szótár 1 - Lengyelország magyarul
Transkrypt
szótár 1 - Lengyelország magyarul
Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. M 3672 mklik [motyl nocny, szkodnik żerujący w mące i kaszy] – moly Mklik mączny (łac. Ephestia kuehniella) [motyl zaliczany do rodziny omacnicowatych (Pyralidae), przypominający wyglądem mola mieszkającego w szafach, szkodnik magazynów zbożowych i spożywczych oraz szafek kuchennych] – lisztmoly (Ephestia kuehniella avagy Anagasta kuehniella) [a valódi lepkék közül a fényiloncafélék (Pyralidae) családjában a karcsúmolyok (Phycitinae) alcsaládjába tartozó, kártevő lepkefaj] mknąc – száguldva mknąć (mknie) [1. poruszać się bardzo szybko naprzód; 2. o życiu, czasie itp.: szybko mijać, przemijać] – robogni, rohanni, siklani, suhanni, surranni; száguldani; loholni; röppenni mknąć na snowboardzie – snowboardozni mknąć z wiatrem – széllel száguldozni mknięcie – rohanás, robogás, száguldás mlask [1. pot. odgłos mlaskania, mlaśnięcia; 2. w niektórych językach afrykańskich: spółgłoska zwarta lub zwarto-szczelinowa] – csámcsogás, cuppogás mlaskanie – csámcsogás, cuppogás mlasnąć (mlaśnie) — mlaskać [1. poruszając wargami lub językiem, wydać charakterystyczny odgłos; 2. o półpłynnych, zwykle lepkich substancjach: uderzając o coś lub odrywając się od czegoś, wydać charakterystyczny odgłos] – cuppantani, csettinteni; csámcsogni mlaskać – (przy jedzeniu) csámcsogni; cuppogni mlaskać językiem – csettinteni, csettintgetni MLC NAND Flash (mlc - ang. multi-level cell) [technologia pamięci flash. Cechuje się wieloma stanami napięć w każdej komórce, co umożliwia zapisanie w niej więcej bitów w przeciwieństwie do pamięci typu SLC NAND flash (slc - ang. singlelevel cell), której komórki składają się tylko z jednego stanu.] – MLC NAND Flash (mlc - ang. multi-level cell = többszintű cella) [Az MLC memória 3 vagy annál több bitet tárol minden egyes cellában. A nagyobb mennyiség raktározásából adódóan az MLC memóriakártya lassabb adatátvitelt, magasabb fogyasztást és rövidebb cella élettartamat eredményez. Az MLC memóriakártya előnye az alacsonyabb előállítási költség. Az MLC flash technológia hagyományos memóriatermékeknél használatos. Az MBC (Multi-Bit Cell) hasonló az MLC-hez, ez két bit nagyságú adatot tárol cellánként.] mlecz [1. pot.; zob. mniszek; 2. roślina polna o wysokiej, grubej łodydze, ostro ząbkowanych liściach i żółtych kwiatach; 3. nasienie ryb samców; 4. limfa wypływająca z jelit; 5. zawartość żołądka powstała w procesie trawienia pokarmu przez sok żołądkowy] – (roślinny) növényi tej; (u ryb) haltej; velő (öszetételekben) Mlecz, łyczoga (Sonchus) [rodzaj roślin jednorocznych, dwuletnich i bylin należących do rodziny astrowatych. Rodzaj liczy około 60 gatunków występujących na terenie Europy, Azji i Afryki. Niektóre gatunki stały się chwastami ruderalnymi i znacznie powiększyły zasięg występowania. Nazwą "mlecz" określa się powszechnie, lecz błędnie mniszka lekarskiego.] – növényi tej Mlecz polny (Sonchus arvensis L.) [gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Występuje w całej Europie, w środkowej i zachodniej Azji, na Syberii, Kaukazie i w Afryce Północnej (Algieria, Maroko, Tunezja). Rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza tym rodzimym obszarem swojego występowania. W Polsce jest pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich.] – Mezei csorbóka (Sonchus arvensis L.) [tarackszerű gyökeres, 60-150 magasra megnövő, minden részében tejnedvet tartalmazó növény] mlecz picierzowy – gerincvelő Mlecz wilczy [Wilczy mlecz: Wilczy mlecz/ psie mleko/ Tithymalus: Herba lactaria. [...] Lactuca marina. [...] Characias. Kn 1260.] – kutyatej Mlecz zwyczajny (Sonchus oleraceus L.) [gatunek rośliny należącej do rodziny astrowatych. Występuje w prawie całej Europie, na znacznych obszarach Azji oraz w Afryce Północnej. W Polsce jest dość częsty. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. Nazwą „mlecz” określa się powszechnie, lecz błędnie mniszka lekarskiego] – Szelíd csorbóka (Sonchus oleraceus) 3673 Calotropis procera mleczarka – tejesasszony, tejcsarnokosnő Szelíd csorbóka (Sonchus oleraceus) Mleczaj wełnianka (Lactarius torminosus (Schaeff.) Gray) [rydz fałszywy, nibyrydzek – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)] – szőrgomba (Lactarius torminosus) mleczak [1. pot. ząb mleczny; 2. pot. młode zwierzę, ssące jeszcze mleko; 3. samiec ryb z dojrzałym do zapłodnienia nasieniem; 4. nazwa hodowlana, określająca dojrzałe samce ryb gotowe do rozrodu, zawierające nasienie zwane mleczem] – tejfog; szopós állat, (gúny) tejfelesszájú; tejes (hal) Mleczara (Calotropis R. Br.) [rodzaj roślin z rodziny toinowatych, liczący 2 gatunki. W stanie dzikim występuje w gorących i ciepłych obszarach Azji i Afryki.] – Sodomabirs (Calotropis R. Br.) Gatunki Mleczara olbrzymia, kalotropis olbrzymi (Calotropis gigantea (L.) Ait. f.) – gatunek rośliny z rodziny toinowatych, pochodzący z tropikalnych rejonów Azji: Iran, Chiny (Guangdong, Guangxi, Sichuan, Yunnan), Półwysep Indyjski, Indochiny, Malezja). Roślina zawiera trujący sok mleczny. – Sodomabirs v. koronavirág (Calotropis gigantea) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a tárnicsvirágúak (Gentianales) rendjéhez, ezen belül a meténgfélék (Apocynaceae) családjához tartozó faj.] mleczara wyniosła (Calotropis procera (Ait.) Ait. f.) – Sodomabirs v. Szodomai alma (Calotropis procera) [Csak a bibliai hagyományok emlitik ezt a mérgező trópusi cserjét, amelynek szép nagy, gömbölyű, érett, almazöld termése kissé megnyomva szétnyilik, és belőle csillogó selyemszálas, de mérgező magvak százai repülnek a levegőbe. A legenda szerint a Holt tenger helyén egykor virágzó gyümölcsösök elátkozott hírnökei ők, amelyek Szodoma sorsára emlékeztetve, a bűn következményeire hívják fel figyelmünket: a szép külső gyakran mérget rejt magában.] Stefan Żechowski, Wiosna w PGR, 1953 mleczarnia [1. zakład przetwórstwa mleka; 2. posp. duży biust] – tejüzem, tejcsarnok, tejfeldolgozó, tejüzlet; (átv.) nagy mell mleczarniany, -a, -e – tejüzemi, tejcsarnok-, tejüzletmleczarski, -a, -ie – tej-, tejes, tejgazdasági mleczarstwo – tejtermékgyártás, tejgazdálkodás mleczarz [1. roznosiciel mleka; 2. osoba zajmująca się mleczarstwem] – tejes ember mleczko [1. zdr. od mleko w zn. 1.; 2. gęsty, białawy płyn do pielęgnacji skóry i zmywania makijażu; 3. zob. mleko w zn. 3.; 4. płyn wydzielany wewnątrz niektórych organizmów zwierzęcych, stanowiący pokarm dla młodych; 5. zob. mlecz w zn. 3.] – tej, arctej; (od mleko) tejecske, (mlecz) tej; tejes étel mleczko do opalania – naptej mleczko kauczukowe [zob. lateks] – (lat.) latex; (vegytan) kaucsuktej, tejnedv mleczko kosmetyczne – arclemosó, arctej (sminkeltávolító) mleczko maciczne, embriotrof [1. substancja odżywiająca zarodek ssaków; 2. substancje odżywiające zarodek ssaków w okresie przed zagnieżdżeniem w błonie śluzowej macicy (u większości); m.in. wydzielina gruczołów tej błony, przesącz krwi matki] – méh tej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3674 mleczko pszczele [1. wydzielina gruczołów gardzielowych pszczół robotnic, którą karmione są larwy pszczele; 2. jasna, gęsta substancja o lekko kwaśnym smaku, prawie bezwonna. Wydzielina ślinianek pszczół robotnic] méhtej; méhpempő (jelly royal=anyapempő, vagy méhtej) [egy koncentrált, az emberi fogyasztásra is alkalmas fehéresen csillogó, enyhén savanykás jellegű krémszerű termék, a dolgozó méhek garatmirigye által termelt váladék.] mlecznobiały, -a, -e [biały, czasem z kremowym odcieniem] – tejfehér mleczność – tejadási képesség, tejtartalom, tejhozam mleczność krów – a tehenek tejadási képessége v. tejelhozama mleczny, -a, -e [1. związany z mlekiem, przyrządzony na mleku; 2. mający kolor mleka; 3. o zwierzętach hodowlanych: dający dużo mleka; 4. mający związek z cieczą zawartą w komórkach roślin] – tejes, tejmleczna – tejes étrend Mleczna Droga [galaktyka spiralna z poprzeczką, w której znajduje się m.in. nasz Układ Słoneczny. Droga Mleczna inaczej nazywana jest Galaktyką (dla odróżnienia od innych galaktyk pisaną przez duże "G"). Zawiera od 200 (wg starszych szacunków) do 400 miliardów (wg nowszych szacunków) gwiazd, średnicę około 100 000 lat świetlnych i grubość ok. 12 000 lat świetlnych.] – Tejút, Tejútrendszer [Tejútrendszer a Lokális Galaxiscsoport egyik (a Hubble-féle galaxisosztályozás szerinti SBb vagy SBc típusú) küllős spirálgalaxisa, melyben a Naprendszer és ezen belül Földünk található. 200-400 milliárd csillag található benne, átmérője 30 kiloparszek (97 800 fényév, azaz 9,5·1017 kilométer), legnagyobb vastagsága 5 kpc (16 300 fényév). A Földről két spirálkarját, az Orion- és Nyilas-kart látjuk. Vizsgálatát megnehezíti, hogy belülről látjuk. A Tejútrendszernek a Földről látható része a Tejút.] mleczna kawa – tejeskávé mleczne szkło – tejüveg mleczywo – tejtermékek, tejes ételek mleć [1. rozdrabniać, rozcierać coś na miazgę za pomocą odpowiednich przyrządów; 2. w odniesieniu do mechanizmów: kręcić czymś lub mieszać w czymś; 3. powoli coś żuć] – őrölni, darálni mleć co czym – őrölni vmit vmivel - Wersja 01 01 2017. mleć co na co – őrölni vmit vmivé mleć językiem [mówić, zwłaszcza dużo, nieciekawie, lub jałowo] – karattyolni; hadarni; pereg a nyelve mleć kawę – kávét darálni mleć się [być mielonym] – őrlődni mleko [1. biały, nieprzezroczysty płyn wytwarzany przez gruczoły mleczne kobiet i samic zwierząt, będący pokarmem dla nowo narodzonego potomstwa; taki płyn pochodzący od krów i innych zwierząt hodowlanych, służący ludziom jako pożywienie; 2. biaława ciecz będąca zawiesiną ciała stałego w wodzie; 3. biaława ciecz zawarta w komórkach niektórych roślin; 4. gęsta mgła; 5. wydzielina gruczołów mlekowych samic ssaków służąca jako pokarm dla młodych osobników. Charakter fizyczny - emulsja. 6. grało ważną rolę w życiu starożytnych Izraelitów, którzy byli koczownikami i czasami musieli żyć tylko z mleka i mięsa swoich trzód. Kanaan był krajem mlekiem i miodem płynącym. Z braku wody gotowano nawet mięso w mleku, co zabronione było u Izraelitów. Będzie go pod dostatkiem w Millenium. Porównane do pokarmu duchowego, który jest bezpłatny. Mleko jest symbolem tej części Słowa Bożego które zrozumiałe jest w początkowym okresie poznania duchowego. Hebrajczycy nie rośli w poznaniu Słowa Bożego i zdolni byli tylko do spożywania mleka. Do nich podobni są ci chrześcijanie, którzy poprzestają na czytaniu urywków z Biblii, które doprowadziły ich do nawrócenia się, po czym już więcej Słowa Bożego zgłębiać nie chcą.] – tej, tejszerű folyadék mleko acydofilne [pasteryzowane mleko krowie zakwaszone specjalnymi bakteriami] – acidofil-tej [ún. acidofil-tejet a tej Lactobacillus acidophilusszal való beoltásával kapnak] mleko butelkowe – üveges tej mleko cementowe [zaczyn cementowy] – cementtej mleko chude – alacsony zsírtartalmú, sovány tej mleko humanizowane [mleko krowie upodobnione składem do mleka kobiecego] – humanizált tej mleczko kauczukowe [zob. lateks] – (lat.) latex mleko kipi – kifut a tej mleko kobiety – anyatej mleko kokosowe – kokusztej mleko kondensowane a. konserwowane – kondenzált tej, sűrített tej; tejkonzerv Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3675 mleko konsumpcyjne – fogyasztói tej, frisstej mleko krowie; mleko (z krowy) – tehéntej mleko kwaśne – savanyú tej mleko matki – anyatej mleko migdałowe – mandulatej mleko o przedłużonej trwałości – tartós tej mleko odciągane [mleko, z którego zebrano śmietanę] – lefölözött tej mleko odtłuszczone – lefölözött, sovány tej mleko pasteryzowane (UHT) – ultrapasztőrözött (UHT) tej mleko pełnotłuste – magas zsírtartalmú, teljes tej; lefölözetlen tej [hőkezelt tej, amely a zsírtartalom vonatkozásában megfelel a következő követelmények egyikének: a) standardizált teljes tej: legalább 3,50 % (m/m) zsírtartalmú tej. A tagállamok azonban további kategóriát is megállapíthatnak a 4,00 % (m/m) vagy azt meghaladó zsírtartalmú teljes tejre, b) nem standardizált teljes tej: olyan tej, amelynek zsírtartalmát a fejési fázis óta nem változtatták meg, akár tejzsírok hozzáadásával vagy kivonásával, akár olyan tejjel való elegyítésével, amelynek természetes zsírtartalmát megváltoztatták. Tejzsírtartalma azonban nem lehet 3,50 %nál (m/m) kevesebb] mleko pełnotłuste – 3,2%; mleko półtłuste – 1,5% i 2%; mleko odtłuszczone – 0,5% czy 0% mleko pod nosem – tejfelesszájú mleko podeszło wodą – összegyűlt a tejben a savó mleko prosto od krowy – frissen fejt tej mleko się gotuje – forr a tej mleko się kisi – a tej megalszik v. megsavanyodik mleko się ścięło – a tej összement mleko się zsiadło – a tej megaludt mleko się zwarzyło – a tej összement v. megtúrósodott mleko skondensowane – kondenzált v. sűrített tej mleko się nadwarzyło – összement a tej mleko sterylizowane – pasztőrizált tej; pasztőrtej mleko surowe – nyerstej mleko w folii – zsacskós tej mleko w kartonie – dobozos tej mleko w proszku – tejpor mleko w worku – zacskós tej mleko wapienne [zawiesina wapna gaszonego] – mésztej mleko wykipiało – kifutott a tej mleko zagęszczone – sűrített tej mleko zbierane – lefölözött tej - Wersja 01 01 2017. mleko zsiadłe (skwaszone mleko, kwaśne mleko) [powstaje ze świeżego mleka (niepasteryzowanego ani niesterylizowanego) odstawionego do skwaśnienia] – aludttej mlekodajny, -a, -e [1. o zwierzętach hodowlanych: dający mleko; 2. wpływający na mleczność bydła] – tejelő, tejadó mlekowy, -a, -e – tejre vonatkozó, tejjel kapcsolatos mlewo [zboże przeznaczone do przemiału lub będące w trakcie mielenia] – dara mlyc [mniszek lekarski] – [Słowniczek języka śląskiego] gyekmekláncfű v. pitypang młocarka, młocarnia, młockarnia [1. maszyna rolnicza do oddzielania ziaren od kłosów, kolb, strąków itp.; 2. maszyna rolnicza służąca do młócenia, czyli do oddzielania ziaren zboża od kłosów. Konstruktorem pierwszej młocarni (ok. roku 1796 był szkodzki inżynier mechanik Andrew Meikle. Była ona przeznaczona do mechanicznej separacji ziarna od kłosów, łodyg i łusek zbożowych.] – cséplőgép [1. a gabonaneműek cséplését és az elcsépelt mag tisztítását végző gépezet; 2. olyan zárt munkaterű, jellemzően kerekekre szerelt mezőgazdasági gép, amelyet a gabonafélék (búza, rozs, árpa, zab, rizs, köles, cirok), esetleg a cséplőszerkezet átalakításával egyéb kultúrnövények (napraforgó, kukorica, hüvelyesek, herefélék, fűfélék stb.) magjának kinyerésére, tisztítására és osztályozására használnak.] młocarnia motorowa – motoros cséplőgép młocarnia parowa – gőzcséplőgép młocarnia zaturkocze – a cséplőgép zakatol młocarz, młockarz [1. osoba młócąca zboże; 2. człowiek młócący cepami zboże; młocek] – kalapácsvető; cséplő, cséplőmunkás młociarz [sportowiec uprawiający rzut młotem] – kalapácsvető młocisko – kalapácsnyél, cséphadarónyél; nagy kalapács Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3676 młocka, młócka, młócenie [1. wyłuskiwanie ziarna z kłosów, strąków itp. za pomocą cepów lub maszyn; 2. ziarno wydobywano z kłosów przez poganianie bydła po słomie z ziarnami w kłosach, albo też ciągnięcie narzędzi rolniczych podobnych do sań, z tym, że zaopatrzone były w kółka obracające się między płozami. Wołu młócącemu nie nakładano kagańca na pysk, tzn. mógł jeść z tego, ile chciał. Paweł powtórzył to miejsce, gdy chciał udowodnić, że kto pracuje dla Ewangelii, ten powinien się także z niej żywić.] – cséplés [(dawno) Kétféle cséplési mód létezett; a kalászokat bottal vagy cséphadaróval kiverték, vagy pedig a szérűn ökrökkel, olykor cséplőszánkával kitapostatták (Ézs 28,27).]; kicsépelt gabona młocka kieratowa – nyomtatás, lóval való cséplés Maria Konopicka Młocka Łupu, cupu! Łupu, cupu! Cepami w stodole; Poczerniało, posmutniało Nasze czyste pole. Łupu, cupu! Łupu, cupu! Tęgo bijmy w snopy! Będziem mieli tej pszeniczki Po dwa korce z kopy. Łupu, cupu! Łupu, cupu! Aż ręce ustały; Ta pszeniczka, sandomierka, Słynie na świat cały! młode [niedorosłe, małe zwierzę] – fiatal, kis állatok młodniak [młody drzewostan (nieprzekraczający wieku 20 lat); młodnik] – fiatal erdő, sarjerdő młodnieć [czuć się młodszym, odmłodzonym lub wyglądać młodziej] – fiatalodni, fiatalosodni młodnik [1. młody, kilkunastoletni las; 2. młody drzewostan (nieprzekraczający wieku 20 lat)]; młodniak – növendékerdő młodo – fiatalosan, fiatalon, ifjan [Czuję się młodo!: fiatalosan érzem magam!] młodo wyglądać – fiatalos a külseje; fiatalos külső v. megjelenés; fiatalnak látszik - Wersja 01 01 2017. młodociany, -a, -e [1. niepełnoletni, niedorosły; 2. pochodzący z okresu wczesnej młodości lub charakterystyczny dla tego okresu; 3. o zwierzętach i roślinach: będący w początkowym stadium rozwoju; 4. w prawie karnym to osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie osiągnęła 21 roku życia i w chwili orzekania przed sądem pierwszej instancji nie osiągnęła 24 roku życia (Art. 115 § 10 k.k.). Natomiast w prawie karnym wykonawczym młodociany to odbywający karę pozbawienia wolności skazany, który nie ukończył 21 roku życia (art. 84 k.k.w.).] – ifjú, fiatal; fiatalkorú (fk.); serdülő fiú; zsenge; (átv.) tapasztalatlan młodociany przestępca – fiatalkorú bűnöző młodociany robotnik – ifjúmunkás; munkásfiatal młodociany sprawca – fiatalkorú elkövető młodociany [osoba niepełnoletnia] – fiatalkorú młodopolski, -a, -ie – „ifjú lengyelországi” młodopolszczyzna [zespół cech charakterystycznych dla twórczości okresu Młodej Polski] – Fiatal Lengyelország néven ismert irodalmi irány (XIX. sz. vége) młodość [1. okres życia zawarty między dzieciństwem a wiekiem dojrzałym; 2. zespół cech i zachowań właściwych temu okresowi; 3. wczesna faza rozwoju czegoś] – (kor) fiatalság (ifjúkor), ifjúság, ifjúkor młodość musi się wyszumieć – a fiatalságnak ki kell tombolnia magát młodość płochość – (közm) fiatalság bohóság młodszy, -a, -e – ifjabb, fiatalabb młodsza – szobalány młodociana kobieta Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3677 młodsza córka – kisebbik v. fiatalabbik lány młodsza kuzynka – unokahúg młodsza siostra – húg młodsze klasy – alsóbb osztályok (iskolában) młodszy brat – öccs; öccse (vkinek) młodszy kuzyn – unokaöcs młodszy oficer [oficer w stopniu podporucznika, porucznika lub kapitana] – fiatal tiszt młodszy podoficer [podoficer w stopniu kaprala, starszego kaprala, plutonowego, starszego plutonowego] – fiatalabb altiszt młodszy rangą – (wojsko) alacsonyabb rangban van młodszy rangą oficer – alacsonyabb rangú katonatiszt młody, -a, -e [1. o człowieku: będący w okresie życia między dzieciństwem a wiekiem dojrzałym; 2. właściwy młodym ludziom; 3. o zwierzęciu: niedawno urodzony; 4. o roślinach lub ich częściach: będący w stadium rozwoju; o owocach, zbożach, warzywach: wcześnie dojrzewający, pierwszy w danym sezonie; 5. o trunkach: będący w stadium dojrzewania; 6. ukształtowany, powstały niedawno lub później niż inne rzeczy tego samego rodzaju] – fiatal, ifjú; új, friss młoda jak po Marcinie jagoda – [fiatal, mint az eper Márton napja után (novemberben)] töpörödött, ráncos képű; fonnyadt młoda kadra – fiatal dolgozók młoda kobieta – fiatal nő młoda mężatka – fiatalasszony; menyecske młoda panna – fiatal lány v. leány; fiatalasszony, menyasszony młoda para – ifjú pár, fiatal pár - Wersja 01 01 2017. Młoda Polska [1. Młoda Polska to okres w dziejach literatury polskiej obejmujący lata 1890-1914. Dochodzą wówczas do głosu nowe prądy artystyczne i umysłowe, takie jak: modernizm, dekadentyzm, symbolizm, ekspresjonizm. 2. okres w dziejach literatury polskiej obejmujący lata 1890-1914. 3. nazwa modernizmu w literaturze, muzyce i sztuce polskiej przypadającego na lata 1895 – 1914. 4. okres w literaturze i sztuce polskiej przypadający na lata 1890–1918; 5. założona przez polskich karbonariuszy 12 maja 1834 r. w szwajcarskim Bernie półtajna organizacja o charakterze demokratyczno-republikańskim, związana z Młodą Europą Giuseppe Mazziniego. Na czele organizacji stał Komitet (od grudnia 1835 Komitet Centralny), w jego skład wchodzili Joachim Lelewel, Walenty Zwierkowski, Nieszkoć, Karol Bogumił Stolzman.] – Ifjú Lengyelország młoda siłą, a stary rozumem góruje – (közm.) a fiatal ember erőben, az öreg észben gazdagabb młoda trawka – új, gyenge fű; sarjú młode [niedorosłe, małe zwierzę] – aprójószág, fióka, kis állat młode kartofle – új krumpli; újburgonya młode lata – ifjú évek, ifjúkor, fiatal kor; ifjúság młode małżeństwo – fiatal házasok młode piwko się burzy – a fiatal sör erjed młode wino [w Mat. 9;16-17 młode wino jest łaską, dzięki której człowiek będzie zbawiony w odróżnieniu od zbawienia tylko przez uczynki wg Starego Zakonu. Krew Pana jest Nowym Testamentem (nowym winem).] – újbor [Az erjedés után keletkezik a még nyugtalan és élénk újbor, mely jellegzetes erjedési vagyis újborbukéval rendelkezik és az élesztôkrôl még nincs lefejtve.] młode wino a. piwko musi się wyszumieć; młode musi się wyszumieć – új bornak ki kell forrnia, az ifjúságnak ki kell tombolnia magát młode ziemniaki – újkrumpli, újburgonya młody – jegyben járó ifjú młody chłop – parasztlegény młody człowiek – fiatalember młody duchem – szellemileg friss Młoda gwardia (rus. Молодая гвардия) – Ifjú Gárda młody kartofelek – újburgonya, újkrumpli młody kulturalny człowiek – művelt fiatalember młody małżonek – fiatal házas Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3678 młody las – fiatal erdő, sarjerdő młody robotnik – munkásfiatal młody wiek – ifjúkor, fiatal kor młodzi [1. młodzi ludzie, młodzież; 2. pot. kobieta i mężczyzna w dniu swojego ślubu; 3. pot. młode małżeństwo] – fiatalok; ifjú pár młodzi statecznieją – a fiatalok lehiggadnak, megkomolyodnak młodzian, młodzieniec [młody mężczyzna] – legény, ifjú, fiatal, fiatalember; serdülő fiú młodzieniaszek [pot. dorastający chłopak] – legényke młodzieniec kilkunastoletni – alig húsz éves v. tízegynéhányéves ifjú młodzieniec pod wąsem – pelyhedző álló legény młodzieniec źle ułożony – rosszul nevelt fiatalember młodzieńczość – fiatalos hév v. lendület; fiatalosság młodzieńczo – fiatalosan młodzieńczość – fiatalság; ifjúság młodzieńczy, -a, -e [1. właściwy młodym ludziom; 2. pochodzący z okresu czyjejś młodości; 3. bardzo młody] – fiatalos, ifjúi; nagyon fiatal młodzież [1. młodzi ludzie; 2. środ. młode drzewka; 3. środ. niedorosłe potomstwo zwierząt; 4. kategoria społeczna ludzi w wieku dojrzewania, będących do pewnego momentu pod opieką opiekuna prawnego, najczęściej rodzica. Dokładne wyznaczenie przedziału wiekowego dla młodzieży nie jest jednak możliwe. Nauki społeczne najczęściej jako młodzież traktują ludzi w stadium rozwoju pomiędzy dzieciństwem a dojrzałością społeczną. Zwykle przyjmuje się przedział od 15 do 24 roku życia, choć niektórzy badacze wyróżniają wiek dorastania (od 12-13 do 17-18 lat) i wiek młodzieńczy (od 17-18 do 23-25 lat).] – fiatalok, ifjúság, fiatalság (ifjak); fiatal fácska; fiatal állat młodzież akademicka, młodzież uniwersytecka – egyetemi ifjúság młodzież pokręciła się przy dźwi kach patefonu – a fiatalság táncolt egy keveset a gramofon mellett młodzież pozłacana – aranyifjúság młodzież robotnicza – munkásifjúság młodzież szkolna – tanulóifjúság młodzież złajdaczyła się – a fiatalság kicsapongóvá lett v. elzüllött młodzieżowiec – (közb.) vmely ifjúsági szervezeti aktíva; (sport) ifi młodzieżowo – ifjan - Wersja 01 01 2017. młodzieżowość – ifjúság młodzieżowy, -a, -e – ifjúsági (ifj.) młodzik [1. pot. bardzo młody mężczyzna niedoświadczony życiowo; 2. zawodnik młodszy od juniora; 3. młode zwierzę] – (gúny) gyerkőc, fickó, tejfelesszájú, tacskó, taknyos, siheder; újhold; (sp) ifjúsági versenyző; (áll) fiatal állat Młodzik [w ZHP i ZHR pierwszy męski stopień harcerski. W SHK Zawisza stopień drugi. W zależności od tradycji środowiska jego zdobycie może być związane z dopuszczeniem do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego. Przeznaczony dla harcerzy w wieku 11-14 lat. Oznaczeniem stopnia jest oksydowany krzyż harcerski (ZHR lub ZHP) lub jeden belka na pagonie (ZHP).] – Młodzik (ifjúsági szervezet) młodziuchny, -a, -e; młodziusieńki, -a, -ie; młodziuteńki, -a, -ie; młodziutki, -a, -ie – nagyon fiatal, fiatalka młokos [młody mężczyzna lub chłopiec; nastolatek] – tejfelesszájú, tejfölösszájú, zöldfülű, éretlen; tacskó; kölyök młot [1. duży i ciężki młotek; 2. pogard. o kimś nieobytym lub tępym; 3. maszyna do obróbki plastycznej metali; 4. zob. młotek w zn. 3.; 5. metalowa kula służąca do rzutów w dal; 6. jest bardzo starym narzędziem. Już w starożytności robiono różne młotki i młoty. Wbijano nimi kołki namiotowe. Obrabiano nimi kamienie (widocznie znali się już na hartowaniu stali); gładzono nimi blachy; używano jako broń.] – (műsz.) kalapács, pöröly; nagykalapács; (bibl.) kalapács [Szerszám, sokoldalú felhasználással; használják ércöntésnél (Ézs 41,7), sátorkaró beveréséhez (Bír 4,21), kovácsoláshoz (Ézs 44,12). Olykor jelképes értelemben is a pusztító erőre és hatalomra (Jer 23,29; 50,23).] młot [rekin o spłaszczonej głowie, żyjący w ciepłych wodach Atlantyku i Oceanu Spokojnego] – kalapácsfejű cápa (scalloped hammerhead shark). (Cornuda, Pez martillo, cruz) młot górniczy – fejtőkalapács Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3679 młot hydrauliczny – hidraulikus kalapács młot kafarowy [ruchoma część kafara służąca do wbijania pali w grunt] – cölöpverő kalapács młot kowalski – kovácskalapács młot krzemienny – kőkalapács młot kuźniczy – kovácskalapács młot mechaniczny – gépkalapács młot parowy – gőzkalapács młot pneumatyczny – (bányászat) légnyomásos v. pneumatikus kalapács; fejtőkalapács młot wiertniczy – fúrókalapács młot, wytłoczony [w Starym Testamencie skórki z winogron po wytłoczeniu wina. W Nowym Testamencie widocznie chodzi o roślinę strąkową zwaną chlebem świętojańskim; używana jako pasza dla zwierząt; czasami służyła jako pożywienie dla biednych ludzi.] – prés młoteczek [1. zdrobnienie od: młotek; 2. jedna z trzech kosteczek słuchowych w uchu środkowym ssaków; 3. styk ruchomy przerywacza w obwodzie elektrycznym; 4. część niektórych instrumentów muzycznych uderzająca w struny] – kalapács (fülben), kiskalapács młoteczek drewiany – (muz) faléc młoteczek – kowadełko – strzemiączko (rucho) – hallócsontocska młoteczek strojeniowy – hangolókalapács młotek [1. narzędzie służące do wbijania, przybijania lub kucia, składające się z metalowego lub drewnianego obucha osadzonego na trzonku; 2. zob. młot w zn. 2.; 3. przyrząd wyposażony w bijak, służący do nitowania, rozbijania betonowych elementów itp.; 4. ruchoma uderzająca część różnych mechanizmów; 5. zob. młoteczek w zn. 5, 6.; 6. przyrząd do gry w krokieta] – kis kalapács, kézikalapács; (element szabli) fokél młotek do napraw nadwozia – gumikalapács młotek drewniany – fakalapács młotek murarski – kőműveskalapács młotek neurologiczny – reflexkalapács młotek opukowy – kalapács, reflexkalapács młotek udarowy – (bányászat) bontó-, vájár-, aprítókalapács, fejtőkalapács młotkowany (wzór tłoczenia) [imitacja powierzchni metalu z wgłębieniami powstałymi przez uderzenia młotkiem.] – fémfelület imitáció (kalapáccsal előállított mélyedésekkel) młócenie – cséplés - Wersja 01 01 2017. młócić [1. wyłuskiwać ziarna z kłosów, strąków, łuszczyn itp. za pomocą cepów lub maszyn; 2. pot. uderzać w coś szybko, miarowo; 3. pot. bić kogoś z całej siły; 4. pot. powtarzać ciągle to samo; 5. pot. jeść prędko, żarłocznie] – (gabonát) csépelni; kicsépelni; kinyomtatni; elcsépelni; (átv.) mohón enni młócić słomę – szalmát csépelni, (átv.) fölösleges v. hasztalan munkát végezni, fölöslegesen beszélni młócić zboże – gabonát csépelni młócić się [pot. bić jeden drugiego] – verik v. csépelik egymást młódka [1. pot. o młodej kobiecie, dziewczynie; 2. młody ptak niemający jeszcze upierzenia; 3. samica zwierzęcia, która jeszcze nie miała potomstwa lub ma je po raz pierwszy] – fiatal lány v. nő; fiatal nőstényállat; (kártya) alacsony kártya młódź [daw. młodzi ludzie, młodzież] – (elavult) ifjúság młóto [odpad pszeniczny powstały przy produkcji piwa; słodziny] – (lerakódott) malátacukor szemcsék, melasz młyn [1. budynek z urządzeniami do mielenia i przerabiania zboża na mąkę, kaszę itp.; 2. pot. nawał pracy, spraw do załatwienia; też: zamieszanie tym spowodowane; 3. maszyna do rozdrabniania lub miażdżenia twardych materiałów; 4. w starożytności mielono ziarna albo w domu, albo w specjalnych miejscach. Mielono na żarnach, które przetrwały do czasów współczesnych. Składały się z dwóch kamieni okrągłych (płaskich) z których ten dolny był cięższy i twardszy, a ten górny z otworem był lżejszy i bardziej miękki. Do otworu w górnym kamieniu wsypywano ziarno i kamień obracano przy pomocy kółka umieszczonego przy brzegu górnego kamienia. Niekiedy żarna składały się z dwóch podługowatych kamieni, przy czym ten górny posuwany był w jedną i drugą stronę. Zazwyczaj była to robota kobiet. Izraelici mieli je także ze sobą na pustyni podczas wędrówki do Ziemi Świętej. Mełli w nich mannę. Miejsce w Obj. 18;22 wskazuje na to, że fałszywy kościół już nigdy więcej nie powstanie po sądzie przy końcu wielkiego ucisku.] – (ol. mulino, ném. mulin =Mühle) malom [Berendezés ehető gabonafajták: búza, árpa, zab, rozs lisztté őrlésére; két egymásra helyezett kőből állt, amelyek közül a felső forgatható volt, közöttük morzsolódott szét a gabonaszem (2Móz 11,5; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3680 4Móz 11,8; 5Móz 24,6; Jer 25,10; Mt 24,41); régen kézzel hajtották (kézi malom).] młyn amerykański – amerikai malom [Az amerikai malom például nem jelentett új őrlési eljárást, hanem a gőzerő alkalmazása által nyújtott lehetőségek kihasználásának legjobb technikai megoldását, amely lényegében a kő járat és a gőzgép közötti közlőmű modernizálásában, az erőátviteli szerkezet fa alkatrészeinek vasszerkezetre való kicserélésében, a gőzerő gazdaságos felhasználásában és új munkagépek alkalmazásában nyilvánult meg ; a termelés mennyiségi növelésére törekedett s ezért szaporította a kőjáratok számát. Az amerikai malomrendszer alapját a Brestből származó francia malomkő képezte, amelynek elhasználódása lassúbb volt a másfajta kövekénél. A francia malomkő az amerikai malmok révén vált ismertté Európában.] młyn elektryczny – elektromos malom młyn klekoce – a malomkerék zakatol młyn kolacze – a malom zakatol młyn kukurydziany – kukoricamalom Młyn kulowy [to odmiana młyna, w którym funkcję mielników spełniają kule o różnych średnicach, wykonane z twardego materiału o dużej gęstości, takiego jak stal, czy ceramika. Młyny tego typu służą do mielenia na sucho lub mokro surowców średniotwardych i miękkich - stosuje się je do przeróbki rud a także w przemyśle cementowym, ceramicznym i w energetyce (spalanie pyłu węglowego i przygotowanie sorbentu do instalacji odsiarczania spalin).] – golyósmalom młyn parowy – gőzmalom młyn stożkowy – kúpos őrlő młyn trajkotał – a malom kerepelt, zakatolt młyn turkocze – zakatol a malom młyn wietrzny [zob. wiatrak] – szélmalom młyn wodny – vízimalom - Wersja 01 01 2017. młyn a. młynek wolnoobrotowy – mikrobarázdás malom młynarczyk – molnárlegény młynarka [1. pot. forma ż od młynarz.; 2. pot. zajęcie młynarza] – molnárné, molnárlány; molnár foglalkozás Młynarka [wieś w gminie Baranów, powiat kępiński, województwo wielkopolskie. Leży ok. 5 km na południowy wschód od Kępna.] – Młynarka (falu) młynarski, -a, -ie [1. związany z młynarstwem, młynarzem; 2. przymiotnik od: Młynary] – molnár-, malommłynarstwo [1. zajęcie młynarza; 2. dział przemysłu zajmujący się przerobem ziarna zbóż na mąkę, kaszę i inne produkty] – molnármesterség młynarz – molnár Młynarz (słow. Mlynár) [rozłożysty szczyt w Słowacji, w bocznej grani Tatr Wysokich, odchodzącej od Żabiego Szczytu Wyżniego początkowo na wschód a następnie skręcającej w kierunku północnym. Młynarz oddziela Dolinę Żabich Stawów Białczańskich (Žabia Bielovodská dolina) od Doliny Ciężkiej (Česká dolina) i głównej części Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina). Od Żabiego Szczytu Wyżniego oddzielony jest Młynarzową Przełęczą. Najwyższy punkt grani to Wielki Młynarz (Veľký Mlynár), 2170 m m n.p.m..] – Młynarz (hegycsúcs) młynarzowy, -a, -e – molnárné, a molnárhoz tartozó młynek [1. urządzenie do mielenia; 2. gra planszowa] – (od młyn) kis malom, kézimalom, daráló; tisztítógép; muliné (két v. több különböző színű fonalból sodrott cérna), keringés, körleírás; (sport) muliné, körvágás; (gra) malom, malomjáték młynek do czyszczenia zboża – gabonatisztítógép młynek do mielenia kawy, młynek do kawy – kávédaráló młynek do mięsa – húsdaráló Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. młyny – malmok młyński, -a, -ie [dotyczący młyna] – malomMMORPG (ang. Massively Multiplayer Online S-12 Młynek do mięsa 3681 młynek do pieprzu – borsőrlő, borstörő młynek modlitewny [przyrząd z obracającym się walcem, na który są nawinięte paski papieru z tekstami modlitw, używany przez wyznawców lamaizmu] – imamalom [Az imamalom belsejében egy vékony papírtekercs forog, melyen az Om Mani Padme Hung mantra (ima) számos példányban, tibeti írással szerepel] Młynica na Słowacji – Malompatak (1899-ig Mühlenbach, szlovákul Mlynica, korábban Milbachy, németül Mühlenbach) község Szlovákiában az Eperjesi kerület Poprádi járásában. 2001-ben 360 lakosából 358 szlovák volt, mindössze egy német lakta. [Dolina Młynicka (słow. Mlynická dolina) – dolina słowacka położona na terenie Tatr Wysokich: Malompataki-völgy (szlovákul Mlynicka dolina) egy kb. 6 km hosszú völgy a Magas-Tátrában, Szlovákiában. A Csorbaitótól észak-északnyugat felé, a Kriván szárnyvonulatán lévő Csorbai-csúcs alá vezet. Oldalról a Furkota-csúcs délkeleti oldalgerince (Szoliszkó-gerinc) és a Hlinszka-torony délkeleti oldalgerince (Bástya-gerinc) határolja. A völgy legfelső végét a Csorbai-csúcs déli bordája két részre osztja.] młyniec [1. szybki ruch wirowy, nagły obrót; 2. w fechtunku: cios poprzedzony takim ruchem broni], młynec – gyors forgómozgás, hirtelen fordulat; vívómozdulat młynkować [1. sortować i czyścić omłócone ziarno za pomocą młynka; 2. pot. kręcić czymś w powietrzu; też: kręcić się wokół czegoś] – tisztítani, rostálni; magot rostálni (tisztítani); mulinírozni młynówka – malompatak Młynówka [zazwyczaj niewielki ciek wodny o dużym spadku, często uregulowany lub o charakterze sztucznym, którego energia wodna wykorzystywana była do napędzania kół wodnych młynów] – Malompatak Role Playing Game) [rodzaj gier komputerowych RPG, w których duża liczba graczy może grać ze sobą w wirtualnym świecie. Podobnie jak w innych rodzajach RPG gracz wciela się w postać i kieruje jej działaniami. Dostęp do gier MMORPG zwykle jest zapewniany przez producenta gry. Gry tego typu są bardzo popularne na całym świecie, szacuje się, że łącznie wszystkie razem na całym świecie osiągnęły 30 milionów użytkowników w 2006 roku. Obecnie uznaje się gry MMORPG za podgrupę gier MMO, choć to właśnie MMORPG z tej grupy pojawiło się jako pierwsze.] MMORPG (Massively Multiplayer Online Role-Playing Game – nagyon sok szereplős online szerepjáték) (tömeges többjátékos online játék az IBM-től) [interneten, online játszható szerepjáték.] MMU (Memory Management Unit) [zestaw układów realizujących dostęp do pamięci fizycznej żądanej przez CPU. Wśród zadań tych układów znajdują się funkcje translacji pamięci wirtualnej do pamięci fizycznej, ochronę pamięci, obsługę pamięci podręcznej, zarządzanie szynami danych oraz, w prostszych (szczególnie 8bitowych) systemach, przełączanie banków pamięci.] – (ang.) Memory Management Unit (Memória Vezérlő Egység) (tárkezelő egység) MMX (MultiMedia eXtensions lub Matrix Math eXtensions); multimedia extensions {rzecz.}; rozszerzenia multimedialne {niemęskoos.} [komp.] [zł.] [to zestaw 57 instrukcji SIMD dla procesorów Pentium i zgodnych. Rozkazy MMX mogą realizować działania logiczne i arytmetyczne na liczbach całkowitych. Pierwotnie wprowadzone w 1997 przez Intela dla procesorów Pentium MMX, aktualnie dostępne również na procesory innych producentów – wraz z rozwojem procesorów i dodawaniem nowych rozszerzeń (np. SSE) zbiór rozkazów MMX powiększał się. Instrukcje te są wykorzystywane przez procesory od Intel Pentium MMX i AMD K6 wzwyż.] – MMX, MultiMedia Extension (multimédia kiterjesztések) [1. 1997 elején az Intel a Pentiumban vezette be az MMX (Multimedia Extension) utasításkészlet-kiegészítést, s azt minden azóta megjelent processzorába beépítette, és egymegállapodás alapján az Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3682 AMD és a VIA is átvette tőle. 2. MMX (MultiMedia eXtensions) [Az Intel a Pentium processzorait 1997-ben 57 új utasítással látta el. Ezek felgyorsítják a megfelelő szoftvereket (pl. grafikus programok, hangfelismerő programok). A gyártó a processzor architektúráját is optimalizálta. Így az első szintű cache méretét duplájára, 32 Kbyte-ra növelték, amiből a nem MMX-re optimalizált szoftverek is profitálnak. Ma már minden CPU-gyártó (AMD, Via) beépítette ezt a kiegészítést processzoraikba.] mną – velem mnący, -a, -e - [taki, który mnie czyli gniecie; od miąć - gnieść] – gyűrűdő mnemoniczny, -a, -e – mnemonikus, mnemotechnikus; az emlékezés megkönnyítésére szolgáló; a mnemotechnikával, az emlékezettannal foglalkozó, erre vonatkozó, vele kapcsolatos mnemonik [osoba obdarzona fenomenalną pamięcią] – mnemotechnikus; emlékezettannal foglalkozó személy [Lichtenstein György (Keszthely, 1820 körül - Edinburgh, Anglia, 1893. febr.): az első magyar mnemotechnikus] mnemotechniczny, mnemoniczny, mnemiczny, a, -e – mnemonikus, mnemotechnikus, mnemotechnikai mnemotechnicznie, mnemonicznie, mnemicznie – mnemonikusan, mnemotechnikusan, mnemotechnikailag mnemotechnika, mnemonika [zespół sposobów ułatwiających zapamiętywanie nowego materiału] – (gör.) mnemonika, mnemotechnika; emlékezeti munka megkönnyítése; az emlékezés (a megjegyzés és felidézés) működését megkönnyítő eljárások összessége, ennek módszere, elmélete; emlékezettan, emlékezőtehetség fejlesztésének művészete MNG (ang. Multiple-Image Network Graphics) [to format plików graficznych pochodzący od PNG. Format ten pozwala na zapisanie animacji, przez umieszczenie wielu obrazków w jednym pliku. W przeciwieństwie do formatu GIF umożliwia zapisywanie animacji powyżej 256 kolorów.] – MNG (Multi-image Network Graphics, helyes kiejtése „Ming”) [a számítástechnikában egy képformátum szabvány neve. Ugyanezen szabvány tartalmazza a JNG formátum definícióját is, mely az MNG JPEG/JFIF-en alapuló változata (a PNG helyett).] mnich [1. zakonnik katolicki lub prawosławny z zakonu kontemplacyjnego; 2. mnich - Wersja 01 01 2017. buddyjski; 3. członek zgromadzenia zakonnego; zakonnik; brat zakonny] – 1. szerzetes, barát; 2. tó lefolyója Mnich [wieś w gminie Chybie w pow. cieszyńskim, województwo śląskie] – Mnich (falu) Mnich [samotna turnia powyżej południowozachodniego brzegu Morskiego Oka, szczyt o wysokości 2068 m n.p.m.] – Mnich (hegycsúcs) mnie – (biernik) engem; (celownik) nekem mnie nie trzeba uczyć! – engem ne tanítson! mnie się bardzo podobał – nekem nagyon tetszett mnie też – ugyancsak; én is, én szintén mnie to nie wzrusza – ez engem hidegen hagy mnie to wszystko jedno – nekem mindegy mnie wszystko jedno – arg. nekem nyolc mniej [stopień wyższy od mało] – kevesebb, kevesebbet; (nie tak bardzo) kevésbé mniej niż połowa – kevesebb, mint fele mniej szkodzi tem, co jawnie szkodzi – kevesebbet árt, aki nyíltan árt mniej-więcej – [több-kevesebb] többé-kevésbé; körülbelül (kb.); hozzávetőlegesen; mintegy mniej więcej – többé-kevésbé; 1. csaknem, féligmeddig, részben, kevés híján, kis híján, majdhogy nem, szinte, megközelítőleg, megközelítően, már-már, azt lehet mondani, mintegy, jóformán, majdnem, körülbelül, nagyjából, nagyjában; közel, úgyszólván, durván számítva, durván, kvázi, épphogy nem, hozzávetőleg, némileg, hozzávetőlegesen, úgy-ahogy, hajszál híján; 2. aránylag, relatíve, viszonylag, valamennyire, némiképp, némileg, valamelyest, bizonyos fokig mniej więcej w połowie zeszłego wieku – a múlt század közepe táján mniejszości narodowe – nemzeti kisebbségek mniejszościowy, -a, -e – kisebbségi mniejszość – kisebbség [A kisebbség társadalmi értelemben egy adott társadalmon belül többé-kevésbé elkülöníthető, sajátos azonosságtudattal rendelkező (például etnikai, vallási vagy egyéb) csoport.] mniejszość etniczna [grupa etniczna, która jest osiedlona na terytorium innej grupy etnicznej i wyróżnia się od innych zbiorowości odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także językiem i wyznaniem. Mniejszość etniczna może starać się zachować tę odrębność, aczkolwiek zdarzają się przykłady asymilacji kulturowej, kiedy członkowie jednej grupy etnicznej odłączają się od swoich pobratymców i wstępują do innej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3683 grupy etnicznej, np. Żydzi europejscy. Mniejszość etniczna w odróżnieniu od mniejszości narodowej nie posiada i nigdy nie posiadała własnego państwa, które zgodnie z funkcjonalną teorią powstania państwa jest najwyższą formą rozwoju grupy społecznej.] – etnikai kisebbség [Minden egyéb olyan kisebbségben élő népcsoport, amely nem határozható meg a modern nemzet fogalmával, de amelynek tagjai a többségétől jelentősen eltérő közös kulturális identitással bírnak. Vagy éppen nemzeteken átnyúló identitást mutatnak (például a több különböző anyanyelvvel rendelkező romák vagy a zsidók).] mniejszość narodowa [grupa etniczna, która jest osiedlona na terytorium innego kraju/grupy etnicznej. Wyróżnia się od innych zbiorowości odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także językiem i wyznaniem. Mniejszość etniczna może starać się zachować tę odrębność, aczkolwiek zdarzają się przykłady asymilacji kulturowej, kiedy członkowie jednej grupy etnicznej odłączają się od swoich pobratymców i wstępują do innej grupy etnicznej, np. Żydzi europejscy. Mniejszość narodowa w odróżnieniu od mniejszości etnicznej posiada lub posiadała własne państwo, które zgodnie z funkcjonalną teorią powstania państwa jest najwyższą formą rozwoju grupy społecznej.] – nemzeti kisebbség [Egy adott társadalom azon tagjainak csoportja, akik nem a többségi nemzettel azonosulnak, hanem egy olyan másik nemzettel, amelynek van állama vagy ennek létrehozására törekszik.] mniejszość polski – lengyel kisebbség [praw polskiej mniejszości narodowej na Białorusi: a lengyel nemzeti kisebbségi joga Samorząd Mniejszości Polskiej: Lengyel Kisebbségi Önkormányzat] mniejszy, -a, -e [stopień wyższy od mały] – kisebb mniejsza o to – sebaj; nem számít; annyi baj legyen! (mniejsza) gmina – kisközség [a községek egy jogi kategóriája volt Magyarországon 1871–1950 között.] mniejszy od tego – kisebb annál mniejszyć – lecsökkenteni; kisebbíteni mniejszyć się – lecsökkenni; kisebbedni mniemać (sądzieć, sądzić) [uważać, przypuszczać coś, czasem nie mając pewności lub nie mając podstaw ku temu] – képzelni, vélekedni, gondolni, vélni, hinni, sejteni, tartani - Wersja 01 01 2017. mniemanie [przekonanie, sąd o czymś, czasem mało uzasadnione lub nieprawdziwe] – vélekedés, vélemény, felfogás, megítélés; feltevés; hiedelem, hit mniemany, -a, -e [nieprawdziwy, pozorny, domniemany] – vélt, gondolt, feltételezett, állítólagos, gyanítható, feltehető, képzelt mnisi, -ia, -ie; mniszy, -a, -e [dotyczący mnicha, mniszki; zakonny, klasztorny] – szerzetesi, szerzetes; rendi mnisia cela – szerzetesi cella mniszek [I zdrobnienie od: mnich; II 1. roślina z rodziny złożonych, o żółtych kwiatach, tworzących po przekwitnieniu puchowe kule; dmuchawiec; 2. roślina o łodygach wypełnionych mlecznym sokiem oraz o żółtych kwiatach, które po przekwitnięciu tworzą puchowe kule z nasionami] – kis szerzetes, barátocska; (növény) pitypang mniszek gumodajny [zob. koksagiz] – (növ.) gumipitypang mniszek hakowaty (Taraxacum hamatum) mniszek lekarski syn. mniszek pospolity, (Taraxacum officinale F. H. Wigg.) [1. gatunek rośliny wieloletniej z rodziny astrowatych (Asteraceae). Gatunek eurazjatycki, okołobiegunowy, występuje na obszarach o klimacie suboceanicznym. Gatunek kosmopolityczny, w Polsce jest rośliną bardzo pospolitą. Występuje na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Inne nazwy mniszka: mlecz (ze względu na sok mleczny – nazwa myląca – istnieje inny rodzaj mlecz), brodawnik (Podlasie), pępawa (okolice Sandomierza), wole oczy (Pomorze), mlyc (gwara śląska), męska stałość, dmuchawiec. 2. Bylina wysokości 5-50 cm, z przyziemną różyczką liściową. Łodyga pusta, z l koszyczkiem liściowym. Gatunek bardzo zmienny; w Europie Środkowej tworzy liczne podgatunki. Bardzo pospolity w zbiorowiskach trawiastych od niżu po piętro alpejskie; u nas w całym kraju. W niektórych krajach młode liście używane są na sałatki. Znana roślina lecznicza i miododajna. Kwitnie V-VI.] – gyekmekláncfű v. pitypang (Taraxacum officinale) [mindenfelé gyakori évelő növény, régebben nevezték még pongyola pitypangnak, tejesfű virágnak, kákicsnak, de barátfej, vagy barátfűnek is. Egyes vidékeken elvétve kutyatejnek nevezik, ami helytelen elnevezés, ugyanis a farkas kutyatejjel (Euphorbia cyparissias) keverik össze, ami egy mérgező tejelő növény. Más vidékeken kikirics a neve (ami nem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia keverendő a kikericcsel). Virágpora az arra érzékenyekből allergiás reakciót vált ki.] 3684 mniszka [1. członkini wspólnoty zakonnej; 2. wklęsła dachówka w kształcie półokrągłego korytka, łączona z węższą, wypukłą (mnichem); 3. zob. brudnica mniszka] – apáca, nővér Mniszka (Trójbarwna Lenchura malacca) – Tricolor Munia - Lonchura malacca (madár) mniszka – apácapille mniszka brudnica (Lymantria monacha) [brudnica, której gąsienice żerują na drzewach iglastych] – apácalepke mniszy, -a, -e [mnisi; dotyczący mnicha, mniszki; zakonny, klasztorny] – szerzetesi mnogi, -a, -ie [składający się z dużej liczby czegoś lub występujący w dużej liczbie] – sok, számos, (wieloraki) sokféle; nagyszámú, nagyon sok, sokszoros, többszörös mnogo – (dawno) sok mnogość – sokaság, többség, tömeg mnożenie [działanie arytmetyczne polegające na wyznaczaniu iloczynu dwóch czynników: mnożnej i mnożnika] – szorzás, sokszorozás mnożna [w mnożeniu: liczba, którą się mnoży przez inną liczbę, czynnik a w iloczynie a¨b] – szorzandó mnożnik – szorzó; szorzószám mnożnik drożyźniany – drágasági szorzószám mnożnik eksportowy – exportszorzó mnożnik inwestycyjny – beruházási szorzó mnożność – szorozhatóság mnożny, -a, -e – szorozható mnożyć [1. wykonywać działanie mnożenia; 2. powiększać coś, przysparzać czegoś; 3. rozmnażać, rozpleniać coś; 4. o - Wersja 01 01 2017. niektórych organizmach zwierzęcych i roślinnych: szybko się rozmnażający, mnożący się licznie] – (matematika) szorozni, megszorozni; sokszorozni, megsokszorozni, szaporítani, nagyobbítani mnożyć coś przez coś – megszorozni vmit vmivel mnożyć przez dziesieć – tízszerezni; megtízszerezni mnożymy dwie dowolne liczby – tetszőleges két számot összeszorzunk mnożyć się [1. znacznie zwiększać swoją liczbę; 2. w odniesieniu do niektórych organizmów zwierzęcych i roślinnych: wydawać liczne potomstwo] – megsokszorozódni; szaporodni; szaporodik, sokasodik, növekedik, gyarapodik, gyarapszik mnożyć się jak królik – úgy szaporodni, mint a nyúl mnóstwo [wielka ilość czegoś lub kogoś] – sok, rengeteg, (ilość) nagy mennyiség; (tłum) sokaság, tömeg; tenger, tengersok…; özön; számtalan; töméntelen; tömérdek; végtelen sok mnóstwo ludzi – sokadalom, sokaság; nagy sokaság, tömérdek ember, nagy tömeg; rengeteg ember mnóstwo pracy – sok v. rengeteg munka mo (ma) [mieć] – [Słowniczek języka śląskiego] van neki MO (magneto-optical) magnetooptyczny [np. dysk magnetooptyczny (z ang. magnetooptical disk, skrót M.O.).] – MO (magnetooptical) magneto-optikai Moa (Dinornithidae) [rodzina wymarłych ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmowała gatunki nielotne, zamieszkujące Nową Zelandię począwszy od plejstocenu aż po XVII lub XVIII wiek. Wytępione zostały przez Maorysów, którzy polowali na nie od momentu pojawienia się na archipelagu w X wieku.] – moafélék v. moák (Dinornithidae) [egykor Új-Zéland szigetein élt, hatalmasra nőtt röpképtelen madarak voltak. A struccalakúak (Paleognathae) rendjének egyik családját alkották.] Moab (pochodzący od ojca) [był to syn Lota i jego starszej córki. Ojciec Moabitów. Syn jego młodszej córki miał na imię BenAmmi, był ojcem Ammonitów. Obydwa narody były wrogami Izraelitów. Izraelici mieli nakaz nie prowadzenia wojny z nimi. W czasie Sędziów Bóg użył ich do ukarania Izraela. Moabitkami były Rut i kilka żon Salomona. Moabici i Ammonici Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3685 najęli Bileama do przeklinania Izraela; są typami ludzi cielesnych, nie szukających Ducha Bożego i dlatego nie mieli wejść do zgromadzenia Pańskiego na wieki. Są w proroctwach starotestamentowych proroków.] – Moáb (jóllakott, az atya leszármazottai; kívánság, atyja nemzette saját lányától) [1. Lót fia idősebb lányától (1Móz 19,37). 2. Moábtól származó nép, valamint annak országa a Jordántól keletre (4Móz 21,13-15); megtagadta Izráeltől, hogy Kánaán (2) felé vonultában átmenjen a földjén (Bír 11,17-18); megbízta Bálámot, hogy átkozza meg Izráelt (4Móz 22-24). Dávid leigázta a moábitákat (2Sám 8,2.12; 1Krón 18,2.11); a próféták ismételten megfeddték (Ézs 15-16; Jer 9,26; Ez 25,811; Ám 2,1; Zof 2,8-11); Ruth moábita nő volt (Ruth 1,4).] mobbing [1. stosowanie różnych form przemocy psychicznej w miejscu pracy; 2. zob. terror biurowy - stosowanie różnych form przemocy psychicznej w miejscu pracy] – (ang.) mobbing; irodai terror; egymás fúrása, kiközösítése, piszkálása; munka világában előforduló kollektív üldözés, zaklatás; olyan ellenséges és etikátlan kommunikáció, ami egy vagy több személy részéről egyetlen ember ellen irányul, és legalább fél éven át tart, minimum heti 1 inzultussal. mobil [rodzaj lekkiej, ruchomej rzeźby abstrakcyjnej skonstruowanej z drucików, blaszek, kulek itp.; mobile] – mobil, mozgó mobile [wym. moubil] [1. rodzaj lekkiej, ruchomej rzeźby abstrakcyjnej skonstruowanej z drucików, blaszek, kulek itp.; mobil; 2. ang., plast. delikatna, zawieszana (u sufitu) konstrukcja art. z kolorowych blaszek umocowanych na drutach, obracająca się i poruszająca pod wpływem powiewu powietrza] – mobil, mozgó, elmozdítható, mozgékony, mozgatható; (jog) ingó (vagyon); (kereskedelem) fizetőképes Mobile Switching Centre, MSC (ang.) [cyfrowa centrala telefoniczna będąca elementem sieci szkieletowej telefonii komórkowej. Tak jak w przypadku każdej centrali, głównym zadaniem MSC jest zestawianie rozmów i komutacja łączy na czas transmisji. Dodatkowo realizowane są zadania charakterystyczne dla sieci mobilnych, takich jak autoryzacja i uwierzytelnianie (przy współpracy z parą HLR AuC (ang. Home Location Register, Authentication Center)), oraz udział w niektórych odmianach handoveru.] - MSC - Wersja 01 01 2017. – (ang.) Mobile Switching Centre. Mobil kapcsolóközpont mobilium turba Quiritium [łac., tłum obywateli o zmiennych uczuciach, chwiejnych przekonaniach (Horacy, Pieśni, 1, 1, 7).] mobilium turba Quiritium (Quintus Horatius Flaccus) evitata rotis palmaque nobilis Terrarum dominos evehit ad Deos. Hunc, si mobilium turba Quiritium certat tergeminis tollere honoribus; mobilizacja [fr. mobilisation 'mobilizacja' od mobiliser 'mobilizować; uruchamiać (kapitał)' z ang., mobile 'ruchomy' z łac. mobilis 'jp.; zmienny' od movēre, 1. postawienie sił zbrojnych państwa w stan gotowości wojennej; 2. pobudzenie do działania; 3. przejście sił zbrojnych (a. ich części) w stan wojenny; powołanie rezerw(istów) do czynnej służby wojsk.; przygotowywanie, skupianie, zbieranie, uruchamianie, upłynnianie (kapitałów), uaktywnianie dla jakiegoś celu. 4. przejście sił zbrojnych państwa z etatu pokojowego na organizację stanu wojennego, przekształcenie gospodarki pokojowej w gospodarkę wojenną oraz dostosowanie administracji państwowej dla potrzeb wojny.] – (lat.) mobilizáció; mozgósítás mobilizacja armii – a hadsereg mozgósítása mobilizacja częściowa – részleges mozgósítás mobilizacja ogólna, mobilizacja powszechna – általános mozgósítás mobilizacja przemysłu – az ipar mozgósítása mobilizacja sił islamskiego tradycjonalizmu – az iszlám tradicionalizmus erejének mozgósítása mobilizacja sił robotniczych – munkaerőmozgósítás mobilizacja sił społecznych – társadalmi erő v. a társadalom erejének mozgosítása mobilizacyjny, -a, -e [związany z mobilizacją] – mozgósítási mobilizować [1. dokonywać mobilizacji; 2. pobudzać do działania, do szybszego i lepszego zrobienia czegoś; 3. mobilizować się - zbierać siły, chęci, motywować się] – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3686 (lat.) mobilizálni; mozgósítani [z tym trzeba mobilizować wszystkie siły: ezzel minden erőt mozgósítani kell v. össze kell vonni]; összevonni, csoportosítani; (kereskedelem) ingatlan vagyont pénzzé tenni mobilizować rezerwę – tartalékot mozgósítani mobilniok [telefon komórkowy] – [Słowniczek języka śląskiego] mobil; mobiltelefon mobilność – (lat.) mobilitás; mozgósíthatóság, mozgékonyság mobilny, -a, -e [1. taki, który łatwo daje się wprawić w ruch; 2. zdolny do sprawnego, elastycznego działania; 3. często zmieniający miejsce pobytu lub miejsce pracy] – (lat.) mobil, mobilis moc [I 1. siła psychiczna lub fizyczna; 2. energia lub siła, którą wyzwala jakieś urządzenie lub zjawisko; 3. zdolność oddziaływania, wywierania wpływu; 4. praca wykonana w jednostce czasu; 5. prawomocność, ważność jakiegoś dokumentu lub decyzji; 6. stopień stężenia czegoś; 7. trwałość i wytrzymałość materiału; 8. możliwości produkcyjne zakładu; – II bardzo dużo, mnóstwo] – erő, hatalom; (technika) (fizika) teljesítmény [időegység alatt végzett munka; jele: W, mértékegysége: watt], kapacitás; erősség, tartósság; szilárdság; erő (szeszfok); erő, lehetőség, mód; erő, hatalom; érvény (fiz.) az erősítő munkavégző képessége, wattban megadva; (mnóstwo) tömérdek, temérdek, töméntelen; sok, sereg, számtalan, rengeteg; végtelen sok moc akustyczna (P) [1. Całkowita moc akustyczna wytworzona przez źródło wyznaczona zgodnie z metodą podaną w arkuszu normy ISO 9614.; 2. [Puzyna 74, s. 16.] W polu fali bezpośredniej całkowitą moc akustyczną źródła dzwięku o kulistej charakterystyce kierunkowości można określić ze wzoru: Na = I · S [W]; gdzie: S – pole powierzchni pomiarowej prostopadłej do kierunku rozprzestrzeniania się fali w m2] – akusztikai teljesítmény; hangteljesítmény, a hang teljesítménye [(jele: P) a hangforrás meghatározott ideig egy időegység alatt kisugárzott hangenergiája, ill. a hangenergiamennyiség átlagos értéke. Mértékegysége: W. P = I·A; W] moc akustyczna na jednostkę powierzchni, natężenie dźwięku – felületre eső hangteljesítmény moc akustyczna występująca przy odtwarzaniu muzyki – terhelhetőség (hangszóró), zenei terhelhetőség [a maximális elektromos teljesítmény, amelyet a hangsugárzó vagy a fejhallgató még károsodás és torzítás nélkül - Wersja 01 01 2017. el tud viselni. Különbséget kell tennünk zenei és névleges terhelhetőség között. Az előbbi azt a teljesítményt jelöli, amelyet a hangsugárzó egy rövid ideig még éppen feldolgozni képes; a névleges, azaz hosszabb ideig elviselhető terhelhetőség ennél nyilván kisebb. Tökéletes biztonságot így se várjunk el, ugyanis az erősítők, ha túlvezérlődnek, teljesítményüknek aránytalanul nagyobb hányadát a magashangszóróra bocsátják, márpedig az csak kevéssé terhelhető. A terhelhetőség természetesen semmi sem mond a hangminőségről, sem pedig arról, hogy mennyire hangosan fog szólni a hangsugárzó.] moc Boża – zob. Wszechmoc Boża – Isten hatalma moc charakteru – jellem szilárdság moc doprowadzona (wejściowa) – alkalmazott teljesítmény moc ducha – a lélek ereje moc głosu – beszédenergia moc ludzi – sok ember, tömeg moc małej częstotliwości – hangfrekvenciás teljesítmény moc nabywcza – vásárlóerő moc nabywcza euro w naszym kraju – az eruro vásárlóereje az országunkban moc nadprzyrodzona – természetfölötti erő moc nieprzełamana – töretlen v. le nem törhető hatalom moc nominalna – névleges kapacitás moc owoców – rengeteg gyümölcs moc pieniędzy – temérdek pénz moc pracy – rengeteg munka moc prawna – jogerő; hatály moc produkcyjna – termelési kapacitás; kapacitás, termelőerő, teljesítő képesség, termelő képeség, moc promieniowana – elsugárzott teljesítmény moc przetwarzaniowa – feldolgozói kapacitás moc przewozowa – szállítási kapacitás moc silnika – a motor teljesítménye v. kapacitása moc skóry – a bőr tartóssága moc słowa – a szó ereje moc sygnału mowy – beszédteljesítmény moc szczytowa – a legnagyobb kapacitás, maximális kapacitás moc sznura – a zsinór erőssége moc szumu – zajteljesítmény moc talizmanowa – a talizmán varázsereje moc w pamie częstotliwości słyszalnych – hangfrekvenciás teljesítmény moc wina – a bor ereje moc wódki – a pálinka ereje, szesztartalma Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia moc 3687 wyjściowa [moc dostarczana przez urządzenia elektryczne do obwodu wyjściowego] – kimeneti teljesítmény mocarnie – erősen, hatalmasan, erőteljesen; főhatalmian mocarność – erősség, hatalmasság, erőteljesség; főhatalmiság mocarny, -a, -e [1. mający wielką siłę fizyczną, znamionujący taką siłę; 2. mający wielką władzę, wpływy, silną armię] – erős, hatalmas, erőteljes; főhatalmi mocarstwa kolonialne [Mocarstwo kolonialne – określenie państwa będącego w posiadaniu licznych kolonii. Epoka mocarstw kolonialnych rozpoczęła się wraz z wielkimi odkryciami geograficznymi XV-XVI w. i chęcią zdobycia jak największej ilości nowych ziem. Pierwszymi mocarstwami kolonialnymi były Hiszpania i Portugalia. Następnie do grona mocarstw kolonialnych dołączyły: Holandia, Anglia i Francja i Rosja. W wyniku licznych wojen między mocarstwami kolonialnymi w XVII-XIX (w Europie i na terenie kolonii) układ sił nieco się zmienił: Hiszpania i Portugalia przestały się liczyć jako mocarstwa kolonialne – ich miejsce zajęła głównie Anglia oraz Francja. Niektóre państwa próbowały dołączyć do grona mocarstw kolonialnych dopiero w XIX i na początku XX w. (np. Niemcy, USA czy Japonia).] – gyarmattartó hatalmak mocarstwa sprzymierzone – szövetséges hatalmak mocarstwo [1. wielkie i potężne państwo; 2. państwo będące potęgą w jakiejś dziedzinie; 3. państwo, które ze względu na swój potencjał militarny oraz ekonomiczny (produkt narodowy brutto) pełni ważną rolę na świecie.] – hatalom (állam), nagyhatalom mocarstwowy, -a, -e – nagyhatalmi mocarz [1. człowiek o wielkiej sile fizycznej lub duchowej; 2. silny władca; 3. wybitna indywidualność w jakiejś dziedzinie] – nagyon erős; uralkodó, nagy hatalommal felruházott moce przemysłu – ipari teljesítmény moce produkcyjne – termelési kapacitások mocen – (elavult) jogosult, illetékes mociumdziej – (dawno) kegyelmed, uraságod mocja [łac. motio 'ruch' z motus p.p. od movēre, 1. różnorodność końcówek gramatycznych pozostająca w związku z rodzajem gramatycznym (np. biały, biała, białe); dawn. apelacja, wniosek; 2. daw. ruch, poruszanie się; 3. daw. odwołanie się do - Wersja 01 01 2017. wyższej instancj; 4. to zjawisko zmiany rodzaju gramatycznego rzeczownika w wyniku procesu słowotwórczego: sufiksacji (autor - autorka), bądź zmiany paradygmatu fleksyjnego (Stanisław - imię kobiece Stanisława)] – eltérő végződés; változat; (dawno) javaslat mocno – erősen, szilárdan; mélyen, keményen mocno całować – sokszor csókol Mocno Cię całuję... – Szeretettel csókol…. mocno jest dotknięty śmiercią – mélyen megrendítette barátja halála mocno kocha dzieci – nagyon szereti a gyerekeit mocno kocha męża – nagyon szereti a férjét mocno obrażony – mélyen, nagyon megsértett mocno rozbudowany w dolnych partiach ciała – deréktól lefelé erős mocno rozbudowany w górnych partiach ciała – deréktól felfelé erős mocno spać – mélyen aludni mocny, -a, -e [1. odznaczający się dużą siłą, znamionujący taką siłę; 2. silny i zdrowy; 3. trudny do zniszczenia; 4. o urządzeniach: mający dużą moc; 5. odznaczający się dużym stopniem natężenia, silnie działający; 6. wyraźnie wyczuwalny lub widoczny; 7. mający władzę, wpływy; 8. stojący wysoko w jakiejś hierarchii; 9. niepoddający się wpływom; 10. o stosunkach między ludźmi: trwały, nierozerwalny, silny; 11. taki, któremu trudno się oprzeć lub przeciwstawić, nie do odparcia; 12. intensywnie, silnie odbierany, przeżywany; 13. wywołujący silne wrażenia; 14. dobitny, dosadny lub niecenzuralny; 15. mający wiedzę lub wprawę w czymś] – szilárd, erős, csípős, izmos, erőteljes, kitartó, tartós; strapabíró; állhatatos; erősen ható, hathatós; nehéz; mély, átható; jártas, járatos; hatalmas, heves mocna część taktu – (zene) hangsúlyos ütem mocna głowa – (eszes) jófejű; világos fő mocna gospodarka – szilárd gazdaság mocna herbata – erős tea mocna kawa – erős kávé mocna trucizna – erős méreg mocna wiara – erős hit mocna wódka – erős pálinka v. vodka mocna żądna – heves vágy mocne belkowanie dachu – erős tetőgerendázat mocne buty – tartós, erős cipő; strapacipő mocne lekarstwo – hathatós orvosság mocne postanowienie – erős elhatározás mocne uderzenie [zob. bigbit] – (zene) bigbit Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3688 mocne wino – nehéz bor mocne wyrażenie – erős kifejezés mocny człowiek – erős ember mocny głowa – (átv.) jó fej mocny jak skała – sziklaszilárd mocny kolor [zestaw wysokich kart w danym kolorze u jednego gracza] – mély szín mocny koń – erős ló mocny sen – mély álom mocny szmur – erős zsinór mocny trunek – erős ital mocny w czym – jártas, járatos, tapasztalt vmiben mocny w gębie (języku) – jól felvágták a nyelvét mocny w historii – erős, jól felkészült a történelemben mocny w pysku – nagyszájú, nagypofájú mocny w ręku – erőskezű mocny zapach – erős v. átható szag mocodawca [osoba udzielająca pełnomocnictwa], mocodawczyni – megbízó, meghatalmazó (ffi/nő) mocować coś w czymś – erősíteni, rögzíteni vmit vmire mocować się [1. starać się pokonać kogoś w walce wręcz; 2. robić coś z dużym wysiłkiem; 3. walczyć, zmagać się z przeciwnościami, nie poddając się im; 4. zmuszać się do czegoś, pokonując niechęć, obawę, wstyd itp.] – küzdeni, küszködni, bírkózni, dulakodni, harcolni [bardzo trudno mocować się z tą myślą: nagyon nehéz küzdeni azzal a gondolattal v. eszmével] mocować się z kim/czym – harcolni, küzdeni vki ellen mocowanie się – bírkózás, dulakodás mocz (łac. urina) [1. żółty, przezroczysty płyn wydzielany przez nerki i wydalany z organizmu; 2. uryna, płyn wytwarzany w nerkach i wydalany z organizmu, zawierający produkty przemiany materii bezużyteczne lub szkodliwe dla ustroju.] – (lat. urina) vizelet, húgy [a szervezetből kiválasztott felesleges elektrolitok és anyagcseretermékek folyékony elegye, melyet az emlősök, madarak, hüllők, halak és kétéltűek veséi választanak ki.] moczar, moczary [podmokły, bagnisty teren] – mocsár, láp, ingovány Moczarka (Elodea) [rodzaj roślin słodkowodnych należących do rodziny żabiściekowatych popularnych w akwarystyce]. – átokhínár Gatunki należące do rodzaju moczarka: - Wersja 01 01 2017. moczarka argentyńska (Elodea densa, Elodea argentinensis, Egeria densa) moczarka delikatna (Elodea nuttallii) moczarka kanadyjska (Elodea canadesis) gatunek rośliny należący do rodziny żabiściekowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej. – átokhínár moczarka rzęślowata (Elodea callitrichides) moczarka wąskolistna (Egeria najas) moczarowy, -a, -e – mocsármoczenie – áztatás, nedvesítés, benedvesítés moczenie mimowolne, nocne [bezwiedne oddawanie moczu, zwykle podczas snu] – akaratlan vizeletelfolyás; éjszakai bepisilés moczenie nóg – lábáztatás, lábfürdő moczenie nóg w gorącej wodzie – lábfürdő moczka a. „mołcka” [1. potrawa wigilijna; 2. śląska potrawa przyrządzana na Boże Narodzenie] – [Słowniczek języka śląskiego] karácsonyi étel moczka mocznica [ciężkie zatrucie spowodowane niewydolnością nerek] - – (orv.) hugyvérűség, urémia mocznik [1. związek organiczny, końcowy produkt przemiany białek, wydalany w moczu i w pocie; 2. CO(NH2)2 jest produktem otrzymywanym z amoniaku i dwutlenku węgla w procesie syntezy wg technologii firmy Toyo Koatsu lub Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3689 Tecnimont i granulowany metodą wieżową. Mocznik występuje w postaci białych granulek. 3. Mocznik, karbamid (ang. urea) - CO(NH2)2 - organiczny związek chemiczny diamid kwasu węglowego. Tworzy bezbarwne kryształy bez zapachu o temperaturze topnienia 133°C. Związek ten został po raz pierwszy sztucznie otrzymany przez Friedricha Wöhlera w 1828 r. Mocznik był pierwszym związkiem organicznym otrzymanym z całkowicie nieorganicznych substratów w wyniku ogrzewania cyjanianu amonu: NH4NCO → H2N-CO-NH2 czym dowiedziono niesłuszność teorii „siły życiowej”, rzekomo potrzebnej do syntezy związków produkowanych przez żywe organizmy. W przemyśle mocznik jest otrzymywany w bezpośredniej reakcji dwutlenku węgla z amoniakiem: CO2 + 2NH3 → CO(NH2)2 + H2O Jest to końcowy produkt przemiany białek i innych związków azotowych w organizmie. Jest wydalany z moczem, a w niewielkich ilościach z potem. Stosowany jest jako surowiec w produkcji tworzyw sztucznych, a także do produkcji nawozów mineralnych, leków i kosmetyków.] – (vegytan) karbamid (urea) [a szénsav diamidjának tekinthető szerves vegyület. Képlete CO(NH2)2. Színtelen, kristályos vegyület, prizmákban kristályosodik. Vízben és alkoholban jól oldódik. Az emlősök és az ember fehérjeanyagcseréjének végterméke. A szervezetből a vizelettel választódik ki, egy felnőtt ember karbamidürítése körülbelül napi 25-30 g.] moczopędnie – vizelethajtóan moczopędny, -a, -e [wywołujący lub zwiększający wydzielanie się moczu] – húgy- v. vizelethajtó moczopłciowy, moczowo-płciowy-a, -e [dotyczący narządów moczowych i narządów płciowych] – húgy-ivarszervi, urogenitális moczowód (łac. ureter) [1. każdy z dwu przewodów odprowadzających mocz z nerek; 2. część układu moczowego. Moczowody to parzyste przewody biegnące z miedniczek nerkowych do pęcherza moczowego; 3. cewka moczowa] – (bonctan) uréter (lat. urethra); húgyvezeték, húgycső moczowy, -a, -e [przymiotnik od: mocz] – húgy-, vizelet-, vizelési, vizeleti - Wersja 01 01 2017. moczówka cukrowa (zob. cukrzyca) – cukorbaj, cukorbetegség moczówka prosta (łac. diabetes insipidus) [choroba objawiająca się poliurią, polidypsją oraz niezdolnością do zagęszczania moczu] – (lat.) diabetes insipidus [1. egy öröklött vagy szerzett anyagcserebetegség, melyre olthatatlan szomjúságérzés (polydipsia) és nagy mennyiségű, gyakori – az átlagnál alacsonyabb fajsúlyú – vizeletürítés (poliuria) jellemző. Két kiváltóoka lehet: a vazopresszin (antidiuretikus hormon; ADH) hiánya (centrális diabetes insipidus) vagy a vízvisszaszívásért felelős membráncsatornák hibás működése (renális diabetes insipidus). 