Obraz kobiecości i męskości bliźniąt

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 4, 302-308, 2008
Obraz kobiecości i męskości bliźniąt – doniesienie z badań pilotażowych
ELŻBIETA NAPORA
Streszczenie
Artykuł jest próbą zobrazowania natężenia kobiecości i męskości oraz zestawienia cech obrazu płciowości dla badanych bliźniąt płci
żeńskiej. Pośrednim zamierzeniem było odkrycie cech wspólnych jak i cech różnicujących bliźnięta kolejno urodzone. Zachowując
dużą ostrożność w interpretacji otrzymanych wyników badań, można podkreślić podobieństwo w wysokim odczuwaniu natężenia
cech kobiecych, niższe w doświadczaniu cech męskich u badanych kobiet-bliźniaczek.
Słowa klucze: kobiecość, męskość, płciowość
Rola rodziny w procesie uspołecznienia dziecka jest
nieoceniona, bowiem od jej prawidłowego funkcjonowania
zależy przygotowanie do umiejętnego współżycia i współdziałania z innymi, poprawna sytuacja dziecka w grupie
oraz adekwatne pełnienie ról społecznych. We współczesnej psychologii dominuje podejście ujmujące człowieka
nie tylko jako jednostkę z jej cechami i właściwościami, ale
jako jednostkę w kontekście rodzinnym, gdyż rodzina
wywiera szczególnie na dziecko silny wpływ, kształtując
postawę wobec innych i własnej płci.
Założenie na jakim oparto całość zaprojektowanych
badań empirycznych wywodzi się z literatury zakresu
psychologii społeczno-rozwojowej w której wskazuje się,
że dziecko wychowywane przez obydwojga rodziców posiada wzorzec roli męskiej i kobiecej w sferze stosunku
wobec siebie i innych. Jest to istotne dla ukształtowania wizerunku swojej roli społecznej i rodzicielskiej. S.L. Bem [3]
zakłada, że każde dziecko uczy się kulturowych definicji kobiecości i męskości obowiązujących w danym społeczeństwie,
w którym żyje. Definicje te obejmują siatkę skojarzeń bezpośrednio związanych z płcią, tj.: anatomia, funkcje reprodukcyjne, podział pracy czy osobowościowe atrybuty kobiet
i mężczyzn, także skojarzenia pośrednie, metaforycznie związane z płcią. W procesie rozwoju, każde dziecko przyswajając
sobie treści, uczy się stosowania siatki skojarzeń do oceny, odczytywania i przyjmowania informacji w kategoriach rozwijającego się schematu. W procesie tym uczestniczy aktywnie
rodzic, który jest wzorem do właściwego identyfikowania cech,
atrybutów, zachowań przynależnych do płci i płciowości.
Kobiecość w literaturze psychologicznej
Płeć człowieka (sex) należy do najważniejszych czynników wpływających na autopercepcję i postrzeganie
innych ludzi i odróżnia się od jego płciowości (gender),
gdzie z uwagi na płeć dzielimy ludzi na mężczyzn i kobiety, natomiast uwzględniając pojęcie płciowości, mówimy
o męskości bądź kobiecości. Płciowość jest terminem
psychospołecznym obejmującym zbiór cech fizycznych
oraz psychicznych, określających przynależność do danej
płci biologicznej. Współcześnie męskość (masculinity)
i kobiecość (femininity) traktuje się jako wyuczone stereotypy płci (mniej obciążone pojęcie – to schematy [11] oraz
schematy typów płci [28] jakkolwiek liczne opracowania
na temat, zwracają uwagę na dezaktualizację tradycyjnego
ich ujęcia. Samo pojęcie definiowane jest jako uogólnione
i uproszczone obrazy grup ludzi, wyodrębnionych na
podstawie jakiejś łatwo dostrzegalnej cechy. Zmiana znaczenia pojęcia świadczyć może o relatywiźmie czasowo-przestrzennym, których treść zależeć będzie od zastanej
rzeczywistości społeczno – obyczajowej [14, 32]
Dla większości ludzi słowo stereotyp ma znaczenie
pejoratywne i wiąże się ze zbyt pochopną i błędna oceną.
Niektórzy autorzy rozdzielają stereotypy na pozytywne
i negatywne [5] zawierające w sobie cechy, zachowania
o znaczeniu dodatnim lub ujemnym.
Stereotypy związane z płcią funkcjonują na dwóch
różnych poziomach: stereotypów ról związanych z płcią
oraz stereotypów cech przynależnych do płci. Rola to
zbiór przepisów i oczekiwań stawianych jednostce w związku z zajmowaną przez nią pozycją społeczną [18]. Dotyczą przekonań związanych z rodzajem aktywności, funkcji odpowiednich dla kobiet i mężczyzn, matek i ojców.
W tym zakresie mówi się o stereotypach ról płciowych
jako określenie cech i zachowań odnoszących się tylko do
jednej płci [19]. Drugie z nich – zbioru cech psychicznych,
przypisywanych z większą częstotliwością jednej z płci
w porównaniu z drugą [16].
