Żbik - Natura 2000

Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ssaki
1363
Felis silvestris
(Schreber, 1775)
˚bik
ssaki, drapie˝ne, kotowate
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
400
˚bik (Felis silvestris) jest przedstawicielem kotowatych (Felidae). Jest gatunkiem o stosunkowo szerokim, jednak rozcz∏onkowanym zasi´gu wyst´powania, obejmujàcym Europ´ (Szkocja, Pó∏wysep Iberyjski, Êrodkowa Francja i Niemcy, Europa Ârodkowa, Pó∏wysep Apeniƒski, Sardynia i Sycylia), Azj´ Mniejszà i Kaukaz po pó∏nocno-zachodnie Chiny
i Êrodkowe Indie, oraz pó∏nocnà Afryk´. Wed∏ug wspó∏czesnej systematyki wyró˝niane sà trzy grupy w obr´bie gatunku: ˝bik europejski (grupa silvestris), ˝bik azjatycki (grupa
ornata), ˝bik afrykaƒski (grupa lybica).
Cia∏o: ˚bik przypomina burego kota domowego, jest jednak od niego dwa razy wi´kszy i masywniej zbudowany.
D∏ugoÊç doros∏ego osobnika wynosi 440–640 mm u samic,
520–670 mm u samców, d∏ugoÊç ogona wynosi
250–320 mm u samic, 260–350 mm u samców, d∏ugoÊç
tylnej ∏apy 115–140 mm u samic, 120–150 mm u samców.
Masa cia∏a: doros∏ych samców 6–10 kg, a samic 4–6 kg.
M∏ode w chwili narodzenia wa˝à oko∏o 135 g (65–163 g).
Dymorfizm p∏ciowy wyraêny, samce wi´ksze od samic.
SierÊç g´sta i jedwabista (5000–24 000 w∏osów na cm2),
d∏u˝sza ni˝ u kotów domowych. SierÊç koloru buro˝ó∏te-
go do ciemnoszarego, z kilkoma charakterystycznymi
cechami: ciemne, niezbyt wyraêne pr´gi na bokach cia∏a, ∏apach i ogonie; ciemna wyraêna pr´ga wzd∏u˝
grzbietu cia∏a, koƒczàca si´ u nasady ogona; najcz´Êciej
ciemno ubarwiona spodnia strona ∏ap; strona brzuszna
cia∏a jaÊniej ubarwiona; mo˝e si´ zdarzyç jaÊniej ubarwiony podbródek.
Ogon stosunkowo krótki, bardzo puszysty, z ciemnymi
pierÊcieniami i ciemnà koƒcówkà, grubszy na koƒcu
i t´po zakoƒczony. G∏owa szeroka, uszy krótkie i okràg∏e, nos barwy czerwono bràzowej, wokó∏ nosa d∏ugie,
bia∏e wibrysy. Koƒczyny stosunkowo krótkie, mocne
i grube.
Koƒczyna przednia z pi´cioma palcami zakoƒczonymi
ostrymi, wysuwanymi pazurami. Koƒczyna tylna zakoƒczona 4 palcami.
Uz´bienie: w uz´bieniu sta∏ym w jednej szcz´ce znajduje
si´ 6 siekaczy, 2 k∏y, 6 przedtrzonowców i 2 trzonowce
(I: 3/3, C: 1/1, PM: 3/3, M: 1/1).
Brak drugorz´dowych cech p∏ciowych.
3–4 pary gruczo∏ów sutkowych. Po obu stronach odbytu
gruczo∏y przyodbytowe, których wydzielina wykorzystywana jest do znakowania area∏u
Odchody typowe dla kotowatych, kie∏baskowate, pod∏u˝ne, zwykle zasypywane, czasami pozostwiane w widocznych i charakterystycznych miejscach jako element znakowania area∏u.
Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi
gatunkami
˚bik przypomina burego kota domowego, z którym stosunkowo ∏atwo mo˝e byç mylony.
