Artykuł zawiera 36853 znaki ze spacjami + grafika

Transkrypt

DOBROSTAN A EDUKACJA
ROZDZIAŁ II
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach,
Wydział Zdrowia Publicznego, Zakład Zdrowia Środowiskowego
Medical University of Silesia in Katowice,
School of Public Health, Department of Environmental Health
1
2
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Szpital Kliniczny Nr 7
Medical University of Silesia in Katowice,
Hospital No. 7
3
Narodowy Fundusz Zdrowia,
Śląski Oddział Wojewódzki w Katowicach
National Health Fund,
Silesian Regional Branch in Katowice
TERESA BILEWICZ-WYROZUMSKA1,
MONIKA BILEWICZ-STEBEL1, EWA MOMOT3,
JOLANTA WOŁKOWICZ2, JOANNA KRUKOWSKA3,
DAMIAN GRUND3, IZABELLA KRENZEL1,
MAŁGORZATA ĆWIELĄG-DRABEK1
Wymiary starości – dobrostan czy problem?
The dimension of senility – wellness or problem?
Słowa klucze: starość, długowieczność, polityka wobec starości, geriatria, dobrostan
Key words: senility, longevity, policy towards old age, geriatrics, wellness
Dzięki postępowi medycyny, w szybkim tempie wzrasta liczba osób starszych.
Zjawisko zmniejszenia umieralności oraz idące za tym wydłużenie długości życia
istotnie zauważalne jest od lat dziewięćdziesiątych na całym świecie, w tym także w
Polsce [3].
W 1956 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) zaproponowała najbardziej znaną skalę dotyczącą podziału populacji ze względu na wiek. Według niej,
za populację starą możemy uznać taką, w której odsetek osób w wieku poprodukcyjnym, czyli po 65. roku życia, przekracza 7% [1].
W literaturze istnieje kilka podziałów starości. Światowa Organizacja Zdrowia
(WHO) za początek starości przyjmuje 60. rok życia i dzieli ten okres życia człowieka na trzy podokresy: wczesną starość (60 - 74 lata), późną starość (75 - 89 lat)
oraz bardzo późną starość (90+) inaczej nazywaną długowiecznością (Zych, 2007).
Według podziału demograficznego, wyróżnia się następujące grupy wiekowe: wiek
poprodukcyjny (60 – 69 lat), starszy wiek poprodukcyjny (70 – 79 lat) oraz starość
sędziwą (powyżej 80. roku życia). Literatura przedmiotu podaje również rozróżnienie na trzeci i czwarty wiek. Za osoby w czwartym wieku uważa się takie, które
przekroczyły 75. rok życia. W znaczeniu demograficznym określenie to odnosić się
do osób, w przypadku których połowa rocznika zmarła [38, 30].
Wiek jednak nie jest jedyną zmienną, która różnicuje grupę seniorów. Ważnym
kryterium może być samodzielność. Piotr Szukalski zwraca uwagę, iż przeciętny
senior we wczesnym etapie starości jest w pełni samodzielny i sprawny. Potrafi
niezależnie funkcjonować w społeczeństwie. Sytuacja ta zmienia się wraz z upływem czasu. W związku z powyższym osoby długowieczne zmuszone są często do
korzystania z pomocy osób trzecich.
DŁUGOŚĆ ŻYCIA ORAZ DŁUGOŚĆ ŻYCIA W ZDROWIU
Starzenie się demograficzne wynika z wydłużenia się czasu życia i ze zwiększania się odsetka osób w wieku podeszłym. W połowie 2010 roku liczba ludności na
świecie wynosiła 6 892 mln, z czego 8% stanowiły osoby po 65. roku życia [15].
Według danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), najdłużej żyją Japończycy (84,3 lat), a najkrócej mieszkańcy Południowej Afryki (56,8
lat). Wśród krajów europejskich najlepsza sytuacja ma miejsce w Hiszpanii, Szwajcarii, we Włoszech i Francji (ok. 82 lat). Najkrócej natomiast żyją mieszkańcy Łotwy, Litwy oraz Węgier (ok. 75 lat) [25].
Przeciętne dalsze trwanie życia rośnie już od kilkudziesięciu lat we wszystkich
krajach członkowskich Unii Europejskiej (UE). Za początek tego korzystnego trendu przyjęto znaczne zmniejszenie śmiertelności niemowląt, a jego kontynuacją jest
stałe zmniejszanie się śmiertelności osób starszych. Zawdzięczamy to postępowi w
naukach medycznych, opiece medycznej oraz poprawie warunków pracy i życia.
