PIJANY PŁÓD - CZY TO MOŻLIWE?

PIJANY PŁÓD - CZY TO MOŻLIWE?
W świetle rosnącego zainteresowania problemami dotyczącymi coraz szerszego spektrum substancji
psychoaktywnych, uzależnień młodzieży i dorosłych, konsekwencji spożywania alkoholu oraz zażywania innych
środków odurzających, wydaje się że nadal w cieniu pozostaje kwestia picia alkoholu przez kobiety w okresie
ciąży. Temat ten wypływa z dużą siłą i staje się polem żywych dyskusji oraz fali ostrej krytyki z chwilą, gdy
pojawią się na szerszą skalę informacje dotyczące tak skrajnych sytuacji jak ta, w której pijana matka urodziła
„pijane dziecko”, pijana matka pozostawiła noworodka bez opieki, itd. Okazuje się jednak, że nadal pokutują
nieprawdziwe, groźne w skutkach opinie dotyczące spożywania alkoholu przez kobiety spodziewające się
dziecka. Wymienić można tutaj niektóre z nich związane z przekonaniami, że:

mała, symboliczna ilość alkoholu w ciąży nie zaszkodzi dziecku,

piwo to nie alkohol,

czerwone wino ma działanie pro-zdrowotne, zwiększa poziom żelaza i poprawia morfologię krwi,

wiele kobiet będących w ciąży piło przy różnych okazjach i urodziły zdrowe dzieci,

poronienie i wcześniejszy poród nie są spowodowane piciem alkoholu przez matkę,

alkohol szkodzi rozwojowi płodu tylko we wczesnym okresie ciąży,

dzięki łożysku alkohol wypity przez matkę nie szkodzi dziecku,

picie w ciąży piwa bezalkoholowego nie jest niebezpieczne,

narkotyki, dopalacze, papierosy są groźniejsze dla ciąży niż alkohol.
Ponieważ coraz częściej zwraca się uwagę na znaczenie abstynencji w okresie rozrodczym mając na
uwadze sytuacje nieplanowanej ciąży, tym bardziej ważna jest konieczność kształtowania świadomości kobiet,
u których ciąża była zaplanowana i została potwierdzona. Nie bez znaczenia pozostaje fakt,
iż
nadużywanie alkoholu uszkadza zarówno męskie, jak i żeńskie komórki rozrodcze, przez co już przed
poczęciem dziecka może niekorzystnie wpływać na jego rozwój. Alkohol negatywnie wpływa na funkcjonowanie
układu rozrodczego kobiety (zaburzenia cyklu miesiączkowego, upośledzenie płodności, trudności w zajściu w
ciążę). Może być przyczyną poronień, przedwczesnych porodów, zgonów okołoporodowych. Wiele kobiet
posiada ogólną wiedzę dotyczącą tego, że alkohol szkodzi nienarodzonemu dziecku. Duża część z nich nie
zdaje sobie jednak sprawy, jak bardzo poważne zagrożenie alkohol stanowi dla zdrowia płodu, a nazwa FAS jest
pojęciem, z którym nigdy się nie spotkały. Tymczasem Alkoholowy Zespół Płodowy tzw. FAS (FAS, ang. Fetal
Alcohol Syndrome) stanowi trzecią co do częstości wadę wrodzoną płodu i z chorobą tą rodzi się więcej dzieci
niż z zespołem Downa.
Jednoznacznie stwierdza się, że alkohol jest substancją, która może zaburzać rozwój płodu oraz
powodować jego uszkodzenia. Ryzyko takie istnieje w każdym okresie ciąży, nawet w przypadku małej ilości
alkoholu i jego jednorazowej dawki. Nie ma pewności, że każda nawet mała dawka zaszkodzi rozwojowi dziecka
na etapie ciąży, ale nie ma także gwarancji, że tak się nie stanie. Wpływ alkoholu na przebieg ciąży oraz
rozwijający się organizm dziecka (w tym na rodzaj i stopień jego uszkodzenia) ma charakter indywidualny ze
wzglądu na specyficzne cechy zarówno matki jaki i płodu. Poczęte dziecko „pije razem z matką”, ale z uwagi
na nie rozwiniętą w pełni wątrobę i nie wykształcone enzymy wątrobowe alkohol dłużej utrzymuje się w jego
organizmie stając się szczególnie niebezpieczne dla rozwijającego się mózgu i układu nerwowego dziecka.
Mózg dziecka rozwija się przez cały okres trwania ciąży w związku z tym na każdym jej etapie alkohol jest
groźny dla tego skomplikowanego i odpowiedzialnego za funkcjonowanie dziecka, potem osoby dorosłej
narządu.
1
Zespół FAS to najpoważniejsza konsekwencja spożywania alkoholu przez kobietę w ciąży, oznacza
złożoną niepełnosprawność obejmującą wiele narządów oraz funkcji. Nazwa FAS określa defekty i deformacje
fizyczne oraz upośledzenie umysłowe dziecka wynikające z poddania go w okresie płodowym działaniu
alkoholu pitego przez matkę w czasie ciąży.
U noworodków, które w czasie ciąży zostały narażone na działanie alkoholu mogą wystąpić następujące
objawy:

brak dojrzałości układu oddechowego,

wady układu moczowo-płciowego (m.in. nerek, pęcherza moczowego),

zaburzenia funkcji metabolicznych,

wady serca,

zmiany deformacyjne genitaliów,

rozszczep kręgosłupa,

małogłowie,

wady w budowie układu kostnego,

charakterystyczne zmiany w wyglądzie twarzy m.in. opadająca górna powieka, zez, krótki, zadarty
nos, wygładzona rynienka nosowa, małe oczodoły,

słaby odruch ssania,

zaburzenia snu,

słaba sygnalizacja potrzeb płaczem,

zwiększona pobudliwość,

słaba adaptacja do bodźców słuchowych i świetlnych.
Z czasem jak dziecko rośnie i dojrzewa obserwuje się problemy zdrowotne oraz trudności w jego
funkcjonowaniu będące następstwem wcześniej zdiagnozowanych objawów lub kolejnych skutków działania
alkoholu, jakich wcześniej nie udało się dostrzec. Niektóre z nich, to:

obniżony lub podwyższony próg odczuwania, zaburzenia koordynacji wzrokowo-czuciowej, problemy z
utrzymaniem równowagi, zaburzenia słyszenia,

trudności w planowaniu, rozwiązywaniu zadań, koncentracją, samokontrolą,

trudności w zakresie myślenia przyczynowo - skutkowego, rozumienia pojęć abstrakcyjnych,

problemy z uwagą, pamięcią, rozwojem mowy, poczuciem czasu, orientacją w przestrzeni,
rozpoznawaniem kierunków,


nieumiejętność rozpoznawania uczuć u siebie i innych, impulsywność,
trudność w rozumieniu sytuacji społecznych, nawiązywaniu relacji, pełnieniu ról społecznych).
Szerokie spektrum trudności, z jakimi boryka się dziecko z FAS w obszarze funkcjonowania
poznawczego, emocjonalnego, społecznego ma swoje bezpośrednie przełożenie na możliwości zaspakajania
przez nie własnych potrzeb i jego samoocenę. Dziecko pozornie może nie różnić się od rówieśników, ale
poziomem funkcjonowania od nich odbiega, zmagając się z trudnościami w rozumieniu rzeczywistości, siebie,
określonych zjawisk i sytuacji.
W konsekwencji tego pojawiają się problemy edukacyjne, wychowawcze, a nawet konflikty z prawem czy
problemy resocjalizacyjne.
Z racji tego, że nie ma możliwości wyleczenia z zespołu FAS, można jedynie usprawnić funkcjonowanie
dziecka i próbować zapobiegać ewentualnym powikłaniom. Sposobem pomocy dziecku z FAS jest wczesna
rehabilitacja w obszarach, w których rozwój został zaburzony. Przede wszystkim jednak warto dokonywać
refleksji nad przyszłością planowanego czy poczętego dziecka myśląc o problemach, które mogą wyniknąć w
związku z wadami rozwojowymi spowodowanymi piciem alkoholu przez matkę. W przypadku picia alkoholu
2
przez kobietę w ciąży w części przypadków dziecko z FAS dźwiga brzemię lekkomyślności czy też
nieodpowiedzialności matki. W innych sytuacjach FAS to wynik braku jej świadomości, co nie zmienia faktu, że
może zaważyć na całym życiu ich obojga.
Zespół FAS traktowany jest jako choroba nieuleczalna, przy czym wyraźnie podkreśla się, że matka
może jej zapobiec. Zachowując 100% abstynencję kobieta całkowicie likwiduje ryzyko jej powstania. Zatem
pojawienie się zagrożenia chorobą zależy jedynie od matki. Nie bez znaczenia pozostaje konieczność ciągłego
budowania świadomości społecznej dotyczącej wpływu alkoholu na płód. Ważne, by świadomość ta miała
swoje odzwierciedlenie na poziomie wiedzy, postaw przyszłych matek, kobiet w ciąży, matek kształtujących
postawy swoich córek, wrażliwości społecznej na problem i sytuacje kiedy alkohol spożywany przez przyszłe
matki zagraża ich dzieciom.
Joanna Staniszewska
psycholog
3