˚bik
Cechy biologiczne
AktywnoÊç
Obserwacje ˝bików w naturze prowadzone w latach 50.
(bez u˝ycia telemetrii) sugerowa∏y, ˝e zwierz´ta te mogà
byç aktywne przez ca∏à dob´.
Badania telemetryczne (pozwalajàce na precyzyjne
okreÊlenie rytmu aktywnoÊci sezonowej i dobowej zwierzàt) nad biologià i etologià ˝bika wykaza∏y, ˝e w wi´kszoÊci przypadków ˝biki by∏y aktywne póênym popo∏udniem i o Êwicie. Dystans pokonywany przez zwierz´ta
w ciàgu doby wynosi∏ 4–12 km. Czas aktywnoÊci jest
krótszy w lecie ni˝ zimà.
Niewiele wiadomo o organizacji socjalnej populacji. Samice zajmujà stosunkowo niewielkie, sàsiadujàce ze sobà
i w ma∏ym stopniu nak∏adajàce si´ area∏y. Samce zajmujà area∏y kilkakrotnie wi´ksze od area∏ów samic, o wyraênie zaznaczonych granicach, nienak∏adajàce si´. Terytorium jednego samca zwykle pokrywa kilka area∏ów samic,
przy czym tereny tych samych samic mogà byç odwiedzane przez 2–3 samce.
Badania nad strukturà wiekowà populacji ˝bików z terenu
Niemiec wykaza∏y, ˝e najcz´Êciej spotykane by∏y zwierz´ta
w wieku 11–24 miesi´cy, wiek najstarszych zwierzàt okreÊlono na 5–6 lat.
Niewiele wiadomo o rozprzestrzenianiu si´ m∏odych osobników w warunkach naturalnych. Badania prowadzone
w Niemczech wykaza∏y, ˝e dyspersja wynosi∏a 3–50 km.
Czas ˝ycia ˝bików w naturze jest nieznany, w niewoli do˝ywajà 12–15 lat.
ObecnoÊç i przejawy aktywnoÊci ˝bików sà trudne do zaobserwowania w terenie, ∏atwiejsze w zimie – w okresie zalegania pokrywy Ênie˝nej. Sà to:
Tropy: Charakterystyczne dla kotowatych, mogà byç ∏atwo
mylone z tropami kotów domowych. Pazury (chowane
w opuszkach) zwykle nie pozostawiajà Êladów. Przednie ∏a-
Sposób od˝ywiania
Jak ka˝dy przedstawiciel kotowatych, ˝bik jest typowym mi´so˝ercà. Jego pokarm ˝bika jest zró˝nicowany, poluje g∏ównie na drobne gryzonie i owado˝erne, znacznie rzadziej na
ptaki i zajàcowate. Podczas ostrych zim, zw∏aszcza w Karpatach, zjada tak˝e padlin´ du˝ych ssaków kopytnych.
Cechy ekologiczne
Wymagania przestrzenne ˝bików zosta∏y zbadane w ró˝nych cz´Êciach area∏u geograficznego w Europie i przynios∏y bardzo ró˝ne rezultaty, co by∏o te˝ wynikiem ró˝nych
metod zastosowanych w tych badaniach (tropienia po
Êniegu, radiotelemetria, odnajdywanie miejsc pobytu
dziennego i nocnego). Wed∏ug tych badaƒ wielkoÊç area∏ów osobniczych ˝bików waha si´ od 60 do 8000 ha.
Âredni area∏ osobniczy ˝bików w Szkocji oceniono na oko∏o 170 ha dla samców, 60 ha dla samic, we Francji na
oko∏o 570 ha (samce) i 180 ha (samice), a na W´grzech
(bez podania p∏ci) wynosi∏ mi´dzy 1500 a 8700 ha.
