komunikaty - instytut gospodarki przestrzennej i mieszkalnictwa

komunikaty - instytut gospodarki przestrzennej i mieszkalnictwa

Komunikaty
KOMUNIKATY
Człowiek i Środowisko
31 (1-2) 2007, s. 123-131
Romuald Dylewski
ŻYWIOŁOWA SUBURBANIZACJA W ŚWIETLE RAPORTU
KOMISJI EUROPEJSKIEJ I WNIOSKI DLA POLSKI
Tekst ten, oparty na pracach badawczych prowadzonych w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, został wygłoszony (w skróconej wersji) w imieniu IGPiM przez
koordynatora prac i autora tekstu na międzynarodowej konferencji „Planowanie przestrzenne
– szanse i zagrożenia społeczno-środowiskowe”, zorganizowanej przez Katolicki Uniwersytet
Lubelski i Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki we Lwowie, w ramach „Współpracy uniwersytetów wspierającej rozwój regionów – lubelskiego i lwowskiego”. Konferencja odbyła
się w Lublinie w dniach 15-16 marca 2007 roku.
1. Wprowadzenie – żywiołowa suburbanizacja
„Suburbanizacja” – rozumiana jako lokowanie niektórych funkcji, komplementarnie związanych z miastem, poza jego granicami, lub nawet jako zewnętrzny
kontrolowany rozwój miasta – była i jest zjawiskiem oczywistym, naturalnym.
W swoich pierwotnych formach towarzyszyła miastom zawsze, wraz z ich pojawieniem się w historii cywilizacji.
Inaczej jest z „suburbanizacją żywiołową”, określaną w krajach anglojęzycznych mianem „urban sprawl”. Jest to zjawisko nowe, współczesne, o niezwykłej sile, skali i niszczących skutkach – suburbanizacja, która wymknęła
się spod kontroli, działa na zasadzie żywiołu, wprowadzając chaos, niszcząc
wartości. Sprzeczna z elementarnymi zasadami ładu przestrzennego i rozwoju
123
Komunikaty
zrównoważonego. Taka to suburbanizacja – „żywiołowa” jest przedmiotem tego
komunikatu.
Rozwijała się wraz z industrializacją, rozwojem techniki i przestrzenną eksplozją miast w XIX wieku, stanowiła tę „eksplozję”... Obecnie stała się zjawiskiem
i problemem globalnym. Występuje we wszystkich krajach współczesnego świata,
choć z różnym nasileniem i w różnych odmianach, wynikających z kultury, tradycji, ustroju kraju, dynamiki rozwoju... Przez wiele dziesięcioleci występowała
szczególnie bujnie w Stanach Zjednoczonych A.P.
Czynnikami, które leżą u podstaw zjawiska, wywołały je i stymulują jego
rozwój są, jak się zwykle uznaje:
• „cywilizacja miast”..., ale bez ich nowej wizji;
• mobilność – coraz sprawniejsze i powszechniejsze środki transportu, komunikacji;
• chęć bądź konieczność mieszkania poza miastem;
• dominacja rynku i myślenia doraźnego (bez perspektywy);
• liberalna bądź słaba (niewydolna) gospodarka przestrzenna – zarządzanie miastami.
Wszędzie też widziane są negatywne aspekty owego zjawiska, choć jego siła,
dynamika jest tak wielka, że tylko niektóre kraje i niektóre tylko miasta potrafią
się mu oprzeć, racjonalizując rozwój...
Jest też oczywiście problemem Europy. To tu właśnie – w krajach Europy
Zachodniej – fenomen ten pojawił się z dużą siłą, powodując wiele dramatycznych
problemów zdrowotnych, społecznych, ekonomicznych...
Tu również, od początku XX w., podejmowano działania obronne, racjonalizujące:
• Stopniowo wprowadzano współczesne prawa o planowaniu przestrzennym i kontroli użytkowania terenów (land-use), z coraz silniejszą strukturą administracji
odpowiedzialnej za ład przestrzenny w kraju.
• Wprowadzono specjalne narzędzia ochrony stref podmiejskich przed presją
zabudowy – ustawę o „zielonych pierścieniach” (green belts – w W.Brytanii
i innych).
• Lansowano i realizowano ideę budowy „nowych miast” i planowej rozbudowy
„miast rozwojowych” dla napływających do miast mas ludności, by zapobiec
żywiołowi rozlewania się miast centralnych.