Autorzy zajmujący się problematyką stereotypów płci,
wyróżniają cztery ich grupy w zakresie ról kobiet i mężczyzn. To są: podziału ról w domu; ról zawodowych; dotyczące wyglądu fizycznego. Wreszcie czwarta grupa stereotypów związana z cechami osobowości a lista prezentująca te cechy, akcentuje u kobiet – wrażliwość, współpracę, zależność, emocjonalność, brak agresji. U mężczyzn
natomiast cechy – dominujący, niezależni, agresywni, z dużym poczuciem własnej wartości, nie emocjonalni [29].
Stąd jak widać oczekiwania krańcowo odmienne, które
dzielą ludzi na dwa spolaryzowane światy: mężczyzn,
Instytut Filozofii, Socjologii i Psychologii, Akademia im. J. Długosza w Częstochowie
Obraz kobiecości i męskości bliźniąt – doniesienie z badań pilotażowych
którym dopina się „skrzydła” i kobiet, którym implantuje
się „korzenie”. Zdaniem tej samej autorki jest to rezultat
procesu socjalizacji, w którym otoczenie rodzinne i wielość oddziaływań poza nim, kształtują cechy właściwe dla
danej płci.
Stereotypy związane z płciowością pojawiają się we
wczesnym okresie życia dziecka. Psychospołeczne ich źródło tkwi w samym rdzeniu osobowości człowieka w postaci poczucia jestem kobietą lub jestem mężczyzną. Uruchamia się ono natychmiast po urodzeniu: matka i ojciec poprzez charakterystyczny sposób, w jaki obchodzą się z niemowlęciem – swoimi gestami, słowami i sposobem opieki,
komunikują mu o sposobie przeżywania jego płci [25].
Badania pokazują, że dzieci w siódmym miesiącu życia potrafią odróżnić głos męski od kobiecego [13]. Pomiędzy
osiemnastym miesiącem a trzecim rokiem życia każde
dziecko zdobywa przekonania na temat własnej płci: wie,
że jest chłopcem albo dziewczynką. Wie też, że mężczyźni
i kobiety zachowują się odmiennie. Kilkuletnie dzieci potrafią przypisywać uogólnione etykiety odnoszące się do
płci typu „mama” i „tata” [13]. W okresie adolescencji młodzież poszerza pojemność pojęcia kobiecość o wymiar
seksualny i cechę atrakcyjności fizycznej i psychicznej [9].
Okres ten jest czasem intensywnego poszukiwania własnej
tożsamości płciowej a dorastająca córka musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie zawartą w pełnionych rolach:
córki, uczennicy, przyjaciółki oraz uzyskać integrację
swoich doświadczeń z przeszłości z teraźniejszością.
Podręcznikowy kanon cech przynależnych
do kobiecości
Kobiecość określa cały zespół biologicznych i psychicznych cech, związanych ze środowiskiem społeczno-kulturowym w którym mówi się o kobiecości. Owe wzory
i schematy funkcjonujące w danym środowisku, mają
wpływ na kształtowanie kobiecej płciowości tj. wzorców
zachowań, postaw, cech uważanych prze kobiety jako kobiece. W nielicznych opracowaniach na temat stereotypu
kobiecości można spotkać charakterystyczne cechy, przynależne do czterech podtypów wyróżnianych w jej obrębie.
Tabela 1. Odmiany stereotypu kobiecości z charakterystycznymi dla nich cechami (Noseworthy, Lott 1984,
cyt. za: Wojciszke [28])
Kobieta
skoncentrowana
na rodzinie
Kobieta jako
obiekt
seksualny
Schludna
Macierzyńska
Łagodna
Kochająca
Opiekuńcza
Piękna
Modna
Uwodzicielska
Flirtująca
Popularna
Kobieta
skoncentrowana na karierze
zawodowej
Ambitna
Inteligentna
Wykształcona
Stanowcza
Sportsmenka
Energiczna
Zdrowa
Sprawna
Nie pali
Zainteresowana
sportem
303
Obraz kobiecości spotykany w polskich opracowaniach jest zawężony i akcentuje cechy: miękka, submisyjna, wrażliwa, uczuciowa, subtelna, gadatliwa [21], delikatna, uległa, pasywna, powabna [9]. Nieco bardziej rozbudowany obraz prezentuje Strykowska [24] w którym, stereotypy płci dotyczą czterech komponentów, są to: cech osobowości: emocjonalna, zdolna do poświęceń, łagodna,
ciepła w relacjach z innymi, opiekuńcza, ma trudności
w podejmowaniu decyzji, uczynna, wrażliwa na uczucia
i potrzeby innych; ról: opieka nad dziećmi; prowadzenie
domu; wyglądu zewnętrznego: poruszająca się z wdziękiem, posiadająca miły głos. Oraz zawodu: nauczycielka,
fryzjerka, telefonistka, sekretarka, kucharka.
Z cech dostępnych w literaturze zakresu, można
utworzyć stereotypowy obraz kobiecości uwzględniający
cechy trzech sfer: emocjonalno-uczuciowa, intelektualnopoznawcza oraz behawioralno-działaniowa.
