rozbiór gramatyczny zdań
Transkrypt
rozbiór gramatyczny zdań
Aleksandra Rymanowska-Doleżal JĘZYK POLSKI 5 Ćwiczenia i karty pracy dla klasy piątej szkoły podstawowej część 1 . Zgorzelec – Szkoła Podstawowa „Tęcza” ILUSTRACJE: Grzegorz Rutkowski GRAFIKA KOMPUTEROWA: Anna Bieganowska Jacek Bieganowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal PROJEKT OKŁADKI: Grzegorz Rutkowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal GRAMATYKA MORFOLOGIA F FO ON NE ETTYYK KA A F FLLE EK KSSJJA A SSŁŁO OW WO OTTW WÓ ÓR RSSTTW WO O SSK KŁŁA AD DN NIIA A FFO ON NE ET TY YK KA A Fonetyka – utrwalenie wiadomości………………….…………. 3 FFL LE EK KSSJJA A Części mowy – odmienne ……………………….…………. Części mowy – nieodmienne ...………………….…………. Rodzaje ……………………………………………………. Rozbiór gramatyczny zdań ……………………………….. Konkurs gramatyczny ……………………………………. Rozbiór gramatyczny zdań ………………………………. Próbny sprawdzian .……………………………………… 2 4 5 6 8 18 20 22 Aleksandra Rymanowska-Doleżal FONETYKA Ćwiczenie: 1. Poukładaj podane wyrazy w porządku alfabetycznym. Witek, Witold, Wiesia, Wanda, Weronika, Weronka, Wojtek, Wojtuś Władek, Włodek ..................., ..................., ....................., ....................., ..................., ................., ....................., ....................., ....................., ................., Ćwiczenie: 2. Uzupełnij tabelkę według wzoru. litery głoski samogłoski piszę szukam 5 4 2 spółgłoski i, ę 2 p', sz, widzisz dziennik szpieg choinka Ćwiczenie: 3. Wypisz z podanych wyrazów litery oznaczające głoski nosowe. nerka - ...................... rączka - ...................... węgiel - ...................... lęk - ...................... Ćwiczenie: 4. Podziel podane wyrazy na sylaby i zaznacz sylabę akcentowaną. zeszyt ................................ botanika gramatyka .............................. siedzielibyśmy ................................. wiadomość .............................. czytaliście ................................. wiaderko ................................. kolorowałyśmy ............................... 3 ................................. Aleksandra Rymanowska-Doleżal CZĘŚCI MOWY ODMIENNE czasownik cz. rzeczownik rz. przymiotnik pm. zaimek z. liczebnik l. Odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie? Odmienia się przez: liczby: pojedyncza mnoga osoby: ja, ty, on, ona, ono my, wy, oni, one rodzaj: m. ż. n. m-os., niem-os. czas: przeszły, teraźniejszy, przyszły (f. pr. i f. zł.) liczby: pojedyncza mnoga M. kto? co? D. kogo? czego? C. komu? czemu? B. kogo? co? N. z kim? z czym? Ms. o kim? o czym? W. przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje. Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany rodzaj: męski (ten), żeński (ta), nijaki (to) liczby: pojedyncza mnoga rodzaje: m. ż. n. m-os., niem-os. jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W. ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one, kto, co, nikt, nic, ktoś, coś, ktokolwiek, cokolwiek, ten, tamten, taki, ów, mój, twój, wasz, jaki, jakiś, który, czyj, swój, nasz, inny, ta, ci, te, każdy, żaden, niczyj, ile? tyle? ileś? tak, tu, tam, wtedy, jak, gdzie, kiedy, gdzieś, skąd, dokąd, nigdy, którędy, tamtędy, stamtąd, sobie, kiedyś, tędy, wszędzie, się, siebie, jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, pierwszy, drugi, trzeci, pół, ćwierć, dwie trzecie, półtora, dwoje, troje, czworo, pięcioro, Odpowiada na pytania tych części mowy, które zastępuje. ile? który z kolei? czasownik – liczba…… , osoba……. , rodzaj …………. , czas …… poj., ja, ty, on, ona, ono (męski, żeński, nijaki) mn. my, wy, oni, one (m-os. ci, niem-os. te) rzeczownik – liczba…… , przypadek……. , (poj., mn.) (M. D. C. B. N. Ms. W.) przymiotnik – liczba…… , przypadek……. , poj., M. D. C. B. N. Ms. W. mn. M. D. C. B. N. Ms. W 4 rodzaj …………. , (męski, żeński, nijaki) rodzaj …………. , (męski, żeński, nijaki) (m-os. ci, niem-os. te) Aleksandra Rymanowska-Doleżal CZĘŚCI MOWY NIEODMIENNE przysłówek psł. przyimek pim. spójnik s. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy? jasno, długo, dużo, krótko, niespodziewanie, wczoraj, jutro, sprytnie, po, z, o, na, we, w, nad, przed, pod, przy, za, przez, od, do, dla, u, około, koło, obok, bez, prócz, oprócz, naokoło, dookoła, podług, według, wśród, pośród, środkiem, w poprzek, wprost, zamiast, wewnątrz, zewnątrz, względem, blisko, niedaleko, wzdłuż, ku, przeciw, przeciwko, wbrew, dzięki, naprzeciwko, naprzeciw, mimo, pomimo, między, pomiędzy, i, oraz, a, ani, lecz, lub, ale, zatem, toteż, również, jednak, zaś, natomiast, albo, czy, bądź, więc, dlatego, czyli, przeto, tudzież, że, iż, bo, żeby, aby, jeżeli, ponieważ, aż, gdyby, chociaż, gdy, gdyż, choć, bowiem, zanim. Dodatkowo w klasie szóstej poznasz: partykuła wykrzyknik nie – partykuła przecząca tak – partykuła twierdząca bym, byś, by, byśmy, czy, niech, aby, niechaj, byle, bodaj, chyba, no, li, ach! och! bęc! brzdęk! o! hej! hop! hen! oj! ej! 5 Aleksandra Rymanowska-Doleżal RODZAJE CZASOWNIKI r. męski (ten) r. żeński (ta) lp. lm. r. m-os. (ci) r. niem-os. (te) r. nijaki (to) RZECZOWNIKI r. męski (ten) r. żeński (ta) lp. lm. r. nijaki (to) PRZYMIOTNIKI r. męski (ten) r. żeński (ta) lp. lm. r. m-os. (ci) r. niem-os. (te) r. nijaki (to) 6 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Zadanie: 1. Określ część mowy, liczbę i rodzaj. mała - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., dziewczynka - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., małe - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., dziewczynki - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., dzielny - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., chłopiec - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., dzielni - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., chłopcy - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., groźny - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., pies - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., groźne - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., psy - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., miły - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., kotek - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., miłe - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., kotki - ……….……. , liczba ……., rodzaj ………….., 7 Aleksandra Rymanowska-Doleżal ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ Podpisz części mowy i określ formy gramatyczne: czasowników, rzeczowników i przymiotników. Wesołe dziecko poszło wczoraj do swojej kochanej szkoły. wesołe dziecko poszło – przymiotnik – rzeczownik – czasownik wczoraj do swojej kochanej szkoły - przysłówek – przyimek – zaimek – przymiotnik – rzeczownik - lp., M., r. nijaki - lp., M., r. nijaki - lp., os. 3., czas przeszły, r. nijaki - lp., D., r. żeński - lp., D., r. żeński Wesołe dzieci poszły wczoraj do swoich kochanych szkół. wesołe dzieci poszły – przymiotnik – rzeczownik – czasownik wczoraj do swoich kochanych szkół - przysłówek – przyimek – zaimek – przymiotnik – rzeczownik - lm., M., r. niem-os. - lm., M., r. nijaki - lm., os. 3., czas przeszły, r. niem-os. - lm., D., r. niem-os. - lm., D., r. żeński 8 Zwróć uwagę na różne rodzaje rzeczownika i przymiotnika w liczbie mnogiej. Aleksandra Rymanowska-Doleżal Moja wspaniała mama upiekła wieczorem pyszne ciasto z soczystymi truskawkami. moja - zaimek wspaniała - przymiotnik - lp., M., r. żeński mama - rzeczownik - lp., M., r. żeński upiekła - czasownik wieczorem - przysłówek pyszne - przymiotnik - lp., B., r. nijaki ciasto - rzeczownik - lp., B., r. nijaki z - przyimek - lp., os. 3., czas przeszły, r. żeński soczystymi - przymiotnik - lm., N., r. niem-os. truskawkami – rzeczownik - lm., N., r. żeński Zwróć uwagę na różne rodzaje rzeczownika i przymiotnika w liczbie mnogiej. 9 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Pracowita gospodyni upiekła niedawno smaczne ciasto z soczystym owocem. pracowita - …………………………………...........………… gospodyni - …………………………………...........………… upiekła - …………………………………...........………… niedawno - …………………………………...........………… smaczne - …………………………………...........………… ciasto - …………………………………...........………… z - …………………………………...........………… soczystym - …………………………………...........………… owocem - …………………………………...........………… Zwróć uwagę na następne zdanie. Podałam rzeczowniki, przymiotniki i czasownik z poprzedniego zdania – ale w liczbie mnogiej. Pamiętaj, że: - przymiotniki i czasowniki w liczbie mnogiej posiadają rodzaj m-os. lub rodzaj niem-os., - rzeczowniki nie odmieniają się przez rodzaje. Chcąc określić rodzaj rzeczownika, zadajesz pytanie kto? co? w lp. wówczas określasz rodzaj: męski ten, żeński ta, nijaki to: ciastami – kto? co? w lp. ciasto - to ciasto - r. nijaki lampie – kto? co? w lp. lampa - ta lampa - r. żeński owocom – kto? co? w lp. owoc - ten owoc - r. męski 10 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Pracowite gospodynie upiekły niedawno smaczne ciasta z soczystymi owocami. pracowite - …………………………………...........………… gospodynie - …………………………………...........………… upiekły - …………………………………...........………… niedawno - …………………………………...........………… smaczne - …………………………………...........………… ciasta - …………………………………...........………… z - …………………………………...........………… soczystymi - …………………………………...........………… owocami - …………………………………...........………… 11 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Mała, wesoła dziewczynka poszła chętnie do pobliskiego sklepu po karmelowego cukierka i mleczną czekoladę z chrupiącym orzechem. mała - …………………………………...........………… wesoła - …………………………………...........………… dziewczynka - …………………………………...........………… poszła - …………………………………...........………… chętnie - …………………………………...........………… do - …………………………………...........………… pobliskiego - …………………………………...........………… sklepu - …………………………………...........………… po - …………………………………...........………… karmelowego - …………………………………...........………… cukierka - …………………………………...........………… i - spójnik mleczną - …………………………………...........………… czekoladę - …………………………………...........………… z - …………………………………...........………… chrupiącym - …………………………………...........………… orzechem - …………………………………...........………… 12 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Małe, wesołe dziewczynki poszły chętnie do pobliskich sklepów po karmelowe cukierki i mleczne czekolady z chrupiącymi orzechami. małe - …………………………………...........………… wesołe - …………………………………...........………… dziewczynki - …………………………………...........………… poszły - …………………………………...........………… chętnie - …………………………………...........………… do - …………………………………...........………… pobliskich - …………………………………...........………… sklepów - …………………………………...........………… po - …………………………………...........………… karmelowe - …………………………………...........………… cukierki - …………………………………...........………… i - spójnik mleczne - …………………………………...........………… czekolady - …………………………………...........………… z - …………………………………...........………… chrupiącymi - …………………………………...........………… orzechami - …………………………………...........………… 13 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Pilny uczeń z mojej klasy napisał wczoraj ciekawe wypracowanie o najlepszej przygodzie. pilny - …………………………………...........………… uczeń - …………………………………...........………… z - …………………………………...........………… mojej - …………………………………...........………… klasy - …………………………………...........………… napisał - …………………………………...........………… wczoraj - …………………………………...........………… ciekawe - …………………………………...........………… wypracowanie - …………………………………...........………… o - …………………………………...........………… najlepszej - …………………………………...........………… przygodzie - …………………………………...........………… 14 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Pilni uczniowie z naszych klas napisali wczoraj ciekawe wypracowania o najlepszych przygodach. pilni - …………………………………...........………… uczniowie - …………………………………...........………… z - …………………………………...........………… naszych - …………………………………...........………… klas - …………………………………...........………… napisali - …………………………………...........………… wczoraj - …………………………………...........………… ciekawe - …………………………………...........………… wypracowania - …………………………………...........………… o - …………………………………...........………… najlepszych - …………………………………...........………… przygodach - …………………………………...........………… 15 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Prawdziwi przyjaciele uwielbiają przebywać w swoim towarzystwie. prawdziwi - …………………………………...........………… przyjaciele - …………………………………...........………… uwielbiają - …………………………………...........………… przebywać - …………………………………...........………… w - …………………………………...........………… swoim - …………………………………...........………… towarzystwie - …………………………………...........………… Zielona żaba skacze zwinnie po mokrej łące. ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… 16 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Młody, silny chłopiec pomógł wczoraj swoim sąsiadom przy ciężkiej pracy w drewnianym garażu. ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… ………………….……. - ……………….……………………………....………… 17 Aleksandra Rymanowska-Doleżal KONKURS GRAMATYCZNY Uczestnicy konkursu: 1. ……………………………………………… 2. ……………………….…………………….. 3. ……………………….…………………….. 4. ……………………….…………………….. 1. ....................... przymiotnik M. lp. r. ż. ........................ przyimek ........................ rzeczownik M. lp. r. ż. ........................... czasownik 3. os. lp. cz. przeszły, r. ż. .............................. ............................ . przymiotnik rzeczownik D. lp. r. m. D. lp. r. m. 2. ...................... przymiotnik M. lp. r.m. ........................ rzeczownik M. lp. r.m. ........................... czasownik .................. zaimek 3.os. lp. cz. teraź. r.m. .......................... ................. ................ ………………… …...................... przysłówek przyimek zaimek przymiotnik rzeczownik N. lm. r. m-os. N. lm. r. m. 18 Aleksandra Rymanowska-Doleżal 3. ........................ ........................ ........................... zaimek rzeczownik czasownik M. lp. r. ż. 3.os. lp. cz. przeszły r. ż. ........................... przysłówek ....................... ......................... . przymiotnik rzeczownik B. lm. r.niem-os. B. lm. r.ż. 4. ....................... ....................... przyimek przymiotnik D. lp. r. n. ........................... rzeczownik D. lp. r. n. ........................ czasownik ............................ ............................. przymiotnik rzeczownik 1.os. lm. cz. przeszły, r. m-os. B. lp. r. niem-os. B. lp. r. ż. WESOŁA KSIĄŻKI NIEDAWNO BAWI DŁUGO POBLISKIEGO ALA ZABAWKI ZANIEŚLIŚMY DO DO ZE CHŁOPIEC STARE NAJFAJNIEJSZYMI NASZA POSZŁA SIĘ BABCIA SKLEPU PRZECZYTAŁA 19 MAŁY SWOIMI KOLEGAMI CIEKAWE PRZEDSZKOLA DUŻEGO Aleksandra Rymanowska-Doleżal ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ DLA AMBITNYCH Na oceny celujące: 1. Mała Ala poszła wczoraj do dużego sklepu spożywczego po świeży chleb, smaczne pączki i puszyste bułki z makiem. 2. Moja najlepsza koleżanka kupiła nam wczoraj najmodniejsze, brązowe buty w pobliskim sklepie obuwniczym. 3. Wspaniałomyślny Tadeusz zaplanował niespodziewanie wycieczkę górską. 4. Wygłodniałe zwierzęta czekały cierpliwie na smaczną paszę. 5. Do naszej wspaniałej cioci przyjechali znajomi z pracy i z dawnych lat szkolnych. 6. Zapobiegawczy dziadek zadbał niedawno o nasze zapasy na mroźne, zimowe dni. 7. Moja najlepsza koleżanka przywiozła grzecznym chłopcom wspaniałe upominki z dalekiej, egzotycznej podróży. 8. Moje najlepsze koleżanki przywiozły grzecznemu chłopcu wspaniałe upominki z dalekich, egzotycznych podróży. 9. Młodzi panowie kupili ciekawe książki i atlas świata. 20 Aleksandra Rymanowska-Doleżal 10. Zaciekawiony chłopiec patrzył uważnie na drugi, niekończący się brzeg i myślał o wczorajszym, niesamowitym wydarzeniu. 11. Rozmarzonemu Adamowi roją się w głowie dalekie podróże. 12. Miły człowiek przypomniał dyskretnie swojemu przyjacielowi o ważnej tajemnicy. 13. Niebieskie stworki zorganizowały niespodziewanie wspaniałą uroczystość urodzinową w pobliskim zielonym lesie. 14. Moja ulubiona sąsiadka przeczytała niedawno ciekawy artykuł w renomowanym czasopiśmie. 15. Do nowoczesnego teatru przyjechali wczoraj nowi, wybitni aktorzy z sąsiedniego województwa. 16. Do nowoczesnego teatru przyjechali wczoraj nowi, wybitni aktorzy z sąsiedniego województwa. 17. Uliczny kramarz sprzedawał ciągle prażoną kukurydzę. 18. Murarze przywykli do ciężkiej pracy na pobliskiej budowie. 19. „Zostawiłem ojca, matkę, zamek w moim mieście.” 20. „Młody człowiek pozazdrościł wiatrowi swobody...” 21. Zdumiony sprzedawca przyglądał się pilnie swojemu zadziwiającemu pracownikowi. 22. „Kiedy czegoś gorąco pragniesz , to cały wszechświat sprzyja potajemnie twojemu pragnieniu.” 23. Rozróżnianie części mowy nie sprawia nam trudności. 21 Aleksandra Rymanowska-Doleżal PRÓBNY SPRAWDZIAN ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ Po omówieniu, policz punkty: ………………./ 40p. Zapobiegawczy dziadek zadbał niedawno o nasze zapasy na mroźne zimowe dni. zapobiegawczy - …….. - ……………………………………………. dziadek - …….. - ……………………………………………. zadbał - …….. - ……………………………………………. niedawno - …….. - ……………………………………………. o - …….. - ……………………………………………. nasze - …….. - ……………………………………………. zapasy - …….. - ……………………………………………. na - …….. - ……………………………………………. mroźne - …….. - ……………………………………………. zimowe - …….. - ……………………………………………. dni - …….. - ……………………………………………. 22 Aleksandra Rymanowska-Doleżal Moja najlepsza koleżanka przywiozła grzecznym chłopcom wspaniałe upominki z dalekich, egzotycznych podróży. moja - …….. - ……………………………………………. najlepsza - …….. - ……………………………………………. koleżanka - …….. - ……………………………………………. przywiozła - …….. - ……………………………………………. grzecznym - …….. - ……………………………………………. chłopcom - …….. - ……………………………………………. wspaniałe - …….. - ……………………………………………. upominki - …….. - ……………………………………………. z - …….. - ……………………………………………. dalekich - …….. - ……………………………………………. egzotycznych - …….. - ……………………………………………. podróży - …….. - ……………………………………………. 23 Aleksandra Rymanowska-Doleżal 24 Aleksandra Rymanowska-Doleżal 25 Aleksandra Rymanowska-Doleżal