W efekcie problem został względnie skutecznie opanowany, przynajmniej
w tych krajach, gdzie środki te wprowadzono w życie w sposób konsekwentny
(np. Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia, Kraje Skandynawskie...).
Są jednak podstawy, by twierdzić, że w ostatnich 10-leciach zjawisko aktywizuje się z nową siłą. Świadczą o tym dokumenty Unii Europejskiej ostatnich
124
Komunikaty
lat, dotyczące środowiska miast, w tym – tego problemu. Szczególnie dokument
ostatni, sprzed kilku miesięcy (ukazał się w końcu 2006 r.), poświęcony wyłącznie
temu problemowi w Europie.
Jest to Raport Komisji Europejskiej Unii pt. „Urban Sprawl in Europe
– the ignored challenge” („Żywiołowe rozprzestrzenianie się miast w Europie
– zignorowane wyzwanie”), opracowany przez „Europejską Agencję Środowiska”
(European Environment Agency). I „Połączone Centrum Badań” (Joint Research
Centre).
Znaczący dokument, zwłaszcza w powiązaniu z „Komunikatem Komisji...
Ku tematycznej strategii dla środowiska miejskiego”, z roku 2004 oraz finalnym
„Komunikatem Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, dot. strategii tematycznej w sprawie środowiska miejskiego”, wydanym w styczniu 2006 r., gdzie
wskazano miejsce problemu w kontekście całości środowiska miasta i w strategii
rozwoju miast Europy.
2. Raport Komisji Europejskiej – 2006
Raport jest z wielu względów godny uwagi, wywrze też, miejmy nadzieję,
wpływ na traktowanie tego problemu i w Polsce. Obejmuje syntetycznie (na 56
stronach) całość problemu żywiołowej suburbanizacji w Europie (głównie w krajach Unii Europejskiej), w ostatnich latach, prezentując to w pięciu rozdziałach:
wprowadzenie, skala zjawiska, przyczyny żywiołu, skutki żywiołu i zalecane
działania – wnioski.
Oto główne treści tych rozdziałów (w znacznym skrócie).
(1) Wprowadzenie
Motywacją i przedmiotem Raportu jest zagrożenie przyszłości miast europejskich – w których mieszka 75% ludności Europy (a wskaźnik ten wzrośnie do 80%
i wyżej do 2020 r.) – przez ich żywiołowy, wywierany presją rynku, bezplanowy,
nieekonomicznie rozpraszany rozrost przestrzenny – „urban sprawl”...
Trend ten, w obecnej formie importowany z Ameryki (jako nowy rodzaj
konsumpcji), niszczy:
• kulturę miast europejskich,
• środowisko przyrodnicze,
• wartości społeczne i ekonomiczne...
Sytuacja stała się w wielu obszarach alarmująca, a potencjalnie zagraża
wszystkim miastom Europy.
125
Komunikaty
Zatem celem Raportu jest:
• informacja o naturze i skutkach zjawiska,
• ostrzeżenie, że bez podjęcia działań przyszłość naszych miast będzie zagrożona,
• wskazanie kierunku pożądanych działań, w tym – możliwości pomocy unijnej.
W większości nie są to rzeczy nowe, ważne jest jednak, że właśnie one zostały
potwierdzone badaniami poważnych europejskich instytucji unijnych i zostały
przyjęte przez organ tak wysokiej rangi, jak Komisja Europejska za podstawę
działań...
(2) Skala zjawiska
W okresie ostatnich 60 lat ludność miast Europy wzrosła o 33%, gdy przestrzeń
w tym samym czasie o 78%, tj. niemal 2 razy więcej. Oczywiście, odpowiednio
zmalała intensywność zainwestowania. Zjawisko to obejmuje całą Europę, dotyczy
wszystkich miast i ma tendencję wzrostową.
Nasilenie zjawiska jest jednak wyraźnie zróżnicowane. Są obszary, gdzie jest
ono szczególnie nasilone, rozwija się bez skutecznych hamulców. Tak dzieje się
w wielu rejonach Włoch, Hiszpanii..., ale też w Irlandii, Holandii, Belgii... Są też
jednak kraje i regiony, które mu się nie poddają: Wielka Brytania, Francja, Kraje
Skandynawskie...
Nowe Kraje Członkowskie wchodzą w ten trend na ogół beztrosko, w liberalnej reakcji na lata centralizacji totalitarnej, z głęboką wiarą w nieomylność
gospodarki rynkowej.