2. nagy mennyiségű vizelettel és olthatatlan szomjúsággal járó anyagcserezavar a hypophysis hátsó lebenyének rendellenes működése miatt] moczyć [1. czynić mokrym, zwilżać, polewać, zanurzać w płynie; 2. trzymać coś w płynie w celu pozbawienia lub nadania określonych właściwości] – vizezni, áztatni, nedvesíteni, benedvesíteni, vizesíteni, lágyítani; vizelni, húgyozni moczyć len w wodzie – lent áztatni moczyć nogi – lábat áztatni moczyć w czymś – beáztatni vmiben moczyć się [1. stawać się mokrym, nasiąkać czymś; 2. być moczonym w celu pozbawienia lub nadania określonych właściwości; 3. pot. długo się kąpać; 4. oddawać bezwiednie mocz, zwykle podczas snu] – ázni, nedvesedni, benedvesedni; (biol.) akaratlanul bepisilni moczyć się moczydło – kenderáztató moczygęba, moczymorda [pot. ktoś, kto często pije alkohol] – részeges, részeg, pityókás, italos, lűkorhely, szeszes, „boroscsőrú” mod (postać) drgań – rezgési csomópont Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3690 mod niesprzężony, -a, -e – csatolatlan csomópont moda [1. sposób ubierania się, czesania i makijażu popularny w jakimś okresie lub miejscu; 2. krótkotrwała popularność czegoś nowego w jakiejś dziedzinie; 3. przejściowy styl ubiorów z określonymi charakterystycznymi własnościami i regułami wyrażającymi społeczne, ekonomiczne i kulturalne wpływy. Jest krótkotrwała i zazwyczaj zmienna wraz z sezonami (jesień-zima, wiosna-lato) Moda jest wyrażana przez kolor, fakturę, projekt tkaniny lub dzianiny i krój.] – divat [Egy adott időszakban az élet külső formáit, a társas érintkezést, de különösen a viseletet, az öltözködés módját meghatározó szokások összessége. Kifejezi a szociális környezetet és a gazdasági és kulturális befolyások hatását. Az öltözködési divat, ami főleg a színekben, a felhasznált kelmetípusokban, mintázatokban és a szabásvonalakban nyilvánul meg, általában rövid életű és szezononként (tavasz-nyár, ősz-tél) változik.] moda A [Fason części dopasowanej odzieży dla młodych i modnych kobiet najpopularniejszy w płaszczach a także w sukienkach. Znakomity dla wąskich ramion i - często – raglanowych rękawów. Część odzieży, która rozszerza się stopniowo w kierunku swojego dolnego brzegu; dlatego nie ma żadnego paska. Jego wygląd jest podobny do litery A.] A-vonalú fazon [Fiatalos, divatos, felül testhezálló női ruhadarabokra jellemző fazon - a legnépszerűbb kabátok formájában, de ruhában is alkalmazzák. A ruhadarab folyamatosan bővül lefelé, ezért nem tartozik hozzá öv. Formája az A betűre emlékeztet.] moda A - Wersja 01 01 2017. Przy biodrach część garderoby hojnie została zmarszczona i podniosła używanie wówczas żelazne obręcze. Stanik, początkowo bez usztywnienia, został zasznurowany. Cięcie było kwadratowe; front części garderoby był bogato zdobiony sznurowadłem. Fryzura była warstwowa, zawierała treskę i regulowaną konstrukcję drucianą. Odzież męska składała się z szerokiej kamizelki, która pod koniec XVII wieku była ozdabiana haftem i wstążkami; rękawy zostały podwinięte, ukazując ornamentowaną koszulę. Koszula miała szerokie koronkowe mankiety i kołnierzyk z łańcuchem. Spodnie sięgnęły kolana i były noszone w połączeniu z jedwabnymi pończochami, które najczęściej były białe. (peruka była niepodzielną częścią tego stroju.) Ten sposób ubierania stworzył podstawę dzisiejszego męskiego garnituru, skomponowanej z marynarką, kamizelki i spodni.] – barokk divat [A barokk kor (a 17. század közepétől a 18. század végéig) divatja. Jellegzetességei a bő szabás, a nagyon kidolgozott díszítések és a merész színek, a selyembrokát és a csipke használata. A női ruhák stilizáltabbak voltak, a hosszú szoknya eleje fel volt vágva, látni engedve az alsószoknyát. A ruha a csípőnél dúsan redőzött volt és vasabronccsal megemelték. Az ingváll eleinte halcsontos, aztán csipkézett. A nyakkivágás négyszögletes, a ruha elején dús csipke díszítés volt. A hajviselet rétegezett volt, vendéghajat is tartalmazott, és drótvázzal alakították ki a frizurát. A férfiak széles zekét hordtak, amit a 17. század végén hímzések és szalagok díszítettek, az ujjak felhajtásban végződtek, ami látni engedte a díszes ingujjakat. A zeke eleje nyitott volt, alatta látható volt a térdig érő mellény. Az ingujjakon széles csipke kézelő volt, a nyakban láncot viseltek. A nadrág térdig ért. A férfiak selyemharisnyát hordtak, ennek színe többnyire fehér volt. A paróka elválaszthatatlan része volt az öltözéknek. Ez az öltözet volt az alapja a férfiak mai, zakóból, mellényből és nadrágból álló öltönyének.] moda barokowa [fason odzieży pochodzi od epoki baroku (środek XVII wieku do końca XVIII wieku), charakteryzuje się luźną nie przylegającą do ciała formą, wyszukaną ornamentyką, wykorzystaniem śmiałych kolorów, jedwabiem wyszywany i koronką. Odzież damska była bardziej stylizowana; frontowy kawałek długiej spódnicy był rozcięty, ukazując halkę. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia mode (moda) [Mode 0, Mode 1, i Mode 2.] – (ang.) mode (mód) [A Sárga Könyv a CDROM lemezeken adattárolásra több szektormódot határoz meg.] 3691 - mode-0 (0. mód) [Ebben a módban a szektor adatként csak 0 értékű byte-okat tárol, ritkán használatos.] - mode-1 (1. mód) [A legelterjedt CD-ROM szektormód. 1. módban a 2352 byte-os szektor 2048 byte felhasználó adatot tartalmaz, melyet a CD-k CIRC hibajavításán kívül egy második hibajavítási szint is véd.] - mode-2 (2. mód) [A Sárga Könyvben meghatározott olyan CD-ROM szektormód, amely az „alap” CIRC hibajavításon kívül csak 4 EDC hibaérézkelő byte-tal rendelkezik. Ebben a szektormódban 2336 byte felhasználói adat tárolható. A Zöld Könyv a 2. mód további két formátumát definiálja: mode-2 form-1 és mode-2 form-2.] moda budowlana – építésmód [a település olyan rendje, amely szerint az épületeket elrendezték]; építési divat moda burgundzka [styl ubierania się z XV wieku, charakterystyczny ze względu na śmiałe kolory, wysoką jakość materiałów i uporządkowaną, szlachetną linię przystosowaną do różnych kierunków mody. W opinii historyków umieszczane pochodzenie mody w tym okresie. Cechą tego stylu są uporządkowanie i spiczaste kształty odzieży i kapeluszy. Materiały produkowane były z wełny, bawełny i lnu. Detale obejmowały różnorodność ozdób wyposażonych w dzwonki. Damskie wyroby charakteryzowały się wąską, sznurowaną talią, trenami, woalkami i wysokością, stożkowatością. Sukienki były ozdabiane lamówkami. Mężczyźni nosili dopasowane kamizelki z stawianym kołnierzem i pikowanymi frontami; spodnie w kształcie pończoch w różnych kolorach. Ostro zakończone obuwie, które mogło mierzyć po trzykroć długość stopy.] – Burgundi stílus [15. századi öltözködési divat. Merész színek, kitűnő minőségű anyagok, gazdag díszítések (pl. a ruhára varrt csengettyűk), nemes vonalak jellemzik. A kultúrtörténészek egy része magának a divatnak a megszületését is erre az időszakra teszi. Jellegzetes elemei a csúcsos, fátyollal díszített fejfedők, a hegyes cipők. A szövetek anyaga gyapjú, pamut és len. A női ruhák felső része szűk, a szoknya bő és uszályos, az alját esetenként bordűr vagy virágkoszorú díszíti. A férfiak rövid, szorosan a testre simuló, steppelt elejű, bő ujjú, álló galléros zekét hordtak, ezt változatos színű, harisnya formájú nadrág egészítette ki. Hegyes - Wersja 01 01 2017. ("csőrös") cipőjük háromszorosan haladta meg a lábfej hosszát.] moda damska – női divat moda dyskotekowa [moda młodzieżowa z lat 70, noszona na co dzień i podczas nocnych przyjęć. Niekonwencjonalne kształty elementów garderoby dają możliwość szerokiego zakresu kombinacji w kreowaniu niepowtarzalnego wyglądu. Materiały są w żywych kolorach, często z fantazyjną przędzą. Odzież jest charakterystyczna dzięki błyszczącej powierzchni tkanin i dzianin. Tego typu moda jest inspirowana poprzez filmy muzyczne.] – diszkó stílus [Fiatalok divatja az 1970-es évek végén, ami nappali és alkalmi öltözködésüket is meghatározta. A ruhadarabok szokatlan formai kialakítása az egyéni kombinációk számára nagy szabadságot biztosított. Az anyagok élénk színűek, gyakran készültek díszítőfonalakból. Jellemző a kelmék fényes felülete. Ezt a divatirányt a korabeli filmek inspirálták.] moda hiszpańska [styl odzieży z drugiej połowy 16-tego wieku, która wyraża siłę związków w kraju zaznaczoną surowością, prostotą, twardością, brakiem komfortu oraz ciemnymi kolorami. Wysoki kołnierz, utrudnia naturalne ruchy. W damskiej odzieży, kształty figury kobiety były tłumione, a małostkowość głowy jedynie uzupełniała cały wygląd. Sylwetka była ciasno utrzymywana w gorsecie w kształcie rożka; spódnica była także kształtu stożkowego. Halka była usztywniona obręczami, a dodatkowo noszono luźną sukienkę podobną do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3692 płaszcza. Mężczyźni nosili zapinaną na guziki koszulę, również ze stojącym hiszpańskim kołnierzem, z koronkową ozdobą na rękawach i koszuli. Długie rajstopy były noszone z krótkimi, watowanymi spodniami w kształcie walca, które były dużo poszerzone w miednicy i sięgały nieco poniżej kroku. Takie stroje były noszone z szerokim, usztywnionym, jedwabny płaszczem, który nie był zapinany.] – spanyol divat [A 16. század második felétől a 17. század első évtizedeiig uralkodó öltözködési stílus, amely akkor nagy hatással volt az általános divatra. Kifejezte a spanyol udvar nagy politikai hatalmát, a kapcsolatok szigorúságát, zordságát, makacsságát, a kényelem hiányát. Színei sötétek voltak, a magas, fodros gallér nagy mértékben akadályozta a szabad és természetes mozgást. A női test formáit elnyomták és a fej az öltözethez mellett a valóságnál is kisebbnek tűnt. Erősen befűzték magukat, emiatt a felsőtest kúpos formát vett fel, amit a lefelé erősen bővülő szoknya még hangsúlyozott is, ehhez az alsószoknyát abronccsal merevítették. A ruha fölött bő, csuklyás kabátot (kappe) hordtak. A férfiak szűk, magasan záródó zekét viseltek, szintén magas, fodros gallérral, ingüket és ruházatukat csipke díszítette. A rövid, buggyos szárú, az ülepnél hordószerűen kiszélesedő nadrághoz hosszú harisnyát hordtak. Ruházatukat széles, nyitott, keményített kabát egészítette ki.] - Wersja 01 01 2017. dodatkami były szale i biżuteria. Odzież męska także była nieskomplikowana. Spodnie były dłuższe, i tylko kształt przeszedł kilka modyfikacji; były bezpośrednio wsuwane w wysokie buty, później sięgały kostek. Razem ze spodniami noszone były smokingi które były krótkie w tali i miały wysokie, fałdowane kołnierze z szerokimi klapami. Garnitur był wyposażony w kamizelkę. Na żakiet noszono krótki lub długi płaszcz.] – empire stílus [A napóleoni idők (1804-1815) divatiránya, ami gyorsan elterjedt egész Európában. Ezt megelőzően a konzulátus (1799-1804) idején nem sokat változott a direktórium korszakában viselt öltözék. De az idők folyamán fel kellett ismerniük, hogy a túl könnyű ruházkodás nem alkalmas a párizsi éghajlathoz. Az empire stílust sima, józan, klasszikus vonalvezetés, kis nyakkivágás jellemzi. A túl könnyű kelméket a melegebb bársony, brokát és a sima gyapjúszövetek váltották fel. A női ruhák ingszerű szabásúak, hosszúak voltak, bokáig értek, több részből álltak, mint korábban. Az uszály eltűnt és a derék magasabbra került, a mellrészt erősen hangsúlyozták. A színek - a fehéret is beleértve - visszafogottak. Jellegzetes öltözék-kiegészítők voltak a kasmírgyapjúból készült sál és az ékszerek. A férfiak ruházata is egyszerűbb és természetesebb volt. A nadrág formája kevésbé változott, de hosszabb lett, eredetileg a szárát betűrték a csizmába, később csak bokáig ért. A nadrághoz rövid derekú, széles hajtókával készült magas, lehajtott galléros frakkot viseltek, amit mellény egészített ki. A frakk fölött kabátot és köpenyt hordtak. Az elnevezés a francia "empire" (ejtsd: ampír) szóból származik, aminek egyik jelentése: császárság.] Velazquez festmények moda królewska [styl ubierania się zaczerpnięty z ery Napoleona (1804-15). Bardzo szybko objął całą Europę. Popularny dzięki prostocie, klasycznej linii i małemu dekoltowi. Tkaniny lekkie zastąpiono cieplejszymi aksamitami, wytłaczanymi i prostą odzieżą. Odzież damska miała koszulowe cięcia i sięgała do kostek; miała więcej cięć niż poprzednio, tren zniknął a talia została nieco opuszczona. Typowymi moda męska – férfidivat; férfi divat; úri divat Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3693 moda młodzieżowa [trend mody, który zapoczątkowano w 1960 roku i został entuzjastycznie odebrany przez młodzież. Charakterystyczny dzięki niekonwencjonalnemu, wielo częściowemu, luźnemu, sportowemu stylowi kowbojskiemu. Początkowo z zastosowaniem kolorów, które mogły szokować, potem stał się mniej kontrowersyjny i jako podstawowy trafił do modnych sklepów.] – Young fashion, fiatalos divat [Az 1960-as években kezdődött, a hagyományostól merőben eltérő divatirány, amit a fiatal generáció lelkesen fogadott. Sokrészes, lezser, sportos ruházat, eleinte rikító színekben is. Később ez a divatirány lehiggadt és elfogadottabbá vált.] moda młodzieżowa – fiatalos divat moda nostalgiczna [damski styl ubierania się nawiązujący do trendów z przeszłych lat, zwłaszcza epoki Romantyzmu] – nosztalgia divat [Női öltözködési stílus, amely a múltat idézi, elsősorban a romantika korszakának divatját.] - Wersja 01 01 2017. moda nostalgiczna moda okresu renesansowego [styl ubioru z 16. i 17. wieku, który wyraża idealna harmonię między pojedynczymi częściami ciała. Wykorzystuje drogie, ładne tkaniny (brokat, welwet, jedwab). Złożony z nadmiaru gotyckiej mody, taki rodzaj stylu był modny dopóki nie włączył się do tego, który był modny wcześniej. Damska odzież zaakcentowana naturalnym kształtem sylwetki za pomocą delikatnego zaznaczenia talii; spódnica w wielu, szerokich fałdach, obcisły gorset posiadał kwadratowy lub okrągły dekolt. Na początku taka odzież była podzielona poprzez krój na gorset i długą spódnicę. Proste, obcisłe rękawy były później rozcięte dla większego komfortu i elegancji. Na tym ubraniu było noszone inne, ubranie bez rękawów, którego przednia część była otwarta w stylu płaszcza. Chusteczka oraz wachlarz były istotnym akcesorium, popularne były także złote łańcuszki oraz ciężkie naszyjniki. Męska odzież składała się z krótkiego płaszcza ze skóry oraz odciętych rękawów; sięgał do kolan (lub był krótszy), odkrywający ekstrawaganckie, obcisłe nogawki. Inna popularną odzieżą Renesansu był płaszcz z wszytymi rękawami oraz szerokim kołnierzem, który sięgał do pięty; takie ubranie było używane jako świąteczne na oficjalne okazje na uniwersytetach.] – reneszánsz divat [A 16.-17. században uralkodó divatstílus, amelynek ideálja az egyes testrészek egyenlő súlyú megjelenítése volt. Drága, gazdagon díszített szövetek (brokát, bársony, selyem) használata jellemezte. Szemben a korábbi gótikus stílussal, a nők ruházata szabadabb mozgást biztosított, a természetes testformákat hangsúlyozta, kiemelte a derekat, a szoknya bő és gazdagon redőző volt. A szorosan testre simuló felső részen négyszögletes vagy kör alakú nyakkivágást alkalmaztak, és először történt meg, hogy a ruha felső része elvált a szoknyától. Az eredetileg egyszerű, szűk ujjakat később hasítékkal látták el, a nagyobb kényelem és az elegancia érdekében. A ruha Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3694 fölött egy további réteget, egy ujjatlan, elöl nyitott, kabátszerű ruhadarabot viseltek. Fontos kiegészítő volt a zsebkendő és a legyező, és szívesen viseltek aranyláncokat és nehéz nyakláncokat. A férfiak bőrrel szegélyezett, hasított ujjú rövid kabátot (zekét) hordtak, ami legfeljebb térdig ért, így az extravagáns, szoros harisnyaszárak jól láthatók voltak. Egy másik öltözet a bevarrott ujjú, széles gallérral készült kabát volt, amely viszont már a sarokig ért - ilyet viseltek ünnepélyes alkalmakkor és hivatalos események (pl. egyetemi ünnepségek) alkalmával.] moda okresu rokoko [styl ubioru z okresu Rokoko (1730 - 1789). Charakterystyczny ze względu na swoją dziwaczność, asymetrię, delikatność szczegółów oraz lekkość; jego ozdobna piękność była dalej zaakcentowana poprzez zastosowanie tkanin. Najpowszechniejsze tkaniny stosowane na damskie i męskie ubrania były to satyny, atłasy, brokaty oraz koronka, zwykle w pastelowych odcieniach. Damska odzież obejmowała gorset z wąskimi rękawami ozdobionymi kaskadami z koronki i wstążkami. Stożkowata spódnica była jednym z uderzających ubrań tego okresu; znana była jako krynolina, na początku była okrągła, później owalna, wzmocniona pierścieniami z kości lub metalu. Mały gorset tworzył kontrast z grubą spódnicą. Bielizna stała się istotna w tym okresie, jak również fryzury oraz akcesoria (obejmujące wachlarz, rękawiczki i mufę). Męska odzież była bogato dekorowana; posiadała wiele falban i wstążek oraz dużo koronki. Kamizelka była krótka, tak jak i rękawy. Spodnie sięgały do kolan i były uzupełnione rajstopami. W późniejszym okresie, męska odzież stała się prostsza i nie była już ozdobiona koronką i falbanami. Marynarka ze wzmocnionymi bokami stała się marynarką wieczorową, która została ważną częścią męskiej garderoby.] – rokokó divat [A 18. - Wersja 01 01 2017. században uralkodó rokokó korszakban az öltözködést sokoldalúság, aszimmetria, a finom részletek és a könnyűség jellemezte, azaz a művészi szépség, ami a felhasznált kelmékben is megnyilvánult. A női és férfiruházatban domináltak a különböző szatén, brokát szövetek és a csipkék, különösen pasztell színekben. A női öltözet jellemző része volt a mélyen kivágott ingváll, amelynek ujjain dús csipke- és paszománydíszítés volt. A szorosan testre simuló ingvállal szemben a szoknya nagyon bő volt, alul kör alakú abroncs feszítette ki. Az abroncsot később alsószoknyák váltották fel és a szoknyát hátul megemelték (lásd: krinolin). Fontos szerephez jutott az alsóruházat, valamint a különböző öltözék kiegészítők (a paróka, a legyező, a kesztyű és a muff). A férfiak öltözködése szintén nagyon dekoratív és nőies volt, rengeteg fodorral, csipkével, szalaggal. A mellény rövid volt és a kabát ujja is. A nadrág térdig ért, alatta fehér harisnyát hordtak. Később a férfiak ruházata egyszerűsödött, elmaradtak róla a fodrok és a csipkék, és a merev kabátból kialakult a frakk, amely később alapvető darabja lett a férfiak ruhatárának.] rokokó divat Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3695 moda paryska [posiada wysoką pozycję w świecie damskiej mody, posiada długą tradycję w tworzeniu opracowań w produkcji włókienniczej i krawiectwie. Znane jest ze swojej innowacyjności, akceptowalnej ekscentryczności, elegancji, wrażliwości na kolor oraz kształtu, a także wykorzystywania akcesoriów w celu osiągnięcia satysfakcjonującej całości. Nowe projekty ze swoich salonów (znane jako haute couture są szybko rozpowszechniane na całym świecie, wpływając na światową modę.] – párizsi divat [A párizsi divat vezető helyet foglal el a világ női divatjának irányításában, ami egyrészt a textilanyagok fejlesztésében elért hagyományainak, másrészt a nagyhírű párizsi divatszalonoknak köszönhető. Híres az újszerű, mégis elfogadható, fantáziadús megoldásairól, az eleganciájáról, a színek és formák iránti érzékenységéről, a különböző kellékek és kiegészítők kifogástalan alkalmazásairól. Divatszalonjainak új modelljei (lásd: haute couture) gyorsan elterjednek és így világszerte hatást gyakorolnak a mindenkori divatirány alakulására.] moda paryska moda przestarzała – ódon v. régi divat modalizm (łac. „sposób, kształt”) [1. heterodoksalna doktryna monarchianistyczna, która rozwinęła się pod koniec II wieku. Oparta była na koncepcji patrypasjanistycznej. Wyróżnia - Wersja 01 01 2017. się dwie fazy ewolucji modalizmu: wcześniejszy etap nazywany był przez współczesnych właściwym monarchianizmem, późny modalizm jest określany mianem sabelianizmu. 2. Herezja, która tak mocno podkreślała jedyność Boga, że aż twierdziła, że „Ojciec”, „Syn” i „Duch Święty” są tylko rozróżnieniami dokonywanymi przez umysł ludzki i nie są odrębnymi osobami. Byłyby to tylko trzy przejawy albo trzy sposoby objawiania się i oddziaływania jednego i tego samego Boga w dziele stworzenia i odkupienia. Herezję tę w Azji Mniejszej zapoczątkował Noetos (ok. 200), a na Zachodzie ją upowszechnili: Prakseasz (ok. 200), Sabeliusz (początek trzeciego stulecia), Fotinus (IV w.), a także w pewnym stopniu Marceli z Ancyry (zm. ok. 374) (zob. DH 151, 284; ND 13). Zob. patripasjanizm, teologia Trójcy Przenajświętszej.] – modalizmus [A II. sz-ban elterjedt felfogás, amely szerint Krisztus és a Szentlélek az Atya Istennek csak egy-egy megjelenési formája, modusa.] modalność – (lat.) modalitás; módozat, körülmény; a logikában az ítélő alany viszonya az ítélethez; (metafizika) módozat, vminek a történése; (lélektan) átmenet nélküli különbség modalność w logice i w filozofii – (lat.) modalitás a logikában és a filozófiában modalny, -a, -e [1. w ontologii: dotyczący sposobu istnienia rzeczy lub zjawisk; 2. w logice: odnoszący się do stopnia pewności sądu; 3. dotyczący stosunku osoby mówiącej do treści jej wypowiedzi, wyrażanego za pomocą środków językowych; 4. mający związek z archaicznymi skalami kościelnymi; 5. w statystyce: wartość cechy występującej w danej grupie najczęściej] – modális; módhatározói; a hangnemet meghatározó, a hangnemre jellemző; a körülményektől függő, nem lényegbeli model [1. wzór, według którego coś jest lub ma być wykonane; 2. typ lub fason czegoś; 3. typowy dla jakiegoś okresu, miejsca lub jakiejś grupy i potem naśladowany sposób realizacji czegoś; 4. osoba pozująca artyście do obrazu, rzeźby, zdjęcia; 5. mężczyzna prezentujący ubiory na pokazach mody; 6. pot. osoba, która zwraca uwagę swoim zachowaniem, ubiorem; 7. próbny egzemplarz jakiejś serii wyrobów technicznych; 8. konstrukcja, schemat lub opis ukazujący działanie, budowę, cechy, zależności jakiegoś zjawiska lub obiektu; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3696 - Wersja 01 01 2017. 9. przedmiot będący kopią czegoś, wykonany zwykle w mniejszych rozmiarach; 10. przedmiot służący do sporządzania form odlewniczych] – (ol., fr.) modell, minta, forma, mintakép; mintadarab; kísérleti v. bemutatási célokat szolgáló nagyított v. kicsinyített más; fazon; (művészet) modell (személy), az az élő v. élettelen minta, amelyről a művészi alkotás készül; modell; (műszaki) annak a tárgynak a mintája, amelyről az öntvényt el kell készíteni; (átv.) ruhaterv, szabásminta, különleges, külön rendelésre készült ruha; (mod) manöken, ffi modell; (med.) modell [model] [a) Logikai, matematikai vagy fizikai minta alapján alkotott kis rendszer, amely valamilyen adatok szervezõdését a párhuzamosságok révén érthetőbbé teszi. Példa a zongora billentyűzete mint a belső fül alaphártyájának, vagy a termosztát mint a homeosztázis visszacsatolási elvének modellje. b) A viselkedésterápiában az a személy, aki modellálja, vagyis végrehajtja azt a viselkedést, amelyet a terapeuta a pácienssel utánoztatni kíván.] model aeroelastyczny – aeroelasztikus modell model architekturowy – építészeti modell [az épület háromdimenziós modellje] Model architektury warstwy klienta i warstwy tulajdonságtípusának és kapcsolattípusának szervezett együttese.] model do odlewu – öntési minta model DSOM (implementacja IBM architektury COBRA); synonimy: distributed system object model – (kat.: informatyka) DSOM Distributed System Object Model (elosztott rendszerobjektum model) model ekonomiczny – gazdasági modell model finansowania – finanszírozási modell model gipsowy – gipszmodell model gospodarczy – gazdasági modell model gospodarki narodowej – népgazdasági modell model komponentów obiektowych; COM – (kat.: informatyka) COM, Component Object Model model lotniczy – repülőgép modell prezentacji o Istotne zagadnienia budowy komponentów interfejsu użytkownika o Technologie budowy interfejsu użytkownika o Dokumentowanie modelu architektury dla warstwy klienta i prezentacji model makroekonomiczny – makroökonómiai modell model mikroekonomiczny – mikroökonómiai modell model odlewu – öntési minta model planowania – tervezési modell model popytowy – keresleti modell model powłokowy [jeden z modeli budowy jądra atomowego w fizyce jądrowej. Model utworzony na wzór modelu powłokowego układu elektronów w atomie. Model ten rozpatruje nukleony jądra jako niezależnie poruszające się cząstki w polu jądra utworzonym przez pozostałe nukleony: protony i neutrony. Pole wytworzone przez nukleony jądra nazywane jest potencjałem jądrowym i jest interpretowane jako uśrednienie oddziaływań międzynukleonowych.] héjmodell [egyike a legkorábbi atommagmodelleknek. A nukleonok – ugyanúgy, mint az elektronok – fermionok, ezért érvényes rájuk a Pauli-féle kizárási elv. A modell szerint a nukleonok is – az atom elektronjaihoz hasonlóan – energiaszintekre csoportosulnak. Annak ellenére, hogy az atommagban a nukleonok sűrűn ütköznek (tehát a klasszikus értelemben vett "szint" nem létezik), ez a modell sikeresen Model architektury warstwy biznesowej o Przetwarzanie w środowisku rozproszonym o Dokumentowanie modelu architektury dla warstwy biznesowej Model architektury warstwy integracji i warstwy zasobów o Technologie utrwalania danych o Integracja komponentów aplikacji o Dokumentowanie modelu architektury dla warstwy integracji i warstwy zasobów model bazy danych [to zbiór zasad (specyfikacji), opisujących strukturę danych w bazie danych. Określane są również dozwolone operacje. Definiuje się strukturę danych poprzez specyfikację reprezentacji dozwolonych w modelu obiektów (encji) oraz ich związków.] – adatmodell [1. a logikai adatbázis szerkezeti leírását foglalja magába, nevezetesen azonos jellemzőjű információk logikai modellezését a rajtuk végezhető logikai műveletek meghatározását tartalmazza. 2. Véges számú egyedtípus egyenként véges számú Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3697 magyarázza az atommagok stabilitásának periodikusságát.] model programowy procesora (ang. ISA Instruction Set Architecture) [czasem także nieściśle architektura procesora — ogólne określenie dotyczące organizacji, funkcjonalności i zasad działania procesora, widoczne z punktu widzenia programisty jako dostępne mechanizmy programowania.] - (ang. ISA - Instruction Set Architecture) utasításkészlet ]egy adott környezet által értelmezhető utasítások összessége] Model Standardowy [teoria fizyki cząstek podstawowych, zwanych też cząstkami elementarnymi, które są podstawowymi składnikami każdej materii. Opisuje trzy z czterech (z wyjątkiem grawitacji) oddziaływań podstawowych: oddziaływanie elektromagnetyczne, oddziaływanie słabe i oddziaływanie silne.] - Standard Model [kifejezés a világegyetem keletkezésének ma általánosan elfogadott ősrobbanás elméletét is jelentheti, amire kozmológiai standard modell a hivatkozás.] model strukturalny – szerkezeti modell model symulacyjny – szimulációs modell model transportowy – szállítási modell model zarządzania – irányítási modell model woskowy – viaszminta model wzoru (1) [pierwowzór produktu odzieżowego, który przedstawia nowy trend w modzie i jako model w przemyśle odzieżowym. Wystawiany na pokazach mody i w czasopismach, zapoznając handlowców i społeczeństwo z nowymi trendami w modzie.] – modell minta [Egy megtervezett ruhadarab első mintadarabja, amit divatbemutatón és divatlapokban bemutatnak az iparnak, a kereskedelemnek és a nagyközönségnek, hogy népszerűsítsék és felkeltsék iránta az igényt.] model wzoru (2) [W przeciwieństwie to podstawowego wzoru który jest standaryzowany, model wzoru zawiera części modelu odzieży ze szczególnym uwzględnieniem układu i z konkretnego surowca.] – egyedi szabásminta [Az alapszabásminta olyan módosítása, ami egy bizonyos modellnek és alapanyagnak a legjobban megfelel.] - Wersja 01 01 2017. model wzoru modelarnia [1. pracownia, w której wykonuje się modele będące kopią czegoś lub wzorem, według którego coś ma być wykonane; 2. oddział odlewniczy, w którym wytwarza się oprzyrządowanie do produkcji odlewów] – modellműhely, modellterem; mintázó, mintakészítő, formázó műhely modelarski, -a, -ie [odnoszący się do modelarstwa (hobby polegającego na składaniu kilku specjalnych elementów w całość będącą najczęściej samolotem, statkiem lub podobnym modelem), związany z tym hobby (np. sklep modelarski)] – modellező, modell- modelarstwo modelarstwo [1. wykonywanie modeli samolotów, statków, maszyn itp.; 2. dział odlewnictwa zajmujący się projektowaniem i wytwarzaniem modeli odlewniczych] – modellezés; mintázó, mintakészítő ipar, mintakészítés modelarstwo plastikowe – műanyag modellek készítése modelarstwo szybowcowe – virorlázórepülőgép modellezés modelarz – modellkészítő, mintázó, mintakészítő (személy); (lotn) modellező modelarz lotniczy – repülőgépmodellező modelka [1. kobieta prezentująca ubiory na pokazach mody; 2. kobieta pozująca artyście do obrazu, rzeźby lub zdjęcia; 3. kobieta pozująca artyście (fotografowi, malarzowi, rzeźbiarzowi) albo demonstrująca stroje podczas pokazów mody.] – (fr.) manöken, modell, női modell; próbakisasszony Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3698 Modelka Daniella Sarahyba modelować [1. nadawać czemuś odpowiedni kształt; 2. wpływać na przebieg lub charakter czegoś; 3. tworzyć modele układów lub zjawisk fizycznych służące celom badawczym; 4. nadawać utworowi odpowiednią formę za pomocą różnych środków kompozycyjnych; 5. uwydatniać trójwymiarowość czegoś za pomocą barwy, światła, cienia itp.] – (ol.) modellezni, modellálni; mintázni, megmintázni, mintát készíteni, formázni, alakítani modelować coś – mintázni v. megmintázni vmit modelować włosy – beszárítja, fönözi a hajat modelowanie [(informatyka) w grafice 3D proces tworzenia i modyfikacji obiektów trójwymiarowych za pomocą specjalizowanego programu komputerowego, zwanego modelerem. Modeler dostarcza zestawu niezbędnych narzędzi, a także często zbioru podstawowych figur (w j. ang. primitives), np. prostopadłościanów, kul, torusów i innych, które można wykorzystać od razu przy budowaniu obiektów.] – mintázás modelowanie – modellálás [modeling] [A szociális tanuláselméletben az a folyamat, amelyben a gyerek társas és kognitív viselkedésformákat mások megfigyelése és utánzása által tanul.] modelowanie procesów biznesowych (ang. business process modeling) [jest to zbiór czynności wykonywanych przez analityków procesów biznesowych w przedsiębiorstwie. Modelowanie procesów ma na celu ustalenie w jaki sposób działa dana organizacja (tak zwany stan AS-IS) i może służyć do określenia docelowego - Wersja 01 01 2017. sposobu postępowania (procesy TO-BE).] – üzleti eljárások modellezése modelownik – mintázó, modellező munkás modelowo – modellként; modellszerűen modelowy, -a, -e [1. stanowiący model, służący jako wzór; 2. typowy dla jakiegoś okresu, miejsca lub jakiejś grupy; 3. wykonywany za pomocą modelu lub na modelu; 4. używany do wyrobu modeli odlewniczych] – modell-, mintaModem (od ang. MOdulator-DEModulator) [urządzenie elektroniczne, którego zadaniem jest zamiana danych cyfrowych na analogowe sygnały elektryczne (modulacja) i na odwrót (demodulacja) tak, aby mogły być przesyłane i odbierane poprzez linię telefoniczną (a także łącze telewizji kablowej lub fale radiowe). Jest częścią DCE (Data Communications Equipment), które w całości wykonuje opisane wyżej czynności. Nieodzowne do współpracy jest DTE (Data Terminal Equipment) i to dopiero stanowi całość łącza przesyłania danych. Dzięki modemowi można łączyć ze sobą komputery i urządzenia, które dzieli znaczna odległość.] – I. modem (a modulátor és demodulátor szavakból összetett szó) MOdulátor DEModulátor (digitális jelek analóg jellé, majd az analóg jelek digitálissá alakitása, azaz visszaalakitása) [1. egy olyan berendezés, ami egy vivőhullám modulálásával a digitális jelet analóg információvá, illetve a másik oldalon ennek demodulálásával újra digitális információvá alakítja. Az eljárás célja, hogy a digitális adatot analóg módon átvihetővé tegye. 2. Számítógépeket a soros porton telefonvonal segítségével összekötő vagy a számítógépbe bővítőkártyaként beszerelt berendezés. 3. a digitális jeleket analóg telefonhálózatokon való átvitelhez át- és visszaalakító hardver eszköz (MOdulátor/DEModulátor)]; II. modem v. MODEM (MOdulator/DEModulator) [1. A modulátor-demodulátor a digitális jeleket analóg jelekké alakítja, majd a rendeltetési helyén az analóg jeleket visszaalakítja digitális jelekké. Modem segítségével két számítógép telefonon keresztül is cserélhet adatokat. 2. a számítógép digitális jeleit analóg telefonhálózatokon való átvitelhez átés visszaalakító hardver eszköz; a mai modemek 14,4 és 56 kbit/s sebességű adatátvitelre képesek, de a tényleges sebesség a telefonvonal minőségétől és a vonal másik végén levő modem teljesítményétől is függ; a kábeltévé hálózathoz való csatlakozáshoz speciális Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3699 kábel-modemet használnak. 3. A modem szó a modulátor és a demodulátor szavak kezdetének összevonásából jött létre. A modem lényegében egy olyan szerkezet, amelyet számítógépekhez csatlakoztatnak, hogy azok a telefonvonalakon keresztül is tudjanak egymással kommunikálni. A modem a számítógép digitális jeleit átalakítja a telefonvonalon továbbítható analóg jelekké (modulátor funkció), majd a vevő oldalon az analóg jelekből visszaállítja az eredeti digitális jeleket (demodulátor funkció). Tehát a modem egy modulátor és egy demodulátor együttesét képezi. A legtöbb modem aszinkron adatátvitelt valósít meg, de léteznek szinkronmodemek is. A számítógéppel az RS-232C illesztőn (interface) keresztül kommunikálnak. A kommunikáció megvalósításához persze egyedül a modem nem elegendő, szükség van még valamilyen kommunikációs programra is. Ezek a programok az adatokhoz általában hibaellenőrző kódot fűznek, amelynek segítségével felismerhető az átvitel során keletkezett esetleges adatveszteség. Idővel ez a funkció a modemekbe került beépítésre, ugyanúgy mint a hibajavító eljárás is, amely nem csak felismeri, de képes kijavítani is a kisebb hibákat. A következő lépés az volt, hogy a modemekbe a tömörítés támogatását is beépítették, aminek révén ugyanazon a telefonvonalon nagyobb adatsebességet lehet elérni: kezdetben 1200, 2400, 9600 bps, a ma leginkább használt modemek esetében pedig 14400, 28800 és 33600 bps ez az érték. A kapcsolat felépítésekor a telefonvonal két végén lévő modemek egyeztetik a tudásukat, és mindig a kevesebbet tudó modemnek megfelelő értékekkel dolgoznak. Ma mindezeket szabványok írják le (Vszabványok, MNP). A modemeknek több típusa létezett/létezik: o Akusztikus modemek: régebben voltak használatban. Nevüket onnan kapták, hogy mikrofon és hangszóró segítségével vették fel a kapcsolatot: rá kellett húzni őket a telefonkagylóra. Tárcsázni, bejövő hívásra válaszolni és kapcsolatot bontani még nem tudtak. o Normál és automata modemek: a normál modemek tudnak tárcsázni és válaszolni, de bontani nem, ellentétben az automata modemekkel, amelyek már mindhárom feladatot elvégzik (ezért a használatukhoz nem kell telefonkészülék). Mind a normál, mind az automata modemeket elektronikusan kell a számítógéphez csatlakoztatni. Megkülönböztetünk külső és belső - Wersja 01 01 2017. modemeket. Belső modemről beszélünk akkor, ha a készüléket a számítógép házán belül, az alaplap egy szabad csatlakozóhelyébe tesszük. Külső a modem, ha a számítógéphez a külső soros portok valamelyikén csatlakozik. Ennek előnyei a hordozhatóságából adódnak. o Faxmodemek: az eddig felsorolt modemfunkciókon kívül faxot is tudnak küldeni. Ez például azzal az előnnyel jár, hogy a szövegszerkesztővel megírt dokumentumot nem kell kinyomtatni, hanem közvetlen lehet faxolni a modem segítségével. A mai modemek legtöbbje már faxmodem. A modemek említett paramétereinek beállítása a kommunikációs szoftverek segítségével lehetséges. A felhasználó a modemekkel az úgynevezett Hayes, vagy AT parancsokon keresztül kommunikál (a kis- és a nagybetűket nem különbözteti meg). Itt lehet -- többek között azt is -- közölni a modemmel, hogy impulzus- (pulse), vagy hangszínkód (tone) üzemben hívja a megadott telefonszámot: atdt1234567 parancs hatására hangszínekkel, az atdp1234567 hatására pedig impulzusokkal tárcsázza az 1234567 telefonszámot. A modemekhez adott leírás általában tartalmazza a használható parancsok alakját és jelentésüket.]; III. modem (modulátordemodulátor) [készülék digitális jelek analógra alakítására, hogy azok analóg módszerek szerint kezelve (modulálva), hagyományos analóg telefon- vonalakon keresztül továbbíthatók legyenek; szabványosított modemek ma 14...56 kbps átviteli sebességig kaphatók; míg internetlevelezésre a 14,4 kbps modemek is elegendők, video-kommunikációra még az 56 kbps sebességűek is elégtelenek; a megadott bit-sebességek többnyire csak az ügyfél irányába érvényesek, ellenkező irányba nem; a gyakorlatban elérhető átviteli sebességnek nem csak a modem szab határt; újabban szoftver-modemek is alkalmazást nyernek; a DSL és a kábel -módemek még szabványosításra várnak] modem kablowy [1. to abonenckie urządzenie w sieci telewizji kablowej; 2. Modemy kablowe zapewniają szybki dostęp do Internetu przez sieć telewizji kablowej. Są to zazwyczaj urządzenia zewnętrzne dołączane do komputera klasy PC za pośrednictwem interfejsu Ethernet. Istnieją dwie klasy modemów kablowych: HFC (hybrid fiber-coax - hybryda światłowodowo-koncentryczna) - Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3700 urządzenia dupleksowe współpracujące z kablem HFC oraz jednokierunkowe modemy współpracujące z kablem koncentrycznym (modem tego typu wymaga konwencjonalnego modemu połączeniowego). Szybkość sprowadzania danych zawiera się w przedziale od 3 do 30 Mb/s dla modemów HFC i do 2 Mb/s dla modemów jednokierunkowych. W przypadku wysyłania danych (modem HFC) szybkość zawiera się w przedziale od 128 Kb/s do 10 Mb/s.] – (ang.) cable modem, kábelmodem [1. a számítógépet a kábeltelevíziós hálózathoz csatlakoztató jelátalakító eszköz; a kábelmodem a hagyományos telefonos modemekhez viszonyítva egy nagyságrenddel nagyobb (Mbit/s) sebességű adatátvitelre képes; 2. egy olyan modem, amely a kábeltelevíziós hálózaton képes kommunikálni. A kábelmodemeket elsősorban szélessávú internetkapcsolat megvalósítására használják. Szigorúbban véve a kábelmodem nem is modem, hanem egy hálózati híd. Egyes internetszolgáltatók a hálózati hidat routerrel vagy network hub-bal kombinálva forgalmazzák illetve adják bérbe, s a kombinált eszközt nevezik kábelmodemnek.] moderacja [łac. moderatio; 1. zmniejszanie prędkości neutronów; 2. kierowanie dyskusją; 3. daw. umiarkowanie, powściągliwość] – (lat.) moderáció, moderálás; (elavult) önuralom, mértéktartás, tartózkodás; mérséklés, csökkentés moderacyjny, -a, -e [związany z moderacją] – (lat.) moderációs moderato [1. tempo umiarkowane; 2. utwór muzyczny lub jego część w tym tempie; 3. umiarkowanie; ilość jednostek metrycznych na minutę (BPM): 108 – 120; 4. jest to określenie tempa; oznacza umiarkowanie] – (ol.) moderato (mérsékelve); (zene) mérsékelt gyorsasággal (adandó elő); ilyen ütemben írt zenei mű (4 Mazurka, Op. 24 - No. 3, Asz-dúr: Moderato con anima (Chopin zongoradarabok) moderator [1. substancja używana w reaktorach jądrowych do zmniejszania energii neutronów; 2. urządzenie do przyciszania dźwięku w pianinie; 3. osoba wpływająca łagodząco na stosunki w grupie; 4. osoba, która kieruje dyskusją i czuwa nad jej właściwym przebiegiem, zwłaszcza w mediach 5. 'powściągający; woźnica; kierunek' od moderare 'miarkować; rządzić, kierować' z modus, fiz. spowalniacz neutronów (np. grafit, woda) w reaktorach jądrowych; chem. - Wersja 01 01 2017. bufor(owy roztwór); muz. urządzenie dźwigowe do tłumienia dźwięku w niektórych fortepianach i pianinach; przewodniczący dyskusji w programie RTV.] – (lat.) moderátor; (műszaki) szabályozó szelep, szabályozó v. lassító készülék; (fizika) a hasadás gyorsaságát mérsékelő anyag az atommáglyában; (informatika) moderator [1. az a személy vagy kis csoport, aki a szerkesztett (moderált) kommunikációs fórumoknál eldönti, hogy egy üzenet továbbítható-e a lista vagy hírcsoport olvasóinak; 2. az a személy vagy kis csoport, aki a koordinált (moderált) levelező csoportoknál eldönti, hogy egy levél továbbítható a list vagy a newsgroup olvasóinak]; (rel.) moderátor [1. fegyelmező vezető, vitavezető a zsinaton; 2. egyházi vezető pr. körökben] moderator portalu internetowego – internetes portál moderátora modern [współczesny, nowoczesny] – modern; korszerű, mai, jelenkori, korabeli; időszerű; kortárs; egykorú modern jazz [wym. modern dżez] [nurt muzyki jazzowej charakteryzujący się rozbudowaną rytmiką i wykorzystaniem wszystkich rodzajów techniki dźwiękowej] – modern jazz [Az üzleti szempontok és a zenei uniformizálódás elleni fellépés jegyében megszülető modern jazz maroknyi muzsikus fellépése nyomán a 40-es években formálódott ki.] moderna [1. okres modernizmu w literaturze i sztuce; 2. artyści hołdujący modernizmowi; 3. okres modernizmu w lit. i sztuce; ogół, ugrupowanie modernistów, literatów, plastyków, hołdujących ideałom modernizmu.] – modernizmus, modern (irodalmi és művészeti korszak); (közb.) a modernizmust követő művészek modernista [artysta lub myśliciel związany z modernizmem], modernistka – (fr.-lat.) modernista; (művészet) modern, a modern irányzatok követője; a modernizmus híve, követője; (egyház) modernista modernistycznie – modernista módon modernistyczny, -a, -e – modernisztikus; a modernizmuson alapuló, rá jellemző modernizacja [1. unowocześnienie i usprawnienie czegoś; 2. procesy społeczne związane z powstawaniem i rozwojem społeczeństw przemysłowych; 3. unowocześnienie, uwspółcześnienie czegoś, trwałe ulepszenie,unowocześnienie, istniejącego budynku lub lokalu, przez co Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3701 zwiększa się wartość jego użytkowa] – modernizáció, modernizálás; korszerűsítés modernizacja kompleksowa – komplex korszerűsítés modernizacja objektów przemysłowych – ipari objektumok korszerűsítése modernizacyjny, -a, -e [związany z modernizacją] – modernizációs, modernizálási; korszerűsítési modernizm [fr. modernisme 'modernizm' od moderne 'nowoczesny' od późn.łac. modernus 'nowy' z łac. modo 'teraz; tylko co' od modus, 1. kierunek w literaturze i sztuce przełomu XIX i XX w. eksponujący rolę indywidualizmu, symbolizmu i estetyzmu; 2. ogół kierunków awangardowych w lit. i sztuce w okresie 1880-1910 (por. symbolizm; secesja); ruch w Kościele kat. na przełomie XIX i XX w. usiłujący pogodzić naukę Kościoła ze współczesną cywilizacją.] – (fr.-lat.) modernizmus; modern szellem, ízlés; az újszerűség kedvelése, ill. gyakran hajszolása; (művészet) több formalista művészieti irány közös elnevezése; (egyh.) Irányzat a római katolikus egyházban, amely az újkori modern szellemi áramlatokhoz való közeledést szorgalmazta; (vallás) a vallási dogmákat a tudomány eredményeivel összehangolni igyekvő reformirányzat a katolikus egyházban; modernizm - katolicki ruch religijny przełomu XIX i XX w. : katolikus egyházi törekvés, amely fegyelmi dolgokban a modern korszellemhez való alkalmazkodást célozza; teológiában az a tan, mely a dogmákat, hitet, egyházat szubjektív, fejlődést igénylő jelenségeknek tartja s követeli az egyház és állam szétválasztását ( X. Pius pápa encikliája 1907-ben mint egyházellenes tant elvetette) modernizm - prądy w kulturze przełomu XIX i XX w. modernizm - prąd architektoniczny panujący około 1918-1975 modernizować [unowocześniać coś, ulepszać] – (fr.) modernizálni; korszerűsíteni, újjáalakítani; az új követelményeknek megfelelővé tenni; újjá, divatossá alakítani modernizować się [stawać się nowoczesnym] – modernizálódni, korszerűsödni moderować [1. łagodzić napięcia między ludźmi; 2. kierować jakąś dyskusją, czuwać nad jej właściwym przebiegiem; 3. przest. łagodzić, powściągać] - (lat.) moderálni, fékezni, mérsékelni; enyhíteni, csillapítani, megszelídíteni, lecsillapítani moderować się – moderálja magát; türtőzteti magát, uralkodik magán, észhez tér - Wersja 01 01 2017. moderunek [1. daw. ekwipunek żołnierski; 2. daw. uprząż końska; 3. przest. ekwipunek, wyposażenie żołnierza (i konia)] – (wojsko) lőszer, muníció; lószerszám modestia [daw. skromność, umiarkowanie] – (dawno) szerénység, egyszerűség, mérséklet, önuralom (skromność) modlić się [1. zwracać się do Boga, bóstwa lub świętych z wyznaniem wiary, prośbą, dziękczynieniem lub skruchą; 2. usilnie o coś prosić lub bardzo czegoś pragnąć] – imádkozni, fohászkodni, könyörögni modlić się do Marii Panny – Szűz Máriához imádkozni modlić się klecząć; modlić się na kleczkach – térden állva imádkozni modlić się krótko – fohászkodni modlić się śpiewem – énekelve imádkozni, énekkel imádkozni modlić się za kogo/co do kogo – imádkoni vkiért/vmiért vkihez modliszka (Mantis religiosa) [gatunek owada z rzędu modliszek.] – imádkozó sáska, ájtatatos manó Modliszka zwyczajna (Mantis religiosa; ang. European Mantis) – gatunek owada z rzędu modliszek.] – imádkozó sáska [Az imádkozó sáska v. ájtatos manó (Mantis religiosa) a rovarok (Insecta) osztályába sorolt fogólábúak (Mantodea) rendjében az imádkozó sáska nem, így az imádkozó sáskák (Mantidea) teljes családjából is az egyetlen, Magyarországon is honos faj. A köznyelvben gyakorta egyszerűen „imádkozó sáska” néven emlegetik.] modlitewnie – imádkozva, imádságosan modlitewnik [1. książka zawierająca modlitwy i pieśni religijne; 2. to książka lub pismo niekiedy małych rozmiarów, (a także strona internetowa) zawierająca w sobie od kilkunastu do nawet kilkuset modlitw, a często także opis obrządków liturgicznych, teksty pieśni, skrócony wykład prawd wiary. Modlitewnik odzwierciedla tradycję religijną w jakiej wyrasta i jest dokumentem najczęściej aprobowanym przez władze duchowne wyznania do użytku wiernych.] – imakönyv, imádságos könyv Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3702 modlitewnik modlitewny, -a, -e – ima-, imádságos modlitwa [1. zwracanie się do Boga, bóstwa lub świętych z wyznaniem wiary, dziękczynieniem, prośbą lub skruchą; 2. słowa wypowiadane przez modlącego się, teksty modlitewne mające ustaloną formę; 3. w modlitwie rozróżnić można zwrócenie sią do Boga (grec. poroseuche), prośbę (grec. deesis) i wielbienie (grec. proskunę). Pierwszą wzmiankę o wzywaniu imienia Boga spotykamy w I Moj. 4;26. Modlitwa jest jednym z największych przywilejów człowieka. Zazwyczaj ma ona miejsce wówczas, gdy człowiek przyjmuje wiarę, gdy włączony zostaje w skład wspólnoty Kościoła lub też zaczyna wierzyć w Boga, ale nie koniecznie akceptuje to przez przyjęcie wiary. Modlitwa nie odrodzonego duchowo człowieka może tylko ograniczać się do prośby; on nie może jeszcze dziękować Bogu, chwalić, ani wielbić Go, bo Go jeszcze szuka. Wielbienie jest przywilejem tego, co otrzymał zbawienie i w radości zbawienia chwali z serca swego Boga, Zbawcę swego, modli się za drugich (modlitwa przyczynna). Modlimy się do Boga w imieniu Jezusa Chrystusa; do Jezusa Chrystusa. Musimy modlić się w Duchu Świętym. W Biblii nie ma mowy o modleniu sią do Ducha Świętego. Nie możemy modlić się do apostołów; ani do aniołów, ani żadnych ludzi żywych, czy umarłych; ani żadnych rzeczy, jak obrazów, figur, książek, krzyży, części ciał po umarłych. W modlitwie możemy przepraszać (wyznać żal, pokutować), prosić za drugich. O jednej bardzo ważnej rzeczy chrześcijanie czasami zapominają, a tą jest to, że modlitwa powinna być krótka (nie na pokaz). Jeden z wielkich przykładów modlitwy widzimy w modlitwie celnika; w której jest zwrócenie sią do Boga, wyznanie i prośba. Modlitwa - Wersja 01 01 2017. może być niewysłuchana. Mężczyzna może modlić się bez nakrycia głowy. Kobiety mają mieć głowy nakryte. W Biblii wymienione są postawy: klęcząca i stojąca przy modlitwie. Mojżesz leżał przed Bogiem; to samo uczynił Jozue. Modlono się także z podniesionymi rękoma. Składanie rąk do modlitwy nie jest spotykane w Biblii. Wprowadziły zwyczaj ten podobno narody germańskie po przyjęciu chrześcijaństwa. Modlitwy ''Ojcze nasz'' Pan nauczył uczniów Swoich (przed otrzymaniem przez nich Ducha Świętego). Jezus modlił się arcykapłańską modlitwą.] – ima, imádság, fohász, könyörgés [Az imádság életszükséglet az ember számára, mert lénye szerint Istenre van utalva. A keresztyén ember élete az Istennel közösségben való élet. Semmiféle más vallásban nem találunk olyan imádságokat, mint a Biblia embereinél, pl. Mózesnél, Dávidnál és Pálnál. A keresztyéneknél Isten és az ember közti kapcsolat teljes és egészen személyes. Vannak dolgok, amelyek csak imádság által lehetségesek (1Tim 2,1-4); az imádság az Istennel való közösség kifejezője; Isten közösségben akar lenni az emberrel, és az embernek szüksége van erre a kapcsolatra Istennel. Az imádság módjai: hódolat, imádás, dicsőítés, hálaadás, vallástétel, kérés, közbenjáró könyörgés, tusakodás, bűnvallás. Az imádságnál a döntő tényező a szív belső magatartása. A külső testtartásnak, a nyelvezetnek, helynek és időnek nincs lényeges szerepe; fő, hogy az ember szíve legyen teljesen (osztatlanul) Istené. Jézus felülmúlhatatlan és tökéletes képet nyújtott az imaéletről. Az imádságban a következő szempontok a fontosak: az imádság csak akkor használ, ha hitben történik (Jób 9,16; Mt 17,20), Jézus nevében (Jn 14,13; 15,16), Isten akaratával egybehangzóan (1Jn 5,1415), a Szent Szellem vezetésével és ereje által (Júd 20). Az imádkozónak meg kell vallania és meg kell tagadnia bűneit (Zsolt 66,18; Ézs 59,1-2), s neki magának is késznek kell lennie, hogy mások bűnét megbocsássa (Mt 6,14-15); emberi síkon a magatartásának összhangban kell lennie imádságával (Mt 5,23-24; 18,19); kitartóan kell imádkoznia (Lk 11,5-8; 18,1-8), Az emberi felelősség felől nézve, az imádság az egyik legfontosabb fegyver Isten akaratának a véghezvitelében (1Tim 2,1-4); az imádság elhanyagolása vagy abbahagyása bűn (1Sám 12,23; Zsid 4,16).] modlitwa celnika [modlitwa pełna pokory, miła Bogu (Łk 18,9-14): Powiedział też do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3703 niektórych, co ufali sobie, że są sprawiedliwi, a innymi gardzili, tę przypowieść: «Dwóch ludzi przyszło do świątyni, żeby się modlić, jeden faryzeusz a drugi celnik. Faryzeusz stanął i tak w duszy się modlił: "Boże, dziękuję Ci, że nie jestem jak inni ludzie, zdziercy, oszuści, cudzołożnicy, albo jak i ten celnik. Zachowuję post dwa razy w tygodniu, daję dziesięcinę ze wszystkiego, co nabywam". Natomiast celnik stał z daleka i nie śmiał nawet oczu wznieść ku niebu, lecz bił się w piersi i mówił: "Boże, miej litość dla mnie, grzesznika!" Powiadam wam: Ten odszedł do domu usprawiedliwiony, nie tamten. Każdy bowiem, kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się uniża, będzie wywyższony».] – a vámos imája [A történet végén, a bűnös vámos magasztosul fel, mert ő az alázatos, a gőgös farizeus imája pedig hatástalan marad, mert nem az Istennek szól, hanem a kívülállóknak, vagyis a farizeus önmagát imádta.] Modlitwa do św. Michała a. Modlitwa do św. Michała Archanioła – zob. Św. Michał – ima Szent Mihályhoz Modlitwa do św. Michała Archanioła Święty Michale Archaniele, broń nas w walce, a przeciw niegodziwości i zasadzkom złego ducha bądź nam obroną. Niech go Bóg poskromić raczy, pokornie prosimy, a Ty, Książę wojska niebieskiego, szatana i inne złe duchy, które na zgubę dusz ludzkich po tym świecie krążą, Mocą Bożą strąć do piekła. Amen. IMA SZENT MIHÁLYHOZ Szent Mihály arkangyal, védelmezz minket a küzdelemben! A Sátán gonosz kísértései ellen légy oltalmunk! Esedezve kérjük: parancsoljon neki az Isten! Te pedig mennyei seregek vezére, a Sátánt és a többi gonosz szellemet, akik a lelkek vesztére körüljárnak a világban, Isten erejével taszítsd vissza a kárhozat helyére! Amen. Mária, Szent Angyalok Királynője - könyörögj érettünk! Modlitwa Pańska (Ojcze nasz, Modlitwa Pańska, Modlitwa wzorcowa, (łac. Oratio Dominica)) [1. w Kościele katolickim: najważniejsza modlitwa skierowana do Boga, zaczynająca się od słów Ojcze nasz; 2. najstarsza i najważniejsza modlitwa chrześcijan, którą wg Ewangelii przekazał swoim uczniom sam Jezus w czasie kazania na górze. Jest to formuła chwaląca wspaniałość Boga, jednocześnie mająca formę błagalną. Według Ojców Kościoła stanowi ona wzór modlitwy chrześcijańskiej.] – Az Úr imája, azaz a Miatyánk (latinul Pater noster); Úri imádság [a keresztény világ egyik legismertebb imája; - Wersja 01 01 2017. Jézus tanította a tanítványainak a hegyi beszéd részeként (Mt 6,9-13). Egy rövidebb változata szerepel Lukács evangéliumában is (11:2-4). A világ szinte minden nyelvére lefordították ezt az egyszerű fohászt.] „Pater noster, qui es in coelis, Sanctificetur nomen tuum, Adveniat regnum tuum, Fiat voluntas tua, Sicut in coelo et in terra. Panem nostrum quotidianum da nobis hodiae, Et dimitte nobis debita nostra, Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem, Sed libera nos a malo .” (Vulgata) Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja, jako w niebie, tak i na ziemi. Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj, i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. I nie wódź nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode złego. Amen Szenteltessék meg a Te neved, Jöjjön el a Te országod, Legyen meg a Te akaratod, Amint a mennyben úgy a földön is. Mindennapi kenyerünket add meg nekünk ma, És bocsásd meg vétkeinket, Miképpen mi is megbocsátunk az ellenünk vétkezőknek, És ne vígy minket kísértésbe, De szabadíts meg a gonosztól.” Az imához még hozzá tartozik ez a későbbről származó befejezés: „Mert Tiéd az ország, a hatalom és a dicsőség, mindörökké. Ámen.” (Szentírás, Szent Jeromos Bibliatársulat kiadása, 1997) Károlyi féle fordítás: Mi Atyánk, ki vagy a mennyekben, szenteltessék meg a te neved; Jőjjön el a te országod; * legyen meg a te akaratod, mint a mennyben, úgy a földön is. A mi mindennapi kenyerünket add meg nékünk ma. És bocsásd meg a mi * vétkeinket, miképen mi is megbocsátunk azoknak, a kik ellenünk vétkeztek; És ne vígy minket kísértetbe, de szabadíts meg minket a gonosztól. Mert tiéd * az ország és a hatalom és a dicsőség mind örökké. Ámen! Szent István Társulat: Mi Atyánk, aki a mennyekben vagy, szenteltessék meg a neved, jöjjön el az országod, legyen meg az akaratod, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia amint a mennyben, úgy a földön is. Mindennapi kenyerünket add meg nekünk ma, s bocsásd meg a vétkeinket, amint mi is megbocsátottunk az ellenünk vétkezőknek. És ne vigy minket kísértésbe, hanem szabadíts meg a gonosztól 3704 Református: Mi Atyánk, aki a mennyekben vagy, szenteltessék meg a te neved, jöjjön el a te országod, legyen meg a te akaratod, amint a mennyben, úgy a földön is; mindennapi kenyerünket add meg nékünk ma, és bocsásd meg vétkeinket, miképpen mi is megbocsátunk az ellenünk vétkezőknek; és ne vigy minket kísértésbe, de szabadíts meg a gonosztól; mert tied az ország, a hatalom és a dicsőség mindörökké. Ámen. modlitwa Polaków – lengyel ima, a lengyelek imája "Gdy wieczorne zgasną zorze. Zanim głowę do snu złożę. Modlitwę moją zanoszę. Bogu ojcu i synowi, dopierdolcie sąsiadowi. Dla siebie o nic nie proszę, tylko mu dosrajcie proszę. Kto ja jestem? Polak mały. Mały zawistny i podły. Jaki znak mój - krwawe gały. Oto wznoszę moje modły, do Boga, Marii i Syna, zniszczcie tego skurwysyna. Mego brata sąsiada, tego wroga, tego gada. Żeby mu okradli garaż, żeby go zdradzała stara, żeby mu spalili sklep, żeby dostał cegłą w łeb, żeby mu się córka z czarnym, i w ogóle żeby miał marnie. Żeby miał AIDS, zabijaka, oto modlitwa Polaka." modlitwa poranna – reggeli ima modlitwa prośby – fohász, könyörgés modlitwa prośby do św. Judy Tadeusza – könyörgés Szent Júdás Tádéhoz modlitwa (przy ołtarzu) – zsolozsma [A zsolozsma szó szláv eredetű, szolgálatot jelent. A magyarban eredetileg (13. század) a bánnak járó szolgáltatások összességét jelentette, a 15. századtól kezdve jelenti általában a szentmisén kívüli istentiszteletet, konkrétan a papok és szerzetesek számára kötelező, a hívek számára ajánlott, meghatározott órákhoz kapcsolódó rendszeres imádságot. Ugyanezt a jelentést fedi a latin Divinum officium név.] modlitwa wieczorna – esti ima modła [daw. wzór, model, wzorzec] – (elavult) minta, mód; (építészet) mintára Modła [rzeka, dopływ Kamiennej] – Modła (folyó) Modła 6 miejscowości w Polsce: Modła - wieś w woj. dolnośląskim, w pow. bolesławieckim, w gminie Gromadka Modła - wieś w woj. dolnośląskim, w pow. głogowskim, w gminie Jerzmanowa - Wersja 01 01 2017. Modła - wieś w woj. łódzkim, w pow. skierniewickim, w gminie Słupia Modła - wieś w woj. mazowieckim, w pow. ciechanowskim, w gminie Ciechanów Modła - wieś w woj. mazowieckim, w pow. mławskim, w gminie Wiśniewo Modła - wieś w woj. wielkopolskim, w pow. konińskim, w gminie Rzgów modły [modlitwy, prośby] – ima, fohász, könyörgés modniarka (modystka) – divatárusnő, masamód modniarski, -a, -ie – női divatárumodniarstwo [daw. szycie i sprzedaż ubiorów] – női divatáruipar modnie – divatosan, divat szerint modnisia [1. osoba która ładnie się ubiera; bez oryginalności; 2. mężczyzna ubierający się według najnowszej mody; elegant, strojniś, galant, dandys] – divatbáb, divatbolond modniś [iron. mężczyzna ubierający się według najnowszej mody] – piperkőc, divatmajom, divatbáb; ficsúr; aranyifjú; (közb.) gigerli, jampec modny, -a, -e [1. będący w modzie; 2. ubierający się według najnowszej mody] – divatos, divat-; felkapott modna fryzura – divatos hajviselet modne spodnie w stylu "marchewkowym" [modny kształt damskich i męskich spodni, góra spodni i nogawki są luźne. Kiedy nogawki sięgają kostki wówczas zwężają się i bardzo ciasno przylegają do kostki. Pierwotnie produkowane z dżinsu, potem z lżejszych bawełnianych i wełnianych tkanin. Na początku lat 80 spodnie te zostały wyparte przez biodrówki.] – répanadrág (2) [Divatos nadrágfazon (hosszúnadrág), az ülep és a felső lábszár környezetében bő, a térd alatt kúposan szűkül és lent szorosan simul a lábszárra. Eredetileg farmerszövetből készítették, később más jellegű pamut vagy gyapjú típusú szövetekből is. Az 1980-as években a csípőnadrág kiszorította a divatból.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia modny fason sukni – a ruha divatos szabása modraczek, modrak [1. reg. ; zob. chaber bławatek; 2. roślina o białych kwiatach zebranych w grona] – búzavirág (bławatek) 3705 - Wersja 01 01 2017. motyla dziennego z rodziny modraszkowatych (Lycaenidae). W Polsce objęty ochroną prawną] – zanótboglárka (Maculinea nausithous) Modraszek orion lub modraszek rozchodnikowiec (Scolitantides orion) [motyl z rodziny modraszkowatych] – szemes boglárka (Scolitantides orion) [a rovarok (Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a boglárkalepkék (Lycaenidae) családjához tartozó faj]; boglárkalepke búzavirág (bławatek) Modrak (Monticola solitarius) [gatunek ptaka z rodziny muchołówek. Jest płochliwy. Występuje w Europie Południowej, a czasami można go spotkać także w Alpach.] – rigó, kék kövirigó (Monticola solitarius) a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a rigófélék (Turdidae) családjába tartozó faj. örvösrigó Modraszek argiades (Cupido argiades) [motyl dzienny z rodziny modraszkowatych] kóbor ékesboglárka (Cupido argiades (Pallas, 1771)) Modraszek ikar (mnogooczak ikar) (Polyommatus icarus) [motyl dzienny z rodziny modraszkowatych (Lycaenidae).] – közönséges boglárka (Polyommatus icarus) [a rovarok (Insecta) osztályába, a lepkék (Lepidoptera) rendjébe és a boglárkalepkék (Lycaenidae) családjába tartozó faj] Modraszek telejus (Phengaris teleius) [w stadium larwalnym drapieżny, myrmekofilny gatunek motyla z rodziny modraszkowatych, pasożyt społeczny mrówek] – vérfű hangyaboglárka [Natura 2000 jelölő faj, szerepel az NBMR Programban, és a Berni Egyezmény hatálya alá tartozik. Magyarországon gyakori fajnak tekinthető] Modraszka (sikora modra) (Parus caeruleus L., 1758) [niewielki ptak osiadły (niektóre populacje wędrowne) z rodziny sikor - kék cinege, sokszor becézően kékcinke (Parus caeruleus) [a verébalakúak (Passeriformes) rendjébe, ezen belül a cinegefélék (Paridae) családjába tartozó apró termetű, közismert és közkedvelt madárfaj, az európai régió egyetlen sárga-kék cinegefaja] Modraszek malczyk (Cupido minimus) [motyl dzienny z rodziny modraszkowatych] – törpeboglárka (Cupido minimus (Fuessly, 1775)) Modraszek nausitous (Phengaris nausithous) [pasożytniczy, myrmekofilny gatunek Modraszkowate (Lycaenidae) [rodzina motyli dziennych, licząca około 2700 gatunków (w tym 44 występują w Polsce). Są to motyle małe lub średniej wielkości (od 1,5 cm do 8 cm rozpiętości skrzydeł), występujące we wszystkich zoogeograficznych krainach świata.] boglárkalepkék (Lycaenidae) [a rovarok (Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. rendjéhez, ezen belül a valódi lepkék (Glossata) alrendjéhez tartozó család.] 3706 Do modraszkowatych należą następujące podrodziny: ogończyki (Theclinae) modraszki (Polyommatinae) czerwończyki (Lycaeninae) Liphyrinae Lipteninae Poritiinae Miletinae Ogyrinae Curetinae A családba az alábbi alcsaládok tartoznak: Lycaeninae Curetinae Miletinae Poritiinae modrawy, -a, -e [niebieskawy, błękitny] – kékes modrooki, -a, -ie [mający ciemnoniebieskie oczy] – kék- v. kökényszemű modrość – kékség modry, -a, -e [intensywnie niebieski] – égszínkék, kék, sötétkék, búzakék modry Dunaj – kék Duna [Modry Dunaj, szara Wisła] modry [niebieski] – [Słowniczek języka śląskiego] égszínkék, kék, sötétkék, búzakék modrzeniec (Chaber bławatek - Nazwa łacińska: Centaurea cyanus; Nazwy ludowe: bławatek, chaber, modrak, modrzeniec, modrokwiat, wasilek, wołoszka, wołoszek.) [fartuch lub zapaska koloru modrego (część śląskiego stroju ludowego); modrzyniec] – Búzavirág (Centaurea cyanus) modrzew (Larix Mill., 1754) [1. drzewo iglaste o miękkich, jasnozielonych, opadających na zimę igłach; też: drewno tego drzewa; 2. rodzaj drzew z rodziny sosnowatych, który obejmuje 10 gatunków występujących na obszarach umiarkowanych i chłodnych półkuli północnej.] – vörösfenyő (Larix Mill., 1754) Modrzew europejski (Larix decidua Mill.) [gatunek drzewa iglastego należący do rodziny sosnowatych. Pierwotnym miejscem jego występowania były góry środkowej Europy (Alpy, Karpaty), ale został rozpowszechniony na innych terenach w wyniku nasadzeń. W Polsce na naturalnych siedliskach rośnie tylko w Tatrach. Poza tym jest sadzony powszechnie na terenie całego kraju.] – európai vörösfenyő (Larix europaea vagy más néven: közönséges vörösfenyő, Larix decidua) [az egyetlen lombhullató középeurópai fenyőfaj. Nevét bíborvörösen ragyogó termős virágzatáról kapta.] Modrzew japoński (Larix kaempferi (Lambert) Carriere) [gatunek drzewa należącego do rodziny sosnowatych (Pinaceae Lindl.). Jego naturalnym siedliskiem są góry wulkaniczne na wyspie Honsiu w Japonii.] – japán vörösfenyő (Larix kaempferi, syn. Larix leptolepis) [a fenyőalakúak (Pinales) vörösfenyő (Larix) nemzetségének egyik faja] Modrzew polski (Larix polonica (Raciborski & Wóycicki) Domin) [gatunek drzewa należący do rodziny sosnowatych (Pinaceae Lindley). Występuje w Polsce (Pieniny, Beskidy Zachodnie, Radomskie, na Górze Chełmowej, w Górach Świętokrzyskich, Modrzewina w Małej Wsi pod Grójcem, Trębaczewie na Wysoczyźnie Rawskiej), w Czechach, Słowacji, na Ukrainie i w Rumunii. Przez niektórych taksonomów jest uważany za podgatunek modrzewia europejskiego (Larix decidua Miller ssp. polonica (Raciborski & Wóycicki) Domin, 1919).] – „Larix polonica” [egy síksági veresfenyőfajta.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Modrzewnica zwyczajna a. modrzewnica północna (Andromeda polifolia L.) [gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny wrzosowatych] – Tőzegrozmaring v. közönséges tőzegrozmaring (Andromeda polifolia) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának az erikavirágúak (Ericales) rendjéhez, ezen belül a hangafélék (Ericaceae) családjához tartozó faj.] 3707 modrzewiowy, -a, -e – vörösfenyőből készült, vörösfenyőmodulacja (z łac. modulatio - pierwotnie: zgodność, regularność w muzyce i poezji, później: zmiana) [1. łac. modulatio 'takt, rytm' od modulari 'wymierzać (śpiewać w) takt' z modulus '(mała) miara; takt' od modus 'miara; takt; melodia; wzór; prawidło; sposób'; 1. dostosowanie siły, wysokości i barwy głosu do treści wypowiadanych słów; 2. zmiana niektórych parametrów sygnału pod wpływem innego sygnału; 3. przejście z jednej tonacji do drugiej; 4. zmiana natężenia, barwy i wysokości dźwięku w śpiewie; 5. to samorzutna lub celowa zmiana parametrów fali. Przykładem może być modulowany dźwięk syreny alarmowej, w którym zmienia się częstotliwość generowanego przez syrenę dźwięku. Częstotliwość zmian wywołanych modulacją jest dużo mniejsza od częstotliwości fali. Jeżeli modulowane są fale sinusoidalne, to proces ten może powodować zmiany amplitudy, częstotliwości lub fazy drgań. W przypadku fal prostokątnych (często stosowanych w technice cyfrowej) procesowi modulacji podlega szerokość, amplituda, pozycja (układ) oraz gęstość impulsów; 6. to samorzutna lub celowa zmiana parametrów sygnału. Przykładem może być modulowany dźwięk syreny alarmowej o zmiennej częstotliwości. Częstotliwość zmian wywołanych modulacją jest dużo mniejsza od częstotliwości fali. Jeżeli modulowane są sygnały sinusoidalne, to proces ten może powodować zmiany amplitudy, częstotliwości lub fazy drgań. W przypadku fal prostokątnych (często - Wersja 01 01 2017. stosowanych w technice cyfrowej) procesowi modulacji podlega szerokość, amplituda, pozycja (układ) oraz gęstość impulsów. 7. przejście melodyczne i harmoniczne z jednej tonacji do innej, utrwalone kadencją (zob. też zboczenie modulacyjne); w procesie modulacji istotną rolę odgrywa tzw. akord wprowadzający do nowej tonacji, którym w modulacji diatonicznej jest akord występujący w niezmiennej postaci, lecz w innej funkcji w dwóch różnych tonacjach, np. w tonacji wyjściowej i docelowej; modulacja chromatyczna polega na stosowaniu podwyższeń i obniżeń pewnych składników akordu wprowadzającego, co ułatwia szybsze wprowadzenie do odległych tonacji; w modulacji enharmonicznej wykorzystuje się możliwości zmiany nazwy i pisowni niektórych lub wszystkich składników akordu wprowadzającego, bez zmiany wysokości ich brzmienia. 8. zmienianie cech dźwięków (wysokości, barwy, głośności) w głosie śpiewaczym. 9. w radiofonii - proces nakładania się drgań elektrycznych (niskiej częstotliwości) na drgania fali elektromagnetycznej (tzw. fali nośnej, wysokiej częstotliwości), dokonujący się w radiostacji.] – (lat.) moduláció; „Valamely rezgés egy jellemzőjének változtatása egy másik rezgés pillanatnyi értékének megfelelően. A moduláció célja a kisfrekvenciás információ átvitele nagyfrekvencia felhasználásával.”; (zene) hangváltozat; egyik zenei hangnemből a másikba való átmenet; rádiótechnikában a magasfrekvenciájú vivőhullámnak alacsonyfrekvenciájú hanghullám által való befolyásolása; (akusztika) moduláció; árnyalás [1. szabályzás, befolyásolás. A moduláció befolyásol v. megváltoztat egy hangformáló komponenst egy modulációs forrás révén. Modulációs forrás lehet pl. LFO, envelope, vagy MIDI üzenet. A moduláció célállomása a hangformáló komponens, pl. a filter vagy egy VCA. – 2. az elektromos jel megváltoztatása bizonyos meghatározott rendszer szerint. A rádiózásban azt értik moduláción, hogy a hangfrekvenciás műsorjelet nagyfrekvenciás vivőhullámra ültetik (azaz a vivőhullámot a műsorjel ütemében változtatják). A rádióvevők ezt a modulált vivőhullámot fogják fel, s demoduláció útján visszanyerik belőle az eredeti műsorjelet. amplitúdómoduláció (AM): a hosszú-, közép- és rövidhullámú rádiózásban alkalmazott modulációs módszer, amikor is a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3708 vivőhullámnak az amplitúdóját változtatják a hangfrekvenciás jel ütemében. Frekvenciamoduláció (FM): az URH tartományban alkalmazott modulációs módszer, amikor is a vivőhullámnak a frekvenciáját változtatják a műsorjel ütemében. 