˚biki unikajà wn´trza du˝ych kompleksów leÊnych,
a zw∏aszcza jednowiekowych starodrzewi. Preferujà lasy liÊciaste lub mieszane, mniej zwarte, zw∏aszcza m∏odsze
drzewostany z bogatym podszytem, gdzie znajdujà schronienie. Miejsca, gdzie ˝bik zdobywa pokarm, jego tereny
∏owieckie, to przede wszystkim siedliska ekotonowe: obrze˝a lasów na styku z polami i ∏àkami, zakrzaczenia Êródpolne, polany leÊne, doliny potoków i rzek (nieraz wchodzàce
g∏´boko w pola), tam bowiem mo˝e znaleêç najwi´cej potencjalnych zdobyczy – drobnych gryzoni i ssaków owado˝ernych oraz ptaków.
BliskoÊç wsi, pól, ∏àk, jak równie˝ zabudowaƒ gospodarczych, a co za tym idzie obecnoÊç gryzoni, powoduje, ˝e ˝biki stosunkowo cz´sto widywane sà w pobli˝u
osiedli ludzkich na obszarze wyst´powania. Jednak˝e
miejsca odpoczynku, schronienia, zak∏adania gniazd
i wyprowadzania m∏odych sà zwykle z dala od osiedli
ludzkich.
Naturalnym wrogiem ˝bika mogà byç wilki, zdzicza∏e psy,
dla m∏odych niebezpieczne sà lisy i ptaki drapie˝ne. Jed-
1363
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Rozmna˝anie
˚biki prowadzà samotniczy tryb ˝ycia, samice i samce spotykajà si´ jedynie na okres rui. Samiec utrzymuje w ramach
swojego area∏u co najmniej jednà samic´.
Okres godowy (ruja) przypada u ˝bika w naszej strefie klimatycznej na prze∏om lutego i marca (mo˝e jednak trwaç
od poczàtku stycznia nawet do koƒca maja). Owulacja wywo∏ywana jest przez bodziec kopulacji.
Cià˝a trwa 63–69 dni, samica rodzi 1–7 m∏odych, których
masa cia∏a wynosi 80–120 gramów. M∏ode przychodzà na
Êwiat Êlepe, otwierajà oczy w drugim tygodniu ˝ycia. Gniazdo, ukryte jest zwykle pod korzeniami zwalonych drzew,
w norach, w zwa∏owiskach ga∏´zi, nawet du˝ych dziuplach,
mo˝e znajdowaç si´ równie˝ w porzuconych lub rzadko
ucz´szczanych budynkach.
Laktacja trwa oko∏o 6–7 tygodni (ale mo˝e trwaç do 4 miesi´cy). M∏ode usamodzielniajà si´ po 5–6 miesiàcach, dojrza∏oÊç p∏ciowà osiàgajà po 10–12 miesiàcach.
py sà 5- palczaste, ale wewn´trzny palec znajduje si´ tak
wysoko, ˝e nie pozostawia Êladu, dlatego te˝ w odciskach
wszystkich ∏ap widoczne sà opuszki tylko 4 palców. Tropy
przednich ∏ap sà zaokràglone (35–40 mm), tylnych bardziej owalne i nieco mniejsze. Najcz´Êciej porusza si´ chodem, wtedy tylne koƒczyny stawiane sà w Êlady pozostawiane przez koƒczyny przednie, a uk∏ad tropów tworzy
prawie lini´ prostà (d∏ugoÊç kroku 30–35 cm).
Znakowanie terenu: ˚biki znakujà swoje terytoria wydzielinà gruczo∏ów zapachowych, spryskujà moczem lub pozostawiajà odchody w charakterystycznych punktach
w terenie: przewrócone drzewa, karpy korzeniowe, kamienie, s∏upki oddzia∏owe, itp., czasami równie˝ drapià
pazurami drzewa i krzewy.
401
Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ssaki
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
1363
402
nak˝e ÊmiertelnoÊç powodowana przez cz∏owieka jest
prawdopodobnie jednym z istotniejszych czynników, pomimo ˝e gatunek ten jest obj´ty ochronà niemal˝e na ca∏ym
swoim europejskim zasi´gu.
Paso˝ytami ˝bików sà g∏ównie tasiemce, nicienie i glisty
(Taenia teaniaeformis, Taeania pisciformis, Toxocara cati).