Znaczne różnice dotyczą też poszczególnych miast. Są takie miasta, które
potrafią się skutecznie bronić. Większość jednak ulega (w badanej próbie – 20%
przeciwstawia się, 80% ulega trendowi). Zjawisko to pojawia się też wokół mniejszych miast, wzdłuż dróg...
Niepokojące jest masowe zabudowywanie wielu szczególnie cennych przyrodniczo i krajobrazowo obszarów naszego kontynentu, w tym – stref przybrzeżnych,
dolin rzecznych oraz terenów górskich, położonych w pobliżu większych miast.
W sumie, najbardziej zagrożone są południowe, wschodnie i centralne rejony
Europy.
(3) Przyczyny żywiołu
Aby znaleźć skuteczne środki zaradcze, konieczne jest głębsze poznanie
przyczyn szkodliwego trendu. Oto ich synteza:
Czynniki makroekonomiczne:
• globalny wzrost ekonomiczny – wzrost zamożności, wymagań i inwestycji;
126
Komunikaty
• rozwój technologii informatycznych i komunikacyjnych;
• rozwój sieci transportu, autostrad, zachęcających do używania samochodu;
• budowa wielkich centrów handlowych i innych, poza miastem, dostępnych tylko
dla samochodów.
Czynniki mikroekonomiczne:
• wysokie ceny gruntów w miastach, a zarazem stosunkowo niskie ceny terenów
rolnych poza ich granicami, a w pobliżu centrów – idealne dla inwestorów;
• zainteresowanie samorządów gmin podmiejskich w zwiększaniu dochodów
budżetowych, zatrudnienia, usług i w konsekwencji atmosfera konkurencji
międzygminnej w tym zakresie, prowadząca do łagodzenia restrykcji lokalizacyjnych, by tylko przyciągnąć inwestorów, podatników.
Czynniki społeczne:
• „dom za miastem” – traktowany jako spełnienie marzeń i „dobry interes” – priorytetowa „inwestycja życia”;
• podobnie – „drugi dom” poza miastem uznawany jest za „dobry interes”, a ponadto – miejsce rekreacji.
Ideały te są zdumiewająco trwałe, zwłaszcza dla rodzin z dziećmi, starsi
i samotni wolą mieszkać w mieście.
Z drugiej strony, centralne dzielnice miast wykazują wiele negatywów:
• gorsze środowisko – zanieczyszczone powietrze, hałas i in.;
• problemy społeczne – bezrobocie, bieda, narkomania, mniejszości etniczne;
• gorsze bezpieczeństwo – zagrożenia życia i zdrowia;
• niedostatek zieleni i terenów rekreacyjnych...
W sumie, występują podwójne, potęgujące się siły: peryferia przyciągają,
centralne dzielnice miast – odpychają mieszkańców.
Dominującą rolę gra przy tym jakość zarządzania: żywioł kwitnie tam, gdzie
brak dostatecznej koordynacji, szczególnie tej z uwzględnieniem perspektywicznych, nie tylko doraźnych celów.
(4) Negatywne skutki żywiołu
Niszczenie zasobów naturalnych:
• W wyniku gwałtownej, rabunkowej, nie liczącej się z zasobami konsumpcji
niszczone są przede wszystkim ziemia i gleby – zasoby ograniczone, szczególnie
cenne i nieodnawialne. Przy czym gleba niszczona jest nie tylko bezpośrednio,
ale i pośrednio obniżane są jej właściwości przez zbliżające się sąsiedztwo
miasta, jego zanieczyszczeń itp.
• Negatywnym zmianom ulegają stosunki wodne przez nadmierną eksploatację,
czego efektem są procesy pustynnienia.
127
Komunikaty
• Niszczone są ekosystemy naturalne – bezpośrednio lub poprzez rozdrabnianie
obszarów, tworzenie barier, rozrywanie korytarzy migracji.
• Niszczone są też ostatnio szczególnie cenne ekosystemy nadbrzeżne i górskie
(np. zabudowywane masowo nabrzeża Morza Śródziemnego i łańcuchy górskie).
• Uszczuplane są stopniowo obszary przyrody chronionej.
