Postępowanie w przypadku opóźnionego rozwoju mowy

Postępowanie w przypadku opóźnionego rozwoju mowy
Sygnałem ostrzegawczym – w stosunku dzieci, których mowa nie rozwija się –jest
okres po 18. miesiącu życia. W tym czasie należy rozpocząć postępowanie terapeutyczne,
wsparte elementami terapii pedagogicznej. Argumentem poszerzenia spektrum oddziaływania
o aspekty dydaktyczne jest pogląd niektórych naukowców, iż w następstwie opóźnionego
rozwoju mowy u dzieci mogą wystąpić trudności w nauce czytania i pisania .
Generalnie działania winno się rozpocząć możliwie najwcześniej. Zarówno logopeda,
jak i rodzic, pracujący systematycznie ze swoim dzieckiem, winien rozpoczynać od
dwojakiego rodzaju ćwiczeń-zabaw:
1. treningu oddechowego i usprawniania narządów mownych;
2. zabaw z wyrazami dźwiękonaśladowczymi połączonymi z pierwszymi próbami
czytania i pisania (wzory czarno białe np. MIAU HAU HAU TU TU BE ME).
Wielu autorów podkreśla ogromną rolę ćwiczeń oddechowych, nie tylko w terapii
opóźnionego rozwoju mowy, ale także w emisji głosu dla mowy i śpiewu. Trening
oddechowy dla mowy pozwala uzyskać pełen oddech, wydłużyć fazę wydechową i umiejętnie
gospodarować powietrzem podczas wybrzmiewania głosek, wyrazów, zdań i fraz. Popularne
dmuchanie na przedmioty, w celu poruszenia ich własnym oddechem, to typowy
przykład tejże grupy ćwiczeń .
Przykładem formy zabawowej usprawniającej narządy mowne są ćwiczenia języka,
warg czy podniebienia miękkiego przed lustrem. Zabawy z korzystaniem wyrazów
dźwiękonaśladowczych, stanowią kolejną grupę ćwiczeń rozwijających mowę małych
niemówiących dzieci, co spowodowane jest trudnością wybrzmiewania wyrazów, tj. kilku
głosek, w pewnym ciągu wymawianiowym. Onomatopeje stanowią zlepki trzech czy czterech
głosek lub sylab zazwyczaj otwartych, są zatem łatwiejsze do wymówienia niż wyrazy. W
prowadzonej terapii, prezentuje się, jak należy odczytywać prosty tekst rymowany,
zawierający rzeczowniki czasowniki i adekwatne do słów poprzedzających onomatopeje, np.
Kotek miauczy miau, miau, miau. Piesek szczeka hau, hau, hau. Czytanie, łatwo wpadających
w ucho, prostych rymów, wsparte wskazywaniem dziecku poszczególnych wyrazów w
tekście, łagodnie wprowadza malucha w trudną sztukę czytania. Pozwala całościowo
obejmować wzrokiem poszczególne wyrazy, które składają się na proste zdania.
Zastosowanie dużych drukowanych liter jest szczególnie wskazane ze względu na naturalne
możliwości małego dziecka, które jako pierwsze odczytuje szyldy sklepowe i hasła
reklamowe zawierające takie właśnie litery. Wielokrotność powtórzeń sprawi, że po pewnym
czasie maluch zaczyna dopowiadać ostatnie wyrazy fraz, będące właśnie odgłosem
dźwiękonaśladowczym. Przykładem połączenia ćwiczeń w mówieniu i pisaniu są pozycje
książkowe zawierające ćwiczenia grafomotoryczne, w postaci kreślenia po śladzie i cięcia po
wyznaczonej linii, z równoczesnym wydawaniem odgłosów – napisanych w dymkach obok
narysowanych zwierząt, ludzi czy przedmiotów codziennego użytku, także dużymi
drukowanymi literami . Tu również ma miejsce synchronizacji dydaktycznego postępowania i
terapii logopedycznej. Dziecko kreśląc koła lub ślimaczki przygotowuje się do pisania w
przyszłości liter, np. „a”, „d”, itp. Dobrym pomysłem na domową terapię są także zabawy
paluszkowe, gdzie tekst wiążemy z określonym układem palców, co angażuje pośrednio pola
ruchowe mowy.
Przytoczone propozycje terapeutyczne nie wyczerpują wszystkich możliwych do
zastosowania metod, technik i instrumentów oddziaływań stosowanych w przypadkach dzieci
z opóźnieniami w rozwoju mowy. Prócz wyżej wymienionych przykładów godnym polecenia
jest trening słuchowy, uwrażliwiający na dźwięki z otoczenia, a następnie dźwięki mowy
ludzkiej (tzw. lotto dźwiękowe z nagranymi odgłosami). Cenną formą jest czytanie dzieciom
tzw. książeczek dotykowych, w których prócz prostych tekstów zrozumiałych dla malucha,
mówiących o sprawach bliskich dziecku, zawierają ilustracje z wklejonymi fragmentami
różnych faktur, np.: pluszu, skóry, nylonu, metalu czy tektury falistej, którą dziecko
wielokrotnie dotyka podczas czytania książki przez opiekuna. Wyżej przytoczone
oddziaływanie na zmysły pomaga małemu dziecku w zrozumieniu otaczającego świata, a tym
samym pobudza malucha do mówienia.
Terapia logopedyczna dziecka, u którego mowa opóźnia się nie powinna ograniczać się
wyłącznie do postępowania logopedycznego, lecz również umiejętnego wplatania
oddziaływań pedagogicznych, przygotowujących go do przyszłego czytania i pisania.
Wieloletnie doświadczenia logopedów pracujących z dziećmi z ORM potwierdzają
konieczność stymulacji językowej i rozwijania sprawności niezbędnej dla przyszłego,
dobrego startu edukacyjnego. Stymulowanie wzroku pozwoli rozbudzać spostrzegawczość i
zdolności manualne, zaś słuch uwrażliwi na dźwięki dochodzące z najbliższego otoczenia.
Takie polisensoryczne poznawanie świata swoje odbicie znajdzie również w nawiązywaniu
kontaktów społecznych, eliminowaniu negatywnych przeżyć i niepokoju, w rozwijaniu i
rozbudzaniu naturalnej ciekawości, a także potrzeby poznawania przez dziecko bliższego i
dalszego otoczenia.
Na podstawie materiałów dr Iwony Michalak-Widery opracowała Monika Wójcicka