Mo˝liwoÊç przenoszenia typowych dla kotowatych chorób
wirusowych z kotów domowych i mieszaƒców na ˝biki jest
równie˝ czynnikiem stanowiàcym znaczne zagro˝enie dla
populacji ˝bika.
Siedliska z Za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej mogàce wchodziç w zakres
zainteresowania
˚biki preferujà lasy liÊciaste, mieszane, rzadziej iglaste;
zw∏aszcza ró˝nowiekowe drzewostany z g´stym podszytem. Miejscami gdzie zdobywajà pokarm sà najcz´Êciej
polany leÊne, granice lasu z ∏àkami i polami, a tak˝e Êrodpolne, poroÊni´te krzewami doliny potoków i rzek, kamieniste górskie stoki poroÊni´te m∏odnikiem.
3230 – zaroÊla wrzeÊni na kamieƒcach i ˝wirowiskach
górskich potoków (Salici-Myricarietum cz´Êç –
z przewagà wrzeÊni)
6430 – zio∏oroÊla górskie (Adenostylion alliariae) i zio∏oroÊla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium)
6510 – ni˝owe i górskie Êwie˝e ∏àki u˝ytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)
9110 – kwaÊne buczyny (Luzulo-Fagenion)
9130 – ˝yzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion,
Galio odorati-Fagenion)
9140 – górskie jaworzyny zio∏oroÊlowe (Aceri-Fagetum)
9150 – ciep∏olubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion)
9170 – gràd Êrodkowoeuropejski i subkontynentalny
(Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
9180 – jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach
i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani)
91E0* – ∏´gi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe
(Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy êródliskowe)
91F0 – ∏´gowe lasy d´bowo-wiàzowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum)
91I0* – ciep∏olubne dàbrowy (Quercetalia pubescentipetraeae)
9410 – górskie bory Êwierkowe (Piceion abietis cz´Êç –
zbiorowiska górskie)
podkarpackiego (nadleÊnictwa Baligród, Bircza, Brzegi
Dolne, Brzozów, Cisna, Komaƒcza, Krasiczyn, Lesko, Lutowiska, Rymanów, Wetlina oraz Bieszczadzki Park Narodowy) oraz stwierdzany jest tylko w jednej lokalizacji na
terenie województwa ma∏opolskiego (nadleÊnictwo Gorlice i Magurski Park Narodowy).
0
50 100 km
obszar wyst´powania
Wyst´powanie ˝bika w Polsce
Status gatunku
Prawo mi´dzynarodowe
Konwencja Berneƒska
Konwencja Waszyngtoƒska
Rozp. Rady (WE) 338/97
Dyrektywa Siedliskowa
Prawo krajowe
ochrona gatunkowa w Polsce
Kategorie IUCN
Czerwona lista IUCN (1996)
Polska czerwona lista
Polska czerwona ksi´ga
Lista dla Karpat
–
–
–
–
Za∏àcznik II
Za∏àcznik II
Za∏àcznik A
Za∏àcznik IV
– ochrona Êcis∏a (2)
– LR/lc (wg Cat Specialist Group)
– EN
– EN
– EN (w PL – CR)
Wyst´powanie gatunku na
obszarach chronionych
˚bik notowany jest w dwóch polskich parkach narodowych: Bieszczadzkim i Magurskim.
Rozmieszczenie geograficzne
Rozwój i stan populacji,
potencjalne zagro˝enia
Zasi´g wyst´powania ˝bika w Europie jest obecnie silnie
rozcz∏onkowany, obejmuje Szkocj´, Pó∏wysep Iberyjski,
Êrodkowà Francja i Niemcy, niemal ca∏y obszar Karpat,
Pó∏wysep Apeniƒski, Sardyni´ i Sycyli´.