•
•
•
•
Nadmierne zużycie energii:
Powoduje je przede wszystkim powszechna i rosnąca dominacja samochodu
prywatnego – wysoce energochłonnego. Skutki wtórne: wzrost zanieczyszczeń
powietrza, ziemi, emisji CO2 (wbrew zaleceniom Konwencji z Kyoto), hałasu...
Do wzrostu zużycia energii i jego wtórnych skutków środowiskowych przyczyniają się także wydłużane systemy dystrybucji nośników infrastruktury
technicznej i in.
Skutki społeczno-ekonomiczne:
Zagrożeniem społecznym jest rosnąca segregacja mieszkańców według dochodów.
Zagrożeniem ekonomicznym, ogólnie rzecz biorąc, jest znacznie bardziej kosztowna forma budowy miasta, w tym:
• coraz większe wydatki na codzienne dojazdy,
• trud i rosnący koszt zatłoczenia dróg,
• niewspółmiernie wysokie koszty rozciągania infrastruktury miejskiej.
A także wtórnie:
• utrudnienia rozwoju transportu publicznego,
• utrudnienia wykorzystania terenów poprzemysłowych itp. w miastach („bo
rynkowi to się nie opłaca”).
Przytaczane są wyniki badań, według których – poprzez bardziej racjonalną, bardziej zwartą zabudowę – można zaoszczędzić m.in. 20-45% w zasobach
ziemi, 15-25% w budowie dróg lokalnych, 7-15% w zaopatrzeniu w wodę
i odprowadzaniu ścieków (nb. badania te oparte są na przykładach zachodnich,
w warunkach naszego modelu „urban sprawl” oszczędności byłyby zapewne
o wiele wyższe).
(5) Wnioski – zalecane działania (synteza)
We wstępie do wniosków Raport powołuje się na kluczowe ustalenie „Komunikatu Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dot. strategii tematycznej
w sprawie środowiska miejskiego”, ze stycznia 2006 r. (jw.): „Tworzenie środowiska miejskiego wysokiej jakości wymaga ścisłej kooperacji różnych poziomów
128
Komunikaty
administracji. Państwa członkowskie ponoszą odpowiedzialność za pomoc władzom regionalnym i lokalnym w poprawie środowiska miast ich krajów”.
Uwzględniając to ustalenie, wnioski Raportu stwierdzają, ostrzegają
i zalecają:
Żywiołowa suburbanizacja – „urban sprawl” powoduje stały, gwałtowny
wzrost terenów miejskich Europy kosztem terenów rolnych i natury, niewspółmiernie wielki w stosunku do nieznacznego wzrostu (lub stabilizacji) liczby
mieszkańców. W konsekwencji tej żywiołowej konsumpcji rośnie napięcie
między popytem na przestrzeń a jej podażą – ograniczoną chłonnością obszarów, z wszelkimi tego negatywnymi konsekwencjami. Przewiduje się dalsze
nasilanie tego trendu w najbliższej dekadzie, w wyniku prognozy 5% wzrostu
liczby ludności miast.
Dotychczasowe patologie żywiołowej suburbanizacji wynikały przede wszystkim z braku spójności w zarządzaniu rozwojem miast. Polityka trudnej walki
z żywiołem była często pozostawiana samym gminom, przerastając wielokrotnie
ich możliwości. Jest to wyzwanie dla wszystkich odpowiedzialnych za rozwój
miast i regionów.
Dla efektywnej realizacji wspólnego strategicznego celu (wynikającego m.in.
z wymogów Strategii Lizbońskiej) – tworzenia miast europejskich, bardziej atrakcyjnych i zdrowych środowiskowo jako miejsc inwestycji, pracy i życia rodzin
– w myśl zasad zrównoważonego rozwoju – konieczne są działania spójne: Unii
Europejskej – rządów Państw Członkowskich – regionów – gmin i miast.
Niezbędne jest w tym celu unikanie błędów rynku, wywołujących zjawisko
żywiołu, zastępowanie dominujących obecnie liberalnych trendów (laissez fair)
przez „nowy urbanizm” – „twórczą kontrolę” (creative control). Obecne kierunki
polityki planowania na wszystkich poziomach zarządzania wyrażają raczej ekonomiczną logikę rozwoju niż zrównoważoną wizję miasta europejskiego.
Konieczne jest zatem skonkretyzowanie nowej wizji miast Europy, zbliżającej
mieszkańców do natury. Unia Europejska przejmie wiodącą rolę w tworzeniu ram
dla działań (związanych z racjonalizacją rozwoju miast) na wszystkich poziomach.
