Ikona „Matka Boska Hodegetria w otoczeniu proroków

Ikona „Matka Boska Hodegetria w otoczeniu proroków, hymnografów i świętych”
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czas powstania koniec XV w. Miejsce powstania Nowa Wieś, Polska Wymiary wysokość: 139,5 cm, szerokość: 108 cm, grubość: 2 cm Numer inwentarzowy MNS/2119/S Muzeum Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu Oddział Dom Gotycki Dostępność na ekspozycji „Sztuka cerkiewna od XV do XIX wieku” Tematy wielokulturowość, religijność, namalowane Technika złocenie, tempera Materiał deska Prawa do obiektu Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi Łemkowie, malarstwo tablicowe, święci, Matka Boska, ikona, malarstwo, 2D, wielokulturowość, sztuka sakralna, Matka Boska z Dzieciątkiem, audiodeskrypcja Ikona jest najstarszą w nowosądeckiej kolekcji. Eksponat znalazł się w zbiorach w 1977 roku po zgłoszeniu oferty sprzedaży przez ludzi mieszkających w Nowej Wsi, w gospodarstwie, które po wysiedleniu Łemków w 1947 roku przydzielono polskim osadnikom. Nie wiadomo, w jaki sposób cenny obraz trafił na strych tego domu i co sprawiło, że przetrwał kilka wieków bez większego uszczerbku. W roku 1988 został poddany konserwacji estetyczno­zachowawczej i został włączony do stałej ekspozycji sztuki cerkiewnej.
Matka Boska z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii. Jego nazwa odnosi się do greckiego słowa hodos, czyli droga. Określa Matkę Boską jako wskazującą drogę, czyli przewodniczkę. Matka Boska ukazana jest w półpostaci, jej dłoń wskazuje Jezusa, będącego dla wiernych drogą zbawienia. Zbawiciel błogosławi prawą ręką, w lewej zaś trzyma zwój, utożsamiany czasem z Ewangelią, która ma być symbolem nauczania, mądrości i wiedzy. Wizerunek charakteryzuje dostojna powaga postaci Matki i Syna, zwróconych frontalnie do widza w usztywnionej i hieratycznej pozie. Kościół prawosławny za autora pierwowzoru tego typu ikonograficznego uważa św. Łukasza Ewangelistę. Typ Hodegetrii z Nowej Wsi jest rozbudowany o adorujących archaniołów: Michała i Gabriela, umieszczonych w górnych narożach ikony. Obraz główny z trzech stron ujęty jest tzw. klejmem, czyli pasem z wizerunkami dwunastu proroków przy pionowych bokach oraz z postaciami rodziców Marii w dolnym pasie, w otoczeniu czterech hymnografów, ukazanych na złoconym tle. Wszystkie wyobrażone osoby identyfikują imienne napisy. Patrząc od góry, można więc wskazać zwróconych ku sobie, występujących parami proroków: Mojżesza i Aarona, Dawida i Salomona, Gedeona i Jakuba, Micheasza i Ezechiela, Amosa i Izajasza oraz Jeremiasza i Daniela. Wśród postaci otaczających rodziców Matki Boskiej zidentyfikowani zostali: Józef Hymnograf, Jan Damasceński, Prorok Stefan oraz Kosma Majumski.
Opracowanie: Maria Marcinowska (Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu), © wszystkie prawa zastrzeżone
„Jajko Kolumba”, czyli o przeprowadzeniu najcieńszej linii w malarstwie
Starożytny historiograf z I wieku – Pliniusz Starszy, w swojej 37 tomowej encyklopedii zatytułowanej Historia naturalna skompilował wiedzę zebraną z dzieł ok. 200 autorów, dzięki czemu zachował dla potomności echa zaginionych pism i informacji o greckim świecie, w tym wielu historii o sztuce.
To on przekazał słynną już dzisiaj anegdotę o sporze Apellesa, największego malarza swego czasu, z innym przedstawicielem tego kunsztu – Protogenesem. Apelles, słysząc o sławie konkurenta wyruszył na Rodos, aby ujrzeć jego dzieła. Nie zastał jednak malarza w domu, natomiast na sztalugach stała gotowa do malowania deska, której pilnowała staruszka. Gdy zapytała Apellesa, kto składa wizytę, gość chwycił za pędzel i przeprowadził przez środek obrazu niezwykle cienką linię, po czym odpowiedział: „Ten oto”. Kiedy Protogenes powrócił i usłyszał o historii, która zaszła ponoć od razu rozpoznał przeciwnika. Wziął pędzel do ręki i przeprowadził innym kolorem przez środek jego linii jeszcze cieńszą. Nakazał staruszce zaprezentować Apellesowi obraz wraz ze słowami: „oto ten, którego szuka”. Gdy ten zjawił się następnego dnia i ujrzał, że został pokonany, trzecim kolorem przeprowadził przez środek namalowanej przez konkurenta linii – jeszcze cieńszą, której przeciąć się już nie dało. Protogenes, widząc obraz, oddał honor zwycięzcy. Tablica zaś, na której namalowane były wyłącznie trzy przecinające się linie, przekazana została potomności dla podziwiania najwyższego kunsztu. Dzieło niestety nie zachowało się, gdyż spłonęło w pożarze domu Cezara w 4 roku p.n.e.
Nic w tym dziwnego, że miarą poziomu warsztatu i mistrzostwa malarza stała się grubość malowanej linii. Rysunek był pierwszym etapem tworzenia obrazu, a jego nauka – podstawą malarstwa. Każda postać i przedmiot obrysowane były konturem. Linią tworzono kształty tego, co później wypełniał kolor, nadając mu przestrzenność i głębię, linią oddawano strukturę włosów. Nota bene metodzie tej przeciwstawił się dopiero Leonardo da Vinci końcem XV wieku, który zakwestionował istnienie konturu w naturze, a tym samym jego stosowanie w malarstwie.
Czy można było pójść dalej niż Apelles i przeciąć najcieńszą malarską linię? Tak. Przysłowiowym „jajkiem Kolumba”, a więc prostym rozwiązaniem trudnego zagadnienia, stały się obrazy Concetto spaziale (z wł. „koncepcja przestrzenna") Lucio Fontany z połowy lat 50. XX wieku. Artysta naciął płótno, tworząc możliwie najcieńszą linię na jego powierzchni. Jednocześnie, z dwuwymiarowej płaszczyzny otrzymał dzieło przestrzenne. Co ciekawe, związek obu tych dzieł malarskich jest znacznie bardziej wyraźny, gdy przytoczymy opis obrazu powstałego w ramach sporu starożytnych artystów według Pliniusza Starszego i porównamy go z dziełami Fontany:
„Był wielki i nie zawierał nic innego jak linie, prawie niewidoczne, tak że wśród znakomitych dzieł wielu malarzy robił wrażenie pustego; ale przez to właśnie ściągał na siebie wzrok i wyglądał szlachetniej niż każdy inny obraz.”
Sprawdź jakie znaczenie pełni linia i kontur w obrazach na portalu Wirtualne Muzea Małopolski: Obraz „św. Jan Jałmużnik”, „Tryptyk św. Marii Magdaleny”, Obraz „Kazanie św. Jana Chrzciciela”, Ikona „Matka Boska Hodegetria”.
Opracowanie: Paulina Kluz (Redakcja WMM), CC­BY 3.0 PL
Bibliografia: Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500, oprac. Jan Białostocki, Warszawa 1988.
Tagi: malarstwo, starożytna Grecja