Skuteczność diet w zmniejszaniu masy ciała – czy dieta śród

Skuteczność diet w zmniejszaniu masy ciała – czy dieta śród

ARTYKUŁ REDAKCYJNY
Skuteczność diet w zmniejszaniu masy ciała –
czy dieta śród­ziemnomorska jest właściwa?
Lluís Serra‑Majem
Department of Clinical Sciences, University of Las Palmas de Gran Canaria and Mediterranean Diet Foundation, Barcelona, Hiszpania
Adres do korespondencji:
Prof. Lluís Serra-Majem, MD, PhD,
Department of Clinical Sciences,
University of Las Palmas de Gran
Canaria, Mediterranean Diet
Foundation, C/Johann Sebastian
Bach, 8 Entlo. 2a, 08021 Barcelona,
Hiszpania, tel.: +34-93-414-31-58,
fax: +34-93-209-94-07,
e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła: 12.08.2008.
Przyjęto do druku: 17.10.2008.
Nie zgłoszono sprzeczności
interesów.
Pol Arch Med Wewn. 2008;
118 (12): 691-693
Tłumaczył lek. Łukasz Strzeszyński
Copyright by Medycyna Praktyczna,
Kraków 2008
Zwiększająca się liczba osób z nadwagą i otyłych,
z towarzyszącymi zaburzeniami, takimi jak cu‑
krzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze i dyslipidemia,
stała się w wielu krajach świata jednym z głów‑
nych problemów zdrowia publicznego.1 Równo‑
cześnie ze wzrostem częstości występowania oty‑
łości zwiększyła się liczba diet odchudzających.
Zalecane strategie kontroli masy ciała obejmują
zwykle stosowanie diet ubogotłuszczowych, które
umożliwiają ograniczenie kaloryczności posiłków
i zmniejszenie ryzyka sercowo‑naczyniowego.
Chociaż wytyczne stosowania diety bogatej
w węglowodany złożone, ubogotłuszczowej i ubo‑
goenergetycznej (dieta bogatowęglowodanowa –
DBW) na ogół są akceptowane,2‑4 to utrzymywa‑
nie się epidemii otyłości i cukrzycy typu 2 wska‑
zuje na to, że do jej przezwyciężenia potrzebne
są nowe strategie żywieniowe. Przy rosnącym za‑
interesowaniu opinii publicznej kontrolą masy cia‑
ła ukazały się badania nad znaczeniem, jakie w re‑
dukcji wagi i zmniejszaniu ryzyka chorób może
mieć dieta o dużym stosunku białka do węglo‑
wodanów;5 spowodowało to skupienie znacznej
uwagi społeczeństwa i mediów na dietach ubo‑
gich w węglowodany, a bogatych w białko (dieta
ubogowęglowodanowa – DUW).
DUW są atrakcyjne, ponieważ dają nadzieję
na szybką utratę wagi bez konieczności liczenia
kalorii i rezygnowania z wielu smacznych dań.
W przeciw­ieństwie do nich, w tradycyjnych die‑
tach redukcyjnych zaleca się ograniczenie spożycia
tłuszczu i kalorii, a utrzymanie dużej zawartości
węglowodanów złożonych, co może być trudniej‑
sze do przestrzegania. Niemniej w niektórych ba‑
daniach eksperymentalnych porównujących oba
rodzaje diet stwierdzono, że niezależnie od za‑
stosowanej diety jedyną zmienną prognozującą
wielkość utraty masy ciała było jej przestrzeganie
zgłaszane przez samych pacjentów.6,7
Skuteczność ubogotłuszczowej DBW, w po‑
równaniu z DUW, wykazano ostatnio w meta­
analizie 6 badań z randomizacją prowadzonych
u pacjentów ambulatoryjnych.8 ‑13 Autorzy tej
meta­analizy14 stwierdzili, że DUW bez ograni‑
czeń kalorycznych są co najmniej równie skutecz‑
ne w zmniejszaniu masy ciała w rocznym okresie
obserwacji, jak ubogokaloryczne diety ubogotłusz‑
czowe. Po upływie 6 miesięcy redukcja masy cia‑
ła była większa u osób przydzielonych do stoso‑
wania DUW niż u osób stosujących dietę ubogo‑
tłuszczową. Po 12 miesiącach różnica ta nie była
już znamienna. Nie stwierdzono różnic w wysoko‑
ści ciśnienia tętniczego. Zmiany stężeń triglicery‑
dów i cholesterolu frakcji lipoprotein o dużej gę‑
stości były korzystniejsze u osób przydzielonych
do stosowania DUW, ale u osób stosujących diety
ubogotłuszczowe wystąpiła poprawa w zakresie
stężenia cholesterolu całkowitego i cholesterolu
frakcji lipoprotein o małej gęstości.
Ponieważ insulinooporność występuje nie
u wszystkich osób otyłych, McLaughlin i wsp.
do badania oceniającego wpływ umiarkowanych
zmian zawartości węglowodanów i tłuszczów
w dietach redukcyjnych na utratę masy ciała i ry‑
zyko chorób sercowo‑naczyniowych w okresie
16 tygodni zakwalifikowali wyłącznie osoby otyłe
z insulinoopornością.15 Stwierdzili, że dieta ubo‑
gokaloryczna, umiarkowanie uboższa w węglo‑
wodany i bogatsza w tłuszcze nienasycone (die‑
ta typu śród­ziemnomorskiego), równie skutecz‑
nie jak tradycyjne diety ubogotłuszczowe zmniej‑
sza masę ciała i może być korzystniejsza w reduk‑
cji wskaźników ryzyka sercowo‑naczyniowego.
W niedawno opublikowanym badaniu klinicz‑
nym, do którego włączono 322 osoby z umiar‑
kowaną otyłością, głównie mężczyzn, Shai i wsp.
wykazali, że w okresie 24 miesięcy zarówno die‑
ta śród­ziemnomorska (DŚ), jak i DUW mogą sta‑
nowić skuteczną alternatywę dla diet ubogotłusz‑
czowych w redukcji masy ciała. Korzystniejszy
wpływ DŚ na kontrolę glikemii i fakt, że u osób
stosujących DŚ praktycznie nie występował po‑
nowny przyrost masy ciała, wskazują, iż DŚ jest
prawdo­podobnie najlepszą dietą redukcyjną dla
ARTYKUŁ REDAKCYJNY Skuteczność diet w zmniejszaniu masy ciała…
1
osób z umiarkowaną otyłością lub nadwagą. Dla
bardzo otyłych odpowiednie mogą być jednak
inne diety.
Inne czynniki, które trzeba brać pod uwagę,
to indeks glikemiczny i rodzaj węglowodanów
(złożone czy proste) w diecie. Ponadto należy pa‑
miętać o wnioskach z analizy nawyków żywie‑
niowych w dobie współ­czesnej epidemii otyło‑
ści i cukrzycy w Stanach Zjednoczonych – anali‑
za ta wskazała, że za zwiększenie spożycia kalo‑
rii odpowiadają niemal wyłącznie węglowodany.17
Wydaje się jednak, że zupełnie inny jest profil ży‑
wieniowy w krajach basenu Morza Śródziemne‑
go, gdzie rosnącej częstości występowania otyło‑
ści towarzyszy zmniejszenie spożycia głównych
źródeł węglowodanów.18
W niedawnym przeglądzie systematycznym19
wyciągnięto wniosek, że dane epidemio­logiczne
na temat związku między przestrzeganiem DŚ
a nadwagą lub otyłością są ograniczone i sprzecz‑
ne, jako że związek ten oceniano tylko w 21 ba‑
daniach (w większości badania eksperymental‑
ne, a także przekrojowe i kohortowe). W żad‑
nym z badań nie stwierdzono, aby DŚ znamien‑
nie zwiększała częstość występowania otyłości.
Nieco ponad połowa badań dostarcza dowodów,
że przestrzeganie DŚ wiąże się z rzadszym wy‑
stępowaniem nadwagi lub otyłości, bądź sprzy‑
ja utracie masy ciała. W niektórych badaniach
ochronny wpływ DŚ był dość duży – w bada‑
niach kohortowych prawdo­podobieństwo otyło‑
ści u mężczyzn ściśle przestrzegających tej diety
było o 29% mniejsze.20 Jeszcze silniejszy wpływ
ochronny DŚ stwierdzono w badaniach przekro‑
jowych – prawdo­podobieństwo nadwagi i otyło‑
ści było nawet o 51% mniejsze.21 Ponadto w nie‑
których badaniach inter­wencyjnych wykazano
istotne zmniejszenie masy ciała, sięgające 14 kg
w jednym z badań.22
Na gruncie fizjo­logii można na kilka sposo‑
bów wytłumaczyć, dlaczego główne składniki DŚ
mogą chronić przed wzrostem masy ciała. Dieta
ta jest bogata w produkty pochodzenia roślinne‑
go dostarczające duże ilości błonnika pokarmo‑
wego, który ma udowodnione działanie nasila‑
jące uczucie sytości i przyspieszające jej wystą‑
pienie w czasie posiłku za pośrednictwem takich
mechanizmów, jak dłuższe żucie, większe wypeł‑
nienie żołądka i uwalnianie większych ilości cho‑
lecystokininy.23 Ważną rolę w przyroście masy cia‑
ła odgrywa gęstość energetyczna pokarmów, po‑
nieważ spożywanie smacznej, gęstej energetycz‑
nie żywności wiąże się ze złą kontrolą łaknienia
i prowadzi do przejadania się. DŚ cechuje się małą
gęstością energetyczną,23 jak również stosunko‑
wo małym ładunkiem glikemicznym24 w porów‑
naniu z wielo­ma innymi dietami, co w połączeniu
z większą zawartością wody prowadzi do szyb‑
szego osiągania sytości i mniejszego spożycia
kalorii, dzięki czemu ułatwia uniknięcie przyro‑
stu masy ciała.
W tych nielicznych badaniach (wszystkie ekspe‑
rymentalne), w których obliczono odsetek ener‑
gii pochodzącej z tłuszczów w DŚ, podawane
2
wartości odpowiadały umiarkowanie dużej za‑
wartości tłuszczów w tradycyjnej DŚ (30–40%
całej energii). Wyrażano obawy o efekty diet sto‑
sunkowo bogatych w tłuszcze, po części z powo‑
du możliwego przyrostu masy ciała.25 Istnie‑
ją jednak dane, że diety bogatotłuszczowe nie
są główną przyczyną otyłości,24 ponieważ w waż‑
nych badaniach kohortowych26‑28 i obserwacjach
długo­terminowych22,29 nie stwierdzono istotne‑
go związku między dietami o większej zawarto‑
ści tłuszczu a otyłością.
Zarówno DŚ, jak i dieta ubogotłuszczowa mogą
mieć podobny korzystny wpływ na masę ciała
dzięki dużej zawartości błonnika i małej gęsto‑
ści energetycznej ich składników. Niemniej DŚ
ma kilka cech korzystnych dla zapobiegania oty‑
łości. Po pierwsze, skład jakościowy tłuszczów: DŚ
zawiera niewiele kwasów tłuszczowych zwiększa‑
jących stężenie cholesterolu (nasyconych i trans),
a dużo jedno­nienasyconych (ok. 67% energii po‑
chodzącej z tłuszczów),30 takich jak kwas oleino‑
wy zawarty w oliwie z oliwek, który ma istotne
korzyści zdrowotne23 . Po drugie, chociaż uważa
się, że tłuszcz ma najsłabsze właściwości sycące
spośród makro­składników pokarmowych, to zwy‑
czaj dodawania oliwy do sałat, jarzyn i dań z wa‑
rzyw strączkowych poprawia ich smak. Zwięk‑
sza to spożycie produktów bogatych w błonnik
pokarmowy i o małej gęstości energetycznej,
co skutkuje szybszym i dłuższym uczuciem sy‑
tości. Po trzecie: wykazano, że spożywanie tłusz‑
czów jedno­nienasyconych nasila poposiłkową
oksydację tłuszczów, termogenezę indukowaną
dietą i całkowity dzienny wydatek energetyczny,
w porównaniu z innymi tłuszczami, na przykład
nasyconymi.31,32 Może to stanowić fizjo­logiczne
wyjaśnienie, dlaczego spożywanie oliwy z oliwek
rzadziej się wiąże ze zwiększeniem masy ciała.27
Na koniec: DŚ jest bardzo smaczna, a więc lubia‑
na i dobrze tolerowana przez osoby ją stosują‑
ce; wykazano, że stopień przestrzegania DŚ jest
wysoki.29,33,34
Oprócz korzystnego składu kwasów tłuszczo‑
wych, dodatkowe korzyści zdrowotne ze stosowa‑
nia DŚ wynikają z różnorodności warzyw i więk‑
szej ilości produktów roślinnych (w tym orzechów
i nasion). Wobec mniejszej zawartości produk‑
tów zwierzęcych, dostarczających 10–15% ener‑
gii w postaci białek, DŚ dostarcza pożywienia bo‑
gatego w związki nieodżywcze i mikro­elementy,
w szczególności anty­oksydanty, które w sumie
zwiększają korzyści zdrowotne, jak na przykład
zmniejszenie ryzyka choroby wieńcowej i cukrzy‑
cy typu 2.30,35
Podsumowując: wykazano, że DŚ nie wiąże
się z otyłością, a ponadto może być bardzo sku‑
tecznym narzędziem w zmniejszaniu masy ciała
u osób z nadwagą i otyłych.
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (12)
Piśmiennictwo
1 Manson JE, Skerrett PJ, Greenland P, VanItallie TB. The escalating pan‑
demics of obesity and sedentary lifestyle. A call to action for clinicians.
Arch Intern Med. 2004; 164: 249‑258.
2 American Diabetes Association. Nutrition principles and recommenda‑
tions in diabetes. Diabetes Care. 2004; 27: S36‑S46.
The Italian RIFLE Pooling Project. Risk Factor and Life Expectancy. J Epide‑
miol Community Health. 1998; 52: 20‑26.
29 McManus K, Antinoro L, Sacks F. A randomized controlled trial
of a moderate‑fat, low‑energy diet compared with a low fat, low‑energy
diet for weight loss in overweight adults. Int J Obes Relat Metab Disord.
2001; 25: 1503‑1511.
3 American Heart Association. Dietary guidelines, revision 2000. Circula‑
tion. 2000; 102: 2284‑2299.
30 Grundy SM, Abate N, Chandalia M. Diet composition and the meta­
bolic syndrome: what is the optimal fat intake? Am J Med. 2002; 113
(Suppl 9B): S25‑S29.
4 National Institutes of Health, NHLBI. Clinical guidelines on the identi‑
fication, evaluation, and treatment of overweight and obesity in adults –
the evidence report. Obes Res. 1998; 6: S51‑S210.
31 Soares MJ, Cummings SJ, Mamo JC, Kenrick M, Piers LS. The acute
effects of olive oil v. cream on postprandial thermogenesis and substrate
oxidation in postmenopausal women. Br J Nutr. 2004; 91: 245‑252.
5 Noakes M, Keogh JB, Foster PR, Clifton PM. Effect of an energy‑re‑
stricted, high‑protein, low‑fat diet relative to a conventional high‑carbohy‑
drate, low‑fat diet on weight loss, body composition, nutritional status, and
markers of cardiovascular health in obese women. Am J Clin Nutr. 2005;
81: 1298‑1306.
32 Piers LS, Walker KZ, Stoney RM, et al. Substitution of saturated with
monounsaturated fat in a 4‑week diet affects body weight and composition
of overweight and obese men. Br J Nutr. 2003; 90: 717‑727.
6 Bravata DM, Sanders L, Huang J, et al. Efficacy and safety of low‑car‑
bohydrate diets: a systematic review. JAMA. 2003; 289: 1837‑1850.
7 Bautista‑Castano I, Molina‑Cabrillana J, Montoya‑Alonso JA, Serra‑Ma‑
jem L. Variables predictive of adherence to diet and physical activity recom‑
mendations in the treatment of obesity and overweight, in a group of Span‑
ish subjects. Int J Obes Relat Metab Disord. 2004; 28: 697‑705.
8 Stern L, Iqbal N, Seshadri P, et al. The effects of low‑carbohydrate ver‑
sus conventional weight loss diets in severely obese adults: one‑year fol‑
low‑up of a randomized trial. Ann Intern Med. 2004; 140: 778‑785.
33 Sofi F, Cesari F, Abbate R, et al. Adherence to Mediterranean diet and
health status: meta-analysis. BMJ. 2008; 337: 1344; DOI: 10.1136/bmj.
a1344.
34 Zazpe I, Sanchez-Tainta A, Estruch R, et al. A large randomized indi‑
vidual and group intervention conducted by registered dietitians increased
adherence to Mediterranean-type diets: the PREDIMED study. J Am Diet
Assoc. 2008; 108: 1134-1144.
35 Serra-Majem L, Roman B, Estruch R. Scientific evidence of interven‑
tions using the Mediterranean diet: a systematic review. Nutr Rev. 2006;
64: S27-S47.
9 Brehm BJ, Seeley RJ, Daniels SR, D’Alessio DA. A randomized trial
comparing a very low carbohydrate diet and a calorie‑restricted low fat diet
on body weight and cardiovascular risk factors in healthy women. J Clin
Endocrinol Metab. 2003; 88: 1617‑1623.
10 Foster GD, Wyatt HR, Hill JO, et al. A randomized trial of a low‑carbo‑
hydrate diet for obesity. N Engl J Med. 2003; 348: 2082‑2090.
11 Samaha FF, Iqbal N, Seshadri P, et al. A low‑carbohydrate as com‑
pared with a low‑fat diet in severe obesity. N Engl J Med. 2003; 348:
2074‑2081.
12 Yancy WS Jr, Olsen MK, Guyton JR, et al. A low‑carbohydrate, keto‑
genic diet versus a low‑fat diet to treat obesity and hyperlipidemia: a ran‑
domized, controlled trial. Ann Intern Med. 2004; 140: 769‑777.
13 Dansinger ML, Gleason JA, Griffith JL, et al. Comparison of the Atkins,
Ornish, Weight Watchers, and Zone diets for weight loss and heart disease
risk reduction: a randomized trial. JAMA. 2005; 293: 43‑53.
14 Nordmann AJ, Nordmann A, Briel M, et al. Effects of low‑carbohy‑
drate vs low‑fat diets on weight loss and cardiovascular risk factors: a me‑
ta‑analysis of randomized controlled trials. Arch Intern Med. 2006; 166:
285‑293.
15 McLaughlin T, Carter S, Lamendola C, et al. Effects of moderate vari‑
ations in macronutrient composition on weight loss and reduction in car‑
diovascular disease risk in obese, insulin‑resistant adults. Am J Clin Nutr.
2006; 84: 813‑821.
16 Shai I, Schwarzfuchs D, Henkin Y, et al.; Dietary Intervention Random‑
ized Controlled Trial (DIRECT) Group. Weight loss with a low‑carbohydrate,
Mediterranean, or low‑fat diet. N Engl J Med. 2008; 17; 359: 229‑241.
17 Trends in intake of energy and macronutrients – United States, 1971–
2000. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2004; 53: 80‑82.
18 Moreno LA, Sarría A, Popkin BM. The nutrition transition in Spain:
a European Mediterranean country. Eur J Clin Nutr. 2002; 56: 992‑1003.
19 Buckland G, Bach A, Serra‑Majem L. Obesity and the Mediterra‑
nean diet: a systematic review of observational and inter­vention studies.
Obes Rev. 2008 Jun 10.
20 Mendez MA, Popkin BM, Jakszyn P, et al. Adherence to a Mediterra‑
nean diet is associated with reduced 3‑year incidence of obesity. J Nutr.
2006; 136: 2934‑2938.
21 Panagiotakos DB, Chrysohoou C, Pitsavos C, Stefanadis C. Associa‑
tion between the prevalence of obesity and adherence to the Mediterra‑
nean diet: the ATTICA study. Nutrition. 2006; 22: 449‑456.
22 Esposito K, Pontillo A, Di Palo C, et al. Effect of weight loss and life‑
style changes on vascular inflammatory markers in obese women: a ran‑
domized trial. JAMA. 2003; 289: 1799‑1804.
23 Schroder H. Protective mechanisms of the Mediterranean diet in obe‑
sity and type 2 diabetes. J Nutr Biochem. 2007; 18: 149‑160.
24 Willett WC, Leibel RL. Dietary fat is not a major determinant of body
fat. Am J Med. 2002; 113 (Suppl 9B): S47‑S59.
25 Ferro‑Luzzi A, James WP, Kafatos A. The high‑fat Greek diet: a recipe
for all? Eur J Clin Nutr. 2002; 56: 796‑809.
26 Keys A, Menotti A, Karvonen MJ, et al. The diet and 15‑year death
rate in the seven countries study. Am J Epidemiol. 1986; 124: 903‑915.
27 Sanchez‑Villegas A, Bes‑Rastrollo M, Martinez‑Gonzalez MA, Ser‑
ra‑Majem L. Adherence to a Mediterranean dietary pattern and weight
gain in a follow‑up study: the SUN cohort. Int J Obes (Lond). 2006; 30:
350‑358.
28 Seccareccia F, Lanti M, Menotti A, Scanga M. Role of body mass in‑
dex in the prediction of all cause mortality in over 62,000 men and women.
ARTYKUŁ REDAKCYJNY Skuteczność diet w zmniejszaniu masy ciała…
3