rozbiór gramatyczny zdań

Aleksandra Rymanowska-Doleżal
JĘZYK POLSKI
5
Ćwiczenia i karty pracy
dla klasy piątej szkoły podstawowej
część
1
Zgorzelec 2012/13
ILUSTRACJE:
Grzegorz Rutkowski
GRAFIKA KOMPUTEROWA:
Anna Bieganowska
Jacek Bieganowski
Aleksandra Rymanowska-Doleżal
PROJEKT OKŁADKI:
Grzegorz Rutkowski
Aleksandra Rymanowska-Doleżal
GRAMATYKA
MORFOLOGIA
F
FO
ON
NE
ETTYYK
KA
A F
FLLE
EK
KSSJJA
A SSŁŁO
OW
WO
OTTW
WÓ
ÓR
RSSTTW
WO
O
SSK
KŁŁA
AD
DN
NIIA
A
FFO
ON
NE
ET
TY
YK
KA
A
Fonetyka – utrwalenie wiadomości………………….………….
3
FFL
LE
EK
KSSJJA
A
Części mowy – odmienne ……………………….………….
Części mowy – nieodmienne ...………………….………….
Rodzaje …………………………………………………….
Rozbiór gramatyczny zdań ………………………………..
Konkurs gramatyczny …………………………………….
Rozbiór gramatyczny zdań ……………………………….
Próbny sprawdzian .………………………………………
2
4
5
6
8
18
20
22
FONETYKA
Ćwiczenie: 1. Poukładaj podane wyrazy w porządku alfabetycznym.
Witek, Witold, Wiesia, Wanda, Weronika, Weronka, Wojtek, Wojtuś Władek, Włodek
..................., ..................., ....................., ....................., ...................,
................., ....................., ....................., ....................., .................,
Ćwiczenie: 2. Uzupełnij tabelkę według wzoru.
litery
głoski
samogłoski
piszę
szukam
5
4
2
i, ę
spółgłoski
2
p', sz,
widzisz
dziennik
szpieg
choinka
Ćwiczenie: 3. Wypisz z podanych wyrazów litery oznaczające głoski nosowe.
nerka
- ......................
rączka
- ......................
węgiel
- ......................
lęk
- ......................
Ćwiczenie: 4. Podziel podane wyrazy na sylaby i zaznacz sylabę akcentowaną.
zeszyt
................................
botanika
gramatyka
..............................
siedzielibyśmy .................................
wiadomość
..............................
czytaliście
.................................
wiaderko
.................................
kolorowałyśmy ...............................
.................................
3
CZĘŚCI MOWY ODMIENNE
czasownik
cz.
rzeczownik
rz.
przymiotnik
pm.
Odpowiada na pytania:
Co robi?
Co się z nim dzieje?
W jakim jest stanie?
Odmienia się przez:
M. kto? co?
D. kogo? czego?
C. komu? czemu?
B. kogo? co?
N. z kim? z czym?
Ms. o kim? o czym?
W.
liczby:
jaki? jaka? jakie?
czyj? czyja? czyje?
który? która? które?
liczby:
pojedyncza
mnoga
osoby: ja, ty, on, ona, ono my, wy, oni, one
rodzaj:
m. ż. n.
m-os., niem-os.
czas:
przeszły, teraźniejszy, przyszły (f. pr. i f. zł.)
pojedyncza
mnoga
przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W.
Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje.
Każdy rzeczownik ma na stałe przypisany
rodzaj:
męski (ten), żeński (ta), nijaki (to)
liczby:
pojedyncza
mnoga
rodzaje:
m. ż. n.
m-os., niem-os.
przypadki: M. D. C. B. N. Ms. W.
zaimek
z.
liczebnik
Odpowiada na pytania
tych części mowy,
które zastępuje.
ile? który z kolei?
l.
ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one, kto, co,
nikt, nic, ktoś, coś, ktokolwiek, cokolwiek, ten,
tamten, taki, ów, mój, twój, wasz, jaki, jakiś,
który, czyj, swój, nasz, inny, ta, ci, te, każdy,
żaden, niczyj, ile? tyle? ileś? tak, tu, tam, wtedy, jak, gdzie, kiedy, gdzieś, skąd, dokąd, nigdy, którędy, tamtędy, stamtąd, sobie, kiedyś,
tędy, wszędzie, się, siebie,
jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, pierwszy,
drugi, trzeci, pół, ćwierć, dwie trzecie,
półtora, dwoje, troje, czworo, pięcioro,
czasownik – liczba…… , osoba……. ,
rodzaj …………. , czas ……
poj.,
ja, ty, on, ona, ono (męski, żeński, nijaki)
mn.
my, wy, oni, one
(m-os. ci, niem-os. te)
rzeczownik – liczba…… , przypadek……. ,
(poj., mn.)
(M. D. C. B. N. Ms. W.)
przymiotnik – liczba…… , przypadek……. ,
poj.,
M. D. C. B. N. Ms. W.
mn.
M. D. C. B. N. Ms. W
4
rodzaj …………. ,
(męski, żeński, nijaki)
rodzaj …………. ,
(męski, żeński, nijaki)
(m-os. ci, niem-os. te)
CZĘŚCI MOWY NIEODMIENNE
przysłówek
psł.
przyimek
pim.
spójnik
s.
Odpowiada na pytania:
jak? gdzie? kiedy?
jasno, długo, dużo, krótko, niespodziewanie,
wczoraj, jutro, sprytnie,
po, z, o, na, we, w, nad, przed, pod, przy,
za, przez, od, do, dla, u, około, koło, obok, bez, prócz, oprócz, naokoło, dookoła,
podług, według, wśród, pośród, środkiem, w
poprzek, wprost, zamiast, wewnątrz, zewnątrz, względem, blisko, niedaleko, wzdłuż,
ku, przeciw, przeciwko, wbrew, dzięki, naprzeciwko, naprzeciw, mimo, pomimo, między, pomiędzy,
i, oraz, a, ani, lecz, lub, ale, zatem, toteż,
również, jednak, zaś, natomiast, albo, czy,
bądź, więc, dlatego, czyli, przeto, tudzież, że,
iż, bo, żeby, aby, jeżeli, ponieważ, aż, gdyby,
chociaż, gdy, gdyż, choć, bowiem, zanim.
Dodatkowo w klasie szóstej poznasz:
partykuła
wykrzyknik
nie – partykuła przecząca
tak – partykuła twierdząca
bym, byś, by, byśmy, czy, niech, aby, niechaj,
byle, bodaj, chyba, no, li,
ach! och! bęc! brzdęk! o! hej! hop! hen! oj! ej!
5
RODZAJE
CZASOWNIKI
r. męski (ten)
r. żeński (ta)
lp.
lm.
r. m-os. (ci)
r. niem-os. (te)
r. nijaki (to)
RZECZOWNIKI
r. męski (ten)
r. żeński (ta)
lp.
lm.
r. nijaki (to)
PRZYMIOTNIKI
r. męski (ten)
r. żeński (ta)
lp.
lm.
r. m-os. (ci)
r. niem-os. (te)
r. nijaki (to)
6
Zadanie: 1. Określ część mowy, liczbę i rodzaj.
mała
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
dziewczynka
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
małe
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
dziewczynki
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
dzielny
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
chłopiec
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
dzielni
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
chłopcy
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
groźny
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
pies
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
groźne
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
psy
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
miły
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
kotek
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
miłe
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
kotki
- ……….……. , liczba ……., rodzaj …………..,
7
ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ
Podpisz części mowy i określ formy gramatyczne:
czasowników, rzeczowników i przymiotników.
Wesołe dziecko poszło wczoraj do swojej kochanej szkoły.
wesołe
dziecko
poszło
– przymiotnik
– rzeczownik
– czasownik
wczoraj
do
swojej
kochanej
szkoły
- przysłówek
– przyimek
– zaimek
– przymiotnik
– rzeczownik
- lp., M., r. nijaki
- lp., M., r. nijaki
- lp., os. 3.,
czas przeszły, r. nijaki
- lp., D., r. żeński
- lp., D., r. żeński
Wesołe dzieci poszły wczoraj do swoich kochanych szkół.
wesołe
dzieci
poszły
– przymiotnik
– rzeczownik
– czasownik
wczoraj
do
swoich
kochanych
szkół
- przysłówek
– przyimek
– zaimek
– przymiotnik
– rzeczownik
- lm., M., r. niem-os.