3. A moduláció különféle eljárások csoportja, amelyek biztosítják, hogy egy tipikusan szinuszos jel, a vivő képes legyen információ hordozására. A szinuszos jel három fő paraméterét, az amplitúdóját, a fázisát vagy a frekvenciáját módosíthatja a modulációs eljárás azért, hogy a vivő információt hordozhasson.] modulacja amplitudy (AM z ang. Amplitude Modulation) [to jedna z trzech podstawowych rodzajów modulacji. Polega na zakodowaniu sygnału informacyjnego (szerokopasmowego o małej częstotliwości) w chwilowych zmianach amplitudy sygnału nośnego (inaczej nazywanej falą nośną)] amplitúdó-moduláció (AM) [a hosszú-, középés rövidhullámú rádiózásban alkalmazott modulációs módszer, amikor is a vivőhullámnak az amplitúdóját változtatják a hangfrekvenciás jel ütemében.] modulacja amplitudy impulsów (zob. Pulsowa modulacja amplitudy) – PAM Pulse Amplitude Modulation (impulzus-amplitúdó moduláció) modulacja analogowa – analóg moduláció modulacja cyfrowa – számmoduláció modulacja częstotliwości – frekvenciamoduláció (FM) modulacja dwukrotna – kettős moduláció modulacja fazy, (z ang. Phase Modulation – PM ) [kodowanie informacji w fali nośnej przez zmianę jej chwilowej fazy, w zależności od sygnału wejściowego]; modulacja fazowa – fázismoduláció [nagyfrekvenciás elektromágneses hullámok fázisszögének változtatása a továbbítandó információt tartalmazó elektromos jel(ek) függvényében] modulacja głęboka – erős moduláció modulacja impulsowa – impulzusos moduláció modulacja niedostateczna – alámodulálás modulacja poprzeczna – keresztmoduláció [rádió és TV készülékeknél előforduló zavar, melyet egy erős jel, közeli adó okozhat és a vevő közelében található nem-lineáris, egyenirányító eszköz. Abban jelentkezik, hogy minden vett jelen megjelenik az erős helyi jel modulációja. Ha magában a vevőben jön létre a zavar, intermodulációnak nevezik. Rövidhullámokon egyidejűleg több, erős adó, főleg műsorszóró adó okozhat az - Wersja 01 01 2017. amatőr adások vételénél intermodulációs zavarokat.] modulacja pośredna – intermoduláció (IM) [két vagy több jel egyidejű átvitelekor általában nemkívánatos összeg-, illetve különbségjelek is megjelennek a műsorban. Ezt torzítás gyanánt észleljük. Mérésére két egyidejű, tartós (színuszos) mérőjelet alkalmaznak. Nyilvánvaló, hogy ez nem modellezi elég pontosan a valóságot, hiszen a zene nem ilyen jelekből áll, hanem rendkívül gyorsan változó, rendkívül összetett jelekből, amelyeknek átvitelekor az erősítő további, még kellemetlenebb torzításfajtákat produkál. A tranziens, azaz átmeneti jelenségek nyomán keletkező torzításokat tranziens intermodulációs torzításnak (TIM) nevezik.] modulacja prędkościowa – sebeségmoduláció Modulacja QAM (ang. Quadrature Amplitude Modulation) [Kwadraturowa modulacja amplitudowo-fazowa. Stosowana m.in. w transmisjach DVB-C. Modulacja QAM jest kombinacją modulacji amplitudy i fazy. Dane formowane są w dwójki, trójki, czwórki itd., które odpowiadają zarówno amplitudzie jak i fazie. Tworzone są według diagramu konstelacji (ang. Constellation diagram). Nośna powstaje w wyniku sumowania dwóch przebiegów: kosinusoidalnego i sinusoidalnego (powstałego z przesunięcia cosinusoidy w fazie o π/2).] – QAM Quadrature Amplitude Modulation (kvadratúra amplitúdó moduláció) [egy modulációs eljárás, ahol az információt részben a vivőhullám amplitúdójának változtatásával, részben annak fázisváltoztatásával („kvadratúra”) kódoljuk.] modulacja skrośna – keresztmoduláció, intermodulációs torzítás modulacja w telekomunikacji – monuláció a telekomunikációban modulacja zera fazy – nullfázismoduláció modulacja zewnętrzna – külső moduláció modulator [urządzenie elektroniczne do modulacji sygnałów] – (lat.) modulátor; (távközlés) a rádiótechnikai berendezés a nagyfrekvenciájú vivőhullám befolyásolására; készülék, amellyel a hangot fényképészeti úton filmre rögzítik modulator lusterkowy – fénymutatós galvanométer modulator pobudzany głosem – beszédmodulátor modulator przeciwsobny – kiegyensúlyozott modulátor modulator światła – fénymodulátor Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3709 modulować – (lat.) modulálni; (zene) hangnemet, hangszínt, hanglejtést változtatni; (távközlés) magas frekvenciájú vivőhullámot a továbbítandó jelekkel befolyásolni modulowany głosem – beszédmodulált moduł [mat. (m. liczby) bezwzględna wartość liczby; (m. budowlany) umowna jednostka wymiarowa; archit. miara względna, jednostka proporcji wszystkich elementów budowli (klasycznej) ― 1. element pełniący ustaloną funkcję, łatwy do wykorzystania jako część różnych większych całości; 2. powtarzalny wymiar czegoś; 3. wartość bezwzględna danej liczby; 4. jednostka miary odpowiadająca wielkości określonego elementu całości, który służy do ustalania proporcji innych elementów] – (lat.) modulus, tényező; mértékül vett szám, arányszám; (ép.) modul; az antik oszloprend arányait meghatározómértékrendszer alapmértéke [az oszlop alsó átmérőjének fele, amelyet tovább 30 részre (partes) osztottak] modułowy, modularny, -a, -e – modulmodus [1. w filozofii średniowiecznej: sposób bycia określonej rzeczy; w filozofii XVII i XVIII w.: zmienna cecha przedmiotu; w filozofii Spinozy: przemijające stany jednej, wiecznej i nieskończonej substancji powszechnej; 2. w logice tradycyjnej: odmiana wnioskowania; 3. w statystyce: wartość liczbowa powtarzająca się najczęściej w wielu pomiarach; 4. w muzyce XII i XIII w.: rytm oparty na starogreckich stopach metrycznych] – (lat.) módus; mérték, határ, mód, hangnem (a zenemű alaphangzatának megjelölése, amelyet mindig az alaphang nevével jelölnek) modus (sposób) – (lat.) módus; mérték, határ, mód; út, eszköz, modor, módszer modus faciendi [wym. modus facjendi] [sposób działania] – modus faciendi; cselekvési mód modus operandi [sposób działania] – (lat.) modus operandi; eljárásmód, működés mikéntje modus probandi [sposób dowodzenia] – (lat.) modus probandi; bizonyítási mód modus procedendi [1. sposób postępowania, 2. tryb postępowania] – (lat.) modus procedendi; viselkedésmód modus vivendi [1. sposób ułożenia wzajemnych stosunków umożliwiający współżycie ludzi o odmiennych poglądach lub interesach; 2. umowa międzynarodowa o charakterze tymczasowym, zawierana z myślą o ostatecznym uregulowaniu wzajemnych stosunków w okresie późniejszym] – (lat.) modus vivendi (megélhetési mód); a - Wersja 01 01 2017. különböző érdekeket áthidalni igyekvő v. két ellentétes tényező egymás melletti létezését biztosító megoldás; két fél együttélésének tűrhető módja ["az élés módja", az (együtt)élés módozata, két vagy több fél (ellentétes érdekkel) egymás mellett élésének módja] mody [młody] – [Słowniczek języka śląskiego] fiatal modyfikacja [łac. modificatio 'właściwe odmierzanie' od modificari 'sprawiedliwie odmierzać; miarkować'; 1. częściowa zmiana czegoś nienaruszająca istoty rzeczy; też: rzecz zmieniona w taki sposób; 2. zmiana cechy organizmu wywołana czynnikami środowiskowymi; 3. modus, zmiana, przeróbka, poprawka; odmiana, przekształcenie, wariacja, wariant] – modifikáció; változtatás, változás; módosulás, módosítás; változat; alakváltoztatás modyfikacja gry komputerowej (lub po prostu mod) [przeróbka gry komputerowej wykonana przez społeczność graczy albo na zlecenie producenta gry (np. Fallout 3: Point Lookout).] – számítógépes játék modifikáció (mod) modyfikator [element kodu źródłowego, stanowiący frazę pewnej konstrukcji języka programowania, której zadaniem jest zmiana standardowego działania danej konstrukcji składniowej] – (lat.) modifikátor; módosító tényező v. anyag modyfikatory dźwięku [urządzenia elektroakustyczne pozwalające na przekształcanie barwy, wysokości, czasu trwania i dynamiki dźwięku, oraz na kształtowanie charakteru nagrania muzycznego. Do modyfikatorów dźwięku należą między innymi: filtry, modulatory, przesuwniki fazy, urządzenia pogłosowe i wzmacniacze.] – hangváltoztatók (hangváltoztató készlet v. szoftver) modyfikować (modyfikuje) [wprowadzać zmiany, ulepszać] – (lat.) modifikálni; változtatni, módosítani; megváltoztatni modyfikować coś – vmit javítani, módosítani modyfikować dane – adatot módosítani modyfikowanie [rzecz. odczas. od: modyfikować] – modifikálás; módosítás, változtatás modystka [1. kobieta zajmująca się wyrobem i sprzedażą kapeluszy damskich; 2. Modystka, modniarka (z fr. modiste) – kobieta zajmująca się zawodowo wyrobem i sprzedażą damskich kapeluszy (przeważnie filcowych), oraz ręcznie wyrabianych dodatków takich jak: woalki Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3710 (np. do ślubu, na pogrzeb), ozdoby i dodatki do sukienek pierwszej komunii świętej (np. białe wianuszki).] – (krawcowa) divatszalontulajdonosnő; kalaposnő mofeta [1. wł. mofeta 'jw.' pochodz. germ. wyziewy gazów wulkanicznych (o temperaturze poniżej 100°C), zawierających gł. dwutlenek węgla; 2. chłodny wyziew gazów wulkanicznych, złożony głównie z dwutlenku węgla, występujący na terenach wulkanicznych i powulkanicznych] – (germán→fr.) mofetta; (geológia) vulkanikus tevékenységhez kötődő, főleg szén-dioxidból álló gázfeltörés. Olasz szó, amely a latin mephitis szóból („bűzös kipárolgás”) származik.) Mofetták találhatók például Auvergne-ben, vagy Eifelben (a Laacher See partján). Mofetta van Pozzuoli közelében (Grotta del Cane), ilyen a Jáva szigetén található Halálvölgy, vagy a Halálszurdok (Death Gulch) a Yellowstone Nemzeti Parkban. A száraz mofetták gázt, a nedves mofetták szénsavas vizet (savanyúvizet) adnak. A savanyúvizek neve Erdélyben borvíz, a Felvidéken csevice. mogący, -a, -e – -ható, -hető; tudó mogilnik [1. dawniej cmentarz; 2. (błędnie nazywany mogielnik) to rodzaj składowiska dla najbardziej niebezpiecznych substancji. Miejsce wyznaczone do stałego przechowywania nierozkładalnych odpadów trujących lub promieniotwórczych, przeterminowanych środków ochrony roślin, środków farmaceutycznych, skażonych opakowań itp., zabezpieczone przed kontaktem zarówno z wodami gruntowymi, jak i atmosferą. Najczęściej mogilniki występują w postaci uszczelnionych betonowych magazynów.] – (dawno) temető mogilny, -a, -e – sír-, sírra való, síri; (átv.) síri, halálmogiła [1. miejsce w ziemi, w którym jest chowany zmarły; 2. grób — nisza wykopana w ziemi (grób ziemny), wykuta w skale (grób skalny) lub fragment groty (katakumby), w którym podczas pochówku składane są szczątki zmarłego] – sír, sírgödör, sírdomb, sírhalom, sírhant; sírhely mogiła zbiorowa wojenna – katonai tömegsír Moguncja (niem. Mainz; fr. Mayence) [miasto na prawach powiatu w Niemczech, stolica kraju związkowego Nadrenia-Palatynat, leży nad Renem.] – Mainz [város Németországban, Rajna-Pfalz szövetségi - Wersja 01 01 2017. tartomány fővárosa és egyben legnagyobb városa. Otthont ad egy egyetemnek és egy püspökségnek is. Több televízió és rádióállomás is működik a városban.] mohamedanizm – mohamedanizmus; a Mohamed alapította egyistenhívő vallás Mohammed [zob. Mahomet Muhammad Ibn Abd Allah Ibn Abu Talib (urodzony około 570, zmarł 8 czerwca 632) [prorok islamu] – Mohamed, Mohamed próféta az iszlám vallás legfőbb prófétája. Eredeti neve Muhammad bin cAbdallāh (Mekka, 570/571 – Medina, 632). moher, mohair [wym. moher] [miękka, puszysta wełna kóz angorskich lub przędza z tej wełny; też: wyrób z tej przędzy] – (arab→ang.) mohair, moher; az angórakecske gyapja, (textil) moherből készült fonal, kelme moher (1) [sierść kóz Angorskich - moherowa wełna] – moher, mohair [1. az angórakecske szőre; 2. Fonalak és értékes, kevéssé gyűrődő fésűsfonalból készült anyagok, amelyeket angóranyúl vagy a mohair kecske erős fényű, finom, hosszú szőréből állítanak elő.] moher (2) [lekka wełniana tkanina z przędzy czesankowej z zawartością moheru, i metalicznym połyskiem; jest charakterystycznie ziarnista w dotyku. Stosowana na męskie i damskie garnitury. Zobacz także błyszczące tkaniny.] – moherszövet (fésült) [Könnyű, szemcsés fogású, fémes fényű gyapjú típusú szövet. Fésült gyapjúfonalból és moher gyapjúból készítik. Férfiöltönyöket és női kosztümöket készítenek belőle. Lásd még: lüszter.] moher (3) [sprężysta, o średniej masie wełniana tkanina, która jest miękka w dotyku, ma charakterystyczny metaliczny połysk, i lekką okrywę włókienną w splocie z przędzy zgrzebnej z zawartością moheru lub innej specjalnej wełny. O splocie diagonalnym , wykorzystywana jest na damskie płaszcze. Nazwa pochodzi od wełny moherowej, którą zawiera ta tkanina.] – moherszövet (kártolt) [Közepes súlyú, rugalmas, puha fogású, jellegzetesen fémes fényű gyapjú típusú szövet. Kártolt gyapjúfonalból és moher vagy más nemes Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia gyapjúfajta felhasználásával szövik sávolykötésben, amit azonban finom száltakarója elfed. Női kabátokat készítenek belőle.] 3711 moher moherowy, -a, -e [wykonany z moheru, np. moherowy beret] – moher-, moherből készült Mohikanin [ang. Mahican, Mohican 'jw.' z algon. dosł. 'wilk'; przedstawiciel jednego z doszczętnie niemal wytępionych szczepów konfederacji mohikańskiej, należących do algonkińskiej rodziny jęz., zamieszkujących we wczesnym XVII w. oba brzegi górnego Hudsonu aż po jezioro Champlain] – (indián) mohikán; a Hudsonfolyó mentén lakott, kihalt indián törzs moire [Tkanina jedwabna lub półjedwabna o splocie płóciennym lub rypsowym, na której odciśnięto wzór falisty, mieniący się, uzyskany przez prasowanie żłobkowanymi walcami dwóch tkanin przylegających do siebie prawymi stronami.] – (fr.) moiré; selyemszövet v. papír, fénylő, hullámos rajzú mintával; (fotó) a képen az interferencia miatt megjelenő hiba. mojik [podbiał] – [Słowniczek języka śląskiego] martilapu mojra [1. mit. gr. Moíra l.mn. Moírai 'Mojry, Mojra każda z trzech bogiń przeznaczenia; boginie przeznaczenia i losu człowieka; z czasem odróżniano ich trzy: Kloto (Klōthō, Prządka nici żywota), Lachesis (Láchesis, Udzielająca, która tej nici strzeże) i Atropos (Nieodwracalna, która ją przecina; odpowiedniki rz.: łac. Parcae a. Fatae 'Parki a. Fata' l.mn. od Parca, Fata; przeznaczenie, los, fatum, konieczność; 2. przeznaczenie, los, fatum] – (gör.) moira, sors, fátum, előjel, végzet (a görög mitológia három sorsistennője, a Moirák – Klotho, Lachesis, Atropos – nevéből); A sors istensége az ókori pogánygörög vallásban. - Wersja 01 01 2017. Mojżesz (hebr. ה ֶׁשֹמMosze, arab. مو سى, Musa) (wyciągnięty z wody) [1. Mojżesz to imię pochodzenia hebrajskiego, pochodzące od biblijnego patriarchy. Popularne głównie wśród Żydów. Imię pochodzi od rdzenia משהwyciągać, wyjmować, jako że według starotestamentalnej Księgi Wyjścia Mojżesz został wyciągnięty z rzeki (Nil) przez córkę faraona. Istniało w Kościele katolickim kilku świętych o tym imieniu.; 2. postać biblijna, przywódca Izraelitów w okresie ich wyjścia z Egiptu i wędrówki do Ziemi Obiecanej. Żył prawdopodobnie w XV-XIV wieku p.n.e. (według Biblii 120 lat). Brat Aarona i Miriam. 3. pochodził z pokolenia Lewiego; ojcem jego był Amram, a matką Jochabeda, ciotka Amrama; bratem jego był Aaron, starszy od niego o trzy lata; starszą od Aarona była także ich siostra Miriaim. Wychowywany był przez córkę faraona, której także zawdzięcza imię swoje (które jest egipskie). W wieku 40 lat zabił Egipcjanina, który ciemiężył Izraelitów, za co prześladowany był przez Egipcjan i swoich własnych rodaków. Uciekł do Midianu, gdzie pasł trzodę kapłana madianickiego Jetry. Tam miał objawienia; rozmawiał z Bogiem, który dał mu za zadanie wyprowadzenie ludu Swego z niewoli egipskiej. Po czym Mojżesz wrócił do Egiptu; co miało miejsce po śmierci faraona, który go prześladował. Razem z Aaronem pertraktował z faraonem, który nie chciał wypuścić Izraelitów z Egiptu. Wreszcie udało się wyprowadzenie Izraela. Spotkał Boga na górze Synaj; podał Zakon ludowi. Dał wskazówki do budowy przybytku. Wstawiał się za narodem swoim i znów spotkał Boga na górze. Po powrocie z góry, gdzie widział Boga, twarz jego promieniała. Znów wstawiał się u Boga za Izraelitów; ustanowił Aarona najwyższym kapłanem; liczył swój lud; wysłał wywiadowców do Kanaan. Przeżył bunt Koracha. Inne wydarzenia: za brak wiary nie wszedł do Kanaan. Sprawianie rządów na pustyni. Sporządził węża miedzianego. Przypomniał ludowi historię wyjścia z Egiptu i nawoływał do posłuszeństwa. Nadał obowiązki Jozuemu. Śmierć Mojżesza została opisana przez kogoś innego i dołączona do 5 księgi Mojżesza. Spór archanioła Michała o ciało Mojżesza podany został przez Judę. Mojżesz był człowiekiem skromnym i pokornego serca. Mojżesz był wielkim prorokiem wiernym Bogu. Był widziany podczas przemienienia Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3712 Pańskiego. Mojżesz jest typem Chrystusa jako wyswobodziciela. Jako wybawca wybrany był przez Boga. Był odrzucony przez Izraela i poszedł do pogan. W czasie odrzucenia zdobywa spośród pogan żonę (typ Kościoła). Był orędownikiem między ludem a Bogiem.] – Mózes (Mose) (a kihúzott, a vízből kihúzott, kimentett; kihúzó; gyermek). [1. Mózes ben Ámrám, Jákob fia Lévi törzséből (i. e. 1280., Egyiptom - i. e. 1160., a Jordán folyó bal partján). Foglalkozása építész és pásztor volt. Felesége, Cippóra két gyermekkel ajándékozta meg (Gerson és Eliézer). Nővére Miriam, fivére Áron, akinek átadta az Üzenetet. Különös ismertetőjele a dadogás (pontosabban „nehéz beszédűség”) volt, olyan történelmi személyiség, aki köré az utókor mítoszokat is szőtt, és akinek életét elsősorban a vallásos héber és keresztény szent iratokból ismerjük, melyekben mint a kialakuló héberség vezetője jelenik meg. 2. Az izráeliták szabadítója egyiptomi szolgaságukból, vezér, törvényadó, államférfi, próféta. Életének dátumai szorosan összefüggnek az Egyiptomból való kivonulás eseményeinek időpontjával. A kivonulást egyes tudósok Kr. e. 1440 körüli időre, mások Kr. e. 1225 körülre teszik. Mózes Egyiptomban született, izráelita szülőktől, Lévi törzséből; megmenekült a biztos halálból; a fáraó leánya fiaként nevelte (2Móz 2,1-10); Megtanították az egyiptomiak minden bölcsességére (ApCsel 7,22); amikor egy egyiptomit megölt, Midiánba kellett menekülnie, ahol feleségül vette Jetró leányát, Cipporát (2Móz 2,11-25); 40 évvel később Isten Izráel vezetőjének hívta el (2Móz 3-4), kivezette az izráelitákat Egyiptomból és Sínai hegyénél Isten törvényét, a tízparancsolatot adta nekik (2Móz 5-25); a 40 évig tartó pusztai vándorlás alatt vezette Izráelt; Miriám (1) és Áron szembeszegültek vele (4Móz 12), ugyanígy Kóré (3), Dátán és Abirám (1) (4Móz 16); Méribánál (2) Mózes az engedetlenség vétkébe esett, ezért nem léphetett be az ígéret földjére (4Móz 20); Józsuét (1) nevezte ki utódjának (4Móz 27,12 kk.); Nébó (2) hegyén halt meg (5Móz 34). Az ÚSZ Mózes 5 könyve szerzőjének nevezi, és Krisztushoz hasonlítja (ApCsel 3,22; Zsid 3). Mózes könyveit lásd: GENESIS, EXODUS, LEVITICUS, NUMERI és DEUTERONOMIUM alatt. ] - Wersja 01 01 2017. Charlton Heston jako Mojżesz w drugim filmie Cecila B. DeMille'a Będzie to już trzecia wersja biblijnej opowieści. Wcześniej dwa razy na duży ekran historię przenosił Cecil B. DeMille: najpierw w 1923 roku w wersji niemej, a później w 1956 roku. W drugim filmie w rolach głównych wystąpili: Charlton Heston, Yul Brynner i Anne Baxter. Obraz otrzymał siedem nominacji do Oscara, w tym także w kategorii najlepsza produkcja roku. Za nową reinkarnację "Dziesięciorga przykazań" odpowiedzialny jest producent Mark Gordon. Scenariusze opowieści zajmie się najprawdopodobniej Charles Randolph. Przypomnijmy, że twórca wcześniej pracował przy obrazach "Życie za życie" i "The Interpreter". Gordon obecnie zajmuje się produkcją filmów: "King Tut", "Casanova", "The Guide", "The First Olympics" i "Killing Pablo". Na swoim koncie ma także ostatni przebój kasowy "Pojutrze". Mojżesza Pięć Ksiąg [pięciu księgom Mojżesza dano wspólną nazwę ''Penta-teuch''. Jest to nazwa pochodzenia greckiego i oznacza pięć ksiąg. Greckiego pochodzenia są także nazwy ''Genesis'' dla pierwszej księgi Mojżesza; ''Exodus'' dla drugiej itd. Żydzi nazywają księgi te ''Tora'' co znaczy Prawo. W przekładach nazwy tych ksiąg są różne: 1. Pierwsza: Pierwsze Księgi Mojżeszowe Genesis - Księga Rodzaju. 2. Druga: Drugie Księgi Mojżeszowe Exodus - Księga Wyjścia. 3. Trzecia: Trzecie Księgi Mojżeszowe Leviticus - Księga Kapłańska. 4. Czwarta: Czwarte Księgi Mojżeszowe Numeri - Księga Liczb. 5. Piąta: Piąte Księgi Mojżeszowe Deuteronomium - Księga Powtórzonego Prawa. Swoje nazwy dla Pięcioksiągu Mojżesza ma także sama Biblia, np. ''Księgi Zakonu'', ''Księga Prawa Jahwe''. Wg Piątej Księgi Mojżeszowej Mojżesz napisał Zakon i oddał go w ręce kapłanów, którzy widocznie po jego śmierci dodali pewne części, na co wskazuje ostatni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3713 - Wersja 01 01 2017. rozdział i niektóre inne wzmianki w poprzednich. Pierwsza Księga Mojżeszowa podaje początek świata i wszystkiego co w nim istnieje. Hebrajczycy nazywają je ''Bereszit'', co w hebrajskim znaczy ''na początku''. Widzimy w niej człowieka umieszczonego w Eden. Człowiek nie znał wtedy grzechu, żył we wszystkim, co była dobre. Bóg patrzył na człowieka jako na istotę niewinną i dźwigającą Jego podobieństwo. Ten sposób (okres) działania człowieka z Bogiem cechowany byt niewinnością człowieka, dlatego nazywany jest przez niektórych ''szafarstwem niewinności'' (dyspensacja niewinności), a przymierze, wg którego Bóg działał z człowiekiem, nazywają ''przymierzem Edeńskim''. Żądania, jakie Bóg postawił człowiekowi, mamy podane w I Księdze Mojżeszowej. Drugie przymierze i sposób działania Boga z człowiekiem rozpoczął się po upadku człowieka i wypędzeniu go z Eden. Okres życia człowieka w nadziei przyjścia przyobiecanego Zbawcy. Trzecie przymierze (Noachickie) między Bogiem a Noem, cechuje ustalenie podstaw i sposób spełniania rządów człowieka na świecie. Czwartym jest Przymierze Abrahamickie, w którym Bóg błogosławi Abrahamowi i jego potomkom, którzy mieli dać początek narodowi, który miał należeć do Boga i wyjawić jego wolę całemu światu (przyszły Izrael). Między treścią Księgi Rodzaju a narodzeniem się z Ducha jest pewne podobieństwo, bo i jedno i drugie jest wyjściem z chaosu i bezładu; jest czymś nowym i uporządkowanym, wyższym, kroczącym po torze podanym przez Wyższą Istotę (Boga). cudowne wyjście z Egiptu, kraju niewoli, początek wędrówki po pustyni, otrzymanie Zakonu od Boga przez Mojżesza, przez co Izrael wprowadzony został w poznanie grzechu. Dużo miejsca księga poświęca ofiarom, które wskazują na przyszłego Mesjasza, Jezusa Chrystusa, który był urzeczywistnieniem tego, co w ofiarach Starotestamentowych było cieniem przyszłej wielkiej ofiary przyniesionej przez Pana na Golgocie. Widać to także w ustanowieniu kapłaństwa, w którym Aaron jest typem Najwyższego kapłana Chrystusa, a inni przyszłych odrodzonych z krwi Chrystusa. Dodać należy, że pod czwartym zakonem, podanym przez Boga za pośrednictwem Mojżesza zaczyna się także inny sposób działania Boga z człowiekiem (piąte przymierze). W Trzeciej Księdze Mojżesza, czyli Księdze Kapłańskiej znajdujemy opisy ofiar, prawo ofiar, oczyszczanie, święta i uroczystości, uwielbianie Boga i służenie Mu. Tylko rozdziały 8-10 zawierają treść natury historycznej. W księdze tej Bóg nie mówi z góry, do której nie było dostępu, ale jest w Przybytku wśród ludu Swego. Na specjalną uwagę zasługują także ostrzeżenia na końcu księgi w rozdziałach 24-27. Czwarta Księga Mojżesza, czyli Księga Liczb otrzymała widocznie swą nazwę od dwóch liczeń (spisów ludności) podanych w rozdz. 1. i 26. Hebrajczycy nazwali ją ''Bemidbar'', co znaczy ''Na pustyni''. Księga ta jest niejako dalszym ciągiem Księgi Wyjścia, w której opisane są nieposłuszeństwa Izraela wobec Boga. Na treść składają się: Druga Księga Mojżeszowa, zwana także Księgą Wyjścia. Wydarzenia podane w tej księdze miały miejsce w latach od około 1706 do 1490 przed Chrystusem. Symbolicznie przedstawia ona ród ludzki, który dla wygody cielesnej (głód w Palestynie) udał się z ziemi obiecanej (Abrahamowi i potomkom) do Egiptu (w poddaństwo), z którego się wyzwala. Dlatego księga ta symbolizuje wyzwolenie się człowieka ze świata. Światem tym był Egipt, gdzie Izrael rósł cieleśnie ale nie duchowo. Wyjście z Egiptu symbolizuje pójście za głosem Boga, opuszczenie szerokiej drogi i udanie się na wąską drogę, drogę separacji od świata, w którym było dużo pożywienia dla ciała, ale nie dla ducha człowieka. Wielkimi wydarzeniami podanymi w tej księdze są: 1. Rozmieszczenie pokoleń (rozdziały 1-10). w obozie 2. Wędrówka Izraela od góry Synaj do Kades (10-19). 3. Dalsze wędrówki po pustyni (20-33). 4. Końcowe wskazówki (33-36). Księga ta, przyjmują niektórzy, była napisana w latach 1450-1410 przed Chrystusem i mówi o wydarzeniach z lat 1490 - 1451 przed Chrystusem. Piąta Księga Mojżeszowa to Księga Powtórzonego Prawa. Nazwa. ''Deuteroruomium'' jest pochodzenia grecko-łacińskiego i znaczy ''Drugie Prawo'' albo ''Drugi Zakon''. W niej powtórzone są wędrówki Izraela po pustyni, powtórzony jest Dekalog (dla Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3714 - Wersja 01 01 2017. Részei: Mózes ötödik könyve, Deuteronomion vagy Deuteronomium (görög: második törvény). Az első könyv a bibliai őstörténetet és a pátriárkák történetét tartalmazza, a második, harmadik és negyedik könyv a Mózestörténetet és a Sínai-hegyi törvényhozás eseményeit beszéli el, az ötödik könyv pedig megismétli a törvényt és buzdít annak megtartására. ] mojżeszowy, -a, -e – mózesi, zsidó-, izraelita (izr.) Mojżeszowy, -a, -e [przymiotnik dzierżawczy należący do Mojżesza lub z nim związany] – Mózesi mokasyn, mokasyny [1. but indiański wykonany z dwóch płatów jeleniej skóry; 2. płytki, niesznurowany but wzorowany na obuwiu indiańskim; 3. rodzaj obuwia, wykonany z wyprawionej naturalnymi metodami skóry jelenia, łosia, wapiti lub bizona, stosowany - obok sandałów i wysokich butów - przez większość Indian Ameryki Północnej. Słowo mokasyn pochodzi od algonkińskiego słowa oznaczającego "but" lub "obuwie", a zapisywanego rozmaicie: Mockasin lub Mawhcasum, Mocussinass, Mockussinchass itp. 4. rodzaj obuwia o charakterystycznej linii szycia w kształcie wydłużonego U na podbiciu stopy. Wygodne, wsuwane buty bez zapięcia najczęściej skórzane. Wywodzą się ze stroju rdzennych amerykanów. Indianie wyrabiali mokasyny ze skór jelenia, łosia, bizona lub wapiti, nosili je wszyscy członkowie plemion bez względu na wiek i płeć.] – (indián) mokaszin; az északamerikai indiánok vadbőrből készült bocskora; (divat) hozzá hasonló szabású cipő [Lapos talpú cipő díszítő varratokkal. Mostanában gyakran hímzéssel dekorálják az etnó stílus jegyében.] Mózes első könyve Geneszisz vagy Genesis (görög: eredet, származás – mert a világ, az emberiség és a zsidó nép keletkezését mondja el). Mózes második könyve, Exodosz vagy Exodus (görög: kimenet – mert az úgynevezett egyiptomi fogságból való kivonulást írja le). Mózes harmadik könyve, Leuitikon vagy Leviticus (görög képzésű szó a héber Léviből: a lévikről vagy levitákról szóló könyv). Mózes negyedik könyve, Arithmoi vagy Numeri (görög illetve latin: számok – mert népszámlálással kezdődik). mokasynowy, -a, -e – mokaszinmokiet [1. fr. moquette 'plusz'; wzorzysty (niekiedy gładki, jednobarwny) osnowowy plusz meblowy, używany też na kobierce; 2. wzorzysta tkanina pluszowa] – mintás plüss anyag mokietowy, -a, -e – mintás plüss pokolenia wyrosłego na pustyni). Godnym zapamiętania jest to, że zawiera ona Przymierze Palestyńskie", w którym podane są warunki, na których Izrael pod kierownictwem Jozuego miał wkroczyć do Ziemi Świętej. Warunki te w późniejszych czasach nie zostały spełnione, nawet lekceważone, co pociągnęło za sobą rozsypkę całego Narodu Izraelskiego po całym świecie.] – Mózes Öt Könyve, más néven a Tóra [1. a zsidó hitvallásnak a tulajdonképpeni alapja. A Tóra, a legjobban ismert, legtöbbet tanulmányozott és legtöbbet magyarázott része a mi Bibliánknak, a TENÁCH-nak. 2. A Tóra (héberül הָרמ ֹוTórá, ask: Tajró / Tajre, jiddis kiejtéssel tojre), vagy más néven a Mózesi könyvek vagy Pentateuchus a Biblia ótestamentumi részének első öt könyve, amelyet a zsidó és a keresztény hagyomány a 18. századig, kevés kivételtől eltekintve Mózesnek tulajdonított, és amelyet a konzervatív bibliamagyarázat lényegét tekintve ma is Mózestől származtat. A Mózesi könyveket a zsidók az időszámításunk előtt II. századig egy könyvként kezelték és Tórának (héber: tanítás, törvény) nevezték, amely elnevezés ma is használatos. A Tóra a Héber Biblia részét képezi, de az Izraelita vallás azon belül különleges jelentőséget tulajdonít neki. A Tóra a zsidóság legrégibb írásos emlékeit őrzi és leírja a zsidó nép őstörténetét a világ teremtésétől, Istennel kötött szövetségein keresztül, a Mózes közvetítése által kapott törvényekig. Az időszámításunk kezdete körüli időkben a Tórát technikai okokból öt könyvre osztották és Pentateukhosznak is nevezték (a pente = öt és teukhosz = tekercs, könyv görög szóból). Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3715 mokka [gatunek silnie aromatycznej kawy arabskiej] – mokka; (erős) feketekávé (Moka jelemi kikötő nevéről) moknąć [stawać się mokrym, zwykle od deszczu] – ázni, megázni, nedvesedni moknąć na deszczu – megázni az esőben moknięcie – ázás, megázás moknięcie na deszczu – megázás az esőben mokradło [grząski, podmokły teren] – nedves, mocsaras hely mokrawy, -a, -e [trochę mokry] – kissé nedves, nyirkos mokro – nedvesen, vizesen mokro na dworze – esős az idő mokrość – nedvesség, nyirkosság mokrutki, mokrzutki, mokruteńki, mokrzuteńki, -a, -ie – kissé nedves, nyirkos, vizes mokry, -a, -e [1. przesiąknięty lub ociekający wodą albo innym płynem; 2. obfity w deszcze; 3. spocony; 4. jeszcze niestwardniały, niezaschnięty] – nedves, nyirkos, vizes; csupa víz; vizenyős; (dżdżysty) esős mokra jesień – esős ősz mokre drzewo kopci – a nedves fa kormosa ég v. kormoz mokry od łez – könnytől nedves mokry rok – esős év mokry śnieg – vizes, olvadt hó mokrzyca [niewielka roślina o drobnych białych kwiatach, rosnąca kępkami na skałach wapiennych] – csillaghúr - Mokrzyca Mała (niem. Klein Mokratz) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie kamieńskim, w gminie Wolin. - Mokrzyca Wielka (niem. Groß Mokratz) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie kamieńskim, w gminie Wolin. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa szczecińskiego. mol [1. 1. jednostka ilości materii, podstawowa jednostka międzynarodowego układu jednostek miar; 2. zob. gramocząsteczka; liczba gramów substancji równa jej masie cząsteczkowej; gramodrobina; 3. jest to liczność materii występująca, gdy liczba cząstek jest równa liczbie atomów zawartych w masie 0,012 kg (kilograma) 12 C (węgla 12). 1 mol=6,023 x 1023cząstek Przy stosowaniu mola należy określić rodzaj cząstek. Mogą nimi być: atomy, drobiny (cząsteczki), jony, elektrony, inne cząstki albo określone zespoły takich - Wersja 01 01 2017. cząstek.] – (fizika, vegytan) grammmolekulasúly; az anyag annyi grammja, amennyi az illető anyag molekulasúlya Moloch (ich król) [pogański bożek Ammonitów, któremu służyli czasami Izraelici. Już Salomon stawiał świątynie Molochowi na życzenie swoich pogańskich żon, ku czci Molocha przeprowadzano synów izraelskich przez ogień, co było okropnym obrażaniem prawdziwego Boga.] – MOLOK (király, tanácsos) [Pogány bálványisten, "Milkom"-nak is nevezik, kiváltképp az ammoniták tisztelték, gyermekáldozat által. Az izráelitáknak ez a kultusz szigorúan meg volt tiltva (3Móz 18,21; 20,1-5). Salamon, pogány feleségei kedvéért kultuszhelyet rendezett be számára (1Kir 11,7). Manassé (3) a Hinnom völgyében szentélyt emeltetett Moloknak (2Krón 33,6), amelyet Jósiás (1) később lerombolt (2Kir 23,10). Ezt a bálványozást a próféták élesen elítélték (Jer 7,29-34; 19,113; Ez 29,26-39; Ám 5,26).] molowy, -a, -e – molymole pocięły tkaninę – a molyok kikezdték a szövetet mole tną futro – a molyok a bundát rágják molekularny, -a, -e [dotyczący molekuł, cząsteczek; cząsteczkowy, drobinowy] – molekula-; molekuláris; molekulával kapcsolatos molekuła, cząsteczka, drobina [molekuła: 1. najmniejsza część związku chemicznego lub pierwiastka; 2. elektrycznie obojętny układ atomów związanych chemicznie (wiązanie chemiczne). Cząsteczki mogą być homogeniczne (zbudowane z tego samego rodzaju atomów, np. H2, Cl2) i heterogeniczne (zbudowane z różnych atomów, np. HCl, H2O).] – (lat.) molekula (cząsteczka), (vegytan) az anyagnak a vegyi sajátságokat még megőrző legkisebb része molekuła dipolowy – dipolmolekula; az a molekula, mely egy pozitív és egy negatív ion egyesüléséből keletkezett, ezek együtt dipolt alkotnak molestować (molestuje) (kogo) [1. naprzykrzać się, natrętnie o coś prosić; 2. nakłaniać kogoś do kontaktów seksualnych, wykorzystując swoją przewagę nad nim] – (lat.) molesztálni, zaklatni (vkit), alkalmatlankodni, terhére lenni; háborgatni molestować kogo o co – alkalmatlankodni vkinek vmivel molestować kogoś – molesztálni vkit molestowanie – molesztálás, zaklatás, alkalmatlankodás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3716 moleta [1. narzędzie do rozcierania farb malarskich; 2. stalowy walec do wytłaczania ornamentów na metalu] – festőhenger; vésőeszköz molibden [pierwiastek chemiczny o symbolu Mo] – (gör.) molibdén (Mo); (vegytan) a krómcsoportba tartozó ezüstfehér, rideg nehézfém, vegyi elem molik [1. zdr. od mól; 2. zob. mklik] – atka; moly molino [miękkie, cienkie płótno bawełniane] – molino [Feldolgozó iparban alapanyagként használják. Fehérítéssel lepedővászon vagy ágynemű garnitúra alapanyagként szolgálhat. Festéssel egyszínű vászon vagy nyomással mintás vászon előállításához dekorációs célokra alkalmas. Közvetlen felhasználás ajánlott a kárpitosiparban, dekorációnak.] molino molinowy, -a, -e – molinómoll [odmiana skali diatonicznej, gamy lub tonacji oparta na małej tercji] – (lat.→ném.) moll; (zene) lágy hangsor; olyan hangsor, amelynek harmadik foka a kezdőhangtól számítva kisterc távolságra fekszik [Klaviersonate Nr. 2 b-Moll (Chopin); FRYDERYK CHOPIN: h-moll szonáta Op. 58 / Sonata in B minor Op. 58] mollikuty (łc. mollis cutis ‘miękka skóra’ od mollis ‘miękki’ + cutis ‘skóra’) [1. typ drobnoustrojów różniących się od bakterii i wirusów m.in. posiadaniem tzw. miękkiej ścianki. - łac. mollis cutis 'miękka skórka'; 2. biol. typ mikroorganizmów o miękkiej ściance komórkowej] – mollis cutis; lágy bőr Molnija (błyskawica) – (or. Молния) Molnyija (ang. lightning = Molniya v. Molnyia) (villám); Szovjet távközlési műhold. Az elsőt 1965. április 23-án bocsátották fel. 1965-ben 2, 1966-ban 2, 1967-ben 3, 1968-ban 3, 1969ben 2, 1970-ben 5 Molnyija műholdat bocsátottak pályára. A pályaadatok: apogeum 40 000 km, perigeum 500 km, a pályasíknak az egyenlítővel bezárt szöge 65°, a periódusidő 12 h. Adóteljesítménye 40 W, antennanyeresége 18 dB. Távközlési forgalmat az Orbita rendszeren belül bonyolít le. - Wersja 01 01 2017. molo [1. pomost wychodzący w morze; 2. sztuczne nabrzeże w porcie; 3. pomost spacerowy, przy którym można też cumować łodzie; pirs] – (ol.) móló, kikötőgát, hullámtörő gát; a kikötőnek mélyen a vízbe nyúló kőgátja; a tengerbe nyúló kő v. cölöpgát Moloch [1. semicki bóg ognia; 2. Molech lub Molekh – chtoniczne bóstwo fenickie i kanaanejskie. Nazwa wywodzi się od hebr. "keleM" מלך- król, bóg., (gr. Molóch). Identyfikowany z Adramelechem. Tak jak jemu, Molochowi składano ofiary z dzieci. Wzmianka o nim pojawia się w Biblii (2 Ks. Król., 23.10). Średniowieczna demonologia uznaje Molocha za jednego z demonów.; 3. coś wielkiego, ogromnego, przytłaczającego; tyrańska potęga wymagająca ofiar i schlebiania (Kpł 20,12): Dalej Jahwe powiedział do Mojżesza: «Mów do Izraelitów: Ktokolwiek spośród synów Izraela albo spośród przybyszów, którzy osiedlili się w Izraelu, da jedno ze swoich dzieci Molochowi, będzie ukarany śmiercią.] – Moloch [ókori föníciai istenség, az ammoniták emberevő istene, amelynek emberáldozatokat hoztak] moloch [1. coś potężnego, nienasyconego, pochłaniającego wiele ofiar; 2. duże, przytłaczające, nieprzyjazne ludziom miasto, osiedle; też: duża, niesprawna instytucja;] – 1. moloch; bálvány, melynek embert áldoznak, 2. (átv.) (ártatlan áldozatok) telhetetlen (falója); puszta létével szüntelenül nagy áldozatokat követelő dolog Molowate (Tineidae) [rodzina niewielkich motyli spotykanych na całym świecie. Rodzina liczy ok. 3000 gatunków] – ruhamolyfélék, ruhamolyok v. valódi molyok (Tineidae) [a valódi lepkék alrendjébe tartozó Heteroneura alrendág Tineoidea öregcsaládjának névadó családja.] Pl.: ruhamolyformák alcsalád (Tineinae): o ruhamoly (Tineola biselliella o Hummel, 1823); takácsmoly (Trichophaga tapetzella L., 1758) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia raktári molyformák alcsalád (Nemapogoninae): o raktári gabonamoly (Nemapogon o 3717 granellus L., 1758) raktári gombamoly (Nemapogon cloacellus Haworth, 1828) molowy, -a, -e [1. przymiotnik od: mol, np. masa molowa; 2. przymiotnik od: moll, np. skala molowa; 3. przymiotnik od: mól, np. molowe skrzydełka; 2. przymiotnik od: molo, np. molowe wybrzeże] – móló-; (chem) molmolto – bardzo – (ol.) molto; nagyon molto adagio (bardzo powoli) – (ol.) molto adagio; nagyon lassan, nagyon nyugodtan (adandó elő) Molton [miękka, ciężka tkanina bawełniana z okrywą na powierzchni w konopnym lub żółtawym kolorze, o płóciennym lub diagonalnym splocie. Stosowane na koszulki męskie i zimową bieliznę.] – Molton [Nehéz, puha fogású, mindkét oldalán bolyhozott, vászonvagy sávolykötésű pamut típusú szövet, nyers vagy fehérített kivitelben készül. Férfiingeket és téli alsóruházatot készítenek belőle.] molto [muz. bardzo, np. adagio molto – bardzo powoli] – (ol.) molto; (zene) nagyon (utasítás az előírt tempó fokozott mértékű előadására) (Allegro non molto) molto bardzo [molto allegro] – molto allegro; nagyon gyorsan molton [miękka tkanina bawełniana, podobna do grubej flaneli] – cserge [koc z moltonu: cserge szőnyeg v. takaró] moltonowy, -a, -e – cserge Mołdawia [Mołdawia (Moldova, Republika Mołdawii, czasem używana jest nazwa "Mołdowa" oficjalnie tylko Republika Mołdowy) – państwo w Europie Wschodniej, powstałe po rozpadzie Związku Radzieckiego, w skład którego wchodziła od 1940-1941 oraz po ustaleniach w Jałcie kończących II wojnę światową od 1944 aż do 1991. W jej skład wchodzi także autonomiczna republika Gagauzja, zamieszkana w dużej mierze przez Rosjan, choć jej rdzenną ludność stanowią turkojęzyczni chrześcijanie, oraz tzw.Republika Naddniestrzańska.] – Moldva, Moldova, Moldava Mołdawia, Republika Mołdawii (rum. Moldova; rum. Republica Moldova; ros. Молдавия; czasem używana jest niezalecana przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP nazwa Mołdowa) [państwo europejskie położone na terenach historycznej Besarabii jak i - Wersja 01 01 2017. obszarów położonych na lewym brzegu Dniestru (tzw. "Naddniestrze"). Graniczy z Ukrainą i Rumunią. W jej skład wchodzi także Terytorium Autonomiczne Gagauzji, gdzie językami urzędowymi są obok rumuńskiego gagauski i rosyjski, choć sami Rosjanie stanowią niewielką część ludności tego obszaru. Rdzenną ludność Gagauzji (Gagauz Yeri) (ponad 80%) stanowią Gagauzi – tureckojęzyczni prawosławni chrześcijanie.] – Moldova (hivatalos nevén Moldovai Köztársaság, románul Republica Moldova, a magyar köznyelvben is gyakran használt oroszos nevén Moldávia, korábbi nevein Республика Молдова, Республіка Молдова, Moldova Respublikası) [független, demokratikus állam Kelet-Európában, a Kelet-európaisíkságon. Határai: északon, keleten és délen Ukrajna, nyugaton pedig Románia. Moldova keleti része, a Dnyeszter Menti Köztársaság, (vagy rövidebben Transznisztria) egy szakadár de facto állam. Az országnak nincs tengerpartja. Romániai határát a Prut és az Alsó-Duna képezi, míg Transznisztriától a Dnyeszter választja el. Fővárosa és legnagyobb városa Chișinău. Jelentős nagyvárosok még – népesség szerint csökkenő sorrendben – Tiraspol, Bălți, Bender, Rîbnița és Cahul. Az ország tagja egyebek között a Független Államok Közösségének, a Frankofóniának (La Francophonie), a Latin Uniónak és a Feketetengeri Gazdasági Együttműködésnek (BSEC).] Mołdawianin [obywatel Mołdawii], Mołdawianka – moldáv (ffi/nő) mołdawski, -a, -ie – moldvai momencik [chwilka, drobna cząstka czasu] – egy pillanat!; (chwileczkę) azonnal, rögtön moment [1. bardzo krótki odcinek czasu; 2. pewien odcinek czasu wyodrębniony ze względu na ważne wydarzenia; 3. fragment czegoś, co ma jakiś przebieg w czasie; 4. wielkość stosowana w mechanice bryły] – (ném.) moment; pillanat, egy pillanat!, mozzanat; (lat.) momentum; mozzanat; körülmény, tényező; indíték, indító ok; (fizika) nyomaték (M=F*k), (zene) nyolcad szünetjel moment bezwładności [wielkość charakteryzująca bezwładność ciała lub układu ciał wykonujących ruch obrotowy] – tehetetlenségi nyomaték (SI egysége a kg m²) [a tömeggel analóg mennyiség forgómozgásnál. Vagyis a tehetetlenségi nyomaték a forgást végző merev test tehetetlensége. Szokásos jelölése I, J v. Θ.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3718 moment fizjologiczny [czas, który upływa między bodźcem a reakcją zmysłu] – fiziológiai v. élettani momentum; élettani pillanat moment magnetyczny [wielkość wektorowa określająca oddziaływanie substancji lub cząstki z polem magnetycznym] – mágneses momentum moment musical [wym. momã miuz-ikal] [krótki, instrumentalny, liryczny utwór muzyczny charakterystyczny dla epoki romantyzmu] – zenei momentum moment pędu (inaczej kręt) [1. wielkość wektorowa charakteryzująca krzywoliniowy ruch ciała; 2. wielkość fizyczna opisująca ruch ciała, zwłaszcza ruch obrotowy] – görbevonalú mozgást végző test nyomatéka; impulzusmomentum v. perdület [a fizikai mennyiségek egyike] moment przełomowy – fordulópont moment siły [wielkość wektorowa obliczana jako iloczyn siły i wektora wodzącego, poprowadzonego od punktu, względem którego odbywa się obrót, do punktu przyłożenia siły] – az erő forgatónyomatéka moment statyczny – statikai nyomaték moment tłumiący – csillapítási momentum momentalnie – (lat.) momentán, I. pillanatnyi, átmeneti, hirtelen; II. pillanatnyilag, rögtön, azonmód, együltő helyében, egyelőre; momentalny, -a, -e – pillanat-; pillanatnyi, azonnali, perceken belüli momentami [co pewien czas, od czasu do czasu] – időről időre momentowy, -a, -e – nyomatéki momenty [żart. sceny erotyczne w filmie lub w powieści] – a film v. regény erőtikus jelenete MON (Ministerstwo Obrony Narodowej) – HM (Nemzetvédelmi v. Honvédelmi Minisztérium) monachalny, -a, -e – (gör.–lat.) monachális; szerzetesi, a szerzetességgel kapcsolatos monachijski, -a, -ie – monarchista; a monarchikus államformáért küzdő; a monarchizmussal kapcsolatos Monachium (niem. München wym., baw. Minga) [to miasto na prawach powiatu w południowych Niemczech, stolica Bawarii i rejencji Górna Bawaria. Położone na Wyżynie Bawarskiej, nad rzeką Izarą. Największy ośrodek gospodarczy i kulturalno-naukowy tej części kraju.] – München (bajorul: Minga) [a legnagyobb német tartomány, Bajorország fővárosa. Berlin és Hamburg után Németország - Wersja 01 01 2017. harmadik, az Európai Unió tizenkettedik legnagyobb városa.] Monachomania [parodia eposu. Cechą charakterystyczną każdego poematu jest połączenie podniosłego, patetycznego stylu z błahą, lekką tematyką] – (irodalom) „a szerzetesek háborúja”, lengyel szatirikus eposz (Ig. Krasicki (megh. 1801.) meseiró költeménye) monacyt [1. minerał o barwie żółtej lub czerwonobrunatnej, silnie promieniotwórczy; 2. nazwa pochodzi od gr. monazeis = jedyny lub monaxo = być samotnym; nawiązując do rzadkości występowania. Należy do minerałów rzadkich. Minerał, mieszana sól kwasu fosforowego, ceru i kilku lantanowców.] monacit, ásvány; a ritka földfémek (ittrium, lantán, cérium, didymum) foszfátja 18 %-ig terjedő tóriumoxid tartalommal (Ce, Nd, Pr, La)PO4 (gránitban és sokféle homokban fordul elő) monacytowy, -a, -e – monacitmonada [1. w poglądach pitagorejczyków i G.W. Leibniza: prosta substancja, elementarny składnik rzeczywistości; 2. gr. monás dpn. monádos 'jedność; jednostka' od mónos, filoz. indywidualna, prosta substancja, elementarny składnik rzeczywistości; (u Leibniza) w l.mn. substancje niematerialne, niepodzielne, pozbawione składników, niepodległe wpływom zewn., spontaniczne w zachowaniu.] – monád, monász (egyszerű szubsztancia) monadyczny, -a, -e – monádmonarcha [1. osoba rządząca monarchią; 2. osoba będąca głową państwa w monarchii. Tytuł monarchy zazwyczaj jest dziedziczny (z wyjątkiem niektórych państw, np. Państwo Kościelne, Polska z XVI-XVIII w.) i dożywotni. Wstąpienie monarchy na tron związane jest z uroczystością koronacji.] – (gör.) monarcha, uralkodó, egyeduralkodó (király, császár stb.) monarcha absolutny – korlátlan, teljhatalmú v. abszolút uralkodó; önkényuralkodó monarchia (gr. μοναρχία, monarchía – jedynowładztwo) [1. forma rządów, w której władza spoczywa w ręku monarchy, sprawującego ją dożywotnio; też: państwo o takim ustroju; 2. ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne. Obecnie w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3719 wielu państwach monarcha pełni często jedynie funkcje reprezentacyjne i nie sprawuje realnej władzy.] – (gör.) monarchia (a görög monosz és arkhein: „egyszemélyes vezetés” összekapcsolásából); egyeduralom; [1. azon államformák gyűjtőfogalma, ahol az uralmat egy személy gyakorolja (a monarcha), aki hatalmát örökléssel vagy választással szerzi és haláláig uralkodik 2. az állam kormányzásának az a formája, amikor az állam élén életfogytiglani és rendszerint öröklődő hatalmú uralkodó (király)]; birodalom, (tört.) az Osztrák-Magyar Monarchia rövid megjelölése monarchia absolutna, absolutyzm [1. monarchia, w której władza należy niepodzielnie do panującego; 2. forma rządów występująca przede wszystkim we wczesnonowożytnej oraz starożytnej monarchii (przykładem starożytnej monarchii absolutnej może być ustrój Cesarstwa Rzymskiego) oraz mające ją uzasadnić doktryny polityczne.] – abszolút monarchia; abszolutizmus [1. abszolutista államforma, ahol az állam feje (király/királynő) bármiféle megkötés, jogi vagy másfajta szabályozás, legális ellenzék nélkül irányítja az országot. A feudális állam legfejlettebb formája, melyben az uralkodó a rendi országgyűlést kizárva az ország irányításából - korlátlan hatalommal rendelkezett. Az abszolút monarchia kiépítését a gyorsan erősödő burzsoázia anyagi támogatása tette lehetővé, viszonzásul az uralkodók elősegítették az ipar és a kereskedelem fejlődését. Ugyanakkor az abszolút monarchia feudális állam volt, s központosított közigazgatással és hadsereggel a feudális osztályuralmat védte. A legjellemzőbb abszolút monarchiák Angliában és Franciaországban alakultak ki. 2. a hanyatló feudalizmus és a kialakuló kapitalizmus átmeneti korszakában (NyugatEurópában a 16., Közép- és Kelet-Európában a 17-18. századtól) kialakult kormányzati rendszer.] monarchia despotyczna, despotyzm [ustrój, w którym cała władza nad państwem skupiona jest w ręku jednej osoby, tytułującej się królem lub cesarzem. Władca sprawuje legalnie zdobytą władzę, nie podlegając żadnym prawom.] – despotikus monarchia; despotizmus [ami a keleti népeknél figyelhető meg, és a despotai cím örökletes] monarchia dziedziczna [ustrój polityczny charkteryzujący się dziedziczeniem tronu z ojca na syna. Monarchią dziedziczną - Wersja 01 01 2017. może być każda monarchia oprócz elekcyjnej] – örökletes monarchia monarchia elekcyjna [ustrój polityczny charakteryzujący się wyborem monarchy (wodza, władcy, króla, cesarza) przez społeczeństwo lub jego uprawnioną część] – választott monrachia monarchia feudalna, feudalizm [ustrój, w którym panuje tzw. system feudalny. Władza formalnie jest w rękach króla, którego władza jest dziedziczna na jego potomków.] – feudális monarchia; feudalizmus monarchia konstytucyjna [1. monarchia, w której monarcha na podstawie konstytucji dzieli władzę z organem przedstawicielskim; 2. forma władzy w państwie, gdzie jej zakres, zarówno dotyczący monarchy (władcy) jak i organów przedstawicielskich ludu (np. wybranych posłów), określany jest w konstytucji. Władca pełni tu zazwyczaj funkcję reprezentacyjną, niż faktycznie sprawuje rządy, choć dziewiętnastowieczne monarchie konstytucyjne zazwyczaj dawały monarsze realną, choć ograniczoną władzę] – alkotmányos monarchia monarchia nieograniczona – korlátlan monarchia monarchia parlamentarna [1. monarchia, w której monarcha sprawuje funkcje reprezentacyjne, natomiast parlament wydaje ustawy, określa skład rządu i zasady polityki; 2. Monarchia parlamentarna forma ustroju politycznego, w którym głową państwa jest monarcha, który współdzieli władzę z parlamentem. We współczesnych europejskich monarchiach parlamentarnych kompetencje króla są jednak ograniczone do funkcji reprezentacyjnych, a realną władzę sprawuje demokratycznie wyłaniany parlament i rząd, na którego czele stoi premier. W ten sposób takie państwo de facto nabiera cech republiki demokratycznej, a monarchiczna forma rządów staje się tu jedynie dekoracją. Obowiązuje zasada rex regnat, sed non gubernat — "król panuje, ale nie rządzi".] – alkotmányos királyság; parlamentáris monarchia [államforma, melyben az urakodó az alkotmányos kereteken belül uralkodik, a parlamentnek felelős kormány kormányoz] monarchia stanowa [monarchia o ograniczonej władzy monarchy na rzecz stanu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3720 szlacheckiego, duchownego, rzadziej mieszczańskiego] – rendi egyeduralom monarchianistyczny, -a, -e (adopcjanizm monarchianistyczny) – monarchianista [Monarchianistának nevezzük azokat a szentháromságtani megközelítéseket, amelyek tagadják a három isteni személy valóságos különbözőségét. Hagyományosan két irányzatot különítünk el a monarchianizmuson belül, az adopcionizmust vagy dinamikus monarchianizmust, amely szerint Jézus Krisztus eredendően nem isteni természetű, hanem saját kiválósága és az isteni kegyelem révén lett Isten fia, és a modalizmust vagy szabellianizmust, ami szerint a három isteni személy, mint valóságos személyek nem különböznek, csak különböző aspektusai az egy isteni valóságnak.] monarchianizm (gr. μόνος Αρχή jedna zasada) [heterodoksalny nurt doktrynalny, który rozwinął się pod koniec II wieku. Zakładał jedność Bożej substancji i osoby ontycznej.] – monarchianizmus [1. utalhat tágabb értelemben egy folyamatosan fennálló, több szerző által is képviselt teológiai irányzatra, vagy a Kr. u. 2-4. században jelenlevő eretneknek nyilvánított keresztény mozgalmakra. 2. Óegyházi irányzat (II.sz.). amely Isten egységének megőrzése céljából Krisztust vagy isteni erejü embernek, (dynamisztikus m.) vagy Isten egyik megjelenési formájának (modalisztikus m.) tekintette] monarhicznie – monarchikusan, egyeduralmian monarchiczność – egyeduralmiság monarhiczny, -a, -e – (gör.) monarchista, monarchikus, egyeduralmi; a monarchián alapuló, rá jellemző monarchini – uralkodónő, egyeduralkodó nő (brytyjska monarchini, monarchini angielskiej: Królowa Elżbieta II) monarchista [gr. monarchía 'jedynowładztwo' od mónarchos 'jedynowładca'; zwolennik monarchii, formy państwa, w której władza spoczywa w ręku dożywotniego (i zazw. dziedzicznego) monarchy (cesarza a. króla)], monarchistka – monarchista (ffi/nő); a monarchia híve monarchistyczny, -a, -e [1. np. Polski Ruch Monarchistyczny – polska partia polityczna monarchistyczna, zarejestrowana 30 sierpnia 1991 w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie 2. Klub Zachowawczo-Monarchistyczny – polska organizacja o charakterze tradycjonalistycznym, kontrrewolucyjnym, konserwatywnym i katolickim, założona 7 - Wersja 01 01 2017. marca 1988 r., zarejestrowana jako stowarzyszenie.] – monarchista monarchizm (lub rojalizm) [1. ustrój monarchiczny; 2. opowiadanie się za ustrojem monarchicznym, wyznawanie poglądów monarchistycznych; 3. pogląd, że monarchia jest najlepszym ustrojem politycznym. Monarchizm jest ideologią dążącą do przywrócenia monarchii w danym państwie lub na świecie. Monarchiści są zwykle powiązani z konserwatyzmem. 3. (lub rojalizm) – pogląd głoszący, że monarchia jest najlepszym ustrojem politycznym. Monarchizm jest ideologią dążącą do przywrócenia monarchii w danym państwie lub na świecie. Monarchiści są zwykle powiązani z konserwatyzmem, aczkolwiek zdarzają się wyjątki np. socjalistyczna Nowa Akcja Rojalistyczna (Francja) czy liberalny Narodowy Ruch "Symeon II" (Bułgaria).] – (gör.) monarchizmus; a monarchiának mint államformának helyeslése; az ezt szolgáló elmélet, tevékenység; egyeduralmi rendszer, monarchikus államforma monarszy, -a, -e [dotyczący monarchy; należący do monarchy; właściwy monarsze, godny monarchy; królewski, księżący] – uralkodói; királyi, hercegi; egyeduralkodó monaster, monastyr [1. klasztor w Kościele prawosławnym lub greckokatolickim; 2. albo monastyr (ze starobiałoruskiego od gr. μοναστήριον monasterion) – tradycyjna nazwa klasztoru prawosławnego] – (gör.–lat.) monasterium; monasztérium; (pravoszláv) kolostor, monostor, zárda monasterski, -a, -ie [1. związany z monasterem (monastyrem), wywodzący się z monasteru (monastyru), np. śpiew monasterski, nabożeństwo monasterskie; 2. przymiotnik od: Monaster (Münster; miasto w zachodnich Niemczech); münsterski] – kolostori; zárda-; münsteri mondry [mądry] – [Słowniczek języka śląskiego] bölcs, értelmes, okos, eszes monenergizm – monenergizmus; Óegyházi nézet (Dionysius Areopagita), amely szerint Krisztus két természete egy isten-emberi energiává egyesül. Honoriusz I (27.X.625-12.X.638): Imię tego papieża odgrywa wielką rolę w sporach o papiestwo i o nieomylność papieską aż po wiek XIX (tzw. problem Honoriusza). Był uczniem Grzegorza Wielkiego, na papieża został wybrany 27 października 625. Patriarcha Konstantynopola czynił starania, aby znowu pogodzić monofizytów z Kościołem, popadł jednak przy tym w inną Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia herezję monenergizm lub tzw. monoteletyzm, z którym Honoriusz w listach do patriarchy się zgadzał. 3721 monergizm [1. Monergizm oraz synergizm mogą wydać się słowami obco brzmiącymi, lecz łatwo je zdefiniować. Monergizm oznacza po prostu „pracować samemu”, podczas gdy synergizm oznacza „pracować razem”. 2. Ale zacznijmy od sformuławania w sposób zwięzły co oznacza słowo monergizm. Monergizm zbawczy oznacza , iz Bóg poprzez działanie Ducha Świętego regeneruje martwe w grzecchu dusze ludzkie.(Ef. Roz. 2:1) Jest to proces zaiinicjowany przez Boga.] – monergizmus; Az a felfogás, amely szerint Isten az ember közreműködése nélkül munkálja üdvösségünket. [Ellentéte: Synergismus (szinergimus).] moneta [1. pieniądz metalowy w kształcie okrągłej płytki z wybitym na niej godłem państwowym lub wizerunkiem i napisem oznaczającym wartość; 2. przeważnie metalowy znak pieniężny. Dawniej kawałek metalu o określonym składzie i wadze, opatrzony znakiem emitenta. Emitent gwarantował umowną wartość monety. Pierwotnie wartość ta zbliżona była do rynkowej wartości kruszców zawartych w monecie.] – (lat.) monéta; érme, érem; pénz, pénzérme, pénzdarab, ércpénz moneta drobna metalowa – aprópénz, fémpénz moneta dwuzłotowa – kétzlotys pénzérme moneta kilkuzłotowa – néhányzłotys pénzdarab moneta kruszczowa – ércpénz, érme moneta obiegowa – forgalomban lévő pénz; folyópénz moneta podatkowa (zob. denar) [Mat. 22:19: Pokażcie mi monetę podatkową; a oni przynieśli mu denar.] – adópénz [az Újszövetségben a dénár másik neve (Mt 22,19), mert minden zsidónak a jövedelmétől függetlenül 1 dénárt kellett fejadóként fizetnie a rómaiaknak. Mt 22,19: Mutassatok egy törvényes adópénzt!” Azok odavittek neki egy dénárt.] moneta srebrna – ezüstpénz moneta zdawkowa – váltópénz moneta złota – aranypénz - Wersja 01 01 2017. moneta zdawkowa [moneta o niskim nominale; dawniej: moneta o wartości przewyższającej wartość metalu, z którego została zrobiona] – aprópénz, váltópénz, apró monetarny, -a, -e – pénz-, érme-, érem-, monetowy, -a, -e [przymiotnik od: moneta (np. system monetowy, automat monetowy)] – monéta-; érmemonety biskupów polskich – lengyel püspökök érméi v. pénzei Mongolia, Republika Mongolska (Монгол улс, , Mongol, Mongol uls) [państwo będące republiką parlamentarną w Azji Środkowej] – Mongólia [Belső-Ázsiában található köztársaság, északról Oroszország, délről a Kínai Népköztársaság határolja, tengerpartja nincsen. Területének nagyrésze füves puszta, északon és nyugaton magas hegyekkel, délen a Góbi-sivataggal. Fővárosa Ulánbátor, itt él a népesség egyharmada.] mongolizm (choroba Downa) [1. zob. zespół Downa; 2. choroba uwarunkowana genetycznie; chory cechuje się niskim wzrostem, szerokimi, skośnie rozstawionymi oczami z fałdą nakątną, spłaszczonym nosem, dużym językiem, suchą, łuszczącą się skórą, opóźnionym rozwojem umysłowym i motorycznym; m. występuje u osobników z dodatkowym chromosomem przy jednej parze autosomów. Możliwość urodzenia dziecka z zespołem Downa wzrasta wraz z wiekiem matki] – (orvosi) mongolizmus; fejlődési zavarból következő gyengeelmélyűség ami szemtengelyferdüléssel is jár; ferde állású szemekkel járó, fejlődési zavaron alapuló gyengeelméjűség mongoloidalny, -a, -e [1. jeden z typów antropologicznych człowieka rasy żółtej, występujący w Azji; 2. o cechach mongoloida, charakterystyczny dla mongoloida (np. rysy mongoloidalne)] – mongoloid; mongol jellegű, a a mongolokéhoz hasonló (arc) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3722 mongolski, -a, -ie [dotyczący Mongolii, Mongołów] – mongol (ludy mongolskie: mondol népek) mongolski [język mongolski] – mongol (nyelv) mongolszczyzna – mongolság; minden, ami mongol; mongol nyelv, szokások Mongolszczyzna – mongolok földje Mongoł [obywatel Mongolii], Mongołka – mongol (ffi/nő) mongoł [osoba mało inteligentna, tępa] – kis szellemi képességekkel rendelkező személy mongołowatość [zob. zespół Downa] – Down-kór; mongoloiditás; mongol jelleg Moniczka, Nika – Móni Monika [imię żeńskie o znaczeniu i pochodzeniu trudnym do objaśnienia.] – Mónika [(régebbi írásmódja Monika) vitatott eredetű női név. A leginkább valószínű, hogy karthágói származású, jelentése: istennő, viszont egyesek szerint görög eredetű és jelentése: magányos, megint mások szerint viszont latin eredetű és jelentése: intő, figyelmeztető. Egyes források indogermán eredetű névként említik, ahol jelentése: Megmentő.] monilioza [choroba drzew owocowych powodująca zasychanie kwiatów oraz gnilne plamy na owocach] – monília (gombás betegség) monista [zwolennik monizmu] – (gör.) mionista, (filozófia) a monizmus híve monistycznie – monisztikusan monistyczny, -a, -e [dotyczący monizmu, związany z monizmem] – (gör.) monista, monisztikus, monizmuson alapuló monit [urzędowe, pisemne przypomnienie o konieczności wywiązania się z zaległych zobowiązań] – figyelmeztetés, intés, intelem, feddés; idézés, berendelés monitor1 (Mon.) [czasopismo urzędowe lub program informacyjny mające wyraz „monitor” w tytule] – monitor; közlöny (közl.) Monitor Węgierski – Magyar Közlöny (MK) monitor2 [mały, opancerzony okręt] – (wojsko) sekély merülésű, erős tüzérséggel ellátott folyami v. partmenti páncélozott hajó; (távközlés) vevőkészülék az adás minőségének ellenőrzésére monitor3 (ekran) [1. urządzenie wyposażone w ekran, służące do wyświetlania informacji; 2. urządzenie wyjściowe, podłączone do komputera będące źródłem światła, wyświetlające na własnym ekranie obraz oglądany z drugiej strony przez oglądającego. Wyróżnia się monitory - Wersja 01 01 2017. lampowe (kineskopowe) - CRT, monitory oparte na ciekłych kryształach (LCD), oraz monitory plazmowe.; 3. monitory komputerowe, ekrany wystawiennicze, monitory telewizyjne itd. 4. to ogólna nazwa jednego z urządzeń wyjścia do bezpośredniej komunikacji operatora z komputerem. Zadaniem monitora jest natychmiastowa wizualizacja wyników pracy komputera.] – monitor - megjelenítő, 'monitor' [1. Manapság a számítógép legfontosabb kiviteli egysége (perifériája) a televíziókhoz hasonló számítógép-képernyő vagy monitor. A monitort egy kábel köti össze a videó adapterrel (videokártya), mely utasításai alapján jeleníti meg a kívánt képet. 2. adatok, szövegek, képek, filmek vizuális megjelenítését szolgáló készülék, számítógépek legfontosabb kimenete; míg a TV-nél a vevő-berendezést és a monitort (katódsugaras képernyőt) ugyanazon készülékbe integrálják, a hagyományos személyi számítógépnél a monitor gyakran egy különálló tartozék; legfontosabb alkatrésze a kijelző (display), mely vagy egy hagyományos katódsugaras képcső vagy egy sík folyékonykristály 'LCD'; utóbbi táskagépek- nél különösen felhasználóbarát módon építhető össze a központi számítógéppel; TV-készülékek képcsöveivel összehasonlítva, számítógépmonitorok kijelzői általában nagyobb felbontásúak mint a TV képernyők (ez nem tévesztendő össze a képcsövek méretével!)] monitor bez promieniowanie – sugárzásmentes monitor monitor kolorowy – színes monitor monitor o wysokiej rozdzielczości – nagyfelbontású monitor monitor o wysokiej rozdzielczości z możliwością regulacji głośności i parametrów obrazu – nagyfelbontású monitor kép és hangszabályozás lehetőségével monitor płaski – lapos monitor Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3723 monitoring [1. stała obserwacja i kontrola jakichś procesów lub zjawisk; 2. stały nadzór nad jakimś obiektem chronionym] – monitoring; figyelemmel kísérés monitoringowy, -a, -e [przymiotnik od: monitoring (np. system monitoringowy, raport monitoringowy)] – monitoringmonitorować – monitoringozni, monitoring tevékenységet folytatni; megfigyelni, figyelemmel kísérni monitorować zanieczyszczanie środowiska – környezetszennyezést figyelemmel kísérni monitorowanie – monitorozás; figyelemmel kísérés monitory komputerowe – számítógép monitorok monitory oparte na ciekłych kryształach (LCD) LCD [A hagyományos katódsugárcsöves monitorokat hamarosan ki fogják szorítani a sokkal modernebb technológiát képviselő LCD-monitorok.] monitory telewizyjne – tévé képernyők v. monitorok monitować [przypominać komuś o zaległym zobowiązaniu] – figyelmeztetni, inteni; helyteleníteni, felróni vmit Moniuszko [1. (1819-1872), kompozytor polski. Studia muzyczne u K.A. Freyera w Warszawie, D. Stefanowicza w Mińsku i C.F. Rungenhagena w Singakademie w Berlinie. Od 1840 organista w kościele św. Jana w Wilnie, później dyrygent orkiestry teatru wileńskiego (1848 wystawienie 2aktowej wersji opery Halka; pełna wersja w Warszawie w 1858). Dyrektor i dyrygent warszawskiej Opery, wykładowca w Instytucie Muzycznym. 2. herbu Lubicz (ur. 5 maja 1819 w Ubielu koło Mińska, zm. 4 czerwca 1872 w Warszawie), polski kompozytor, autor pieśni, operetek, baletów i oper przesyconych patriotyzmem i polskimi motywami ludowymi. Powszechnie uznawany za twórcę opery narodowej. Studia muzyczne ukończył w Berlinie w 1840 r. Następnie zamieszkał w Wilnie, gdzie działał jako organista, kompozytor, pedagog i organizator życia muzycznego w mieście. W 1858 r. przenosi się wraz z rodziną do Warszawy, gdzie obejmuje stanowisko dyrygenta opery. Jednocześnie od 1864 r. był wykładowcą w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Zmarł na atak serca w 1872 r. Pogrzeb artysty stał się jednocześnie manifestacją narodową.] – Moniuszko [lengyel zeneszerző, szül. 1819., megh. 1872. Varsóban és Bécsben tanult. Hosszú ideig (1839-től) Vilnában, mint orgonista és zenetár tengette életét, míg - Wersja 01 01 2017. 1858. varsói operai karmester lett. Ő írta az első lengyel nemzeti operát, a Halká-t, melyet 1847. Vilániában hangversenyteremben s ugyanott 1854. a színházban adtak elő. Irt 20 operát, öt balettet, igen sok egyházi zeneművet s 400 dalt.] Moniuszko monizm [1. pogląd w ontologii, według którego natura bytu jest jednorodna; 2. (gr. mónos jedyny) - filozoficzny pogląd według wąskiej definicji uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną (materializm, monizm materialistyczny), duchową (spirytualizm, monizm spirytualistyczny) lub materialnoduchową (np. panteizm, choć nie tylko). Taki monizm jest przeciwstawnym poglądem do dualizmu i pluralizmu. 3. monizm filoz. stanowisko w ontologii, przyjmujące, że natura bytu jest jednorodna, że istnieje tylko jedna substancja (którą jest wg materialistów materia, wg idealistów duch, świadomość); por. dualizm, pluralizm.; 4. doktryna wywodząca ogół swych twierdzeń lub ocen z jednej zasady] – (gör.) monizmus, 1. egyelvűség (azokat a metafizikai elképzeléseket nevezzük monistáknak (görögül, monosz: egy, egyetlen), amelyek csak egyféle szubsztancia létezését fogadják el. Kétféle monizmus ismeretes: a meterialista és az idealista.); 2. a világ jelenségeit egy őselvből v. ősvalóból, ősfolyamatból származtató filozófiai irány; 3. (fil.) Olyan filozófiai felfogás, amely az egész anyagi valóságot eegy alaplétezőre vezeti vissza (ha anyagira, akkor materialista monizmus; ha szellemire, akkor idealista monizmus). mono [związany z jednokanałowym przekazywaniem dźwięków] – mono; 1. egycsatornás hangátvitel [A teljes hanginformációt egyetlen csatornán Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3724 közvetítik. Térhatása értelemszerűen nincs.]; 2. mono [A jel összes hallható információja egyetlen csatornán jut el a hallgatóhoz. Ez az összes hangrendszer alapja.] mono, możno [może] – [Słowniczek języka śląskiego] talán, tán, lehet, meglehet, lehetséges; esetleg; hátha mono- [pierwszy człon wyrazów złożonych mający znaczenie: jeden, pojedynczy] – (gör.) mono-; egy-, egyetlen; magán(szóképző előtag) mono-poste [wym. monopost] [zob. monoposto] – egyszemélyes versenyautó v. sportkocsi monochord [1. prosty instrument składający się z pudła rezonansowego i naciągniętej na nim jednej struny, używany w starożytności i w średniowieczu; 2. prymitywny instrument muz., w którym długość a. napięcie jedynej struny naciągniętej nad rezonatorem można zmieniać, a przez to uzyskiwać dźwięki różnej wysokości; przyrząd fiz. do pomiaru interwałów.] – monokord, egyhúrú hangszer monochrome; czarno-biały {przym. m.}; fotografia czarno-biała {f.} [fot.]; monochrom {m.} [art.] – (ang.) monochrome egyszínű [filmeknél, képernyőknél, nyomtatóknál használatos kifejezés az "egyszínű" (pl. fehér-fekete) kivitel megjelölésére]; monochrom [Egyszínűnek ható kombinációk különböző anyagokból és felületekből, azonos színárnyalatban.] Monochrome Display Adapter (w skrócie MDA) z ang. monochromatyczna karta graficzna. Często też nazywana Monochrome Display and Printer Adapter, MDPA. – MDA Monochrome Display Adapter (monokróm megjelenitő-illesztő) monochromatyczność – egyszínűség; a monokrómia alkalmazása monochromatyczny, -a, -e – monokróm-; egyszínű monochromatyczny monitor – monokróm monitor; fekete-fehér monitor [Működését tekintve az előbb leírt elv szerint működik. A hagyományos fekete-fehér TV-től eltérően vannak típusok, amelyek nem fekete alapra - Wersja 01 01 2017. rajzolnak fehér színnel, hanem fekete alapra zöld vagy borostyánsárga színnel. Ez a szín a képernyő belső felére felvitt bevonat anyagától függ. (Azaz attól, hogy ha elektronsugár éri a festék szemcséket, milyen színű fényt bocsátanak ki.). A monochrom monitorok általában kétféle üzemmódban tudnak dolgozni. Az egyik a karakteres, a másik a grafikus. Az elsőben huszonöt karaktersort, soronként nyolcvan karaktert képesek megjeleníteni. A második esetben vízszintesen 720, függőlegesen 350 pont megjelenítésére alkalmasak.] monochromatyzm, monochromia [stosowanie w malarstwie jednej barwy w różnych odcieniach] – monokrómia (egyszínűség) monocyt [rodzaj leukocytu, komórka pełniąca rolę obronną w miejscowych stanach zapalnych] – (gör.) monocyta; (orvosi) nagy fehér vérsejt monocyty [grupa leukocytów (5-8% wszystkich krwinek białych). Dojrzałe monocyty nazywa się makrofagami.] – (gör.) monocyták; (orvosi) nagy fehér vérsejtek monocytowy, -a, -e – monocitamonodia [1. śpiew jednogłosowy, wykonywany solowo lub chóralnie; 2. jednogłosowa melodyjna recytacja tekstu; 3. monodia typ muzyki opartej wyłącznie na melodii wykonywanej unisono, niekiedy na tle współbrzmień akordowych.] – monodia, egyes ének monodyczny, -a, -e – monodiamonodram, monodramat (gr. mónos- jedyny; dráma -dramat) [1. utwór dramatyczny, w którym występuje tylko jeden bohater. Monolog bohatera może być skierowany do publiczności teatralnej lub do wyimaginowanego odbiorcy -nieobecnego na scenie. 2. monolog inscenizowany, utwór scen., w którym występuje tylko jeden aktor; 3. utwór dramatyczny, w którym występuje jeden aktor] – monodráma [olyan színjáték, melynek egyetlen előadója egy, két vagy több szerepet személyesít meg. Eredete a középkori színjátszásba nyúlik vissza, amikor vándormuzsikusok, vándorló előadók állandó épület és valódi színházi élet híján, sűrű maszkváltással több szerepet is eljátszottak. Később a 18. század francia és német színjátékkultúrájában tűnik fel újra ez a típus. A modern színjátszásban az abszurd irányzatok kedvelik, mint olyan műfajváltozatot, amely a valóságos konfliktusok, az emberek közötti kommunikáció hiányáról, lehetetlenségéről tanúskodik] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3725 monofagizm (gr. mónos – jedyny, phageín – jeść), jednożerność [najwyższa forma specjalizacji pokarmowej organizmów, polegająca na spożywaniu jako pokarmu – we wszystkich lub przynajmniej w jednym stadium rozwoju – organizmów jednego tylko gatunku lub kilku gatunków spokrewnionych. Np. koala (Phascolarctos cinereus) zjada wyłącznie liście eukaliptusów (Eucalyptus). Organizmy o takiej specjalizacji pokarmowej nazywane są monofagami (łac. monophaga). Występują najczęściej wśród owadów roślinożernych (często są to szkodniki) i pasożytów.] – monofágia; egy meghatározott gazdanövény fogyasztására specializálódás monofilament [włókno ciągłe, zazwyczaj chemiczne, które jest odpowiednie do przetwarzania w produkty tekstylne bez dodatkowego wykończenia] - monofilament [Egyetlen mesterségesen előállított folyamatos szálból álló (tehát nem rövid szálakból font) fonal, ami textilipari technológiákkal önmagában is feldolgozható (szőhető, köthető stb.). V. ö. filament, filamentfonal.] monofizyci [wyznawcy doktryny, że Chrystus jako Bóg-człowiek nie istnieje w dwóch naturach, bo natura boska zupełnie pochłonęła ludzką; zorganizowani w 3 grupach: syryjskiej, ormiańskiej (obie od VI w.) i egipskiej] – (gör.) monofiziták [eretnekek, akik Krisztusban csak egy istenemberi, nem pedig külön isteni és emberi természetet tanítottak s hittek; a tévely szerzőjétől eutichianoknak is neveztettek. Eutychies, Konstantinápoly mellett egy kolostor archimandritája, Krisztus a természet kétféleségét tagadta, állítva, hogy benne minden emberi az isteni lényében olvadt föl, s vele elkülönözetlenül egy természetté lett.] monofizytizm – (gör.) monophysitismus; monofizitizmus; Jézusnak csak egy (istenemberi) természetet tulajdonító eretnek felfogás [Az óegyházban elvetett tévtanítás, amely szerint Krisztusban az isteni és emberi természet egy (isteni) természetté egyesül.] monofobia [1. lęk przed samotnością; 2. lęk przed samotnością występujący u kosmonautów i lotników w czasie długotrwałych lotów] – (gör.) monofóbia; félelem az egyedülléttől monofobiczny, -a, -e – monofóbiás; az egyedüllétől félő ember - Wersja 01 01 2017. monofonia [to najstarszy sposób zapisu i odtwarzania nagrań audio.] – (gör.) (zene) monofónia; egyhangúság; egyszólamúság monofoniczny, -a, -e – (zene) monofónikus, monofon [olyan hangszerre mondjuk, mely maximum egyidejűleg egy hang megszólaltatására képes. A legtöbb régi analóg szintetizátor ilyen volt.] monoftong (gr. mono 'jeden' i phthóngos 'dźwięk') [1. pojedyncza samogłoska; 2. to prosta samogłoska bez zmiany jakości (np. "u", "a") w przeciwieństwie do dyftongów (np. niemieckie "au", "ei"). Między monoftongami mogą istnieć różnice ilościowe (krótkie i długie samogłoski) i jakościowe (stopień otwarcia, zaokrąglenie warg). Dwuwymiarowego przedstawienia dostarcza trójkąt samogłosek. Monoftongi jak wszystkie dźwięki podlegają w podczas rozwoju języka różnorakim zmianom fonetycznym. Mogą powstawać w wyniku monoftongizacji z dyftongów lub znikają z systemu w wyniku dyftongizacji.] – (nyelvtan) monoftongus (egyelemű magánhangzó (ellentétben a kettőshangzóval, a diftongussal) monoftongiczny, -a, -e – monoftongusos monogamia [1. małżeństwo jednego mężczyzny z jedną kobietą; 2. współżycie płciowe samca z jedną samicą; 3.jednożeństwo, małżeństwo jednego mężczyzny z jedną kobietą (por. bigamia, poligamia); współżycie płciowe samca z jedną samicą;] – (gör.) monogámia; egynejűség, ill. egyférjűség [olyan házastársi kapcsolatot jelöl a szó, amelyben nincs helye harmadik személynek. A régi időkben a zsidó, és a mohamedán kultúrában elfogadott volt a bigámia (kétnejűség) valamint a poligámia (többnejűség)is.] monogamista [1. mężczyzna żyjący w monogamii; 2. samiec współżyjący płciowo z jedną samicą], monogamistka [kobieta posiadająca tylko jednego partnera (męża); antonim do bigamistki i poligamistki] – monogám; egy házastárssal élő (ffi/nő) monogamiczny, -a, -e [posiadający jednego partnera płciowego lub jednego małżonka] – (gör.) monogám, egynejű, ill. egyférjű; a monogámián alapuló monogenes (μονογενήσ) [Okazuje się jednak, że nie jest tak do końca. Przez błędne tłumaczenie greckiego monogenes w J 1,18 wymowa tego wersu została zaciemniona, ponieważ na podstawie naszych tradycyjnych przekładów Nowego Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3726 Testamentu przyzwyczailiśmy się, że widzimy właśnie słowo "jednorodzony" jako tłumaczenie monogenes w tym wersie, co w efekcie kończy się określeniem Jezusa za pomocą zbitki "jednorodzony Bóg". — Tekst grecki (Textus receptus): θεον ουδεις εωρακεν πωποτε ο μονογενης υιος ο ων εις τον κολπον του πατρος εκεινος εξηγησατο; Biblia Warszawska: Boga nikt nigdy nie widział, lecz jednorodzony Bóg, który jest na łonie Ojca, objawił go.] – monogenes (μονογενήσ); egyszülött [A jánosi iratokban Jézus egyedülvaló istenfiúságának kiemelése a keresztyének istenfiúságával szemben. — Istent nem látta soha senki, az Egyszülött Fiú nyilatkoztatta ki, aki az Atya ölén van. (Ján. 1,18)] monogeneza (mono- + geneza – gr. génesis ‘pochodzenie’) [1. jednorodność pochodzenia. 