Tadeusz Różewicz „Matka odchodzi”

Tadeusz Różewicz „Matka odchodzi” opracowanie tomu
„Matka odchodzi” to z pewnością jeden z najbardziej docenionych
tomów poetyckich Tadeusza Różewicza. Ukazał się on w 1999 r. i
otrzymał dwie nagrody: Śląski Wawrzyn Literacki oraz Nike (w 2000).
Jego motywem przewodnim jest pełna miłości opowieść o matce poety.
W skład zbioru wchodzą zapiski rodzinne, fotografie, a także oczywiście
najważniejsze, wiersze i fragmenty tekstów prozą.
Śmierć matki stałą się przyczynkiem do powrotu w świat dawnych
wspomnień. Poeta długo pielęgnował w sobie te uczucia, gdyż tomik
ukazał się dopiero po 42 lata po śmierci Stefanii Różewicz. Utwory
zamieszczone w zbiorze stanowią bardzo intymne i głębokie wyznanie
poety, który stara się opowiedzieć o historii swojej rodziny w taki
sposób, by jego słowa wywarły na odbiorcy jak największe wrażenie.
Po lekturze tomu „Matka odchodzi” można zauważyć, że jest on oparty
na pewnej dychotomii. Postać rodzicielki utożsamia świat pełen ładu,
wartości i bezpieczeństwa. Jest dokładnie określony, wszystkie granice
są czytelne. Zupełnie inaczej wygląda rzeczywistość współczesnego
poety – pełna wątpliwości i niejasnych (acz koniecznych) wyborów
moralnych.
Za najważniejsze teksty w tomie uznać można „Wieś mojego
dzieciństwa” (wspomnienia Stefanii Różewicz), „Dziennik Gliwicki”
(zapis ostatnich dni życia matki poety, bardzo mocno nacechowany
emocjonalnie) oraz fragment listu Janusza Różewicza (brata Tadeusza
Różewicza, który zginął w czasie wojny) zatytułowany „Droga ze szkoły
do domu”.
Wśród wierszy wyróżniają się utwory takie jak: „Kobieta w czerni stąpa
po różach”, „Zabawa w konie”, „Kasztan” oraz szczególnie poruszający
– „Powrót”. Pierwszy opisuje cierpienie matki po utracie synów. Jej
ciepłu i życzliwości przeciwstawiona zostaje szorstkość wojny i
przynależne do jej świata „stalowe róże”. Matka ma życzliwe serce,
niesie chleb, jednak nie ma już z kim go podzielić. „Zabawa w konie” to
wspaniała opowieść o czasach dzieciństwa. Świat był wtedy
postrzegany jako miejsce niemal baśniowe, a właśnie matka potrafiła
zrozumieć tę dziecięcą wizję. Temat ten podejmuje także utwór
„Kasztan”, lecz jego wymowa jest bardziej pesymistyczna. Poeta
pokazuje w nim chwilę opuszczenia domu. W tym momencie wszystkie
przedmioty tracą swoją magię, a „wojsko w rogu szuflady już / do końca
świata będzie ołowiane”.
Matka przywodzi na myśl dzieciństwo – czas magiczny, pełen
szczęścia, radości, uporządkowany i klarowny. Bardzo poruszającym
utworem jest wiersz „Powrót”, który mówi o ponownym spotkaniu z
matką i ojcem. Ma ono nastąpić w niebie. W tekście tym bardzo
dobitnie przedstawiony jest rozdźwięk między dawnym porządkiem
(związanym z matką), a nową rzeczywistością, w której podmiot liryczny
musi radzić sobie sam. W niebie matki robią na drutach zielone szaliki,
natomiast na ziemi człowiek skacze człowiekowi do gardła.
Tadeusz Różewicz w tomie „Matka odchodzi” sięga szczególnie
głęboko we własne wnętrze. Wydobywa z niego rodzinną historię, która
staja się pretekstem do pięknej i wzruszającej opowieści o miejscu
człowieka we współczesnym świecie. Poeta pokazuje, że każde ludzkie
życie naznaczone zostaje samotnością i oderwaniem od dawnego
porządku. Dzieciństwo jest rajem utraconym, okresem jasnym i pełnym
wartości. Najmocniej związana jest z nim matka – osoba kreująca
dawną rzeczywistość. Odejście matki jest więc przeżyciem
traumatycznym nie tylko ze względu na utratę jednej z najbliższych
osób, ale także symbolicznym rozstaniem z przeszłością, ostatecznym
„wyfrunięciem z bezpiecznego gniazda” do rzeczywistości, która potrafi
przerazić każdego.