W Polsce ˝bik zamieszkuje jedynie cz´Êç województwa
Rozwój i stan populacji
Dane historyczne wskazujà, ˝e ˝bik zamieszkiwa∏ ca∏y
obszar naszego kraju w okresie od neolitu do Êredniowiecza. W XIX wieku notowany by∏ jeszcze w po∏udniowej,
Êrodkowej i pó∏nocno-wschodniej Polsce. Na poczàtku
˚bik
Potencjalne zagro˝enia
˚bik jest gatunkiem wyraênie zmniejszajàcym zarówno liczebnoÊç, jak i zasi´g wyst´powania w Europie i Polsce. Nie znamy kompleksu przyczyn i mechanizmu tego niekorzystnego
zjawiska w naszym kraju, chocia˝ dzi´ki badaniom prowadzonym w Europie poznano szereg czynników, które mogà
byç odpowiedzialne za jego nasilenie si´ w ostatnich latach
przystosowany do przekraczania szerszych otwartych
miejsc, np. dróg i autostrad, wi´kszych bezleÊnych przestrzeni. Tworzenie jednowiekowych monokultur leÊnych
równie˝ powoduje drastyczne zmniejszenie zasobów pokarmowych, mo˝liwoÊci ukrycia si´ oraz zmniejsza area∏
preferowanych terenów ∏owieckich.
1363
Ma∏a liczebnoÊç populacji
Czynnik ten wraz z post´pujàcà fragmentacjà siedlisk zagra˝a utrzymaniu zmiennoÊci genetycznej gatunku, zw∏aszcza w odniesieniu do polskiej populacji ˝bika, która nie
przekracza 200 osobników.
Krzy˝owanie si´ z kotami domowymi
Zjawisko to jest obserwowane w ka˝dej europejskiej populacji ˝bika, a fenotyp i behawior takich mieszaƒców jest
niemal nie do odró˝nienia od czystej krwi ˝bików. Najbardziej radykalny wniosek sformu∏owany na podstawie kryteriów biologicznych i morfologicznych, to ˝e czystej krwi ˝biki w∏aÊciwie ju˝ nie bytujà w Europie. Problem krzy˝owania
jest szczególnie istotny w regionach, gdzie: (1) populacje
˝bika zmniejszy∏y gwa∏townie swojà liczebnoÊç w ciàgu
ostatnich dziesi´cioleci, (2) nast´puje ekspansja terytorialna ˝bika, (3) populacje ˝bika sà ma∏e i izolowane, (4) nast´puje wzrost g´stoÊci zaludnienia, co pociàga za sobà
wzrost liczebnoÊci kotów domowych. Polska populacja ˝bika jest wysoce zagro˝ona krzy˝owaniem z kotami domowymi. Niestety, dotychczas nie ma danych o poziomie tego
zjawiska w Polsce ani naszej cz´Êci Europy.
ÂmiertelnoÊç powodowana przez cz∏owieka
W Polsce ÊmiertelnoÊç powodowana przez cz∏owieka ma
istotny udzia∏ w ogólnej ÊmiertelnoÊci gatunku (znane sà
przypadki zabicia ˝bików na drogach, pomy∏kowych odstrza∏ów czy nawet k∏usownictwa).
Choroby
W Polsce g∏ówne tereny bytowania ˝bika znajdujà si´ w bliskoÊci siedlisk ludzkich, co znacznie zwi´ksza prawdopodobieƒstwa kontaktów z kotami domowymi, a co za tym
idzie zwi´kszenie ryzyka rozprzestrzenienia chorób.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
XX wieku jeszcze sporadycznie notowany na Âlàsku.
W 1927 r. uznano ˝bika za gatunek ∏owny, w 1944 r.
wprowadzono ca∏oroczny okres ochrony, a w roku 1952
obj´to gatunek ca∏kowità ochronà. Mimo tak zdecydowanych kroków ju˝ w latach 40. zaobserwowano znaczny
spadek liczebnoÊci ˝bików w Polsce. Jeszcze w latach 70.
obserwowany by∏ na Wielkiej Raczy w Beskidzie ˚ywieckim, na Pogórzu Ci´˝kowickim, w Pieninach, Beskidzie
Sàdeckim i Tatrach.