2. biol. teoria pochodzenia wszystkich organizmów od jednego lub od jednego typu komórki. 3. typ rozwoju prostego w jednym stadium. 4. monogenizm; 5. wspólne pochodzenie jakichś zjawisk, rzeczy lub osób] – (gör.) monogenezis; (élővilág) több mai fajtát egyetlen közös őstől származtató elmélet; egy-nemzés, vagyis az az elmélet, mely szerint az egész emberi nem egyetlen ősember-pártól származik; (nyelvtan) a világ valamennyi nyelvét egyetlen ősnyelvre visszavezetni próbáló elmélet monogeniczny, -a, -e – monogénes [(biol) Az orvosi genetikában azokat a kórképeket nevezik monogénesnek, amelyekben a betegség oka egyetlen gén mutációja. Természetesen nemcsak betegség, bármely tulajdonság nevezhető monogénesnek, amennyiben azt egyetlen gén határozza meg.] monogonia [rozród bezpłciowy, gdy nowy organizm rozwija się z części organizmu matczynego; obejmuje rozmnażanie przez podział, pączkowanie (jamochłony), tworzenie gemul (gąbki).] – (gör.) monogónia; (élővilág) ivartalan szaporodás (osztódás, sarjadzás stb.) monografia [1. praca naukowa poświęcona jednemu zagadnieniu, jednej epoce, życiu lub twórczości jednej osoby itp.; 2. praca nauk., poświęcona jednemu zagadnieniu, jednemu działowi nauki, jednej osobie, miejscowości, epoce itp.] – (gör.) monográfia; részlettanulmány; vmely szűkebb tárgyra vonatkozó kérdést kimerítően tárgyaló tudományos mű - Wersja 01 01 2017. monograficznie – (gör.) monografikusan; monográfia jellegűen monograficzny, -a, -e – (gör.) monografikus; monográfia jellegű; részlettanulmányi, részlettanulmány-, monogram [1. jedna a. kilka ozdobnie powiązanych liter, zazw. inicjałów imienia i nazwiska; 2. (z gr. monos, pojedynczy oraz gramma, znak, litera) litera lub kilka liter powiązanych kompozycyjnie, stosowanych jako podpis lub znak własności (wyszywanych na pościeli i ubraniach, nanoszonych na sprzętach, drukowanych). Literami monogramu są inicjały osoby lub nazwy firmy. Litery monogramu powinny być ozdobne, jednak w sposób umiarkowany, ponieważ naczelną cechą monogramu jest jego czytelność, a dopiero potem ozdobność.] – (gör.) monogram; a név rövidítése annak kezdőbetűivel; a név összefűzött kezdőbetűi Szent István okmányain látható aláírás szimbolizálva az apostoli keresztet valamint a "Stephanus Rex" kezdőbetüit monohydrat – monohidrát monohydratowy, -a, -e – monohidrát monokauzalizm [1. uznawanie jedynej przyczyny sprawczej jako czynnika rozwoju dziejowego oraz przemian społecznych i politycznych; 2. upatrywanie wyłącznej, jedynej przyczyny sprawczej jako czynnika rozwoju dziejowego i przemian form społecznych i polit.] – monokauzalitás; monokauzalizmus monokauzalny, -a, -e – monokauzális; egy ok által kiváltott Halter O-ring Monokini monokini [1. damski kostium plażowy składający się z samych majtek; 2. żart., topless, damski kostium kąpielowy bez górnej części zasłaniającej piersi (twórcy tej nazwy fanaberyjnie potraktowali człon mono- jako kontrastujący z bi- w wyrazie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia bikini (zob.), jak gdyby owo bi- znaczyło w nim 'dwu-').] – monokini; egyrészes női fürdőruha; azaz csak nadrág melltartó nélkül (a mono-előtag és a bikini szó összevonásából; vö. topless) 3727 Kelly Brook monokl [1. soczewka na jedno oko, noszona w XIX w., głównie dla elegancji; 2. najprostszy obiektyw jednosoczewkowy; 3. szkło optyczne na jedno oko (dawn. modne u mężczyzn). 4. szkiełko noszone na jednem oku; 5. przyrząd optyczny służący do korekty wad wzroku lub uzyskania określonego wyglądu, rodzaj ozdoby. Jest to rodzaj okularów na jedno oko, utrzymywanych na miejscu i we właściwej pozycji dzięki ciasnemu osadzeniu w okolicy oczodołów, tak, że górna krawędź monokla oparta jest o łuk brwiowy od jego wewnętrznej strony, zaś dolna podtrzymywana jest przez fałdek skóry oczodołu. Monokl często bywał przymocowany na łańcuszku do kieszeni kamizelki fraka, tzw. wizytki. 6. rodzaj przyrządu optycznego poprawiającego ostrość widzenia lub używanego jako ozdoba twarzy. Była to jedna okrągła soczewka, osadzona ciasno pomiędzy łukiem brwiowym a dolną częścią oczodołu. Zwykle przypinano go do kieszeni fraka na długim łańcuszku.] – (fr.) monokli, félszemüveg; keret és szár nélküli, félszemre való szemüveg monokromatyczny, -a, -e – (gör.) monokromatikus, egyszínű [monokromatyczny światło: egyszínű fény] monokular (lornetka) – (gör.-lat.) monocular; egy szemre való (optikai eszköz v. távcső) monokultura [1. system rolniczy polegający na wieloletnim uprawianiu na tym samym obszarze roślin jednego gatunku; też: - Wersja 01 01 2017. gatunek roślin uprawianych tym systemem; 2. teren takiej uprawy; 3. wieloletnie uprawianie jednego tylko produktu rolnego na danym obszarze] – (gör.+lat.) monokultúra; (mezőgazdaság) ugyanazon növény huzamos termesztése vmely adott földterülete; egyes termékek egyoldalú termelése; egyoldalú mezőgazdaság monokulturowy, -a, -e – monokultúrás monolatria [1. oddawanie czci wyłącznie jednemu lokalnemu bóstwu, ale bez negowania bóstw czczonych przez inne ludy; 2. kult jednego spośród wielu bogów; 3. (z gr. monos - "jedyny" + latreía - "służba bogu") - oddawanie czci boskiej wyłącznie jednemu bóstwu, bez zwalczania i zaprzeczania istnienia bóstw czczonych przez innych. Jest to pośredni etap rozwoju religii między politeizmem a monoteizmem. Monolatria występowała w kulturach wschodu od starożytności.] – monolatria [egyistentisztelés, ami nem zárja ki, hogy több isten létét is feltételezi] monolit [1. jednolity blok kamienny; też: rzeźba lub element architektoniczny wykonane z takiego bloku; 2. coś, co stanowi jednolitą, zwartą i spójną całość; 3. o człowieku, którego charakter i postępowanie nie ulega zmianie; 4. posąg, obelisk itp., wyciosany z jednego bloku kamiennego.] – (gör.) monolit (egyetlen kő); egy darabból vésett kőemlék, emlékkő, kőoszlop; (átv.) monolitikus, egységes, hatalmas monolitycznie – monolitikusan monolityczność, monolitowość – monolitikusság monolityczny, monolitowy, -a, -e – egy kőből faragott monolog [1. to wypowiedź jednego podmiotu, będąca całością znaczeniową i formalną, w przeciwieństwie do dialogu, składającego się z wypowiedzi niesamodzielnych; 2. dłuższa wypowiedź postaci scenicznej a. powieściowej] – (gör.) monológ; (színház) magánbeszéd, magánjelenet; a színpadon szereplő személy beszéde önmagához v. a közönséghez; önmagában folytatott beszéd Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3728 monologista – monológszavaló monologować, monologizować [mówić przez dłuższy czas, nie dopuszczając innych do głosu, lub wygłaszać monolog na scenie] – (gör.-ném.) monologizálni; magában beszél, magánjelenetet mondani v. előadni monoman – (gör.) rögeszmés ffi; vmilyen rögeszme rabja, megszállottja monomania [1. chorobliwe opanowanie umysłu przez jedną myśl lub ideę; 2. chorobliwe opanowanie umysłu przez jedną myśl, ideę, przedmiot] – (gör.) monománia; rögeszme, kényszerképzet; beteges hóbort [elmebaj, mely különösen terheltségi elmezavarban szenvedő egyéneknél lép fel s nem különálló betegség, hanem egy alapbántalomnak időnkint jelentkező tünete. Ilyen az u. n. kleptomania, lopási kényszereszme v. rögeszme, mely leginkább nehézkórosoknál található; a pyromania, gyujtogatási kényszereszme, mely főleg alkoholistáknál; a gyilkolási kényszereszme, mely főleg a nemi élet elmebeli zavarai alapján; az öngyilkossági monomania, mely terheltségi búskomorságnál s üldöztetési tébolynál; a diptomania, iszákossági kényszereszme, mely neuraszteniás vagy hiszteriás egyéneknél jelentkezik többnyire s ide tartozik az erotomania v. kórosan fokozott nemi ösztön, mely természetes v. természetellenes úton keresi kényszererővel kielégítését s a leggyakoribb a dühösségben, idiotizmusban v. terjedő butaság szenvedőknél] monomeryczne ciała – monomer testek monomeryczny, -a, -e – (gör.) monomer; (vegytan) polimerizálható egyszerű molekulákból álló monometalizm [1. to system pieniężny kruszcowy, w którym funkcję pieniądza pełni jeden kruszec np. złoto lub srebro; 2. monometalizm system pieniężny, w którym środkiem płatniczym jest jeden kruszec (złoto a. srebro)] – (gör.) monometalizmus, monometallizmus; (közg.) egyetlen nemesfémre, mint értékmérőre alapított pénzrendszer mononukleoza [1. wirusowa choroba zakaźna; 2. (zakaźna), monocytoza, choroba Fiłatowa, gorączka gruczołowa, med. choroba układu białokrwinkowego, pochodzenia wirusowego; 3. to ostra choroba wirusowa, która raz przebyta daje odporność na całe życie. Sprawca choroby - wirus Epsteina-Barr w największym stężeniu występuje w ślinie i to właśnie kontakt ze śliną chorego jest "zaczynem" choroby.] – (vegytan) mononukleozis - Wersja 01 01 2017. mononukleoza zakaźna (łac. Mononucleosis infectiosa, inne nazwy: gorączka gruczołowa, angina monocytowa, choroba Pfeiffera, choroba pocałunków) [to zakaźna choroba wirusowa występująca najczęściej w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania] – Mononucleosis infectiosa [A Pfeiffer-féle mirigyláz, vagy csókbetegség (tudományos nevén Mononucleosis infectiosa) egy herpesz vírus okozta fertőző betegség, amely elsősorban serdülőket és fiatal felnőtteket érint. A fertőzés cseppfertőzéssel és közvetlen érintkezés, különösen csók vagy csoportos vízipipázás útján terjed. A betegséget az Epstein-Barr vírus okozza, de a citomegalovírus is hasonló tünetekkel járó elváltozásokat hoz létre. A vírus elsősorban a B–limfocitákban szaporodik. A szervezet humorális (vírusfehérjék elleni antitestek termelése) és celluláris immunválasszal (főleg citotoxikus T–limfocitákkal) is védekezik.] monoplegia [1. porażenie jednej kończyny lub jej części; 2. med. porażenie (części) jednej kończyny] – monoplegia, hűdés monomorficzny, -a, -e – monomorf monoplan [1. daw. samolot mający jedną parę skrzydeł nośnych; 2. Jednopłat - typ konstrukcji samolotu lub szybowca, który jest wyposażony w jeden płat nośny (dwa skrzydła). Ten układ charakteryzuje się najmniejszym oporem czołowym oraz najmniejszą masą z pozostałych układów (dwupłat, trójpłat).] – (gör.+lat.) monoplan; egyfedelű repülőgép monopol (z grec. monos – jeden i poleo – sprzedaję) czyli handel wyjątkowy, jednej osobie służący [1. wyłączne prawo do produkcji lub handlu w jakiejś dziedzinie; też: przedsiębiorstwo mające takie prawo; 2. czyjeś wyłączne prawo do czegoś; 3. «sytuacja rynkowa, w której jedyny istniejący lub dominujący sprzedawca może ustalać dogodną dla siebie cenę i wielkość produkcji; 4. gra planszowa, w której gracze kupują i sprzedają nieruchomości, dzierżawią je i najmują, w celu wzbogacenia się i doprowadzenia przeciwników do bankructwa; 5. pot. sklep z napojami alkoholowymi lub napój Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3729 alkoholowy; 6. to struktura rynkowa; 7. wyłączne prawo do produkcji a. handlu w jakiejś dziedzinie, przysługujące osobie, grupie a. państwu; przedsiębiorstwo posiadające takie prawo;] – (gör.) monopólium; monopol helyzet; (közg.) egyedáruság; kizárólagos jog, egykéz; kiváltságos, kivételezett helyzet; nagytőkések egyesülése a termelés és az árak korlátlan irányítására, a piac kizárólagos uralmára, a bérek önkényes megszabására; (átv.) kivételes jog, kiváltság; kiváltságos, uralkodó helyzet monopol bankowy – bankmonopólium monopol bilateralny – bilaterális monopólium monopol branżowy – ágazati monopólium monopol celny – vámmonopólium monopol handlowy – kereskedelmi monopólium monopol handlu zagranicznego – külkereskedelmi monopólium monopol kapitału – tőkemonopólium monopol międzynarodowy – nemzetközi monopólium monopol państwowy – állami monopólium v. egyedárusítás monopol pełny – teljes monopólium monopol karbowy – pénzügyi monopólium monopol magnetyczny [1. hipotetyczna cząstka elementarna mająca tylko jeden biegun magnetyczny; 2. hipotetyczna cząstka wprowadzona w 1931 [Dirac P.A.M., Proc. Roy.. Soc., A133, 60 (1931)] przez Paula Adriena Maurice'a Diraca, posiadająca tylko jeden biegun magnetyczny. Jej istnienie przewidują niektóre teorie wielkiej unifikacji.] – (ang.) magnetic monopole; mágneses monopólus [az sztatikus elekromossággal analóg módon elképzelt leírása a mágnesességnek. Eszerint az elektromos töltéshez hasonlóan olyan részecske, amelyik csak az egyik „mágneses pólust” hordozza. A mágneses monopólus utáni kutatás napjainkban is folyik] monopol prasowy – sajtómonopólium monopol przemysłowy – ipari monopólium monopol skarbowy [prawnie zastrzeżona na rzecz państwa wyłączność produkcji i obrotu niektórymi artykułami] – adómonopólium monopol skupu – felvásárlási monopólium monopol spirytusowy – szeszmonopólium monopol tytoniowy – dohánymonopólium; dohányjövedék monopol wylutowy – valuta-monopólium monopol zapałczany – gyufaegyedárusítás - Wersja 01 01 2017. monopolista [przedsiębiorstwo zajmujące dominującą pozycję na rynku] – (gör.) monopolista; nagytőkés; (keresk.) egyedárusítási joggal rendelkező személy, társaság; (átv.) kivételezett, kizárólagos jogokat élvező személy v. társaság monopolistyczny, -a, -e – (gör.) monopolisztikus; monopóliumon alapuló; monopol-; monopóliummal kapcsolatos, rá vonatkozó monopolizacja, monopolizm [1. wprowadzanie monopolu na coś; 2. opanowanie rynku przez jednego dominującego sprzedawcę; 3. proces powstawania monopoli w wysoko rozwiniętej gospodarce kapitalistycznej, będący efektem koncentracji kapitału i produkcji] – monopolizáció; monopolizálás monopolizować [1. wprowadzać monopol na coś; 2. mieć monopol na coś lub zajmować dominującą pozycję na rynku; 3. wywierać na coś decydujący wpływ dzięki swojej uprzywilejowanej pozycji] – (gör.) monopolizálni; monopóliumot szerezni, monopóliummá változtatni; kisajátít (jogot, tevékenységet); saját, kizárólagos monopóliumának tekint vmit; egyedül árulni v. bírni; kizárólagos jogokat szerezni v. élvezni; monopóliumként rendelkezik vmivel, monopóliumként élvez vmit; kisajátítani, lefoglalni; monopólium tulajdonává tesz; vállalatot, üzemet bekebelez, önállóságát megszünteti monopolizowanie – monopolizálás monopolizowanie kapitału – tőke monopolizálása monopolka – (közb.) pálinka monopolowy, -a, -e – monopol-, egyedárusági, monopolówka, monopolka [pot. wódka kupowana w sklepie, w odróżnieniu od samogonu pędzonego nielegalnie] – (közb.) pálinka monoposto [jednoosobowy samochód wyścigowy] – egyszemélyes versenyautó v. sportkocsi (np. Ferrari F2004) monopteros [. w architekturze klasycznej: okrągła budowla bez ścian, z kolistą kolumnadą wspierającą dach] – (gör.) monopteros [egyetlen oszlopsorral kívül körülvett (eredetileg görög) körépület]; a barokk építészetben gyakori kertépítmény, gloriett monorym [utwór wierszowany, w którym występuje jeden rym] – bokorrím [több egymás utáni sor rímel egymással]; csoportrím monosacharydy [Cukry proste (inaczej: monosacharydy) – węglowodany w których strukturze występuje tylko jeden pierścień Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3730 cykliczny, zawierający od 3 do 7 atomów węgla. Wszystkie cukry proste łatwo krystalizują i są rozpuszczalne w wodzie. Są substancjami bezwonnymi, bezbarwnymi, na ogół charakteryzują się słodkim smakiem, choć np. β-D-mannoza jest słodko-gorzka.] – monoszaccharid, monoszaharid [A két monoszaharid a glükóz, azaz szőlőcukor és fruktóz, azaz gyümölcscukor.] monoskop [lampa do przetwarzania nieruchomego obrazu na ciąg sygnałów elektrycznych] – (gör.) monoszkóp; (távközlés) a TV készülékek beállítására szolgáló elektroncső; az e cső sugározta ábra az MTV első monoszkópja monostych [myśl, sentencja wyrażona w jednym wersie; jednowiersz] – (gör) monosztichon; egysor monosylaba [1. wyraz składający się z 1 sylaby (zgłoski); 2. krótka, lakoniczna wypowiedź; 3. fr. monosyllabe, wyraz jednosylabowy; 4. wyraz składający się z jednej sylaby] – egytagú szó monoteista [wierzący w jednego boga; zwolennik monoteizmu] – (gör.) monoteista; egyistenhívő monoteistyczny, -a, -e – monoteista, egyistenhívő monoteizm [1. wiara w istnienie jedynego Boga; 2. jedynobóstwo, wiara w jednego Boga; 3. (z gr. μόνος monos - "jedyny" + θεός theos - "bóg"; jedynobóstwo) – wiara w istnienie jedynego Boga i w przeciwieństwie do henoteizmu wykluczający istnienie jakichkolwiek innych istot boskich. Przeciwieństwem monoteizmu jest politeizm.] – (gör.) monotheizmus; monoteizmus; egyistenhit monoteletyzm (od stgr. μόνος monos "jedyny" i θέλω thelo "chcę, mam wolę") [pogląd w teologii chrześcijańskiej z VII w., według którego Chrystus, zarówno w swojej naturze boskiej, jak i ludzkiej, kierował się jedną wolą.] – (gör.) monotheletismus; monoenergetizmus vagy monothelétizmus (görög monosz – egy, valamint thelô – akarni) [1. egy keresztény tan, amely szerint Krisztusnak két természete van - egy isteni és egy emberi - de csak egy akarata. Jézus - Wersja 01 01 2017. Krisztus önálló személy ugyan, de akarata teljesen Isten kezében van. Hérakleiosz bizánci császár és Szergiosz pátriárka részben belpolitikai okokból ezen fontos vallási vitának a végére is pontot kellett tegyenek. Megegyeztek abban, hogy a vita Jézus Krisztus emberi ill. isteni természtéről alapvetően lényegtelen, mert a végeredmény ugyanaz, a természetéből ill. természeteiből eredő energia egy és ugyanaz. 2. Óegyházi tanítás, amely szerint Krisztus két természetében csak egy (isten-emberi) akarat lakozott.] monotematyczność – (gör.) monomtematika; egytémájúság, monotonia [brak urozmaicenia lub niezmienność granicząca z nudą] – (gör.) monotónia; (zene) egyhangúság; (átv.) egyhangúság, unalmasság monotoniczny, -a, -e – (gör.) monoton; (zene) egyhangú, egyforma; (átv.) változatosság nélküli, unalmas; (mennyiségtan) állandóan növekvő v. csökkenő (függvény) monotonistyczny, -a, -e [np. charakter a. film monotonistyczny] – monotonisztikus monotonnie – egyhangúan, (átv.) unalmasan monotonność – egyhangúság monotonny, -a, -e [jednostajny, nie urozmaicony] – monoton, egyhangú (unalmas) monotonna praca – egyhangú, monoton munka monotonny turkot młockarni – a cséplőgép egyhangú zúgása monotyp [1. w czasach tradycyjnego zecerstwa była to poligraficzna maszyna odlewnicza służąca do składu tekstu poprzez automatyczne odlewanie go w postaci pojedynczych czcionek, ułożonych w takiej kolejności, jak w tekście. 2. druk. maszyna do składania i odlewania każdej czcionki oddzielnie] – (ang.) monotype, (nyomdászat) monotip-szedőgép; szedési eljárás, amely lehetővé teszi az egyes betűk egyenkénti öntését és kicserélését monotypia (gr. monos = jeden, typos = odbicie) [1. technika ręcznego odbijania na zwilżonym papierze rysunku, wykonanego uprzednio wolno schnącymi farbami na płycie szklanej lub metalowej; też: rysunek wykonany tą techniką; 2. artystyczna technika graficzna wyróżniająca się tym, że pozwala na uzyskanie tylko jednej odbitki.] – (nyomdászat) monotypia Mons pietatis (mons Christi, depositum Apostolorum) [(u Zygmunta Glogera) po polsku: góra pobożna, bank pobożny, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3731 komora potrzebnych, lombard dobroczynny, dający ubogim pożyczkę pieniężną na zastawione fanty za drobną opłatą, pokrywającą tylko koszta utrzymania instytucyi. Pierwszą myśl do tego na Zachodzie miał podać żyjący w XV w. błog. Barnaba, bernardyn z Perugii. O dalszym rozwoju w XV i XVI w. podobnych montes pietatis podaje niektóre szczegóły polska Encyklopedja kościelna w tomie XV, str. 62 – 65. Ks. Piotr Skarga, powracając z Rzymu do Polski, postanowił podobne bractwa i banki zaszczepić na ziemi ojczystej.] Mont de piété (franc., ejtsd: mon dö pieté, lat. mons pietatis) [igy nevezték a középkorban főleg az egyház által az uzsora elleni védelem céljából alapított zálogházakat. A takarékpénztárakat is gyakran e néven nevezték.] monsignore [franc. mon „mój” + wł. signore „pan”; tytuł kapelanów, szambelanów i prałatów papieskich; syn. monsinior, msgr] - (ol.) monsignore; a középkorból fennmaradt cím az olaszoknál: a rk. főpapok megszólítása Monstera dziurawa (Monstera deliciosa) [gatunek rośliny występujący w tropikalnym lesie równikowym od południowego Meksyku po południową Panamę.] – Könnyező pálma (Monstera deliciosa) Monstrancja (od monstrare – pokazywać; tabernaculum albo monstratorium) [1. w liturgii katolickiej: złote lub srebrne naczynie, służące do wystawiania hostii i noszenia jej podczas procesji; 2. (z łac. Ostensorium) przedmiot liturgiczny w chrześcijaństwie do umieszczania w nim konsekrowanej Hostii, używany podczas nabożeństw do wystawiania Najświętszego Sakramentu, adoracji, błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem oraz w czasie procesji eucharystycznych. Najbardziej znaną procesją eucharystyczną jest procesja Bożego Ciała. 3. Tak nazywa się naczynie święte, w którem się wystawia N. Sakrament. 4. ozdobne, drogocenne naczynie liturgiczne, w którym wystawia się Najświętszy Sakrament do publicznej adoracji lub na procesję eucharystyczną; 5. Monstrancja (monstrantia vasa) czyli ostensorium jest to naczynie do wystawiania i obnoszenia uroczystego przenajświętszego Sakramentu, oraz do błogosławienia nim. Stosownie do tego celu, monstrancja jest przyrządem, otoczonym promieniami, dozwalającym widzieć Hostię przenajświętszą przez - Wersja 01 01 2017. szkło. 6. ] – (lat.) monstrancia, (vallás) szentségtartó, szentségmutató, amelyben az Oltáriszentséget imádásra kiteszik v. körülhordozzák [1. Szentségtartó, úrmutató, mely az Oltáriszentség kitételére és körmeneteken való hordozására szolgál. Díszítettsége mindig az adott kor szokásának megfelelő. 2. Szentségmutató, díszes tartó a római katolikus egyházban, amelyben két üveglap közé a lunula-ra helyezik a szentelt ostyát, hogy a hívek láthassák és imádhassák.] Naczynie liturgiczne służące do ukazywania Ciała Pańskiego wiernym, w celu Jego adoracji, a także błogosławienia Nim. Swoją formę zawdzięcza relikwiarzom, stąd najstarsze monstrancje, które powstały w średniowieczu (kiedy w 1264 r. ustanowiono uroczystość Bożego Ciała), mają kształt wieżyczek lub gotyckich kościołów.Późniejsze, barokowe monstrancje przypominają słońce otoczone promieniami, czasem krzyż, krzew róży lub serce. Te typy monstrancji najczęściej występują w naszych kościołach. Zabytkowe monstrancje bywają niekiedy bardzo duże, przekraczając wysokość 1 m. Najstarsza polska jest monstrancja ufundowana przez Władyslawa Jagiełłę, dla konwentu karmelitów w Poznaniu (znajduje się w kościele Bożego Ciała) Składa się ona: - z podstawy szerokiej, podobnie jak puszki, - z łodygi, tj. słupka, w środku swej wysokości mającego trzon, czyli rękojeść dogodną do trzymania w ręku, - z korpusu czyli wieńca, z promieniami wokoło, wewnątrz którego umieszcza się melchizedech, - z krzyżyka na wierzchu. monstrualnie – szörnyűségesen, éktelenül, morzalmasan monstrualność – szörnyűség, éktelenség, borzalom monstrualny, -a, -e [olbrzymi, wielki, dużych rozmiarów] – éktelen, torz; szörnyeteg monstrum [1. stwór o wyglądzie budzącym strach lub obrzydzenie; 2. potwór, poczwara, straszydło, dziwoląg] – (lat.) monstrum; torzalak, szörny, szörnyeteg, torzszülött; (átv.) idomtalan, ormótlan építmény, szerkezet stb. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3732 monsun [1. wiatr o zmieniającym się okresowo kierunku, wiejący latem od oceanu, w zimie od lądu; 2. zmienny wiatr wiejący głównie na obszarach podzwrotnikowych latem od oceanu, w zimie od lądu; 3. muson, (z grec. zmienny) układ wiatrów, które zmieniają swój kierunek na przeciwny w zależności od pory roku. Rozróżnia się: monsun letni (morski) z pogodą deszczową, związaną z niskim ciśnieniem nad lądem i wysokim nad morzem, oraz monsun zimowy (lądowy) z pogodą suchą, spowodowaną wysokim ciśnieniem nad lądem i niskim nad morzem.] – (arab→portug.) monszun (szél); tengerpartokon, különösen az indiai és keletázsiai partokon fellépő, az évszakoknak megfelelően v. a tenger v. a szárazföld felől fújó állandó jellegű szél monsunowy, -a, -e – monszunMontagnac [miękki, gęsta, ciężka wełniana tkanina, z lekko karbowaną powierzchnią, która tworzy małe pęczki; produkowana na maszynach tkackich wzorujących. Jest tkana z przędzy czesankowej, często z wykorzystaniem wełny kaszmirowej lub wełny wielbłądziej, poprzez technikę tkania trój - wątkowego. Stosowana na damskie i męskie płaszcze zimowe. Nazwa pochodzi od wynalazcy splotu zastosowanego] – Montagnac [Nehéz, vastag, puha gyapjú típusú szövet, a felületét finom szálcsomók borítják, amit forgó kefékkel hoznak létre (ratinírozás). Kártolt fonalból állítják elő, gyakran kasmírgyapjú vagy teveszőr bekeverésével, két lánc-és három vetülékrendszerrel készült kettős szövetként. Télikabátokat készítenek belőle. Nevét első készítőjéről, a francia Montagnacról (ejtsd: montanyak) kapta, aki először használt kasmírgyapjúval vagy teveszőrrel kevert fonalakat.] montanizm (naz. Montanus, założyciel ruchu religijnego, II w.; inaczej zwany herezją Frygijczyków) [1. ruch religijny powstały we Frygii ok. 150 r. noszący imię od swojego założyciela Montana. Montanizm cechował się rygoryzmem i millenaryzmem. 2. ruch religijny z II w.; głosił rychłe przyjście Chrystusa; krytykowany przez Kościół przez skrajne rozumienie pobożności; 3. religiozn. ruch chrześcijański założony w II w. we Frygii przez Montanusa, który ogłosił się objawionym posłannikiem Ducha Świętego, propagował wartości ascezy i mistycznej ekstazy, przepowiadał także bliskie ponowne nadejście Chrystusa i koniec świata; m. jako herezja został w - Wersja 01 01 2017. poł. VI w. całkowicie zakazany przez Justyniana.] – montanizmus [1. eretnek karizmatikus mozgalom Kis-Ázsiában a 2-3. században. - Elindítója, Montanosz (róla a ~ elnevezés) megtérése előtt Kübelé istennő beavatottja volt Pepuza városában (Frígia). Tanításában a zsidó apokaliptika elemei is föllelhetők. Sajátos egyházszervezetet alakítottak ki (a hierarchiába bevonták a nőket is), ami heves tiltakozást váltott ki. Köréhez tartozott Priszka és Maximilla, akik prófétanőkként eksztázisban tolmácsolták a Paraklétosz szavait. 2. A kisázsiai Montanus mozgalma 150 körül; tanítása erősen eszkatologikus és aszketikus elemeket tartalmazott.] Montanunio (European Coal- and Steel Community) – (ném.) Montánunió (1952ben létrejött, a francia, a nyugat-német, az olasz és a Benelux államokbeli szén- és acélipar kartellszerű államközi csúcsszervezete; az Európai Szén- és Acélközösség) montaż, montowanie [1. składanie maszyn, aparatów, urządzeń itp. z gotowych części; 2. zakładanie, instalowanie urządzeń technicznych; 3. łączenie oddzielnych części filmu, audycji itp. w jedną artystyczną, kompozycyjną całość; 4. film, słuchowisko lub przedstawienie teatralne składające się z fragmentów większych utworów; 5. jest łączeniem oddzielnych części w całość. W technice wiąże się to ze składaniem elementów w zespoły konstrukcyjne, a tych w maszyny i urządzenia. Działania montażowe realizowane są w oparciu o dokumentacje techniczną. 6. (budownictwo) w rozumienu budownictwa, to rodzaj robót budowlanych polegających na połączeniu ze sobą gotowych elemtów prefabrykowanych tworzących obiekt budowlany, część obiektu budowlanego, lub wypostażenie trwale z nim związane.] – montázs; (techn.) szerelés, összeszerelés, összeállítás; beállítás, felállítás, felszerelés; (irodalom) összeállítás, válogatás, rendezés, szerkesztés; (műszaki) rajzok, ábrák, képek összeállítása művészi és gondolati egésszé montaż filmowy [techniczna operacja filmowa polegająca na połączeniu co najmniej dwóch kadrów (a dokładniej dwóch oddzielnych ujęć), przy którym ostatni kadr ujęcia poprzedzającego zostaje sklejony z pierwszym kadrem kolejnego ujęcia. Montażem filmowym zajmuje się specjalista zwanym montażystą. Dobrze zrobiony montaż może wpłynąć na oddziaływanie emocjonalne widza nawet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3733 przy słabych jakościowo zdjęciach, czy reżyserii.] – (fr.) montázs; (film) filmvágás, filmösszeállítás; az egyes felvételek összevágása úgy, hogy a film egységes művészi egészet képezzen; az így nyert összeállítás montaż filmu – vágás, montázs Montaż powierzchniowy (ang. Surface Mount Technology, SMT) [sposób montowania podzespołów elektronicznych na płytce obwodu drukowanego. Montaż powierzchniowy zazwyczaj przeprowadzany jest automatycznie. Elementy elektroniczne przeznaczone do montażu powierzchniowego (ang. SMD, Surface Mounted Devices) charakteryzują się niewielkimi wymiarami, maja płaską obudowę i końcówki lutownicze w formie kołnierzy obejmujących końce obudowy. Ze względu na niewielkie fizyczne rozmiary elementów końcówki lutownicze są duże w porównaniu do rozmiaru obudowy.] – SMT Surface-Mount Technology (felületszerelés) [A felületszerelést a legegyszerűbben úgy lehet értelmezni, hogy az alkatrészek és azok rögzítése a panelhez ugyanazon oldalon történik, tehát itt nem különböztetünk meg egymástól alkatrész-, illetve forrasztási oldalt, vagy úgy is tekinthetjük, hogy mindkét oldal alkatrész-, valamint forrasztási oldal is. A felületszerelési technológia lényege, hogy a speciálisan e célra kialakított alkatrészek elektromos kivezetői közvetlenül kapcsolatba kerülnek a panelen kialakított kontaktus felületekkel, az úgynevezett padekkel.] montaż samochodów – autószerelés montażowiec [specjalista w dziedzinie montażu różnorodnych urządzeń, maszyn itp.] – szerelő, gépszerelő montażownia [1. pomieszczenie, w którym dokonuje się montażu filmu, audycji itp.; 2. zob. montownia] – szerelőműhely; vágóterem, montázsterem montażowy, -a, -e – szerelő-, szerelési montażysta [1. specjalista w zakresie montażu filmowego, scenicznego, radiowego; 2. specjalista od montażu filmów, montaży scenicznych, radiowych itp.] – (irodalom) összeállító, rendező, szerkesztő; (film, fényképészet) vágó, montírozó ember montażystka – vágó (nő) monter [1. wykwalifikowany robotnik pracujący przy montażu i naprawie maszyn, instalacji itp.; 2. robotnik pracujący przy montażu i naprawie maszyn, aparatów, instalacji itp.], monterka – (fr.) monteur, - Wersja 01 01 2017. montőr; szerelő (ffi/nő) (jestem monterem, monterką), különösen autóés repülőgépszerelő monter elektryk [zob. elektromonter] – villanyszerelő monter gazowy – gázszerelő monter konstrukcji stalowych – acélszerkezeti lakatos monter radiowy – rádióműszerész, rádiószerelő monterka (praca) – szerelési munka Monteskiusz [Charles Louis de Secondat baron de la Brède et de Montesquieu- Karol Ludwik Monteskiusz (ur. 18 stycznia 1689 w La Brède, zm. 10 lutego 1755 w Paryżu), francuski filozof, prawnik, wolnomularz i pisarz epoki Oświecenia.] – Montesquieu [Charles-Louis de Secondat, La Brède és Montesquieu bárója (1689. január 18. – 1755. február 10.) francia felvilágosodás kori filozófus, író és gondolkodó volt. Az államról kialakult újkori viták tárgyát képező, az alkotmányok megtervezéséhez világszerte használt hatalmi ágak megosztásának elméletéről vált ismertté.] montować [1. składać coś z gotowych części; 2. zakładać, instalować urządzenie; 3. łączyć oddzielne części filmu lub audycji w całość] – szerelni, felszerelni, összeszerelni; összeállítani montować filmu – filmet megvágni montować koło – kereket cserélni montować komputer – számítógépet összeszerelni montować samochód – autót szerelni montowanie – szerelés, összeszerelés, összeállítás montownia – szerelőműhely monument [1. pomnik, posąg, rzeźba, obelisk, wystawiony ku uczczeniu osoby a. wydarzenia; 2. Pomnik dzieło rzeźbiarskie lub rzeźbiarskoarchitektoniczne, wzniesione dla upamiętnienia osoby lub zdarzenia historycznego.] – (lat.) monumentum; emlékmű monumentalizm [monumentalne malarstwo, malarstwo dekoracyjne związane z architekturą. Obejmuje malowidła ścienne (freski, al secco), mozaikę, sgraffito i witraż.] – monumentalizmus monumentalnie – monumentálisan; nagyarányúan, lenyűgözően monumentalność – (lat.) monumentalitás; nagyszerűség, fenségesség; vminek hatalmas, lenyűgöző volta monumentalny, -a, -e [1. późn.łac. monumentalis 'pomnikowy' z łac. monumentum, monimentum 'pamiątka; olbrzymi, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3734 masywny, potężny; zakrojony na wielką skalę; wspaniały; trwały; 2. ogromny, bardzo dużych rozmiarów; 3. zwykle o budowlach lub pomnikach: olbrzymi, potężny; 4. mający trwałą wartość i wielkie znaczenie dla kultury] – (lat.) monumentális; hatalmas, nagyszabású, nagyarányú, nagyvonalú, lenyűgöző, fenséges monument [1. obelisk, rzeźba lub posąg, zwykle dużych rozmiarów, wystawione na pamiątkę jakiegoś wydarzenia lub ku czci zasłużonego człowieka; 2. utrwalone świadectwo czegoś, zwłaszcza tego, co ma dużą wartość i jest godne pamięci] – (lat.) monumentum; jelentős építmény, emlékmű, műemlék mop [szczotka do zmywania podłogi] – felmosó (nyéllel) moped, motorower [pojazd podobny do motoroweru z silnikiem o małej pojemności, ale stosunkowo dużej mocy] – moped (pedállal ellátott legfeljebb 58 cm3-es kismotorbicikli (a motorvelociped szó rövidítése), (dawno) motorvelocipéd; motorkerékpár, robogó, segédmotoros kerékpár moplik [motorower] [Słowniczek języka śląskiego] motor, motorkerékpár mops [1. nieduży pies p–okojowy o kulistej głowie, krótkim pysku i wypukłych oczach; 2. jedna z ras psów należąca do grupy psów do towarzystwa, zaklasyfikowana do sekcji małych psów molosowatych] – (ném.) mopsz, mopszli; kis testű, törpe orrú kutyafajta [egy rendkívül hosszú múltú, valószínűleg kínai eredetű kutyafajta, amely az FCI fajtacsoportok beosztása szerint, a IX. (társasági kutyák) fajtacsoport legnagyobb testű fajtája] mopsi, -ia, -ie – mopsz- - Wersja 01 01 2017. mopsik [zdrobnienie od: mops] – kis mopsz mopsica [samica mopsa] – nőstény mopsz; mopsz szuka mora1 [1. tkanina jedwabna o falisto mieniącym się deseniu; 2. falisty układ włosów na skórze młodych zwierząt; w futrzarstwie: podobny wzór uzyskiwany sztucznie; 3. niepożądany wzór na negatywach lub pozytywach siatkowych; 4. niepożądany wzór w obrazie telewizyjnym; 5. o średniej masie tkanina jedwabna, najczęściej o splocie rypsowym, na którym tworzy się delikatne wzory o wykończeniu mora, które przypominają znaki wodne i marmur. Wykorzystywana na podszewki, wstążki, sukienki, pokrycia meblowe, podszewki walizek. 6. tkanina o splocie płóciennym, jedwabna lub wełniana (rzadziej), której wątek i osnowę stanowią przędze różnej grubości, dzięki czemu deseń tkaniny przypomina słoje drzewa. Zwykle jednobarwna, może być tłoczona w błyszczące wzory. Obecnie najczęściej używana do wyrobu szat liturgicznych, niegdyś popularny materiał na suknie. 7. wzorzysta tkanina o wydatnych, gęstych i równoległych liniach fal, lśniących z każdej strony inaczej; 8. Reprezentantka silnej grupy tkanin z efektem „malowania światłem”. Mora to tkanina jednobarwna, najczęściej jedwabna, obecnie także z włókien chemicznych, z nieregularnymi smugami, przypominającymi słoje przeciętego drzewa, które odbijają światło inaczej niż tło. Ma niezachwianą pozycję w modzie ślubnej i wieczorowej.] – (fr.) moaré; habos selyemszövet, moaré szövet [1. Közepes súlyú, ripszkötésű, selyem típusú szövet, amelyen a speciális moaré kikészítés folytán a fa hosszmetszetéhez, vagy a vízbe dobott kő nyomán kialakuló hullámokhoz hasonló mintázat látható. Ruhák, ruhabélések, szalagok, bútorhuzatok, táskabélések stb. készülnek ilyen anyagból. Az elnevezés a francia "moiré" szóból ered, aminek jelentése: habos]; változó fényű, hullámszerűen mintázott textilfelület v. felület. 2. Változatos fényhatású, hullámos mintázatú (selyem-) szövet. Általában Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3735 selyem vagy acetáton kivitelezett "vízjeles" anyagnak nevezik. Jellegzetes egy hullámjeleket úgy készítik, hogy rávasalnak egy tiszta szövött anyagot egy forró, gravírozott hengerrel, amelyek szétnyomják, illetve összepréselik a szálakat különböző irányba, így alakítva ki a mintát. Ez a kidolgozás eltűnik, ha víz éri az anyagot, így nem alkalmas bútorszövetnek. 3. Eredetileg tiszta selyemből, majd acetátból szőtt, finoman bordázott felületű, hullámzó vízre emlékeztető mintájú anyag. Különleges mintáját úgy kapja, hogy két réteg benedvesített anyagot egymáson kissé elcsúsztatva hengerek között préselnek át. Jellemzően egyszínű, a legelegánsabb bútorszövetek egyike.] mora2 [włoska gra hazardowa, polegająca na zgadywaniu sumy palców, jakie wystawią jednocześnie obaj partnerzy, grający jedną ręką] – olasz hazárdjáták mora3 [czas potrzebny do wymówienia sylaby krótkiej – podstawowy element w klasycznej metryce iloczasowej] – mora [idő-alapegység a verstanban, illetve a hangtanban (fonetika). A latinban a szó jelentése „szünet, késés”, ugyanakkor verstani értelemben az „idő” jelentésű görög kronosz szó fordítására is használták.] Mora sua cuilibet nociva est. – (lat.) Mora sua cuilibet nociva est. (Reg. Iur. 25.) = A késedelem a késedelmeskedőnek ártalmára van. Mora trahit periculum [zwłoka pociąga za sobą (zwiększone) ryzyko, tzn. zwiększa odpowiedzialność dłużnika.] – (lat.) Mora trahit periculum; halasztás kockázatot von maga után (veszély) – nő az adós felelőssége morale (moralność) [1. gotowość do wypełniania obowiązków, znoszenia trudów i niebezpieczeństw oraz poczucie - Wersja 01 01 2017. odpowiedzialności i wiara w sukces; 2. czyjaś postawa moralna] – morál; közszellem, közhangulat, a hadsereg erkölcsi ereje moralista [1. osoba nakłaniająca innych do przestrzegania zasad moralności; 2. myśliciel lub pisarz zajmujący się zagadnieniami moralności; 3. myśliciel, pisarz zajmujący się zagadnieniem moralności; człowiek głoszący surową moralność; moralizator, lubiący prawić morały, pouczać, upominać], moralistka – (lat.) moralista; szigorú erkölcsiséget hirdető személy; erkölcstanító, erkölcsbíró, erkölcsbölcselő, erkölcsprédikáló (ffi/nő) moralitet [1. średniowieczny utwór sceniczny z alegorycznymi postaciami personifikującymi walkę dobra ze złem; 2. utwór literacki, spektakl lub film, który niesie przesłanie moralne; 3. nm. Moralität 'moralność' z późn.łac. moralitas 'obyczajność; jp.' od łac. moralis 'obyczajowy' z mos dpn. moris 'obyczaj'; późnośrdw. utwór sceniczny, rodzaj misterium, w którym postaci alegoryczne uosobiały walkę dobra ze złem] – moralitás; allegórikus dráma moralizator [osoba lubiąca prawić morały], moralizatorka – (gúny) erkölcscsősz (ffi/nő) moralizatorsko – erkölcscsőszként; erkölcscsősz módjára moralizatorski, -a, -ie – (gúny) erkölcscsőszi moralizatorstwo – moralizálás, moralizáció moralizm [pogląd uznający wartości moralne za najważniejsze w życiu] – moralizmus; erkölcsösség, erkölcsi túltengés; az etikában külső és belső megegyezés az erkölcsi törvénnyel moralizm Sokratesa – Szokratész erkölcsi túltengése moralizować – (lat.) moralizálni; erkölcsöt hirdetni; műalkotásokban az erkölcsi tanulságot kirívóan előtérbe helyezni; erkölcsi céllal hosszadalmasan elmélkedni, a gyakorlati cselekvés hátrányára; (gúny) erkölcsi prédikációt tartani, dorgálni, leckéztetni moralnie – morálisan, erkölcsileg moralność [ogół ocen, norm, wzorów, prawideł postępowania w określonych środowiskach i epokach hist.; etyka obiegowa; zbiór zasad (norm), które określają co jest dobre, a co złe, którymi zgodnie z danym światopoglądem religijnym bądź filozoficznym powinni kierować się ludzie] – (lat.) morál; erkölcs, erkölcsösség; moralitás, erkölcsösség, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3736 erkölcsiség, erkölcsi színvonal; tisztaság; (nauka) erkölcstan moralny, -a, -e [1. dotyczący wartości, norm, ocen i zasad postępowania uznanych w jakimś społeczeństwie lub środowisku za dobre i właściwe; 2. zgodny z tymi zasadami; 3. postępujący według tych zasad; 4. odnoszący się do przeżyć i uczuć wynikających z konieczności rozstrzygania, co jest dobre, a co złe; 5. dotyczący moralności; etyczny, szlachetny, bezinteresowny; odnoszący się do życia psychicznego, umysłu, uczuć; niematerialny; duchowy] – (lat.) morális, erkölcsi; (budujący) erkölcsös moralny realizm – erkölcsi realizmus [moral realism] [Piaget kognitív fejlődési elméletében az a jelenség, hogy a művelet előtti korszakban lévő gyerekek a társadalmi szabályokat abszolútnak és megváltoztathatatlannak tekintik.] moralne zużycie [powstałe z powodu zmniejszenia się wartości maszyn, narzędzi, urządzeń itd. w wyniku postępu przemysłowo-technicznego, który sprawia, że niezależnie od stopnia ich zużycia urządzenia stają się przestarzałe, produkują drożej a. gorzej niż inne, doskonalsze, nowocześniejsze.] – morális fogyasztás morał [1. pouczający wniosek, który można wyciągnąć z jakiegoś wydarzenia lub sytuacji; 2. pouczający wniosek końcowy (bajki, przypowieści); uwaga, nauka umoralniająca; puenta końcowa o charakterze pouczającym, objaśniająca symbolikę zdarzeń przedstawionych w utworze literackim, zwykle w bajce] – (lat.) morál; erkölcs, erkölcsi tanulság v. szabály; erkölcstan, erkölcsprédikáció; erkölcsiség morał bajki – a mese tanúsága morały [karcące uwagi i umoralniające pouczenia] – erkölcsi tanulságok moratorium [1. odroczenie terminu ; 2. odroczenie terminu płatności lub czasowe wstrzymanie jakichś działań ze względu na nadzwyczajne okoliczności] – (lat.) moratórium, (kereskedelem) halasztás, haladék, fizetéshalasztás; fizetési kötelezettség engedélyezett elhalasztása moratorium bankowe – bankmoratórium moratorium ogólne – általános moratórium moratorium transferowe – (lat.) transzfermoratórium; (közg.) haladék a külföldi követelések megfizetésére moratoryjny, -a, -e – moratóriumi - Wersja 01 01 2017. Morawianin [mieszkaniec Moraw], Morawianka – morva (ffi/nő) morawski, -a, -ie [przymiotnik od: Morawy] – morva Morawy (czes. Morava, niem. Mähren) [kraina historyczna we wschodniej części dzisiejszej Republiki Czeskiej, jedna z trzech (oprócz Czech tzw. Właściwych i Śląska Czeskiego) składających się na to państwo.] – Morvaország (csehül és szlovákul: Morava; németül: Mähren; lengyelül: Morawy) [egy történelmi régió Csehország keleti részén. Nevét a Morva folyóról kapta, ami a terület északnyugati részén ered.] morągowaty, -a, -e [o zwierzęciu, o jego sierści: mający ciemniejsze pasy na jaśniejszym tle; pręgowany]; moręgowaty, -a, -e – csíkos, csíkozott; foltos, tarka morbid ['chory, niezdrów'] – (lat.→fr.) morbid; beteges hajlamú, túlságosan, betegesen kifinomult morbidezza [wym. ...ecca] [1. wł. 'jw.' od morbido 'miękki, giętki; zniewieściały' z łac. morbidus 'chory, niezdrów' od morbus 'choroba'; skrajna delikatność i miękkość; zniewieściałość; plast. zmysłowa subtelność w kolorach ciała w malarstwie. 2. w plastyce: zmysłowa subtelność w kolorach ciała] – (ol.) morbidezza; lágyság, puhaság. kifinomodottság, kifinomultság morbiditas [f zachorowalność, zapadalność] – morbiditás (morbiditas) [1. (a betegséget jelentő morbus szótól) betegségi állapot; statisztikában: gyakori betegedési esetek, különösen a betegségek artamának viszonya az összes időhöz, melyet valamely társaság összes tagjai bizonyos megszabott határidőn belül átéltek. 2. a megbetegedések arányszáma az összlakosság számához viszonyítva (egy év alatt 100 000 lakosból hányan betegedtek meg egy bizonyos betegségben); 3. betegség, hajlam a megbetegedésre]; incidencia morbus – (lat.) morbus; (orvosi) betegség [Choroba niedokrwienna serca (łac. Morbus ischaemicus cordis)] – (orvosi) Morbus ischaemicus cordis (szívbetegség) morbus hungaricus (choroba) – (lat.) morbus hungaricus; (latin, magyar betegség, magyar kór); 1. magyar betegség; a magyarságra jellemző rossz tulajdonság (pl. a szalmaláng-lelkesedés, pártoskodás stb.); 2. Tuberkulózis (tbc, gümőkór, morbus hungaricus); 3. kiütéses tífusz a középkorban mord [rozmyślne pozbawienie kogoś życia w okrutny sposób] – gyilkosság Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia morda [1. pot. pysk zwierzęcia; 2. posp. twarz lub usta człowieka] – (łeb) pofa; száj, arcorr, orr (állatoknál); (gúny) csúf pofa, csúnya arc 3737 mordka, mordeczka, morduchna – kis pofa; orrocska, pofácska mordent [1. muz. ozdobnik polegający na szybkim przejściu z dźwięku na jego górną lub dolną sekundę oraz powrocie do dźwięku wyjściowego, 2. zwrotnik – rodzaj ozdobnika, polegającego na szybkim przejściu z nuty głównej na sąsiednią i natychmiastowym powrocie na nutę główną. Nuta główna w zwrotniku jest akcentowana. Rozróżniamy mordent górny (używamy nuty sąsiadującej od góry), oznaczany znakiem nieprzekreślonym, i dolny (analogicznie nuty dolnej), oznaczany przekreślonym znakiem. Mordent może też być chromatyzowany.] – (zene) mordent, térítő, fordító mordent, zwrotnik [rodzaj ozdobnika, polegającego na szybkim przejściu z nuty głównej na sąsiednią i natychmiastowym powrocie na nutę główną] – parányzó, csonkatrilla, paránytrilla morderca [przestępca dokonujący morderstwa, zabójstwa], morderczyni [kobieta, która dokonała mordu] – gyilkos (ffi/nő) morderca nieludzki – kegyetlen v. embertelen gyilkos morderca zakuty w kajdany – bilincsbe vert gyilkos morderczy, -a, -e – gyilkos, gyilkoló; öldöklő mordercza broń – gyilkos fegyver morderstwo [przestępstwo polegające na umyślnym pozbawieniu życia człowieka] – emberölés, gyilkosság morderstwo na tle rabunkowym – rablógyilkosság morderstwo na tle seksualnym – kéjgyilkosság morderstwo rabunkowe – rablógyilkosság mordęga [pot. coś bardzo męczącego, wyczerpującego] – gyötrelem; fárasztó, nehéz munka - Wersja 01 01 2017. mordka [1. pysk małego zwierzęcia; pyszczek; 2. o twarzy lub ustach dziecka; buzia] – pofácska; pofi mordobicie [posp. bójka, bicie po twarzy] – pofon; pofozás, pofozkodás, szájbaverés mordować (morduje) [1. pozbawiać życia, zwłaszcza w okrutny sposób; 2. pot. powodować zmęczenie, naprzykrzać się komuś; 3. pot. psuć coś nieumiejętnym użytkowaniem lub wykonaniem] – (zabijać) gyilkolni; ölni, öldökölni, öldösni; megölni; (męczyć) kínozni, gyötörni, fárasztani, terhelni, zaklatni, úntatni; nyaggatni mordować kogoś – gyilkolni vkit mordować się [1. zabijać jeden drugiego; 2. pot. robić coś z wysiłkiem, znosić coś z trudem] – vergődni, kínlódni, gyötrődni, vesződni, fáradozni; öldöklik v. kínozzák egymást mordowanie – gyilkolás, öldöklés mordowanie ludzi – emberkínzás mordowanie się – vesződés, fáradozás mordownia [pot. podrzędna restauracja] – kínzókamra morela [drzewo owocowe o kulistych, omszonych, pomarańczowych owocach; też: owoc tego drzewa], morele – (owoc) sárgabarack; kajszibarack; (drzewo) sárgabarackfa Morela pospolita, m. zwyczajna (Armeniaca vulgaris Lam.) [gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Pochodzi z Azji, w stanie dzikim występuje od Chin poprzez środkową Azję po Azję Mniejszą. Jest uprawiany w wielu krajach świata, również w Polsce.] – kajszi, Kajszibarack (Armeniaca vulgaris Lam., tappûach, tudás fája, almafa) [Talán nincs is még egy növényfaj a Bibliában, mely annyi vitára, annyiféle vélekedésre adott alapot, mint a tappûach szó jelentése: alma, citrus-féleség, birs, Tabernaemontana alternifolia és kajszi. A kajszibaracknak különleges zamatú típusai előfordulhattak Palesztinában, mi legvalószínűbbnek ezt tartjuk, annál is inkább, mert „Mint az aranyalma ezüst tányéron: olyan a helyén mondott ige!” (Péld 25,11). Tehát aranyalma, viszont Ciprus szigetén még ma is aranyalmának nevezik a kajszibarackot.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3738 Morela zwyczajna (Prunus armeniaca a. Armeniaca vulgaris Lam.) – kajszi, kajszibarack vagy kajszibarackfa (Prunus armeniaca L vagy Armeniaca vulgaris Lam) [egy Közép-Ázsiából vagy Kínából származó gyümölcsfa. A szilvának közeli, az őszibaracknak és a mandulának távolabbi rokona. A barack szó a magyar nyelvben egyaránt vonatkozik a Prunus persica és a Prunus armeniaca fajtáira. A kajszibarack esetében az őszibaracktól való megkülönböztetés érdekében került a szó elejére a "kajszi" előtag. A barack szó a magyar nyelvbe valószínűleg valamely nyugati szláv nyelvből került (vö. például cseh broskev, szlovén breskev stb.), feltehetőleg *brosky alakban. A szláv nyelvek a németből vették át a szót, vö. ófelnémet phirsih, persih; ennek a szónak a gyökerei a latinra nyúlnak vissza, ahol az őszibarackot persica-nak nevezték (malum Persicum: tkp. "perzsa alma".) A latin szó forrása a görög nyelv, ahol μῆλον Περσικόν (ejtsd: mélon perszikon) alakban élt az ugyanilyen jelentésű elnevezés. (Mai barack és perzsa szavaink tehát ugyanarra a görög tőre vezethetők vissza.) A kajszi a magyar nyelvben oszmán-török eredetű jövevényszó (oszmán-török kāɪysɪ, újperzsa qaisï), ami ott önmagában is a gyümölcsöt jelenti. A magyarban is előfordul a gyümölcsre illetve a gyümölcsfára értve a kajszi szó önálló használata. További elnevezései: sárgabarack, tengeribarack, majombarack. Magyarországon a török hódoltság idején kezdték a termesztését, később új magyar fajtákat is előállítottak.] morelowy, -a, -e [przymiotnik od: morela] – barack-, sárgabarack-; barackból való morelówka [lub Abricotine to nalewka, wykonana z moreli] – barackpálinka morena [1. materiał skalny niesiony i osadzany przez lodowiec; 2. Materiał skalny składający się z przemieszanych frakcji różnej wielkości (bloki skalne, głazy, żwiry, piaski, pyły) transportowanych i osadzanych przez lodowiec, pochodzących głównie z niszczenia jego podłoża, ze zboczy wznoszących się ponad powierzchnię lodowca jak również przynoszonych przez lawiny i wiatr. 3. Forma ukształtowania powierzchni Ziemi o charakterze akumulacyjnym wzniesienie (różnego rodzaju pagóry, wzgórza, ciągi wzgórz, wały itp.) utworzone z materiału skalnego osadzonego przez lodowiec lub przemieszczonego pod jego naciskiem.] – - Wersja 01 01 2017. (ol.-fr.) moréna; (földtan) kövekből, homokból és agyagból álló törmelékkúp, amelyet a jégár v. az olvadás sodort magával a hegyekből morena boczna [wał z okruchów skalnych przy bocznej krawędzi lodowca] – oldalsó v. mellék moréna morena czołowa [materiał skalny w postaci wałów lub garbów przed czołem lodowca] – homlokmoréna morena denna [materiał skalny pozostały na powierzchni zajmowanej niegdyś przez lodowiec] – fenékmoréna morendo = zamierając, słabnąc; zmienić – (ol.) morendo; (zeneelőadási műszó) elhalva, lassan, késleltetve morenowy, -a, -e – moréna-; morénás mores [1. Zdyscyplinowane zachowanie się; posłuszeństwo, rygor; 2. respekt, karność, subordynacja] – (lat.) móres; erkölcs, tisztesség, becsület moresk (fr.) – (fr.) moreszk (az olasz moreschi szótól); hellenisztikus időkból eredő, növényornamentikát felhasználó síkdíszítmény, amely az iszlám művészetben fejlődik ki teljes gazdagságában moreska [mauretański taniec kostiumowy] – moreszka; mauritániai jelmezes tánc morph-, morf- – (gör.) morph-, morf-morf, -morfa [1. ostatni człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z kształtem, budową, postacią; 2. w złożeniach: forma; kształt; budowa; typ] – -morf; alakú morfa [1. jednostka systematyczna wykazująca odchylenia od zasadniczego typu; 2. jednostka systematyczna niższa od gatunku] – a fajnál kisebb besorolási egység; fajta morfem [1. najmniejsza znacząca cząstka wyrazu; 2. językozn. najmniejsza, niepodzielna cząstka znaczeniowa wyrazu; 3. najmniejsza znacząca jednostka języka] – (gör.) morféma; (nyelvtan) a szó alkotórésze, szerkezeti eleme, szóelem (tő, képző, rag stb.) [a nyelv legkisebb olyan egysége, amely önálló jelentést vagy strukturális szerepet hordoz; a szó legkisebb értelmezhető része. Absztrakt egység, mely az artikuláció (beszéd) és a szegmentálás (szófelismerés, a szöveg szavakra való bontása) aktív részeként állítható elő. A morfémák a nyelvben való megjelenését a morfológia tudománya viszgálja] Morfem ciągły: morfem wyrażany przez morfy stanowiące nieprzerwany ciąg fonemów. Takich morfemów w języku pol. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3739 jest najwięcej; są to niemal wszystkie morfemy leksykalne (np. książk-a, z-jedz-ony), wszystkie morfemy fleksyjne i większość morfemów słowotwórczych (każdy morfem, który wyrażany jest za pomocą pojedynczego morfu jest ciągły). Morfem fleksyjny: rodzaj morfemu gramatycznego służący do tworzenia form fleksyjnych (w szerokim rozumieniu tego terminu). W języku pol. morfemy fleksyjne mają najczęściej postać końcówek, czyli swoistych przyrostków znajdujących się w formach fleksyjnych po morfemie leksykalnym i po morfemach słowotwórczych. Morfem gramatyczny: najmniejsza jednostka języka pełniąca funkcję gramatyczną, czyli służąca tylko lub przede wszystkim do tego, by wskazywać relacje, zachodzące między elementami tekstu, lub modyfikować znaczenie tych elementów. W języku pol. typowe morfemy gramatyczne to końcówki fleksyjne, przyimki proste ((-) przyimek), (-) spójniki, afiksy. Morfem leksykalny: morfem główny, morfem rdzenny, rdzeń, podstawowy, konieczny składnik wyrazu (wyjątkiem są tu tzw. wyrazy funkcyjne, takie jak spójniki, przyimki, niektóre partykuły i wykrzykniki). Pełni on funkcję reprezentatywną (nominatywną). Ten sam morfem leksykalny występuje we wszystkich formach fleksyjnych danego wyrazu słownikowego oraz w wyrazach pochodnych słowotwórczo. Morfem ten sprawia, że wszystkie one mają wspólny element znaczeniowy. Morfem leksykalny może być jedynym składnikiem wyrazu (np. tam, kiedy) lub występować razem z morfemami pobocznymi. Morfem nieciągły: morfem wyrażany przez morfy stanowiące ciąg fonemów, w którego obrębie znajdują się inne morfy; nie jest to nieprzerwany ciąg fonemów. Morfemami nieciągłymi rzadko bywają morfemy leksykalne (np. ba-ł-a się, prze-wróc-eni-e się), częściej są to morfemy słowotwórcze (np. do-rwać się, po polsk-u). Morfem poboczny: morfem, który nie może występować samodzielnie. Jest przyłączany albo bezpośrednio do morfemu leksykalnego, albo do innych morfemów pobocznych. Morfem słowotwórczy: rodzaj morfemu gramatycznego służący do tworzenia wyrazów pochodnych, czyli derywatów (formacja słowotwórcza), a dokładniej do wyrażania relacji między wyrazem motywującym a wyrazem motywowanym (() gniazdo słowotwórcze). Morfemy słowotwórcze w języku pol. mają najczęściej postać afiksów, które mogą stać w różnym położeniu względem morfemu leksykalnego. Morfem swobodny: morfem, który nie musi łączyć się z innymi morfemami; stanowi często jedyny składnik wyrazów - Wersja 01 01 2017. słownikowych nieodmiennych, np. do, przy, i (spójnik), no, gdy. Morfem zerowy: morfem, który nie jest wyrażany za pomocą fonemów; w tekstach odpowiada mu morf zerowy. Morfem zerowy w języku pol. może być w zasadzie tylko morfemem gramatycznym, zwł. fleksyjnym. Morfem związany: morfem, który nigdy nie występuje samodzielnie; aby móc wystąpić w tekście, wiąże się zawsze z innymi morfemami. Są to przede wszystkim morfemy leksykalne wyrazów odmiennych, morfemy fleksyjne i morfemy słowotwórcze. morfem gramatyczny – nyelvtani morféma v. szóelem morfem swobodny – szabad morféma morfem zerowy – zéró morféma (nincs jelölve) morfem związany – kötött morféma morfemowy, -a, -e – (gör.) morfémamorfemat [to najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe. Jest elementarną jednostką morfologii] – (nyelvtan) morféma [a nyelv legkisebb olyan egysége, amely önálló jelentést vagy strukturális szerepet hordoz; a szó legkisebb értelmezhető része. Absztrakt egység, mely az artikuláció (beszéd) és a szegmentálás (szófelismerés, a szöveg szavakra való bontása) aktív részeként állítható elő.] morfemy [są to rdzenie, przedrostki i przyrostki] – morfémák; (nyelvtan) a szó alkotórészei, szerkezeti elemei, szóelemek Morfeus [w mitologii greckiej Morfeusz (gr. Μορφεύς Morpheus) to bóg marzeń sennych. Jego ojcem był Hypnos, bóg snu. (brat Tanatos). Morfeusz miał zdolność przybierania dowolnej postaci i ukazywania się w snach jako osoba ukochana. Postać Morfeusza pojawia się w Metamorfozach Owidiusza.] – (gör.) Morpheusz (latinos írásmóddal Morpheus, görögül Μορφεύς) [a görög és római mitológia egyik alakja, Hüpnosz és Paszithea fia, az oneiroi egyike, Ikelosz, Phobetor és Phantaszosz testvére, az álmok és az alvás istene. Akkor jelent meg a halandóknál, mikor atyja, az alvás istene már hatalmába kerítette őket. Morpheusz az álmokban emberi alakot öltött, általában az álmodó szeretteinek képében jelent meg. Morpheusz volt az álmok fő alakítója (neve jelentése is az alakító, a formázó). Fivérei segédkeztek neki: Ikelosz az álmok valósággal kapcsolatos aspektusait formázta, Phantaszosz a különös, fantasztikus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3740 álmokért, míg Phobetor a rémálmokért volt felelős.] -morficzny [w złożeniach: mający (określoną) formę, budowę, (określony) kształt] - morfikus; -alakú, -formájú morfina [1. związek organiczny, główny składnik opium; 2. najważniejszy z alkaloidów wchodzących w skład opium. Została wyodrębiona w roku 1804. W stanie czystym jest białą substancją stałą, o gorzkim smaku, słabo rozpuszczalną w wodzie.] – (gör.) morfium (C17H19NO3); morfin-; az ópium rendkívül mérgező alkaloidja és fő alkotórésze, az egyik legelterjedtebb kábítószer; kis mennyiségben altató és nyugtató hatása van morfinista, morfinistka – (gör.) morfinista (ffi/nő), a morfinizmus szenvedélyének rabja morfinizm [nałóg używania morfiny, jedna z form narkomanii] – (gör.) morfinizmus; (orvosi) a morfium élvezésének beteges szenvedélye morfinizować się [narkotyzować się morfiną] – morfiumhoz szokni; morfiumot venni; morfinista lesz morfinowy, -a, -e – (gör.) morfiummorfizacja [przenośnia polegająca na nadaniu czemuś materialnej postaci] – morfizáció; alakot öltés, kialakulás, formálódás morfo- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z kształtem, budową, postacią] – morfo-; alakmorfogeneza [1. procesy prowadzące do osiągnięcia przez organizm budowy i kształtów właściwych temu gatunkowi; 2. dział geomorfologii, nauka o pochodzeniu form krajobrazu; też: procesy, które doprowadziły do wytworzenia się tych form] – morfogenezis (alaki fejlődés) [1. az élő szervezetek jellegzetes alaki és szerkezeti sajátságainak kifejlődése; 2. a szervezet fejlődésének az a szakasza, melyben kialakulnak a szervek, illetve az egész szervezet alaki és működési sajátosságai] morfogenetyczny, -a, -e – morfogenetikai; morfogenetikus morfolog [specjalista w zakresie morfologii] – (gör.-lat.) morfológus, a morfológiával foglalkozó földrajztudós morfologia [1. nauka o budowie organizmów zwierzęcych i roślinnych; 2. ukształtowanie powierzchni Ziemi; 3. dział gramatyki zajmujący się budową wyrazów; 4. badanie krwi, w którym określana jest zawartość poszczególnych - Wersja 01 01 2017. typów komórek krwi; też: wynik takiego badania; 4. to dziedzina lingwistyki zajmująca się formami odmiennych części mowy (fleksja) oraz słowotwórstwem] – (gör.) morphologia; morfológia, alaktan; (med.) az élő szervezet és az egyes szervek felépítésével, alakjával foglalkozó tudományág; a természetrajznak az élő szervezetek és egyes szerveik alakjával és felépítésével foglalkozó ága; (földrajz) a földfelszín formáival foglalkozó tudományág; (nyelvtan) alaktan, szóalaktan; a hagyományos elnevezése a szóalkotási eszközökkel foglalkozó nyelvészeti tudománynak; (fil.) a dolgok, élőlények, eszmék formába öntésének és jelenségek alakulásának feltáró tudománya; morfologia kryminalna – kriminálmorfológia [a bűnözés jelenlegi arculatát, szerkezetét, módszereit, számarányait, életkor, terület és nem szerinti megosztását írja le] morfologia krwi – vérkép; teljes vérkép, CBC morfologicznie – morfológiailag, alaktanilag morfologiczny, -a, -e – morfológiai, alaktani morfometria (gr. μορφή, morphé = kształt i μετρική, metron = miara) [zajmuje się metodami pomiarów i opisem obiektów na podstawie tych pomiarów. Pojęcie to jest używane we wszystkich tych dyscyplinach naukowych, w których morfologia jako nauka o kształcie i formie odgrywa znaczącą rolę.] – (gör.) morfometria [szilárd testek morfológiai jellemzőinek és azok térbeli és/vagy időbeni változásának mennyiségi adatokkal való (kvantitatív) jellemzése. A biológiai alkalmazásán túl más tudományterületen – pl. matematika/statisztika, geológia – is hasznosítják.] morfometryczny, -a, -e – morfometriaimorfonem [najmniejsza jednostka formy morfemu] – (nyelvtan) morfonéma [a nyelv legkisebb olyan egysége, amely önálló jelentést vagy strukturális szerepet hordoz; a szó legkisebb értelmezhető része. Absztrakt egység, mely az artikuláció (beszéd) és a szegmentálás (szófelismerés, a szöveg szavakra való bontása) aktív részeként állítható elő. A morfémák a nyelvben való megjelenését a morfológia tudománya viszgálja] morga (mórg) [1. dawna miara powierzchni gruntu; też: grunt o tej powierzchni; 2. jednostka powierzchni używana w rolnictwie. Początkowo oznaczała obszar, jaki można było zaorać jednym zaprzęgiem w ciągu dnia, a jej wielkość wynosiła - zależnie od jakości gleby, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3741 zaprzęgu i narzędzi w Europie 0,33-1,07 hektara.] – (miara) magyar hold, kishold morga katastralna – katasztrális hold (kat. h., kh.) morganatycznie – morganatikusan; rangon alulian morganatyczny, -a, -e [1. śrdw.łac. (matrimonium ad) morganaticam 'dosł. (małżeństwo na) poranny (podarek)' od st.g.nm. morgan 'poranek'. o związku małżeńskim zawartym przez członka rodu królewskiego a. arystokratycznego z osobą stanu niższego, która przez ten związek nie zmienia swego stanu, ani (wraz z dziećmi) nie dziedziczy tytułów, lenna itp. swego małżonka; 2. o związku małżeńskim: zawarty przez osobę z panującego domu z osobą niższego stanu, która wraz z dziećmi nie nabywa uprawnień do tytułu oraz do dziedziczenia] – morganatikus; rangon aluli morganatyczne małżeństwo – rangon aluli (morganatikus) házastársak; uralkodó és főnemesi családok tagjainak nem egyenrangúakkal való házassága morganizm [1. kierunek w genetyce, według którego źródłem zmienności organizmów są przypadkowe mutacje genów; 2. kierunek w genetyce formalnej zapoczątkowany przez T.H. Morgana, biologa amerykańskiego] – morganizmus; élettani irányzat, a mendelizmus örökléstani tételeinek továbbfejlesztése (Th. Morgan amerikai biológus nevéből) morgowy, -a, -e – (miara) magyar holdMoria (dostarczone przez Jahwe, Jahwe widzi) [kraina ze wzgórkiem o tej samej nazwie, gdzie Abraham chciał ofiarować syna swego Izaaka. Obliczają niektórzy, że to mogło dziać się około roku 1870 przed Chrystusem.] – MÓRIJA (Jahve gondoskodni fog, Isten által kiválasztott, kiszemelt; Jahve megjelenése, az Úr alapítása) [Ezen a helyen, egy hegyen kellett volna Ábrahámnak feláldoznia egyetlen fiát, Izsákot (1Móz 22,2). Salamon Mórija hegyén építette fel templomát (2Krón 3,1).] morion [1. rodzaj hełmu używanego przez armię hiszpańską w XV i XVI wieku, oraz gwardię francuską za czasów Ludwika XIV. Był to hełm o okrągłej główce z charakterystycznym wysokim grzebieniem wzdłuż niej. Rondo było stosunkowo wąskie i opadające po bokach, a zaostrzone i wywinięte do góry na przedzie i w tyle. Początkowo wykuwano go z jednego fragmentu blachy. Często zdobiony. 