Tabela 2. Podręcznikowy kanon cech stereotypowo
przypisywanych do kobiecości (opracowanie własne)
Wyróżnione sfery cech stereotypowo przypisywanych
do kobiecości
EmocjonalnoIntelektualnoBehawioralno-działaniowa
-uczuciowa
poznawcza
Uległa
Wrażliwa
Pasywna
Ma trudności
Uczuciowa
Poświęcająca się dla innych
Subtelna
w podejmowaniu
Uczynna
decyzji
Ciepła
Kokieteryjna
Troskliwa
Opiekuńcza
Prezentacja cech kanonu pokazuje ich różne wartości
w trzech wyodrębnionych sferach, a sfera intelektualnopoznawcza w powszechnej opinii społecznej prawie jest
niedostrzegana, najbardziej preferowane sfery to: emocjonalno-uczuciowa i behawioralno-działaniowa. Skonstruowany kanon cech sugeruje iż kobiecość usposabia do zadań i ról tworzących klimat i ciepło dla innych w tym również, dla mężczyzn. Kobieta ze swoim „wyposażeniem”
nie jest spostrzegana przez opinię społeczną jako podejmująca decyzje, kierująca pracą, ale tworząca grunt dla
rozwoju innych, a takie ujęcie cech kobiecości, nawiązuje
do tradycji w pojmowaniu roli kobiety w rodzinie i w społeczeństwie.
Obraz męskości prezentowany w literaturze
psychologicznej i w opinii społecznej
Dobór cech obrazu męskości wiąże się z aktualną rzeczywistością społeczną i obyczajową, utartą stereotypowo
i akceptowaną przez społeczeństwo. Męskość w literaturze
naukowej to dojrzałość, odpowiedzialność, a także odwaga
i twórczość [4].
Beisert [2], analizując zagadnienie oraz w oparciu o rezultaty własnych badań prowadzonych pośród rodziców,
uzyskała portret męskości sprowadzający się do akcentowania cech: samodzielności i zaradności, na które wska-
304
E. Napora
zało 59,1% ankietowanych rodziców. Cechy te tworzą
umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych i zdolność rozwiązywania zadań na granicy własnych możliwości.
Kolejne cechy portretu, na które wskazało 18% badanych rodziców jako cechy akcentowane w procesie socjalizacji to – odpowiednie zachowanie, zgodne z obowiązującym kanonem w danym środowisku. Nacisk położony jest
na zgodność zachowania z normą przynależną do męskości.
Taki sam procent rodziców akcentuje w wychowaniu
chłopców męskość jako powód do dumy, co jest jednoznaczne z brakiem jakichkolwiek starań, aby udowadniać
swoją męskość przez chłopca. Ów portret jest wystarczająco podkreślony przez cechy fizyczne, ubiór. Takie podejście w konsekwencji może prowadzić do przeświadczenia,
że pozycja mężczyzny jest wyższa aniżeli pozycja kobiety.
Zdaniem 3,3% badanych rodziców, męskość to nieokiełznany żywioł sprowadzający się do niepohamowanej
spontaniczności i żywiołowości działania. Podłożem takiej
aktywności mężczyzny jest układ hormonalny, który
kształtuje cechy jego osobowości. Stąd zadaniem rodziców
jest poskramianie jego reaktywności i zapoznanie chłopca
z normami obowiązującymi w grupie społecznej. Męskość
w tym obrazie jest cechą niezależną od człowieka.
Ostatnia cecha portretu męskości to: trudny sposób na
życie ujmowany przez 1,8% badanych rodziców, a sprowadzający się do obowiązku zapewnienia utrzymania kobiecie i potomstwu. Mężczyzna w tej sytuacji musi wziąć
na siebie odpowiedzialność za byt innych ludzi.
Prezentacja cech właściwych dla osobowości męskiej
w ujęciu Mead [17] sprowadza się do skłonności do konkretu, racjonalnego obiektywizmu, talentów organizacyjnych i badawczych [23]).W innych opracowaniach akcentowane są natomiast takie cechy, jak: siła fizyczna, stałość
psychiczna, chęć imponowania, despotyzm, egoistyczna
niezależność, dedukcja logiczna, maskowanie uczuć [22].
Bardwick [1] nakreśla obraz męskości uwzględniając
w nim cechy: niezależność, agresję, rywalizację, przywódczość, orientację zewnętrzną, nastawienie na wykonywanie zadań, pewność siebie, samokontrolę, aktywność,
odwagę, racjonalność oraz równowagę emocjonalną. Męskość jest dość wyraźnie sprecyzowana podkreślane są
cechy ukierunkowane na dominowanie i chęć posiadania
władzy. Określają uproszczony stereotyp męskości, nie
zawsze zgodny z rzeczywistością.
Psychologowie społeczni Williams i Best (1986) dali do
wypełnienia kwestionariusz studentom college’ów z dwudziestu pięciu wybranych krajów prosząc ich, by podkreślili przymiotniki, które w ich kulturze są bardziej związane z jedną płcią niż z przeciwną. We wszystkich dwudziestu pięciu krajach wiązano z mężczyznami takie przymiotniki, jak: agresywny, aktywny, przebojowy, twardy,
a z kobietami: wrażliwa, ostrożna, czuła, emocjonalna [6].
Zasada „wyższości” mężczyzny nad kobietą staje się i tak
coraz bardziej wątpliwa. W literaturze można spotkać przy-
kłady zaskakującego ustalenia: często ogłupiająca rola
mężczyzny, skazanego na rutynowe zarabianie pieniędzy
[20]. Ważnym źródłem pochodzenia obrazu męskości
obok modelu rodziców i autorytetów są środki masowego
przekazu. Kreują portret mężczyzny twardego i zaradnego,
stworzonego do robienia kariery i odnoszenia sukcesów
zawodowych.
Cytowane przez Bardwick [1] badania psychologiczne
od wczesnego dzieciństwa aż do pełnej dojrzałości jednostki dowodzą, że pewne parametry mają charakter stabilny,
podczas gdy inne ulegają zmianom. Poziom aktywności i
tendencja do ekstrawersji lub introwersji jest czynnikiem
trwałym. Natomiast postawa agresji może być zmienna –
modyfikowana lub utrwalana w zależności od kulturowych
„definicji” męskości. Agresja u chłopców jest dozwolona,
stymulowana i taką formę akceptuje społeczeństwo.
W świetle badań empirycznych (Hayenga i Hayenga,
1979) osoby z niższych klas społecznych za cechę najbardziej męską uważają odwagę, zaś wyższych klas społecznych za cechę taką uważają kompetencje intelektualnie
[26]. W powyższych rozważaniach można zauważyć wspólne cechy w prezentowanych stanowiskach, gdzie portret
męskości sprowadza się do wizerunku mężczyzny silnego
i twardego, nie poddającego się wpływom zewnętrznym,
z łatwością radzącego sobie w nowych sytuacjach społecznych.
Źródła pochodzenia stereotypu kobiecości i męskości
W literaturze psychologicznej szczególnie amerykańskiej, podaje się przykłady akcentujące pochodzenie
stereotypów płci, podkreślając liczbowy rozkład mężczyzn
i kobiet pełniących różne role społeczne. Kobiety mogą
być zatem uważane za bardziej opiekuńcze od mężczyzn,
gdyż ich najbardziej widoczne przedstawicielki pełnią role
opiekuńcze, podczas gdy mężczyźni mogą być spostrzegani jako bardziej dominujący od kobiet, ponieważ są najbardziej widoczni w rolach przywódczych [13]. Tego typu
funkcjonowanie zdeterminowane jest wrodzonymi predyspozycjami u kobiet i u mężczyzn [9], ale nieprzesądzającymi o możliwościach każdej z płci.
W procesie wychowania i socjalizacji dzieci, uczestniczą głównie kobiety: matki i nauczycielki wyposażone
w wiedzę potoczną o prawdziwej naturze kobiety i mężczyzny dostosowują do tych stereotypów swoje oddziaływanie na uczniów obojga płci. Badania pokazują, że nauczycielki maja tendencję do stawiania dzieciom zadań zgodnych z własną koncepcją natury dziewczynki i chłopca
oraz z akceptowanymi schematami uczennicy i ucznia.
Stąd dziewczynkom przydzielają zadania w których mogą
wykazać się gorliwością i sumiennością, chłopcom – zadania wymagające samodzielności. Efektem takich podziałów
jest wzmacnianie u jednych postaw zależności i uległości,
u drugich – dominacji i poczucia niezależności [11].
W koncepcjach społecznego nabywania cech związanych z płcią i odniesienia się do pełnienia ról zawo-
305
Obraz kobiecości i męskości bliźniąt – doniesienie z badań pilotażowych
dowych i rodzicielskich, akcentuje się dużą rolę procesu
socjalizacji i wychowania. W ramach procesu, oddziaływanie ukierunkowane jest na: sferę intelektualną, emocjonalną oraz behawioralną. Horney [8], wskazuje na wpływ
kultury i społeczeństwa w kształtowaniu kobiety oraz mężczyzny. Szczególną rolę w przekazie stereotypów przypisuje się rodzicom i ich zróżnicowanemu odnoszeniu się
do małych dzieci, w którym akcentują znaczenie komentarzy wobec synów – prawdziwy mężczyzna i wobec córek
– słodka kobietka [7] wyniki badań pokazują związek
pomiędzy stereotypami u dzieci i ich rodziców [27].
Cel i przedmiot badań
W ramach zaprojektowanych badań leżących u podstaw niniejszego artykułu, będzie zobrazowanie natężenia
kobiecości i męskości oraz zestawienie cech obrazu dla
badanej płciowości bliźniąt płci żeńskiej. Zamierzeniem
jest także, odkrycie cech wspólnych, jak i cech różnicujących badane bliźnięta, będące w różnym wieku życia.