Obecnie sytuacja gatunku w Polsce wydaje si´ byç krytyczna. Samo okreÊlenie liczebnoÊci ˝bików jest niezwykle trudne. Zag´szczenie ˝bików w ró˝nych populacjach europejskich wynosi Êrednio: w zachodnich Karpatach
0,5–1,9 osobnika na 1000 ha, w po∏udniowo-zachodniej
Francji 0,3–4,5 osobnika na 1000 ha, w górach Harzu
w Niemczech oko∏o 4 osobniki na 1000 ha.
Prowadzone do koƒca lat 90. inwentaryzacje ∏owieckie
przez nadleÊnictwa i ko∏a ∏owieckie wykazywa∏y, ˝e liczebnoÊç ˝bika w naszym kraju jest na krytycznie niskim poziomie (poni˝ej 100 osobników). Jednak˝e ˝bik jest gatunkiem
chronionym i jako taki nie musi byç ujmowany w ∏owieckich
planach hodowlanych. Prawid∏owà ocen´ liczebnoÊci populacji ˝bików w istotny sposób komplikuje fakt wspó∏wyst´powania na danym terenie ˝bików i kotów domowych, a co
za tym idzie – b∏´dnego klasyfikowania tropów kotów jako
tropów ˝bików. Nie ma bowiem ˝adnych miarodajnych kryteriów, które umo˝liwia∏yby rozró˝nienie tropów tych dwóch
gatunków w terenie, a najprawdopodobniej jest to w wi´kszoÊci przypadków zupe∏nie niemo˝liwe.
Wed∏ug danych zebranych przez Instytut Ochrony Przyrody
PAN w latach 1998–2000 liczebnoÊç ˝bików w Polsce nie
przekracza 200 osobników. Dane uzyskane w wyniku tych
prac wykaza∏y na badanym obszarze zag´szczenie oko∏o
1–1,3 osobnika na 1000 ha. Przeniesienie tych zag´szczeƒ
na ca∏y obszar wyst´powania ˝bika w Polsce, a tak˝e wykorzystanie informacji, ˝e area∏ osobniczy ˝bika wynosi
Êrednio 500 ha, pozwala oszacowaç liczebnoÊç ˝bików
w naszym kraju na oko∏o 200 osobników. Jest to liczebnoÊç niezwykle niska, zwa˝ywszy na fakt oddzielenia polskiej populacji ˝bika od populacji tego gatunku w Europie
Zachodniej i Ârodkowej i jedynie niewielkie potencjalne
po∏àczenie z populacjà na S∏owacji i Ukrainie.
Propozycje dzia∏aƒ ochronnych
Zmiany Êrodowiskowe
Propozycje wzgl´dem siedliska gatunku
Wyznaczyç i odtworzyç sieç korytarzy migracyjnych ∏àczàcych ostoje gatunku (Pogórze Przemyskie, Beskid Niski i niskie Bieszczady). Korytarze te (podobnie jak w przypadku
zaleceƒ dla du˝ych drapie˝ników) powinny byç zalesione
i obj´te jakàÊ formà prawnej ochrony, a w ich ramach
przeprowadzone dzia∏ania umo˝liwiajàce migracj´ zwierzàt (np. przejÊcia dla zwierzàt przez autostrady).
Fragmentacja kompleksów leÊnych oraz istnienie dróg
przebiegajàcych miedzy tymi kompleksami. Behawior lokomocyjny ma∏ych kotowatych, a wi´c i ˝bika, jest s∏abo
Propozycje wzgl´dem gatunku
Utrzymaç Êcis∏à ochron´ ˝bika.
403
Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ssaki
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
1363
404
Na obszarach chronionych, gdzie wyst´pujà ˝biki, obecnoÊç
gatunku, a zw∏aszcza jego siedlisk, powinna staç si´ jednym
z istotniejszych walorów przyrodniczych tych˝e obszarów.