2. to rodzaj otwartego hełmu wywodzącego się konstrukcyjnie z kapalinu, będący w użyciu w XVI i XVII - Wersja 01 01 2017. wieku. Noszony był przez piechurów (głównie pikinierów i muszkieterów) rzadko przez jazdę (np. rajtarów) – wyjątkowo we Francji przez szwoleżerów.] – (hist.) spanyol sisak fajta morka [wiatr wiejący od strony morza, najczęściej połączony z drobnym deszczem] – tengeri szél morka [falisto mieniący się wzór] – hullámosság; egyenetlenség, dombosság mormon [1. członek wspólnoty religijnej w Stanach Zjednoczonych, łączącej elementy chrześcijaństwa, judaizmu i islamu; 2. Mormoni są to wyznawcy religii, której pełna i właściwa nazwa brzmi Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (ang. The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints – w krajach anglojęzycznych przyjął się skrót LDS).], mormonka – mormon (ffi/nő) [Joseph Smith (1805-1844) által alapított amerikai keresztény szekta tagja] mormonizm [religia wyznawana przez mormonów] – mormonizmus [1. mormonok: 1830-ban keletkezett amerikai keresztény szekta; tanai zsidó, keresztény és pogány vallások elemeiből állnak; 2. mormon/ok vagyonközösséget hirdető, korábban a többnejűséget megengedő, Jézus közeli eljövetelét váró észak-amerikai felekezet; 3. Smith J. által alapított (1823) amerikai szekta, nevét az u.n. "Mormon könyvé"-től nyerte, amelyet a szekta alapítója állítása szerint egyenesen az égből kapott. Ma az észak-amerikai Utah államban élnek nagyobb számban.] mormoński, -a, -ie [odnoszący się do wspólnoty religijnej mormonów] – mormonmormorando, murmurando = śpiew przy zamkniętych ustach [I śpiew z zamkniętymi ustami, bez tekstu, na głosce m; II mrucząc, nucąc melodię bez słów, z zamkniętymi ustami] – mormorando; (zene) dudolás, zümmögés moro [wojskowy mundur polowy o drobnym, maskującym wzorze; też: taki wzór na materiale lub materiał w taki wzór] – katonai gyakorlóruha Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3742 morować [nadawać tkaninie falisty deseń (na wzór tkaniny: mory)] – hullámosítani morowane tkaniny [tkaniny wytłaczane, które dzięki temu uzyskują mieniący się deseń na matowym tle lub odwrotnie. Wzór powstaje dzięki temu że materiału przesuwa się prawą stroną między gorącymi wałami dociskowymi. Technika ta znana jest już od XVI wieku, stosowana była w średniowiecznych Włoszech.] – hullámosított szövet morowiec [1. potocznie: człowiek morowy; spryciarz, zuch; 2. dawniej, gwarowo: człowiek zapowietrzony; zapowietrzeniec] – (tréf.) ügyes fickó, fenegyerek morowy, -a, -e [1. dotknięty morem (zarazą); niosący mór, śmierć; daw. niosący, powodujący mór; 2. pot. o człowieku: godny uznania, porządny, dzielny; 3. potocznie: dzielny, wspaniały, wielki; 4. pot. o przedmiotach i czynnościach: bardzo udany] – I. (zarażliwy) pestises, ragályos, dögletes; II. (bez zarzutu) stramm, klassz, jóravaló, derék, nagyszerű; jópofa morowy, -a, -e [zrobiony z mory (jedwabnej tkaniny); podobny z wyglądu do mory;] – I moaré-; II. mora-; moáréból való morowe powietrzwe, morowa zaraza [daw. dżuma; określenie używane w historycznych czasach w celu wyjaśnienia rozprzestrzeniania się epidemii dżumy, czarnej ospy, kiły, cholery, tyfusu i innych, ostro zakaźnych chorób o dużym, falowym nasileniu i wielkiej śmiertelności, przed erą odkrycia drobnoustrojów.] – dögvész, miazma, pestises levegő; pestis, döghalál morowy chłop; morowy facet – arg. stramm fickó morowy chłop – stramm v. ügyes fickó; legény a talpán morowy chłop – stramm v. ügyes fickó; legény a talpán mors (łac. mors, exitus letalis) [śmierć; stan charakteryzujący się ustaniem oznak życia, spowodowany nieodwracalnym zachwianiem równowagi funkcjonalnej i - Wersja 01 01 2017. załamania wewnętrznej organizacji ustroju] – (lat.) mors, halál Mors omnia iura solvit [1. śmierć znosi wszelkie prawa; 2. śmierć rozwiązuje wszystkie prawa. Ze śmiercią ustaje zdolność prawna osoby.] – (lat.) Mors omnia iura solvit; a halál mindent rendbehoz; a halál minden adósságot megfizet. Mors ultima linea rerum est. (łac.) Śmierć kresem ostatnim i wszystkiego.; - Źródło: Listy I, 16 - Mors ultima linea rerum est - a halál a dolgok utolsó vonása (Horatius) mors (lew morski) [1. ssak o masywnym ciele i wielkich, sterczących ku dołowi kłach, żyjący w morzach arktycznych; 2. pot. osoba, która kąpie się zimą w morzu, rzece lub jeziorze] – rozmár (Trichechus L.) [az úszóemlősök rendjének egyik neme, a rozmár-félék családjából. Egyetlen faja a közönséges rozmár. Mintegy 6-7 m. hosszura nő és súlya 1000-1500 kg. is lehet.]; (átv.) hideg vízben fürdőző ember mors [pot. alfabet Morse'a] – morze; 1. rövidebb és hosszabb (leírva pont és vonal) impulzusok kombinációiból álló elektromos távírási rendszer (feltalálója, az amerikai Samuel Finley Breese Morse nevéből); 2. ezen az elven felépülő, más eszközökkel (zászló, lámpa stb.) történő jeladási rendszer; 3. (alfabet Morse'a) ilyen jelekből álló, ilyen jeleket használó (ábécé); 4. ilyen jelek továbbítására használt (készülék) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3743 Morse [czytaj: mors] nazwisko: 1. Harold Morse (1892-1977), matematyk amerykański: Harold Morse (1892-1977), amerikai matematikus 2. Samuel Morse (1791-1872), wynalazca amerykański: Samuel Morse (1791-1872), amerikai feltaláló morski, -a, -ie [1. mający związek z morzem; 2. zielononiebieski] – tengeri, tenger-; tengerészeti; (kolor) tengerkék morska choroba – tengeribetegség morska operacja desantowa – partraszállás, kihajózási hadművelet (tengeren) morska platforma wiertnicza "Petrobaltic" (fot. PAP) – fúrófedélzet morska wieża wiertnicza – fúrósziget, olajtermelő sziget morskie odmęty – tengeri mélység, örvény morskie oko – tengerszem Morskie Oko (słow. Morské oko, niem. Fischsee, Meerauge, węg. Halas-tó) [największe jezioro w Tatrach, położone w Dolinie Rybiego Potoku u stóp Mięguszowieckich Szczytów, na wysokości 1395 m n.p.m.] – Halas-tó (lengyelül Morskie Oko, vagyis Tengerszem) [a Magas-Tátra legnagyobb tava] - Wersja 01 01 2017. Morszczuk zwyczajny, morszczuk europejski (Merluccius merluccius) [1. morska ryba dorszokształtna z rodziny morszczukowatych (Merlucciidae). Jest poławiana gospodarczo; 2. ryba z rodziny dorszowatych (zw. morskim szczupakiem); dł. do 1 m, waga do 10 kg; ciało silnie wydłużone, 2 płetwy grzbietowe; żywi się rybami, skorupiakami, głowonogami; odławiana dla smacznego mięsa (ok. 150 tys. ton rocznie); występuje na O. Atlantyckim, w M. Śródziemnym, M. Czarnym.] – hekk (Merluccius merluccius); közönséges tengeri csuka Morszczyn (Fucus) [1. rodzaj brunatnic, glon morski o taśmowatej plesze opatrzonej pęcherzami pławnymi. Na końcach rozgałęzień plechy umieszczone są organy rozmnażania (lęgnie i plemnie) w tzw. konceptaklach. W Bałtyku występuje morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus). Morszczyn jest cennym surowcem do otrzymywania jodu, bromu, magnezu. 2. Morszczyn (Fucus) - rodzaj wodnych glonów należących do brunatnic, występująca m.in. w Morzu Bałtyckim. Jest stosowany jako składnik mieszanek ziołowych, kosmetyków oraz w kuchni. W suszonej postaci dostępny w sklepach ze zdrową żywnością. Należy do niego gatunek morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus).] – (növény) moszat, hínár, alga; tengeri hínár Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Morszczyn pęcherzykowaty (Fucus vesiculosus) [glon należący do brunatnic] – Fucus vesiculosus [egy jódtartalmú barna alga] morszpręgi (salto mortale) [(u Zygmunta Glogera) Tak zwano skoki akrobatyczne, chodzenie po linie, saltus mortales, mietelnictwo. Górnicki mówi w „Dworzaninie”: „Morzpręgi, latanie, abo chodzenie po powrozie”.] – salto mortale; halálugrás morszyna – tengeri moszat, hínár morświnka – tengeri malac 3744 mortadela [gruba kiełbasa z mielonego mięsa cielęcego i wieprzowego z dodatkiem słoniny] – (ol.) mortadella; Bologna vidéki kolbász v. szalámifajta; közepes minőségű felvágottfajta; párizsi mortalitas [śmiertelność (stąd ang. mortal)] – (lat.) mortalitás (mortalitas); halandóság, halálozási arány; valamilyen betegségben bekövetkezett halálozások arányszáma az összlakossághoz viszonyítva (egy év alatt 100 000 lakosból hányan haltak meg egy bizonyos betegségben) mortalis [śmiertelny] – (lat.) mortalis; halandó, halálos mortis causa [na wypadek śmierci] – (lat.) mortis causa; haláleset miatt mortyfikacja [(z łac.) umartwienie] – (lat.) mortificatio; mortifikáció; megöldöklés, kínzás, bosszantás, gyötrés; (orv.) üszkösödés, elhalás, (jog) törlesztés; az adós tartozásának részletenkénti visszafizetése; (rel.) a test elölése az aszkézisben. - Wersja 01 01 2017. mortus [bieda, nędza, niedostatek, nędzny los] – szegénység, nyomor, ínség; ; (wada) tökéletlenség, hiba; holtrészeg morus [I pot. «sympatyczny człowiek, dobry kolega; II daw. «ktoś umorusany, zabrudzony] – piszkos, sáros; jóravaló, derék fiú, legény; nagyszerű fickó morusać – bepiszkítani, szennyezni, bemocskolni morusać się [brudzić się, zwykle na twarzy] – bemocskolódni, bepiszkolódni; bepiszkítja v. beszennyezi magát morwa (Morus L.) [rodzaj dużych krzewów lub niewielkich drzew liściastych obejmujący około 10-16 gatunków żyjących w subtropikalnych do umiarkowanych regionach przede wszystkim Azji, a także Afryki i Ameryki Północnej z rodziny morwowatych (Moraceae Link).] – (drzewo) eperfa, szederfa; (owoc) eper, szeder Wyróżnia się następujące gatunki główne: Morus alba L. - morwa biała; wschodnia Azja Morus australis Poir. - morwa chińska; południowowschodnia Azja Morus mesozygia Stapf - morwa afrykańska; południowa i środkowa Afryka Morus microphylla Buckley - morwa teksańska; południowo-środkowa Ameryka Północna: Teksas, Meksyk Morus nigra L. - morwa czarna; południowo-zachodnia Azja Morus rubra L. - morwa czerwona; wschodnia Ameryka Północna Morwa biała (Morus alba L.) [gatunek niewielkich drzew liściastych z rodziny morwowatych] – Fehér eperfa (eperfa levél) Morus alba L. (Mori alba folium) [A másik (Morus alba), az eperfa nem dél-európai, hanem kínai eredetű, levele vékony, gyümölcse fehér vagy lilásfehér, édes. Ennek az utóbbinak a levele a selyemhernyó nélkülözhetetlen tápláléka Kínában kb. 6000 éve. A selyemhernyó meghonosítása Európában mindaddig kudarcra volt ítélve, amíg vele együtt az eperfát is meg nem honosították a 12. században.] Morwa czarna (Morus nigra L.) [1. gatunek drzewa z rodziny morwowatych (Moraceae). Występuje dziko w Azji Mniejszej. Uprawiana w Europie południowej oraz w Ameryce Północnej w regionach o łagodnym klimacie. W Polsce nie występuje. Ponieważ niektóre odmiany uprawianej i dziczejącej u nas morwy białej mają po dojrzeniu fioletowo-czarne owocostany – często są mylnie uznawane za morwę czarną. 2. Morwa czarna czyli Morus Nigra jest i przez swoje egzotyczne Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3745 pochodzenie w naszym kraju już znaną rośliną. Morwa czarna pochodzi z obszarów południowowschodniej Azji, gdzie jest bardzo lubiana dla swych soczystych owoców. To są prawie 3 cm duże jagody, które rosną w grupach. Są ciemno fioletowego koloru aż prawie czarne, są bogate na witaminy i są skuteczne jako przeciwutleniacz. Owoce są słodkie i zawierają barwniki. Bardzo można je spotkać w postaci marmolady, syropu, kompotu i dżemu, do którego jest Morwa przedewszystkim odpowiednia.Roślina osiąga wysokości około 10 m i jest całkiem mrozoodporna. Cierpi spadek temperatury aż do -17°C. Nic dziwnego, że jest w naszych warunkach często uprawianym gatunkiem. Instrukcje do uprawiania rośliny.] – Fekete eperfa v. Savanyú szeder, törökszeder (Morus nigra L.) v. Eperfa (Morus nigra, toot vagy shikmah vagy bakah, szederfa) [1. Szeder (fa), eper (fa). Az előbbi elnevezés a Dunántúlon használatos, az utóbbi az Alföldön. A kétféle elnevezés mögött valamikor kétféle fa is állt. A szederfa levele vastag, gyümölcse fekete és savanyú, neve latinul Morus nigra. Fontos festőnövény volt már az ókorban és mint gyümölcsfát a középkortól ismerik Magyarországon is. Eper szedéséhez lehetőleg ne a legjobb ruhánkat vegyük fel, mert különösen a fekete eper leve úgy megfogja, hogy jóformán lehetetlen kimosni. Az ujjainkra tapadt lé miatt ne aggódjunk, mert 1-2 nap alatt le fog kopni. Szükség esetén dörzsöljük be a foltokat egy félbevágott citrommal, a gyümölcslevet ugyanis csak a citromlé képes a bőrünkről károsodás nélkül eltávolítani. Az intenzív festőanyagot tartalmazó gyümölcsök (pl. fekete eper, otelló szőlő) a fogainkat is megfestik. Ezt ne próbáljuk citromlével eltávolítani, mivel a citromsav megtámadja a fogínyt, és napokig tartó gyulladást okoz. Ép fogzománc esetén sötét foltok 1-2 nap alatt lekopnak. A sérült fogazatúak kerüljék ezeknek a gyümölcsöknek a fogyasztását. 2. Perzsiából került be a zsidók földjére. Levele a selyemhernyó csemegéje, az ókorban a legfinomabb ruhaanyagot adta (Ez 16,10 és 13; Jel 18,12). Használja e szót Lukács evangélista is (Lk 17,6), Dávid eperfasor mellett fejleszti fel seregét a filiszteusok elleni csata előtt (2 Sám 5,23 és 1 Krón 14,14—15). Máshol a győzelmi hangulattal kapcsolatban kerül szóba (Zsolt 84,6).] - Wersja 01 01 2017. morwowy, -a, -e – szeder-, epermorza – tengerek morze [1. rozległy obszar słonej wody; też: wielkie jezioro o znacznym zasoleniu wód; 2. bardzo duża ilość czegoś; 3. część oceanu, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona od pozostałych jego części brzegami kontynentu, wyspami lub wzniesieniem dna. Ze względu na utrudnioną wymianę wód, morza charakteryzują się indywidualnymi cechami. Zbiór tych cech nazywa się ustrojem hydrologicznym. 4. wyodrębniona część oceanu, zwykle przylegająca do kontynentu, oddzielona od otwartych wód oceanicznych łańcuchami wysp, półwyspami lub podwodnymi progami, utrudniającymi wymianę wód głębinowych] – tenger [1. a Föld felszínét borító, összefüggő víztömeg óceánnál kisebb része; 2. (bibl.) 2. A Biblia csaknem minden nagyobb vízfelületet, legyen az édes vagy sós víz, mint pl. Galileában a Genezáret-tó (Mt 4,18), tengernek nevez. 3. A Salamon templomában levő nagy mosdómedencét réztengernek nevezték. Itt kellett a papoknak megmosniok kezüket és lábukat, mielőtt szolgálatukat a szentélyben átvették volna (1Kir 7,23-26; 2Krón 4,2-6)]; (mnóstwo) tenger, özön, sokaság, tömeg Morze Adriatyckie, Adriatyk – Adria, Adriaitenger Morze Arktyczne – Északi-Jeges-tenger Morze Azowskie (ros. Азовское море; ukr. Азовське море) [część Morza Czarnego znajdująca się u wybrzeży Ukrainy (Półwysep Kerczeński) oraz Rosji (Półwysep Tamański) łącząca się z nim przez Cieśninę Kerczeńską. Powierzchnia morza wynosi blisko 38 tys. km², średnia głębokość 7 m, a maksymalna dochodzi do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3746 13,5 m. Temperatura wód powierzchniowych wynosi ok. -1°C w zimie i 25-27°C w lecie, a zasolenie waha się pomiędzy 12 a 14‰.] – Azovi-tenger [ (orosz: Азовское море, ukrán: Азовське море, krími tatár: Azaq deñizi) vagy régies nevén Meótisz (latin: Palus Maeotis), a Fekete-tenger északi öble, régi nevét az itt lakó ? (latin: Maeotae) népről, új keletű nevét az északkeleti partján fekvő Azov városáról kapta. A Fekete-tengerrel a Krím és Tamany-félsziget közt levő Kercsi-szoros köti össze.] morze Bałtyckie; Bałtyk – Balti-tenger morze było wzburzone – a tenger nyugtalan volt v. háborgott Morze Czarne – Fekete-tenger Morze Czerwone – Vörös-tenger Morze Egejskie – Égei-tenger morze epikontyntentalne [płytkie morze okresowo zalewające niższe obszary lądów] – epikontinentális tenger [olyan sekélytenger, amely a tengerelöntés (transzgresszió) során a szárazföld egy részét elárasztja] morze głów – tengernyi fej morze huczy – a tenger morajlik morze jest spokojne – a tenger nyugodt morze jest wburzone – a tenger erősen hullámzik Morze Karaibskie – Karib-tenger Morze Kaspijskie – Kaspi-tenger, Kaspi-tó Morze Koralowe – Korall-tenger morze krwi – vértenger, vérözön morze lazurowe – égszínkék tenger Morze Lodowate [zob. Ocean Arktyczny] – Jeges-tenger morze ludzi – emberáradat Morze Marmara – Márvány-tenger Morze Martwe (arab. رْ َيملأ رْ َحبل أ, Al-Bahr al-Majit, hebr. חַ הֹ מ ם ֹוי, Jam haMelach, Morze Soli) [słone jezioro bezodpływowe położone w tektonicznym Rowie Jordanu, na pograniczu Izrael i Jordanii.] – Holt-tenger (héberül מהַח םי, ami a. m. Sós tenger; arabul اْ حبأ اْ ي مأ, ami Halott tenger) [lefolyástalan tó Izrael, Jordánia és Ciszjordánia határán. Vizében magas a só koncentrációja. A tó a turizmus kedvelt célpontja.] Morze Ostateczne [widocznie Morze Śródziemne, bo Morze Słone nazwane było Morzem Wschodnim. (Joel 2:20, Zach 14:8)] – (bibl.) Végső Tenger (Földközitenger) [Joel 2:20 „Az északi népet is elűzöm tőletek, és puszta és sivatag vidékre vetem azt; elejét a keleti tengerbe, hátulját a - Wersja 01 01 2017. nyugoti tengerbe, és bűze magasra száll; felszáll büdössége, mert nagy dolgokat cselekedett.” Zak 14,8 „Azon a napon folyóvíz fakad Jeruzsálemből, egyik ága a keleti tenger felé folyik, másik ága a nyugati tenger felé; így lesz télen-nyáron át.”] morze otwarte – nyílt tenger morze parowało – a tenger elpárolgott morze pełne – nyílt tenger morze piasku – homoktenger Morze Północne – Északi-tenger Morze Puste [nazwa ta spotykana bardzo rzadko w Piśmie Świętym. (5Moj. 4:49, 2Król. 14:25)] – Síkság tengere v. pusztasági tenger (5Móz. 4:49, 2Kir. 14:25) morze śródziemne – földr. beltenger Morze Śródziemne [morze międzykontynentalne leżące pomiędzy Europą, Afryką i Azją, o powierzchni około 2,5 mln km². Zasolenie wód Morza Śródziemnego wynosi 33– 39‰] – földr. Földközi-tenger [az Atlantióceánhoz a Gibraltári-szorossal kapcsolódó melléktenger, amelyet három kontinens vesz körbe: északról Európa, keletről Ázsia, délről pedig Afrika.] morze światła – fénytenger, fényár, fényözön Morze Wielkie, Czerwone Słone * Jeziora palestyńskie. (Joz. 1:4) [Morze Czerwone (arab. ر األح م اْ حبأal-Bahr al-ahmar, hebr. ' סוף םיYam Suf, tigrinia QeyH baHri) – morze śródlądowe między Afryką, a Półwyspem Arabskim, część Oceanu Indyjskiego. ] – Nagy tenger [Józs. 1:4 „A pusztától és a Libánontól fogva a nagy folyóvízig, az Eufrates folyóvízig, a Khitteusoknak egész földe és a nagy tengerig napnyugat felé lesz a ti határotok.”] v. Vörös tenger [A Vörös-tenger Afrika és Ázsia (közelebbről az Arab-félsziget) között helyezkedik el. A Báb el-Mandeben keresztül az Indiai-óceánba nyílik, a Földközi-tengerrel pedig a Szuezi-csatorna köti össze. A Vörös-tenger a görög Erüthra Thalassza kifejezés egyenes fordítása. Latin megfelelője a Mare Rubrum. A Vörös-tenger területe körülbelül 450 000 km², durván Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 1900 km a hosszúsága, 300 km a szélessége. Legnagyobb mélysége 3039 méter, míg az átlagos mélysége 500 méter. Ismert a hét tenger egyikeként is.] Morze Wschodnie, Morze Martwe * Jeziora – (bibl.) Keleti tenger v. Holt-tenger 3747 morze wyrzucało na brzeg – a tenger kivet v. partra vet (vmit) Morze zachodnie = Śródziemne – (bibl.) Földközi-tenger morze zafalowało – a tenger hullámos v. fodros lett morze zagniewane – háborgó tenger morze zakipiało – a tenger háborgott morze zakotłowało się – a tenger felkavarodott Morze Żółte (chiń. Huánghăi, koreań. Hwang Hae, czyli w tłumaczeniu Morze Zachodnie) [morze, odnoga Oceanu Spokojnego między Koreą a wybrzeżem chińskim. Leży na północ od Morza Wschodniochińskiego] – Sárga-tenger [a Csendes-óceán része. A Koreai-félsziget és Kína között terül el a tenger. Kínai neve: 黄海, Pinyin: Huáng Hǎi. Koreai neve: 黃海 vagy 西海. A tenger neve a Sárga-folyó színe miatt kapta a Sárga-tenger nevet, bár közvetlenül a Pohaj-tengerbe ömlik a Sárgafolyó. Észak-Korea Észak-Phjongan tartománya közel esik a tengerhez. A világ második legnagyobb árapálysíkságát a Sárga-tenger partvidékén, Koreában találjuk.] morze się pieni – a tenger tajtékzik morze się sroży – a tenger háborog morze się zabałwaniło – tajtékzik a tenger morzenie [przestarzale: uśmiercać, doprowadzać do umoru] – sanyargatás morzenie głodem – éheztetés morzisko [biegunka] – [Słowniczek języka śląskiego] hasmenés morzyć [daw. zadawać komuś powolną śmierć] – csigázni, elcsigázni; halálra sanyargatni morzyć [czuć bóle brzucha (zob. → zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego] fáj a hasa morzyć głodem – éheztetni, éhhalálni kitenni morzyć się [daw. «martwić się, dręczyć się czymś] – önmagát sanyargatja morzyć się głodem – éhezni, nem enni mos (moris, mores) [zwyczaj, obyczaj] – (lat.) mos, moris; szokás, megszokás mos maiorum [dawny (przodków) zwyczaj] – (lat.) mos maiorum; Mos (mores maiorum): „az ősök szokásai” [komplex normarendszer] - Wersja 01 01 2017. Mosaic [to jedna z pierwszych przeglądarek WWW, które działały w trybie graficznym. Pierwsza wersja Mosaic powstała w czerwcu 1993. W 28 września 1993 powstała wersja 0.6b, która była pierwszą opublikowaną. Została ona przygotowana przez NCSA (National Center for Supercomputing Applications) na uniwersytecie w Illinois. W czerwcu 1997 NCSA oficjalnie ogłosiło koniec prac nad programem. Od NCSA Mosaic wywodzą się przeglądarki Netscape Navigator i Windows Internet Explorer. Pierwotnie nazwą firmy produkującej Netscape'a miał być właśnie Mosaic, lecz uniwersytet w Illionois nie wyraził na to zgody. Mosaica można pobierać z Internetu jeszcze i dzisiaj – dostępna jest w wersjach dla Microsoft Windows, Mac OS oraz dla systemów Unix/Linux z grafiką pod X Window System.] – Mosaic (browser) - 'Mosaic' böngésző (-program) [1. az NCSA (National Center for Supercomputing Applications) által fejlesztett grafikus webböngésző. A fejlesztése 1992-ben kezdődött, és 1997. január 7-én ért véget. A Mosaic a 90-es évek egyik meghatározó internetes alkalmazása volt, mivel ez volt az első olyan fejlesztés, ami az Internet osztott információs szolgáltatásait multimédiás grafikus felhasználó felületen jelenítette meg. Gyors elterjedése jelentősen hozzájárult a World Wide Web népszerűségéhez, amely előtt az Internet többnyire csak FTP, Usenet és Gopher protokollokon működött, főképp akadémiákon és kutatási intézményekben. 2. az NSCA (National Center For Supercomputing) által kifejlesztett böngészőprogram; egyike a legelső grafikus megjelenítésű böngésző- programoknak, szerzője Marc Andreessen volt, aki később a Netscape Navigatort is kifejlesztette; mivel a Mosaic továbbfejlesztése gyakorlatilag megszünt, jelentősége ma -az újabb böngészőkkel szemben csekély] mosan [mociumpan, mościpan, mociumdziei, mościndziej, mosterdziej] – (dawno) uram, méltóságod, kegyelmed (megszokásból, jelentés nélkül használt megszólítási mód) Mosera * Mesera – MOSZÉRA v. MOSZÉRÓT (büntetés, fegyelmezés, figyelmeztetés; kötelék, bilincs) [Az izráeliták egyik szálláshelye a pusztai vándorlás során ("Moszérót"); (4Móz 33,30-31); itt halt meg Áron és itt temették el (5Móz 10,6).] mosiądz [1. stop miedzi z cynkiem i innymi metalami, odporny na korozję; 2. stop Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3748 miedzi i cynku zawierający do 40% tego metalu. Mosiądze mogą zawierać także dodatki takich metali jak ołów, aluminium, cyna, mangan, żelazo i chrom oraz krzem. Topi się w temperaturze ok. 1000°C (zależnie od gatunku).] – réz, sárgaréz [a réz és cink ötvözete. 1-7% cink csak halványvörössé, 7-14% cink vörösessárgává, 14-17% cink pedig tiszta sárgává változtatja a vörösréz színét. Egészen 30%-ig az ötvözet sárga színű marad. 30%-on túl kezd vörösödni, úgy hogy az 50% cinket és rezet tartalmazó ötvözet aranysárga színű. 50%-on túl az ötvözet kezd fehéredni és mindinkább a cink színét ölti fel. Hidegen legnyújthatóbb a sárgaréz, ha 15-20% cinket tartalmaz.] mosiężny, -a, -e – sárgaréz-, réz-; bronzmoskal [z niechęcią, pogardliwie o Rosjaninie] – (dawno) orosz; moszkvai Moskal [dawne, obraźliwe określenie mieszkańca ziem ruskich] – (tört.) (régi) muszka, orosz v. moszkvai férfi moskiewski, -a, -ie [przymiotnik od: Moskwa (stolica Rosji)] – moszkvai Moskiewski stróżujący (rus. Московская Сторожевая) [jedna z rosyjskich ras psów, nieuznawana przez FCI.] – (ang.) Moscow Watchdog (orosz: Московская Сторожевая) Moszkvai őrkutya [szentbernáthegyi kutya + kaukázusi juhászkutya + orosz foltos kopó keveréke] moskit [drobny owad tropikalny podobny do komara], moskito – (sp.) moszkitó; vérszívó, fertőző betegségeket terjesztő rovar, különösen szúnyog moskitiera [1. zasłona z gęstej siatki, używana do ochrony przed moskitami; 2. hiszp. mosquitero 'moskitiera' od mosquito 'komar' z mosca 'mucha' od łac. musca 'jp.'; siatka ze sztucznego włókna (a. zasłona muślinowa) chroniąca przed moskitami, różnymi gatunkami (pod)zwrotnikowych muchówek tnących.] – szúnyogháló - Wersja 01 01 2017. Moskwa (ros.: Москва) [stolica Rosji i największe miasto tego kraju oraz Europy. Najważniejszy ośrodek gospodarczy i kulturalny kraju. Siedziba najwyższych władz państwowych w tym prezydenta Rosji. Jeden z najciekawszych ośrodków turystycznych Europy, jednocześnie symbol imperium radzieckiego.] – Moszkva (oroszul, cirill betűkkel Москва) Oroszország fővárosa és elsődleges politikai, gazdasági, pénzügyi, oktatási és közlekedési központja. A város a Moskva folyó partján, a Központi kerület Moszkvai területében fekszik. moskwianin [mieszkaniec Moskwy; moskwiczanin (potocznie)] – moszkvai ffi moskwianka [mieszkanka Moskwy; moskwiczanka (potocznie)] – moszkvai (lány v. nő) moskwicz (ros. Москвич) [radziecka marka samochodów osobowych wytwarzanych od 1939 roku.] – (dawno) Moszkvics (szovjet gépkocsimárka); Moskvics gyártmányú gépkocsi moskwiczanin [potocznie: moskwianin (mieszkaniec Moskwy)] – moszkvai férfi Mosoch [zob. Meszek] – Mosoch [a Fekete tengernél lakó nép (Móz. I. 10, 2 )] mospan; mopan [1. daw. forma grzecznościowa odnosząca się do mężczyzn, równoważna dzisiejszemu "pan"; 2. daw. ironiczne określenie szlachcica] – (elavult) nagyságos úr most [1. konstrukcja nadwodna łącząca brzegi rzeki, jeziora, zatoki itp., umożliwiająca przedostanie się na drugi brzeg; 2. uczęszczana trasa lądowa, morska lub lotnicza; 3. to, co służy porozumieniu między ludźmi o odmiennych poglądach; 4. zob. mostek w zn. 8.; 5. zespół elementów nośnych i mechanizmów napędowych samochodu doprowadzających napęd do kół; 6. główny element konstrukcji nośnej suwnicy; 7. urządzenie umożliwiające wymianę danych między dwiema Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3749 lokalnymi sieciami komputerowymi opartymi na różnych systemach okablowania; 8. część mózgu zawierająca m.in. ośrodki słuchu i równowagi; 9. (u zygmunta Glogera) Najdawniejsze wiadomości o mostach w Słowiańszczyźnie wskazują, że budowano je w różny sposób. Wzmianka kronikarzy ruskich, że w r. 998 książę Włodzimierz, pokonany i ścigany przez Pieczyngów, ocalił życie swoje, ukrywszy się „pod mostem”, każe przypuszczać, że most musiał być na palach a nie na tratwach pływających. Z drugiej strony stare wyrażenia polskie: most słać, posłać, położyć, kłaść, rzucić, dowodzą, że najpospolitsze mosty nie były budowane na palach, ale słane, kładzione, położone, moszczone w rodzaju tratew, pływających na wodzie. Że umieli Polanie zabijać pale w dno wód już w odległej starożytności, dowodzą tego ślady mieszkań nawodnych odkrytych na jeziorze Czeszewskiem w Wielkopolsce. Połączenie brzegów rzeki tratwami tak mało kosztowało pracy w porównaniu budowania mostu na palach, że jeszcze w XII w. stałych mostów na większych rzekach nie było, tylko przeprawiano się na promach, krypach lub tratwach.] – híd [kőből, fából, téglából, vasból és vasbetonból épített áthidalások vizek, árterületek, völgyek fölött vezetett utak számára]; bújjbújj zöldág… (gyermekjáték) most lub mostek (ang. bridge) [to urządzenie koordynujące przesyłanie pakietów między komputerami. Decyduje, gdzie zostaną przesłane dane, które do niego docierają. Dobiera właściwą trasę i optymalizuje ją pod kątem jak najsprawniejszego przesyłu danych.] – Bridge (Híd) [1. Berendezés, amely két logikailag azonos protokollt használó, térben és a fizikai megvalósítás szabványában elkülönülő lokális hálózat között továbbítja az információt. 2. network bridge vagy magyarul hálózati híd hálózati szegmenseket tud összekötni az OSI modell Adatkapcsolati réteg szintjén. Ethernet hálózatokban pontosan azokat az eszközöket nevezzük hídnak, amelyek megfelelnek IEEE 802.1D szabványnak. 3. Olyan eszköz (általában egy számítógép), amely két vagy több hálózatot köt össze és csomagokat továbbít közöttük. A hidak általában a két hálózatot az adatkapcsolati réteg (ezzel kapcsolatosan lásd: OSI referencia modell) szintjén kapcsolják össze. A jelismétlőkkel ellentétben a hidak intelligens eszközök. Felhasználhatók két alhálózat belső - Wersja 01 01 2017. forgalmának egymástól való elválasztására: a két alhálózatot határán állva nem engedik át a jeleket az egyik hálózatról a másikra, ha a célállomás ugyanazon az alhálózaton helyezkedik el, ahonnan az üzenet érkezett.] most drewniany – fahíd most drewniany w Toruniu z 1500 roku [najstarszy most Torunia przez Wisłę, jeden z najdłuższych w ówczesnej Europie i najdłuższy w Polsce, o konstrukcji drewnianej, istniejący w Toruniu w latach 1500 - ok. 1880.] – Toruni fahíd, 1500-ből Most drewniany w Toruniu w 1870 most filarowy – pilléreken nyugvó híd most jednołukowy – egylukú híd most kolejowy – vasúti híd Most Kotlarski w Krakowie na Wiśle [wybudowany w 2001, łączy Grzegórski z Zabłociem, ulicami Kotlarską i Podgórską. Wybudowany wraz w ciągu Trasy Kotlarskiej miał usprawnić połączenie Podgórza ze Śródmieściem i odciążyć ruch na ulicach Starowiślnej i Na Zjeździe oraz na moście Powstańców Śląskich] – Kazángyártó-híd Krakkóban most linowy – drótkötélhíd most łańcuchowy; most wiszący na łańcuchach – lánchíd most na łyżwach, most łyżwowy, pontonowy – pontonhíd, hajóhíd most Most łyżwowy pod Płockiem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia most na palach – cölöphíd most palowy – cölöphíd most pontonowy [most przenośny ułożony na pontonach] – pontonhíd most powietrzny [trasa przewozu ludzi lub towarów drogą lotniczą] – légihíd most rozpiętości czterdziestu metrów – negyven méter fesztávolságú híd most rozsuwany – mozgatható híd 3750 Most Westchnień (wł. Ponte dei Sospiri) [przez który skazani przechodzili dawn. z sali sądu w weneckim Pałacu Dożów do przerażającego więzienia Piombi; najbardziej znany most Wenecji, także jeden z najbardziej znanych na świecie] – (ol.) Ponte dei Sospiri; a sóhajok hídja Velencében most wiszący [most zawieszony na linach stalowych i łańcuchach, wspartych na wysokich podporach] – függőhíd; lánchíd most zwodzony [most ruchomy, podnoszony na łańcuchach] – (hist) felvonóhíd [a várkapuk előtti védőberendezés], görgőhíd - Wersja 01 01 2017. mostek [1. mały most; 2. płaska kość z przodu klatki piersiowej u człowieka i niektórych zwierząt; 3. nadbudówka na statku przeznaczona dla kapitana i oficerów dowodzących statkiem; 4. zob. I trap; 5. zob. podstawek w zn. 2.; 6. ćwiczenie gimnastyczne polegające na tym, by odchylić się w tył i dotknąć rękami ziemi; 7. przednia część tuszy zwierzęcej zawierająca mięso łącznie z kośćmi żebrowymi; 8. stała proteza umocowana na sąsiednich zdrowych zębach] – híd, hidacska, palló, bürü; hajóhíd; (anat) mellcsont; szegycsont; szegy, melle húsa; (elavult) járomcsont; (fogászat) híd mostek cielęcy – borjúszegy mostek, kładka z deski – deszkapalló mostek kapitański – (hajózás) parancsnoki híd mostek linowy – kötélhíd mostek operacyjny – műveleti híd mostek przejazdowy drewniany – fa átjáróhíd mostek (pomost) przystani – kikötőhíd mosterdziej (mosan) – (dawno) uram, jótevőm, kegyelmed, nagyságod, méltóságod mostnica – hídfő, támaszpillér mostki (bridges) [Urządzenia które filtrują pakiety pomiędzy sieciami decydując o tym czy przekazać dalej pakiet czy nie. Pakiety pochodzą ze wszystkich sieci do których mostek jest podłączony.] – (ang.) (bridges) hidak [A hidak az adatkapcsolati rétegbeli címeket vizsgálják meg, hogy elvégezhessék a forgalomirányítást.] mostowe [1. daw. opłata pobierana za przejazd przez most; 2. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) opłata za przejechanie mostu, znana od czasów bardzo dawnych. W dokumencie małopolskim z r. 1145 znajdujemy wyraz polski „mostne”, a w innym z r. 1252 – „mostowe”. Kto pobudował na drodze publicznej most znaczny swoim kosztem, miał prawo do pobierania myta czyli mostowego za przejazd. Aby jednakże uniknąć nadużyć, prawo wymagało oddzielnej na każdy most konstytucyi czyli uchwały sejmowej, zatwierdzającej wysokość taryfy.] – (dawno) hídpénz, hídvám mostownica [1. drewniana belka stosowana jako podkład pod szyny na moście kolejowym; 2. drewniana belka używana jako podkład pod szyny na kolejowym obiekcie mostowym. Jej zadaniem jest ograniczenie wpływu dynamicznego oddziaływania przejeżdżającego taboru na konstrukcję, jak również zbliżenie sztywności jezdni kolejowej na obiekcie do tej na szlaku. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Powinna być oparta na podłużnicach lub dźwigarach przy pomocy klocków centrujących. 3. suwnica do prac przeładunkowych] – hídfa; átrakódaru 3751 mostowy, -a, -e – hídmostowy [daw. osoba pobierająca opłatę za przejazd przez most] – hídvámos; hídpénz szedője mosz (masz) [mieć] – [Słowniczek języka śląskiego] neked van... moszaw (hebr. ;הושבwioska, osada) [typowa spółdzielnia rolnicza, które tworzyli syjoniści napływający masowo do Palestyny podczas aliji na początku XX wieku. W moszawach podobnie jak w kibucach kładzie się nacisk na pracę społeczną. Obecnie w Izraelu istnieje ponad 400 moszawów.] – mosáv (falu, telep) [A mosáv és a kibuc közti legfőbb különbség, hogy míg a kibuc egy kommunális életformát jelentett az élet minden területén, a mosávokban kitüntetett szerepet kap az individualitás és a privát vagyon. A családok saját házaikban élnek és saját földjeiket művelik meg. Bár az első mosáv, a Nahalal több mint tíz évvel az első kibuc után jött létre, Izraelben a mosávok száma majdnem duplája a kibucokénak: 470 mosáv mellett csupán 270 kibuc működik.] moszcz [1. surowy sok wytłaczany z owoców; 2. świeżo wyciśnięty sok owocowy lub warzywny wykorzystywany jako półprodukt (główny lub dodatkowy) w procesie wyrobu napoju docelowego: soku, napoju, wina, owocowego miodu pitnego itp. W języku potocznym termin stosowany najczęściej w stosunku do moszczu gronowego, czyli soku z winogron przeznaczonego na fermentację w celu wyrobu wina.] – must moszcz się burzy – forr a must moszcz winny [młode, niskoalkoholowe wino] – must moszczenie [1. ścielenie, słanie, wicie; 2. przygotowanie sobie miejsca z dbałością o maksymalną wygodę] – ágyazás, alapozás Moszenki południowe (Colutea arborescens) – [gatunek krzewu z rodziny bobowatych. Nazywany jest też koluteą południową, - Wersja 01 01 2017. truszczeliną południową, truszczeliną drzewiastą lub moszeńcem południowym. Rodzimy obszar jej występowania to środkowa, południowa i wschodnia Europa oraz Afryka Północna (Algieria, Maroko). W Polsce tylko jako roślina uprawna.] – pukkanó v. pukkantó dudafürt (Colutea arborescens) [a pillangósvirágúak (Fabaceae) családjába tartozó növényfaj. Díszcserjeként is ültetik.] Moszna (niem. Moschen) [1. wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim, w gminie Strzeleczki. Położona jest w rozwidleniu lewych dopływów Odry, na dawnym szlaku komunikacyjnym z Prudnika do Krapkowic około 30 km od Opola. – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, będąca miejscem turystycznym ze względu na znajdujący się tam pałac eklektyczny z końca XIX w.; 2. wieś w Polsce w województwie lubelskim; 3. wieś w Polsce w województwie mazowieckim] – Moszna (lengyel falu) moszna (łac. scrotum) [1. u człowieka i wielu zwierząt: worek skórno-mięśniowy mieszczący jądra; 2. worek skórnomięśniowy będący uwypukleniem przedniej ściany jamy brzusznej, mieszczący jądra u mężczyzn i innych ssaków płci męskiej; 3. obecne u samców wielu ssaków lądowych, w tym u człowieka, uwypuklenie ściany jamy brzusznej w kształcie skórno-mięśniowego worka, w którym znajdują się jądra. Znajduje się pomiędzy prąciem i odbytem] – bőrtáska, bőrerszény; herezacskó (a herezacskó egy bőrtasak, amelyben a herék találhatók, s a pénisz gyökerénél, a combok között lóg.) moszna - moszenka [w XV w. mieszek na pieniądze, torba, worek] – pénzes zacskó, bugyelláris, pénzes zsák mosznowy, -a, -e – bőrtáska-, bőrerszény-; herezacskó- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3752 mości (miłościwy) – kegyelmes, méltóságos mości panie – tisztelt uram Mości Panie Bracie – (dawno) kedves urambátyám mościć [1. wyścielać, słać 2. usadowić się wygodnie na czymś; 3. wykładać czymś miękkim wnętrze lub powierzchnię czegoś] – döngölni; építeni, törni, kövezni, burkolni mościć z liści legowisko – levélből fekhelyet készíteni mościńdziej (mosan) – (dawno) jótevőm, kegyelmed, uram mość [wyraz używany w oficjalnych zwrotach grzecznościowych wśród szlachty] – méltóság; (dawno) uram, kegyelmed, fenség, felség mota [ćma, mól] – [Słowniczek języka śląskiego] moly motacz [osoba trudniąca się nawijaniem nici] – csévélő v. motolláló munkás motaczka – csévélő v. motolláló nő; motolla motać [1. plątać nici, pasma czegoś; 2. zwijać w motek; 3. pot. mówić niejasno, zawile; 4. pot. działać podstępnie; 5. czynić coś niejasnym, zwłaszcza celowo; gmatwać, komplikować, lub kłamać] – motollálni; csévélni, gombolyítani, felgombolyítani, felcsavarni, tekerni motać co na co – feltekerni vmit vmire motać się [1. być motanym, plątanym; 2. pot. gubić się w wypowiedzi, nie umieć znaleźć wyjścia, rozwiązania lub wytłumaczenia] – csévélődni; felcsavarodni, tekeredni motalnia [część fabryki włókienniczej, gdzie mota się nici w motki] – motolláló, csévélő, orsózó osztály motanie – motollálás, csévélés motek [1. nici, przędza itp. zwinięte luźno w podłużny pęczek lub nawinięte na szpulkę; 2. to, na co się nawija nici, przędzę itp.; 3. zwykle zbiór dziesięciu szpuli nici, oddzielonych od siebie za pomocą przeplatanych różnych nici (szpuli), długość każdej szpuli jest wcześniej określona.] – gombolyag; matring, motring [Fonalkiszerelési forma: fonalköteg, amelyet motollára történő feltekercseléssel állítanak elő, majd arról levéve különböző célokra - Wersja 01 01 2017. alkalmazzák, pl. fonalszínezéshez, vagy a fonalfinomság méréshez. Ez utóbbi esetben meghatározott hosszúságú fonalat tekercselnek fel a motollára és az így készített matring tömegét mérik meg, majd a fonalhossz és a tömeg ismeretében számítják ki a finomsági számot. (Lásd: direkt fonalfinomság, indirekt fonalfinomság.)] motek nici – egy gombolyag fonal motel [hotel przy trasach przejazdowych – motel (motor+hotel); autószállószágutak mellett levő szálloda motelik [zdrobnienie od: motel] – kis motel motelowy, -a, -e – motelmotet [1. utwór wokalny, polifoniczny, oparty zwykle na łacińskim tekście religijnym; 2. najlepiej posługiwać się XVI-wieczną definicją Tinctorisa, z której wynika, że jest to wszelka kompozycja, której tekst nie jest ani częścią ordinarium missae, ani kantyleną.] – (ol.) motetto, motetta; (zene) bibliai szakaszok (motto) többszólamú énekes feldolgozása [1. Bibliai szövegre felépített egyházi zenemü emberi hangra; 2. többszólamú énekelt zenemű, a középkor és a reneszánsz egyik legfontosabb zenei műfaja. A motetta a 13. század elején jött létre oly módon, hogy a clausulák duplumát saját szöveggel kezdték ellátni. Innen ered a neve is, miután az újjászövegezett második szólamot, azaz a korábbi duplumot motetusnak („mot” = szó) nevezték el.] motetowy, -a, -e – (ol.) motetto-, motettamotherboard {rzecz.} [komp.] (też: mainboard, logic board, planar board); płyta główna {f.} [komp.] [zł.] - motherboard – alaplap [számítógépek szivét, a mikroprocesszort és legfontosabb környezetét: az operatív memóriát, a BIOS-t stb. tartalmazó integrált egység (nyomtatott áramkör kivitelezésben); a kommunikáció az egységen belül és azon kívül méretben használatosak, rendszersineken (buszokon) keresztül történik; a szímítógépek gyors fejlődését követve, sokszor lehetséges csak az alaplapot egy újabb, pl. gyorsabb változatra cserélni] motilitas [(łac.), zdolność do ruchów, szczególnie mięśni. Zaburzenia w ruchach występują po porażeniach i w innych chorobach systemu nerwowego.] – (lat.) motilitás (motilitas), akaratlan izommozgás motion capture [technika stosowana w filmach i grach komputerowych, polegająca na "przechwytywaniu" trójwymiarowych ruchów aktorów i zapisywaniu przez komputer. Dzięki niej zarejestrowane postacie poruszają się bardzo naturalnie i realistycznie, a przechwycone dane są Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3753 gotowe do dalszej obróbki. Technologia ta nie zastępuje w pełni pracy animatora, wnosi jednak znaczące wsparcie do procesu animacji. Aby stworzyć animacje za pomocą tej techniki potrzebne są kamery oraz markery (czujniki). Aktor zakłada na siebie czarną kamizelkę po czym mocuje się markery. Jeśli kamery są już rozstawione można przystąpić do pracy. Kiedy człowiek się poruszy jego ruchy przekierowywane są do komputera i podlegają dalszej obróbce (między innymi czyszczeniu animacji).] - motion capture, magyarul digitális mozgásrögzítés (gyakran csak mocap) [1. egy olyan eljárás, melynek során mozgást rögzítenek, majd azt egy digitális modellre ültetik át. A technikát Skóciában dolgozták ki. A motion capture-t főként a szórakoztatóipar, az orvostudomány, a sport és a hadsereg alkalmazza. A filmgyártásban az előadó mozgása kerül rögzítésre, majd a felvett adatokat a digitális karakter animálására használják. Az testen kívül az arcon és az ujjakon elhelyezett érzékelők segítségével a színész teljes előadása, valamint arckifejezései is rögzíthetők. 2. Játékok, grafikus programok, film-animációk programozásánál mozgásleképezést, mozgásmodellezést jelent.] Motion Picture Association of America (MPAA) [1. organizacja zrzeszająca studia filmowe i działająca na rzecz ich interesów; 2. amerykańskie stowarzyszenie mające na celu dbanie o interesy amerykańskich studiów filmowych. W skład MPAA wchodzą: Buena Vista Pictures Distribution (The Walt Disney Company), Metro-Goldwyn-Mayer Studios Inc., Paramount Pictures Corporation, Sony Pictures Entertainment Inc., Twentieth Century Fox Film Corporation, Universal City Studios LLLP oraz Warner Bros. Entertainment Inc.] – MPAA Motion Picture Association of America (Amerikai Mozgókép Szövetség) - Wersja 01 01 2017. odróżnieniu od elity)] – csőcselék, csürhe, tömeg motocross [wym. motokros], motokros [1. wyścigi motocyklowe rozgrywane w trudnym terenie; 2. pojedynczy wyścig na takiej trasie] – (lat.+ang.) motocross; (sport) motorkerékpáros gyorsasági terepverseny motocrossowy, motokrosowy, -a, -e – (lat.+ang.) motocross-; (sport) motorkerékpáros gyorsasági terepversenymotocrossowiec, motokrosowiec [zawodnik biorący udział w motocrossie] – (lat.+ang.) motocrossos; (sport) motorkerékpáros gyorsasági terepversenyző motocykl [dwukołowy pojazd bez nadwozia, napędzany silnikiem spalinowym, przeznaczony do przewozu jednej lub dwóch osób] – motorkerékpár, motor, motorbicikli motocyklista – motorkerékpáros motocyklistka – motorkerékpáros nő motocyklowy, -a, -e motorkerékpár- – motorkerékpáros, motokros [zob. motocross] – (lat.+ang.) motocross; (sport) motorkerékpáros gyorsasági terepverseny motlać się [gmatwać się, plątać] – [Słowniczek języka śląskiego] összekeveredni; összezavarodni, megzavarodni; fejét veszti motłoch [1. pogard. tłum ludzi zachowujących się po chuligańsku; 2. pogard. lud, masy (w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3754 motopompa [1. pompa wodna stosowana do gaszenia pożarów; 2. pompa pożarnicza; pompa wirowa tworząca z napędzającym ją silnikiem spalinowym zespół dostosowany do przenoszenia bądź do umieszczania na stałe na przyczepie pożarniczej lub samochodzie pożarniczym] – dugattyús szivattyú motor [1. mechanizm przetwarzający energię elektryczną lub cieplną na energię mechaniczną; 2. pot. motocykl] – motor; motorkerékpár motor benzynowy – benzinmotor motor czterokonny – négylóerős motor motor elektryczny – (gör.+lat.) elektromotor; villamos motor, villanymotor; elektromos energiát mozgási energiává alkakító gép motor idzie na luzie – üresben jár a motor motor nawalił – a motor bedöglött motor o wielkiej sile – nagyteljesítményű v. nagy teljesítőképessű motor motor odmówił posłuszeństwa – a motor felmondta a szolgálatot motor spalinowy – belső égésű motor motor warczy – a motor berreg v. zúg v. dübörög motor wybuchowy – robbanómotor motorek – segédmotor motorniczy [pracownik odpowiedzialny za prowadzenie i obsługę tramwajów] – vezető, villamosvezető; kocsivezető, gépkocsivezető; gépkezelő motorniczy tramwaju – villamosvezető motorower [rower napędzany silnikiem spalinowym o niewielkiej mocy] – motor, motorkerékpár motorowerowy, -a, -e – motor-, motorkerékpármotorowerzysta [osoba kierująca motorowerem] – motoros, motorkerékpáros motorowiec [popularne określenie statku, którego główny napęd stanowią maszyny spalinowe (silnik tłokowy lub turbina gazowa).] – motoroshajó motorownia – szerviz; motorvonat-javítóműhely motorowodniactwo [sportowe lub turystyczne pływanie na łodziach motorowych] – motorcsónakozás; motorcsónak versenyzés motorowodniak [osoba pływająca sportowo lub amatorsko na łodziach motorowych] – motorcsónakos; motorcsónak-versenyző motorowodny, -a, -e – motorcsónakmotorowodny sport – motorcsónak-sport motorowy, -a, -e [1. poruszany za pomocą motoru; 2. dotyczący pojazdów mechanicznych i ruchu drogowego] – motoros, motor- [Yacht Motorowy, wielki - Wersja 01 01 2017. ponton motorowy, wagon motorowy, Klub Motorowy PTTK] motorowy [kierowca tramwaju; motorniczy] – motorvezető, motoros motorówka [1. łódź napędzana silnikiem spalinowym 2. to mała jednostka pływająca napędzana silnikiem mechanicznym. Motorówki są wykorzystywane do różnych zadań począwszy od sportu i rekreacji po działania wojenne. Zgodnie z klasyfikacją Polskiego Rejestru Statków motorówka przeznaczona do celów rekreacyjnych jest uważana za jacht z napędem motorowym.] – motorcsónak; motoros csónak; (hajó) propeller motoryczny, -a, -e [dotyczący motoryki - ruchu, ośrodków ruchowych kierujących skurczami i rozkurczami mięśni ruchowych (np. mięśnie motoryczne, afazja motoryczna - zaburzenia w mówieniu przy zdolności rozumienia); ruchowy] – (lat.) motorikus, gépies, géppel hajtott; mozgatható, hajtó; (med.) motoros (motorikus), mozgató (ideg, izom) motoryka [1. właściwa ludziom i zwierzętom zdolność wykonywania ruchów; 2. cecha kompozycji muzycznej, polegająca na równomiernym i dość szybkim następstwie dźwięków lub akordów] – motorika motoryzacja [wprowadzenie do transportu pojazdów mechanicznych; też: ogół zagadnień z tym związanych] – motorizáció; motorizálás motoryzacyjny, -a, -e – motorizációs motoryzować [zaopatrywać w sprzęt motorowy] – (lat.) motorizálni; gépesíteni, gépjárművekkel ellátni, felszerelni motoryzować się [być motoryzowanym] – gépesedni motoszybowiec [szybowiec z pomocniczym silnikiem] – motoros, vitorlázó repülőgép; motoros repülőmodell Motoszybowiec PW-4 Pelikan Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3755 motoszybowcowy, -a, -e – motoros, vitorlázó repülőgépmotowidło [1. przyrząd służący do odmierzania i zwijania w motki nici; 2. część snopowiązałki lub kombajnu służąca do nagarniania zboża na przyrząd tnący] – motolla, csörlő motto [1. cytat z innego dzieła lub aforyzm umieszczany przed tekstem utworu; 2. krótka myśl wyrażająca zasadę, którą się ktoś kieruje] – (ol.) mottó, jelige, jelmondat; alapgondolat, indíték motu proprio [łac. (nazwa dekretów papieskich, powstałych) z własnej inicjatywy (papieża)] - (lat.) motu proprio; 1. saját elhatározásból; saját kezdeményezés; 2. A pápa saját elhatározásából kiadott rendeletei. 3. pápai irat, amit a pápa saját nevében fogalmaz, tekintélye jelentős aktuális kérdésekben motyczka [mała motyka] – kiskapa motyka [narzędzie służące do spulchniania ziemi, okopywania roślin itp.] – kapa motyka do pielenia – gyomlálókapa motykować, motyczkować, motyczyć [spulchniać glebę, okopywać rośliny itp. za pomocą motyki] – kapálni motyl (Lepidoptera - z gr. λεπίς lepis, dopełniacz λεπίδος lepidos - "łuska" i πτερόν pteron "skrzydło"; łuskoskrzydłe) [1. owad z podgromady owadów uskrzydlonych; 2. rząd owadów uskrzydlonych, blisko spokrewniony z chruścikami] – lepke, pillangó, pille motyl dzienny – nappali lepke, pillangó motyl-namiotnik (Hyponomeuta s. Yponomeuta). – pókhálós moly (Yponomeuta avagy Hyponomeuta) [a valódi lepkék (Glossata) alrendjébe tartozó pókhálós molyfélék (Yponomeutidae) családjának (és egyúttal a pókhálós molyformák (Yponomeutinae) alcsaládjának) névadó neme.] Motyl – Motyl (lengyel települések) Motyl - wieś w woj. łódzkim, w pow. wieluńskim, w gminie Mokrsko Motyl – wieś w woj. kujawsko-pomorskim, w pow. tucholskim, w gminie Gostycyn Motyl - raper z miasta Poznań w województwie wielkopolskim Motyle (Lepidoptera - z gr. λεπίς lepis, dopełniacz λεπίδος lepidos - "łuska" i πτερόν pteron "skrzydło"; łuskoskrzydłe) [rząd owadów uskrzydlonych, blisko spokrewniony z chruścikami] – lepkék (Lepidoptera) [az ízeltlábúak törzsében a rovarok osztályának utolsóként kifejlődött rendjébe és a molyok családjába tartoznak. Legközelebbi rokonaik - Wersja 01 01 2017. a tegzesek, de a lepkéket azoknál jóval fejlettebbeknek tekinthetjük. Mintegy 150 000 fajukat írták le; ezek közül a Kárpátmedencében körülbelül 3500 faj él.] Lista wybranych rodzin o barczatkowate (Lasiocampidae) – Szövőlepke-félék (Lasiocampidae); pohófélék, szövőlepkék o bielinkowate (Pieridae) – fehérlepkék (Pieridae) o brudnicowate (Lymantriidae) gyapjaslepkefélék (Lymantriidae) garbatkowate (Notodontidae) – Púposszövőfélék családja (Notodontidae); Púposszövők kibitnikowate (Gracillariidae) - valódi lepkék (Glossata) közé tartozó keskeny szárnyú molyfélék (Gracillariidae) koszówkowate (Psychidae) – zsákhordó lepkefélék (Psychidae) kraśnikowate (Zygaenidae) – csüngőlepkefélék (Zygaenidae) miernikowcowate (Geometridae) – sarlósajkúmoly-félék (Gelechiidae) modraszkowate (Lycaenidae) – boglárkalepkék (Lycaenidae) niesobkowate (Hepialidae) – gyökérrágó lepkefélék (Hepialidae) niedźwiedziówkowate (Arctiidae) – medvelepkefélék (Arctiidae) molowate (Tineidae) – ruhamolyfélék, ruhamolyok v. valódi molyok (Tineidae) namiotnikowate (Yponomeutidae) – pókhálós molyfélék (Yponomeutidae) [a valódi lepkék (Glossata) alrendjébe tartozó Yponomeutoidea öregcsalád névadó családja] oblaczkowate (Syntomidae) – Ctenuchidae (Syntomidae) - álcsüngőlepkék omacnicowate (Pyralidae) – fényiloncafélék (Pyralidae) pasynkowate (Incurvariidae) - hosszúcsápú molyfélék (Incurvariidae) (Saturnidae) [rodzina motyli obejmująca około 1300-1500 gatunków, głównie tropikalnych] – éjjeli pávaszemes lepkék (Saturniidae) paziowate (Papilionidae) – pillangófélék (Papilionidae) piórolotkowate (Pterophoridae) – tollasmolyfélék (Pterophoridae) pochwikowate (Coleophoridae) – zsákhordó molyfélék (Coleophoridae) rusałkowate, południcowate, perłowce (Nymphalidae) np. Danaus plexippus – tarkalepkefélék v. főlepkék (Nymphalidae) o danaidowate (Danainae) – Bűzpillefélék (Danainae) pomrowicowate (Limacodidae) – csigalepkefélék (Limacodidae) pawicowate Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia powszelatkowate (Hesperiidae) – busalepkék v. 3756 busalepkefélék (Hesperiidae) prządkowate (Bombycidae) – selyemlepkefélék (Bombycidae); fonólepkék v. szövőlepkék przeziernikowate (Sesiidae) – szitkárfélék (Sesiidae); egyes, régebbi rendszerekben Aegeriidae) avagy üvegszárnyú lepkék sówkowate (Noctuidae) bagolypillék (Noctuidae) trociniarkowate (Cossidae) – farontó lepkefélék (Cossidae) uranidowate (Uraniidae) – Uraniida-fajok wachlarzykowate (Crambidae) – Tűzmolyok (Crambidae) zawisakowate (Sphingidae) – szenderek, szenderfélék (Sphingidae) zwójkowate (Tortricidae) – sodrómolyfélék v. sodrólepkefélék (Tortricidae) korowódki (Thaumatopoeidae) – búcsújáró lepkék (Thaumatopoeidae) motyle zmierzchowe – (áll.) alkonyati pillék motylek [zdrobnienie od "motyl"] – (műszaki) szárnyasanya; (sp) pillangóúszás motylek, stył motylkowy – pillangóúszás motyli, -ia, -ie – lepke, pillangómotylica – Motylica wątrobowa (łac. Fasciola hepatica, ang. sheep liver fluke) [przywra do ok. 30 mm długości o złożonym cyklu życiowym. Forma dojrzała pasożytuje w przewodach żółciowych wątroby roślinożerców (gł. bydła, owiec, kóz oraz niekiedy człowieka) żywicieli ostatecznych. Zarażenie następuje zwykle latem i jesienią.] – lépfene, (dawno) léha nő motylkowy, -a, -e – lepke-, pillangó-, pillangós motylkowa nakrętka – (műszaki) alapozási v. horgony-, kötőcsavaranya motyw [1. bodziec skłaniający do określonego działania; 2. idea, wątek lub postać utrwalone w kulturze, powtarzające się w utworach literackich różnych epok; też: najmniejszy niepodzielny element rzeczywistości przedstawionej w utworze; 3. charakterystyczny fragment melodii, powtarzający się i rozwijany w utworze muzycznym; 4. powtarzający się element kompozycyjny lub zdobniczy w dziełach sztuki lub przedmiotach użytkowych; 5. (psychologia) bodziec inspirujący działanie, przyczyna tłumacząca i kryjąca się za postępowaniem człowieka - zarówno świadoma, jak i wyparta. Motywy wynikają z potrzeb i kształtują cele. 6. (literatura) to podstawowa jednostka konstrukcji dzieła sztuki tworząca związki nowe wyższego rzędu. Może być np. sytuacją, zdarzeniem, przeżyciem, - Wersja 01 01 2017. słowem, dźwiękiem, elementem świetlnym itd. Powtarzające się na przestrzeni wieków motywy to toposy. 7. (muzyka) najmniejsza cząstka formy muzycznej. W muzyce dwa lub więcej dźwięków muzycznych stanowiące pewną całość. Motywy mogą być przekształcane i ulegać wariacjom. Zwykle motyw opisany jest zespołem interwałów i rytmem.] – (lat.) motivum; motívum; (pobudka) indok, indíték, indítóok; (muzyka) motívum, gondolat; valamilyen dallamnak v. zenei elgondolásnak jellemző, tovább már nem bontható legkisebb része; (irodalom) vezéreszme, vezérlő eszme, alapgondolat, motívum; (közb.) mottó; (művészet) motívum, dísz, díszítő elem; (med.) motívum [motive] [Az élõlény olyan állapota, amely befolyásolja, hogy elkezdjen vagy folytasson egy viselkedéssorozatot.] motyw dwutaktowy – kétütemű zenei gondolat motyw dynamiczny [odnosi się do akcji utworu, powoduje jej zmianę] – (literatura) dinamikus motívum motyw egzotyczny – egzotikus minta/motívum [Általában nagyon dekoratív minta és motívum, egzotikus virágokkal, levelekkel és állatokkal. Dzsungelmintázatnak is nevezik.] motyw fizjologiczny – fiziológiai motívum [physiological motive] [Egy nyilvánvaló testi szükségleten (például a víz vagy az élelem szükségletén) alapuló motívum.] motyw główny – fő motívum motyw przewijający się – vándormotívum motyw przewodni [motyw przewijający się przez cały utwór, nadający mu swoisty charakter] – vezérmotívum; fő motívum motyw statyczny [dotyczy np. wyglądu przedmiotów, miejsc] – (literatura) statikus motívum motyw wędrowny – vándormotívum motywacja [1. to, co powoduje podjęcie jakichś działań lub decyzji; 2. uzasadnienie czyichś działań lub decyzji; 3. stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania, to wzbudzony Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3757 potrzebą zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże ludzkich zachowań i ich zmian.] – (lat.) motiváció, motiválás; indok, indoklás, megokolás, igazolás; a motívumok összessége, rendszere; (med) motiváció [motivation] [A szükségletkielégítés és a célirányult viselkedés szabályozására utaló általános kifejezés.] motywacyjny, -a, -e [związany z motywacją] – motivációs, indokló, igazoló motywować [1. przedstawiać i wyjaśniać motywy działania lub rozumowania; 2. skłaniać lub zachęcać do jakiegoś działania] – (lat.) motiválni; indokolni, érvelni; megindokolni, megokolni, igazolni; (művészet, zene) vmely motívumot felhasználni motywować co czym – megindokolni vmit vmivel motywowanie (motywacja) – indoklás, megokolás; indokolás Mount Everest, Czomolungma, Sagarmatha [najwyższy szczyt Ziemi (8850 m n.p.m.), położony w Himalajach Wysokich (Centralnych), na granicy Nepalu i Chin (Tybetu)] – Mount Everest (másképpen: Csomolungma, Qomolangma, Sagarmatha) [a legmagasabb hegy a Földön, a Himalája hegység része. Csúcsán halad át Kína és Nepál határvonala. A hegy 8848 m magas, és évente 4 milliméterrel nő. Tibeti nevének (Csomolungma) jelentése: a Föld istenasszonya.] MOV (movie file) - 'MOV'-formátum (audió/video formátum) [Apple Macintosh rendszerű gépeire kidolgozott együttes audio-video kódolás; a Quick Time Movie -állományok megjelölése a ".mov"; ma Windows változata is van; a MOV tömörítés nem olyan hatékony mint pl. az MPEG, de lassúbb gépeken is futtatható] mowa [I. 1. wypowiadanie słów w celu porozumienia się z innymi ludźmi; 2. sposób mówienia, wymawiania; 3. zasób słów i reguł gramatycznych używanych do porozumiewania się; 4. dłuższa wypowiedź skierowana do licznego zgromadzenia; 5. dźwięki wydawane przez zwierzęta; 6. znaki, sygnały, gesty itp. służące porozumiewaniu się bez słów; 7. zasób wyrazów, wyrażeń, zwrotów i form, używanych w celu porozumiewania się, charakterystyczny dla jakiejś społeczności, epoki, uzależniony od sytuacji i charakteru wypowiedzi; 8. wypowiadanie czegoś, mówienie; zdolność mówienia; to, co się mówi; 9. sposób wymawiania wyrazów, sposób - Wersja 01 01 2017. mówienia; wymowa; 10. dłuższa wypowiedź okolicznościowa, skierowana do licznego zgromadzenia, przemówienie — II. pot. wykrzyknik nawiązujący do wcześniejszej wypowiedzi i potwierdzający to, co ona komunikuje] – (mówienie) beszéd, (język) nyelv; (przemowa) beszéd, szónoklat, felszólalás; beszédfolyam (koartikuláció) mowa artykułowana – tagolt beszéd mowa bełkotliwa – hadaró beszéd; érthetetlen beszéd mowa ciała, język ciała, komunikacja niewerbalna [zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach jednocześnie. Informują one o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach, oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji społecznej, pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie, cechach temperamentu itd. Komunikaty te nadawane są i odbierane najczęściej na poziomie nieświadomym, jednak mogą być również nadawane i odbierane świadomie (tak jak większość gestów emblematów czy wiele wyrazów mimicznych).] – nonverbális kommunikáció; nem verbális kommunikáció; testbeszéd mowa jest srebrem, a milczenie złotem – (közm.) beszélni ezüst, hallgatni arany mowa końcowa – záróbeszéd mowa kwiecista [oracja; perora] – virágnyelv [a gondolatoknak és érzelmeknek virágok által való képletes kifejezése. A virágnyelv keleti találmány, ott mint szerelmi közvetítő nagy szerepet játszott a férfiak és a szigoruan elzárt nők között. A Keleten használatos virágnyelv azonban a virág nevén alapszik, mig nálunk a virág tényleges vagy képzelt sajátságai adják meg a virágnyelv értelmét. A középkori költészetben énekelték, hogy a liliom az ártatlanság, a rózsa a szerelem és öröm jelképe. Mindkettő egyszersmind Krisztust és Máriát is szimbolizálja s a költészetben gyakran fordulnak elő az ibolyával együtt, mint a tavasz hirdetői.] mowa na migi – jelbeszéd, süketnéma-beszéd mowa nad grobem – halotti beszéd mowa naszpikowana cytatami – idézetekkel teletűzdelt beszéd mowa niezależna [dosłowne przytoczenie w utworze czyichś słów] – (nyelvtan) egyenes beszéd mowa obrończa – védőbeszéd mowa ojczysta – anyanyelv Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3758 mowa okolicznościowa – alkalmi v. alkalomhoz illő beszéd mowa oskarżycielska – vádbeszéd mowa pełna zagadkowości – titokzatos v. relytéllyel teli beszéd mowa pochwalona – dicsőító beszéd mowa poddana ekspansji – (időben) nyújtott beszéd mowa poddana kompresji – komprimált beszédjel mowa pogrzebowa – gyászbeszéd, halotti beszéd mowa polska – lengyel beszéd mowa potoczna [mowa potoczna i żargon i slang] – köznyelv, közbeszéd, társalgási nyelv mowa powitalna – üdvözlőbeszéd v. üdvözlő beszéd mowa pozornie zależna [przytoczenie myśli i słów bohatera w taki sposób, jakby pochodziły od narratora, lecz z zachowaniem stylu charakterystycznego dla bohatera] – alárendelt látszólagos mondat mowa przesyłana przy odwróconym widmie częstotliwości, mowa poddana inwersji – inverzált beszéd mowa szeptana – súgott beszéd mowa-trawa [pot. słowa bez pokrycia, bez treści] – tartalmatlan, tartalom nélküli beszéd, locsogás, fecsegés mowa tronowa [przemówienie monarchy] – trónbeszéd mowa wiązana – (átv.) vers, költemény; kötött beszéd mowa zależna [przytoczenie czyichś słów w formie zdania podrzędnego podporządkowane narracji] – (nyelvtan) függő beszéd mowa zniekształcona (niewyraźna) – torzított beszéd mowę mu odjęło – elvesztette szavát, elnémult, torkán akadt a szó mowca (mówca) [przestarzale: mówca, przemawiający] – szónok, beszélő, felszólaló (ffi) [wielki mówca - Ronald Reagan; Demostenes (gr. Δημοσθένης Demosthenes, 384—322 p.n.e.) najsłynniejszy mówca grecki] mowczyni, mówczyni (oratorka) – szónok, beszélő, felszólaló nő mowny, -a, -e [1. pot. wymowny, wygadany; 2. daw. związany z mówieniem] – beszédes, szórakész mowy nie ma a. mowy nie ma o tym; mowy o tym nie ma – szó sincs róla - Wersja 01 01 2017. mozaika [1. obraz lub dekoracyjny wzór wykonany z drobnych kawałków kolorowych kamieni, szkła itp., służących jako ozdoba sklepień, posadzek itp.; też: kolorowe kawałki kamieni, szkła itp., używane do układania takich obrazów lub wzorów; 2. technika wykonywania takich obrazów lub dekoracyjnych wzorów; 3. zbiór różnorodnych elementów tworzących jakąś całość; 4. wirusowa choroba roślin, powodująca tworzenie się na liściach charakterystycznych żółtawozielonych i białawych plam; 5. dekoracja w postaci ornamentu lub obrazu wykonana z drobnych, o różnej kolorystyce (dwu lub wielobarwne) i kształcie kamyczków, kawałków szkła, ceramiki.] – (gör.→fr.) mozaik, berakott dísz (különböző színű apró darabkákbólösszerakott kép); (átv.) tarka keverék, egyveleg mozaikować – mozaikkal kirakni mozaikowo – mozaikosan, mozaikszerűen mozaikowy, -a, -e – mozaik-, mozaikszerű mozaizm [wym. moza-izm] [gr. Mōsēs 'Mojżesz, prorok i prawodawca biblijny' z hebr. Mōsze. religia monoteistyczna wyznawana przez Żydów, judaizm] – (lat.) mozaizmus; Mózes-vallás: az izraelita vallás régebbi megjelölése mozarabowie (ar. musta`rib, م س ت عأب "zarabizowany", hiszp. mozárabes, port. moçárabes) [chrześcijanie żyjący na Półwyspie Iberyjskim pod dominacją Arabów. Częściowo zarabizowani – przyjęli język i kulturę. Aż do rozwoju rekonkwisty w XI wieku mieli sporą swobodę wyznania. Wraz z wzmacnianiem się chrześcijańskich państw, znajdujących się na północy półwyspu, mozarabowie zaczęli od ok. 850 roku wszczynać bunty przeciwko muzułmańskim władcom. Podczas jednego z powstań (za rządów Muhammada I) po stronie mozarabów interweniował król Asturii, Ordoño I. Sztuka mozarabska zaczęła się wyodrębniać w IX wieku. Powstała z połączenia elementów chrześcijańskich (tematyka) i arabskich (dekoracyjność, ornamentyka, tęczowe barwy).] – mozarabok (az ar. mosta'rib = nem tiszta arab vérüek 'arab jellegű' szóból) [1. A keresztyének neve Spanyolországban, a mór uralom idején; 2. a 771 után arab fennhatóság alatt élő keresztények Hispániában. - A gallikán liturgiához nagyon hasonló szert. szerint éltek (mozarab liturgia); 2. az arab nemzeti genealogiában a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3759 régi arabság azon rétege, mely nem tisztán Kahtántól származik, hanem az ős-araboknak az országot régi időben lakó autochon népekkel való vegyüléséből ered; ellentétül a telivér arabokhoz: al-"arab al-"âriba. A mohammedán hódoltság idejében Spanyolországban az araboktól való megkülönböztetésül a mozarabok nevet az országot való megkülönböztetésül a mozarabok nevet az országot lakó keresztényekről használták. Egyházuk önálló, a rómaitól különböző liturgiát használt, mely a régi gót liturgián alapult és melyet csak VII. Gergely pápa erélyes rendszabályai szüntettek meg, bár nem teljesen, mert a toladói Corpus Christi kápolnában naponkint van, a szt. Márkus és Juata-Rufina templomokban vasár- és ünnepnapokon, végül Salamancában 16-szor évenkint.] Mozart, Wolfgang Amadeusz (ur. 27 stycznia 1756 w Salzburgu, zm. 5 grudnia 1791 w Wiedniu) [austriacki kompozytor i muzyk, razem z Haydnem i Beethovenem należący do grona klasyków wiedeńskich] Wolfgang Amadeus Mozart (teljes nevén Johannes Chrysostomus Wolfgangus Theophillus Mozart) (Salzburg, 1756. január 27. – Bécs, 1791. december 5.) [osztrák muzsikus, zeneszerző, a bécsi klasszikusok egyik vezéralakja, az európai komolyzene történetének egyik legnagyobb alkotója, az egyik legjátszottabb és legismertebb szerző, aki szinte minden műfajban alkotott a (kamarazenétől a szimfóniákon és versenyműveken át egészen az egyházi zenéig, ill. az operákig).] Mozart unieśmiertelnił swoje imię – Mozart hallhatatlanná tette nevét mozzetta (inaczej mucet) [narzuta sięgająca łokci, będąca częścią stroju papieży i kleru rzymskokatolickiego. Jest to zewnętrzne okrycie sutanny, okrywające ramiona do łokci, z guzikami na piersi. Kolor mozzety wskazuje na hierarchiczną rangę ją noszącego. Biskupi noszą w kolorze fioletowym, kardynałowie czerwoną, dla papieży zarezerwowana jest karmazynowa.] – (lat.) mocetum, mocetta; vállgallér [Valóságos és címzetes prelátusok könyökig érő, elöl gombolt, rangjuknak megfelelő színű ruhadarabja, melyet a karingre vesznek fel. A szertartásra bevonuláskor viselik, ill. olyan szertartás alatt, melyen nem ők tartanak.] mozga [trawa pastewna o płożących się pędach i dużych liściach] – takarmányfű - Wersja 01 01 2017. Mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea L.) [gatunek rośliny wieloletniej należąca do rodziny wiechlinowatych (trawy). Występuje na całym niżu Polski, zwłaszcza w zbiorowiskach nadwodnych, bywa także uprawiana. Jest rośliną rzadką.] – zöld pántlikafű, nádas polyvacsak (Phalaris arundinacea) Mozilla [Słowo Mozilla powstało jako nazwa kodowa silnika dla przeglądarki Netscape Navigator. Powstało ono z połączenia słów Mosaic (nazwy jednej z pierwszych przeglądarek) i killer (ang. zabójca). Później, po przegranej wojnie przeglądarek, firma Netscape Communications Corporation utworzyła projekt nazwany Mozilla, którego celem miało być udoskonalenie przeglądarki Netscape Navigator jako programu opensource. Efektem tych prac było stworzenie bliźniaczych programów Netscape Navigator w wersji 6 i pakietu Mozilla Suite. Później projekt Mozilla został przekształcony w Fundację Mozilla, która miała zajmować się dalszym rozwojem pakietu Mozilla Suite. Ostatecznie na bazie pakietu Mozilla Suite powstał szereg programów, z czego najbardziej znanymi są przeglądarka internetowa Firefox i klient poczty e-mail Thunderbird. Sam pakiet Mozilla Suite jest obecnie rozwijany jako SeaMonkey. Wzrost popularności Firefoksa spowodował utworzenie komercyjnego skrzydła samej fundacji, które zostało nazwane Mozilla Corporation. Niektóre produkty Mozilla mają strony fikcyjnej Księgi Mozilli.] – Mozilla - 'Mozilla' böngészőfejlesztő szakcsoport (Netscape böngészők beceneve) [1. Nyílt forráskódú böngésző, a Netscape Navigator 1998-ban kiadott kódján alapuló fejlesztés – mely mára gyakorlatilag kikopott és teljesen újra lett írva. A Netscape és a Mozilla is ugyanarra a Gecko nevű motorra épül. Tartalmaz böngészőt, levelezőprogramot, címjegyzéket, weblapszerkesztőt, és chat-klienst. A Mozilla mára már nem csupán egy böngészőt jelent, hanem egy szerteágazó projektet is. Ez a projekt magába foglalja a Mozilla böngésző illetve a kapcsolódó termékek és technológiák fejlesztését. Harmadrészt a Mozilla nem csupán egy böngésző, hanem egy keretrendszer („framework”) platformfüggetlen alkalmazások fejlesztésére. Mindez olyan szabványok felhasználásával történik mint például a CSS vagy az XML (XUL, XBL). A Mozilla keretrendszert használták több böngészőhöz Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3760 (Netscape 6.x 7.x, Galeon, Camino) illetve csevegő klienshez is (ChatZilla, JabberZilla). A fejlesztők használják még fejlesztőeszközök, játékok és böngészőkiterjesztések megírásához is. 2. a Mosaic, az első böngészőprogram fedőneve; eredetileg a Netscape szerzőjének, Marc Andreessen programozónak kabaláját hívták így; miután 2000-ben a híres böngészőfejlesztő cég az AOL tulajdonába került, programozói más feladatot kaptak; így felértékelődött a ma "Mozilla" név alatt működő önkéntes szoftver csoportosulás munkája, mely a Netscape szabadon felhasználható forráskódját fejleszti tovább] Mozilla Firefox ikonja mozolenie się – vesződés, fáradságos munka, (közb.) gürcölés mozolić się [robić coś z wielkim trudem, wysiłkiem] – küszködni, vesződni, fáradni, fáradozni; igyekezni, bíbelődni, töri magát; kínlódni mozolić się nad czym – fáradni vmin v. vmivel, törim magát vmin mozolny, -a, -e – kimerítő, fárasztó, nehéz, fáradságos, kínos, vesződséges, keserves mozolna praca – verejtékes munka mozół [1. praca wymagająca wielkiego wysiłku i cierpliwości; 2. ciężka lub wymagająca cierpliwości praca; trud, znój, mordęga] – (fatyga) fáradozás, fáradság; vesződés, (ciężka praca) nehéz munka, robot moździerz [1. miseczka z tłuczkiem, służąca do ucierania na proszek przypraw lub preparatów chemicznych; 2. działo o krótkiej lufie strzelające stromym torem; 3. działo o prostej budowie i małej masie, przeznaczone do strzelania stromymi torami na małą odległość, lekki, mógł być przenoszony przez obsługę. Służył często do wystrzeliwania wiwatów podczas uczt lub na alarm, by dać znać okolicy o niebezpieczeństwie.] – (moździerz kuchenny) mozsár, rézmozsár; (wojsk) tarack, mozsárágyú (broń) moździerz okopowy [nazwa moździerzy instalowanych w okopach w bezpośredniej bliskości nieprzyjaciela w czasie I wojny światowej] – mozsár fajta; aknavető fajta moździerz płytki i szeroki – lapos és széles mozsár - Wersja 01 01 2017. moździerz trzonowy (w starszej literaturze można spotkać nazwę torpeda powietrzna) – légtorpedó moździerzowy, -a, -e – mozsármoździerzyk – kis rézmozsár może [1. partykuła nadająca wypowiedzi odcień przypuszczenia, wahania, osłabienia kategoryczności, np. Zadzwoń do niej, może już wróciła.; 2. partykuła poprzedzająca określenie liczby lub ilości czegoś, komunikująca, że jest ono przybliżone, np. Byłam w Krakowie może pięć razy w życiu.; 3. partykuła używana w zdaniach wyrażających propozycję, prośbę, radę lub polecenie, świadczy o grzeczności lub uprzejmości mówiącego w stosunku do rozmówcy, np. Zaczekaj może jeszcze kilka dni.; 4. partykuła używana wówczas, gdy mówiący nie chce udzielić jednoznacznej odpowiedzi, np. Zdążysz to zrobić do jutra? - Może.] – I. (móc) tud; II. talán, tán, lehet, meglehet, lehetséges; esetleg; hátha może (tak/nie) – lehet hogy igen/nem może być – lehet, talán, lehetséges, meglehet może być budyń owocowy, ewentualnie kawałek tortu – gyümölcspudingot, esetleg tortát może być piwo lub woda mineralna – sört vagy ásványvizet może być szynka z ogórkiem – sonka uborkával jó lesz może być z rumem – lehet rummal może być zimne – hideg is lehet może co wskóram – talán elérek vmit; talán jutok vele vmire może coś z tych rzeczy? – esetleg ebből valamit? może coś zjemy? – együnk valamit? może innym razem – majd máskor może iść – mehet może jeszcze coś mam? – lehet még valamim? może jeszcze jedną lampkę wina? – no, még egy pohárral? może kapnie za tę robotę trochę grosza?! – talán csak kapok pár garast v. lehull számomra pár garas ezért a munkáért?! może kieliszek wina? – nem iszik egy pohár bort? może kogoś szukasz? – lehet, hogy valakit keresel? może któryś z tych? – talán ezek közül valamelyiket? może najpierw coś na przystawkę? – lehet (talán) legelőször valami előételként? może napije się pan (pani) czegoś? – inna valamit? może nie – lehet, hogy nem może pan liczyć na mnie! – számíthat rám! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3761 może pan (pani) wypożyczyć trzy książki – három könyvet kölcsönözhet może pan (pani) zamieszkać w sąsiednim pokoju – lakhat a szomszéd szobában is może przez ten czas Pan/Pani przegląnie te czasopisma – tessék addig talán nézegetni ezeket a folyóiratokat może się czegoś napijemy? – talán igyunk valamit? może się pan zaziębił/pani zaziębiła – lehet, hogy megfázott może tak, to zależy – lehet, ez attól függ może ten, a może inny – lehet hogy ez és lehet hogy más może ten komplet haftowanych serwetek? – talán ezt a hímzett terítőkészletet? może uczyć – tanulhat może zatańczymy? – táncoljunk egyet, táncolhatunk? możebyś wstał – talán felállnál?, talán felkelnél? możebny, -a, -e; możliwy, -a, -e – lehető, lehetséges, esetleges możecie jechać! – utazhattok!, mehettek! możemy się spotkać w restauracji (w kawiarni, w hotelu, u mnie w domu) – találkozhatunk egy vendéglőben (eszpresszóban, a szállodában, nálam otthon) możemy spróbować – megpróbálhatjuk możemy je wysłać pocztą lub kurierem – elküldhetjük postán vagy futárral możemy grać o małe stawki albo bez pieniędzy – játszhatunk kis téttel vagy pénz nélkül możemy pójść pieszo – gyalog is mehetünk możemy zagrać – játszhatunk (egyet) możesz być spokojny, że… – nyugodt lehetsz, hogy… możesz być o to spokojny ― nyugodt lehetsz efelől możesz schować się ze swoją łaciną – elbújhatsz v. elmehetsz a latin tudásoddal możesz stanąć na głowie – ha a fejed tetejére állsz is możesz to sobie zatrzymać – ezt megtarthatod magadnak możesz zacząć teraz – most lehet kezdeni możliwe [zwrot wyrażający przekonanie, że to, o czym mowa, stało się lub stanie się] – lehetséges, (könnyen) meglehet możliwe do naprawienia – helyrehozható możliwe jedzenie – tűrhető, ehető étel możliwie – lehetőleg, lehetőség szerint możliwości [1. zdolności, predyspozycje psychiczne i fizyczne człowieka, dzięki którym może on coś osiągnąć; 2. tkwiąca - Wersja 01 01 2017. w czymś i ujawniająca się w sprzyjających warunkach zdolność do działania i osiągania jakichś efektów] – lehetőségek możliwości intelektualne – értelmi képességek możliwości produkcyjne – termelési lehetőségek; gyártókapacitás możliwości zbytu – értékesítési kilátások możliwość [fakt, że coś jest możliwe] – lehetőség, alkalom, eshetőség możliwość awansu – előrehaladási v. előrejutási lehetőség możliwość przesiadki – átszállási lehetőség możliwy, -a, -e [1. taki, który da się urzeczywistnić; 2. będący w zasięgu czyichś możliwości; 3. taki, który może się zdarzyć; 4. pot. dość dobry, znośny, jaki taki]; możebny, -a, -e – lehető, lehetséges, esetleges; valamirevaló; (to) możliwe: (ez) lehetséges; elviselhető; tűrhető; meglehetős możliwa do przebycia – járható możliwe są opady deszczu ze śniegem – havas eső lehetséges możliwy do nabycia – megszerezhető możliwy do obrony – védhető możliwy do ochrony – védhető możliwy do odparcia – védhető; megcáfolható możliwy do poprawy – javítható możliwy do przejścia a. przebycia – járható możliwy do przyjęcia – elfogadható możliwy do rozebrania – szédszedhető możliwy do rozwiązania – megoldható; megfejthető możliwy do spełnienia – teljesíthető możliwy do utrzymania – tartható możliwy do użycia – használható możliwy do wykonania – megvalósítható możliwy do zastępienia – pótolható możliwy do zastąpowania; możliwy do uzupełnienia – pótolható możliwy do zdobycia – megszerezhető możliwy do zniesienia – tűrhető można [1. nie ma przeszkód, żeby coś zrobić; 2. wolno coś komuś] – lehet, lehetséges, szabad można by – lehet hogy można by rzec – úgyszólván można było – lehetett można co policzyć na palcach – az ember az ujjain v. a tíz ujján tudná számolni można dołączyć do grupy z przewodnikiem – lehet csatlakozni a vezetéses csoporthoz można dostać – kapható można dzwonić – lehet telefonálni (csengetni) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3762 można kupić bardzo ładną srebrną biżuterię – nagyon szép ezüst ékszereket lehet kapni można pana (panią) prosić na chcwilę? – legyen szíves egy percre! można policzyć na palcach – az ujjain össze tudná számlálni; meg lehet számlálni az ujjakon można powiedzieć na jego pochwałe, że… – dicséretére legyen mondva, hogy… można się było (tego) spodziewać – várható volt można się spodziewać ostrej walki – szoros küzdelem várható można spodziewać się opadów – csapadékos idő várható można śmiało twierdzić, że... – bátran mondhatjuk, hogy... można tam dojechać autobusem, tramwajem, trolejbusem – autóbusszal, villamossal, trolibusszal lehet odamenni Można to zrobić na różne sposoby (ang. There is more than one way to do it – TIMTOWTDI – wymawiane jak Tim Toady) – TIMTOWTDI, There is more than one way to do it; többfélekeppen lehet megcsinálni można ująć to jako... – ez felfogható .... vminek można wiedzieć? – lehet tudni? można wypłyniemy łódką na morze (na jezioro)? – menjünk ki csónakkal a tengerre (a tóra)? można za to dać głowę – mérget lehet rá venni można złemu zaradzić – a rosszat meg lehet előzni możnaż [wzmocnione słowo "można", często w konstrukcjach typu: "możnaż to było zrobić", w znaczeniu "że też można to było zrobić"] – można (erősebb alakja) [Możnaż być nieszczęśliwszym?: lehet-e szerencsétlennek lenni?] możno [możliwe] – [Słowniczek języka śląskiego] lehetséges, (könnyen) meglehet możność [sprzyjające okoliczności, pozwalające na zrealizowanie czegoś] – (możliwość) lehetőség, tehetség, képesség możnowładca [w dawnej Polsce: członek możnego rodu, mający wpływ na rządy kraju] – főnemes, kiválasztott főúr możnowładczy, -a, -e – főnemesi, főúri możnowłady, -a, -e – hatalmas, nagyhatalmú, erős, nagyerejű możnowładztwo [1. ogół możnowładców; 2. to górna warstwa w feudalnym społeczeństwie średniowiecznym. Obejmuje ona posiadaczy największych majątków ziemskich. Możnowładztwo posiadało (często monopol) dostęp do najwyższych urzędów państwowych i kościelnych.] – főnemesek, kevesek uralma, oligarcha - Wersja 01 01 2017. możny, -a, -e [I daw. mający wielki majątek, wpływy i władzę; II daw. ktoś, kto ma majątek, wpływy i władzę] – (potężny) hatalmas, befolyásos, erős; (bogaty) tehetős, módos móc [mogę, możesz, może, możemy, możecie, mogą] [1. być w stanie coś zrobić; 2. mieć prawo do czegoś; 3. jest prawdopodobne, możliwe, np. Jeśli się pośpieszymy, możemy przyjść na czas.] – tudni, képesnek lenni, bírni mogę – tudok, tudom mogę cię odwieźć samochodem – el tudlak vinni autóval mogę dać panu (pani) adres hotelu blisko dworca – megadhatom egy szálloda címét a pályaudvar közelében mogę mieć pretensje tylko do samego siebie – csak magamat hibáztathatom; csak a saját szememre vethetem mogę prosić jadłospis? – megkaphatom az étlapot? mogę prosić kartę win? – megkaphatom az itallapot? móc odbierać dużo programów – (radio, tv) sok programot v. csatornát tud fogni móc robić – tehet móc się czym poszczycić – van vmivel dicsekedni v. eldicsekednie móc zjeść konia z kopytami – farkasétvágya van; éhes, mint a farkas móc zrobić – megteheti; tehet vmit mógł – tudott mój, moja, moje [1. zaimek oznaczający, że to, co jest wyrażone przez rzeczownik, którego dotyczy, należy lub odnosi się do osoby mówiącej; 2. zaimek oznaczający, że to, co wyraża rzeczownik, któremu towarzyszy, jest szczególnie lubiane przez osobę mówiącą, np. Zielony to mój kolor.] – enyém, az én…-m moi [pot. ludzie bliscy osobie mówiącej] – enyéim moi dziadowie byli Polakami – a nagyszüleim lengyelek voltak moi dziadowie tę ziemię nabyli – őseim szeretzék ezt a földet moi przyjaciele – barátaim moi rodzice już zmarli – szüleim már meghaltak moim obowiązkiem jest.. – kötelességem, hogy… moim skromnym zdaniem – szerény véleményem szerint moim zdaniem – véleményem szerint moja [pot. moja żona] – feleségem moja córka ma wielu konkurentów – a leányomnak sok udvarlója van Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3763 moja córka w tym roku zdaje maturę – a lányom az idén érettségizik moja duszo! – drága lelkem!, életem!, mindenem! moja herbata jest za mocna – túl erős a teám; a teám túl erős moja jest bardzo słaba – az enyém nagyon gyönge moja kobieta – az én asszonyom, feleségem, kedvesem moja książka – az én könyvem moja matka jeszcze żyje – édesanyám még él moja najmniejsza troska jest większa od tej – legkisebb gondom is nagyobb ennél moja nauczycielka – tanárnőm, tanítónőm moja noga tu nigdy nie postanie – ide nem teszem be soha többé a lábam moja pani – nőm, a feleségem moja rodzina – a családom moja synowa jest doktorem medycyny – a menyem orvosdoktor moja w tym głowa – ez az én dolgom v. ügyem; ezért én vagyok felelős moja wina – az én hibám; én vétkem moja wina, moja wina… – én vétkem, én vétkem… moja wymowa jest już bardzo podobna do jej wymowy – a kiejtésem már nagyon hasoló a te kiejtésedhez moja żona jest strasznie uparta – a feleségem szörnyen makacs moje [pot. to, co należy do osoby mówiące] – enyéim moje drugie ja – a másik énem, hasonmásom, alteregóm moje dziecko – gyermekem, az én gyermekem; kedvesem, drágám, szívecském, szívem moje finanse mi na to nie pozwalają – anyagi helyzetem ezt nem engedi meg moje hobby – az én hobbijaim, a hobbym moje kochanie! – kedvesem!, galambom! moje książki – könyveim moje na wierzchu! – (átv.) nekem van igazam, én maradtam felül moje najszczersze współczucie! – őszinte részvétem! moje nazwisko… - a nevem… moje obawy się potwierziły – aggodalmam igaznak bizonyult; aggodalmam beigazolódott moje podróże po Azji – utazásaim Ázsiában moje rybko! – szívecském! madaram (halacskám)! moje serce! – (átv.) drága szívem!, drágám! moje ty kochanie! – kedvesem! szerelmem! moje ty oczko! – drágaságom! - Wersja 01 01 2017. uszanowanie! – tiszteletem!, van szerencsém! moje uznania – minden elismerésem az Öné/Önöké moje wiadomości z zakresu historii są bardzo fragmentaryczne – történelmi ismereteim nagyon hézagosak moje wielokrotne prośby – többszörös kérésem moje wysilki poszły na marne – fáradozásaim hiábavalóak voltak, meghiúsultak, megfeneklettek moje życie! – életem!, kincsem! mój [pot. mój mąż] – férjem mój aparat dobrze odbiera stacje europy – készülékemmel jól tudom fogni az európai adóállomásokat mój Boże! – Uramisten! Atyaúristen! mój Boże, co teraz będzie? – jaj, Istenem, mi lesz most? mój bracie! – öregem! mój brat prześcignął mnie w naukach – (átv.) a bátyám megelőzött v. elhagyott v. maga mögött hagyott (engem) a tanulásban mój dom – házam, az én házam mój drogi! – kedvesem!, drágám!, drágaságom! mój dzień – az én napom moje Mój dzień – szósta płyta polskiego hip-hopowca Daniela Kaczmarczyka znanego pod pseudonimem DKA. Została wydana 24 października 2008 przez wytwórnię My Music. mój gołąbku! – galambom!, drágám!, szívem! mój kochanku, kochaneczku, kochasiu, kochańciu – drágám, szívem, aranyom, galambom, édesem, babám, szerelmem mój kochany! – kedvesem! mój kolega ma dobrą posadę – a kollégámnak jó állása van mój kotku! – cicám!, aranyom! mój los jest w ręku twoim – sorsom kezedben van mój los wkrótce się rozstrzygnie – sorsom hamarosan eldől mój łaskawca, nie masz się czego żołądkować – kendnek nincs oka mérglődnie v. kár a gyomrát idegesítenie mój majątek nie liczy się krociami – vagyonom nem rúg ezrekre mój mały chodzi już do szkoly – az én kisfiam már iskolába jár mój mąż – férjem mój mąż ma zły charakter – a férjemnek rossz természete van mój mąż nie lubi robić zakupów – a férjem nem szeret vásárolni mój mąż nie żyje już od pięciu lat – a férjem öt éve meghalt Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3764 mój miły!, moja miła! – kedvesem! drágám! mój nauczycieł jest nie wymagający – az én tanítóm nem követel sokat mój ojciec był robotnikiem – apám munkás volt mój ojciec jest sparalizowany – apámat szélütés érte mój ojciec też czuje się trochę źłe – apám is rosszul érezte magát mój pan – (dawno) az uram mój pan i władca – (tréf.) uram és parancsolóm mój pokój (mój dzień) – a szobám (egy napom) mój pokój ma…– a szobámnak van… mój pokój nie jest duży – a szobám nem nagy mój przedmówca – az előttem szóló v. beszélő mój przyjaciel – a barátom mój przyjaciel polecił mi hotel „Forum” – a barátom a „Fórum” szállodát ajánlotta mój przyszywany wnuk – az úgynevezett unokám (nem igazi) mój rocznik jeszcze nie powołany – (dawno) az én évfolyamom még nem kapott behívót mój samochód został uszkodzony – megsérült a kocsim mój staruszku! – öregem! mój stary! – öregem! mój syn już zakończył studia – a fiam már elvégezte az egyetemet mój syn ma szesnaście lat – a fiam tizenhat éves mój syn to już duży chłopak – az én fiam már nagy legény mój synu! – fiam! mój szef ma dużo energii – a főnökömben sok az energia mój telefon nie działa – a telefonom nem működik mój zastępca wyjechał na urlop – a helyettesem szabadságra ment mój zegarek chodzi dobrze – jól jár az órám mój zegarek opóźnia się – az órám késik; késik az órám mój zegarek popsuł się – elromlott az órám mój zegarek spieszy się (o pięć minut) – (öt percet) siet az órám mój zegarek spóźnia się (o dziesięć minut) – (tíz percet) késik az órám mój zegarek stanął, nie chodzi – megállt az órám, nem jár mój zegarek źle chodzi – rosszul jár az órám; nem jár jól az órám mój złociuchny! – aranyoskám! mój złoty – drágám, édesem, aranyom mól [1. mały motyl o szarawym ubarwieniu, którego gąsienice żerują w futrach, wełnie, - Wersja 01 01 2017. mące i ziarnie; 2. szkodnik żerujący w odzieży] – (állat) moly mól książkowy [1. potoczne określenie owadów chroniących się lub żerujących w starych książkach i innych skupieniach starego papieru, niszczących papier lub materiały wchodzące w skład oprawy, odżywiających się resztkami organicznymi zgromadzonymi w kurzu lub odżywiających się grzybami rozwijającymi się na zawilgoconym papierze.; 2. Potocznie określa się tak także człowieka, który każdy wolny czas lubi spędzać na czytaniu książek.] – könyvmoly mól odzieżowy [Mól włosienniczek (odzieżowy, ubraniowy)] – ruhamoly Mól włosienniczek (Tineola bisselliella) [mały motyl nocny z rodziny molowatych, szkodnik niszczący ubrania, powszechnie znany jako mól odzieżowy albo mól ubraniowy.] – ruhamoly (Tineola biselliella) [a valódi lepkék (Glossoptera) alrendjébe sorolt ruhamolyfélék (Tineidae) családjának egyik legelterjedtebb, legközönségesebb képviselője] Mól ziarniak (Nemapogon granella) [ten jest owadem o długości ciała 10-14 mm, niebezpiecznym szkodnikiem nasion. Występuje w Europie..] – raktári gabonamoly (Nemapogon granellus, avagy Nemapogon granella) [a valódi lepkék (Glossoptera) alrendjébe sorolt ruhamolyfélék (Tineidae) családjába tartozó, gyakori kártevő] mór [1. daw. groźna choroba zakaźna; 2. daw. zaraza wyniszczająca bydło lub trzodę] – pestis, dögvész, marhavész, éhhalál mór w Polsce [„Od powietrza, głodu, ognia i wojny zachowaj nas, Panie!”] – pestis, dögvész, marhavész, éhhalál Lengyelországban mórg [1. daw.; zob. morga; 2. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) w spolszczeniu za dawnych wieków zwany jutrzyną. Nazwa bowiem pochodzi od wyrazu niemieckiego Morgen – jutro. Mórg bowiem był pierwotnie przestrzenią, którą jeden człowiek mógł od rana do południa zaorać lub skosić. Morgi też dawne niemieckie, a mianowicie: magdeburski, saski, hanowerski, bawarski i wirtemberski, były małe, bo obejmowały od 135 do 180 prętów kwadr, naszych. Mórg staropolski, który się liczył w praktyce za dzień orki sochą, do czasu zniesienia pańszczyzny w r. 1861, a nawet później, jako wymiar jednodziennej pracy zadawanej parobkom, wynosił prętów kw. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3765 200. Taki mórg rataje pańszczyźniani i dworscy kończyli zwykle orać w dniu letnim na kilka godzin przed wieczorem. Później wprowadzono do planów jeometrycznych mórg „nowo-polski” 300prętowy, równy prawie z dawnym chełmińskim, a więc właściwie dawny chełmiński nazwano tylko nowo-polskim. Dlatego mówimy „dawny”, że są morgi i nowo-chełmińskie, znacznie większe. Mórg nowo-polski miał się do dawnego jeometrycznego „koronnego”, jak 1 do 1,0684, a do litewskiego, jak 1 do 1,2715. In longum czyli na długość liczono go na pr. 30 a in latum, t. j. na szerokość, na pr. 10. Ponieważ w polszczyźnie utarła się nazwa morga w rodzaju męskim, niewłaściwie zatem zaczęto w nowszych czasach przyjmować dla niej z niemieckiego rodzaj żeński.] – (miara) hold, magyar hold, kishold mówca [osoba wygłaszająca przemówienie lub zabierająca głos na zebraniu, wiecu itp.], mówczyni – szónok, beszélő, felszólaló, (ffi/nő); (orator) rétor [wielki mówca Ronald Reagan; Demostenes (gr. Δημοσθένης Demosthenes, 384—322 p.n.e.) - najsłynniejszy mówca grecki] mówca urwał nagle – a szónok hirtelen abbahagyta a beszédet mówca wiecowy – gyűlési szónok mówiąc oderwanie – elvontan nézve a dolgokat; ha mindentől elvonatkoztatunk; In abstracto, magában véve mówiąc po węgiersku – magyarán mondva mówiący, -a, -e – szóló, adó, küldő beszélő mówiący [osoba mówiąca coś lub przemawiająca]; mówiąca – szóló, szónok mówić [1. posługiwać się słowami w celu komunikowania myśli i przeżyć lub przekazywania informacji; 2. posługiwać się jakimś językiem; 3. zwracać się do kogoś w jakiejś formie; 4. informować, podawać do wiadomości, zawierać jakąś treść; 5. wypowiadać jakiś tekst, zwykle na głos; 6. wyrażać coś, coś znaczyć, świadczyć o czymś] + Ac.=T. [mówię, mówisz, mówi, mówimy, mówicie, mówią] – beszélni, mondani, szólni mów bez blagi – ne lódíts, ne tréfálj mów jak człowiek – beszélj emberhez méltóan; beszélj emberi módon mów śmiało – beszélj bátran mówi (mówją) – mondják, beszélik mówi A. B. – A. B. vagyok; A. B. beszél (telefonon) - Wersja 01 01 2017. mówi bez zastanawiania – meggondolatlanul v. megfontolás nélkül beszélni mówi doskonale po polsku – tökéletesen beszél lengyelül mówi drżący głosem – reszkető hangon beszél mówi jak do ściany – akár a falnak beszélne mówi jak katarynka – jól felvágták a nyelvét mówi jak ślepy o kolorach – beszél, mint vak a színekről; olyasmiről beszél, amiről fogalma sincs mówi jak z książki – úgy beszél, mintha olvasná; úgy beszél, mint a vízfolyás mówi kostycznie – rosszmájúan, epésen beszél mówi o tym człowieku z uwielbieniem – rajongással beszél erről az emberről mówi perfekt po angielsku – perfekt beszél angolul mówi płynnie po węgiersku – folyékonyan beszél magyarul mówi po francusku – franciául beszél mówi to, co myśli – ami a szívén, az a száján; kimodnja, amit gondol mówi trzema językami – három nyelven beszél mówi z cudzoziemska – idegen hangsúllyal v. külföldi módra beszél mówi, że styl Twojego listu jest bardzo dobry – azt mondja, hogy a leveled stílusa nagyon jó mówić banały – közhelyeket mondani mówić bez obsłonek – kertelés nélkül beszélni; egyenesen, kereken kimondani (szót) mówić bez ogródka – nem kertel, nem hímezhámoz mówić bez pamięci – meggondolatlanul beszélni; (csak) jár a szája mówić bez zagadek – nyíltan, nem rejtvényekben beszélni mówić bez zalęknięcia – félelem v. ijedtség nélkül beszélni mówić bez związku – összefüggés nélkül beszélni, összevissza beszélni mówić bezmyślnie – esztelenül beszélni mówić bezosobowo – személytelenül beszélni; beszédjét nem irányítja meghatározott személyre mówić biegle po węgiersku – folyékonyan beszél magyarul mówić błędnie – hibásan beszélni mówić co poważnie – komolyan mondani vmit mówić coś ogródkami – hímezni-hámozni mówić dalej – tovább beszélni mówić (do kogo) po imieniu – nevén szólítani (vkit) mówić do końca – végigmondani mówić do rymu – rímekben, versben beszélni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3766 mówić do słupa – (átv.) a falaknak beszél, falra borsót hány mówić do ściany – (átv.) a falnak beszélni mówić do ucha – suttogni, súgni mówić dobrą polszczyzną – jó lengyelséggel beszélni mówić dobrą włoszczyzną – jó olaszsággal beszélni; jól beszél olaszul mówić dobrym stylem – jó a stílusa, jó stílusban írni v. beszélni mówić domyślnikami – burkoltan beszélni mówić górnolotnie – fellengzően beszélni mówić jak do ściany – akár v. mintha a falnak beszélne mówić jak katarynka – (átv.) az unalomig ismételni; verklizni vmit mówić jak z katedry – kioktatóan, fölényesen beszélni mówić jak z książki – úgy beszél, mintha könyvből olvasná mówić jednostajnym głosem – monoton hangon v. egyhangúan beszélni mówić językami – nyelveket beszélni mówić kalamburami – beszéd közben szójátékot gyártani, szóvicceket faragni mówić komu do ucha – fülébe súgni vkinek vmit mówić komu imieniu – keresztnevén szólítani vkit mówić (komu) na a. per ty – tegezni (vkit) mówić łamaną polszczyzną – tört lengyelséggel beszélni; töri a lengyel nyelvet mówić łamanym językiem – törve beszélni mówić mentorskim tonem – oktató hangon beszélni mówić na darmo – hiába beszél mówić na temat + B. – beszélni vről mówić na wiatr – hiába beszél, falra hányja a borsót; levegőbe beszélni mówić na wiatr – a falnak beszélni mówić nudnie – unalmasan, egyhangúan beszélni niegramatycznie – helytelenül, hibásan, nem nyelvtanszerűen beszélni mówić o czymś – beszélni vmiről mówić o czym innym – más húrokat pengetni mówić o deszczu i pogodzie – (átv.) az időjárásról (unalmas dologokról) beszélni mówić o gałgankach – ruhákról beszélni mówić o kim krzywdząco – bántó v. sértő hangon eszélni vkiről mówić o muzyce – zenéről beszélgetni mówić o sobie – magáról v. önmagáról beszél mówić ochrypłym głosem – rekedt, érdes hangon beszélni mówić od rzeczy – mellébeszélni, félrebeszélni - Wersja 01 01 2017. mówić per pan – önözni; magázódni mówić pewnie – határozottan v. magabiztosan beszélni mówić płynnie – folyékonyan beszélni; beszél, mint a vízfolyás mówić po litewsku – litvánul beszélni mówić po łacinie – latinul beszélni mówić po polsku – lengyelül beszélni mówić po włosku – olaszul beszélni mówić po węgiersku – magyarul beszélni mówić po żydowsku – zsidósan v. jiddisül beszélni mówić pod nosem – az orra alatt motyog; a bajusza alatt dünnyög vmit mówić półgłosem – halkan beszélni mówić półszeptem – suttofva beszélni mówić prawdę – igazat mondani mówić przeciągle – vontatva beszélni mówić przeciw własnemu przekonaniu – a saját meggyőződése ellen beszél mówić przed nos – orron át beszélni, orrhangon beszélni, dünnyögni mówić przewlekle – vontatottan, elnyújtottan hangon beszélni mówić przez nos – orrhangon v. az orrán keresztül beszélni mówić przez pan (komu) – urazni (vkit) mówić przez sen – álmában beszél mówić przez telefon – telefonon beszélni mówić przez zęby – összeszorított szájjal beszélni; foga közt szűri a szót; fogán keresztül morzsolja a szót; a foga közt mormog (vmit); dörmögni, foghegyről beszélni mówić przy świadkach – tanúk jelenlétében beszélni mówić rozwlekle – terjengősen beszélni mówić rzeczowo – a tények alapján beszél mówić sobie per pan/pani – magázódni (magáz, magázódik) mówić tajemniczo – titokzatosan beszélni mówić w uniesieniu – felindultságában beszél mówić werwą – hévvel, tűzzel, lelkesen beszélni mówić wiersz – verset mondani mówić wiersz na pamięć; mówić wiersz z pamięci – betéve, emlékezetből, fejből, kívülről v. könyv nélkül verset mondani mówić wierszem – versben beszélni mówić wolno i rozwlekle, cedzić słowa – nyújtottan, lassan beszélni mówić wszem wobec – valamennyi jelenlevő előtt szólni mówić wyraźnie – tagoltan beszélni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3767 mówić z całą swobodą – jól v. tökéletesen v. gördülékenyen v. folyékonyan beszéli a nyelvet mówić z emfazą – lendülettel v. emelkedett hangon beszélni mówić z katedry – dobogóról beszélni mówić z kim – beszélni vkivel mówić z obcym akcentem – akcentussal beszélni mówić z patosem – pátosszal v. áradozva beszélni; áradozni, szavai magasan szárnyalnak mówić z polotem – lendületesen beszélni mówić z przekąsem – kötekedve, csipkelődve beszélni mówić z przesadą – felelngzősen beszélni mówić z sekrecie – bizalmasan mondani vmit mówić z trybuny – szószékről, emelvényről beszélni mówić z zacięciem – hévvel beszélni mówić z zapałem – lelkesedéssel beszélni mówić za kim – szót szólni v. közbenjárni vkinek érdekében mówić za panią matką pacierz – [anyja után mondja az imát] (közm.) semmi újat nem mond; a régi nótát fújja; bólogató János mówić za siebie – magáért beszélni mówić ze swadą – könnyedén v. jól v. talpraesetten beszélni; nagy garral van v. beszél; jó svádája, nagy svádája van (=könnyed szavú, ügyes, ellenállhatatlan beszédű) mówić zgłoskę za zgłoską – artikulálni; tagolni mówić złamanym głosem – akadozva beszélni mówi się – mondják, beszélik; mondja az ember mówią o mnie – rólam beszélnek mówią o nim źle – rosszat beszélnek róla mówią o tym, że… – azt rebesgetik, hogy…; mondják arról, hogy… mówię ci po polsku, rozumiesz! – (lengyelül beszélek, értsd meg hát!) magyarul beszélek! mówię czystą prawdę – a tiszta igazat mondom mówię dobrze – jól beszélek mówię po angielsku, po niemecku, po rusyjsku i trochę po francusku – tudok angolul, németül, oroszul, és egy kicsit franciául mówię po polsku – beszélek lengyelül mówię słabo – rosszul beszélek mówię to bez ubliżenia – ne vegye rossz néven tőlem; nem akarom ezzel megsérteni mówię, że nie! – mondom, hogy nem! mówił jęczącym głosem – fájdalmas hangon szólott mówił urzędowym tonem – hivatalos hangon v. hangnemben beszélt - Wersja 01 01 2017. mówił z nieukojonym żalem – vigasztalhatatlan szomorúsággal beszélt mówił z wyrażną drwiną w głosie – érezhető gúnnyal a hangjában beszélt mówił, że mi dużo zapłaci, ale to lipa – azt mondta, hogy sokat fog fizetni, de ez csak mese mówiła urywanymi zdaniami – szaggatottan beszélt, mondatait szaggatottan mondta mówiła, że będzie w kinie, ale nie wiem, czy była - mondta, hogy moziban lesz, de nem tudom, hogy volt-e mówiła, że była w kinie - mondta, hogy moziban volt mówiłem był – (dawno) beszéltem volt mówimy już trochę po polsku – beszélünk már egy kicsit lengyelül mówmy o czymś innym! – beszéljünk másról! mówienie – beszéd mówienie wierszy – szavalás, versmondás mówka [ironicznie o krótkim przemówieniu] – rövid beszéd, szónoklat v. felszólalás; mondóka mównica [podwyższone miejsce, z którego przemawia mówca] – emelvény, szónoki emelvény, szószék, dobogó mównik mikrofonu – mikrofonnyílás; hatásos felület <mikrofoné> mózg (cerebrum) [1. u kręgowców (w tym człowieka) mózg jest najważniejszą, centralną częścią ośrodkowego układu nerwowego (obok rdzenia kręgowego); narząd znajdujący się wewnątrz czaszki, najważniejsza część układu nerwowego; 2. o człowieku ze względu na jego możliwości umysłowe, wiedzę i inteligencję; 3. osoba lub grupa osób kierująca jakąś instytucją lub przedsięwzięciem; 4. siedlisko myśli i rozumu, zdolność do myślenia, pojmowania, rozumowania] – agy (cerebrum), agyvelő, velő; nagyagy (ógörögül ἐγκέφαλον, enképhalon, „a koponyában”) [a gerincesek központi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia idegrendszerének a koponyaüregben elhelyezkedő része, a kognitív funkciókért is felelős szerv] 3768 Są to: 1. kresomózgowie (telencephalon) 2. międzymózgowie (diencephalon) 3. śródmózgowie (mesencephalon) 4. tyłomózgowie wtórne (metencephalon) 5. rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony) (myelencephalon lub medulla oblongata) Klinicyści często używają uproszczonego podziału: 1. półkule mózgu 2. pień mózgu Wyróżnia się trzy opony mózgowia (meninges encephali): 1. opona twarda mózgowia (dura mater encephali) – najbardziej zewnętrzna 2. pajęczynówka mózgowia (arachnoidea encephali) – środkowa 3. opona miękka mózgowia (pia mater encephali) – bezpośrednio przylegająca do mózgowia Agy - (Encephalon) részei: 1. Előagy - (Prosencephalon) 1. Nagyagy - (Telencephalon; Cerebrum) 2. Köztiagy (Diencephalon) 2. Középagy - (Mesecephalon) 3. Rombuszagy - (Rhombencephalon) 1. Nyúltvelő - Medulla oblongata) 2. Híd (Pons) 3. Kisagy - Cerebellum) 4. Gerincvelő - (Medulla spinalis); Szakaszai: nyaki (cervicalis), mellkasi (thoracalis), ágyéki (lumbalis), keresztcsonti (sacralis), farkcsonti (coccygealis). mózg elektronowy [dawna nazwa komputera] – (dawno) elektromos agy; számítógép, kompúter mózg sobie nad czym suszyć – töprengeni; töri a fejét vmin mózgoczaska – (bonctan) agykoponya mózgowie (łac. encephalon) [obok rdzenia kręgowego część ośrodkowego układu nerwowego. Na mózgowie składa się mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony. Między neuronami czuciowymi i ruchowymi - Wersja 01 01 2017. rozmieszczone są komórki kojarzące. Wewnątrz mózgowia wyróżniamy skupienia komórek nerwowych - jądra (nuclei) i kora. Wypustki wychodzące z jąder tworzą wiązki oraz spoidła.] – nyúltagy, agyvelő mózgowiec [niezwykle bystry i inteligentny człowiek] – (közb.) megfontolt, racionális ember; észember mózgownica – korlátolt agy mózgowy, -a, -e – agy-, agyi, agyvelőmóżdżek [1. część mózgu, której działanie polega na koordynowaniu ruchu mięśni; 2. potrawa z mózgu cielęcego lub wieprzowego] – (anatómia) kisagy; (potrawa) velő móżdżek cielęcy – borjúvelő MP3 (MPEG Layer 3) [np. Oda do Radości - po polsku.mp3] – MP3 (MPEG Layer 3) [1. veszteséges hangtömörítési eljárás; 2. szinte CD hangminőséget nyújtó, de az audio CDnél 10-szer tömörebb digitális hangformátum; nagyon népszerű az Interneten és CD-ROM-on egyaránt; a fileok kiterjesztése .mp3; 3. Hanganyagok tömörítésére használt MPEG-1 layer 3 szabvány; 4. hatékony hang/zene tömörítő eljárás; az MPEG munkacsoport által kidolgozott MP3 kódolás gyakorlatilag CD hangminőség mellett a hagyományos CDfelvétel tárterületének csak 1/10-ét igényli; egy MP3-CD tehát 10 hagyományos CD zeneanyagát képes tárolni; a jövőbeli kétoldalas, 18 GB-s DVD lemez pedig 260 CD-nek megfelelő zene tárolására lesz képes! élő Internet-adás esetben az MP3kódolás a "CD-minőséghez" legalább 128 kbps-es hálózatot igényel (ISDN), de egyszerűbb követelményeknél 33,3 kbps-es modem is használható; az MP3-állományt ".mp3" kiterjesztéssel jelölik; zenekedvelőknek megjelentek az első, Weben használható MP3-keresők is, pl.a mp3.lycos.com/; az MP3-kódolás további alkalmazása mozgó mechanizmusok nélküli, szilárdtest memóriákra alapozott u.n. chiprögzítőkben várható: egy 64 MByte-os SRAM 33,3 kbps-es lejátszásnál 4 óra zene tárolására képes; ugyanakkor megjelentek a piacon az MP3-korongok is, hozzájuk tartozó, PC-ktől teljesen független, hordozható lejátszókkal; az eredeti MP3 kódolásnak időközben több, hatékonyabb vetélytársa is szabványosításra vár; ilyenek pl. az IBM 'RealPlayer (G2)', a Microsoft 'Windows Media Technology', az AT&T 'a2b' valamint az Apple MPEG-4-el azonos 'QuickTime 4.0' tömörítő eljárása; 2001-ben Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3769 megjelent a német Frauenhofer Gesellschaft által kidolgozott mp3PRO kódolás, mely ugyanolyan hangminőség mellett csak fele tárhelyet igényel; további előnye, hogy a hozzá tartozó enkóder program is ingyen letölthető az RCA/CT honlapjáról] MPEG (ang. Moving Picture Experts Group) [grupa robocza ISO/IEC zajmująca się rozwojem standardów kodowania audio i wideo, a także zatwierdzona przez ISO grupa powszechnie stosowanych formatów zapisu danych zawierających obraz i dźwięk. Wśród tych standardów znajdują się m.in. najpopularniejszy format kompresji dźwięku, stosowany w komputerach osobistych i przenośnych odtwarzaczach muzycznych (MP3) oraz opracowany dość dawno przez grupę niezależnych ekspertów standard do zapisu filmów (Video CD, DVD) i transmisji telewizji cyfrowej (MPEG 2).] – MPEG (Motion Pictures Expert Group) (mozgóképszakértők csoportja által kidolgozott audio- és videótömöritési szabvány) [1. A filmipar a CD megjelenésekor felismerte a CD-ben rejlő lehetőségeket, és évek óta kiemelt figyelemmel kíséri az optikai adattárolást, különösképpen az adattömörítés fejlődését. A Vörös Könyvben specifikált CD adatátviteli sebessége 1,4 Mbit/s. Ez a sebesség nem teszi lehetővé a filmipar számára kielégítő minőségű mozgókép és sztereo hang CD-ről történő lejátszását. A jó minőségű VHS eléréséhez minimum 165 Mbit/s adatátviteli sebességre lenne szükség. Ahhoz, hogy ezt a nagyságrendekkel nagyobb adatátviteli sebességet minőségveszteség nélkül le lehessen konvertálni 1,4 Mbit/s adatátviteli sebességre, majd ahhoz, hogy a lejátszáskor megközelítően eredeti minőségben lehessen visszaállítani a rögzített képet, különleges videotömörítő eljárást kellett kidolgozni. Az eredmény az MPEG-1 lett, amit 1993-ban szabványosítottak (ISO 11172). Számítástechnikai környezetben történő alkalmazásra dolgozták ki az MPEG-1-et. Az eljárás elve hasonlít az ADPCM audio tömörítéséhez. Az MPEG-1 tömörítéssel elérhető a 200:1 tömörítési arány. Ez az eljárás PAL rendszerben 352×288 képpont/kép és 25 kép/s, NTSC rendszerben 352×240 képpont/kép és 30 kép/s felbontás mellett, 156 Kbyte/s (1,5 Mbit/s) adatátviteli sebességnél VHS minoségű képet garantál. A 120 mm átmérőjű CD-n ezzel az eljárással 74 perc videofilm rögzíthető. A digitalizált video - Wersja 01 01 2017. képsorozat redundanciájának csökkentése érdekében három típusba sorolták a képsorozatokat. Az első típus az I-képek (IFrames) csoportja, amelyek teljes képernyős információt tartalmaznak. A második a Pképeké (P-Frames), ezek csak az I-képek közötti különbségeket tartalmazzák. A harmadik a B-képeké (B-Frames), melyek leírják a változás módját az I-képek és a Pképek között. A B-képekből a kódoláskor szükség szerint egy vagy több generálódik. A tárolt képinformáció megfelelő sorrendbe rakását az MPEG encoder végzi. A VHS minőséghez elegendő a 2 I/s-os (két I-kép másodpercenként) kódolás. Az MPEG-1 nemcsak mozgóképek, hang tömörítésére is alkalmas. A tömörítés 8:1, a mintavételi frekvencia 44,1 kHz, amely közel CD-A minőségű hangzást biztosít. A Philips a CD-I rendszereiben ezt a tömörítő eljárást használja. Az MPEG-2 az MPEG-1 javított változata, egy olyan továbbfejlesztett tömörítési eljárás, amelynek minősége megfelel az úgynevezett „Hollywood quality”-nek vagy a „broadcast quality”-nek. (PAL rendszerben 720×576 képpontos felbontás, 50 frame/s biztosítható.) A legújabb MPEG változat az MPEG 3, amely alkalmazásával 10 hagyományos CD tartalma írható fel egyetlen CD-re. Ehhez speciális kódolóprogram szükséges. 2. digitális videofilmek tömörítési és tárolási formátuma; valójában több különböző szabvány összefoglaló neve, melyet különböző célokra fejlesztettek ki; a legújabb változat az MPEG-4, mely az Apple által kidolgozott QuickTime megoldást szabványosítaná kifejezetten az Interneten való videosugárzásra. 3. Video- és hangtömörítési mód, a név a Motion Picture Group rövidítése. Az MPEG képtömörítés első képe referenciaként szolgál, a további képek csak az előzőhöz képesti különbségeket tartalmazzák. Veszteséges tömörítés, azaz nem minden információ állítható vissza. Az MPEG-1 1,5 Mbit/sec átvitellel 30 darab 352x240 felbontású képkockát biztosít másodpercenként. Az MPEG-2 tömörítés állandó vagy változó bitsebességgel folyhat. 4. Meglehetősen elterjedt mozgóképformátum. Ezzel a plugin-nel MPEG filmeket lehet betölteni a GIMP-be és az Animation Player plug-in-nel le is lehet őket játszani. Azért igazán hasznos ez plug-in, mert a betöltött MPEG filmeket GIF animációként is le tudjuk menteni (arra persze figyeljünk, hogy a felesleges képkockákat távolítsuk el előtte). A GIMPben készült animációk nem mentehők el Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3770 MPEG-ként ...még. 5. az MPEG-1...4 az MPEG szakértőcsoport által kidolgozott, szabványosítást nyert audio + video tömörítési eljárások, digitális rögzítés és átvitel céljából; az MPEG-1 szabvány t.k. a CD-ROM lemezeken használatos (1,5 Mbps): ennél a bitsebességnél az európai PAL-rendszerű TV-adások minőségénél valamivel gyengébb képminőség érhető el; az MPEG-2 a PAL-adások képminőségét meghaladó szabvány; digitális TV-nél, valamint a DVD lemezeknél használatos (68Mbps); az MPEG-3 nem jött létre; célja a HDTV volt, de annak igényeit bedolgozták az MPEG-2-be; az MPEG-4 új javaslat, az Apple QuickTime eljárásán alapszik; célja a platformfüggetlen, az Interneten folyamatos (streaming) video technikával átvihető, kisfelbontású video szabványosítása (pl. 0,5 Mbps-ig); a japán NEC 1999 végére, hordozhatható készülékekhez, MPEG-4 'kisvideo' (176x144 képpont és 10-15 kép/mp) codec chipet tervez; [magához a mobil video adatátvitelhez a mai mobiltelefonok technikájától (9 kbps) lényegesen hatékonyabb átviteli technikák szükségesek (64 kbps...x Mbps), melyeken ugyan már dolgoznak, melyek azonban még szabványosításra várnak; 6. Az MPEG az angol Moving Picture Experts Group (magyarul: mozgóképszakértők csoportja) rövidítése. Ez a csoport dolgozta ki az MPEG-1 és MPEG-2 szabványokat is.] - MPEG-1 Moving Pictures Expert Group 1 - MPEG-21 Moving Pictures Expert Group 21 MPLS (ang. Multiprotocol Label Switching) [1. technika stosowana przez routery, w której trasowanie pakietów zostało zastąpione przez tzw. przełączanie etykiet. 2. Wieloprotokołowy sposób rutowania pakietów przez sieć IP bazujący na technice etykietowania (Label Switching), pochodzącej z technologii ATM.] – Multiprotocol Label Switching (MPLS) [egy internetes hálózati protokoll, amelyet főleg nagy teljesítményű gerinchálózatokban alkalmaznak.] MPPP (Multi Link Point to Point Protocol) (protokół PPP wielu łączy) [Umożliwia posługiwanie się połączeniami dial-up do korzystania z wielu łączy.] - MPPP MultiLink Point-toPoint Protocol (többkapcsolatú pont-pont protokol) MPX, czyli Multi-pointer X Server [ jest odpowiednikiem Linuksowym Microsoft Surface. Jest on modyfikacją do istniejącego X.Org. Wykorzystuje on ekran dotykowy, ale wielopunktowy - Wersja 01 01 2017. Mr. (Multi-Touch). Dzięki temu dostarcza wiele kursorów naraz. Takie rozwiązanie ma zastąpić dotychczasową mysz i klawiaturę (jeśli ta będzie ekranowa) znane od wielu lat. Pozwala również na pracę wielu użytkowników naraz.] – MPX (Multi-pointer X Server) [A nemrég megjelent Multi-Pointer X Server (MPX) beta verziója, lehetővé teszi a megszokott desktop környezetekben (például GNOME vagy KDE) az egyes elemek többszörös pointer-ekkel való, érintőképernyőn keresztüli használatát.] Rogers’ Neighborhood [telewizyjny program dla dzieci, emitowany od końca lat 60. XX wieku.] – Mr. Rogers' Neighborhood (Mr. Rogers szomszédai) [amerikai televíziós műsor gyerekeknek] MRAM (ang. Magnetoresistive Random Access Memory) [rodzaj pamięci nieulotnej RAM wykorzystującej tunelowy efekt magnetorezystancyjny lub zjawisko gigantycznego magnetooporu. Element pamięciowy zbudowany jest z trzech warstw: miękkiej warstwy ferromagnetycznej, niemagnetycznej bariery tunelowej i twardej warstwy ferromagnetycznej oraz z oplotu przewodnika. Zapis polega na przemagnesowaniu miękkiego materiału magnetycznego przez płynący prąd, co powoduje zmianę rezystancji złącza. Odczyt dokonywany jest przez pomiar rezystancji. Pierwsze prace nad pamięciami MRAM dokonał IBM. Obecnie najbardziej zaawansowani w tej technologii są Altis Semiconductor i Freescale Semiconductor (dawniej dział półprzewodników firmy Motorola).] – MRAM (Magnetoresistance Random Access Memory) (nem felejtő memória) [mágneses elven működő rétegeket tartalmaz, melyek a polarizáció módosításával képesek az adattárolásra. Ezek a rétegek párosával értendőek, vagyis az egy bitet tároló cellákon belül kettő található ezekből. Az egyik réteg polaritása állandó, míg a másik rétegé áram segítségével megváltoztatható. Ennek Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3771 megfelelően a cellán belül két állapot állhat fent, azaz a rétegek polaritása vagy megegyezik, vagy eltér. Ez a különbség teszi lehetővé az információk tárolását. Természetesen az MRAM nem felejtő memória, így a PRAM mellett a flashmemóriák leváltására kiválóan alkalmasak. Sőt, az MRAM óriási előnye az előbbi technológiákkal szemben, hogy a cellák sosem fáradnak el, vagyis nincs maximalizálva az írási ciklusok száma.] mroczek posrebrzony (Vespertilio murinus) [niewielki owadożerny nietoperz] – fehértorkú denevér (Vespertilio murinus Linnaeus, 1758) mroczki [1. drobne, ciemne, ruchome plamki pojawiające się w polu widzenia; 2. (medycyna) w medycynie ruchome lub stałe zamglenie oczu w polu widzenia, spowodowane przez zmiany zapalne, naczyniowe bądź zanikowe w siatkówce oka albo w nerwie wzrokowym. Mroczki są typowym, wczesnym symptomem jaskry, ale i innych chorób takich jak na przykład nowotwory mózgu. Mroczki najczęściej występują u krótkowidzów. Mroczki migocące (scotoma scintillans) są obserwowane w migrenach z aurą.] – (scotoma) látótérkiesés; (orvosi) káprázat mroczki mi stanęly w oczach – elszédültem mrocznawy, -a, -e – sötét, félhomályos mrocznie, mroczno – sötéten, homályosan, borúsan mroczność – homály mroczny, -a, -e [1. pogrążony w mroku, niedostatecznie oświetlony; 2. o świetle: nierozpraszający mroku; 3. pełen tragizmu, cierpienia lub grozy] – homályos, sötét, borús, borongós, (pomury) komor, sivár mroczyć [czynić mrocznym, przysłaniać światło] – elhomályosítani, elsötétíteni mroczyć się [pogrążąć się w mroku, ciemnieć] – sötétülni, borulni - Wersja 01 01 2017. mrok [1. ciemna szarość, która pojawia się po zachodzie słońca lub po zgaszeniu światła albo wypełnia słabo oświetlone miejsca; 2. to, co otacza wydarzenia odległe, zapomniane, często niewyjaśnione; 3. ciemne, złe strony czyjegoś charakteru, życia, historii, dziejów] – homály, szürkület, alkony, alkonyat, sötétség; vaksötét mrok zapada – alkonyul, homályosodik, leszáll az alkony mrowi, -ia, -ie – hangya-, hangyára vonatkozó mrowi dreszcz – (átv.) bizsergés, borsódzás mrowić [drętwieć, cierpnąć, drżeć] – zsibbadni, elzsibbadni, eltompulni, meggémberedni, megdermedni; dermedni, megdermedni; merevedni, megmerevedni; (zęby) vásni, elvásni (fog) mrowić się [1. zapełniając tłumnie jakieś miejsce, poruszać się w różnych kierunkach; 2. o miejscach: być zapełnionym przez ruchliwy tłum lub rój zwierząt; 3. o przedmiotach: pojawiać się, występować masowo; 4. o wielkiej liczbie ludzi, zwierząt: poruszać się w różne strony; roić się] – nyüzsögni, hemzsegni; zsibongani mrowie [1. wielka ilość, liczba kogoś lub czegoś; 2. mrowienie, dreszcze, ciarki] – (mnóstwo mrówek) hangyasereg; (mnóstwo) tömeg, sűrű, nyüzsgő embertömeg; (uczucie) borzongás, borzadás mrowie ludzkie snuło się po ulicach – nyüzsgő embertömegek lepték el az utcákat, nyüzsgő embertömeg hullámzott az utcán végig mrowie mnie przechodzi – a hátam borsódzik; végigfut rajtam a borzadás; futkos rajtam a hideg mrowie mnie przechodzi – borsódzik a hátam; futkos a hátamon a hideg mrowienie [1. drętwienie, cierpnięcie odczuwane w kończynach na skutek zaburzeń w dopływie krwi; 2. mrowienie w rękach i nogach] – nyüzsgés; zsibbadás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3772 mrowisko [1. gniazdo mrówek; też: skupisko mrówek zamieszkujących to gniazdo; 2. wielkie skupisko ludzi; 3. gniazdo budowane przez owady z rodziny mrówkowatych] – hangyaboly mrozić [1. o mrozie, zimnie, wietrze: przenikać, przejmować chłodem; 2. o mrozie: powodować przemarznięcie roślin; 3. poddawać coś działaniu niskiej temperatury; 4. pozbawiać pewności siebie lub odwagi] – fagyasztani, megfagyasztani; (átv.) lehűteni, megdermeszteni, kedvét szegni mrozić się [stawać się coraz chłodniejszym] – fagyani, megfagyni; (átv.) lehűlni, megdermedni mrozoodporny, -a, -e [odporny na mróz, na działanie niskich temperatur] – fagytűrő, fagyálló mrozoodporność – fagyállóság mroźnie, mroźno – fagyosan, jéghidegen mroźny, -a, -e [bardzo zimny, lodowaty] – fagyos, hideg, jeges, jéghideg mroźny dzień – fagyos nap mroźny styczeń – hideg január mroźny wiatr – jeges szél mrożąncy krew w żyłach – vérfagyasztó mrożarnia – hűtőház, hűtőkamra mrożenie – fagyás, fagyasztás mrożonka [produkty spożywcze zamrożone i przechowywane w niskiej temperaturze] – jegelt, fagyasztott, v. mélyhűtött gyümölcs és ételek mrożonki – mileritáru; mélyhűtött készítmények mrożony, -a, -e – fagyasztott, jeges, jegelt; jégbe hűtött mrożona kawa – jegeskávé mrożone mięso – fagyasztott hús mrówa [duża mrówka] – nagy hangya mrówczany, -a, -e – hangyamrówczany kwas – hangyasav mrówczo – hangyásan mrówczy, -a, -e [1. dotyczący mrówek; 2. wytrwały, żmudny] – hangyamrówcza praca – hangyaszorgalom; hangyamunka; hangyaszorgalommal végzett munka mrówcze jaja [poczwarki mrówek przypominające kształtem jajeczka] – hangyatojás [igen magas fehérjetartalmú és kalóriadús táplálék] mróweczka [zdrobnienie od: mrówka] – hangyácska mrówka [1. mały owad żyjący w zorganizowanych społeczeństwach; - Wersja 01 01 2017. 2. osoba bardzo pracowita i wytrwała; 3. jaśnieje wielkim przykładem w Piśmie Świętym, jest pracowita, nie ma nad sobą władców, sama wie, co robić i chętnie spełnia zadanie, nadane jej przez Stwórcę.] – hangya; bizsergés mrówka faraona (faraonka) (Monomorium pharaonis) [1. gatunek owadów z rzędu błonkoskrzydłych; 2. bardzo mała mrówka żywiąca się produktami spożywczymi] – Fáraóhangya (Monomorium pharaonis) [Trópusi rovar, hazánkba az 1970-es években hurcolták be.] mrówki [pot. uczucie drętwienia, cierpnięcia] – zsibbadás, elzsibbadás, dermedés, megdermedés, tompultság mrówki chodzą mi po plecach – bizsereg a hátam mrówki liściożerne – levélrágó hangyák mrówkojad [zwierzę o długim, lepkim języku, żywiące się mrówkami i termitami, żyjące w Ameryce Południowej] – hangyász A hangyászfélék alrendjébe 2 család és 4 faj tartozik: Család: Myrmecophagidae o Sörényes hangyász (Myrmecophaga tridactyla) o Dolmányos hangyász (Tamandua tetradactyla) o Északi hangyász vagy mexikói dolmányos hangyász (Tamandua mexicana) Család: Cyclopedidae o Törpehangyász (Cyclopes didactylus) mrówkojad czteropalczasty [zob. tamandua] – Dolmányos hangyász (Tamandua tetradactyla L.); tamandua Sörényes hangyász (Myrmecophaga tridactyla) Mrówkojad wielki (Myrmecophaga tridactyla; mrówkojad trójpalczasty) [gatunek ssaków łożyskowych z rzędu szczerbaków. Zwierzęta tego gatunku występują w Ameryce Środkowej i Południowej.] – Sörényes hangyász (Myrmecophaga tridactyla) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3773 mrówkolew [drapieżny owad, którego larwy żywią się mrówkami] – hangyaleső lárvája mrówkowaty, -a, -e – hangyaszerű mrówkowy, -a, -e – hangyamróz [1. dotkliwe zimno, gdy temperatua spada poniżej 0oC; 2. pot. szron, szadź] – fagy, zimankó, hideg, dér [jest pięć stopni mrozu: öt fok hideg van]; (átv.) dér; ősz haj; zúzmara mrozy lutowe – februári fagyok mrozy styczniowe – januári fagyok mrozy [starzec cyneraria, popielnik] – (növ.) cyneraria mróz bierze – fagyni kezd, fagy mróz chwycił – beállott a fagy mróz dochodził do dziesięciu stopni – mintegy tíz fok hideg volt; a fagy elérte a tíz fokot (– 10 0 C) mróz dziesięciostopniowy – tízfokos hideg mróz falguje – a fagy enyhül v. enged mróz haftuje na szybach – a fagy jégvirágokat fest az ablakra mróz kilkustopniowy – néhány fokos fagy mróz łagodnieje – a fagy enged mróz nie do wytrzymania – farkasordító hideg mróz parzy – a fagy csíp mróz pięciostopniowy – ötfokos fagy mróz potrzyma długo – a fagy hosszú ideig tart mróz powarzył kwiaty – a fagy megcsípi a virágokat mróz przejmuje do kości – a hideg átjárja a csontokat v. velőig áthatol mróz przenikliwy – metsző hideg, éles fagy mróz puszcza – a fagy felenged mróz puścił – a fagy felenged mróz szczypie w twarz – a hideg csípi az arcot mróz ściął wodę w lód – a fagy jéggé fagyasztotta a vizet mróz trzyma – tart a fagy; a fagy tovább tart, tartós fagy van mróz zelżał – felengedett a fagy; a hideg v. fagy engedett mróz złagodniał – a fagy megenyhült mróz zwarzył kwitnące drzewa – a fagy megcsípte a virágzó fákat mróz zwolniał – a fagy felengedett v. megenyhült mrózący krew w żyłach – vérfagyasztó mru-mru – (hangu.) bumm-bumm mruczando [żart. mruczenie, nucenie melodii bez słów] – (zene) dudolva; (tréf.) dudolászás, dúdolgatás - Wersja 01 01 2017. mruczeć (mruczy) (mruknąć) – dohogni, morogni, mormogni, mormolni; dünnyögni; dörmögni, brummogni; (kot) dorombolni mruczeć pod nosem – dörmög a bajsza alatt; bajusza alatt dörmög v. dünnyög; motyogni mruczek [1. zdrobnienie od: mruk; 2. (daw) Niegdyś ulubiona towarzyska gra młodzieży.] – mogorvácska mruczenie [cichy, niski, przeciągły dźwięk wydawany zwłaszcza przez kota] – morgás, mormolás, dörmögés; mormogás mruganie – pislogás, kacsintás, pislantás mrugnąć — mrugać [1. poruszyć szybko powiekami; 2. zaświecić nierównym, przerywanym światłem] – hunyorítani, hunyorgatni; pislantani, pislogni; kacsintani; pislákolni mrugać – hunyorogni, kacsintani, kacsintgatni; pislogni; pislákolni (tűz, csillagok) mrugać na kogo – kacsintgatni, kacsintani vkire mrugać (oczami) – pislogni, hunyorogni mrugnąć na kogo – kacsintani vkire mrugnąć okiem v. oczkiem – kacsintani, rákacsintani vkire mrugnienie, mrugnięcie – kacsintás, hunyorítás mrugnienie oka – hunyorgás mruk [pot. osoba małomówna i nietowarzyska] – zsémbes ember, dörmögő medve; (ponury) komor ember, sötét, zordon, mogorva, morózus mrukliwość – mogorvaság, durcásság mrukliwy, -a, -e – zord (ember), morgó, dörmögő, zsémbes, zsémbelődő; morcos; morgós mruknąć — mruczeć (mruczeć) [1. zwykle o zwierzętach: wydać cichy, niski dźwięk; 2. powiedzieć coś cicho, niewyraźnie, niezrozumiale; 3. mruczeć: nucić jakąś melodię, śpiewać bez słów; 4. mruczeć: niezbyt głośno narzekać, protestować; 5. o Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3774 przedmiotach, zjawiskach itp.: wydać niski, przeciągły dźwięk] – dohogni, morogni, rámorogni, dörmögni, mormogni dünnyögni; felmordulni, dorombolni mruknąć co pod nosem – bajusza alatt mormol v. morog vmit mruknięcie – mordulás mrużenie, mrużenie oczu – hunyorítás, szemhunyorítás mrużyć [przymykać powieki] – hunyorogni, hunyorítani, hunyorgatni mrużyć oczy na co – szemet hunyni vmire mrużyć się [o oku, powiece: przymykać się] – kissé becsukódni; hunyorogni mrzeć [1. umierać; 2. kończyć się, zanikać] – elhalni, haldokolni mrzonka [pomysł, zamiar niemożliwy do urzeczywistnienia] – agyrém, képzelgés, üres ábránd, teljesíthetetlen vágy - Wersja 01 01 2017. MRZONKA Film fabularny - telewizyjny Produkcja: Polska Rok produkcji: 1985 Premiera: 1985. 12. 11 Dane techniczne: Barwny. 63 min. Stary, schorowany Żyd wspomina świat, który zaginął i modli się o łagodną śmierć, o to, aby w tej ostatniej chwili przybył do niego Jezus i zabrał go na drugi brzeg. Ta historia zapisana przez Antoniego Słonimskiego stała się inspiracją filmowej humoreski. "Mrzonka" to nostalgiczna i pełna metafor opowieść o cudownym pojawieniu się Chrystusa na ulicach współczesnej Warszawy. Bohater filmu wstrząśnięty cudem relacjonuje to niezwykłe wydarzenie cierpliwemu lekarzowi. Ekipa Reżyseria: Janusz Majewski Współpraca reżyserska: Paweł Unrug, Grażyna Briscombe, Grażyna Olewniczak Scenariusz i dialogi: Janusz Majewski Zdjęcia: Włodzimierz Precht Operator kamery: Damian Skóra Współpraca operatorska: Marcin Ożogowski, Piotr Lipiec, Janusz Mroczek, Wiesław Panek Scenografia: Andrzej Haliński Współpraca scenograficzna: Micha Sulkiewicz, Robert Czesak, Kami Kuc Dekoracja wnętrz: Teresa Gruber Współpraca dekoratorska: Zdzisław Kobyliński, Wiesław Paraszczak Kostiumy: Teresa Jobda Współpraca kostiumograficzna: Ewelina Zarychta, Jerzy Szóstak Muzyka i Dyrygent: Jerzy Matuszkiewicz Wykonanie muzyki: Panajot Bojadżijew (skrzypce) Dźwięk: Janusz Retzer Współpraca dźwiękowa: Tomasz Rzepecki, Andrzej Sadowski Montaż: Elżbieta Kurkowska Współpraca montażowa: Piotr Budnik, Jerzy Bakuła Charakteryzacja: Janina Chmielińska Współpraca charakteryzatorska: Dariusz Kisson Kierownictwo produkcji: Teresa Dworzecka Współpraca produkcyjna: Paweł Hegeman, Urszula Nowosielska, Tomasz Nogowski, Zdzisław Gębicz, Barbara Durczyńska, Agnieszka Grygoriew Produkcja: Centralna Wytwórnia Programów i Filmów Telewizyjnych Poltel (Warszawa) Obsada aktorska: Włodzimierz Boruński (pan B.), Edward Rączkowski (krawiec Saul Rajzeman vel Stanisław Dubieński), Szymon Szurmiej (Nowosielski), Wiesław Drzewicz (klient Rajzemana), Jan Kobuszewski (Białoskórnik, klient Rajzemana), Marek Kondrat (aktor Durasz), Norik Owsepian (2: Chrystus, lekarz), Józef Pieracki (doktor Weinstein vel Walicki), Zbigniew Buczkowski (milicjant), Włodzimierz Gołaszewski (dziennikarz Dziennika TV), Andrzej Grzybowski (dyrektor protokołu dyplomatycznego z MSZ), Józef Fryźlewicz (Jan Galica z Szaflar), Helena Kowalczyk (żona pana B.), Jerzy Zygmunt Nowak (towarzysz z MSZ), Bogusław Sobczuk (komentator "Wiadomości Chwili"), Zygmunt Fok (boy hotelowy w "Victorii"), Jan Jurewicz (milicjant), Zbigniew Korepta (urzędnik eksmitujący Rajzemana), Krystyna Puchała, Bogusław Sar (milicjant), Maciej Wasilewski, Krzysztof Wróblewski Nagrody filmowe 1987 - Janusz Majewski Berlin (F RadiowoTelewizyjny "Prix Futura")-wyróżnienie za reżyserię 1986 - Włodzimierz Boruński Nagroda Przewodniczącego Komitetu d/s Radia i Telewizji MS-CHAP (ang. Microsoft Challenge Handshake Authentication Protocol) [to wersja protokołu uwierzytelniania CHAP przedstawiona przez firmę Microsoft. Istnieją dwie wersje protokołu: MSCHAPv1 (RFC 2433) i MS-CHAPv2 (RFC 2759). Obsługę protokołu MS-CHAPv2 dodano w systemach serwerowych Windows 2000 i nowszych (Windows 2003, Microsoft Windows Server 2008), klienckich Windows 98 i Windows 95 z uaktualnieniem Windows Dial-Up Networking 1.3 Performance & Security Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3775 Upgrade i nowszych. W systemie klienckim Windows Vista wycofano wsparcie dla MS-CHAPv1.] – MS-CHAP (ang. Microsoft Challenge Handshake Authentication Protocol) [hitelesítési eljárásból generált titkosító kulcs] MSI (medium-scale integration - integracja w średniej skali) - MSI Medium-Scale Integration (közepes bonyolultságú integráció) MSN od The Microsoft Network [zestaw serwisów internetowych udostępnianych przez amerykańską firmę Microsoft. MSN zaczął swoje działanie 24 sierpnia 1995 roku w połączeniu z wprowadzeniem na rynek systemu operacyjnego Microsoftu: Windows 95. Według serwisu Alexa.com jest szóstą stroną na świecie co do ilości odsłon.] – (ang.) MSN, The Microsoft Network (Microsoft Network) [1. internetes portál; 2. 1. a Microsoft cég által indított előfizetős magánhálózat és tartalomszolgáltatás az Interneten; újabban egyre több ingyenes és nyilvános szolgáltatást is kínál, 2. a Microsoft Hotmail ingyenes levelezőjéhez kapcsolódó szolgáltatás, egy világméretűre bővített talk program. Csevegőprogram: jelzi, ha kiválasztott partnereink on-line elérhetők; két- vagy többoldalú beszélgetéseket folytathatunk. Lásd még: http://www.msn.com/. ] msza [1. w Kościele katolickim i prawosławnym: nabożeństwo będące przypomnieniem Ostatniej Wieczerzy i symbolicznym urzeczywistnieniem ofiary Chrystusa na krzyżu; 2. utwór muzyczny oparty na tekście mszy] – (lat. missa), mise v. szentmiseáldozat; a rk. egyház istentisztelete Msza, cykliczna forma wokalna lub wokalnoinstrumentalna, reprezentatywna dla liturgii Kościoła rzymsko-katolickiego. Rozróżniamy w niej 2 rodzaje śpiewów: ordinarium missae, czyli stałe części mszy z niezmiennymi tekstami (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus, Agnus Dei) oraz proprium missae, czyli części mszy zmieniające się w zależności od uroczystości (introit, graduał, alleluja, sekwencja, offertorium, communio). — Opracowaniu muzycznemu podlegał z reguły cykl ordinarium. Pierwsze polifoniczne opracowania poszczególnych części mszy pojawiły się w końcu XI w. Pierwszym zachowanym w całości opracowaniem wielogłosowym cyklu ordinarium missae, dokonanym przez jednego kompozytora, jest 4-głosowa msza Notre Dame G. de Machault z 1364. Podstawą konstrukcyjną mszy, podobnie jak w motecie, był cantus firmus - głos tenorowy z melodią zaczerpniętą z chorału. — W XV w. wykształciła się tzw. missa parodia, w której jako cantus firmus występowały melodie świeckie (np. - Wersja 01 01 2017. L'homme armé G. Dufaya). W twórczości kompozytorów niderlandzkich msza osiągęła kunsztowną formę polifoniczną. Zalecenia soboru trydenckiego (1563) doprowadziły do powstania prostszego, bardziej czytelnego, sylabicznodeklamacyjnego Palestrynowskiego stylu, reprezentującego tzw. szkołę rzymską. — W baroku powstała msza typu kantatowego, z ariami, duetami, fragmentami chóralnymi i akompaniamentem instrumentalnym. Szczytowy punkt rozwoju osiągnęła ona w Wielkiej Mszy hmoll J.S. Bacha. W klasycyzmie ukształtowała się msza symfoniczna (np. Msza c-moll KV 427 i Msza koronacyjna C-dur KV 317 W.A. Mozarta, 6 ostatnich mszy J. Haydna, Missa solemnis L. van Beethovena). http://portalwiedzy.onet.pl/17203,,,,msza,haslo.html 1. 2. 3. 4. [Religie] [Religie] [Religie] [Literatura] msza suma lub roraty msza prowadzona w ornacie msza z homilią msza "... za miasto Arras" msza "... za miasto Arras" 5. [Literatura] Szczypiorskiego 6. [Religie] msze czarna u satanistów 7. [Religie] msze odprawia ją kapłan 8. [Religie] msze odprawia ją ksiądz 9. [Religie] msza odprawiana przy ołtarzu 10. [Religie] msza odprawiana w ornacie 11. [Religie] msza rezurekcja 12. [Religie] msza roraty 13. [Religie] msza i solemnis, i brevis 14. [Przysłowia] msza cena Paryża wg Henryka IV 15. [Religie] msza nabożeństwo 16. [Religie] msza odprawiana za spokój duszy 17. [Religie] msza celebrowna 18. [Muzyka] msza słynna h-moll Bacha msza jedna z form liturgicznych 19. [Religie] nabożeństwa nabożeństwo pojmowane jako ofiara 20. [Religie] Ciała i Krwi Chrystusa msza polowa, odprawiana pod gołym 21. [Religie] niebem 22. można na nią dać, zamówić, zakupić 23. [Religie] można do niej służyć kompozycja muzyczna oparta na 24. [Muzyka] tekstach liturgicznych, mszalnych msza polowa-odprawiana na 25. wolnym powietrzu 26. [Religie] msza wotywa lub roraty 27. [Religie] msza z kazaniem 28. [Religie] obrzęd religijny 29. [Religie] msza i suma, i pasterka Bacha - Wielka, Beethovena 30. [Muzyka] Uroczysta 31. msza suma w kościele 32. [Religie] msza ślubna z nowożeńcami Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 33. [Religie] 34. [Religie] 35. [Religie] 36. [Religie] 37. [Religie] 3776 msza odprawiana w intencji msza na niej kapłan przemawia do owieczek liturgia msza dziękczynna za okazanie łaski msza do odprawiania msza głośna – énekes mise msza gregoriańska (pot. gregorianka, staropolskie - trycezyma) [1. msza za dusze zmarłych; 2. trzydzieści mszy świętych odprawianych codziennie przez kolejne dni w intencji jednej osoby zmarłej za darowanie jej kar w czyśćcu] – gregorián mise; nagy halottakért mondott mise msza pasterska (pasterka) [uroczysta Msza święta odprawiana o północy z 24 na 25 grudnia, pierwsza w Boże Narodzenie. Pasterka upamiętnia oczekiwanie i modlitwę pasterzy zmierzających do Betlejem. W Polsce jest jedną z najważniejszych świątecznych tradycji.] – éjfélimise msza polowa [msza odprawiana na wolnym powietrzu] – tábori mise msza suma – nagymise msza śpiewana – énekes mise msza święta – szentmise msza żałobna – gyászmise, gyászszertartás mszę odprawiać – misét mondani; misézni (celebrálni) mszak, mszaki [drobna roślina zarodnikowa] – (növény) mohák mszalny, -a, -e [przymiotnik od: msza] – misével kapcsolatos, misemszalne wino – misebor mszał [główna księga liturgii katolickiej zawierająca teksty mszy na każdy dzień roku kościelnego i przepisy jej odprawiania] – misekönyv Mszał Rzymski (łac. Missale Romanum) - [1. najważniejsza księga liturgiczna w Kościele katolickim, zawierająca teksty stałych i zmiennych części mszy, ułożonych w kalendarzowym porządku niedziel i świąt oraz teksty na uroczystości świętych. Mszał zawiera wskazówki potrzebne do sprawowania mszy oraz dotyczące szczególnych celebracji, bądź dotyczące okresów roku liturgicznego. 2. Pierwszymi księgami, w których zebrano modlitwy mszalne były sakramentarze (...). Obok sakramentarzy były ewangeliarze dla diakona i lekcjonarze dla subdiakona i lektora, (...) antyfonarze z antyfonami, które podczas mszy śpiewać należało, graduały z których śpiewacy - Wersja 01 01 2017. śpiewali sekwencje i prozy. Z tych wszystkich ksiąg, dla dogodności kapłana, utworzona została jedna, nazwana missale plenarium, bo zawierała wszystko, co podczas mszy św. mówić i śpiewać należało. Stało się to w średnich wiekach (między X-ym a XIII-ym) (...). Porządek treści w tym mszale [wydanym po Soborze Trydenckim] jest następujący: bulle oraz niektóre dekrety Kongregacji obrzędów, rubryki kalendarzowe i rubryki mszalne oraz zmiany w nich poczynione, modlitwy przed i po mszy św., temporał, Ordo Missae tj. sposób odprawiania mszy św. wraz z modlitwami, dalszy ciąg temporału, sanktorał, komunał, msze wotywne, modlitwy różne, msze żałobne, formularze niektórych poświęceń. Na końcu są Missae pro aliquibus locis, oraz patronał, jaki prawie każda diecezja, prowincja lub naród mają. Mszał powinien być dobrze oprawiony i mieć dostateczną ilość zakładek, dłuższych niż sama księga. W kanonie mszalnym do każdej karty przyczepiona jest osobna mała, na dwie złożona wstążeczka, do przerzucania kart służąca.] – misszálé (latin: missale) [magyarul misekönyvet jelent és a katolikus egyházban a celebráló pap számára tartalmazza a liturgia egyes elemeit. Jelenleg a Missale Romanum van használatban. A középkorban Missale plenariumnak hívták a missale olyan változatait, melyek imádságokat, olvasmányokat és énekszövegeket tartalmaztak.] Mszały [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) dla djecezyi polskich układane wkrótce po wynalezieniu druku, za granicą i w kraju wydawane, należą do najdawniejszych a zarazem najrzadszych druków. Codziennie prawie w ręku nie samych tylko kapłanów, lecz także zakrystjanów i chłopców będące, łatwo ulegały zepsuciu a po wprowadzeniu mszałów rzymskich w r. 1570, skoro wyszły z użycia, usuwane z kościołów i wyrzucane nieraz na poddasza, wnet zaginęły i w niewielkiej tylko liczbie dochowane do naszych czasów zostały. To też o tych wielkich i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3777 ważnych przedsięwzięciach drukarskich z końca XV i pierwszej połowy XVI w. posiadamy wiadomości bardzo niezupełne i tylko domyślać się musimy, że niektóre wydania doznały zupełnej zagłady. Gdyby wśród duchowieństwa polskiego znalazło się grono zamiłowanych bibljografów w tym kierunku, to możnaby mieć nadzieję, że liczba znanych dotąd mszałów polskich nowemi odkryciami pomnożoną jeszcze zostanie. Obszerna i gruntowna rozprawa o mszałach polskich znajduje się w Encyklopedyi kościelnej, t. XV, str. 246.] – misekönyvek [A misekönyv vagy misszálé (latin: missale) a katoliku egyházban a celebráló pap számára a szentmise szövegeit és rubrikáit tartalmazó liturgikus könyv.] mszczenie – bosszúállás, megbosszulás, megtorlás mszczony, -a, -e – megbosszuló mszyca [mały owad żerujący na liściach, łodygach i pędach] – levéltetű Mszyce (Aphidoidea) [nadrodzina owadów w rzędzie pluskwiaków, obejmująca ponad 3,5 tys. gatunków, z czego w Polsce występuje kilkaset. Występują masowo, żerują na roślinach. W większości są szkodnikami upraw.] – levéltetvek (Aphidoidea) [a rovarok (Insecta) osztályának a félfedelesszárnyúak (Hemiptera) rendjéhez tartozó öregcsalád] Wybrane gatunki Mszyca bluszczowa (Aphis hederae) Mszyca brzoskwiniowa (Myzus persicae) Mszyca burakowa (Aphis fabae) Mszyca bzowa (Aphis sambuci) Mszyca czeremchowo-zbożowa (Rhopalosiphum padi) Mszyca jabłoniowa (Aphis pomi) Mszyca jabłoniowo-babkowa (Dysaphis plantaginea) Mszyca ogórkowa (Aphis gossypi) Mszyca różano-szczeciowa (Macrosiphum rosae) Mszyca smugowa (Macrosiphum euphorbiae) Mszyca szklarniowa plamista (Neomyzus circumflexum) - Wersja 01 01 2017. Mszyca wierzbowa (Aphis farinosa) Mszyca zbożowa (Sitobion avenae) Mszyca ziemniaczana (Aulacorthum solani) Mszyca złocieniowa (Macrosiphoniella sanborni) Mszyca bzowa (Aphis sambuci) [mszyca z rodziny mszycowatych. Forma bezskrzydła jest ciemnoseledynowa z czarnymi odnóżami i syfonami. Forma uskrzydlona jest czarna] – bodza-levéltetű (Aphis sambuci L.) mszysty, -a, -e [1. pokryty, porosły mchem; 2. pokryty meszkiem, puchem] – mohos, mohával benőtt mściciel [osoba, która szuka zemsty, mści się], mścicielka – bosszúálló (ffi/nő) mścić [dokonywać zemsty za coś, na kimś; zob. mścić się w zn. 1.] – megbosszulni, megtorolni mścić kogo – megbosszulni vkit mścić się [1. odpłacać złem za zło, brać odwet za krzywdy lub niepowodzenia; 2. wywoływać złe następstwa] – bosszút állni, megbosszulni vkit mścić się na kim – bosszút állni vkin; megbosszulja magát mścić się na kim za co – bosszút állni vkin; megbosszulja magát vkin vmiért mścić się na kimś za coś – bosszút állni vkin vmi miatt mściwie – bosszúállón, bosszúálló módon mściwość – bosszúszomj, bosszúvágy mściwy, -a, -e [taki, który nie daruje krzywdy i mści się; też: świadczący o chęci zemsty] – bosszúálló, bosszúvágyó, bosszúszomjas MTBF (ang. Mean Time Between Failures, fr. Moyenne Temps de Bon Fonctionnement) [1. zob. średni czas pracy bezawaryjnej; 2. średni czas bezawaryjnej pracy, czyli czas przez który może działać urządzenie bez przerwy. Wyrażane jest w tysiącach lub milionach godzin. Współczynnik MTBF oparty jest na intensywnych badaniach lub przewidywaniach. Dla wielu firm służy jako dowód wysokiej jakości produktu. MTBF nie jest związany z jakąkolwiek gwarancją lub rękojmią. To, że urządzenie ma działać 35 lat, nie oznacza, że tyle trwa gwarancja lub że produkt nie uszkodzi się przez taki czas. Wszystko zależy od intensywności użytkowania i warunków, w jakich urządzenie jest używane. Ma ustaloną wartość liczbową tylko przy stałej intensywności uszkodzeń.] – MTBF, Mean Time Between Failures; átlagos hibamentes működési idő; meghibásodások közötti átlagos időtartam Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia MTBF = MTTF + MTTR = Eτ + Eτr MTBF az angol "Mean Time Between Failures" kifejezés rövidítése. Magyar jelentése "a meghibásodások között átlagosan eltelt idő". A gépiparban használt mérőszám azt mutatja meg, hogy várhatóan a szerkezet mennyi ideig képes üzemelni (nem tervezett) javítások nélkül. A mérési módszerek feltételezik a szakszerű használatot, rendszeres karbantartást, és az előírt környezeti feltételeket. - Wersja 01 01 2017. materiału wiązanego symetrycznie pod szyją. Najczęściej obecnie spotyka się muchy już zawiązane, których węzeł jest przeszyty tak by się nie rozplątywał i nie tracił kształtu. Tasiemki, w które jest zaopatrzona gotowa mucha zapina się tyłu pod kołnierzem. Muchy produkuje się zwykle w kolorze czarnym lub bordowym (noszone do fraka) lub białym (zakładane do smokingu)] – légy (rovar); csokornyakkendő Kiszámításának módja a következő: 3778 Az MTBF nem ad tájékoztatást a termék élettartamára, ezért például egy 4 óra üzemidőre tervezett szerkezet MTBF értéke lehet 1000 óra, mivel a tervezett elhasználódás nem számít meghibásodásnak MTTPR Mean Time To Problem Resolution – MTTPR, Mean Time To Problem Resolution; a problémamegoldáshoz szükséges átlagidő MTTR Mean Time To Repair [zob. średni czas między naprawami] – MTTR, Mean Time To Repair; a javításhoz szükséges átlagidő mu – neki mu [wyraz naśladujący dźwięk wydawany przez krowę] – mú (marha hangja) mucet (z niem. Mütze) [1. Naruszewicz powiada, że: „Księża po kapitułach wnieśli modę z Niemiec w ubiorach swoich kanoniczych mucetów ze skórek bądź wiewiórczych, bądź popieliczych”. Doktorom dawano: biret, mucet i czerwoną togę. 2. Mucet (mozetta) jest to rodzaj szerokiej, byle nie fałdzistej peleryny, sięgającej do łokci, z małym kapturkiem w tyle. Mucet noszą ci, którzy posiadają władzę jurysdykcji w mniejszej lub większej pełni, a więc papież, kardynałowie i biskupi diecezjalni, oraz ci, których Stolica Apostolska oznaką tą wyróżnić chciała.] – (daw) mocetum, mocetta; vállgallér Mucha domowa (Musca domestica) [pospolita mucha domowa jest owadem występującym na całym świecie] – házilágy (Musca domestica) [a rovarok (Insecta) osztályának a kétszárnyúak (Diptera) rendjéhez, ezen belül a rövidcsápú kétszárnyúak (Brachycera) alrendjéhez és az igazi legyek (Muscidae) családjához tartozó faj] mucha heska [zool. pryszczarek heski; drobny, czarny owad, którego larwy wysysają soki źdźbeł zbóż] – Hesszeni gubacsszúnyog (Mayetiola destructor) mucha hiszpańska (zob. kantaryda) [chrząszcz o trującej krwi; mucha hiszpańska, majka lekarska] – Kőrisbogár (Lytta vesicatoria); Cantharis (Cantharis Vesicatoria) [Alapanyaga a kőrisbogár.] mucha nie siada – (közb.) kifogástalan, tökéletes Mucha plujka (Calliphora vomitoria) [owad z rodziny plujkowatych - Calliphoridae. Tułów tej muchówki jest silnie owłosiony. Na tułowiu podłużne szaro-czarne pasy, odwłok granatowy, metalicznie błyszczący. Oczy czerwonobrunatne.] – kék dongólégy; Dongólégy (Calliphora vomitoria L.) mucha [1. pospolity owad latający, żywiący się resztkami organicznymi; 2. krawat w kształcie płaskiej kokardy; 3. pot. o czymś nic nieznaczącym lub bardzo łatwym; 4. lub muszka, ozdoba eleganckiego stroju męskiego w formie wąskiego paska Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3779 - mucha szwedzka (Oscinella frit) [zob. ploniarka zbożówka: mały owad, którego larwy są szkodnikami zbóż] - Fritlégy (Oscinella frit) [búzalegyek (Chloropidae)] mucha tse-tse [zob. tse-tse] – cecelégy (Glossina) [a rovarok (Insecta) osztályának a kétszárnyúak (Diptera) rendjéhez, ezen belül a légyalkatúak (Brachycera) alrendjéhez és a cecelegyek (Glossinidae) családjához tartozó nem] muchair [(u Zygmunta Glogera) tkanina gruba, rodzaj sukna lub kamlotu tkanego z sierści koziej, po turecku zowie się muchajjer lub muchajjar. Muchair bywał turecki, wenecki lub niemiecki, czarny dwunitowy i jednonitowy.] – (arab, ang., ném. Mohär) moher, mohair; az angórakecske gyapja; a belőle készült v. vele kevert fonal v. kelme muchajer [rodzaj tkaniny sprowadzanej do Polski ze Wschodu (szczególnie z Krymu i Turcji) w XVIII wieku. Robiona była z wełny koziej. Mogła być jednokolorowa i takiej używano na ubiory męskie lub tkana nicią wątku różną od nici osnowy. Dwa kolory przenikały się wtedy i sprawiało to wrażenie, jakby tkanina się mieniła. Z takiego muchajeru szyto suknie kobiece.] – (daw) keleti szövetfajta muchar, muchomór – galóca, légyölő galóca muchar zielony; muchoraj zielony – varas zöld galambgomba; zöld galambica; zöld galóca muchołapka [pułapka na muchy] – légyfogó Muchołówka (Dionaea) [1. roślina owadożerna, której liście zamykają się, gdy usiądzie na nich owad, i otwierają się po jego strawieniu; 2. monotypowy rodzaj roślin z rodziny rosiczkowatych zawierający tylko jeden gatunek o nazwie muchołówka amerykańska (Dionaea muscipula Ellis St.James Chron.Brit.Eve.Post No.1172:4 1768). Jest to roślina występująca w naturze wyłącznie w Karolinie Północnej i Karolinie Południowej (Ameryka Północna).] – Vénusz légycsapója (Dionaea muscipula) [a szegfűvirágúak (Caryophyllales) rendbe és a harmatfűfélék (Droseraceae) családjába tartozó faj] muchołówka2 [mały ptak żywiący się pająkami i owadami chwytanymi w locie] – légykapó (madár) Muchołówka żałobna (Ficedula hypoleuca) - Kormos légykapó Wersja 01 01 2017. muchomor, muchomór [grzyb, najczęściej trujący, o czerwonym, żółtym lub brązowym kapeluszu w białe plamki] – galóca Muchomor cytrynowy (Amanita citrina Pers.) [gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae). Występuje w dwóch odmianach: Amanita citrina var. alba (Gillet) E.