- lm., M., r. nijaki
- lm., os. 3.,
czas przeszły, r. niem-os.
- lm., D., r. niem-os.
- lm., D., r. żeński
Zwróć uwagę na różne
rodzaje rzeczownika i przymiotnika w liczbie mnogiej.
8
Moja wspaniała mama upiekła wieczorem pyszne ciasto
z soczystymi truskawkami.
moja
- zaimek
wspaniała
- przymiotnik
- lp., M., r. żeński
mama
- rzeczownik
- lp., M., r. żeński
upiekła
- czasownik
wieczorem
- przysłówek
pyszne
- przymiotnik
- lp., B., r. nijaki
ciasto
- rzeczownik
- lp., B., r. nijaki
z
- przyimek
- lp., os. 3., czas przeszły, r. żeński
soczystymi - przymiotnik
- lm., N., r. niem-os.
truskawkami – rzeczownik
- lm., N., r. żeński
Zwróć uwagę na różne
rodzaje rzeczownika i przymiotnika w liczbie mnogiej.
9
Pracowita gospodyni upiekła niedawno
smaczne ciasto z soczystym owocem.
pracowita
- …………………………………...........…………
gospodyni
- …………………………………...........…………
upiekła
- …………………………………...........…………
niedawno
- …………………………………...........…………
smaczne
- …………………………………...........…………
ciasto
- …………………………………...........…………
z
- …………………………………...........…………
soczystym
- …………………………………...........…………
owocem
- …………………………………...........…………
Zwróć uwagę na następne zdanie. Podałam rzeczowniki, przymiotniki i czasownik z poprzedniego zdania – ale w liczbie mnogiej.
Pamiętaj, że:
- przymiotniki i czasowniki w liczbie mnogiej posiadają
rodzaj m-os. lub rodzaj niem-os.,
- rzeczowniki nie odmieniają się przez rodzaje.
Chcąc określić rodzaj rzeczownika, zadajesz pytanie kto? co? w lp.
wówczas określasz rodzaj: męski ten, żeński ta, nijaki to:
ciastami – kto? co? w lp. ciasto
- to ciasto
- r. nijaki
lampie – kto? co? w lp. lampa
- ta lampa
- r. żeński
owocom – kto? co? w lp. owoc
- ten owoc
- r. męski
10
Pracowite gospodynie upiekły niedawno
smaczne ciasta z soczystymi owocami.
pracowite
- …………………………………...........…………
gospodynie - …………………………………...........…………
upiekły
- …………………………………...........…………
niedawno
- …………………………………...........…………
smaczne
- …………………………………...........…………
ciasta
- …………………………………...........…………
z
- …………………………………...........…………
soczystymi - …………………………………...........…………
owocami
- …………………………………...........…………
11
Mała, wesoła dziewczynka poszła chętnie do pobliskiego
sklepu po karmelowego cukierka
i mleczną czekoladę z chrupiącym orzechem.
mała
- …………………………………...........…………
wesoła
- …………………………………...........…………
dziewczynka
- …………………………………...........…………
poszła
- …………………………………...........…………
chętnie
- …………………………………...........…………
do
- …………………………………...........…………
pobliskiego
- …………………………………...........…………
sklepu
- …………………………………...........…………
po
- …………………………………...........…………
karmelowego
- …………………………………...........…………
cukierka
- …………………………………...........…………
i
- spójnik
mleczną
- …………………………………...........…………
czekoladę
- …………………………………...........…………
z
- …………………………………...........…………
chrupiącym
- …………………………………...........…………
orzechem
- …………………………………...........…………
12
Małe, wesołe dziewczynki poszły chętnie
do pobliskich sklepów po karmelowe cukierki
i mleczne czekolady z chrupiącymi orzechami.
małe
- …………………………………...........…………
wesołe
- …………………………………...........…………
dziewczynki
- …………………………………...........…………
poszły
- …………………………………...........…………
chętnie
- …………………………………...........…………
do
- …………………………………...........…………
pobliskich
- …………………………………...........…………
sklepów
- …………………………………...........…………
po
- …………………………………...........…………
karmelowe
- …………………………………...........…………
cukierki
- …………………………………...........…………
i
- spójnik
mleczne
- …………………………………...........…………
czekolady
- …………………………………...........…………
z
- …………………………………...........…………
chrupiącymi
- …………………………………...........…………
orzechami
- …………………………………...........…………
13
Pilny uczeń z mojej klasy napisał wczoraj
ciekawe wypracowanie o najlepszej przygodzie.
pilny
- …………………………………...........…………
uczeń
- …………………………………...........…………
z
- …………………………………...........…………
mojej
- …………………………………...........…………
klasy
- …………………………………...........…………
napisał
- …………………………………...........…………
wczoraj
- …………………………………...........…………
ciekawe
- …………………………………...........…………
wypracowanie
- …………………………………...........…………
o
- …………………………………...........…………
najlepszej
- …………………………………...........…………
przygodzie
- …………………………………...........…………
14
Pilni uczniowie z naszych klas napisali wczoraj
ciekawe wypracowania o najlepszych przygodach.
pilni
- …………………………………...........…………
uczniowie
- …………………………………...........…………
z
- …………………………………...........…………
naszych
- …………………………………...........…………
klas
- …………………………………...........…………
napisali
- …………………………………...........…………
wczoraj
- …………………………………...........…………
ciekawe
- …………………………………...........…………
wypracowania
- …………………………………...........…………
o
- …………………………………...........…………
najlepszych
- …………………………………...........…………
przygodach
- …………………………………...........…………
15
Prawdziwi przyjaciele uwielbiają
przebywać w swoim towarzystwie.
prawdziwi
- …………………………………...........…………
przyjaciele
- …………………………………...........…………
uwielbiają
- …………………………………...........…………
przebywać
- …………………………………...........…………
w
- …………………………………...........…………
swoim
- …………………………………...........…………
towarzystwie
- …………………………………...........…………
Zielona żaba skacze zwinnie po mokrej łące.
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
16
Młody, silny chłopiec pomógł wczoraj swoim sąsiadom
przy ciężkiej pracy w drewnianym garażu.
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
………………….……. - ……………….……………………………....…………
17
KONKURS GRAMATYCZNY
Uczestnicy konkursu:
1. ………………………………………………
2. ……………………….……………………..
3. ……………………….……………………..
4. ……………………….……………………..
1.
.......................
przymiotnik
M. lp. r. ż.
........................
przyimek
........................
rzeczownik
M. lp. r. ż.
...........................
czasownik
3. os. lp. cz. przeszły, r. ż.
.............................. ............................ .
przymiotnik
rzeczownik
D. lp. r. m.
D. lp. r. m.
2.
......................
przymiotnik
M. lp. r.m.
........................
rzeczownik
M. lp. r.m.
...........................
czasownik
..................
zaimek
3.os. lp. cz. teraź. r.m.
.......................... ................. ................ ………………… …......................
przysłówek przyimek zaimek przymiotnik rzeczownik
N. lm. r. m-os. N. lm. r. m.
18
3.
........................ ........................ ...........................
zaimek
rzeczownik
czasownik
M. lp. r. ż.
3.os. lp. cz. przeszły r. ż.
...........................
przysłówek
.......................
......................... .
przymiotnik
rzeczownik
B. lm. r.niem-os. B. lm. r.ż.
4.
....................... .......................
przyimek
przymiotnik
D. lp. r. n.
...........................
rzeczownik
D. lp. r. n.
........................
czasownik
............................
.............................
przymiotnik
rzeczownik
1.os. lm. cz. przeszły, r. m-os. B. lp. r. niem-os.
B. lp. r. ż.
WESOŁA
KSIĄŻKI
NIEDAWNO
BAWI
DŁUGO
POBLISKIEGO
ALA
ZABAWKI
ZANIEŚLIŚMY
DO
DO
ZE
CHŁOPIEC
STARE
NAJFAJNIEJSZYMI
NASZA
POSZŁA
SIĘ
BABCIA
SKLEPU
PRZECZYTAŁA
MAŁY
SWOIMI
KOLEGAMI
CIEKAWE
PRZEDSZKOLA
DUŻEGO
19
ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ
DLA AMBITNYCH
Na oceny celujące:
1. Mała Ala poszła wczoraj do dużego sklepu spożywczego po świeży chleb, smaczne pączki i puszyste bułki z
makiem.
2. Moja najlepsza koleżanka kupiła nam wczoraj najmodniejsze, brązowe buty w pobliskim sklepie obuwniczym.
3. Wspaniałomyślny Tadeusz zaplanował niespodziewanie wycieczkę górską.
4. Wygłodniałe zwierzęta czekały cierpliwie na smaczną
paszę.
5. Do naszej wspaniałej cioci przyjechali znajomi z pracy
i z dawnych lat szkolnych.
6. Zapobiegawczy dziadek zadbał niedawno o nasze zapasy na mroźne, zimowe dni.
7. Moja najlepsza koleżanka przywiozła grzecznym chłopcom wspaniałe upominki z dalekiej, egzotycznej podróży.
8. Moje najlepsze koleżanki przywiozły grzecznemu
chłopcu wspaniałe upominki z dalekich, egzotycznych
podróży.
9. Młodzi panowie kupili ciekawe książki i atlas świata.
10. Zaciekawiony chłopiec patrzył uważnie na drugi, niekończący się brzeg i myślał o wczorajszym, niesamowitym wydarzeniu.
20
11. Rozmarzonemu Adamowi roją się w głowie dalekie
podróże.
12. Miły człowiek przypomniał dyskretnie swojemu przyjacielowi o ważnej tajemnicy.
13. Niebieskie stworki zorganizowały niespodziewanie
wspaniałą uroczystość urodzinową w pobliskim zielonym lesie.
14. Moja ulubiona sąsiadka przeczytała niedawno ciekawy
artykuł w renomowanym czasopiśmie.
15. Do nowoczesnego teatru przyjechali wczoraj nowi, wybitni aktorzy z sąsiedniego województwa.
16. Do nowoczesnego teatru przyjechali wczoraj nowi, wybitni aktorzy z sąsiedniego województwa.
17. Uliczny kramarz sprzedawał ciągle prażoną kukurydzę.
18. Murarze przywykli do ciężkiej pracy na pobliskiej budowie.
19. „Zostawiłem ojca, matkę, zamek w moim mieście.”
20. „Młody człowiek pozazdrościł wiatrowi swobody...”
21. Zdumiony sprzedawca przyglądał się pilnie swojemu
zadziwiającemu pracownikowi.
22. „Kiedy czegoś gorąco pragniesz , to cały wszechświat
sprzyja potajemnie twojemu pragnieniu.”
23. Rozróżnianie części mowy nie sprawia nam trudności.
21
PRÓBNY SPRAWDZIAN
ROZBIÓR GRAMATYCZNY ZDAŃ
Po omówieniu, policz punkty:
………………./ 40p.
Zapobiegawczy dziadek zadbał niedawno
o nasze zapasy na mroźne zimowe dni.
zapobiegawczy
- …….. - …………………………………………….
dziadek
- …….. - …………………………………………….
zadbał
- …….. - …………………………………………….
niedawno
- …….. - …………………………………………….
o
- …….. - …………………………………………….
nasze
- …….. - …………………………………………….
zapasy
- …….. - …………………………………………….
na
- …….. - …………………………………………….
mroźne
- …….. - …………………………………………….
zimowe
- …….. - …………………………………………….
dni
- …….. - …………………………………………….
22
Moja najlepsza koleżanka przywiozła grzecznym chłopcom
wspaniałe upominki z dalekich, egzotycznych podróży.
moja
- …….. - …………………………………………….
najlepsza
- …….. - …………………………………………….
koleżanka
- …….. - …………………………………………….
przywiozła
- …….. - …………………………………………….
grzecznym
- …….. - …………………………………………….
chłopcom
- …….. - …………………………………………….
wspaniałe
- …….. - …………………………………………….
upominki
- …….. - …………………………………………….
z
- …….. - …………………………………………….
dalekich
- …….. - …………………………………………….
egzotycznych
- …….. - …………………………………………….
podróży
- …….. - …………………………………………….
23
24