Przeprowadziç badania i rozeznanie kartograficzne pozwalajàce okreÊliç, czy istniejà mo˝liwoÊci regularnej migracji osobników mi´dzy ró˝nymi cz´Êciami populacji
(ciàg∏oÊç kompleksów leÊnych lub liniowe po∏àczenia
mi´dzy nimi). W przypadku stwierdzenia rozerwania zasi´gu wyst´powania gatunku nale˝a∏oby zaplanowaç
i odtworzyç mo˝liwoÊci komunikacyjne mi´dzy jego izolowanymi cz´Êciami.
W lasach gospodarczych, gdzie notowana jest obecnoÊç ˝bików, utrzymanie lub tworzenie mozaiki drzewostanów o ró˝nym wieku, w∏àczajàc w to kilku- lub kilkunastohektarowe obszary spontanicznej g´stej regeneracji (miejsca, które mog∏yby stanowiç refugia i ostoje).
Zachowanie Êródpolnych zadrzewieƒ, niezalesionych
polan leÊnych oraz zachowanie w stanie naturalnym
dolin potoków i rzek.
Ograniczyç ÊmiertelnoÊç powodowanà przez cz∏owieka,
g∏ównie przypadki k∏usownictwa, pomy∏kowych odstrza∏ów.
DoÊwiadczenia i kierunki badaƒ
Próba oszacowania liczebnoÊci ˝bików w Polsce. JeÊli oka˝e si´ to mo˝liwe, monitoring trendów liczebnoÊci i rozmieszczenia.
Badania nad stopniem hybrydyzacji ˝bików i kotów domowych na Pogórzu Przemyskim.
JeÊli stan populacji utrzyma si´ na tak niskim poziomie,
opracowaç podstawy programu reintrodukcji ˝bików na
obszar Beskidu Niskiego i niskich partii Bieszczadów.
Bibliografia
CHROSTOWSKI M. 1964. Dalsze spostrze˝enia nad ˝bikiem
w Belnej ko∏o Biecza. Chroƒmy Przyrod´ Ojczystà 20 (4): 39.
CORBETT L. K. 1979. Feeding ecology and social organization of
wild cats (Felis silvestris) and domestic cats (Felis catus) in
Scotland. Ph. D. Thesis, Aberdeen: 296 s.
DANIELS M. J., BALHARRY D., KITCHENER A. C., ASPINALL R. J.
1998. Morphological and pelage characteristics of wild living cats in Scotland: implications for defining the „wildcat”.
Journal of Zoology, Lond. 244: 231–247
DANIELS M. J., GOLDER M. C., JARRET O., MACDONALD D. W.
1999. Feline Viruses in Wildcats from Scotland. Journal of
Wildlife Diseases 35: 121–124.
FRENCH D. D., CORBETT L. K., EASTERBEE N. 1988. Morphological discriminants of Scottish wildcats (Felis silvestris), domestic cats (F. catus) and their hybrids. Journal of Zoology,
Lond.: 214: 235–259.
HUBBARD A. L., MCORIST S., JONES T. W., BOID R., SCOTT R.,
EASTERBEE N. 1992. Is survival of European wildcats Felis silvestris in Britain threatened by inbreeding with domestic
cats? Biological Conservation 61: 203–208.
KITCHENER A. 1991. The natural history of the wild cats. Comstock Publishing Associates, Cornell University Press, Ithaca,
New York: 310 s.
MCORIST S., BOID R., JONES T. W., HUBBARD A. L., EASTERBEE
N., JARRET O. 1991. Some viral and protozoal diseases of
the European wild cat Felis silvestris. Journal of Wildlife Diseases 27: 693–696.
MITCHELL-JONES A. J., AMORI G., BOGDANOWICZ W.,
KRYŠTUFEK B., REIJNDERS P. J. H., SPITZENBERGER F., STUBBE M., THISSEN J. B. M., VOHRALÍK V., ZIMA J. 1999. Atlas of
European mammals. Academic Press, London: 484 s.