-J. Gilbert oraz Amanita citrina var. citrina (Pers.) Pers.]– citromsárga galóca Muchomor czerwony (Amanita muscaria (L.) Lam.) [gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)] – légyölő galóca Muchomor jadowity (Amanita virosa (Fr.) Bertill.) – hegyeskalapú galóca (Amanita virosa) muchomor biały, muchomor wiosenny (Amanita phalloides) [gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)] – gyilkosgalóca (Amanita phalloides) Muchomor sromotnikowy, muchomor zielonawy (Amanita phalloides (Vaill. ex Fr.) Link) [gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)] – gyilkos galóca (Amanita phalloides) [kalaposgombák rendjén belül a galócafélék családjába tartozó, világszerte közel 600 fajt számláló Amanita nemzetség egyik legismertebb képviselője. Európában rokon fajaival együtt (fehér galóca, hegyeskalapú galóca) a legsúlyosabb – gyakran halálos kimenetelű – mérgezéseket okozó nagygombák közé tartozik.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3780 Muchomor szyszkowaty (Amanita strobiliformis (Paulet ex Vittad.) Bertill.) [gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)] Cafrangos galóca [Amanita strobiliformis (Paul.:Vitt.) Bertil. Szinonímák: Amanita solitaria (Fr.); Quél. Familia: Amanitaceae] muchomor zielonawy [Muchomor sromotnikowy] (Amanita phalloides) – gyilkos galóca; zöldes színű galóca Muchotrzew polny (Spergularia rubra) [gatunek rośliny należący do rodziny goździkowatych. Występuje w Azji, Europie i Afryce Północnej. W Polsce jest dość pospolity] – Piros budavirág (Spergularia rubra) MUD (Multi-User Dungeon) [akronim oznaczający gry komputerowe RPG, które są rozgrywane przez Internet przy użyciu interfejsu tekstowego. Tzw. świat, czyli scenariusz gry i definicje postaci użytkowników, jest umieszczony na serwerze, do którego może być podłączonych wiele osób w tym samym czasie. Po połączeniu gracz steruje swoją postacią przy pomocy zestawu komend i opcji umożliwiających m.in. decydowanie, w którą stronę postać ma się udać lub jaką akcję podjąć. Program obsługujący grę na serwerze wysyła graczom słowne opisy wirtualnego świata gry zgodnie z jej scenariuszem: pomieszczeń, przedmiotów oraz postaci sterowanych przez komputer, zwanych mobami (od ang. mobile – ruchomy), NPC'ami lub po prostu potworami (monsters). Gracze mogą porozumiewać się ze sobą za pomocą odpowiednich komend, a także mówić do siebie i krzyczeć.] – MUD (Multi-User Dungeon/Dimension) [1. több játékos által a hálózaton online játszható interaktív kalandvagy stratégiai játék; kliens/szerver elven működik, jellemzően egyszerű karakteres üzemmódban, de vannak már grafikus változatai is; 2. több játékos által a hálózaton online játszható interaktív kaland- vagy stratégiai játék (Multi-User Dungeon vagy Dimension)] - Wersja 01 01 2017. muezin (z tureckiego müezzin, w języku arabskim mu'addin) [to w islamie mężczyzna pięć razy dziennie wzywający z minaretu wiernych do modlitwy] – (arab→tör.) müezzin; mohamedán pap, aki a minaretről imára szólítja a hívőket; a minaret erkélyéről a híveket imára szólító személy [a mecsetszolgák egyike, aki a mecset tetejéről vagy a minaret erkélyéről napi ötszöri alkalommal imára szólítja a muszlimokat] mufa [1. nagwintowany pierścień służący do łączenia dwóch rur; 2. obudowa chroniąca miejsce połączenia lub odgałęzienia kabli elektrycznych lub telefonicznych], mufeczka [zdrobnienie od: mufka] – karmantyú; anyacsavar mufka [I 1. kawałek futra zszytego w rulon, w który się wkłada dłonie, aby je ochronić przed zimnem; 2. inaczej zarękawek, okrycie z otworami po obu stronach, chroniące rece przed zimnem, zawieszane na szyi na długich tasiemkach lub ozdobnych sznurkach wykonane z futer lub tkaniny. Mufki pojawiły sie około 1570 r., używane były przez mężczyzn i kobiety, pełniły funkcję torebki lub portmonetki.. Kształty, rozmiary i materiały, z których je robiono zmieniały sie wraz z modą, ale musiały być zharmonizowane z całym strojem. W modzie europejskiej pojawiły sie ponownie po kampanii 1812 r., w XIX w. były niezbędną częścią garderoby damskiej, używane jeszcze po II wojnie światowej, zwłaszcza przez małe dziewczynki.; II mała mufa do łączenia rur] – (ném.) muff; szőrméből készült, vattázott kézmelegítő; (dawno) karmantyú mufla [szczelna komora z materiału ogniotrwałego, używana m.in. do obróbki cieplnej metali] – lángkemence, lángálló szulfátkemence; muff Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3781 muflon [dzika owca żyjąca w górach Europy] – (fr.) muflon, mufflon (állat, Ovis musimon Schreb); vadjuh Muflon (Ovis aries musimon) [gatunek ssaków łożyskowych z rzędu parzystokopytnych (Artiodactyla). Pierwotnie występował tylko na Korsyce i Sardynii, ale został introdukowany w wielu miejscach Europy. Przodek owcy domowej. Najmniejszy przedstawiciel dzikich owiec.] – muflon (Ovis aries v. Ovis orientalis musimon (Pallas, 1811)) [az emlősök (Mammalia) osztályának a párosujjú patások (Artiodactyla) rendjéhez, ezen belül a tülkösszarvúak (Bovidae) családjához és a kecskeformák (Caprinae) alcsaládjába tartozó faj. Juhfajta, mely Korzika és Szardinia szigetek hegységeiben él. A kos szarvai csavarmenetmentesek, elől homoru, minden mellső él nélkül] muflon [przewiewna, miękka, lekka wełniana tkanina, z gęstą okrywą, która zakrywa diagonalny splot tkaniny. Produkowana z przędzy czesankowej, i wykorzystywana na damskie modne płaszcze. Nazwa pochodzi od mouflonów, dzikiego gatunku owiec które pochodzą z Korsyki i Sardynii.] – muflon szövet Könnyű, puha, szellős gyapjú típusú szövet, sűrű, egyenetlen száltakaróval, amely elfedi a sávolykötésű szövetszerkezetet. Kártolt fonalból állítják elő és divatos női kabátokat készítenek belőle. Elnevezését a Korzikán és Szardínián honos muflonról kapta.[ - Wersja 01 01 2017. muflonowy, -a, -e – muflonmuflony [futro z wyprawionych skórek muflona] – muflon prém muflowy, -a, -e – lángálló mufti, mufty, [arab., prawnik i teolog muzułm. wydający oficjalne orzeczenia w sprawach życia państwowego i prywatnego, związanego z islamem] – (ar.) mufti; [1. muzulmán törvénytudó pap v. jogtudós, aki vallási és jogi kérdésekben véleményt nyilvánít, tanácsokat ad; 2. muszlim jogtudós, aki az iszlám tanítások alapján jogi szakvéleményt ad a tövényszékek számára) mukarnas (arab.) [1. w architekturze muzułmańskiej: motyw dekoracyjnokonstrukcyjny złożony z szeregu spiętrzonych pryzmatycznych komórek, małych nisz lub konsol; 2. stalaktyt, plast. charakterystyczny dla architektury mauretańskiej w Hiszpanii motyw dekoracyjno-konstrukcyjny spełniający rolę trompy a. żagielka, złożony ze spiętrzonych elementów komórek pryzmatycznych] – (arab) mukarnasz, cseppkő, sztalaktit; a barlang mennyezétőrl lefelé növekvő cseppkőképződmény [mukarnasz-boltozatos (cseppkőboltozatos)] Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate, łac. mucoviscidosis, ang. cystic fibrosis, CF, mucoviscoidosis, mucoviscidosis) [wrodzona, genetycznie uwarunkowana choroba, polegająca na zaburzeniu wydzielania przez gruczoły zewnątrzwydzielnicze] - cisztikus fibrózis; (biol) Elsősorban a tüdőt és a légutakat érintő, igen súlyos monogénes örökletes betegség. mulacki, -a, -ie – mulatt mularczyk, murarczyk – kőműves inas mularka, murarka – kőműves nő mularski, -a, -ie; murarski, -a, -ie - kőművesmularstwo [1. przestarzałe: murarstwo; 2. dawniej: masoneria] – kőművesség, szabadkőművesség mularz [1. przestarzałe: murarz; 2. dawniej: mason; 3. środowiskowo: robotnik zatrudniony przy wydobywaniu mułu węglowego w kopalni;], murarz – kőműves mularz [przestarzałe: poganiacz mułów], mulnik [człowiek oferujący przewóz na mule] – öszvérhajcsár Mulat (hiszp. mulo - muł) [1. potomek białego mężczyzny i Murzynki lub białej kobiety i Murzyna; 2. potomkowie przedstawicieli rasy czarnej i białej o jasnobrązowej skórze. Najliczniej występują w Ameryce, gdzie najczęściej dochodziło do kojarzenia Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3782 tych ras, przede wszystkim w związku z rozwojem niewolnictwa od XVI wieku. Najwięcej Mulatów żyje w USA, Brazylii, Kolumbii, Wenezueli i na Kubie.], Mulatka – (sp.) mulatt (öszvér) (ffi/nő), fehér és néger szülők házasságából szármezó utód mulda [1. nm. Mulde 'geol. jw.' z łac. mulctra 'dojnica, skopek' od mulgēre 'doić'; geol. niecka, synklina, łęk, szerokie wgłębienie skorupy ziemskiej; sport. zagłębienie terenu między dwiema wypukłościami na trasie narciarskiej; hutn. łyżka wsadowa do mechanicznego ładowania pieca. 2. szerokie wgłębienie powstałe przez wgięcie warstw skorupy ziemskiej; 3. nierówność, wklęśnięcie terenu, zwykle na trasach narciarskich] – (közb.) egyenetlenségek, mélyedések a sípályán muldać [zob. cyckać] – [Słowniczek języka śląskiego] szopni; szívni, kiszívni; szivogatni, szopogatni mule [rodzaj pantofli kobiecych popularnych w XVII i początkach XVIII wieku. Było to obuwie domowe bez napiętków z zamkniętym czubem, na wysokim obcasie. Najczęściej białe lub szyte z tej samej tkaniny co suknia, bogato zdobione. W Polsce dawniej zwane muletami. Sam projekt buta pozostał nie zmieniony aż do naszych czasów, choć nikt już takich butów muletami nie nazywa.] – (daw) női házicipő v. papucs mule muleta [1. to kawałek czerwonej materii przymocowanej do krótkiej pałeczki, używany podczas korridy, czyli walki byków. Matador w czasie faeny używa mulety zamiast peleryny drażniąc tym byka. 2. Muleta to też dziewczyna, przed którą prezentują swe umiejętności motocykliści w jeździe freestylowej.] – muleta; a torreádor vörös kendője (a matador az állat fejét a muleta segítségével lefelé - Wersja 01 01 2017. kényszeríti és a szarvak közt behajolva, a két lapocka között az állatba szúrja kardját) mulica [samica muła] – nőstényöszvér mulier taceat in ecclesia (kobieta ma milczeć w kościele) [Biblia Tysiąclecia: kobiety mają na tych zgromadzeniach milczeć; nie dozwala się im bowiem mówić, lecz mają być poddane, jak to Prawo nakazuje.] – mulier taceat in ecclesia; "Az asszony hallgasson a gyülekezetben" [IKor 14,34. „A ti asszonyaitok [1 Tim. 2,12.] hallgassanak a gyülekezetekben, mert nincsen megengedve nékik, hogy szóljanak; hanem engedelmesek legyenek, [rész 11,3. Eféz. 5,22. Kol. 3,18. Tit. 2,5. 1 Móz. 3,16.] a mint a törvény is mondja.”] mulina [1. jedwabna, wielobarwna przędza używana do haftowania; 2. grube, kolorowe nici do wyszywania] – (szövet) mouliné v. muliné; két v. több különböző színű fonalból sodrott cérna [Két vagy több különböző fonalból készített cérna. Az elnevezés a mouliné cérnából készített alapanyagokra is vonatkozik. Az optika nyugtalan, szórt, pettyezett] mulina (1) [przędza fantazyjna, skręcona z dwóch pojedynczych przędz różnych kolorów] – muliné cérna [Két különböző színű fonal összecérnázásával készült díszítőcérna.] mulina (2) [wełniana tkanina z muliny. Stosowana na damską i męską odzież] – muliné szövet [muliné fonalból készült gyapjú típusú szövet. Férfi- és nőiruhaanyag] mulina rypsowa [średniej wagi wełniana tkanina z odwracalnym ściągaczem. W osnowie stosowana jest dwukolorowa, skręcona mulionwa przędza; jej reliefowy wygląd jest osiągnięty za pomocą splotu płóciennego i przez wielorakie przędze wątkowe. Tkanina jest wykorzystywana do damskich płaszczy i garsonek.] – muliné-ripsz [Közepes súlyú gyapjú típusú szövet keresztirányú bordázottsággal. Láncfonalként kétszínű muliné cérnát használnak. A bordázottságot a vászonkötésben alkalmazott többszörös Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3783 vetülékbevetéssel érik el. Női ruhákat és kabátokat készítenek belőle.] mulisty, -a, -e [pokryty mułem, zawierający muł] – iszapos, sáros, moszatos mulorz [murarz] – [Słowniczek języka śląskiego] kőműves, falazó multa [kara pieniężna (grzywna)] – (lat.) multa; birság, vagyis eleinte baromban, később pénzben megszabott büntetése a törvénysértésnek s a magistratusok iránt való engedetlenségnek. Multan [miasto w środkowej części Pakistanu, w prowincji Pendżab, w dolinie rzeki Ćenab. Około 3,8 mln mieszkańców.] – Multan (pakisztáni város) multan [1. gatunek bardzo miękkiej i cienkiej materii wełnianej, którą wyrabiano w Persji i Indiach. 2. rodzaj cienkiej i miękkiej tkaniny. Wyrabiano ją z wełny, a importowano do Polski ze wschodu, przede wszystkim z Persji i Indii, szczególnie od XVII do początków XIX wieku. Do historii przeszedł czechman multanowy Piotra Sapiehy, wojewody smoleńskiego. Chcąc się wyróżnić szlachcić sprawił sobie ubiór biały z multanu podbity błękitnym aksamitem. Faktycznie – na pierwszych sądach w poznaniu nowy ten ubiór wywarł ogromne wrażenie. Jednak już niedługo później Sapieha ze zdegustowaniem spostrzegł, że moda na multanowe czechmany się rozprzestrzeniła i dotarła nawet do Warszawy, a jednocześnie ubiór stracił całą swa dystynkcję, gdyż dla oszczędności robiony był z tańszych materiałów i tylko obszywany aksamitem. Nic innego Sapiesze nie pozostało, jak tylko podarować swój strój kucharzowi. I tutaj również został prekursorem swoistej mody, gdyż natychmiast wszystkie białe czechmany zostały oddane służbie.] – (daw) lágy, puha, vékony gyapjúanyag multanka [1. popularny w dawnej Polsce ludowy instrument dęty złożony z kilku piszczałek; 2. fletnia Pana; multany, dawna nazwa Mołdawii (zwykle w l.mn.) instrument muz., złożony ze skórzanego mieszka i kilku drewnianych piszczałek; dudy mołdawskie] – duda Multi multa sciunt, nemo omnia [wielu wie dużo, nikt wszystkiego] – (lat.) Multi multa sciunt, nemo omnia; Sokan sokat tudnak, senki semmit. Multi non omnes [wielu to nie wszyscy] – (lat.) Multi non omnes; sok az nem minden Multi-Color Graphics Array w skrócie MCGA często błędnie nazywana MultiColor - Wersja 01 01 2017. Graphics Adapter. [1. macierz grafiki wielokolorowej {f.} 2. Wprowadzona przez IBM w roku 1987 karta graficzna montowana na płycie głównej komputerów IBM PS/2. Miała możliwości takie jak VGA a niektóre źródła podają, że potrafiła wyświetlać również obraz w rozdzielczości 640x480x256. Ponieważ była częścią zamkniętej architektury jaką był IBM PS/2, który nie zdobył większej popularności nie przyjęła się jako standard.] – MCGA ( Multi Color Graphics Adapter) (többszintű grafikus tömb) [grafikus kártya] multicasting {rzecz.} [rozsyłanie {n.} [komp.]] csoportcímzés (multicasting) - többirányú adatátvitel [1. amely segítségével több gépnek (csoportnak) szóló üzenetet csak egy példányban kell elküldeni; 2. TCP/IP hálózatokon használható technika egyidejű és folyamatos "műsorszórásra" több gép számára (pl. élő hang vagy mozgókép továbbítása); a broadcasting megoldással szemben a multicast adást csak a megrendelők tudják venni; 3. Internetprotokollok szerint lebonyolított élő audiovideo-közvetítés a Világhálón; ellentétben a hagyományos 'széleskörű' adatszórás- sal ('broadcasting'), ez az adás csak a megrendelőkhöz jut el; az USA egyetemközi Internet2 hálózaton (2-10 Gbps) 1999-től kezdték próbaüzemeltetni] multikino [budynek, w którym znajduje się wiele sal kinowych] – multikomplex mozi multikolorowy, -a, -e – multikolor [Többszínű. Az elnevezés fonalakra, cérnákra és kelmeoptikákra (pl. tweed) vonatkozik.] multikolorowy makijaż [ten był hitem zeszłego karnawału, tegoroczny karnawał również zapowiada się równie barwnie. Modne będą fiolety i błękity, czyli kolory ekspresyjne.] – multikolor smink; többszínű smink multilateralizm [system rozliczeń międzynarodowych, w których wyrównanie należności dokonuje się wielostronnie] – (lat.) maultilaterializmus multilateralny, -a, -e [wielostronny] – (lat.) multilaterális többoldalú, több félre kiterjedő multimedia (z łac. Multum + Medium) [to media, które wykorzystują różne formy informacji oraz różne formy ich przekazu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3784 (np. tekst, dźwięk, grafikę, animację, wideo) w celu dostarczania odbiorcom informacji lub rozrywki. Termin „multimedia” ma również zastosowanie w mediach elektronicznych służących do rejestrowania oraz odtwarzania treści multimedialnych. Multimedia posiadają cechy tradycyjnych technik mieszanych i sztuk pięknych, jednak mają szerszy zakres. Termin bogate media jest synonimem terminu multimedia interaktywne.] – multimédia - 1.) többfajta médiumot érintő; 2.) többfajta médium kezelésére alakalmas eszköz [1. olyan információs tartalom vagy feldolgozási rendszer, amely többféle csatornát is használ (szöveg, hang, kép, animáció, videó és interaktivitás) a felhasználók tájékoztatására vagy szórakoztatására. A multimédia mai elterjedt jelentése a számítógépes média. 2. multimedia jellemzően (álló- és/vagy mozgó-)képet, animációt és hangot használó szoftver vagy információforrás, illetve ilyenek kezelésére, átvitelére alkalmas hardver-eszköz jelzője; 3. Olyan konfiguráció, amely tartalmaz CD-ROM-ot, sztereó hangkártyát hangszórókkal, MIDI interfészt, mikrofon bemenetet és nagyfelbontású színes VGA kártyát. 4. jellemzően képet, animációt és hangot használó szoftver vagy információforrás (eredeti jelentése elsősorban nem a számítógépes alkalmazásokra utalt, de ma már inkább a "hipermédia" szó értelmében, ill. helyett használják); 5. legtöbb esetben: eszköz vagy berendezés, mely többfajta médium kezelésére alkalmas; példa: "multimedia PC" = többmédiumos számítógép, amely a hagyományos szövegkezelés mellett kép, hang és video kezelésére is alkalmas (tanintézetekben pl. CD-ROM-alkalmazásoknál, az iparban pl. video-konferenciánál játszhat szerepet); családi otthonok többmédiumos berendezéseinek szabványosítására alakult az MHEG szakértői csoport] - Wersja 01 01 2017. MultiMedia Card (MMC) [karta pamięci nieulotnej typu flash o rozmiarach 24 × 32 × 1,4 mm. Karta odznacza się wysoką wytrzymałością na warunki zewnętrzne. W odróżnieniu od kart SD karty MMC charakteryzują się brakiem przełącznika zabezpieczania danych przed zapisem.] MultiMediaCard (MMC) [egy flash memória kártya, melyet a Siemens és a Sandisk jelentett be 1997-ben. Ez a kártya a Secure Digital (SD) kártya elődjének tekinthető.] multimedia extensions {rzecz.}; rozszerzenia multimedialne {niemęskoos.} [komp.] [zł.] – MMX (MultiMedia eXtensions) [Az Intel a Pentium processzorait 1997-ben 57 új utasítással látta el. Ezek felgyorsítják a megfelelő szoftvereket (pl. grafikus programok, hangfelismerő programok). A gyártó a processzor architektúráját is optimalizálta. Így az első szintű cache méretét duplájára, 32 Kbyte-ra növelték, amiből a nem MMX-re optimalizált szoftverek is profitálnak. Ma már minden CPU-gyártó (AMD, Via) beépítette ezt a kiegészítést processzoraikba.] Multimedia Messaging Service (MMS) [rozszerzenie funkcji SMS i EMS o możliwość przesyłania multimediów takich jak grafika, animacje, wideoklipy, dźwięki itp. Pierwotnie MMS zaplanowany został jako usługa dla telefonii trzeciej generacji (UMTS), której jednak wprowadzenie było odwlekane w czasie, więc producenci wprowadzili tę opcję już wcześniej (określana jest jako technologia 2,5G). Obecnie prawie każdy nowy telefon posiada funkcję MMS.] – MMS (Multimedia Messaging Service, magyarul multimédiás üzenetküldési szolgáltatás) - (Multimedia Message Service) - 'MMS' üzenetküldő (többmédiumos üzenetküldő szolgálat) [1. egy olyan technológia, amellyel szövegen kívül multimédiás tartalmakat (képet, hangot és/vagy videoklipet) is küldhetünk és fogadhatunk vezetéknélküli hálózatokon a WAP (Wireless Acces Protocol) segítségével. A kizárólag szövegek küldésére alkalmas SMS technológia továbbfejlesztett változata. MMS-üzeneteket küldhetünk mobiltelefonról egy másikra vagy egy e-mail címre. 2. A telefonon küldött üzenethez különböző (multipart MIME) anyagokat csatolhatunk, rövid filmek és PowerPointszerű animációk átvitelére is képes. 3. teljesértékű audio/video átvitelt célzó vezetéknélüli szolgáltatás; bevezetésük az új (GPRS vagy UMTS) hálózatok létrejöttétől függ, mert az egyszerű GSM hálózatok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia sebessége messze elégtelen képek, hang, stb átvitelére; első kisérletek Európában Skandináviában, űj hálózatokon, 2001-ben kezdődtek] 3785 Multimedia Messaging System (MMS) – MMS Multimedia Messaging System (multimédiás üzenetküldési rendszer) Multimedia PC [historyczny standard określający minimalną konfigurację sprzętu dla komputerów zawierających napęd CD-ROM] – MPC (Multimedia-PC) [Szorosabb értelemben ez egy a multimédia alkotóelemeivel (CD-ROM-meghajtó, hangkártya) felszerelt számítógép, amely megfelel az MPC-rendszer követelményeinek, és ezért korlátok (nehézség) nélkül le tudja játszani a multimédia CD-ket és multimédiaalkalmazásokat. A számítástechnika fejlődésével párhuzamosan jelent meg az MPC 1, MPC 2, stb. szabvány].] Multimedia Personal Computer {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: MPC); multimedialny komputer osobisty {m.} [komp.] [zł.] - MPC Multimedia Personal Computer (multimédia személyi számitógép) multimilioner [posiadacz wielomilionowego majątku] – (lat.) multimilliomos; többszörös milliomos multimilionerka – (lat.) multimilliomos nő multiplan – (lat.) multiplan; többsíkú repülőgép; többsíkú terv multiplanowy, -a, -e – multiplanmultipleksowanie (multipleksacja, pol. zwielokrotnianie, ang. multiplexing) [w telekomunikacji metody realizacji dwóch lub większej liczby kanałów komunikacyjnych (np. telefonicznych) w jednym medium transmisyjnym (np. para przewodów światłowód, powietrze itp.). Użytkownicy tych kanałów nie powinni odczuwać, że współdzielą medium transmisyjne. Multipleksowanie pozwala ograniczyć liczbę stosowanych mediów transmisyjnych, zwłaszcza kabli. Multipleksowanie jako pierwsze zostało wprowadzone w 1910 roku do przesyłania sygnałów telefonicznych. Stosowane są różne techniki zwielokrotniania opisane poniżej.] – multiplexelés; keverés [a telekommunikációban az az eljárás, amikor két vagy több csatornát összefognak egy csatornába úgy, hogy az inverz multiplexelés művelettel, vagy demultiplexeléssel, vagy demuxálással elő tudják állítani az eredeti csatornákat. Az eredeti csatornák egy úgynevezett kódolási sémával - Wersja 01 01 2017. azonosíthatóak. A multiplexelés kifejezésnek általában a magyar keverés kifejezést feleltethetjük meg.] multipleksowanie długości fali [Gdyby można było nadawać jedynie jeden sygnał kanałem światłowodowym, cała technologia nie byłaby zbytnio użyteczna. Można nadawać wiele sygnałów o podobnych, ale odpowiednio zmodyfikowanych długościach fali świetlnej. Taki proces nosi nazwę multipleksowania długości fali, w skrócie WDM (Wavelength Division Multiplexing).] – hullámhossz multiplexelés [Ha az üvegszálon több eltérő hullámhosszú fényt viszünk át, akkor hullámhossz multiplexelést valósítunk meg, és több csatorna alakítható ki egy üvegszálon. Természetesen ilyenkor a fény be- és kicsatolása fényszűrőkön, prizmákon keresztül valósítható meg.] multiplexing (multipleksowanie warstwa sieci) [Polega na łączeniu wielu typów danych na jednym łączu.] – (ang.) multiplexing; nyalábolás; hálózati réteg multiplexelése multiplikcja [np. multiplikcja obrazu] – (lat.) multiplikáció; szorás, sokszorozás, megsokszorozás multipolar neuron [1. neuron wielobiegunowy; 2. neuron gwiaździsty] – multipoláris neuron [sok nyúlvánnyal rendelkező idegsejtforma, egy axon és több dendrit alkotja a nyúlványokat] multiwitamina [preparat zawierający zespół witamin niezbędnych dla rozwoju i czynności życiowych organizmu] – (lat.) széles spektrumú v. polivalens vitamin multiwitamina z minerałami – ásványi anyagokat tartalmazó multivitamin multiwitaminowy, -a, -e – multivitaminos multon [(Ubrania i Moda) multan, molton, lżejsza tkanina wełniana o splocie skośnym] – (szövet) multon multum [dużo, mnóstwo] – nagy sok multyplikator – szorzó, (villamosság) multiplikátor, milliampermérő muł [1. mieszaniec międzygatunkowy klaczy konia domowego z ogierem osła. 2. błotnisty osad występujący w naturalnych zbiornikach wód lub w ich pobliżu, zbudowany z niewielkich cząstek mineralnych i organicznych. Muł zdiagenezowany nosi nazwę mułowca, gdy zaś diageneza doprowadzi do powstania oddzielności łupkowej, mówimy o łupku mulastym] – 1. (zool) öszvér; a ló és a szamár keresztezéséből származó ivadék [a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia ménló és a szamárkanca származéka a lóöszvér; szamármén és lókanca ivadéka a szamáröszvér; háziszamár és a ló keresztezéséből származó fajhibrid. Az anya szerint van lóöszvér (Equus mulus) és szamáröszvér (Equus hiunus), az elsőnél ló az anya, míg a szamáröszvérnél az anya szamár.]; 2. (szlam) iszap, sár 3786 A ló kancától származó öszvér a ló anyára (balra), a szamár kancától származó öszvér a szamár anyára hasonlít testmérteiben (jobbra) muł osiądzie na dnie – az iszap leülepszik mułła – Molla (Mulla, Mullah) [1. pers. i hindi 'jw.' z arab. maulā 'pan'. nauczyciel, interpretator praw religijnych i doktryn islamu; pop. duchowny muzułm. 2. nauczyciel, interpretator praw religijnych i doktryn islamu] – (arab) molla, mollah, mullah; 1. mester, tanító, tudós; 2. mohamedán pap; mohamedán papok, tudósok és írástudók megszólítása; muzulmán vallási vezető tiszteletbeli címe, azok viselik, akik iszlám szent törvénnyel kapcsolatos feladatot látnak el; 3. úr, pap, vallástudományokban járatos ember mumia [1. zwłoki zabezpieczone przed rozkładem przez odpowiednie zabiegi lub wyschnięte wskutek naturalnej mumifikacji; 2. o człowieku wychudzonym; 3. nazwa wywodząca się z arabskiego słowa (pochodzenia perskiego) mumija oznaczające "smołę", określająca zmumifikowane (zabalsamowane) ciało człowieka, zabezpieczone przed rozkładem odpowiednimi zabiegami i substancjami; słowo to odnosi się zazwyczaj do mumii egipskich - ciał faraonów i dostojników starożytnego Egiptu.] – (arab) múmia (földszurok); konzerváló eljárásokkal, különösen bebalészamozással a lehetőségig épségben tartott emberi v. állati tetem; (átv.) összeaszott, csont-bőr ember; töpörödött ember; begyepesedett fejű, elmaradott ember - Wersja 01 01 2017. mumifikacja [1. wysychanie skóry i narządów wewnętrznych zwłok; 2. balsamowanie zwłok w celu zabezpieczenia ich przed rozkładem; 3. proces konserwacji ciała denata zapobiegający rozkładowi] – mumifikáció, mumifikálás; a holttestek tartósítására szolgáló eljárás, melynek legismertebb alkalmazási helye az ókori Egyiptom, ahol a XVIII-XXI. dinasztiák korában teljesedett ki mint a balzsamozás művészete mumifikować [zabezpieczać martwe ciało (bądź jego fragment) przed rozkładem poprzez mumifikację] – (arab-lat.) mumifikálni, bebalzsamozni; olyan konzerváló eljárásokat alkalmazni, amelyekkel a holttestből múmiát csinálnak; különösen bebalzsamozni mumijny, -a, -e [związany z mumią (zwłokami uchronionymi przed rozkładem w sposób naturalny lub w wyniku zabiegów konserwujących), np. całun mumijny] – múmiamumps (łac. parotitis epidemica, ang. mumps) [mumpsrzeczownik świnka (choroba)] – (ang.) mumsz, mumpsz; (orvosi) fertőző fültőmirigy-gyulladás Mundek – az Edmund beceneve mundur, uniform [1. przepisowy ubiór członków jakiejś organizacji społecznej, formacji wojskowej lub grupy zawodowej; 2. oznaczał ubiór wojskowy wogóle; 3. rodzaj jednolitego oraz standardowego ubioru przywdziewanego przez członków danej organizacji podczas czynności służbowych. Mundury są zakładane przez członków wojska, organizacji paramilitarnych, organizacji społecznych, służb mundurowych i medycznych, strażników, niektórych grup zawodowych, a także uczniów. 4. ustalony odgórnie przez określone władze ubiór wyróżniający członków danej organizacji (np. mundur harcerski), formacji wojskowej lub osób przynależących do określonej grupy zawodowej (górniczy, strażacki). W Europie mundur wojskowy wprowadzony został w wieku XVI.] – (fr.→ném.) (közb.) mundér; egyenruha, formaruha, uniformis mundur celny – vámos egyenruha mundur górniczy – bányász egyenruha mundur harcerski – cserkész egyenruha mundur kierowcy autobusu – busz sofőr egyenruha mundur policyjny – rendőr egyenruha mundur pracownika ochrony – őrző-védő egyenruha Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. mundur pustynny – katonai gyakorló v. terep egyenruha mundur strażacki – tűzoltó egyenruha mundur wojskowy – katonai egyenruha mundurek szkolny – iskolai egyenruha mundur codzienny – köznapi mundér v. egyenruha mundur górniczy – bányászruha (mundér) mundur harcerski [rodzaj ubioru noszonego przez członków organizacji harcerskich] – cserkész egyenruha 3787 mundur huzarski – huszár egyenruha mundur polowy [1. mundur wojskowy w kolorze ochronnym, używany w czasie walki lub ćwiczeń w terenie; 2. krótka marynarka dla młodych użytkowników, lekko wiązana w pasie. Posiada aplikowane kieszenie i ramiona; rękawy zapinane przy mankiecie. Przypomina marynarkę pilota ale jest większa i krój zapewnia komfort odzieży. Spodnie są wąskie i proste, nie mają żadnych mankietów, i są włożone w buty sznurowanego.] – tábori egyenruha; gyakorlóruha [Fiataloknak való rövid dzseki, csípőjén enyhén összehúzva. Rátett zsebek és vállapok díszítik, az ujjak a kézelőnél zárhatók. Az egész a pilóta dzsekire emlékeztet, de terjedelmesebb és kényelmesebb viselet annál. A hozzá tartozó nadrág szára egyenes vonalú, nincs felhajtása és betűrhető a csizma szárába.] mundur kolejarski – vasutas egyenruha mundur pustynny – terepszínű ruha; gyakorlóruha mundur marynarski – matrózruha, matrózegyenruha mundur oficerski – tiszti egyenruha mundur paradny – díszegyenruha mundur policyjny [uniform przeznaczony dla funkcjonariuszy Policji] – rendőr egyenruha Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia mundur wojskowy [charakterystyczny jednolity dla danej formacji wojskowej ubiór żołnierza. W języku polskim określenie to pojawiło się w XVIII w. i pochodzi z języka francuskiego – la monture lub niemieckiego – die Montur.] – katonai egyenruha, uniformis, katonaruha 3788 mundur wyjściowy – kimenő egyenruha mundur żołnierski – katonai egyenruha, uniformis; mundér [mundér < német: Montur (egyenruha) < francia: monter (felszerel, rárak) < latin: mons (rakás < hegy)] - Wersja 01 01 2017. mundurek szkolny a. uczniowski – iskolai egyenruha mundurować [ubierać, wyposażać w mundur] – egyenruhával felszerelni, egyenruhába öltöztetni mundurować się [pot. dostawać lub sprawiać sobie mundur] – egyenruhába öltözni mundurowy, -a, -e – egyenruha-, uniformismundurowy [policjant ubrany w mundur, w odróżnieniu od funkcjonariusza policji tajnej, ubranego po cywilnemu] – egyenruhás; rendőr mundury wojewodzkie [mundury o innych barwach dla każdego województwa. Na szlachecki mundur polski składał się żupan i kontusz, kolory pozostawiono do wyboru już samym województwom. Ustawa weszła w życie w 1776 roku. Kolory te obowiązywały również w przypadku noszenia ubioru zachodniego tzn. dla kamizeli i habit. Ustanowienia te straciły znaczenie podczas rozbiorów Polski. (664)] – vajdasági uniformisok Brytyjski żołnierz uzbrojony w karabin L85 mundurek [przepisowy ubiór członków niektórych organizacji młodzieżowych lub uczniów] – 1. (uczniowski) iskolai egyenruha, a tanuló egyenruhája, intézeti egyenruha; 2. haj, héja mundurek marynarski – matrózruha Jan Nepomucen Lewicki, Ubiory szlachty z: Album polonais, po 1830, litografia z kolekcji Muzeum Pałacu w Wilanowie mungo [1. włókno wełniane, otrzymywane przez szarpanie i rozwłóknianie szmat; 2. szmaty wełniane folowane] – rongydarab mungo (mangusta) – (áll) mongúz municja [amunicja] – (lat.) muníció; lőszer, lőszerkészlet; (dawno) felszerelés municyjo [amunicja] – [Słowniczek języka śląskiego] lőszer, lőszerkészlet, muníció municypalność [przestarzałe: zarząd miejski lub gminny] – városi (községi) önkormányzat municypalny, -a, -e [mający związek z zarządem miejskim; miejski] – (lat.) municipális; városi, községi, törvényhatósági; a városi önkormányzattal kapcsolatos, rá vonatkozó municypium (łac. municipium) [1. w państwie rzymskim: miasto w Italii lub w prowincjach, którego mieszkańcy mieli Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3789 samorząd i prawo obywatelstwa rzymskiego; 2. daw. zarząd miejski; 3. gmina italska, mająca z Rzymem traktat o przymierzu i zobowiązana do wypełniania zadań wskazanych przez Rzym. Jej mieszkańcy nie posiadali obywatelstwa rzymskiego; 4. (łac. municipium) staroż. początkowo miasto w Italii bez pełnego prawa obywatelstwa rzym., od i w. p.n.e. gmina miejska Italii o własnym samorządzie, oprócz Rzymu, wraz z przyległymi do niej polami; w okresie cesarstwa – początkowy status nadawany miastu prowincjonalnemu.] – (lat.) municípium; (tört.) saját szervezettel rendelkező város, amelynek lakói polgárjoggal bírtak; később minden város Rómán kívül; törvényhatóság, önkormányzattal rendelkező város munimenta [tak nazywano wszelkie dokumenta, sprawę w sądzie popierające] – (lat.) munimentum; erődítmény; dokumentum, peres ügyben oly körülmény, mely valamelyik félre kedvező Munkaczewo (niem. Munkatsch, ukr. Мукачеве Mukaczewe, rus. Мукачів - Mukacziw, ros. Мyкaчeвo - Mukaczewo, węg. Munkács, słow. i cz. Mukačevo, jidysz Minkacz, rum. Munceag) [miasto powiatowe w obwodzie zakarpackim Ukrainy] – Munkács ukránul Мукачеве (Mukacseve / Mukacheve), ruszinul Мукачів (Mukacsiv / Mukachiv), oroszul Мукачево (Mukacsevo / Mukachevo), szlovákul Mukačevo, németül Munkatsch vagy Munkatz, jiddisül: מונקאטש (Minkács), lengyelül Mukaczewo, románul Munceag vagy Muncaci) [járási jogú város a mai Ukrajnában, Kárpátalján] munsztuczek ["mundsztuczek", "musztuczek" lub "mustrączek"; nazwy te brzmią podobnie do współczesnego rosyjskiego określenia: мундштук, a wywodzą się z niemieckiego Mundstück.] – kis szopóka munsztuk [1. połączone ze sobą metalowe drążki, wkładane do pyska narowistym koniom, by móc nimi kierować; 2. daw. część zwijki papierosa albo część fajki, którą palacz trzyma w ustach; 3. daw. część instrumentu dętego, którą się - Wersja 01 01 2017. wkłada lub przykłada do ust; 4. nm. Mundstück 'jw.'; Mund 'usta'; Stück 'kawał(ek), część; sztuka'; kiełzno złożone z 2 czanków (drążków) połączonych ścięgierzem zakładanym koniowi do pyska i z łańcuszka opasującego dolną szczękę konia, służące do powodowania ostrym koniem i hamowania go (przypinane do uzdy i prawidłowo używane z wędzidłem); przest. ustnik fajki, papierosa a. dętych ustnikowych instrumentów muz., jak rogi, trąbki, puzony.] – szopóka, szipka, csővég, csutora (ustnik); zabola, kantár, kantárszár (wędzidło); (zene) fúvóka (ustnik) munsztuk fajki – pipaszár munsztukowy, -a, -e – szopóka-, kantár-, zabolamunsztułuk [powszechne w XVII w., ‘oduzdne’, ‘napiwek’ (za dobrą wiadomość), właściwie musztułuk, z tureckiego musztułuk.] – (daw) borravaló MUNUS TRIPLEX (Nauczyciel, Kapłan i Król) [W przytoczonym przeze mnie powyżej tekście Ewangelii według św. Mateusza cała posługa pasterska może być postrzegana jako wyrażająca się w potrójnej funkcji nauczania, uświęcania i prowadzenia. Widzimy tutaj odzwierciedlenie potrójnego wymiaru służby i posłannictwa Chrystusa. W rzeczywistości my sami jako chrześcijanie, a w sposób jakościowo nowy jako kapłani, uczestniczymy w misji naszego Nauczyciela, który jest Prorokiem, Kapłanem i Królem, i jesteśmy powołani, aby złożyć Mu szczególne świadectwo w Kościele i wobec świata. — Te trzy funkcje (triplex munus) oraz mająca w nich źródło władza, wyrażają na płaszczyźnie działania posługę pasterską (munus pastorale), którą każdy biskup przyjmuje podczas święceń biskupich. Jest to ta sama miłość Chrystusa, która dzielona jest w konsekracji, konkretyzuje się w głoszeniu Ewangelii nadziei wszystkim narodom (por. Łk 4, 16-19), w udzielaniu sakramentów tym, którzy otwierają się na zbawienie, oraz w przewodzeniu ludowi świętemu w drodze do życia wiecznego. Chodzi w istocie o funkcje ściśle ze sobą połączone, które nawzajem się wyjaśniają, warunkują i oświecają. - Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 21, 27; Jan Paweł II, List do kapłanów (8 kwietnia 1979), 3: AAS 71 (1979), 397.] – MUNUS TRIPLEX; Krisztus hármas hivatala: a prófétai, papi, és királyi hivatal. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia [łac. murus; 1. ściana budynku lub ogrodzenie wykonane z cegieł, kamieni lub bloków betonowych spojonych zaprawą; 2. coś, co ludzi izoluje lub dzieli; 3. zwarta grupa ludzi lub rzeczy zasłaniająca coś lub odgradzająca coś od czegoś; 4. w piłce nożnej: zawodnicy ustawieni w szereg, osłaniający bramkę przed strzałem z rzutu wolnego] – fal, kőfal, téglafal; (külső) fal, falazat [az agyagból, napon szárított téglából, égetett téglából, terméskőből v. faragott kőből, betonelemekből és más természetes és mesterséges anyagokból falazott tömör szerkezet] mur chiński a. Wielki Mur Chiński [hasło dotyczące Chińskiego zabytku o tej nazwie] – kínai Nagy Fal (pinyin: Chángchéng) a Kr. e. 3. sz. és a Kr. u. 17. sz. eleje között Kína északi határán épített erődítményrendszerek összessége, melynek célja az volt, hogy a földművelő Kínát megvédje az északi nomád törzsek támadásaitól. mur ciosowy [mur z obrobionych bloków kamiennych] – kőfal faragott kövekből mur cyklopowy [mur z nieobrobionych i niespojonych zaprawą bloków kamiennych, charakterystyczny dla budowli mykeńskich] – ciklopfal,; szabálytalan (ciklop) formájú terméskővekből épült fal mur graniczny – választófal mur kamienny – kőfal mur nasypowy – (építészet) belöl töltött fal mur obronny1 [ciągła konstrukcja warowna w postaci muru wykonanego z kamienia lub cegły. Podstawowa część każdej murowanej fortyfikacji.] – védőfal mur obronny2 [nazwa nadawana przedstawieniom Bogurodzicy Orantki (na przykład Bogurodzica w absydzie kościoła Świętej Sofii w Kijowie); zapożyczona z akatystu Bogurodzicy („Raduj się murze obronny królestwa", ikos 12).] – védőfal mur 3790 „Bogurodzica Mur Obronny" z kościoła Świętej Sofii w Kijowie (mozaika, X w.) mur ochronny – védőfal mur ogniochronny – tűzfal mur oporowy [mur z kamienia, cegieł lub betonu podtrzymujący stok ziemny] – támfal mur pęki – a fal megrepedt v. meghasadt mur piwniczny – pincefal mur płaszczowy – köpenyfal [az épület homlokzatának nem teherhordó célú külső burkolása]; valamely védmű, fal v. töröny ostromnak kitett részeinek megerősítése kő- - Wersja 01 01 2017. v. téglafallal; oszlop, pillér statikai megerősítésére mur poligonalny [mur z wielobocznych głazów o obrobionych powierzchniach stycznych, budowany w epoce brązu]; mur poligonalny z kamieni z obrobionym szlakiem – poligonális v. sokszögű kövekből épült fal mur pruski [1. ściana o konstrukcji drewnianej wypełnionej cegłą, gruzem lub gliną; 2. (tak potocznie określa się ścianę ryglową) jest to rodzaj ściany szkieletowej zwanej też szachulcową lub fachówką (z niem. Fachwerk), wypełnionej murem z cegły, gruzu, czasem gliny i trzciny.] – porosz fal; favázas fal mur przeciwpożarowy – tűzfal mur przyporowy – gyámfal, támaszfal mur rzymski [mur z małych, kwadratowych kamieni tufowych] – római fal mur wyłupał się kawałkami – a fal darabokban kitöredezett v. kihullt mur zamku – várfal, erődfal mur zarysował się – a fal megrepedt mur-beton [pot. z całą pewnością, bez żadnej wątpliwości] – (átv.) betonfal; minden bizonnyal, teljes bizonyossággal; minden kétséget kizáróan mur miasta – városfal mury [miejsce z murowaną zabudową lub ogrodzone murem; też: murowane budynki] – falak mury Jerycha [przeszkody dające się łatwo obalić, rozsypujące się w proch (Joz 6, 820): I stało się, jak Jozue rozkazał ludowi. Siedmiu kapłanów, niosących przed Jahwe siedem trąb z rogów baranich, wyruszyło grając na trąbach, Arka zaś Przymierza Jahwe szła za nimi. Zbrojni wojownicy szli przed kapłanami, którzy grali na trąbach, a tylna straż szła za Arką, i tak posuwano się, stale grając na trąbach. A Jozue dał ludowi polecenie: «Nie wznoście okrzyku, niech nie usłyszą głosu waszego i niech żadne słowo nie wyjdzie z ust waszych aż do dnia, gdy wam powiem: Wznieście okrzyk wojenny! I wtedy go wzniesiecie». I tak Arka Jahwe okrążyła miasto dokoła jeden raz, po czym wrócono do obozu i spędzono tam noc. Jozue wstał wcześnie rano, kapłani wzięli Arkę Jahwe, a siedmiu kapłanów niosących siedem trąb z rogów baranich szło przed Arką Jahwe, grając bez przerwy na trąbach w czasie marszu. Zbrojni wojownicy szli przed nimi, a tylna straż szła za Arką Jahwe i posuwano się Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3791 przy dźwięku trąb. I tak okrążyli miasto drugiego dnia jeden raz, po czym wrócili do obozu. Przez sześć dni codziennie tak czynili. Siódmego dnia wstali rano wraz z zorzą poranną i okrążyli miasto siedmiokrotnie w ustalony sposób: tylko tego dnia okrążyli miasto siedem razy. Gdy kapłani za siódmym razem zagrali na trąbach, Jozue zawołał do ludu: «Wznieście okrzyk wojenny, albowiem Jahwe daje miasto w moc waszą! Miasto będzie obłożone klątwą dla Jahwe, ono samo i wszystko, co w nim jest. Tylko nierządnica Rachab zostanie przy życiu – ona sama i wszyscy, którzy są wraz z nią w domu, albowiem ukryła wywiadowców, których wysłaliśmy. Ale wy strzeżcie się rzeczy obłożonych klątwą, aby was chęć nie ogarnęła wziąć coś z dobra obłożonego klątwą, bo wtedy uczynilibyście przeklętym sam obóz izraelski i sprowadzilibyście na niego nieszczęście. Całe zaś srebro i złoto, sprzęty z brązu i z żelaza są poświęcone dla Jahwe i pójdą do skarbca Jahwe». Lud wzniósł okrzyk wojenny i zagrano na trąbach. Skoro tylko usłyszał lud dźwięk trąb, wzniósł gromki okrzyk wojenny i mury rozpadły się na miejscu. A lud wpadł do miasta, każdy wprost przed siebie, i tak zajęli miasto.] – Jerikó falai [Jerikó a Holt-tenger északi partjától 10, és a Jordán folyótól 8 kilométer távolságra, 251 méterrel a tenger szintje alatt helyezkedik el. Jerikót a hold városaként is ismerték, amirõl arra lehet következtetni, hogy a hold istennõjét, vagy istenét imádhatták valamikor. A Bírák könyve (3:13) a várost pálmák városának nevezi. A Jordán völgyében trópusi klíma uralkodik, ezért pálmafák is vannak. ― Józsué 6:1-27, Textus - Józsué 6:20 "Ekkor kiáltozni kezdett a nép, és megfújták a kürtöket. És amikor meghallotta a nép a kürt szavát, hatalmas harci kiáltásban tört ki, és a kõfal leomlott. A nép pedig bevonult a városba, mindenki egyenest elõre, és elfoglalták a várost."] mury miejskie [historyczne fortyfikacje otaczające dawniej miasta, chroniąc je przed atakami z zewnątrz] – városi falak mury zamku – várfal, várfalak; a vár falai murarczyk – kőműves inas murarka [1. pot.; zob. murarstwo; 2. pot. forma ż od murarz] – 1. (robota, murarstwo) kőműves munka, építés; 2. kőműves nő murarski,. -a, -ie – kőművesmurarstwo – kőművesség, kőművesmesterség murarz [1. rzemieślnik zajmujący się murowaniem; 2. (hist.) Narodowe - Wersja 01 01 2017. budownictwo polskie było drewniane. Dopiero w XIV w. zaczęła Polska murować na potęgę miasta, kościoły i zamki. Oczywiście wobec takiego ruchu liczba polskich majstrów mularskich musiała okazać się zupełnie niedostateczną, co skłoniło budujących do sprowadzania mistrzów mularstwa z Włoch i Niemiec.] – kőműves, falazó (jestem murarzem) murarz już ustawił wiechę na dachu – a kőműves már kitűzte a zöld ágat a tetőre Kanon Muratoriego [ten jest prywatnym spisem ksiąg Nowego Testamentu, napisanym po łacinie i powstałym w Rzymie ok. 180 r. To najstarszy katalog Nowego Testamentu. Nie ma w nim pism takich jak: List do Hebrajczyków, List Jakuba, dwa Listy Piotra i Trzeci List Jana; uwzględniono natomiast niekanoniczne apokryfy: Apokalipsę św. Piotra, Mądrości Salomona i hermasowego Pasterza. — Ten pergaminowy dokument – liczący zaledwie 85 wierszy, uszkodzony (brak początku i końca), stanowiący część kodeksu składającego się z 76 kart pergaminowych o wymiarach 27 x 17 cm, napisany marną łaciną, pełen błędów ortograficznych – odkrył przypadkowo bibliotekarz Biblioteki Ambrozjańskiej w Mediolanie, Ludovico Antonio Muratori, w 1740 r. Ów fragment znajdował się w kodeksie łacińskim J101, pochodzącym z VIII w., z klasztoru w Bobbio, niedaleko miasta Piacenza na północy Włoch, a na początku XVII wieku trafił do Biblioteki Ambrozjańskiej. — Datę powstania pisma, można ustalić w przybliżeniu, w oparciu o następującą informację zawartą w Kanonie: Niedawno, w naszych czasach, w mieście Rzymie, Hermas napisał Pasterza, gdy jego brat Pius, biskup, zasiadał na Stolicy Piotrowej (w. 73-77). Chodzi o papieża Piusa I, który kierował Kościołem w latach 142/143-155.] Muratori-töredék, Muratori-kánon v. Muratori kánona [1. az Újszövetség könyveinek legkorábbi jegyzéke Kr. u. 140155-ből (szentírási kánon). - L. A. Muratori fedezte föl az Ambrosiana (Milánó) egyik kódexében. 1740: adta ki. Nyelve lat., vsz. gör-ből ford. - A Muratori-töredék az ÚSz kv-eit 4 csoportra osztja: 1. a 4 evang., Szt Pál levelei a Zsid nélkül, 1Jn 2Jn, Jud, Jel és a Bölcs. Ezeket az Egyh. szt kv-ként kezeli. 2. János és Péter apokalipszise, ezeket „némelyek nem akarják olvastatni”. - 3. a Pásztor, amit olvasni kell, de nem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. nyilvánosan, mert szerzője, Hermász nem próféta és nem apostol. - 4. két állítólagos Szt Pál levél és gnosztikus iratok, melyek elvetendők, mert a szerzők eretnekek.; — 2. A Muratori olasz tudós által felfedezett, és először kiadott kánontöredék.] 3792 Ludovico Antonio Muratori murawa [1. gęsta, niska trawa pokrywająca jakiś teren; 2. niskie zbiorowisko trawiaste (trawy) o nieskomplikowanej strukturze (np. sztuczna murawa boiska) lub zbiorowisko roślinne łąkowe z gatunkami kserotermicznymi (kserotermiczne rośliny), najczęściej na podłożu wapiennym: murawa kserotermiczna.] – pázsit, gyep murawa kserotermiczna [nieleśne zbiorowisko roślinne o charakterze murawowym lub murawowo-ziołoroślowym] – sziklagyep [a középhegységek csekély talajborítású területeinek pionír társulásai] murcek [górnik (patrz tez ryl – obraźliwie)] – [Słowniczek języka śląskiego] bányász murek [zdrobniale o "murze"] – falacska, alacsony fal, falkerítés; fülke, vakajtó, vakablak, falbeszögelés murem co otoczyć – fallal venni köröl vmit murmołka [czapka rosyjska noszona przez bojarów w XVI i XVII wieku. Miała sztywną wieloboczną dość wysoką główkę obciągniętą tkaniną – najczęściej brokatem. Obłożona była u dołu rozciętym na przedzie futerkiem. Bywała bogato zdobiona. Początkowo noszona do szuby, od 2 połowy XVII wieku ubierano ją do ferezji.] – (daw) orosz bojársapka [(oroszul Bojarin) Bojárnak nevezték Oroszországban, Bulgáriában, Moldvában és Havasalföldön a földesurakat, nemes embereket. A szó szláv eredeű és a boj vagyis harc szóból származik, eredetileg harcost jelentett] murować (muruje) [budować coś z cegieł, kamieni lub betonu, używając jako spoiwa zaprawy murarskiej] – falazni, befalazni; falat húzni, falat emelni v. építeni v. rakni murowanie1 [daw. mur lub fragment muru] – (dawno) fal, alapfal; falazás [a téglának (kőnek) szabályos kötések szerint rakott módja] murowanie [pot. bez wątpienia, na pewno, niezawodnie] – (átv.) kétségkívül, kétségtelen, kétségtelenül, (minden) kétséget kizáróan, kétség kívül; biztosan, okvetlenül; csalhatatlanul, félrevezethetetlenül murowaniec [pot. murowany dom] – kőből, téglából emelt, erős épület murowanka [nieduży murowany dom] – kis téglaház v. kőház murowany, -a, -e [1. wybudowany z cegły, kamienia lub betonu; 2. pot. taki, który na pewno nastąpi; 3. pot. taki, na którym można polegać] – 1. téglából v. kőből épített, tömör; befalazott; 2. biztos, bizonyos; holtbiztos, kétségtelen Murowana Prawda [Agencja reklamowoWydawnicza PAW Maria Borowicz. ul. Gnieźnieńska 6, 62-095 Murowana Goślinafax.] – Tiszta Igazság (reklám-kiadó cégnév) murowana sprawa – arg. tiszta ügy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3793 murowane – arg. holtbiztos murowy, -a, -e [przymiotnik od: mur, np. konstrukcja murowa] – falmursz [1. rozkład drewna wywołany działaniem szkodliwych grzybów; też: drewno zaatakowane tym rozkładem; 2. próchnica odnóg wieńcowych poroża jelenia; 3. gleba typu bagiennego, powstała z odwodnionych torfów; 4. brunatny lub czarny materiał organiczny, powstały z torfu, na skutek działalności organizmów żywych, w procesie murszenia zachodzącym w górnych poziomach gleb bagiennych; 5. (botanika) zgnilizna drewna; 6. (geografia) gleba typu bagiennego; 7. (botanika) rozkład drewna zarówno żywych drzew, jak i ściętych; 8. (botanika) jest wywołany przez szkodliwe grzyby; 9. (botanika) drewno zaatakowane zgnilizną; 10. (geografia) gleba zawierająca storfiałe substancje organiczne i próchnicę.] – (erdei) korhadt, rothadt föld v. talaj, avartakaró, humusz, korhadék; mocsári talaj murszowy, -a, -e – humuszmurszeć [1. o drewnie: ulegać rozkładowi; 2. o ideach, poglądach itp.: stawać się nieaktualnym, anachronicznym] – rothadni, elkorhadni, elporladni, szétbomlani, megromlani murszejący, -a, -e – korhadó, rothadó, porladó murszejący dworek – pusztuló udvarház - Wersja 01 01 2017. pracy] – szerecsen, néger; (átv.) rabszolgamunkát végző, nehéz munkát folytató ember Murzyn [człowiek należący do rasy czarnej] – néger férfi; szerecsen murzynka [odmiana truskawek] – eperfajta Murzynka [pot. ciemnoskóra kobieta] – néger nő Murzynka [obraz olejny Anny BilińskiejBohdanowiczowej namalowany w 1884 roku, realistyczne studium portretowe czarnoskórej kobiety; od 1939 roku w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (nr inw. MP 5531 MNW), w latach 1944–2011 zaginiony.] – Néger nő (Anna Bilińska-Bohdanowiczowa festménye, 1884) mury obronne miejskie – városi védőfalak Murzynek, Murzynka – kicsi néger, néger kisfiú murzyn [potocznie: 1. człowiek anonimowo wykonujący pracę za kogoś; 2. osoba opalona na ciemnobrązowo; 3. osoba ciężko pracująca, zmuszana do ciężkiej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3794 murzynek [1. rodzaj ciasta kakaowego; 2. reg. mocna czarna kawa] – „kapuciner”, feketekávé tejszínhabbal; kávés v. kakaós sütemény; csokitorta Murzyni bantu – bantu négerek murzyński, -a, -ie – néger, szerecsen Murzyńska Ziemia [to samo co Etiopia; (Nah. 3:9) „Murzyńska ziemia i Egipt były siłą jego, i narody niezliczone, Putczycy i Lubimczycy, były mu na pomocy;”] – Kús [1. A régi "Etiópia" neve (1Móz 2,13); 2. (Náhum 3:9) „Kús volt erõssége meg Égyiptom, és száma sem volt annak. Puth és Libia is segítõid voltak;”] murzyńskość – négerség mus1[pot. konieczność, przymus lub potrzeba zrobienia czegoś] – (przymus) kényszer, kényszerítés, szükség, szükségesség, muszáj; kényszerűség; kénytelenség mus2[deser z przetartych owoców z dodatkiem cukru i piany z białek] – (powidła) gyümölcskrém, gyümölcshab, gyümölcsíz; pulp, tajték, pép, püré mus z jabłek, mus jabłkowy – almapép, almapüré musical [wym. mjuz-ikal lub muz-ikal] [1. przedstawienie teatralne lub film, złożone z partii mówionych, śpiewanych i tanecznych; 2. sceniczny utwór muzycznodramatyczny, amerykańska odmiana operetki, powstała w Stanach Zjednoczonych na początku XX w. m.in. z elementów "musical comedy" i "music play". W latach 30. i 40. XX w. ukształtowała się forma nowoczesnego musicalu, obejmująca fabułę, piosenki i taniec. Rozkwit gatunku przypadł na 2. połowy XX w. Przyjmuje się, iż pierwszym oryginalnym musicalem był Statek komediantów (1927) J. Kerna (muzyka) i O. Hammersteina II (libretto). 3. typ angloamerykańskiej sztuki muzycznej. Geneza musicalu sięga drugiej połowy XIX wieku, jednak dopiero w latach 20. XX wieku gatunek zyskał prawdziwą popularność, a przez następne dekady nadal jeszcze kształtowała się jego formuła. Wraz z nastaniem ery kina i telewizji zaczęły powstawać musicale filmowe. Tradycyjny musical zawiera sceny mówione, śpiewane i tańczone.] – musical [színpadi műfaj, a színházművészeten belül a zenés színház modernebb darabjait foglalja magába, olyan színházművészeti ág, amely egyesíti magában a zene, a tánc és a színházi dramatikus elemeket. Zenés színpadi műfaj az ókor óta létezik, azonban a musical őse a daljáték, az operetta, és az operett. Az - Wersja 01 01 2017. átmenetet a komolyzene és a könnyűzene közt a jazz-operett. Fiatal műfaj, nagyjából a XIX.- XX. század fordulóján, az amerikai zenés színházi kultúra létrejöttekor vált önállóvá. A Broadway és a musical fogalma mára összekapcsolódott.] musical musical comedy – (ang.) musical comedy; mai tárgyú témákat feldolgozó énekes, táncos színmű musicalowy, -a, -e – (zene) musical; a musicalra vonatkozó music-hall – (ang.) music-hall; varieté; könnyű szórakoztató műsort, főleg táncszámokat bemutató színház [Music Hall w Nowym Jorku, Music Hall w Amsterdamie] musieć (muszę, musisz, musi) [1. być zmuszonym do czegoś, nie mieć wyboru; 2. uznawać coś za potrzebne, uważać coś za swój obowiązek; 3. koniecznie chcieć; 4. być prawdopodobnym, być pewnym, np. Musiałeś o tym słyszeć.] – kell, kelleni, kénytelen, szükséges; muszáj musi dużo ścierpieć – sokat kell nyelnie musi gdzieś tu być – meg kell lennie; itt kell lennie vhol musi pan/pani dopłacić różnicę – ki kell fizetnie a különbözetet musi pan/pani iść do szpitala – kórházba kell mennie musi pan (pani) leżeć trzy dni – három napig feküdnie kell musi pan/pani poczekać – várnia kell musi pan (pani) szukać w antykwariatach – antikváriumban kell keresnie musi pan (pani) wyrobić sobie kartę biblioteczną – csináltasson egy olvasójegyet! musi pan to koniecznie zrobić na jutro – ezt holnapra feltétlenül meg kell csinálnia musi pan (pani) zwrócić się o poradę do lekarza (adwokata, prawnika) – orvoshoz (ügyvédhez, jogászhoz) kell fordulnia musi pani trochę poczekać – egy kicsit várni kell muszę go oddać do naprawy. –Meg kell javíttatnom Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3795 muszę iść do lekarza – orvoshoz kell mennem muszę iść w poniewierkę tułacza – a hontalanság keserű kenyerét kell ennem muszę ja się wdać w tę sprawę – bele kell szólnom ebbe az ügybe muszę jeszcze uczyć się, ponieważ pojutrze mam egzamin – tanulnom kell még, hiszen holnapután van a vizsgám muszę leżeć – feküdnöm kell muszę odrobić w biurze cztery dni – négy napot le kell dolgoznom az irodában v. a hivatalban muszę obyć się tą sumę – ezzel az összeggel be kell érnem muszę postarać się o jakieś zatrudnienie – keresnem kell vmi foglalkozást; vmi foglalkozás után kell néznem muszę przestrzegać diety – diétáznom kell muszę przyznać, że już dobrze umiesz po polsku – el kell ismernem, hogy jól tudsz lengyelül muszę robić duże zakupy – sok mindent kell vásárolnom; nagybevásárlást kell csinálnom muszę się jeszcze (nad tym) zastanowić – ezt még meg kell gondolnom muszę się nad tym zastanowić – azt meg kell gondolnom muszę się wstydzić ta tego kołka – szégyenkeznem kell ezért a fajankóért muszę się zastanowić – jól meg kell gondolnom muszę szybko umyć się – gyorsan mosakodnom kell muszę te słowa wdławić ci nazad w gardło – a torkodra kel forrasztanom a szót v. ezeket a szavakat muszę też kupić trochę wędliny na kolację – egy kis felvágottat is kell vennem vacsorára muszę to jeszcze przemyśleć – ezt még meg kell gondolnom muszę to zrobić – ezt meg kell csinálnom v. tennem muszę was przeprosić – elnézést kell kérnem muszę wrócić – vissza kell mennem muszę wymienić pieniądze – pénzt kell váltanom muszę zanieść garnitur do pralni – el kell vinnem az öltönyömet a tisztítóba muszę zaprotestować – tiltakoznom kell muszę zatelefonować – telefonálnom kell muszę zrobić zakupy na sobotę i niedzielę – be kell vásárolnom szombatra és vasárnapra musi się pan (pani) przesiąć w Koluszkach – Koluszkiban kell átszállnia musisz bardzo uważać – nagyon kell vigyáznod! musisz długo czekać? – sokat kell várnod? musiał strawić tę hańbę – el kellett viselnie v. szenvednie ezt a gyalázatot v. szégyent - Wersja 01 01 2017. musiał wspiąć się na palcach v. na palce by dosięgnąć półki – lábujjhegyre kellett állni, hogy elérje a polcot musiał zarwać kawał nocy, żeby skończyć pracę – fel kellett áldoznia az éjszaka egy részét, hogy munkáját befejezze musiałem zakaszlnąć od czasu do czasu – időről időre köhögnöm kellett musiało coś zajść – történnie kellett vminek musieć iść – menni kell musieć się koncentrować nad nauką – a tanulásra kell magad koncentrálnod musieć zrobić – meg kell csinálni musimy stać w kolejce – sorba kell állnunk musimy wziąć taksówkę – taxit kell fognunk musimy zebrać wszystkie informacje – az összes információt össze kell gyűjtenünk musisz popisać się postępami w gimnastyce – be kell mutatnod, mit fejlődtél tornában musimy sporządzić protokół – jegyzőkönmyvet kell készítenünk musisz zacząć uczyć się języka polskiego – el kell kezdened a lengyel nyelvet tanulni muskać (musnąć) – hozzáérni vmihez, megérinteni vmit, megsimogatni [można delikatnie muskać ciało partnera: lehet finoman megsimogatni a partnet testét] muskać się – kicicomázza magát, kiöltözködni muskanie się – önmaga kicicomázása, kiöltözködés muskle [muskuły] – [Słowniczek języka śląskiego] muszkli; izmok muskularny, -a, -e [mający silnie rozwinięte mięśnie] – izmos, erős Brad Pitt jako muskularny Achilles Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3796 muskulatura [mięśnie całego ciała lub jego części, zwłaszcza silnie rozwinięte] – izomzat muskuł (mięsień) [mięsień, zwykle silnie rozwinięty mięsień ramienia lub barku człowieka] – (ném.) muszkli; izom; különösen a felsőkar kétfejű izma muskuł deltoidowy – (lat.) musculus deltoideus; Delta-izom (háromopldalú erős izom, amelynek rendeltetése, hogy a kart vízszintes helyzetben tartsa musnąć — muskać [1. dotknąć kogoś lub coś szybko, lekko, delikatnie, 2. zalśnić na czymś, oświetlić coś delikatnie; 3. owiać delikatnie; 4. spojrzeć na kogoś przelotnie] – hozzáérni vmihez, megérinteni vmit, megsimogatni musnąć się — muskać się [1. delikatnie, lekko dotknąć swojego ciała, swoich włosów; 2. delikatnie dotknąć siebie wzajemnie; 3. spojrzeć na siebie nawzajem, nie zatrzymując wzroku] – finoman hozzáér saját testéhez v. hajához; simogatják egymást muson (monsun) [wiatr zmieniający okresowo kierunki] – monszun musować (musuje) [o cieczach: pienić się, wydzielając gaz] – habzani, pezsegni, tajtékozni, pezsegni, erjedni, forrni musowanie – pezsgés musowo – kényszerből, muszájból musowy, -a, -e [przestarzałe: narzucony z góry, nieodwołalny, konieczny] – kényszerű; visszavonhatatlan, megmásíthatatlan, változhatatlan, végleges [„Musowy” jest też ciekawy temat: a „kényszerű” szintén érdekes téma] must have (ubranie) – must have [Az aktuális divatot megtestesítő ruhadarab, amely egyszerűen nem maradhat ki a ruhatárból.] - Wersja 01 01 2017. mustang [zdziczały koń z prerii Ameryki Północnej] – musztáng; az amerikai pusztákon szabadon élő félvad ló (márkanév) mustyk [1. dokuczliwa meszka; 2. drobny owad z rzędu muchówek; 3. drobny owad, którego samica żywi się krwią ssaków] – muslica; vérszívó rovar musujący, -a, -e – habzó, tajtékzó, pezsgő musułbas [tkanina bawełniana turecka, używana do podszywania opończ i namiotów, a wyrabiana pierwotnie w mieście Musuł, od którego dostała nazwę] – (daw) pamutvászon (Musuł város nevéből) muszczka, muszka [1. ten był w XVII w. jakiś ubiór czubiasty białogłowski; 2. plasterek ukrywający krostki na twarzy] – (daw) vmilyen belorusz ruha; tisztító arctapasz muszec – lúdhúr [tyúkhúr Stellaria media; népies nevei: árnyékszeretőfű, libafű, lúdfű, lúdhúr, madáreleség, madárhúr, pipehúr, tikhúr, tyúkbegy] muszelka, muszka [1. mała muszla ślimaka lub małża; 2. pot. kluska lub ciasto w kształcie muszli] – kis legyecske, muslica; (muszelki) csigatészta muszka [1. mała mucha – owad; 2. zob. mucha w zn. 2.; 3. część celownika w ręcznej broni palnej; 4. czarna kropka przylepiana przez kobiety na twarzy, charakterystyczna dla mody rokokowej] – (mucha) kis légy, legyecske; szépségtapasz; csokornyakkendő, (dawno) lepkenyakkendő, siminyakkendő; (wojsk) célgömb muszka [typ krawata w kształcie skrzydeł motyla. Noszone razem z oficjalną i sportową odzieżą. Jej kształt i kolor są zależne od trendu mody. Zazwyczaj produkowana jest z materiałów jedwabnych.] – csokornyakkendő [Pillangó alakú, megkötős vagy készre csomózott és gumiszalaggal rögzíthető nyakkendő. Főleg alkalmi öltözékhez, frakkhoz, szmokinghoz viselik, de van, aki hétköznapi öltönyéhez is felveszi. Színe a mindenkori divatirányhoz Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia igazodik. készítik.] 3797 Többnyire - selyemszövetből muszka na twarzy – szépségtapasz muszka owocowa (Drosophila melanogaster) [1. niewielki owad (wielkości 2-3 mm) należący do rzędu muchówek znany z prac Tomasza Morgana; 2. mały, żółtawy owad, którego larwy żyją w fermentujących owocach, kompotach, sokach] – közönséges muslica, ecetmuslica (Drosophila melanogaster) [egy a kétszárnyúak rendjébe tartozó kistestű légy] muszkat, muszkatołowiec [bot. drzewo muszkatołowe, zwł. m. korzenny (jądro wydobyte z jego nasienia, zwane gałką muszkatołową, używane jest jako przyprawa do potraw, nalewek i likierów)] – szerecsendiófa, szerecsendió muszkatel (bot. Pelargonia) – muskátli muszkatel, wino muszkatołowe [śr.fr. muscatel 'muszkatel' ze st.prowans. muscat 'piżmowy' i st.fr. (noiz) muscade 'muszkat (gałka)' od musc 'piżmo' z późn.łac. muscus 'jp.'; 1. słodkie, aromatyczne wino deserowe; 2. nazwa słodkich win deserowych w kolorach od złocistego do ciemnobursztynowego, o bukiecie kwiatowo-korzennym, zbliżonym do smaku i zapachu winogron muskatowych, z których się je produkuje; 3. (u Zygmunta Glogera) wino słodkie sprowadzane do Polski z prowincyi tureckich, podobno z Macedonii, uprzywilejowane do picia toastów przy „cukrowej kolacyi”, zastawianej w czasie wesel w sypialni państwa młodych] – muskotálybor muszkatela – muskotályszőlő, muskotálybor Muszkatela miedziana (Ducula aenea) [ ptak z rodziny gołębi. Występuje w Indiach, Bangladeszu, Azji Południowo Wschodniej, Indochinach, na Filipinach i Nowej Gwinei. Zamieszkuje wiecznie zielone, pierwotne lasy, zarośla mangrowe i tereny odkryte o rzadszym drzewostanie. Osiąga 46 cm długości ciała.] – Bronz császárgalamb (Ducula aenea) muszkatelowy, -a, -e – muskotályMuszkatołowiec korzenny, muszkatowiec, muszkat (Myristica fragrans Houtt.) [gatunek drzewa z rodziny Wersja 01 01 2017. muszkatołowcowatych. Pochodzi ono z Wysp Banda (części Moluków zwanych Wyspami Korzennymi, będących częścią Archipelagu Malajskiego). Jego nasiona znane są jako przyprawa gałka muszkatołowa. Do Europy gałka muszkatołowa dotarła razem z krzyżowcami. Jest ceniona ze względów smakowych oraz zdrowotnych. W kuchni gałka muszkatołowa stosowana jest do przyprawiania mięs, bigosów, dań ze skorupiaków, a także do pierników, deserów i win. W medycynie znalazła zastosowanie w zwalczaniu reumatyzmu, wzdęć i zaburzeń oskrzelowych.] – szerecsendiófa (Myristica fragrans), (népi elnevezése: muskátdió) [családjának névadó fája, illetve cserjéje. A fa termésének szárított húsa a szerecsendió-virág (macidis flos), magva (nux mochata) a szerecsendió. Malajziában őshonos, de hasonló éghajlaton, Indonéziában, Nyugat-Indiában, Brazíliában és Madagaszkáron sokfelé termesztik. 20 m magasra is megnövő, örökzöld fa.] muszkatowy -a, -e (muszkatołowy) – muskotálymuszki [1. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Za czasów saskich panowała moda przylepiania sobie na twarzy przez młode kobiety czarnych z kitajki angielskiej „muszek”, podobno w celu efektownego zwiększenia białości cery. O muszkach tych wspomina już Twardowski w „Pasquilinie”, r. 1701 w Krakowie wydanej. Elegantki owej doby nawet w ciągu jednego dnia przemieniały miejsca Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3798 tych muszek, które nawet w ich języku brały nazwiska rozmaite od miejsc, gdzie były przylepione. W końcu oka np. byłą „rozkochana”, na środku policzka „uprzejma”, na wardze „całuska”, na nosie „śmiała”, na brodzie „wabiąca”, na kostce lub znamieniu „kryjąca”. (Kurjer Warsz. r. 1826, nr. 196). 2. wycięte z czarnego materiału drobniutkie kropeczki. W XVIII wieku bardzo popularne było przylepianie muszek na biało wypudrowaną twarz. Miały one kilka zadań: po pierwsze kontrastując z „bladością” skóry uzyskiwało się efekt dekoracyjny, nie mniej istotny wydaje się fakt, że zasłaniały również pewne niedoskonałości cery. Odpowiednie zaś umieszczenie tworzyło również swoisty kod miłosny.] – (daw) szépségtapasz (rokokó korban) muszkiet [1. ręczna broń palna używana przez piechotę w XVI–XVII w.; 2. muszkiet po raz pierwszy pojawił się we Włoszech i Hiszpanii na początku XVI wieku w późniejszym okresie został rozpowszechniony w całej Europie.] - (ol.) muskéta; kanócos puska muszkieter [fr. mousquetaire 'muszkieter' z mousquet 'muszkiet' od wł. moschetto 'pierw. strzała wypuszczona z kuszy; jp.' zdrobn. z mosca; 1. żołnierz uzbrojony w muszkiet; 2. żołnierz oddziałów specjalnych francuskiej gwardii królewskiej w XVII–XVIII w.; 3. żołnierz oddziałów specjalnych fr. gwardii królewskiej XVII i XVIII w., słynnych z brawury i elegancji; żołnierz uzbrojony w muszkiet, ciężką ręczną broń palną piechoty, zapalaną lontem, używaną w XVI i XVII w.] – (dawno) (fr.) muskétás; puskás katona; (tört.) francia lovas testőr [francuski muszkieter z XVIII wieku: XVIII. sz-i francia muskétás; angielski muszkieter: angol muskétás; muszkieter z 2 połowy XVI w.: muskétás a XVI. sz. második feléből] muszla [1. wapienny zewnętrzny szkielet muszlowców: mięczaków, skorupiaków, szkarłupni i żółwii; 2. wapienny szkielet zewnętrzny muszlowców; 3. (zoologia) skorupa ślimaka; dom ślimaka; 4. (sztuka) koncha; 5. (muzyka) osłona zoologicznomuzyczna; 6. (zoologia) dom mięczaka; 7. (sztuka) koncertowa na molo w Sopocie; 8. (zoologia) skorupa małża; 9. (technika) przedmiot mający kształt skorupy; 10. (medycyna) zewnętrzna część ucha; 11. małżowina; 12. (technika) miska - Wersja 01 01 2017. klozetowa; 13. (technika) połączona z rurą ściekową; 14. (technika) połączona ze spłuczką; 15. (technika) wyposażenie ustępów publicznych; 16. (technika) w każdej ubikacji; 17. (medycyna) służy do wypróżniania się z przetrawionych pokarmów; 18. (technika) na niej deska klozetowa; 19. (technika) półkolisty budynek w parku lub na stadionie, otwarty od frontu; 20. (muzyka) estrada, na której odbywają się koncerty i przedstawienia; 21. (technika) klozetowa w WC; 22. muszelka, koncha, skorupa; 23. (technika) sedes] – kagyló, teknő; mosdókagyló; (bonctan) kagyló; (él) kagyló, kagylóhéj muszla klozetowa (ang. water closet lub WC), (inaczej miska ustępowa) [element wyposażenia ubikacji umożliwiający wypróżnianie się lub oddawanie moczu w pozycji siedzącej, bądź stojącej] – WC kagyló muszla koncetrowa – kagyló alakú szabadtéri színpad muszla perłowa – gyöngyház muszla sedesowa – vécécsésze, vécékagyló muszla słuchawki – fölkagyló, hallgatókagyló (telefon) muszła słuchawki z okładziną gumową – fülpárna (fejhallgató) muszla ślimaka – csigaház muszla uszna – (anat.) fülkagyló muszla pielgrzymia, muszla św. Jakuba [jeden z symboli pielgrzymujących do położonej w północno-zachodniej Hiszpanii miejscowości Santiago de Compostela, w której znajduje się domniemany, odkryty już w dziewiątym wieku, grób Jakuba Apostoła "Większego". Sam Jakub przedstawiany był często z pielgrzymim Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kijem, sakwą, i muszlą.] – zarándok-kagyló, Szent Jakab kagylója 3799 Három igen jelentős zarándokút volt a középkorban, melyek napjainkban is a legnagyobbak közé tartoznak. Ezen zarándoklatok: a Szentföld, Róma, illetve Santiago de Compostela. Ez utóbbi zarándokút végpontja idősebb Szent Jakab apostol ereklyéinek, sírjának helye, a középkori galíciai királyság fővárosa, Santiago mellett. Ez az út más néven Szent Jakab útja. A legenda szerint ezen a helyen egy csillag jelezte az apostol holttestét (Campus stellae), amelyet a IX. század elején találtak meg. Bár az apostol galíciai térítő útja valószínű legenda, a későbbiekben idekerült ereklyék nyomán a szent kultusza virágozni kezdett. 