Problem, hipotezy i osoby badane
Całość opracowania zmierzała do pozyskania odpowiedzi na główne pytanie badawcze: na ile bliźnięta płci
żeńskiej wychowywane przez obydwoje rodziców, przejawiają w swoim zachowaniu, cechy stereotypowo przynależne do świata kobiecości, a na ile do świata męskości.
Można przyjąć, że wysokie natężenie cech w Skali Kobiecości identyfikuje badane bliźnięta płci żeńskiej z tymi
cechami, zaś niskie natężenie mówi o braku ich dostrzegania w swoim obrazie kobiecości. Upatrywaną zależność
można przedstawić na schemacie 1.
Schemat 1. Przewidywana zależność pomiędzy typem rodziny
a przejawianymi cechami kobiecości u badanych
Obydwoje
rodziców:
w przejawianych
cechach
i w swoim byciu,
bliższa kobiecości
Bliźnięta:
silniejsze
odczuwanie
kobiecości,
a cechy kobiece
o wyższym natężeniu
i bliższe
stereotypowemu
Całość zaprojektowanych badań miała na celu zweryfikowanie następujących hipotez:
H 1:Im wyższe natężenie cech kobiecości u bliźniąt, tym
lepsza identyfikacja z jej stereotypowym obrazem,
H 2: Bliźnięta w swoim obrazie kobiecości odczuwają wyższe natężenie cech pozytywnego stereotypu,
H 3:Bliźnięta urodzone zarówno jako pierwsze oraz jako
drugie, mają zbliżony do siebie poziom natężenia swojej płciowości.
W celu zweryfikowania postawionych problemów
badawczych przeprowadzono badania na próbie z populacji bliźniąt, w różnym wieku życia. Przebadano 14 par
bliźniąt pośród nich, dominowały kobiety – 8 par, 5 par
chłopców oraz 1 para heterozygotyczna. Do dalszej analizy
opisowej i statycznej, ze względu na małą grupę badanych
chłopców, wybrano tylko pary kobiet. W grupie tej, średni
wiek życia badanych (M) wynosił 22 lata przy odchyleniu
standardowym (SD) = 14,87. Najmłodsze bliźnięta miały 14
lat a najstarsze 54 lata. Badane pochodziły z miasta (71,0%)
jak i ze wsi (29,0%). Z rodzin niepełnych było 29,0%
bliźniaków, z pełnych – 71,0% badanych. Inne rodzeństwo
poza bliźniakiem, miało 50,0% badanych osób.
Z wywiadu z rodzicem pozyskano informacje o kolejności urodzenia dziecka. Dobór bliźniąt do procedury
badawczej był doborem celowym, a badania miały charakter indywidualny. Badania przeprowadzono podczas IX
Europejskiego Festiwalu Bliźniąt w Szczecinie 2007 roku,
przy zastosowaniu IPP (Inwentarza do oceny Płci Psychologicznej) w opracowaniu A. Kuczyńskiej [12]. Konstrukcja Inwentarza nawiązuje do teorii i empirycznego
dorobku S. Bem [3,31]. Pozwala on na identyfikację typów
płci psychologicznej jak również, na wyróżnienie cech kobiecości i męskości w obrazie płciowości badanych osób.
Wyniki badań i ich dyskusja*
Zestawienie danych w tabeli 3 obrazuje różnice i podobieństwa w odczuwaniu płciowości przez badane
bliźnięta. Dalsza prezentacja otrzymanych rezultatów z badań empirycznych, ilustruje cechy dostrzegane przez badane osoby, zgodne z kanonem cech stereotypowo przynależnych do kobiecości oraz do męskości, a powszechnie
akceptowanych przez społeczeństwo.
Różnice i podobieństwa między poziomem natężenia kobiecości i męskości u badanych bliźniąt
Tabela 3. Średnie arytmetyczne (M), odchylenia standardowe
(SD) dla Skali Kobiecości (SK) i Skali Męskości (SM)
u badanych bliźniąt
Bliźnięta
ur. jako
Skale płciowości
pierwsze
M
SD
M
SD
Skala Kobiecości 54,7 8,7 55,0 9,2
Skala Męskości
51,3 12,8 51,3 12,2
Ogółem
Bliźnięta
ur. jako
drugie
M
SD
54,3 8,3
51,3 13,3
Przestawione efekty ilustrują nieznaczne zróżnicowanie wyników dla wartości średnich arytmetycznych przy
jednoczesnym zróżnicowaniu rozkładu wartości odchyleń
standardowych. Bliźnięta urodzone jako pierwsze, odczuwają wyższe natężenie cech kobiecych przy niższym, cech
męskich. Analizując rozkład odchylenia standardowego
można zauważyć, że u bliźniąt urodzonych w drugiej kolejności występuje odwrotność: w grupie tej, bardziej zróż* W myśl zasad metodologii badań psychologicznych, otrzymane
efekty empiryczne ze względu na małą liczebność badanej grupy, nie mogą stanowić podstaw do uogólnienia wniosków na całą
populacje bliźniąt. Ukazują jedynie tendencje w pozyskiwaniu
wyników i wymagają dalszej eksploracji badawczej.