NOWELL K., JACKSON P. 1996. Wild Cats. Status Survey and
Conservation Action Plan. IUCN/SSC Cat Specialist Group.
Gland, Switzerland: 382 s.
OKARMA H. 2000. Plan ochrony ˝bika w Polsce (Projekt
Nr 352/93/IV/98 finansowany przez: Fundacj´ EkoFundusz). Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Manuskrypt: 14 s.
OKARMA H., ÂNIE˚KO S., OLSZA¡SKA A. 2002. Occurrence of
wildcat in the Polish Carpathian Mountains. Acta Theriologica, 47 (4): 499–504.
PIECHOCKI R. 1986. Ausbreitung, Verluste, Gewichte und Masse der Wildkatze, Felis silvestris Schreber, 1777 in der DDR.
Hercynia 23: 125–145.
RANDI E., RAGNI B. 1991. Genetic variability and biochemical
systematics of domestic and wild cat populations (Felis silvestris: Felidae). Journal of Mammalogy 72: 79–88.
SLADEK J. 1972a. Geographical expansion and number of wildcats (Felis silvestris) in Slovakia. Lesnicky casopis 18: 49–60.
SLADEK J. 1972b. Distribution of the wildcat (Felis silvestris Schreber, 1777) in Europe. Ochrana Fauny 6: 65–74.
SLADEK J. 1973. The quantitative composition of the food of the
wild cat Felis silvestris living in the West Carpathians. Biologia Bratislava 28: 127–137.
SLADEK J., MOSANSKY A., PALASHTY J. 1971. Variability of
external quantitative characteristics of the wildcat. Biologia
Bratislava 26: 411–420.
SLADEK J., PALASHTY J. 1979. Evaluation of the West Carpathian
population of the wild cat (Felis silvestris) as to criteria of distinction from the domestic cat. Folia venatoria 9: 193–221.
STAHL P., ARTOIS M. 1995. Status and conservation of the wildcat (Felis silvestris) in Europe and around the Mediterranean
rim. Council of Europe Publishing, Nature and Environmental Series 69: 1–76.
STAHL P., LEGER F. 1992. Le chat sauvage d’Europe (Felis silvestris Schreber, 1777). Société Francaise pour l’Étude et la
Protection des Mammifiéres, Encyclopédie des carnivores de
France 17: 1–50.
STAHL P., ARTOIS M., AUBERT M. F. A. 1988. Organisation spatiale et déplacements des chats forestiers adultes (Felis silvestris, Schreber, 1777) en Lorraine. Revue Ecologie (Terre
Vie) 43: 113–132.
SUMI¡SKI P. 1962. Badania nad formà krajowà ˝bika (Felis sylvestris Schreber) na tle jego rozmieszczenia geograficznego.
Folia forestalia polonica (A) 8: 5–81.
˚bik
SUMI¡SKI P. 1977. Zur Problematik der Unterschiede zwischen
der Wildkatze, Felis silvestris Schreber, 1777 und der Hauskatze Felis catus Linné, 1758. Säugetierkundliche Mitteilungen 40: 236–238.
SUMI¡SKI P., GOSZCZY¡SKI J., ROMANOWSKI J. 1993. Ssaki
drapie˝ne Europy. PWRiL, Warszawa: 300 s.
TOMEK W. 1965. ˚biki w okolicy Ci´˝kowic ko∏o Tarnowa,
w Êwietle pracy Piotra Sumiƒskiego: Badania nad formà
krajowà ˝bika (Felis sylvestris Schreber) na tle jego roz-
mieszczenia geograficznego. Przeglàd Zoologiczny 9, 3:
295–297.
WITOWSKI M. 1957. Par´ danych o ˝biku w Polsce. ¸owiec Polski 3: 16–17.
WOLSAN M., OKARMA H. 2001. Felis silvestris Schreber, 1775.
˚bik. W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska czerwona ksi´ga zwierzàt. PWRiL, Warszawa: 94–95.
1363
Henryk Okarma, Agnieszka Olszaƒska
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
405