Kluczowe znaczenie będzie miał tu podział odpowiedzialności między gminą
a regionem.
Polityka spójności Unii Europejskiej oferuje efektywne ramy dla sprawniejszej koordynacji polityk użytkowania terenów, a poprzez Fundusze Strukturalne
i Fundusze Spójności jest w stanie ułatwić opanowanie żywiołowych aspektów
suburbanizacji. Zwłaszcza gdy wspierana będzie „dobrym zarządzaniem” na
wszystkich poziomach, w myśl zasad określonych w „Strategii tematycznej
w sprawie środowiska miejskiego...” (jw.). Przykłady świadczą, że jest to możliwe. Może też wspomagać ten proces przez transfer sprawdzonych doświadczeń
129
Komunikaty
„dobrej roboty” (jak np. w Monachium, gdzie utrzymano wysoki stopień zwartości
miasta, m.in. zastępując planowanie tradycyjne „zintegrowanym planem rozwoju
miasta”, obejmującym: ekonomię, sprawy społeczne i planowanie urbanistyczne,
nakierowane na realizację wspólnego celu – uzyskania „struktury zwartej, miejskiej i zielonej...”).
3. Raport a doświadczenia polskie
Problemy polskiego „żywiołu suburbanizacji” naświetliły, choć wycinkowo,
materiały dwóch konferencji na ten temat, jakie się odbyły w październiku 2005
r. – w Gdańsku (organizator: Politechnika Gdańska) i w Kazimierzu nad Wisłą
(organizator: KUL i inni). Materiały owe zostały zawarte w dwu publikacjach:
„Problem suburbanizacji” (red. Piotr Lorens, 2005 r.) i „Żywiołowe rozprzestrzenianie się miast – narastający problem aglomeracji miejskich w Polsce” (red. Stefan
Kozłowski, 2006 r.).
Obraz polskiego modelu suburbanizacji, jaki się wyłania z tych materiałów,
jest zatrważający. Wszystkie wielkie miasta polskie, metropolie – które w myśl
strategii krajowych mają być nośnikami rozwoju... – otaczane są rozlewającą się
żywiołowo, nieskoordynowaną, chaotycznie rozproszoną zabudową miejską o różnych, niespójnych funkcjach, pochłaniającą obszary, niszczącą wartości i systemy
przyrodnicze, wartości kulturowe, krajobraz... Ilość oferowanych w ten sposób
działek budowlanych przekracza znacznie, nierzadko wielokrotnie prognozy potrzeb. Powstają struktury skrajnie nieekonomiczne, pozbawione ładu i sprzeczne
z elementarnymi wymogami rozwoju zrównoważonego... niszczące potencjały
rozwojowe miast i regionów... Gminy wikłają się przy tym w zobowiązania nie
do spełnienia – wyposażenia rozrastających się obszarów chaotycznej, rozproszonej zabudowy w sieci dróg lokalnych i infrastruktury..., wprowadzenia ładu
do powstającego chaosu.
Na tle tej sytuacji niepokoją też poglądy naszych polityków i niektórych ekspertów. Są one pełne wahań. Dominuje wprawdzie przekonanie o pewnych szkodliwych aspektach zjawiska, ale zarazem – o jego walorach... Część opinii wyraża
przekonanie, że jest to zjawisko naturalne, organicznie towarzyszące rozwojowi,
nie ma więc powodu do alarmu. „Przecież wszyscy są zadowoleni...”:
• właściciele terenów rolnych, sprzedający je za wielkie pieniądze,
• inwestorzy kupujący tereny znacznie taniej niż w mieście,
• i gminy – zwiększające dochody z podatków coraz liczniejszych przybyszów...
130
Komunikaty
A w sumie – to „wyraz naszego dynamicznego rozwoju...”, powód do
dumy...
Rzadko kto patrzy dalej w przyszłość, poza korzyści doraźne... Przyczyną
tego, ale też i skutkiem jest brak w Polsce poważniejszych badań naszej specyfiki
tego globalnego zjawiska. Ułatwia to nam poczucie złudnego bezpieczeństwa, jak
gdyby problemu nie było...
Obraz polskiego „urban sprawl” widziany oczami europejskich ekspertów
też jest raczej mylący. Jesteśmy ciągle jeszcze we wczesnej fazie trendu. Masy
nieodwracalnych decyzji o zmianie przeznaczenia terenów z rolnych na budowlane
i ich podziały na działki umykają uwadze statystyk unijnych, bo działki te w większości nie są jeszcze fizycznie zabudowane i zasiedlone. Niezwykłe rozrzedzenie
powstającej u nas, rozpraszanej zabudowy też myli statystyki. Mimo to eksperci
unijni widzą poważne i realne dla nas zagrożenie. Dotychczasowe przykłady europejskie dowodzą bowiem, że zjawisko żywiołu wzmaga się lawinowo wraz ze
wzrostem dobrobytu kraju i obywateli. Praktycznie – wraz z przypływem środków
unijnych, a w tę właśnie fazę wchodzimy.
Jakie są więc wnioski z Raportu Komisji dla nas?
Konieczne jest przede wszystkim dostrzeżenie go i poważne potraktowanie.
Polski żywioł suburbanizacji – „urban sprawl” jest faktem, i to już rozrosłym – w realizacjach i tym bardziej decyzjach planistycznych – do katastrofalnych w skali
wielu miast i regionów rozmiarów. A wszystko wskazuje, że będzie jeszcze gorzej,
jeśli skuteczne reakcje nie pojawią się szybko. W tym kontekście Raport powinien
być potraktowany jako uzasadniony alarm, wskazujący jednak drogi wyjścia.
Miejmy nadzieję, że Komisja Europejska nie dopuści do ich zlekceważenia.
131
Komunikaty
132
Komunikaty
INFORMACJA O KONFERENCJI „METODA WYCENY
DRZEW NA TERENACH ZURBANIZOWANYCH –
propozycja zmian”
W dniu 8.03.2007 r. w siedzibie Naczelnej Organizacji Technicznej w Warszawie odbyła się konferencja poświęcona metodzie wyceny drzew na terenach
zurbanizowanych.
Konferencję zorganizował Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa w Warszawie pod Patronatem Ministra Środowiska i Ministra Gospodarki.
Udział w niej wzięli przedstawiciele instytutów naukowych, urzędów, organizacji
społecznych zainteresowanych problematyką funkcjonowania terenów zieleni
i wyceny drzew na obszarach zurbanizowanych.
Głównym przesłaniem konferencji była potrzeba powszechnego zrozumienia,
że zadrzewienia tworzą wartość trwałą terenów zurbanizowanych i powinny być
traktowane jako ekwiwalentny element infrastruktury pełniący określone funkcje
użytkowe na danym terenie. Prawidłowa ocena ich wartości za pomocą metod
wyceny jest niezbędnym ogniwem dla sporządzania bilansu strat i rekompensat
w zakresie środowiska miejskiego. Bilans taki jest koniecznym, podstawowym
elementem zrównoważonego rozwoju terenów zurbanizowanych.
Celem konferencji było zapoznanie uczestników ze stanem wiedzy na temat
stosowanych metod wyceny wartości drzew w krajach UE i innych wysoko rozwiniętych krajach świata oraz przedstawienie założeń opracowywanej aktualnie
metody wyceny wartości drzew na terenach miejskich w warunkach polskich.
–
–
–
–
–
–
Przedstawiono szereg referatów poruszających m.in. takie zagadnienia, jak:
ocena efektywności stosowanych obecnie przepisów prawnych w zakresie usuwania i niszczenia drzew i krzewów na terenach zieleni
znaczenie metod wyceny drzew dla ochrony zasobów zieleni na terenach zurbanizowanych
przegląd metod wyceny drzew stosowanych w krajach UE i świata
propozycja zmian metod wyceny drzew dla warunków polskich
uwarunkowania prawne wprowadzenia nowych zasad kompensacji przyrodniczej
w zakresie drzew
potrzeba kształcenia specjalistów w zakresie wyceny drzew i krzewów.
Podczas konferencji wspomniano o przygotowaniach do rozpoczęcia studiów
podyplomowych na SGGW w tym zakresie.
133
Komunikaty
Materiał bazowy konferencji stanowiła książka Pani dr inż. Barbary Szczepanowskiej pt. „Wycena wartości drzew na terenach zurbanizowanych”, wydana
przez IGPiM w 2007 roku.
Była to pierwsza z cyklu planowanych konferencji na temat funkcjonowania
drzew i krzewów w środowisku zurbanizowanym.
Materiały konferencji na stronie IGPiM http://www.igpik.waw.pl/akt.html
Marek Sitarski
134