306
E. Napora
nicowane jest odczuwanie cech męskich. Sugeruje to lepszą identyfikację z cechami stereotypowo przynależnymi
do kobiecości i zróżnicowane dostrzeganie cech męskich
w swoim obrazie płciowości.
Jeżeli bliżej przyjrzeć się poszczególnym cechom tworzącym stereotypowy obraz kobiecości, można dostrzec
zróżnicowanie natężenia w ich zakresie, w poszczególnych
badanych grupach bliźniąt.
Różnice i podobieństwa pomiędzy poziomem natężenia cech przynależnych do kobiecości i męskości u badanych bliźniąt płci żeńskiej
Wyniki zawarte w tabeli 4 i w tabeli 5 pozwalają na ustosunkowanie się do hipotezy sprowadzającej się do oczekiwania że, im wyższe natężenie cech kobiecości u bliźniąt, tym lepsza identyfikacja z jej stereotypowym obrazem. Pozwala to także na przypuszczenie, że bliźnięta
w swoim obrazie kobiecości, odczuwają wyższe natężenie
cech pozytywnego stereotypu.
Tabela 4. Średnie arytmetyczne (M), odchylenia standardowe
(SD) dla cech kobiecości badanych bliźniąt
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Cechy
kobiecości
wrażliwa
troskliwa
angażująca
się w sprawy
innych
łagodna
dbająca o
swój wygląd
zewnętrzny
gospodarna
mająca
poczucie
estetyki
czuła
uczuciowa
wrażliwa na
potrzeby
innych
zdolna do
poświęceń
delikatna
gderliwa
kokieteryjna
naiwna
w społeczeństwie dla kobiety. Niesłusznie w uproszczonym spostrzeganiu wszystkich kobiet przypisuje się im
cechy: kokieteryjna, gderliwa, naiwna. Badane bliźnięta cechy te odczuwają u siebie z niższym natężeniem, słabo
identyfikując się z nimi. Bliźnięta urodzone jako pierwsze,
wysoko cenią takie cechy jak: dbająca o wygląd zewnętrzny, mająca poczucie estetyki czy uczuciowa kreśląc w ten
sposób, wizerunek kobiety zadbanej, tworzącej specyficzny klimat.
Sporządzony obraz kobiecości bliźniąt urodzonych
w drugiej kolejności charakteryzuje jako bardziej wrażliwe,
angażujące się w sprawy innych, mające wysokie poczucie
estetyki. Obraz ten tworzy wizerunek kobiety empatycznej
tworzącej atmosferę sprzyjającą wzajemnemu byciu ludzi
przy tym, są one bardziej kokieteryjne.
W tabeli 5 przedstawiono zestawienie odczuwanych
cech męskości u badanych bliźniąt płci żeńskiej.
Tabela 5. Średnie arytmetyczne (M), odchylenia standardowe
(SD) dla cech męskości badanych bliźniąt
Lp.
Cechy męskości
1
2
3
dominujący
niezależny
rywalizujący
nastawiony na
sukces
mający siłę
przebicia
łatwo
podejmujący
decyzję
arogancki
mający dobrą
kondycję fizyczną
z poczuciem
humoru
mający zdolność
przekonywania
pewny siebie
samowystarczalny
otwarty na świat
zdarzeń
zewnętrznych
eksperymentujący
w życiu
seksualnym
sprytny
M
3,88
3,82
Bliźnięta
ur. jako
pierwsze
SD
M
SD
0,96 3,67 1,14
0,89 3,78 1,00
Bliźnięta
ur. jako
drugie
M
SD
4,13 0,78
3,88 0,78
3,47
0,73 3,22
0,63
3,75
0,83
5
3,59
0,93 3,56
1,16
3,63
0,70
6
3,71
0,54
3,56
0,48
3,88
0,60
7
3,53
1,19
3,67
1,15
3,38
1,23
8
4,18
0,47
4,00
0,46
4,38
0,47
9
3,94
4,18
0,67
0,76
4,11
4,33
0,51
0,81
3,75
4,00
0,83
0,70
10
3,76
0,87
3,78
0,91
3,75
0,83
3,71
0,88 3,47
0,95
3,88 0,81
3,53
2,29
2,47
2,41
0,80
1,11
1,03
1,01
0,83
1,16
1,15
1,06
3,50
2,13
2,63
2,25
Ogółem
4
11
12
13
3,56
2,44
2,44
2,56
0,76
1,05
0,91
0,96
Otrzymany obraz kobiecości w całym swoim opisie
dotyczy ekspresyjnych cech osobowości zakresu emocjonalnego i działaniowego w oparciu o które, możemy prognozować aktywność badanych bliźniąt. Wymienione cechy charakteryzują miejsce i przyszłe role przewidziane
14
15
M
2,18
3,94
2,82
Bliźnięta
Bliźnięta
ur. jako
ur. jako
pierwsze
drugie
SD
M
SD
M
SD
1,08 2,22 1,29 2,13 0,87
1,10 3,78 1,16 4,13 1,04
0,77 2,78 0,78 2,88 0,77
3,18
1,16 3,33 1,33 3,00
1,00
2,82
0,90 2,78 1,02 2,88
0,78
2,76
1,01 2,89 1,19 2,63
0,84
1,59
0,55 1,78 0,63 1,38
0,47
3,24
1,04 3,11 0,89 3,38
1,19
3,71
0,83 3,44 1,17 4,00
0,50
Ogółem
3,53 1,03
3,33 1,42 3,75
0,65
2,82
3,29
1,09 2,89 1,23 2,75
0,93 3,44 0,83 3,13
0,96
1,04
3,71
0,93 3,44 1,01 4,00
0,86
1,94
0,86 1,89 0,87 2,00
0,86
3,06
0,71 3,11 0,93 3,00
0,50
Wyniki przedstawione w tabeli 5 bardziej wskazują na
podobieństwa aniżeli różnice w odczuwaniu cech przynależnych do świata męskości, u badanych bliźniąt. Choć
dziewczęta urodzone jako pierwsze, częściej w życiu nastawione są na sukces przy tym, określając siebie jako samowystarczalne z niewielką dozą arogancji. Wyróżnione
Obraz kobiecości i męskości bliźniąt – doniesienie z badań pilotażowych
307
atrybuty męskości nawiązują do zachowań nie wymagających pomocy innych i pośrednio do agresywności i przebojowości. Natomiast bliźnięta urodzone w drugiej kolejności, wyraźnie identyfikują się z cechami takimi jak: niezależna, mająca zdolność przekonywania a przy tym, z poczuciem humoru.
połu badawczego to: studenci – Patrycja Nyk, Sylwia Kluza
oraz wolontariusze – Anna Napora, Przemysław Hajducki,
Wojtek Napora (uczeń liceum). Badania były realizowane
podczas IX Europejskiego Festiwalu Bliźniąt w Szczecinie
w 2007 roku. Całemu zespołowi za pośrednictwem Czasopisma, składam podziękowania.
Wnioski końcowe
Piśmiennictwo
• Otrzymane efekty choć nie pozwalają na uogólnione
wnioski to ukazują pewną tendencję w odczuwaniu
płciowości przez badane bliźnięta płci żeńskiej.
W świetle badań empirycznych zarówno bliźnięta urodzone jako pierwsze oraz jako drugie, posiadają obraz
swojej kobiecości zgodny ze stereotypowym jego opisem. Potwierdza to posiadanie intuicyjnej koncepcji
kobiecości przez rodziców realizowanej w relacji
z wychowywanymi córkami.
• Cechy kobiecości odczuwane przez bliźnięta urodzone w pierwszej kolejności, kreślą wizerunek kobiety
zadbanej, tworzącej specyficzny klimat. Bliźnięta urodzone jako drugie – kobiety empatycznej, dbającej
o jakość relacji z innymi.
• Cechy męskości są odczuwane z mniejszym natężeniem. U bliźniąt urodzonych w pierwszej kolejności
pochodną tych cech, są zachowania chłodne i dystansowe. Zaś w drugiej grupie – zachowania ciepłe i przyjazne.
• Można powiedzieć, że koncepcja własnej osoby bliźniąt płci żeńskiej, pozostaje pod wpływem kulturowej
definicji kobiecości, nawiązującej do pozytywnego stereotypu. Córki posługują się w opisach siebie charakterystykami zgodnymi ze społeczną definicją kobiecości w którym, eliminują cechy negatywnego stereotypu, dającego pejoratywne skojarzenia.
Podsumowując można powiedzieć, że badane dziewczęta dostrzegają wszystkie wyróżnione atrybuty z pozytywnej stereotypowej listy cech kobiecości. Cechy odczuwane są w wysokim natężeniu i świadczą o przekonaniu
dziewcząt co do ich posiadania oraz o ich akceptacji
u siebie. Natomiast cechy powszechnie uważane za kobiece takie jak: kokieteryjna, gderliwa oraz naiwna nie są
akceptowane przez badane grupy bliźniąt i z tymi cechami
osoby słabo identyfikują się.
Zrealizowane badania nie wyczerpują problemu a raczej go stawiają. Uświadamiają rodzicom, pedagogom, że
w trakcie wychowania następuje trudny proces, w którym
dziewczynka wychowuje w sobie kobiecość wzorując się
we wszystkim na swoich rodzicach, wzmacniając ją dzięki
ich obecności. Nie prowadzą jednak do gotowych rozwiązań, jedynie służą refleksji: w jakim zakresie wynikające ostrożne wnioski, dadzą się zrealizować na terenie rodziny, szkoły czy w środkach masowego przekazu.
[1] Bardwick J., Douvan E. (1982) Ambiwalencja: socjalizowanie
kobiet, [W:] Hołówka, T. (Red.), Nikt nie rodzi się kobietą.
Czytelnik, Warszawa.
[2] Beisert M. (1991) Seks twojego dziecka. Wyd. Zysk i S-ka,
Poznań.
[3] Bem S.L. (1981) Gender schema theory: A cognitive account
of sex typing. Psychological Review 88: 354-364.
[4] Bula M. (1982) Rodzina środowiskiem pełnego rozwoju
człowieka. [w:] Adamski, F. (red.), Wychowanie w rodzinie
chrześcijańskiej. Wyd. Apostol. Modlitwy, Kraków, 126-138.
[5] Domachowski W. (1998). Przewodnik po psychologii społecznej. PWN, Warszawa:
[6] Harris J. (1998) Geny czy Wychowanie. Co wyrośnie z naszych dzieci i dlaczego. Wyd. Santorski i S-ka, Warszawa.
[7] Hołówka T. (1982) Nikt nie rodzi się kobietą. Warszawa
[8] Horney K. (1987) Nowe drogi w psychoanalizie. PWN, Warszawa.
[9] Jelonek B. (1990) (Red.) Kobieta w kulturze i społeczeństwie. Wyd. UMCS, Lublin.
[10] Kilmartin C. (1999) Masculine Self. McGraw – Hill Education.
[11] Konarzewski K. (1991) Problemy i schematy. Pierwszy rok
nauki szkolnej dziecka: Wyd. Akademos, Poznań.
[12] Kuczyńska A. (1992) Inwentarz do oceny płci psychologiczne. Podręcznik. Wyd. PTP, Warszawa.
[13] Macrae C.N. (1999) Stereotypy i uprzedzenia. GWP, Gdańsk.
[14] Mandal E. (1995) Socjalizacja ról społecznych związanych
z płcią [w:] Mandal, E. 15
[15] Stefańska-Klar R. (Red.) Współczesne problemy socjalizacji.
Wyd. Uśl, Katowice, s. 39-61.
[16] Mandal E. (1998) Stereotypy matki i ojca u dzieci w różnym
wieku. Psychologia Wychowawcza Nr 4, s. 333-337.
[17] Mead M. (1975) Sex and Temperament in Three Primitive
Societies. New York.
18. Mika S. (1984). Psychologia społeczna. PWN, Warszawa.
[19] Miluska J. (1996) Tożsamość kobiet i mężczyzn w cyklu życia. Wyd. UAM, Poznań.
[20] Myerhoff B. (1978) Number of Our Days. New York.
[21] Nęcki Z. (1996) Atrakcyjność wzajemna. Kraków: Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu.
[22] Pluta A. (1980) Wychowawcza rola ojca we współczesnej
rodzinie. Problemy Rodziny, 5: 6- 15.
[23] Starowicz L. (1977). O seksie, partnerstwie i obyczajach.
PZWL, Warszawa.
[24] Strykowska M. (1992). Psychologiczne mechanizmy zawodowego funkcjonowania kobiet. Wyd. UAM, Poznań.
[25] Szarzyńska-Lichtoń, M. (2002) Oswajanie płci, Charaktery 8:
18-19.
[26] Wasilenko J. (1986) Niektóre uwarunkowania identyfikacji
z rolą związaną z płcią. Psychologia Wychowawcza, 3: 269281.
[27] Weigl B. (2000) Stereotypy i uprzedzenia [W:] J. Strelau
(red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 3. GWP,
Gdańsk, 205-224.
[28] Wojciszke B. (2001) Dane i pseudodane w procesie spostrzegania ludzi. [W:] Kofta, M. Szustrowa, T. (red.), Złudzenia,
które pozwalają żyć. PWN, Warszawa, 65-91.
Niniejsze opracowanie mogło powstać dzięki pomocy
i zaangażowaniu studentów i wolontariuszy w prowadzenie badań. Skład międzywydziałowego naukowego zes-
308
E. Napora
[29] Wosińska W. (1998) Płeć a zachowanie społeczne [W:] Szewczuk W. (red.) Encykopedia psychologii. Fundacja Innowacja, Warszawa, 408-414.
[30] Ziemska M. (1976) Patologia rodziny. [W:] A. Podgórecki
(red.) Zagadnienia patologii społecznej. PWN, Warszawa.
[31] Zimbardo P.G. (1994) Psychologia i życie. PWN, Warszawa.
[32] Żarczyński S. (1994) Płeć i jej zwiazek z cechami osobowości
– próba uporządkowania teorii. [W:] A. Gała (red.) Wybrane
zagadnienia z psychologii wychowawczej. Wyd. Św. Antoniego, Wrocław, 43-53.
J
Elżbieta Napora
Instytut Filozofii, Socjologii i Psychologii
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie
ul. Waszyngtona 4/8, 42- 200 Częstochowa
A picture of femininity and masculinity perceived by twins – findings from the pilot research
This paper attempts to present the intensity of femininity and masculinity as well as compare the characteristics of a gender picture
for the target female twins. An indirect intention was to discover both common properties and those differentiating the twins
considering birth order. As far as the interpreting of the obtained results is considered, yet being cautious, it can be emphasized that
there is a similarity regarding a higher level of the intensity of perceiving female characteristics and a lesser degree in experiencing
male characteristics in the female sample – twins.
Key words: femininity, masculinity, gender