829-ben a sír fölé templomot és kolostort építettek. Ennek helyén később katedrális épült 1078-1122 között, amit a XVI-XVII. század folyamán a barokk stílusban alakítottak át. Ezt ma is megcsodálhatjuk, ha eljutunk e zarándokút végpontjához. Szent Jakab apostol az első ezredfordulón már a spanyolok nemzeti védőszentje volt. A legenda szerint a szent fehér lovon jelent meg a clavijói csatában a mórok ellen harcolva. Ezzel személye szimbólummá vált mind a zarándoklatoknak, mind pedig a mórok elleni harcoknak. Szent Bonaventura szerint Jakab sírja a legdicsőségesebb minden nemzetek szentjeinek sírja között. Dante pedig azt írja, hogy csak az az igazi zarándok, aki megjárta Compostelát. Európában a középkor folyamán mindenfelől özönlöttek a zarándokok Compostelába. E zarándokút jelentősége folytán később Szent Jakab a zarándokok védőszentjévé vált. A Szent ábrázolásához hozzátartozik a kagyló, széles karimájú kalapja, tarisznyája, kulacsa és zarándokköpenye. A XII. századtól jellegzetes jelképe lett a Compostelai zarándokútnak (és a zarándokoknak is) a kagyló, mely jelkép ma is ott lóg a zarándokok nyakában, vagy hátizsákján, de megtalálhatjuk a zarándokszálláshelyeken és a közbeeső templomokon díszítésként. A kagyló jele mutatja a zarándokok útját Compostela felé vivő útjukon. A XI. századtól kezdődően a pap ünnepélyesen megáldotta a zarándokok táskáját (tarisznyáját), és botját. Visszatérésük után e kellékeket a zarándokok felajánlották a templomnak. A kagylót, melyet a zarándokút folyamán kaptak, a végcélnál a kegytárgyhoz érintették. Ezt később is megtartották. A későbbi középkorban aztán a kagyló nem csak a Jakabi út, hanem általában a zarándokok jelvénye lett, ezzel is jelezve a kegyhely európai súlyát. A Compostelai zarándokutat az ún. vezeklő zarándoklatok is híressé tették. Sok olyan esetről számolnak be korabeli írások, melyek arról - Wersja 01 01 2017. tanúskodnak, hogy egyes súlyos vétségekért (főleg gyilkosságért) a bűnöst Compostelai zarándokútra utasították. A?gy történt ez akkoriban is, amikor Nagy Lajos király itáliai hadjáratai idejében Krizsafánfy Györgyöt nevezte ki több vár parancsnokává, aki ebbéli minőségében legalább háromszázötven ember halálát idézte elő jogellenesen. 1353-ban ezért ?lelkiismerettől vezérelve... útnak indult a római kúriához... ahol a gyilkosságokért üdvös elégtételt szabtak ki rá olyan mértékben és szabály szerint, amilyet a római kúriában az ilyesfajta vétkek esetében alkalmaznak. György azonban... isteni sugallatra elhatározta, hogy vezeklésének kiegészítéséül Santiago de Compostelába megy...? A XII. századra kialakultak az idevezető legfőbb zarándok-útvonalak. A Magyarországról vezetett zarándokutak közül a legfőbbek Aachenből Párizs ? Chartres ? Tours ? Poitiers ? Bordoeaux ? Ostabat franciaországi Aton haladtak. A Franciaországon keresztül vezető zarándokút már a XI. században kialakult. Ez Párizson, vagy a burgundiai Vezelay-n, Szt Magdolna kegyhelyén keresztül vezetett. Az út mentén menedékhelyek segítették a zarándokokat. Itálián keresztül is vezetett út. A spanyolországi út általában Pamplona, Burgos, Leon városának érintésével vezetett Santiago de Compostelába. Itt útközben (ahogyan ma is) számos Szent Jakab tiszteletére szentelt templom, kápolna, zarándokkereszt, hospícium áll a zarándokok testilelki megsegítésére, fogadására. A Szent Jakab sírjától emlékbe hozott kagylókra emlékeztet egy magyarországi újkorban kialakult szokás, mégpedig a mátraverebélyi búcsúsok szokása, miszerint a kegyhelyen kagylókat gyűjtenek. A reformáció terjedésével az 1900-as évek elejére a Compostelai zarándokút, mint megannyi más zarándokút is jelentőségét vesztette. Az elmúlt két évtizedben azonban újból erőre kapott a tanúságtétel eme lehetősége, s napjainkra ismét ezrek használják az elfelejtettnek hitt zarándokutakat. muszlowaty, -a, -e [mający kształt muszli] – kagylóalakú muszlowiec [1. biała lub żółtawa skała wapienna powstała przez nagromadzenie muszli mięczaków; 2. ogólna nazwa kilkunastu gatunków ryb z rodziny pielęgnicowatych, które charakteryzują się tym, że w warunkach naturalnych, a niektóre tylko w warunkach sztucznych (akwarium) do procesu reprodukcji i wychowania narybku potrzebują pustych muszli.] – mészvázas állatok lerakódása mészkősziklában; néhány akváriumi halfaj neve muszlowy, -a, -e – kagyló-, kagylós musztarda [ostra przyprawa do mięsa i sosów, sporządzana ze zmielonych nasion gorczycy] – mustár musztarda po obiedze – közm. eső után köpönyeg musztarda sarepska [1. musztarda wyrabiana ze zmielonych nasion gorczycy sarepskiej; 2. ostra musztarda na bazie gorczycy, octu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3800 spirytusowego i innych. Odmiana tej gorczycy uprawiana jest głównie w Rosji. Nazwa pochodzi od miejscowości Sarepta (obecnie Krasnoarmiejsk) pod Donieckiem] – mustárból készült termék musztarda po obiedzie [coś, z czym nie zdążono na czas] – (átv.) [mustár – ebéd után] eső után köpönyeg musztardniczka [naczynie do podawania musztardy na stół] – mustártartó, mustáros üveg musztardowy, -a, -e – mustár-, mustáros musztardówka [1. Pusty słoik po musztardzie lub gruba szklanka taki słoik przypominająca, używane do picia alkoholu. 2. szklane naczynie, w którym sprzedawana była musztarda] – (közb.) mustárospohár musztra [ćwiczenia wojskowe mające na celu wyuczenie właściwej postawy wojskowej, marszu, oddawania honorów, formowania szyków itp.] – (lat.) mustra; minta, mutatvány; (wojsk) gyakorlatozás, gyakorlat, sulykolás; (ép.) általában sorozatosan, nagyobb felületen ismétlődő díszítés mintája; (wojsk) alaki gyakorlat musztrować [1. uczyć żołnierzy musztry; 2. napominać lub pouczać w sposób surowy i nieznoszący sprzeciwu] – (wojsk) gyakorlatozni, sulykolni musztrowanie – gyakorlatozás, sulykolás muszy, -a, -e [przymiotnik od: mucha] – légymuślin [1. fr. mousseline 'jw.' z wł. mussolina 'jp., dosł. tkanina z Mosulu', miasta w płn. Iraku. cienka, przejrzysta tkanina (pół)jedwabna a. (ba)wełniana, o splocie płóciennym, niekiedy drukowana w kwiateczki; 2. cienka tkanina jedwabna, bawełniana, wełniana. Nazwa pochodzi od miasta Mosul, ale w rzeczywistości muślin pochodzi z Dhaki; 3. delikatna, cienka, jedwabna tkanina, przeważnie jednobarwa, używana na firanki, bluzki; może też być wykonana z bawełny o luźnym splocie płóciennym; także silnie skręcona greża, czyli surowe włókno jedwabne. 4. lekka, przezroczysta tkanina o luźnym splocie; 5. tkanina, biorąca swoją nazwę od miasta tureckiego Mosul nad Tygrem (naprzeciw dawnej Niniwy); 6. delikatna przejrzysta tkanina bawełniana lub jedwabna, o splocie płóciennym, niekiedy z haftem. Nazwana tak od Mosolu, miasta w Mezopotamii nad Tygrysem. 7. rodzaj cienkiej, delikatnej i przejrzystej tkaniny używanej do produkcji bluzek i sukien. Tkanina jedwabna (jedwab naturalny lub - Wersja 01 01 2017. sztuczny) albo rzadziej bawełniana. Tkana jednobarwnie splotem płóciennym luźnym. Może być drukowana, dawniej muśliny dla ozdoby jeszcze haftowano. 8. Bardzo cienka, delikatna tkanina bawełniana, rzadziej lniana lub jedwabna. Wymarzona na lekkie, zwiewne suknie damskie z cyklu „kreowane wiatrem”.] – (fr.) mousseline, muszlin; (textil) selyemből készült finom, fátyolszerű kelme (Mozul város neve után) [1. Finomszálú, légies szövet, gyakran blúzok és ruhák alapanyaga. 2. Finom, vékony fonalakból ritkás beállítással (főleg selyemből) Szőtt, áttetsző kelme. Fehér vagy tört fehér, nem drága szövet, amelyet pasztellszínekre lehet festeni. Használatos alsó függönynek és baldachinnak, meleg éghajlatú országokban rolónak, hogy megszűrje a fényt és kizárja a bogarakat.] muślin (1) [jest produkowany z cienkiej, luźno skręconej przędzy w płóciennym splotem. Na jego powierzchni widoczne są cienkie włókna. Stosowany na damskie sukienki i bluzki.] – muszlin [Finom, laza sodratú, perzseletlen fonalból készült vászonkötésű szövet, felületét finom szálpihe borítja. Női ruhák, blúzok alapanyaga. Nevét az iraki Moszul városról kapta.] muślin (2) [wełniany muślin produkowany jest z pojedynczej, bardzo cienkiej przędzy czesankowej i stosowany na damskie sukienki. Muślin jest produkowany z bawełnianej osnowy i wełnianego wątku, znany jako materiał Milaine. Nazwa pochodzi od miasta Mosul, gdzie bawełniany muślin był po raz pierwszy produkowany.] – gyapjú muszlin [Nagyon finom, egyágú fésült gyapjúfonalból készült Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3801 gyapjúszövet, női ruhák alapanyaga. Ha pamut láncfonallal készítik, a neve milaine. Lásd még: muszlin.] muślin (3) [jedwabny muślin jest bardzo delikatną, miękką, przewiewną i lekką tkaniną o płóciennym splocie. Jest produkowany z lekko skręconej przędzy jedwabiu naturalnego, który jest najczęściej w jednym kolorze lub drukowany. Prasowanie lub kalandrowanie powoduje, że staje się ona nieco sztywna w dotyku. Wykorzystywana na damskie sukienki, bluzki i kostiumy.] – selyem muszlin [Nagyon finom, puha, szellős, vászonkötésű selyemszövet. Enyhén sodrott természetes selyemfonalból készül, jellemzően egyszínű vagy színnyomott változatban. Vasalással vagy kalanderezéssel meglehetősen merev tapintásúvá teszik. Női alkalmi ruhákat és blúzokat készítenek belőle. Lásd még: muszlin.] muślinowy, -a, -e – muszlinmuśnięcie [1. lekki, delikatny dotyk; 2. przelotne spojrzenie] – simogatás; (szél) lehellet, fuvallatt muśnięcie słońca – a nap simogatása (napozás) mutacja [łac. mutatio 'zmiana' i mutans dpn. mutandis (p.pr) od mutare 'zmieniać'; 1. przemiana zachodząca w czymś; też: wynik takiej przemiany; 2. zmiana wysokości i skali głosu występująca u młodzieży w okresie dojrzewania płciowego; 3. nagła i trwała zmiana w liczbie i strukturze elementów dziedzicznych, zachodząca w żywym organizmie; 4. częściowo zmienione wydanie czasopisma lub gazety; 5. zmiana, przemiana, odmiana; biol. zmiana materialnego podłoża dziedziczności, powodująca pojawienie się nowych cech dziedzicznych; zmiana barwy i rejestru głosu u chłopców w okresie dojrzewania; dalsze, częściowo zmienione wydanie tegoż numeru gazety codziennej.] – (lat.) mutáció; változás, változat; (élővilág) 1. az élő szervezet sajátságainak, külsejének jelentős és ugrásszerű megváltozása; új alak - Wersja 01 01 2017. keletkezése az életfeltételek megváltozása következtében; 2. Az öröklési anyag olyan kémiai megváltozása, amely az információ tartalmát vagy sorrendjét megváltoztatja és öröklődik. (o głosie) mutálás, hangváltozás mutacja genetyczna [Dochodzi wtedy do zmiany genu w tzw. formę alleliczną. Proces zmian zachodzących w materiale genetycznym pod wpływem określonego czynnika, określanego jako mutagen, nazywamy mutagenezą. Jeśli mutacja dokonuje się samoistnie, bez udziału określonego czynnika, to się nazywa mutacją spontaniczną. Do mutacji genetycznej może dojść pod wpływem różnych czynników. Zmiana może dotyczyć pojedynczego genu lub chromosomu.] – génmutáció; a génekben váratlanul és hirtelen bekövetkező változás mutacja głosu – hangváltozás (kamaszkorban) mutacyjny, -a, -e [związany z mutacją] – mutációs mutagen [1. biol. czynnik zdolny do wywołania mutacji w żywym organizmie; 2. czynnik wywołujący mutację (zmianę dziedziczną)] – mutagén mutageneza [powstawanie i utrwalanie się mutacji w materiale genetycznym żywych organizmów] – (biol.) mutagenezis; fizikai (sugárzások) és kémiai (általában kismolekulájú vegyületek) hatásokkal a sejtben (szervezetben) kiváltott mutációk Mutare quis consilium non potest in alterius detrimentum. – (lat.) Mutare quis consilium non potest in alterius detrimentum. (Reg. Iur.33.) = Senki sem változtathatja meg elhatározását más kárára. mutatis mutandis [łac., prawn. zmieniając to, co powinno być zmienione; dokonawszy niezbędnych zmian (których domaga się sens sprawy); uwzględniając istniejące różnice.] – (lat.) mutatis mutandis; (megváltoztatandók megváltoztatásával); a szükséges változtatásokkal mutant [1. organizm, w którego cechach dziedzicznych nastąpiła mutacja i który różni się od osobników swojego typu; 2. biol. organizm, w którego cechach dziedzicznych nastąpiła mutacja] – (lat.) mutáns; (élővilág) mutáció révén létrejött, a rokon fajtáktól v. fajoktól elütő egyed Mutatis mutandis [łac. 1. z uwzględnieniem niezbędnych zmian; 2. "zmieniając to, co powinno być zmienione; po dokonaniu niezbędnych zmian; z uwzględnieniem istniejących różnic". Zwrot stosowany w naukach prawnych i ekonomii na zwrócenie uwagi, że rozważana sytuacja Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3802 jest analogiczna do innej, przytaczanej jako przykład, o ile uwzględni się różnice wynikające z odmiennych warunków.] – (lat.) Mutatis mutandis; (a. m. a megváltoztatandók megváltoztatásával) a megfelelő tényezők megváltoztatásával, a szükséges változtatásokkal muter, mutra [niem. Eine Mutter; matka] – [Słowniczek języka śląskiego] anya muterka [nakrętka] – [Słowniczek języka śląskiego] (mutra) anyacsavar mutować – (lat.) mutálni; változik a hangja (serdülő fiúnak) mutra, muterka [środ.; zob. nakrętka w zn. 1.] – anyacsavar, csavaranya mutrowy, -a, -e – anya-, anyás mutuum adjutorium – wzajemna pomoc [następnie współżyciu mężczyzny i kobiety] – (lat.) mutuum adjutorium; a segítőtársak kölcsönössége, Gen 2,18. MUTUUM COLLOQUIUM ET CONSOLATIO FRATRUM [1. W Artykułach Szmalkaldzkich (C. III. ust. IV) Luter napisał: „Ewangelia udziela rad i pomocy przeciwko grzechowi w rozmaity sposób. Bóg bowiem jest nader bogaty w łaskę. Po pierwsze — przez słowo mówione (verbum vocale), w którym zwiastowane bywa odpuszczenie grzechów na całej ziemi. Na tym polega właściwa funkcja Ewangelii. Po drugie — przez chrzest. Po trzecie — przez Sakrament Ołtarza. Po czwarte — przez władzę kluczów oraz per mutuum colloquium et consolatio fratrum. Mat. 18,20: „Gdzie dwaj albo trzej zgromadzeni są w imię moje, tam jestem pośród nich". 2. Do tego sakramentu dołączona jest formuła: per mutuum colloquium et consolatio fratrum z przytoczeniem obietnicy Chrystusa z Ew. Mat. 18,20. Tutaj dotknął Luter problemu, który właściwie bardzo rzadko znajdował praktyczne zastosowanie. — Mat. 18,20.: Biblia Warszawska: Albowiem gdzie są dwaj lub trzej zgromadzeni w imię moje, tam jestem pośród nich. Biblia Tysiąclecia: Bo gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich. Biblia Gdańska: Albowiem gdzie są dwaj albo trzej zgromadzeni w imię moje, tam jestem w pośrodku ich.] – MUTUUM COLLOQUIUM ET CONSOLATIO FRATRUM; A testvérek beszélgetése és egymás vigasztalása. [Az evangélium negyedik formája a Schmalkaldeni hitcikkek szerint. Mát. 18,20: „Mert ahol ketten vagy hárman - Wersja 01 01 2017. egybegyűlnek az én nevemben, ott vagyok közöttük.”] mutuus [wzajemny, dwustronny] – (lat.) mutuus; kétoldalú, együttes [mutuus consensus, a kölcsönös akarategység] muza [1. mit. gr.-rzym. każda z dziewięciu bogiń, córek Zeusa, opiekunek sztuk pięknych i nauki; 2. kobieta inspirująca jakiegoś artystę; 3. poezja lub inny rodzaj twórczości uprawianej przez kogoś; 4. czyjś talent lub chwilowe natchnienie] – (gör.) múzsa; a tudományok és művészetek kilenc istennőjének valamelyike az ókori görögöknél [Erato (szerelmi dal), Euterpe (lírai költészet), Kalliopé (hősköltészet), Klio (történetírás), Melpomene ( tragédia), Polyhymneia (himnusz), Terpszichore (tánc), Thalia (vígjáték), Uránia (csillagászat)]; művészeti alkotás létrehozására ihlető dolog v. személy (főleg nő) muzealia [zbiory muzealne] – múzeáliák; múzeális tárgyak, muzealnictwo [prace związane z zakładaniem muzeów oraz z gromadzeniem i konserwacją zbiorów] – múzeumügy v. múzeumügyek; (dawno) múzeumok központi hivatala v. felügyelete muzealniczy, -a, -e – múzeumügyi muzealny, -a, -e (muzeal) [1. dotyczący muzeum i jego zbiorów; 2. mający wartość artystyczną, zabytkową] – (gör.) múzeum-, múzeumi; muzeális; múzeumba való (múz.); (átv.) maradandó értékű, művészi muzeolog [specjalista w zakresie muzeologii] – (gör.) muzeológus; a múzeumokban folyó tudományos kutató munkára kiképzett, művészettörténetben, régiségtanban különösen jártas szakember muzeologia [nauka zajmująca się problemami związanymi z zakładaniem muzeów oraz z gromadzeniem i konserwacją zbiorów] – (gör.) muzeológia muzeum [instytucja gromadząca, przechowująca i konserwująca zbiory z różnych dziedzin kultury, sztuki, nauki lub techniki i udostępniająca je publiczności w formie wystaw] – (gör.) múzeum (múz.) (a múzsáknak szentelt hely); műtárgyak, régiségek gyűjtésével, rendszerezésével és kiállításával foglalkozó tudományos jellegű intézmény; ennek az épülete muzeum archeologiczne – régészeti múzeum muzeum etnograficzne – néprajzi múzeum Muzeum Historii Medyczny – Orvostörténeti Múzeum muzeum historii miasta – várostörténeti múzeum Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Muzeum Historii Miasta Poznania (Lublina) – Poznani (Lublini, Przemyśla) Várostörténeti Múzeum muzeum historii regionalnej – helytörténeti múzeum 3803 Muzeum Historyczne Miasta Krakowa – Krakkói Várostörténeti Múzeum muzeum jest czynne a. otwarte od godziny dziewiątej do siedemnastej – a múzeum kilenc órától tizenhét óráig van nyitva Muzeum Komunikacji – Közlekedési Múzeum muzeum literackie – Irodalmi Múzeum Muzeum Narodowe – Nemzeti Múzeum Muzeum Narodowe Brytyjskie – Britisch Museum; a londoni angol Nemzeti Múzeum Muzeum Nauk Przyrodniczych – Természettudományi Múzeum muzeum regionalne – tájmúzeum Muzeum Rolnictwa – Mezőgazdasági Múzeum Muzeum Rzemiosła Artystycznego – Iparművészeti Múzeum Muzeum Sztuk Pięknych – Szépművészeti Múzeum Muzeum Sztuki Stosowanej – Iparművészeti múzeum Muzeum Sztuki Stosowanej w Budapeszcie (Magyar Iparművészeti Múzeum) [zbudowane w latach 1893-1896 według projektu architektów Ödöna Lechnera i Gyuli Pártosa. Muzeum mieści się w IX dzielnicy Budapesztu przy ulicy Üllői ut. 33-37.] – Iparművészeti Múzeum [országos múzeum Budapest IX. kerületében, az Üllői út 33-37. szám alatt.] Iparművészeti Múzeum muzli – müzli muzułmanin (z arab. muslim) [1. wyznawca islamu; 2. wycieńczony fizycznie i załamany psychicznie więzień - Wersja 01 01 2017. hitlerowskiego obozu koncentracyjnego] – (arab) muzulmán, mohamedán; muszlim; mozlim, mozlem; a mohamedán vallás híve; a Mohamed alapította vallás hívője; az a személy, aki hisz a Koránban, és aláveti magát Allah akaratának muzułmanizm [zob. islam] – muzulmanizmus muzułmanka [wyznawczyni islamu] – muzulmán, mohamedán nő muzułmański, -a, -ie [1. dotyczący muzułmanów, muzułmanizmu; 2. dotyczący Muzułmanów, właściwy Muzułmanom] – mohamedán-, muzulmánmuzyczka [1. zdrobnienie od: muzyka; 2. forma żeńska od: muzyk] – (átv.) cincogás, könnyű zene, kis zene; női zenész muzyczny, -a, -e [przymiotnik od: muzyka] – zene-, zenei, zenés, zenemuzyk [1. twórca lub odtwórca utworów muzycznych; grajek, wirtuoz; 2. osoba zajmująca się wykonywaniem (instrumentalista, wokalista, dyrygent) lub tworzeniem (kompozytor, producent muzyczny, aranżer) muzyki. Muzyk do swej pracy wykorzystuje m.in. instrumenty muzyczne, głos ludzki, głosy zwierząt, inne efekty akustyczne (np. uderzanie młotem w kowadło) czy też technologie komputerowe. Określenie muzyk odnosi się zarówno do osób posiadających wykształcenie muzyczne, jak i muzyków-amatorów] – (wykonawca) zeneművész, zenész, muzsikus; (kompozytor) zeneszerző (jestem muzykiem) muzyk ludowy – népzenész muzyk wykonawca – előadóművész muzyka [1. ciąg dźwięków śpiewanych lub granych na instrumentach, tworzących pewną kompozycyjną całość; też: sztuka układania i wykonywania takich kompozycji; 2. brzmienie czegoś, zwłaszcza melodyjne lub przyjemne; 3. pot. orkiestra, kapela; 4. pot. nauka gry, śpiewu itp. jako przedmiot w szkole; też: lekcja tego przedmiotu; 5. [łac. < gr.], muz. sztuka, której tworzywem są percypowane przez ludzi dźwięki, wytwarzane przez nich głosem i/lub za pomocą instrumentów muzycznych; 6. dziedzina sztuki, której tworzywem artystycznym są dźwięki zorganizowane w kompozycyjną całość; utwory, melodie wykonywane na instrumentach lub przez głos ludzki; komponowanie, granie, śpiewanie; 6. w Starym Testamencie instrumentami muzycznymi chwalono i wielbiono Boga. Niektóre instrumenty znane były już przed potopem: Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3804 wspomniana jest harfa i instrumenty podobne do piszczałki. Laban chciał (około roku 1750 przed Chrystusem) pożegnać Jakuba harfami i bębnami. Na instrumentach grała także Miriam, Maria, siostra Mojżesza. Instrumenty znano za czasów Samuela i Saula. Instrumentami posługiwał się król Dawid. W Nowym Testamencie śpiew, który widocznie łatwo może się stać przedmiotem podziwiania, nie ma takiego chwalebnego miejsca jak w Starym Testamencie. Psalmy i hymny mają nauczać i napominać i być śpiewane w sercach. Ponieważ wszelka muzyka i wszystko, co się czyni na zebraniach chrześcijan, powinno chwalić Pana, dlatego nie powinni brać w nim udziału ci, co Go nie poznali; bo jakżesz można chwalić kogoś, którego się nie zna. Wielbienie musi odbywać się w Duchu i Prawdzie. Muzyka może służyć szatanowi i tyranom.] – zene, muzsika; zeneszó [ta muzyka chwyta za serce: ez a zene a szívhez szól; szívhez szóló muzsika]; (bibl.) ZENE – Ez a művészet már egészen korán létezett (1Móz 4,21) különböző alkalmakkor: ünnepségeken (2Sám 19,35), menyegzőkön (Jer 7,34), temetéseken (Mt 9,23). Dávid vallási célra lévitakórust állított fel (1Krón 6,31-48; 2Krón 29,25). Az őt követő királyok is folytatták ezt a hagyományt. Hangszerek: lant (1Móz 4,21), síp vagy fuvola (1Móz 4,21; Jób 21,12; Zsolt 150,4), dob (Zsolt 149,3; 150,4), csengettyű (2Móz 28,33-35), kürt (kosszarvból) (Józs 6,20), ezüstkürt (4Móz 10,1-2.9-10), hárfa (1Sám 10,5; 16,23; Zsolt 149,3), tambura (1Sám 18,6), citera (Zsolt 33,2; 144,9), hegedű (2Sám 6,5), cimbalom (2Sám 6,5; 1Krón 15,16.19.28), trombita (1Krón 15,28). A zene és a magasztaló ének fontos része a keresztyén életnek (Ef 5,19; Kol 3,16). Oba odcienie występują w kilku stopniach natężenia: Nazwa włoska Znaczenie fff (fortissimo possibile) możliwie najgłośniej ff (fortissimo) bardzo głośno f (forte) głośno mf (mezzo forte) dość głośno mp (mezzo piano) dość cicho p (piano) cicho pp (pianissimo) bardzo cicho ppp (pianissimo possibile) możliwie najciszej - Wersja 01 01 2017. Istnieje ponadto wiele określeń, odnoszących się do bliższego wyrażania siły, sposobu wykonania lub charakteru utworu: Nazwa włoska Znaczenie ad libitum dowolnie affetuoso serdecznie, z uczuciem agitato burzliwie alla w stylu amoroso miłośnie, z uczuciem animato z ożywieniem arioso śpiewnie brillante błyskotliwie cantabile śpiewnie con amore z uczuciem con anima z życiem con brio żywo, wesoło con dolore z bólem con forza z siłą con fuoco ogniście, z temperamentem con grazia z wdziękiem con moto ruchliwie con tutta ta forza z całą siłą deciso zdecydowanie dolce słodko espressivo wyraziście funebre pogrzebowo giocoso żartobliwie maestoso majestatycznie marcato wyraźnie zaznaczając mesto smutnie mezza voce półgłosem mormorando mrucząc non troppo nie zanadto obbligato obowiązkowo ostinato uporczywie parlando mówiąc risoluto zdecydowanie scherzando żartobliwie senza bez simile w ten sam sposób sotto voce półgłosem spianato równo, gładko, z prostotą súbito nagle secco oschle, sucho tenuto wytrzymać tranquillo spokojnie tutti wszyscy una corda na jednej strunie unisono kilka głosów śpiewa tę samą melodię voce głos muzyka absolutna [muzyka wolna od treści pozamuzycznych, np. literackich] – abszolút zene [ellentéte a «festő», «valamitjelentő» vagy úgynevezett «programmzené»-nek. Az abszolut zenében főképen, sőtcsaknem kizárólagosan a tiszta zenei szépségre van a súly fektetve, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3805 tekintetnélkül arra, hogy a zene mit «fejez ki». De azért az abszolut zenében is van hangulat s érzelemkifejezés, melyek a hallgató képzelődését irányozhatják;elvileg azonban ez nem célja az abszolut zenének. Megfordítva az ú. n.programmzenének (l. o.) az a főcélja, hogy bizonyos tárgyakat v. eseményeketzeneileg illusztráljon.]; tisztán zenei eszközökkel és formákkal ható zene; ellentéte a programzene muzyka akompaniująca (towarzysząca) – kísérő zene muzyka atonalna – atonális zene [hangnem nélküli zene, amelyben a hagyományos hangnemérzet nem jut szerephez, ill. annak létezését tagadják. Olyan irányzatok gyűjtőneve, amelyek belső rendjét a tonalitás fogalmán kívül eső szabályok teremtik meg. Ezek az irányzatok a következők: a dodekafónia szeriális zenei irányzata, a punktuális zene, az elektronikus zene, az aleatorikus zene.] muzyka atonalna [muzyka rezygnująca z centrum tonalnego i wzajemnego związku akordów] – atonális zene muzyka baletowa – balettzene muzyka barokowa [muzyka epoki, której początek w historii muzyki wyznacza data skomponowania w roku 1597 przez Jacopo Periego pierwszej opery zatytułowanej Dafne, a koniec – połowa XVIII w., kiedy to powstawały kompozycje ostatnich twórców baroku, między innymi: Antonio Vivaldi, Johann Sebastian Bach (jego śmierć w 1750 r. uważa się za symboliczną datę zakończenia tego okresu), Georg Friedrich Händel, Jean-Philippe Rameau czy Domenico Scarlatti.] – barokk zene [A barokk zene, v. másnéven generálbasszus- v. continuo-korszak, a klasszikus zene történetének egyik korszaka és annak zenei korstílusa. A reneszánsz- és a klasszicista zene korszakai közé esik, tehát kb. 1600-tól (egyesek szerint 1580-tól), az első opera megszületésétől 1750-ig, Johann Sebastian Bach haláláig tart.] muzyka brzmi – szól a zene muzyka cygańska – cigányzene muzyka do seksu (ang. music of love) [Muzyka relaksacyjna jest jednym z cennych narzędzi wspierania naszego samopoczucia i wewnętrznego rozwoju we współczesnych czasach.] – (ang. music of love) A szerelem zenéje [romantikus zeneművek] muzyka dobra do tańca – talpalávaló zene muzyka drażniąca ucho – fülsérő zene - Wersja 01 01 2017. muzyka dzwonów – harangozás, harangjáték hangja muzyka elektroniczna [muzyka oparta na dźwiękach wytwarzanych i przekształcanych przez urządzenia elektroniczne] – elektromos v. elektronikus zene [nemcsak az utóbbi időszak technológiai robbanásának következménye. Már időszámításunk előtt is készültek olyan mechanikus berendezések és hangszerek, melyek automatizáltak voltak, emberi beavatkozás nélkül keltettek ilyen-olyan hangokat. Ilyen volt például Ktészibiosz találmánya, a hydraulis. Az i. e. 3. században élt görög tudós több más víznyomáson alapuló gépet is feltalált. Számtalan feljegyzés és érdekes szerkezetek, zenedobozok, muzsikáló verklik teszik a történetet bámulatossá. Azonban elektronikus zenéről nagyjából a 19. század közepétől beszélhetünk.] muzyka fanfarowa – fanfárzene muzyka figuralny – hangszeres zene muzyka filmowa – filmzene muzyka i narzędzia muzyczne – zene és hangszerek muzyka instrumentalna [muzyka przeznaczona do wykonywania na instrumentach, bez udziału śpiewu] – hangszeres zene muzyka janczarska [muzyka janczarów tureckich rozpowszechniona w XVIII w. w całej Europie] – janicsár zene muzyka jazz – dzsessz muzyka kameralna [muzyka skomponowana na niewielką liczbę instrumentów muzycznych] – kamarazene; kis zenekarra v. egyes hangszerre írt zenemű, amelyben az egyes hangszerek önálló szólamot játszanak muzyka kantatowa – kantáta zene muzyka klasyczna – klasszikus zene muzyka konkretna [muzyka oparta na montażu różnych dźwięków otaczającego świata, w postaci oryginalnej lub przetworzonej w urządzeniach elektroakustycznych] – konkrét zene [Elektromos úton keletkezett hangok anyagából épített hanglaboratóriumi produktum, melynek semmi kapcsolata sincs a hagyományos hangszerekkel képzett hangzásvilággal. Először a hangokat komponálják meg, majd azokat elektronikus úton tovább módosítják. A módosított, összetett, időben behatárolt, felgyorsított, lelassított, egymásra játszott anyagot "partitúra"-szerűen montírozzák, innen viszik hangszalagra.] muzyka kościelna – egyházi zene Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3806 muzyka lekka – könnyűzene [bármely olyan zenei stílus, amely „széles körben népszerű”, és nem tartozik se a komolyzene, se a hagyományos népzene körébe] muzyka ludowa – népzene muzyka mechaniczna [muzyka przekazywana za pośrednictwem płyty, kasety lub instrumentów mechanicznych] – mechanikus v. gépzene muzyka menzuralna [muzyka XIII–XIV w., w której każda wartość rytmiczna była ściśle określona] – menzurális zene; pontosan meghatározott hangjegyértékekkel jegyzett zene [a régi népeknél, de még a kereszténység első századaiban is a menzurális zenének egészen más értelmevolt, mint a XV. sz.-tól kezdve a további századokban egészen napjainkig] muzyka młodzieżowa – ifjúsági zene muzyka niemiła dla ucha – fülsértő zene muzyka ogłuszająca – fülsiketítő zene muzyka operetkowa – operettzene muzyka operowa – operazene muzyka pop – popzene muzyka poważna [muzyka wywodząca się z tradycji klasycznych] – komolyzene muzyka programowa a. programowa muzyka [muzyka powiązana z jakąś treścią literacką, ideową, sugerowaną przez tytuł utworu] – programzene muzyka programowania v. popularna – népszerű zene muzyka psychodeliczna [styl w muzyce rockowej charakteryzujący się długimi improwizacjami i tekstami o konotacjach religijnych i seksualnych] – pszichedelikus zene [gyűjtőfogalom, amibe azok a zenei stílusok tartoznak, melyekre hatással van (vagy volt) a pszichedelikus rock és a hippimozgalom.] muzyka rockowa – rockzene muzyka rozbrzmiewa – felcsendül a zene muzyka rozrywkowa – könnyűzene, szórakoztató zene muzyka salonowa – szalonzene; rendszerint kisebb zenekarra írott, művészileg többnyire értélktelen, érzelgős zene muzyka sceniczna – színpadi zene muzyka serialna [muzyka, która opiera się na serii 12 dźwięków o różnej wysokości, różnym czasie trwania, różnej głośności, barwie, artykulacji itp.] – szériazene, sorozatzene muzyka symfoniczna – szimfonikus zene muzyka świecka – világi zene - Wersja 01 01 2017. muzyka taneczna – tánczene muzyka teatralna – színházi zene muzyka w stylu pop – popzene muzyka węgierskich Cyganów jest zachowawcza – a magyar cigányzene hagyományos muzyka wokalna [muzyka przeznaczona do śpiewu] – vokális zene, énekes zene muzyka wpadająca w ucho – fölbemászó zene v. muzsika muzyka zapisana na określonym nośniku dźwięku – konzervzene, tárolt zene (hangfelvétel) muzykalność [termin wieloznaczny (→ uzdolnienie muz.); m. określić można jako zdolność do przeżyć emocjonalnych i doznań estetycznych związanych z percepcją, tworzeniem i wykonywaniem muzyki. Jest uwarunkowana wrażliwością sensoryczno-emocjonalną organizmu i wrażliwością estetyczną na różnorodne zjawiska muz. M. wpływa na poczucie → barwy, → harmonii, → rytmu, → stylu muz., → tempa, → tonalności.] – (gör.-lat.) muzikalitás; (talent) zenei tehetség, zenei érzék, zeneiség, adottság a zene élvezésére, megértésére muzykalny, -a, -e [wrażliwy na muzykę i uzdolniony muzycznie] – (gör.-lat.) muzikális; zenekedvelő, zeneértő, zenei tehetséggel rendelkező (személy); (harmonijny) zenei, a zenével kapcsolatos muzykant [1. pot. osoba bez wykształcenia muzycznego, przygrywająca do tańca w lokalach, na weselach, odpustach, festynach itp.; 2. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) gra towarzyska, trochę dziecinna, ale bardzo komiczna. Każdy z należących do gry oznajmia, jakim zostaje instrumentem. Ten klawikordem, drugi basetlą, trzeci gitarą, czwarty fletem, piąty bębnem i t. d. Naczelny kapelmistrz jest skrzypcami i wyzywa kolejno każdy instrument, aby mu zagrał, a przyzwany musi głosem i ruchami odpowiednią grę naśladować. Sprawia to widok pocieszny, a szczególniej wtedy, gdy kapelmistrz sam zaczyna udawać grę na skrzypcach. Jest to hasłem powołania całej kapeli do wtórowania mu, co każdy na swoim instrumencie gestami i głosem czynić powinien. Kto się zapomni i odda śmiechowi a nie grze, fant składa.] – (gör.) (nem művész) zenész, muzsikus muzykolog [specjalista w zakresie muzykologii] – (gör.) zenetudós, zenetörténész, zenész Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3807 muzykologia [nauka o muzyce obejmująca jej teorię, historię i etnografię] – (gör.) zenetudomány muzykologiczny, -a, -e – zenetudományi muzykomania – (gör.) zeneimádat, zeneőrület muzykować [grać na instrumencie lub śpiewać, zwłaszcza amatorsko, dla przyjemności i w małym gronie osób] – (gör.) (kedvtelésből) zenélni, muzsikálni mużyk [1. ciemny, zacofany chłop w dawnej Rosji; 2. ros. 'chłop (zwł. w przedrewolucyjnej Rosji); pop. człowiek niewykształcony, niewychowany, ordynarny; pop. mężczyzna, mąż'. ciemny, zacofany chłop przedrewolucyjnej Rosji.] – (or.) muzsik; orosz paraszt a cári időkben MVC (ang. Model-View-Controller) [ModelWidok-Kontroler to architektoniczny wzorzec projektowy w informatyce] – MNV, vagyis Modell-Nézet-Vezérlő (Model-View-Controller – MVC) [egy szoftvermérnöki munkában használt szerkezeti minta] my, mi [nazwa litery greckiej M, μ, oznaczającej głoskę m] – a görög M, μ betű neve my [zaimek osobowy] – mi my chcemy studiować język polski – lengyel nyelvet akarunk tanulni my jesteśmy Anglikami, a panie są Angielkami – mi angolok vagyunk, a hölgyek is angolok my jesteśmy Polakami, a panie są Polkami – mi lengyelek vagyunk és a hölgyek is lengyelek my jesteśmy w Polsce, on też jest w Polsce – mi Lengyelországban vagyunk, ő is Lengyelországban van my mieszkamy w Budapeszcie – Budapesten lakunk my się dawno znamy – régóta ismerjük egymást my studiujemy język polski – lengyel nyelvet tanulunk my też nie mamy – nekünk sincs my też się cieszmy – mi is örülünk my uczemy się polskiego – mi lengyelt tanulunk mycelium, micelium (grzybnia) – micélium (mycelium); a gombák tenyészteste; a gombáknak a táplálékot felvevő és gyűjtő része; a gomba tenyésztestét felépítő sejtfonalak szövedéke mycelium grzybowe – gomba micelium Mycetophagidae (Ścierowate) – Gombabogarak (Mycetophagidae) Mycetophagus punctatus – Mycetophagus punctatus - Wersja 01 01 2017. Mycetophagus atomarius (Fabricius, 1792) – tarka gombabogár – Nagy-Szénás (MTM gyűjteménye) mycie – mosás, kimosás, lemosás, megmosás mycie głowy – (átv.) fejmosás mycie nogi – lábmosás mycie nóg – lábfürdő mycie okien – ablakmosás mycie podłóg a. podłogi – padlómosás mycie rąk [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) W dawnych czasach, gdy do stołu kładziono tylko łyżki, mięso zaś krajał krajczy lub gospodyni domu na misach i półmiskach w ten sposób, że później każdy jadł je, trzymając w palcach, a maczał w sosie czyli podlewie nalewanej łyżką – mycie rąk było koniecznem tak przed jedzeniem, jak po jedzeniu, a oblizywanie palców podczas jedzenia należało do zwykłej przyzwoitości czyli t. zw. „przystojeństwa”. Łukasz Górnicki pisze w „Dworzaninie”, że gdy jakiś ksiądz Narapiński wbrew powszechnej etykiecie zasiadał do stołu królewskiego nieproszony, kr. Zygmunt I przed daniem na stół rzekł do niego: „Księże, umyłeś się?” – „Umyłem, miłościwy królu” – odpowiedział. – „Więc idź jeść do domu” – dodał król, pomimo że słynął ze staropolskiej gościnności.] – kézmosás mycie twarzy – arcmosás mycie włosów – hajmosás mycie zębów – fogmosás mycie się – mosdás, mosakodás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia mycka [1. od niemieckiego Mütze; austr. Haube; (czapka); 2. mała, okrągła czapeczka bez daszka, ściśle przylegająca do głowy; 3. reg. śl. czapka] – [Słowniczek języka śląskiego] sapka; (dawno) kis kerek zsidó sapka [kipa, sábeszdekli] 3808 myco- (zob. grzybowy) – myco-, gomba(szóösszetételben) myć (myje) [1. usuwać brud za pomocą wody, mydła, środków chemicznych itp.; 2. podmywać, żłobić] – mosni; alámosni myć coś – mosni vmit myć okna – ablakot mosni myć podłogę – felmosni myć podłogę kuchenną – felmosni a konyhát myć ręce – kezet mosni myć włosy – hajat mosni myć zęby – fogat mosni myć się (myję się) [myć samego siebie] – mosakodni, mosdani, megmosdani (mosakszom) myć się w czym – mosdani vmiben myć się w ciepłej wodzie – forró v. meleg vízben mosdani myje się – mosakszik; (kot) tisztogatja, nyalogatja magát myję się, ubieram – megmosakszom, felöltözködöm mydelnica, mydelniczka [to naczynie łazienkowe służące do przechowywania mydła w postaci stałej (w kostkach) lub do rozrabiania mydła do golenia.] – szappantartó mydełko [zdrobnienie od: mydło] – szappanocska, kis szappan, szappandarab mydlany, -a, -e – szappan-, szappanos - Wersja 01 01 2017. mydlarnia [daw. drogeria] – (fabryka) szappangyár, szappanfőző üzem; (drogeria) szappanüzlet, szappankereskedés, drogéria mydlarski, -a, -ie – szappanmydlarstwo [daw. produkcja mydła] – szappangyártás mydlarz [Mydlarze wspominani są już w Płocku w wieku XIV. W Nowym Sączu miał mydlarnię niejaki Maciej w r. 1490. W XVI w. znajdujemy setki wzmianek o mydlarzach i mydlarniach w Polsce.], mydlarka – szappanfőző, szappankereskedő (ffi/nő) mydlenie – szappanozás, beszappanozás mydlenie oczu – (átv.) porhinzés, szemfényvesztés mydlić [nacierać coś mydłem zmoczonym w wodzie] – szappanozni, beszappanozni, szappannal mosni; (átv.) ködösíteni mydlić coś – szappanozni vmit mydlić komu oczy – (átv.) port hinteni vkinek a szemébe; szédelegni, szélhámoskodni mydlić się [1. mydlić samego siebie; 2. o mydle: rozpuszczać się, tworząc obfitą pianę] – (szappan) habozni (habzik) mydliny, -a, -e [woda z rozpuszczonym mydłem lub jakimś środkiem piorącym; też: piana mydlana tworząca się na powierzchni takiej wody] – szappanlé, szappanos víz mydlica – szappangyökér Mydlnica lekarska (Saponaria officinalis L.) [1. gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny goździkowatych. Naturalny obszar jej występowania to Europa, Azja i Afryka Północna, ale roślina rozprzestrzeniła sie także w innych rejonach świata. W Polsce jest pospolita na niżu, jest też uprawiana. 2. mydlnik, mydłownik, mydlik, psie goździki jest rośliną trwałą, podobno spokrewnioną z goździkiem. Występuje na miedzach, przydrożach, nieużytkach, nad potokami i w zaroślach na obrzeżach lasów, często w poblizu zabudowań. Bywa również uprawiana na skalę przemysłową. Kwiaty mydlnicy mają barwę białą lub różową, aich silny zapach przypomina zapach migdałów. Mydlnica jest łatwa do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia rozpoznania. Przełamany korzeń, zmoczony i potarty, pieni się i mydli, stąd też pochodzi nazwa rośliny. Ze wzgłedu na silne działanie fitomedyczne dla nas królków stanowi bardzo poważne zagrożenie.] – orvosi szappanfű (Saponaria officinalis) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a Szegfűvirágúak (Caryophyllales) rendjéhez, ezen belül a Szegfűfélék (Caryophyllaceae) családjához tartozó faj] 3809 mydłek [człowiek niepoważny, nie zasługujący na szacunek; chłystek] – agyafúrt, furfangos, minden hájjal megkent ember (csibész, csirkefogó) mydło [sole metali alkalicznych, głównie sodu, magnezu, litu, potasu i kwasów tłuszczowych ] – szappan (vmely zsírsavnak fémsója: pl. kálium és nátrium fém zsírsavsói); (dominóban) fehér mydło dla dzieci – babaszappan mydło do golenia – borotvaszappan mydło do prania – mosószappan mydło dziegciowe – kátrányszappan mydło glicerynowe – glicerinszappan mydło kamforowe – kámforos szappan mydło lawendowe – levendula (illatú) szappan mydło naftenowe – nafténszappan mydło toaletowe – toalettszappan; mosdószappan, pipereszappan mydło się pieni – a szappan habzik mydło w płynie – folyékony szappan Mydłodrzew (Quillaja Saponaria) [bot. → kwilaja] – szappankéregfa (Quillaja saponaria), Panamakéreg, (Quillaja saponaria MoL.) Mydoom (rodzina robaków pod wspólną nazwą Worm.Mydoom) [1. złośliwe oprogramowanie znane głównie z powodu ataków DDoS z 1 lutego 2004 na serwery firmy SCO i 3 lutego 2004 na serwery Microsoftu. Szkodnik rozprzestrzeniał się pod postacią załącznika w wiadomościach e-mailowych. Tytuły i treść tych wiadomości były zróżnicowane, jednak wszystkie zawierały zachętę do otwarcia załącznika, więc mimo ich powtarzania się robak zyskiwał kolejne ofiary. Choć - Wersja 01 01 2017. szkodnik prawdopodobnie powstał na początku 2004 r., do dziś jest często spotykany. Jedną z przyczyn tego jest wirus nadgorliwego administratora, czyli zwroty do sfałszowanego przez robaka nadawcy. Istnieją różne programy, które pomagają się go pozbyć, ale nie likwidują one wszystkich mutacji robaka i ciężko się przed nim uchronić. – 2. robak znany pod nazwą Worm.Mydoom. 1 lutego 2004 roku dokonał ataku DDoS na serwery firmy SCO Group, a 3 lutego na serwery Microsoftu.] – MyDoom v. W32.MyDoom@mm, watson postmortem debugger, Novarg, Mimail.R vagy Shimgapi [egy számítógép vírus mely a Microsoft Windows rendszereket fertőzi meg. Először 2004 Január 26-án látták, és gyorsan kiérdemelte a "valaha leggyorsabban terjedő e-mail féreg" jelzőt, megdöntve a Sobig féreg előző rekordjait. A Mydoom az e-mail spammerek egyik eszköze, hogy kéretlen leveleket küldjenek a fertőzött számítógépeken keresztül. A féreg kódjában a következő szöveg található: "andy; I'm just doing my job, nothing personal, sorry," (andy, én csak a munkámat végzem, semmi személyes, bocsánat.) Az üzenet alapján valószínűsíthető, hogy a féreg készítőjének fizettek, hogy megírja a MyDoom-ot. Néhány adatbiztonsággal foglalkozó cég ugyan közzétette a feltevéseit, miszerint a férget valószínűleg egy orosz származású profi programozó írta, de a valódi megalkotója mai napig ismeretlen.] mydriasis (z łac.) [objaw określający nadmierne, nieadekwatne do oświetlenia, rozszerzenie źrenicy, np. w wyniku choroby lub działania leków. Przeciwnym objawem jest miosis] – midriazis; a szembogár (pupilla) természetes v. művi úton (vizsgálati célból) való kitágulása myelitis [poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego] – (gör.) myelitis; (orv.) gerincvelő-gyulladás myjka [1. rękawica z szorstkiego materiału służąca do mycia się; 2. przedmiot lub urządzenie służące do mycia czegoś] – vminek lemosásához használt szivacs, rongy, mosdókesztyű, mosdókendő [auto-myjka: autó lemosó szivacs] myjka do masażu – masszázskesztyű myjnia [pomieszczenie, w którym znajdują się urządzenia do mycia samochodów, wagonów, pojemników itp.; też: takie urządzenie] – mosóberendezés, -mosó myjnia opakowań szklanych – üvegmosó berendezés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3810 myjnia samochodu; myjnia samochodowa – autómosó myko-; myco- [grzybkowy] – myco-; gomba(szóösszetételben) Myko-heterotrofy (skrót MHP od ang. mycoheterotrophic plants) [dawniej rośliny saprofityczne – rośliny, które część lub wszystkie substancje pokarmowe pobierają z grzybów, na których pasożytują. Rośliny te zwykle nie przeprowadzają fotosyntezy i nie mają barwników fotosyntetycznych.] – (ang.) myco-heterotrophic plants; klorofill-mentes, ún. miko-heterotróf növények mykwa [1. (Mykłe) (hebr. )מווקהW judaizmie zbiornik z bieżącą wodą (niekiedy basen) do ablucji oraz mycia naczyń skalanych nieczystością rytualną. Od średniowiecza łączona była z łaźnią, również określaną tym tytułem. 2. hebr. mikwā 'jw.' łaźnia rytualna u Żydów. ] – zsidó rituális fürdő, (tréf.) fürdés, mosdás mylenie – tévedés mylenie kierunków – irányok tévedése; irányvesztés, eltévedés mylić [1. popełniać błędy w czymś, źle coś rozumieć; 2. brać jedną rzecz za drugą, jedną osobę za drugą; 3. wprowadzać w błąd; 4. powodować, że ktoś popełnia błąd w tym, co robi] – megtéveszteni, félrevezetni, becsapni; ámítani, áltatni, rászedni mylić szyki – meghiúsítani vkinek a terveit mylić się [1. popełniać błąd, wykonując coś; 2. nie mieć racji, odnosić mylne wrażenie] – tévedni, megtévedni; hibázni; eltéveszteni mylić się w czym – téveszteni, tévedni (vmiben); melléfogni mylisz się – tévedsz - Wersja 01 01 2017. Mylitta, Mulitta – Mylitta [Mulitta, a babyloniaiassyriai vallásnak főfő istenasszonya; a kit hivei azzal ünnepeltek, hogy testüket a szabad szerelemben árúba bocsátották. Hdt. 1, 131. Istenasszonya volt a termékenységnek, nemzésnek és szülésnek; azért valószinűleg azonos Baaltisszal, vagy Ascherával és ellentéte Istarnak, a háború és rombolás istenasszonyának, a kivel azonban alakja az említett különbségek daczára lassankint annyira összefolyt, hogy M. azontúl felváltva nyujtott áldást és örömet, halált és enyészetet. Különösen halakat és galambokat áldoztak neki, továbbá neki volt szentelve az égi csillagzatok közül Venus is, kivel (Aphroditéval) a Kelettől áthatott hellenek azonosnak is tartották.] mylka, melka [zupa mleczna z mąką (ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego] lisztes tejleves mylnie – tévesen, hibásan, helytelenül mylnie co sobie tłumaczyć – helytelenül értelmez magának vmit mylnie zrozumieć – helytelenül értelmezni mylny, -a, -e [błędny, niezgodny z rzeczywistością] – téves; (wadliwy) hibás, helytelen mylne połączenie – téves kapcsolás mylne pojęcie – hamis fogalom, téves nézet mylne tłumaczenie – helytelen fordítás Myrica cerifera L. – Viaszbogyó, Viaszcserje (Myrica cerifera L.) Myrmekofile (gr. mýrmēx – mrówka, philéō – lubię) [zwierzęta stale lub przejściowo żyjące w gnieździe mrówek lub termitów jako korzystające z pokarmu mrówek pasożyty, drapieżcy zjadający mrówki i ich larwy lub jako symbionty] 'hangyakedvelő', mirmekofil állatok Myrra, Mirra, Mira [jest to gumożywica o silnym zapachu, używana do wyrobu kadzideł. Wydobywana z kory balsamowca, krzewu rosnącego w Arabii i wschodniej Afryce.] – mirha (az arab murr, „keserű” szóból) [keser ízű, balzsamos illatú, sárgás-vörösesbarna mézgás gyanta; a balzsamfafélék (Burseraceae) családjának mirhafa (Commiphora) nemzetségéhez tartozó, apró, tüskés, virágzó fafajokból nyerik. Két legfontosabb fajtája a herabol és a bisabol; az előbbit az Etiópiában, Arábiában és Szomáliában elterjedt C. myrrha fából nyerik, az utóbbit pedig a hasonló külsejű, arábiai C. erythraea fajból. A mirhafák száraz, sziklás hegyoldalakon 3 m magasra nőnek meg. A mirhát az ókorban nagy becsben tartották, a Közel-Keleten és a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3811 Földközi-tenger mentén drága füstölőszerek, illatszerek és kozmetikumok egyik összetevőjeként, továbbá külsőleg használatos gyógyírokban és a balzsamozásban használták. A középkori Európában is ritka és értékes anyagnak számított, ma már azonban csekély értékkel bír. Főként fogkrémek, illatszerek, tonikok adalékanyagaként, ill. gyógyszerekben használják. Gyönge fertőtlenítő, vérzéscsillapító és szélhajtó tulajdonsága miatt a gyógyászatban szélhajtóként, valamint fogínybetegségeket és szájsebeket gyógyító szájápoló oldatokban alkalmazzák. Olaja némely nehéz illatú parfümök egyik alapanyaga. A mirha a fa kérgének gyantajárataiban képződik, és a sebzések helyén kifolyva, a levegővel való érintkezéskor lassan szemcsékké és „könny”nek nevezett, szabálytalan darabkákká áll össze; ezeket gyűjtik aztán össze a fákról.] mysi, -ia, -ie [dotyczący myszy] – egérmysia dziura – egérlyuk mysikról, mysikrólik (Regulus regulus (L., 1758)) [mały ptak z rodziny pokrzewkowatych, występujący nieomal w całej Europie (na południu rzadziej) i w Azji Mniejszej. Izolowane populacje w Azji Północnej oraz w Ameryce Północnej.] – I. Sárgafejű királyka (Regulus regulus (L., 1758); II. (wole oczko) ökörszem (Troglodytes troglodytes) Myspa, Mispa, także Masfa (wieża obserwacyjna) [1. Miejsce, na którym Jakub i Laban zawarli przymierze; na wschód od Jordanu w Gilead. 2. Kraina zamieszkana przez Hewejczyków, Chiwwitów, sprzymierzonych królów północy. 3. Nizina, do której Jozue ścigał królów północy. 4. Miasto na nizinie judzkiej.] – MISPA (őrtorony, hegycsúcs; őrség, őrhegy) [1. A héber nyelv általánosan elterjedt szava az "őrség"-re (2Krón 20,24; Ézs 21,8). 2. Kőrakás, amelyet Jákób a Lábánnal kötött szövetsége jeléül emelt; itt mondták el a "Mispa-áldást" (1Móz 31,4449). Valószínűleg erről a helyről van szó a Bír 10,17-ben és a 11,29-ben ("Gileád Mispe"). 3. Vidék, ill, völgy a Hermon tövében (Józs 11,3.8). 4. Lásd: MICPE (3).] - Wersja 01 01 2017. MySQL [wolnodostępny system zarządzania relacyjnymi bazami danych. MySQL rozwijany jest przez firmę Oracle. Wcześniej przez większość czasu jego tworzeniem zajmowała się szwedzka firma MySQL AB. MySQL AB została kupiona 16 stycznia 2008 roku przez Sun Microsystems, a ten 27 stycznia 2010 roku przez Oracle. W międzyczasie Monty Widenius (współtwórca MySQL) stworzył MariaDB - forka (alternatywną wersję) opartego na licencji GPL. MariaDB jest oparta na tym samym kodzie bazowym co MySQL i dąży do utrzymania kompatybilności z jej poprzednimi wersjami.] – MySQL [egy többfelhasználós, többszálú, SQL-alapú relációs adatbáziskezelő szerver. A szoftver eredeti fejlesztője a svéd MySQL AB cég, amely kettős licenceléssel tette elérhetővé a MySQL-t; választható módon vagy a GPL, vagy egy kereskedelmi licenc érvényes a felhasználásra. 2008 januárjában a Sun felvásárolta 800 millió dollárért a céget. 2010. január 27-én a Sunt felvásárolta az Oracle Corporation, így a MySQL is Oracle tulajdonba került. A MySQL az egyik legelterjedtebb adatbázis-kezelő, aminek egyik oka lehet, hogy a teljesen nyílt forráskódú LAMP (Linux–Apache– MySQL–PHP) összeállítás részeként költséghatékony és egyszerűen beállítható megoldást ad dinamikus webhelyek szolgáltatására.] mysz [I niewielki gryzoń o szarym lub brunatnym ubarwieniu, spiczastym pyszczku i cienkiem ogonie, gnieżdżący się w pobliżu osiedli ludzkich; II urządzenie elektroniczne połączone z komputerem, umożliwiające ruch kursora na ekranie monitora bez posługiwania się klawiaturą] – egér Egérfélék (Muridae) az emlősök (Mammalia) osztályába a rágcsálók (Rodentia) rendjébe tartozó család. A családba az alábbi alcsaládok tartoznak: Pocokformák (Arvicolinae) – 144 faj Calomyscinae Hörcsögformák (Cricetinae) – 18 faj Betűfogú-formák (Sigmodontinae) Madagaszkáriegér-formák (Nesomyinae) 14 faj Hörcsögpatkányformák (Cricetomyinae) Kúszóegérformák (Dendromurinae) Mystromyinae Petromyscina Versenyegérformák (Gerbillinae) Sörényespatkány-formák (Lophiomyinae) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Egérformák (Murinae) - egérformák vagy egerek (Murinae) az emlősök (Mammalia) osztályába a rágcsálók (Rodentia) rendjébe az egérfélék (Muridae) családjába tartozó alcsalád. Deomyinae Szélesfülűegér-formák (Otomyinae) Tüskéspeleformák (Platacanthomyinae) Földikutyaformák (Spalacinae) – 8 faj Gyökérrágóformák (Rhizomyinae) – 15 faj Myospalacinae – 7 faj 3812 mysz domowa (Mus musculus) [gryzoń z rodziny myszowatych, jest gatunkiem synantropijnym, który prawdopodobnie pochodzi od myszy zamieszkującej stepy i tereny półpustynne od północnej Afryki, poprzez południowo-wschodnią część Europy aż po Wyspy Japońskie.] – háziegér (Mus musculus) Mysz polna (Apodemus agrarius) [gatunek niewielkiego gryzonia z rodziny myszowatych, przedstawiciel rodzaju Apodemus, do którego zaliczają się także inne pospolite europejskie gryzonie, jak mysz zaroślowa i mysz leśna. Mysz polna zamieszkuje lasy i stepy Europy Wschodniej i dużą część palearktycznej Azji.] – mezei egér; pirókegér v. pirók erdeiegér (Apodemus agrarius) [az emlősök (Mammalia) osztályába, a rágcsálók (Rodentia) rendjébe és az egérfélék (Muridae) családjába tartozó faj] mysz komputerowa; mysz (z ang. mouse) [urządzenie wskazujące używane podczas pracy z interfejsem graficznym systemu komputerowego. Została wynaleziona przez Douglasa Engelbarta w 1964 r.] – számítógép egér v. számítógépes egér (röviden egér, angolul computer mouse) – görgető [1. kézi mutatóeszköz számítógépekhez, egy kis, kézhezálló tárgy egy vagy több gombbal. Az egér belsejében található érzékelő felismeri és továbbítja a számítógép felé az egér mozgását egy sima felületen. Az egér mozgatása többnyire a monitor képernyőjén megjelenő egérmutató (általában nyíl, ritkábban szálkereszt formájú grafikus elem) helyzetét befolyásolja. Az egér gombjainak használatát kattintásnak - Wersja 01 01 2017. (click) nevezik. Az egér a billentyűzet mellett az egyik legfontosabb beviteli eszköz. Többféle típusa van: mechanikus, görgős, hanyattegér, infra vagy optikai, és lézertechnikával működő. Az egér név onnan ered, hogy az első ilyen eszközök alakja a zsinórral együtt emlékeztetett az egér nevű rágcsálóra. 2. két koordináta mentén görgethető, a képer- nyő bármely pontjára irányítható grafikus jelző, mai számítógépek egyik korszerű bemenete; a gép soros illesztési pontjén keresztül csatlakoztatott adatbeviteli eszköz grafikus kezelésű programok működtetésére, amennyiben kis nyilat futtat a képernyő kívánt pontjára, majd egyszerű billentyűkattintással elindítja az alatta ábrázolt műveletet; 'egér' nélkül a számítógép futóját x-y irányba mozgató billentyűket kellene a parancsok indításához használni, ennél a görgetés és egérkattintás sokkal egyszerübb; az 'egérnek' van vezetékes és vezetéknélküli (infravörös vagy rációfrakvenciás), sőt egy optikai érzékelővel ellátott változata is; pontos irányításához megfelelő felületű egéralátét (mouse pad) szükséges; hordozható gépeknél egy beépített, hátára fordított egér, vagy "görgetőgomb" használható; újabban érintésre érzékeny mezők veszik át a kevésbé felhasználóbarát görgetőgombok szerepét] „mysz mechaniczna” – (számítógép) mechanikus egér „mysz optyczna” – (számítógép) optikai egér myszaty, -a, -e – egérszürke, egérszerű myszaty koń – egérfakó (ló) Myszaty — o maści konia; szary, popielaty. „Sto myszatych koni nie uczyni jednego, jedynego siwka” (Maksymy proza: O przyrodoznawstwie Goethego). myszka [1. mała mysz; 2. pot. kobieta skromna, cicha; 3. daw. specyficzny zapach starego wina; 4. pot. znamię na ciele człowieka; 5. urządzenie elektroniczne połączone z komputerem; mysz] – kisegér, egérke; (plama na ciele) anyajegy; (számítógép) egér myszkować [zaglądać do różnych miejsc, zwykle szukając czegoś] – (átv.) kémlelni, szimatolni myszołów v. myszołów zwyczajny (Buteo buteo) [duży ptak drapieżny z rodziny Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia jastrzębiowatych, zamieszkujący Europę i Azję. W Polsce średnio liczny ptak lęgowy, stosunkowo najbardziej rozpowszechniony spośród wszystkich ptaków drapieżnych.] – egerészöly (Mo.-on az egyik leggyakoribb ragadozó madár) 3813 Rozmieszczenie w zależności od podgatunku: Buteo buteo buteo - Europa Środkowa i Wschodnia, w tym Polska Buteo buteo japonicus - Azja Wschodnia Buteo buteo menetriesi - Kaukaz myszołów wschodni (B. buteo vulpinus syn. B. vulpinus) - Europa Wschodnia i Azja. W Polsce dawniej sporadycznie gniazdował, obecnie zalatuje. Buteo buteo bannermani - Afryka Zachodnia Buteo buteo toyoshimai - wyspy Ogasawara (Japonia) Buteo buteo oshiroi - wyspy Daito (Japonia) - Wersja 01 01 2017. Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego i Czarnego, lecz został rozprzestrzeniony w inne regiony jako roślina ogrodowa.] – szúrós csodabogyó (Ruscus aculeatus) [a spárgafélék (Asparagaceae) családjába tartozó védett növény. Egyéb elnevezései: egértövis, spárgatövis, vadpuszpáng.] Buteo buteo buteo Myszołów włochaty (Buteo lagopus) – gatyás ölyv [valódi cirkumpoláris elterjedésű faj, vagyis egy szélességi sávban a világon mindenhol megtalálható Duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych, zamieszkujący w zależności od podgatunku: B. lagopus lagopus - północna Europa; w Polsce nieliczny ptak przelotny i zimujący B. lagopus sanctijohannis - połnocna część Ameryki Północnej i Grenlandia B. lagopus kamtschatkensis - Kamczatka i wschodnia Syberia B. lagopus menzbieri - północna Azja Myszopłoch kolczasty, ruszczyk kolczasty (Ruscus aculeatus L.) [gatunek zimotrwałej rośliny z rodziny szparagowatych (Asparagaceae), w niektórych systemach w myszopłochowatych (Ruscaceae). myszy harcują, jako kota nie czują – ha nincs otthon a macska, cincognak az egerek myszy tańcują, gdy kota nie czują – (közm.) amikor nincs otthon a macska, táncolnak az egerek; nincs otthon a macska, cincognak az egerek myś liwska – vadászrepülőszázad myśl [1. wytwór pracy umysłu; 2. pomysł, zamiar, chęć; 3. pogląd, idea lub koncepcja; 4. jest czynnością, a słowo jest wyjawieniem tego, co myśl przygotowała. Myśli są złe i dobre, całkiem podobne do ludzi, z którymi mamy do czynienia. Ze złym człowiekiem nie powinniśmy mieć towarzystwa, nawet nie powinniśmy go wpuszczać do mieszkania naszego i podobnie musimy postępować z myślami naszymi. Ludzie mogą niekiedy znać myśli drugich. Myśli Boga są inne niż myśli ludzi. Jezus wiedział, co ludzie myślą.] – gondolat, eszme, gondolkozás, ötlet myśl (psychologia) - proces psychologiczny myśl (filozofia) - idee filozoficzne myślicieli myśl (pedagogika) - pedagogiczne podejścia do wychowania myśl (ideologia) - idee ideologiczne Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3814 myśl komu strzela do głowy – eszébe villan egy gondolat myśl komu zaświtała w głowie – egy gondolat derengett fel az agyában myśl ku czemu zwrócić – vmi felé fordítja a gondolatait myśl natrętna – kényszeképzet; rögeszme myśl oblec w słowa – a gondolatot szavakba önteni myśl podstawowa – alapeszme, alapgondolat myśl postępowa – haladó gondolat, haladó gondolkodásmód myśl powracająca [idée fixe; natrętna myśl] – (idea fiks) kényszeképzet; rögeszme myśl pozioma – lapos v. alpári gondolat myśl praktyczna – megvalósítható gondolat myśl przewodnia – vezető gondolat, vezéreszme, alapgondolat, eszmei mondanivaló myśl refleksyjny – reflexív szellem myśl świta mi w głowie – egy gondolat motoszkál a fejemben myśl tematowa – tárgyi nézet myśl ukryta – rejtett gondolat, hátsó gondolat myśl zbawienna – megváltó gondolat myśli cisną się do głowy – különféle gondolatok tódulnak az agyába (fejébe); egymást űzik a gondolatai myśli go nachodzą – a gondolatok nem hagyják nyugton myśli kłębią się w głowie – a gondolatok kavarognak a fejében myśli nie domówione – ki nem mondott gondolat myślałby kto, że… - valaki azt hihetné, hogy...; ki gondolná, hogy… myślałem sobie – gondoltam magamban myślałem (myślałam), że będzie lepszy – azt hittem, hogy jobb (lesz) myślący, -a, -e [1. mający zdolność myślenia; 2. taki, który samodzielnie myśli, analizuje i zastanawia się nad tym, co robi; 3. świadczący o czyjejś inteligencji, skłonności do zastanawiania się] – gondolkodó, gondolkozó, elmélkedő, komoly myśleć (myśli) [1. uświadamiać sobie coś i skupiać na tym uwagę, usiłować coś zrozumieć lub rozwiązać; 2. sądzić, przypuszczać, mniemać; 3. pamiętać o czymś, o kimś; 4. nosić się z jakimś zamiarem, chcieć coś zrobić] – gondolni, gondolkodni, gondolkozni, vélni, vélekedni, tartani myślę jednak, że… – gondolom azonban, hogy… myślę, więc jestem [Cogito ergo sum – "myślę, więc jestem". Zdanie, które stanowi - Wersja 01 01 2017. podstawę filozofii Kartezjusza] – gondolkodom, tehát vagyok myślę, że ciekawa jest ta muzyka – gondolom (úgy vélem), hogy érdekes ez a zene myślę, że dobrze robisz – azt hiszem, hogy jól teszed v. jól csinálod myślę, że pogoda dopisze podczas twojej wizyty u mnie – gondolom, hogy az idő kedvez a nálam való látogatásod idején myślę, że przyjadę trzeciego lub czwartego maja – úgy gondolom, hogy május harmadikán vagy negyedikén érkezem myślę, że tak – azt hiszem, igen myślę, że tu, w Polsce nauczę się języka polskiego szybko i bardzo dobrze – gondolom, hogy itt, Lengyelországban gyorsan, és nagyon jól megtanulom a lengyel nyelvet myśli tylko o żarciu – csak a zabáláson jár az esze myśleć analitycznie – elemző módon gondolkodni myśleć nad czym – gondolkodni v. gondolkozni v. elmélkedni vmin myśleć o czymś – gondolni v. vélekedni vmire myśleć o czym naprawdę – komolyan foglalkozni v. gondolni vmire myśleć o czymś innym – máshol jár az esze myśleć o kim/czym (myślę, myślisz) – gondolkodni vkiről/vmiről; gondolni (vkire/vmire) myśleć o niebieskich migdałach – (átv.) fellegekben járni, álmodozni, ábrándozni; álmodni, gondolni; ábrándokat kergetni myśleć o sobie – magára v. önmagára gondol myśleć w kółko o tym samym – egy dolog körül forognak a gondolatai myśleć z natężeniem – erősen gondokodni myślenie [myślenie lub rozumowanie to złożony ciągły proces zachodzący w mózgu, polegający na asocjacjach i wnioskowaniu i operujący elementami ludzkiej pamięci jak symbole/pojęcia/frazy lub obrazy i dźwięki. Myślenie może być też realizowanie sztucznie np. u robota.] – gondolkodás, gondolkozás myślenie abstrakcyjne [myślenie za pomocą pojęć abstrakcyjnych] – absztrakt v. elvont gondolkodás myślenie abstrakcyjno-ogólne – absztraktáltalános gondolkodás myślenie autystyczne (autistic thinking). [Osobisty, idiosynkratyczny proces obejmujący fantazję, marzenie na jawie, reakcje nieświadome i idee nie poddające się sprawdzianowi rzeczywistości zewnętrznej.] – autisztikus gondolkodás [autistic thinking] [Az asszociatív gondolkodás egyik formája, amelyet inkább Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3815 a személy szükségletei és vágyai irányítanak, mint a valóság; vágyteli gondolkodás.] myślenie ekologiczne – ökológiai gondolkodásmód myślenie magiczne [przekonanie, że można wpływać na fakty samym tylko myśleniem o nich] – mágikus gondolkodás [Ifj. Dr. Phillips Stevens antropológus szerint a mágikus gondolkodás olyan jelenségek összefoglaló neve, mint például az a hit, hogy minden dolog valamiféle fizikai és szellemi kapcsolatot is meghaladó összeköttetésben áll egymással. A mágikus gondolkodás különleges erőt és hatalmat tulajdonít sok szimbólumnak tartott dolognak. ] myślenie pozytywne [optymistyczne nastawienie do problemów, które trzeba rozwiązać, wiara we własne możliwości] – pozitív gondolkodás myśliciel [człowiek dążący do poznania i rozumienia rzeczywistości, poszukujący prawdy o życiu, ludziach i świ], myślicielka – gondolkozó, gondolkodó, bölcselő (ffi/nő) [„Eisenstein - artysta myśliciel”: Eisenstein a gondolkodó művész] myślicielski, -a, -ie – gondolkozási, gondolkodó myśliczek, amazonka (niem. Amazone, franc. amazone, "kobieta-jeździec") [1. Rycerski charakter narodu był powodem, że wiele Polek miało zamiłowanie do jazdy konnej i myśliwstwa. Miały też rodzaj sukni polowej czyli amazonki zwanej myśliczkiem, który bywał nieraz aksamitny. 2. ubiór kobiecy do konnej jazdy, używany gł. na polowaniach. Wprowadzony w XVII w. we francuskiej modzie dworskiej, rozpowszechniony w XIX w., składał się z góry wzorowanej na stroju męskim i długiej, szerokiej spódnicy oraz kapelusza, o formach zgodnych z aktualną modą.] – női lovaglóruha Kobieta w stroju amazonki - Wersja 01 01 2017. myślić – gondolni myślistwo – vadászat, vadászás myśliwi jadą na ostrzał wiłków – a vadászok elmentek, hogy elriasszák a farkasokat myśliwiec a. samolot myśliwski [samolot bojowy, przeznaczony przede wszystkim do zwalczania innych statków powietrznych i uzyskania przewagi powietrznej. Tym się różni od bombowców które służą do atakowania celów naziemnych, głównie przy użyciu bomb. Myśliwce są (z założenia) względnie małe, szybkie i bardzo zwrotne.] – (człowiek) vadász; (lotn) vadászrepülő; vadászrepülőgép, vadászgép myśliwiec bombardujący – vadászbombázó repülőgép myśliwski, -a, -ie – vadász myśliwska kara [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Tak zwano karę wymierzaną na myśliwym, który przeciw zwyczajom łowieckim lub językowi myśliwskiemu wykroczył. Przestępcę kładziono na ubitym jeleniu, dziku lub koźle i wymierzano mu trzy płazy kordelasem. Przy pierwszym wołano: Ho ho! to dla Pana, który był najstarszy z przytomnych; przy drugim: Ho ho! to dla orszaku myśliwych; przy trzecim: Ho ho! to dla szlachetnego prawa łowieckiego. Podczas tego obrzędu wszyscy myśliwi, stojąc w koło, powinni byli prawą ręką dobyć kordelasa na kilka cali z pochwy na znak gotowości obrony praw i zwyczajów myśliwskich. Wesołemu a odwiecznemu zwyczajowi powyższemu zawdzięczać należy, że język i zwyczaje łowieckie przechowały się z dawnych czasów do wieku XIX.] – „vadász ítélet” myśliwski czyli łowiecki język [Jak rolnik, rybak, flis, bartnik tworzyli i ubogacali z przeciągiem wieków język, wyrazy i wyrażenia, któremi wyłącznie się rozumieli, tak i łowcy byli w tej samej potrzebie wytworzenia własnego języka. Starzy myśliwi karali „sworami” młodych fryców, którzy, nie włożeni w tę mowę, używać jej nie umieli. Dobry myśliwy po kilku wyrazach zaraz poznał, czy ma Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia sprawę z frycem, czy ze starym ćwikiem, t. j. łowcem doświadczonym. Łowiecki nasz język jest w Słowiańszczyźnie najbogatszym w wyrazy, wyrażenia i różne subtelności zawodowe.] – vadásznyelv [a szakmai kifejezéseknek és az az együttese és értelmezése, amit a vadászok, illetve a vadászattal és vadgazdálkodással foglalkozók egymás között használnak és rendszerint azonosan értelmeznek. A vadászati szaknyelv hosszú fejlődés eredménye és számos tekintetben a kívülállók számára akár érthetetlen is lehet] 3816 myśliwy, -a, -e – vadász [psy myśliwe: vadászkutyák] myśliwy [ten, kto poluje na dzikie zwierzęta] – vadász myśliwy zmierzył do ptaka – a vadász célba vette a madarat myślnik [znak interpunkcyjny w postaci poziomej kreski (–), którego używa się m.in. zamiast domyślnego członu zdania, do wyodrębnienia wtrącenia oraz na początku każdej wypowiedzi w dialogach] – gondolatjel (domyślnik, pauza) myślowo – gondolatban; elvontan myślowy, -a, -e – gondolati, szellemi myto [1. w dawnej Polsce: opłata za przejazd przez most, groblę, rogatkę itp.; też: opłata pobierana od kupców za przewóz towarów; 2. to opłata pobierana za przejazd drogą, autostradą, mostem, tunelem itp. Może być pobierana jako podatek centralny bądź lokalny, lub też przez prywatnego właściciela obiektu. Początkowo, w średniowieczu, opłata ta pobierana była za przewożone towary w specjalnie do tego celu ustawianych na szlakach handlowych komorach celnych. Na przełomie XIV-XV w. myto oddzielono od cła i wówczas myto przybrało postać opłaty za usługę, przeprawę, przejazd czy przewóz. 3. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) Wyraz ten uważa Brückner za przyjęty bardzo dawno do mowy polskiej od średniowiecznych kupców gockich. Znaczył on to samo prawie, co cło, ale gdy cło miało znaczenie przeważnie opłaty skarbowej od towarów, to myto płaciło się za usługę ludzką, za przewozy, promy, mosty, groble i t. d. Mytnicą, celnicą i celbudą nazywano mały budynek na - Wersja 01 01 2017. brzegu rzeki spławnej, przy gościńcu lub moście, gdzie mytnicy, celnicy myta i cła pobierali. Szlachta, spławiająca rzekami zboża i inne towary ze swego własnego urodzaju, a nie skupowane, żadnemi mytami i cłami od nikogo angarjowani być nie mają. (Vol. leg. II, f. 1222). Prawo z r. 1569 postanowiło, iż celnicy, mytnicy i żupnicy mają być dobrze osiedli (t. j. posiadacze nieruchomości) i chrześcijanie. Żydzi myt dzierżawić nie mogli. Instruktarze, ogłaszające wysokość myta, drukowane już były w r. 1531, a w r. 1616 postanowiono, że instruktarz zawieszony być ma przy komorze i że nikt myta płacić nie powinien, aż mu instruktarz pokazany będzie; a któryby celnik nad instruktarz więcej wyciągać ważył się, winę 500 grzywien ma zapłacić. W XVII w. myto prywatne za przejechanie dróg na bagnach, mostów, grobel, zatwierdzone było zwykle po groszu od konia furmańskiego.] – hídvám, autósztráda díj Myzael, Miszael (kto jest tym, kim Bóg jest) [1. Syn Husjela, Uzzjela. 2. Izraelita (Żyd), który stał koło Ezdrasza podczas czytania Księgi Zakonu. 3. Towarzysz Daniela, którego imię zamieniono na Meszach.] – MISÁEL (Isten kihúz, megtisztít.) [1. Mózes és Áron unokafivére (2Móz 6,22; 3Móz 10,4). 2. Az egyik férfi, aki a törvény felolvasásakor Ezsdrás mellett állt (Neh 8,4).] mżawka [opad atmosferyczny w postaci gęsto padających drobnych kropelek wody o średnicy poniżej 0,5 mm i szybkości spadania od 0,10 cm/s do 20 cm/s, pochodzących często z niskich chmur warstwowych, chmur stratocumulus (zazwyczaj w postaci virgi) lub z cumulusów pasatowych] – szemergés, csendes eső; szitálás mżący, -a, -e – szitáló, permetező mżący deszcz – szitáló eső mywódcy liberalni – liberális vezérek MW [symbol jednostki mocy megawat] – megawatt (jele: MW) mżyć [1. o deszczu: padać gęsto drobniutkimi kropelkami; 2. świecić słabym światłem] – elaltatni; (eső) szemeregni, szemerkélni, szitálni, permetezni, cseperegni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone