, czy charakter, logika i sformułowanie
rozpatrywanego przepisu mogą powodować jego bezpośrednią skuteczność
w stosunkach między państwami członkowskimi a jednostkami;
- sprawa 8/81 Becker
8
(…) na państwach będących adresatami dyrektywy ciąży zobowiązanie rezultatu, które
musi zostać wykonane w terminie wyznaczonym przez samą dyrektywę.
19
Wynika stąd, że we wszystkich przypadkach prawidłowego wykonania dyrektywy
wywiera ona skutki wobec jednostek poprzez przepisy wykonawcze wydane przez dane państwo
członkowskie (wyrok z dnia 6 maja 1980 r. w sprawie 102/79 Komisja przeciwko Belgii, Rec.
str. 1473).
20
Natomiast problemy szczególnego rodzaju powstają, w przypadku gdy państwo
członkowskie nie zapewniło poprawnego wykonania przepisów dyrektywy,
a w szczególności, w przypadku gdy przepisy dyrektywy nie zostały wykonane mimo
upływu terminu wyznaczonego do jej wykonania.
21
Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, a w ostatnim czasie z wyroku z dnia 5 kwietnia
1979 r. w sprawie 148/78 Ratti, Rec. str. 1629, wynika, że o ile na mocy art. 189
rozporządzenia są bezpośrednio stosowane, a w konsekwencji ze względu na swój charakter mogą
być bezpośrednio skuteczne, o tyle jednak nie wynika z tego, że inne kategorie aktów, do których
odnosi się ten artykuł, nie mogą nigdy wywołać analogicznych skutków.
22
Byłoby bowiem niezgodne z wiążącym charakterem, jaki mają dyrektywy na mocy
art. 189, aby jednostki pozbawione były możliwości powoływania się na obowiązki ustanowione
w dyrektywie.
23
Zwłaszcza w przypadku gdyby władze wspólnotowe nałożyły dyrektywą na państwa
członkowskie obowiązek podjęcia określonych działań, skuteczność („effet utile”)
takiego aktu zostałby osłabiony, gdyby zainteresowane podmioty nie mogły
powołać się na ten akt przed sądem, a sądy krajowe nie mogły uwzględnić
go jako elementu prawa wspólnotowego.
24 W konsekwencji państwo członkowskie, które nie wydało w wyznaczonym
terminie przepisów wykonawczych wymaganych przez dyrektywę, nie może
przeciwstawiać jednostkom niewykonania przez samo to państwo
obowiązków ciążących na nim na mocy dyrektywy.
25 W ten sposób, jeśli przepisy dyrektywy z punktu widzenia ich treści wydają się
28
bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, to wobec braku w wyznaczonych
terminach przepisów wykonawczych można się na nie powołać wobec
wszelkich przepisów prawa krajowego niezgodnych z dyrektywą, bądź też
jeśli ich charakter pozwala określić uprawnienia, jakich jednostki mogą
dochodzić od państwa.
 W przypadku dyrektyw skutek bezpośredni jest wyjątkiem, środkiem
pozwalającym na złagodzenie negatywnych dla jednostki skutków niewykonania
obowiązku prawidłowej implementacji dyrektywy przez P-CZ.
 Uzasadnienie bezpośredniego skutku dyrektyw
- wiążący charakter aktu
- zasada efektywności (effet utile)
- art. 177 TWE  dziś art. 267 TFUE: procedura pytania prejudycjalego
- zasada estoppel (zasada zaufania): non concedit venire contra factum proprium
 Przesłanki bezpośredniego skutku dyrektyw
1) upływ terminu implementacji
2) brak implementacji lub nieprawidłowa implementacja
3) norma dyrektywy jest wystarczająco jasna i precyzyjna oraz
bezwarunkowa (brak kryterium zupełności!)
4) z dyrektywy wynikają prawa dla jednostki lub jednostka powołuje się na
dyrektywę przeciwko sprzecznym z nią postanowieniom prawa krajowego
5) tylko w stosunkach jednostka-państwo: jednostka może powołać
bezpośrednio dyrektywę tylko przeciwko państwu, nigdy przeciwko innej
jednostce (!!!)
- zawsze w stosunkach wertykalnych
- w stosunkach horyzontalnych – kiedy drugą stroną stosunku
prawnego jest państwo (np. w roli pracodawcy)  sprawa 152/84
Marshall lub „podmiot państwowy” („emanacja państwa”)  sprawa
C-188/89 Foster i in. p. British Gas: dyrektywa może zostać powołana
przeciwko ciału, niezależnie od jego formy prawnej, które stało się odpowiedzialne,
na podstawie środka przyjętego przez państwo, za wykonywanie zadań
służby publicznej pod kontrolą państwa i wyposażone zostało w
tym celu w specjalne uprawnienia wykraczające poza te, które
wynikają ze zwykłych norm stosowanych w stosunkach między
jednostkami.
1.2. Prymat prawa UE
 Rozwiązywanie konfliktów między normami prawa – reguły kolizyjne: hierarchia
29
źródeł prawa w danym porządku, lex posterior…, lex specialis…
 Jak rozstrzygnąć konflikt między normą prawa UE a normą prawa krajowego? 
Zasada prymatu (pierwszeństwa) prawa UE jest regułą kolizyjną
 sprawa 4/64 Costa p. ENEL
(…) w odróżnieniu od zwyczajnych umów międzynarodowych traktat EWG ustanowił
własny porządek prawny, który został włączony do systemu prawnego państw członkowskich po
jego wejściu w życie i który ma charakter wiążący dla sądów krajowych;
bowiem państwa, ustanawiając na czas nieokreślony Wspólnotę wyposażoną we własne
instytucje, w osobowość i zdolność prawną, w zdolność do występowania we własnym imieniu w
obrocie międzynarodowym, a w szczególności w rzeczywiste uprawnienia władcze, wynikające z
ograniczenia kompetencji i przeniesienia uprawnień z tych państw na Wspólnotę, ograniczyły,
jakkolwiek w wąskich dziedzinach, swoje suwerenne prawa i stworzyły w ten sposób system prawa
mający zastosowanie do nich samych oraz do pochodzących z nich jednostek;
(…) w związku z włączeniem do prawa każdego z krajów członkowskich przepisów
pochodzenia wspólnotowego, a bardziej ogólnie ze względu zarówno na brzmienie, jak ducha
traktatu, państwa nie mogą uznawać pierwszeństwa przed porządkiem prawnym, jaki przyjęły
na zasadach wzajemności, jednostronnego, późniejszego przepisu, którego w związku z tym nie
mogą temu porządkowi prawnemu przeciwstawiać;
moc wiążąca prawa wspólnotowego nie może bowiem różnić się w poszczególnych państwach
w zależności od ich późniejszego wewnętrznego ustawodawstwa, gdyż zagroziłoby to realizacji
celów traktatu, o której mowa w art. 5 akapit drugi, i powodowałoby dyskryminację zabronioną
na mocy art. 7;
(…) zobowiązania podjęte na podstawie traktatu ustanawiającego Wspólnotę nie miałyby
charakteru bezwarunkowego, lecz jedynie ewentualny, gdyby mogły zostać zakwestionowane w
drodze późniejszych aktów ustawodawczych umawiających się stron
 Konsekwencje zasady prymatu – sprawa 106/77 Simmenthal
14
(…) bezpośrednie stosowanie oznacza z tego punktu widzenia, iż normy prawa
wspólnotowego winny wywierać w całości właściwe im skutki prawne,
w sposób jednolity we wszystkich państwach członkowskich, od momentu
wejścia w życie i przez cały okres obowiązywania;
(…)
17 ponadto, zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego
bezpośrednio stosowane postanowienia traktatu oraz akty wydawane przez
instytucje nie tylko powodują w stosunku do prawa krajowego państw
członkowskich, od chwili wejścia w życie, nieskuteczność z mocy prawa
wszelkich sprzecznych z nimi obowiązujących przepisów prawa krajowego,
30
ale także – jako integralne elementy porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego
z państw członkowskich, mające wyższą moc prawną – uniemożliwiają stanowienie
nowych, ważnych aktów prawa krajowego, gdyby były one niezgodne
z normami wspólnotowymi;
18 bowiem uznanie jakiejkolwiek mocy prawnej krajowych aktów normatywnych
naruszających zakres uprawnień ustawodawczych Wspólnoty lub z innego względu niezgodnych
z przepisami prawa wspólnotowego oznaczałoby zaprzeczenie mocy wiążącej zobowiązań
podjętych w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny przez państwa członkowskie na mocy traktatu
i zakwestionowanie tym samym fundamentów Wspólnoty;
(…)
21 (…) z całości powyższych rozważań wynika, iż każdy sąd krajowy orzekający
w ramach swoich kompetencji ma obowiązek stosować w całości prawo
wspólnotowe i zapewnić ochronę uprawnień wynikających z tego prawa dla
jednostek, odmawiając zastosowania jakiegokolwiek przepisu prawa
krajowego, który byłby ewentualnie z nim sprzeczny, zarówno
wcześniejszego, jak późniejszego od normy wspólnotowej;
22 (…) w związku z tym sprzeczne z wymogami wynikającymi z samej natury prawa
wspólnotowego byłyby wszelkie przepisy obowiązujące w krajowym porządku prawnym oraz
wszelka praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, powodujące ograniczenie skuteczności
tego prawa poprzez odmowę przyznania sądowi, w którego kompetencji leży jego zastosowanie,
uprawnienia do uczynienia, w momencie stosowania tego prawa, wszystkiego, co niezbędne do
pominięcia krajowych przepisów ustawowych stojących na przeszkodzie pełnej skuteczności prawa
wspólnotowego;
23 (…) byłoby tak, gdyby w przypadku sprzeczności między przepisem prawa wspólnotowego
a ustawą krajową rozstrzygnięcie tego konfliktu zastrzeżone było dla innego organu niż sąd, który
ma zastosować prawo wspólnotowe, wyposażonego we własne uprawnienia dyskrecjonalne, nawet
gdyby wynikające stąd przeszkody dla pełnej skuteczności tego prawa były tylko przejściowe;
24 (…) sąd krajowy, mający w ramach swoich kompetencji za zadanie
zastosować przepisy prawa wspólnotowego, zobowiązany jest zapewnić
pełną skuteczność tych norm, nie stosując w razie konieczności, z mocy
własnych uprawnień, wszelkich, nawet późniejszych, sprzecznych z nimi
przepisów ustawodawstwa krajowego, i nie można przy tym wymagać od
niego wnioskowania ani oczekiwania na zniesienie tych przepisów w drodze
ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym;
 Prymat stosowania a nie obowiązywania! Sprzeczność z prawem UE nie
powoduje automatycznie nieważności / derogacji prawa krajowego – to należy do
władz krajowych!
31
 Jakie organy krajowe są związane zasadami skutku bezpośredniego i prymatu?
- sądy krajowe
- sprawa C-103/88 Fratelli Constanzo p. Comune di Milano
(...) gdy spełnione są warunki, zgodnie z którymi jednostka może powołać dyrektywę przed sądem
krajowym (...), wszystkie organy administracyjne, włączając organy
zdecentralizowane takie jak samorządowe władze miejskie (municipalities), są
zobowiązane do stosowania tych postanowień.
 Wszystkie krajowe organy administracyjne, centralne, lokalne,
samorządowe mają obowiązek stosować prawo unijne i niestosować
sprzecznego z nim prawa krajowego, a jednostki mogą się powoływać na
praw unijne przeciwko nim.
 Prymat nad wszystkimi źródłami prawa krajowego – sprawa C-224/97 Ciola (decyzje
administracyjne), sprawa C-285/98 Tanja Kreil (konstytucja?).
Status zasady prymatu w TL – Deklaracja nr 17 dołączona do TL
17. Deklaracja odnosząca się do pierwszeństwa
Konferencja przypomina, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej Traktaty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają
pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich na warunkach ustanowionych przez
wspomniane orzecznictwo.
1.3. Skutek pośredni – prounijna wykładnia prawa krajowego
 Skutek pośredni oznacza obowiązek interpretacji prawa krajowego zgodnie z treścią i
celem prawa UE (wykładnia zgodna / lojalna / przyjazna / przychylna itp.).
 Początek  skutek dyrektyw – sprawa 14/83 von Colson.
 Granice skutku pośredniego – sprawa 80/86 Kolpinghuis.
 Podsumowanie reguł i warunków odnoszących się do skutku pośredniego – sprawa C212/04 Adeneler
108 Należy przypomnieć, że stosując prawo wewnętrzne, sądy krajowe
zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni
w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy, by osiągnąć
przewidziany w niej rezultat, a zatem dostosować się do art. 249 akapit trzeci WE (zob.
w szczególności wyrok z dnia 5 października 2004 r. w sprawach połączonych od C-397/01
do C-403/01 Pfeiffer i in., Rec. str. I-8835, pkt 113 i cytowane tam orzecznictwo).
Obowiązek zgodnej wykładni dotyczy wszystkich krajowych przepisów
prawnych, zarówno wcześniejszych, jak i późniejszych w stosunku do rozpatrywanej dyrektywy
32
(zob. w szczególności wyroki z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie C-106/89 Marleasing,
Rec. str. I-4135, pkt 8, i w ww. sprawie Pfeiffer i in., pkt 115).
(…)
110 Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek odniesienia się do treści dyrektywy przy
dokonywaniu wykładni i stosowaniu odpowiednich przepisów prawa krajowego jest
ograniczony przez ogólne zasady prawa, w szczególności zasadę pewności
prawa i braku retroaktywności prawa, i nie może służyć jako podstawa dla
dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem (zob. podobnie wyrok
z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03 Pupino, Rec. p. I-5285, pkt 44 i 47).
111 Zasada zgodnej wykładni wymaga jednakże, by sądy krajowe czyniły wszystko
co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa
krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, by
zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy i dokonać rozstrzygnięcia
zgodnego z realizowanymi przez nią celami (zob. ww. wyrok w sprawie Pfeiffer i in., pkt 115,
116, 118 i 119).
(…)
113 W celu bardziej precyzyjnego określenia daty, w której po stronie sądu krajowego powstaje
obowiązek stosowania zasady zgodnej wykładni, należy podkreślić, że obowiązek ten, wynikający
z art. 10 akapit drugi WE i art. 240 akapit trzeci WE, jak i z samej dyrektywy, został
nałożony w szczególności w przypadku braku bezpośredniej skuteczności postanowień dyrektywy,
czy to wobec okoliczności, że odpowiedni przepis dyrektywy nie jest wystarczająco jasny, precyzyjny
i bezwarunkowy dla bezpośredniej skuteczności, czy też wobec okoliczności, że stronami sporu są
wyłącznie jednostki.
114 Należy dodać, że przed upływem terminu na dokonanie transpozycji dyrektywy państwom
członkowskim nie można zarzucić, że nie ustanowiły jeszcze w swych porządkach prawnych
środków wykonujących dyrektywę (zob. wyrok z dnia 18 grudnia 1997 r. w sprawie C-129/96
Inter-Environnement Wallonie, Rec. str. I-7411, pkt 43).
115 Wynika z tego, że w razie spóźnionej transpozycji dyrektywy ciążący na sądach krajowych
ogólny obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego w sposób zgodny z dyrektywą
powstaje z chwilą upływu terminu na dokonanie transpozycji dyrektywy.
(…)
117 (…) przewidziany w art. 10 akapit drugi WE, art. 249 akapit trzeci i w samej
dyrektywie obowiązek podjęcia przez państwo członkowskie wszelkich
środków koniecznych dla osiągnięcia rezultatu wskazanego w tej
dyrektywie, wiąże wszystkie władze krajowe, włącznie z władzą sądowniczą
w zakresie jej właściwości (zob. w szczególności ww. wyroki w sprawie InterEnvironnement Wallonie, pkt 40, i Pfeiffer i in., pkt 110 oraz cytowane tam orzecznictwo).
(…)
123 (…) począwszy od daty wejścia w życie dyrektywy sądy państw członkowskich
zobowiązane są tak dalece jak jest to możliwe do powstrzymania się od dokonywania wykładni
33
prawa wewnętrznego w sposób, który poważnie zagrażałby − po upływie terminu dla jej
transpozycji − osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu.
124 W świetle powyższych rozważań na pierwsze pytanie należy odpowiedzieć, że w razie
dokonania transpozycji dyrektywy do porządku prawnego danego państwa członkowskiego po
terminie oraz przy braku bezpośredniej skuteczności odpowiednich przepisów tejże dyrektywy,
sądy krajowe są zobowiązane, z chwilą upływu terminu transpozycji, do
dokonywania wykładni prawa wewnętrznego tak dalece jak jest to możliwe,
w świetle brzmienia dyrektywy i realizowanego przez nią celu, tak by
osiągnięte zostały rezultaty wskazane dyrektywą, przychylając się do
najbardziej zgodnej z tym celem wykładni przepisów krajowych oraz do
przedstawienia rozstrzygnięcia zgodnego z postanowieniami tej dyrektywy.
1.4. Incydentalny skutek dyrektyw
 Brak skutku bezpośredniego dyrektyw w stosunkach między jednostkami.
 P-CZ mają jednak obowiązek niestosowania przepisów krajowych naruszających
dyrektywy – także w stosunkach między jednostkami  to jest incydentalny skutek
dyrektywy – sprawa C-194/94 CIA Security International, sprawa C-201/02 Delena Wells
 dyrektywa nie tworzy w takich sytuacjach ani praw, ani obowiązków dla jednostek
 nie dochodzi do bezpośredniego zastosowania dyrektywy, ale do
„niekorzystnego oddziaływania dyrektywy na prawa jednostki” (ETS w sprawie C201/02 Delena Wells).
1.5. Obiektywny skutek dyrektyw
 Obiektywny skutek dyrektywy polega na obowiązku uwzględniania przez sądy
krajowe dyrektywy z urzędu w celu zapewnienia jej pełnej efektywności, w związku z
badaniem zgodności prawa krajowego (ustawy, decyzji administracyjnej itp.) z dyrektywą.
- sprawy C-240/98 i C-244/98 Océano Grupo Editorial SA.
1.6. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za naruszenie
prawa UE
 Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej P-CZ za naruszenie prawa WE / UE
została sformułowana w sprawach C-6/90 i C-9/90 Francovich i Bonifaci i in.
31 Należy przede wszystkim przypomnieć, że traktat EWG ustanowił własny porządek
prawny, włączony do systemu prawnego państw członkowskich i wiążący dla ich sądów, którego
podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, lecz także pochodzące z nich jednostki i który
34
nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może również być źródłem uprawnień
stanowiących element statusu prawnego tych jednostek; nie muszą to być uprawnienia nadane
wprost w traktacie, lecz powstają one również jako skutek zobowiązań, które traktat nakłada
w sposób ściśle określony zarówno na jednostki, jak i na państwa członkowskie oraz instytucje
wspólnotowe (zob. wyrok z dnia 5 lutego 1963 r. w sprawie 26/62 Van Gend en Loos, Rec.
str. 3, i wyrok z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64 Costa, Rec. str. 1141).
32 Trzeba również przypomnieć, że jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, do sądów
krajowych, które w ramach swoich kompetencji mają za zadanie stosować
przepisy prawa wspólnotowego, należy zapewnienie skuteczności tych norm
i ochrona wynikających z nich uprawnień jednostek (zob. w szczególności wyrok
z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77 Simmenthal, Rec. str. 629, pkt 16, i wyrok z dnia
19 czerwca 1990 r. w sprawie C-213/98 Factortame, Rec. str. I-2433, pkt 19).
33 Należy stwierdzić, że brak możliwości uzyskania przez jednostki
odszkodowania w przypadku spowodowania uszczerbku dla ich uprawnień
poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które może być przypisane
państwu członkowskiemu prowadziłoby do podważenia pełnej skuteczności
norm wspólnotowych oraz osłabienia ochrony praw, których są one źródłem.
34 Możliwość dochodzenia naprawienia przez państwo członkowskie szkody jest szczególnie
niezbędna w sytuacji, gdy jak w niniejszej sprawie, skuteczność norm wspólnotowych jest
uzależniona od działania tego państwa, w związku z czym jednostki nie mogą, w braku tego
działania, powoływać się przed sądami krajowymi na uprawnienia, jakie przyznaje im prawo
wspólnotowe.
35 Jak stąd wynika, zasada odpowiedzialności państwa za szkody
wyrządzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które
może być mu przypisane, jest nieodłączną częścią systemu traktatu.
36 Obowiązek naprawienia przez państwo członkowskie szkody znajduje również podstawę
w art. 5 traktatu, zgodnie z którym państwa członkowskie zobowiązane są
podjąć wszelkie działania o charakterze ogólnym lub jednostkowym,
niezbędne w celu wykonania zobowiązań, jakie ciążą na nich na mocy prawa
wspólnotowego. Wśród zobowiązań tych znajduje się zaś obowiązek usunięcia
niezgodnych z prawem skutków naruszenia prawa wspólnotowego (zob.,
w odniesieniu do analogicznego postanowienia art. 86 traktatu EWWiS, wyrok z dnia
16 grudnia 1960 r. w sprawie 6/60 Humblet, Rec. str. 1125).
37 Z całości powyższych rozważań wynika, ze prawo wspólnotowe ustanawia
zasadę, zgodnie z którą państwa członkowskie zobowiązane są naprawić
szkody wyrządzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wspólnotowego,
które może być mu przypisane.
 Przesłanki odpowiedzialności
35
- naruszenie obowiązku implementacji dyrektywy – sprawy C-6/90 i C-9/90
Francovich
1) rezultatem przewidzianym przez dyrektywę jest przyznanie praw
jednostkom
2) treść tych praw da się określić na podstawie przepisów dyrektywy
3) istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym PCZ a szkodą poniesioną przez jednostkę
- sprawy poł. C-46/93 Brasserie du Pecheur i C-48/93 Factortame – naruszenie
bezpośrednio skutecznej normy Traktatu przez prawodawcę krajowego 
bezprawność legislacyjna
 zasada odpowiedzialności państwa nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie
dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego, bezpośrednie
stosowanie stanowi tylko gwarancję minimum
 odpowiedzialność powstaje we wszystkich przypadkach naruszenia
prawa wspólnotowego (...) bez względu na to, jaki organ państwowy pogwałcił
normy wspólnotowe.
 Przesłanki
1) norma, na którą powołuje się skarżący musi mieć na celu przyznanie praw
jednostce
2) naruszenie jest wystarczająco poważne (władze prawodawcze w sposób
oczywisty i rażący przekroczyły granice swobody uznania)
3) bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą
 są to ogólne przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej.
- Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia – sprawa C-5/94
Hedley Lomas
(...) jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia postanowień prawa wspólnotowego
przyznających prawa jednostkom, w czasie popełniania naruszenia nie miało prawnej możliwości
wyboru lub miało ograniczone możliwości działania według swojego uznania lub nie miało ich
wcale, jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające
do uznania, iż miało miejsce wystarczająco poważne naruszenie, co jest
przesłanką konieczną do powstania obowiązku naprawienia szkody jednostce.
- Odpowiedzialność za orzeczenia sądowe – sprawa C-224/01 Gerhard Köbler p.
Austrii – potwierdzenie przesłanek dotyczących bezprawności legislacyjnej.
2. Obowiązek zapewnienia efektywności prawa UE w prawie krajowym
 Zasada lojalności (szczerej /lojalnej współpracy) – art. 4 ust. 3 TUE (d. art. 10 TWE)
36
– ogólne zobowiązanie P-CZ do wykonywania unijnych zobowiązań (w istocie jest to
wariant zasady pacta sunt servanda)
Artykuł 4
(…)
3.
Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się
szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.
Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne
właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów
lub aktów instytucji Unii.
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i
powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby
zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.
2.1. Pojęcie implementacji prawa UE i zakres związania organów państwa
obowiązkiem implementacji
 Implementacja oznacza zapewnie pełnej skuteczności normom prawa UE w
wewnętrznym porządku prawnym
- w wąskim znaczeniu, zwłaszcza w odniesieniu do dyrektyw oznacza transpozycję
– przyjęcie przez P-CZ przepisów krajowych w celu realizacji zobowiązań
wynikających z prawa UE (zwłąszcza dyrektyw)
- w znaczeniu szerokim obejmuje całokształt działań organów krajowych
zmierzających do zapewnienia efektywności prawa UE: prawotwórczych,
stosowania prawa przez administrację i sądy zgodnie z prawem UE, stosowania
omówionych wcześniej zasad skutku bezpośredniego, prymatu, skutku
pośredniego, odpowiedzialności odszkodowawczej
 Obowiązek implementacji ciąży na wszystkich organach P-CZ – prawodawczych,
administracyjnych (w tym samorządowych), sądowych
37