Męskość, kobiecość, androgynia

Męskość, kobiecość, androgynia
Sylwia Kluczyńska
Rok: 2001
Czasopismo: Niebieska Linia
Numer: 4
Albowiem dawniej nasza natura nie była taka jak teraz, lecz inna. Bo naprzód trzy były płcie u
ludzi, a nie, jak teraz, dwie: męska i żeńska. Była jeszcze i trzecia prócz tego: pewien zlepek z
jednej i drugiej (...). Imię jej i postać złożone były z obu pierwiastków: męskiego i żeńskiego (...).
Platon
Potocznie pojęcia "męskość" i "kobiecość" używane są dla określenia obserwowalnych
właściwości i zachowań związanych z płcią, zgodnych ze stereotypami panującymi w danej
kulturze. Każdy z nas jako dziecko uczy się definicji kobiecości i męskości obowiązujących w
społeczeństwie. Definicje te obejmują cechy związane z płcią, takie jak anatomia, funkcje
reprodukcyjne, podział pracy, a także osobowościowe atrybuty kobiet i mężczyzn.
Badania nad cechami stereotypów płci przeprowadzone wśród 30 narodów wskazują, iż
cechy działania, takie jak np. kompetencja, racjonalność, niezależność, agresywność, pewność
siebie, łatwość w podejmowaniu decyzji i niepoddawanie się w trudnych sytuacjach, są
spostrzegane jako istota aktywności tradycyjnie przejawianej przez mężczyzn. Natomiast cechy
społeczne i ekspresyjne, takie jak emocjonalność, opiekuńczość, wrażliwość na potrzeby
innych, zdolność poświęcania się, uległość, ciepło w relacjach społecznych, są ważne w
odniesieniu do roli kobiety w rodzinie.
Do lat sześćdziesiątych męskość i kobiecość pojmowane były jako dwa końce jednego
kontinuum. Uznawano, że człowiek jako taki może być albo męski, albo kobiecy. Sandra Lipstiz
Bem, twórczyni zweryfikowanych koncepcji płci psychologicznej, odrzuciła taki sposób
ujmowania sprawy i założyła, że kobiecość i męskość stanowią dwa osobowościowe wymiary.
Konsekwencją takiego stanowiska było przyjęcie następujących hipotez. Pierwsza zakłada
istnienie jednostek androgynicznych (z greckiego andro - mężczyzna i gyne - kobieta), to jest
takich, które mogą być jednocześnie męskie i kobiece. Według drugiej koncepcji osoby, które
ukształtowały obraz własnej osoby na podstawie społecznych definicji kobiecości i męskości,
charakteryzują się większą gotowością do podejmowania zachowań zgodnych z tymi normami
oraz do unikania zachowań niezgodnych z nimi.
1/4
Męskość, kobiecość, androgynia
Przedstawione wyżej hipotezy zostały potwierdzone empirycznie. Wynikiem badań było
ustalenie czterech typów osób, różnišcych się układem cech psychicznych związanych z płcią:
- osoby określone seksualnie (typ męski, kobiecy),
- androgyniczne,
- nieokreślone seksualnie (brak wyraźnie ukształtowanych cech męskich i kobiecych),
- określone seksualnie w sposób krzyżowy (kobiecy mężczyźni, męskie kobiety).
Podział ten pokazuje następująca tabela:
S.L. Bem na podstawie przeprowadzonych badań stwierdziła, że zachowanie osób typowych
można przewidzieć, gdyż reagują one w sposób stały, zgodny ze stereotypem płci. Znacznie
częściej niż osoby androgyniczne dążą do zgodności swych zachowań ze społecznymi
definicjami kobiecości i męskości. Podejmując zachowania odmienne, czują się zdenerwowane
i niezadowolone.
Jednostki utożsamiające się z tradycyjnymi przepisami roli swojej płci reprezentują repertuar
bardziej sztywnych zachowań, który jest pod wieloma względami ograniczony. W niektórych
badaniach podkreśla się współwystępowanie negatywnych psychologicznych konsekwencji i
wyraźnie ukształtowanych cech psychicznych związanych z płcią (wysoki wskaźnik kobiecości u
kobiet i męskości u mężczyzn).
Okazuje się, że wysoki poziom kobiecości u kobiet wiąże się z dużym lękiem, neurotyzmem,
niską samooceną i niską społeczną akceptacją. Kobiety te wykazują zahamowania w
zachowaniach, które wymagają kompetencji związanych z pełnieniem roli zarówno męskiej, jak
i kobiecej. Podobne zależności można zauważyć u mężczyzn z wysokim wskaźnikiem
męskości: niska samoocena, wysoki poziom lęku i neurotyzmu.
Ponadto zauważa się negatywny wpływ "typowości" na relacje w małżeństwie, motywację
osiągnięć czy zdolność rozwiązywania problemów.
Stwierdzono również, że męscy chłopcy i kobiece dziewczęta mają niższą inteligencję,
mniejszą wyobraźnię przestrzenną i zdolności twórcze niż chłopcy o cechach kobiecych i
dziewczęta o cechach męskich.
Badania pokazały, że osoby, które nie mają ukształtowanych cech osobowościowych ani
kobiecych ani męskich, ujawniają wiele deficytów w różnych sytuacjach społecznych i mogą
mieć problemy z przystosowaniem. Osoby te przyznają się do znacznych deficytów
poznawczo-emocjonalnych w relacjach z rodzicami.
Psychologiczna androgynia oznacza integrację i komplementarność pierwiastka męskiego i
kobiecego w osobowości. Badania potwierdzają, że osoby androgyniczne wykazują się dużą
elastycznością form reagowania i bogatszym repertuarem zachowań. Ujawniają zachowania,
które w danym momencie wydają się najbardziej skuteczne. Ich sytuacyjna adaptacyjność
polega na stosowaniu raz męskich, a raz kobiecych wzorów zachowania. Charakteryzują się
2/4
Męskość, kobiecość, androgynia
dużą płynnością zachowania i wrażliwością wobec zewnętrznych wymagań. Jednostki
androgyniczne są dominatywne, emocjonalne, bardziej odporne na stres. Mają pozytywny
obraz siebie, wyższą samoocenę, lepsze zdrowie i silniejszą osobowość.
Badania pokazały, że przyswojenie sobie nietradycyjnych ról mocno łączy się z
charakterystycznymi praktykami wychowawczymi. Mężczyźni o cechach kobiecych przyznawali
się, że otrzymywali dużo ciepła ze strony matek, podczas gdy mężczyźni typowi czy
scharakteryzowani jako niezróżnicowani stosunki z rodzicami oceniali jako zimne. W wypadku
kobiet "męskich" i "andro" znaczące były kontakty intelektualne z obojgiem rodziców (m.in.
zachęcanie do osiągnięć, samodzielnych wyborów, tolerancja w wypadku kobiet męskich).
Mężczyźni "andro" relacjonowali pozytywną postawę uczuciową obojga rodziców (szczególnie
ojców). Osoby niezróżnicowane przyznawały się natomiast do znacznych deficytów
poznawczo-emocjonalnych w relacjach z rodzicami.
Kobiety i mężczyźni o cechach psychologicznej androgynii oraz męskie kobiety wykazują
ponadto wysoki poziom kompetencji w zadaniach zarówno typu instrumentalnego, jak i
ekspresyjnego, mężczyźni "kobiecy" - przewagę orientacji z zadaniami typu instrumentalnego.
Kobiety określane mianem typowych wykazują największe zahamowania w relacjach
społecznych wymagających kompetencji w pełnieniu roli zarówno instrumentalnej, jak i
ekspresyjnej.
Przedstawione koncepcje pozwalają przypuszczać, że osoby androgyniczne dysponują
szerszym repertuarem zachowań oraz lepiej organizują informacje obejmujące wymiar płci. S.L.
Bem sugeruje, że osoby androgyniczne w porównaniu z osobami prezentującymi pozostałe typy
płci psychologicznej mają większe możliwości konstruktywnego działania. Dlatego proponuje
uznać psychologiczną androgynię za właściwy dla zdrowia psychicznego wzorzec płci
psychologicznej.
Wyniki badań S.L. Bem zachęcają zarówno kobiety, jak i mężczyzn do pielęgnowania w
równej mierze tego, co jest w nich stereotypowo męskie i kobiece. Wydaje się, że kobiecość nie
tylko nie ucierpi, ale wręcz zyska, gdy pozwolimy jej na doświadczanie męskości. Mężczyźni
niekoniecznie muszą stracić na swojej męskości, gdy pozwolą sobie na cechy stereotypowo
przypisane kobietom. Może zatem warto spróbować inaczej spojrzeć na panujące w naszej
kulturze stereotypy płci?
S. Kluczyńska
Bibliografia
Bem, S. L. (1981). Gender schema theory. A cognitive account of sex typing. Psychological
Review, Vol. 88, 4, 354-364.
Bem, S. L. (1988). Androgynia psychiczna a tożsamość płciowa. W: P.G. Zimbardo, F. L. Ruch:
Psychologia i życie. Warszawa: PWN.
3/4
Męskość, kobiecość, androgynia
Kuczyńska, A. (1992). Płeć psychologiczna. Podstawy teoretyczne, dane empiryczne oraz
narzędzie pomiaru. Przegląd Psychologiczny, 2, 237-247.
Kuczyńska, A. (1992). Inwentarz do oceny płci psychologicznej. Warszawa: Polskie
Towarzystwo Psychologiczne.
Strykowska, M. (1991). Tożsamość płciowa kobiet a ich funkcjonowanie zawodowe. Przegląd
Psychologiczny, 1, 123-134.
4/4