Należy zwrócić w tym miejscu uwagę na liczbę lat przeżywanych w zdrowiu (tzw.
dalsze trwanie życia w zdrowiu), czyli lata skorygowane o niepełnosprawność.
Wskaźnik ten dokładniej opisuje sytuację wydłużania życia i stanu zdrowia, zwłaszcza osób starszych. Przykładowo: w 2013 roku średnie dalsze trwanie życia dla
mężczyzn wynosiło 77,8 lat, a dla kobiet 83,3 lat - różnica wynosiła więc ponad 5
lat. Natomiast wyniki skorygowane o lata niepełnosprawności kształtowały się odpowiednio: 61,4 lat dla mężczyzn i 61,5 lat dla kobiet, czyli tylko o 0,1 roku na
niekorzyść dla seniorów płci męskiej [11]. Wśród 27 krajów UE, mężczyźni przeżywają średnio 80% swojego życia w zdrowiu, wśród kobiet odsetek ten jest mniejszy i wynosi 75,2%.
Do 2035 roku przewiduje się, że udział osób w wieku poprodukcyjnym będzie
wynosił 26,7%. W porównaniu z 2007 rokiem będzie to wzrost o prawie 11%. W
28
Teresa Bilewicz-Wyrozumska, Monika Bilewicz-Stebel, Ewa Momot,
Jolanta Wołkowicz, Joanna Krukowska, Damian Grund, Izabella Krenzel,
Małgorzata Ćwieląg-Drabek
Wymiary starości – dobrostan czy problem ?
latach 2010–2020 średniorocznie będzie przybywało prawie 200 tys. osób w wieku
60–65 lat i więcej [13].
Proces ten wymusi zmiany na rynku pracy, co spowoduje wzrost liczby starszych pracowników, przy czym równocześnie nastąpi zmniejszenie liczby osób
wchodzących na rynek pracy [16]. Należy też zwrócić uwagę, iż wzrastająca liczba
osób starszych spowoduje wzrost zapotrzebowania na różnego rodzaju usługi zdrowotne, między innymi usługi opiekuńcze.
W 1997 roku WHO przedstawiła swoje stanowisko w sprawie długowieczności
w którym stwierdzono, że długowieczność bez odpowiednio dobrej jakości życia to
pusty prezent, dlatego dalsze życie w zdrowiu jest ważniejsze niż wydłużanie się
dalszego oczekiwanego trwania życia [28]. W związku z tym działania powinny być
skierowane na realizację tego celu. Według danych EUROSTATU, Polska plasuje
się na 26. miejscu spośród 36 badanych państw Europy z wynikiem 77,1 lat. Ciekawym zjawiskiem jest fakt, że w Niemczech ok. 2/3 imigrantów powyżej 65. roku
życia to Polacy, którzy stanowią 10% wszystkich niemieckich seniorów.
DŁUGOŚĆ ŻYCIA POLAKÓW
Jak wynika z badań Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), w latach powojennych długość życia w Polsce była stosunkowo krótka. W ciągu ostatnich 64 lat
współczynnik ten bardzo się poprawił. Dla mężczyzn wzrósł on o 17,68 lat i w 2014
roku wynosił 73,8 lat, a dla kobiet o 19,93 lat i wynosił 81,6 lat.
Osoby w wieku poprodukcyjnym najczęściej pozostają w związkach małżeńskich lub są owdowiałe. Jak wynika z badań GUS, starość mężczyzn wiąże się z
życiem z drugą osobą, natomiast w przypadku kobiet jest ona najczęściej samotna.
Jak wynika z „Raportu Polki 50+” w najbliższych latach szybciej będzie przyrastać
liczba starszych kobiet niż mężczyzn (w 2035 roku wzrost z 16,3% do 26,5%). Grupa ta będzie silnie sfeminizowana. Ten sam raport wskazuje również na problem
niedołęstwa starczego, które obejmuje znacznie dłuższy okres dalszego trwania
życia kobiet (średnia 38%) niż mężczyzn (27%) [29].
PRZYCZYNY ZGONÓW
W krajach europejskich ponad 80% zgonów dotyczy osób powyżej 65. roku życia. Odpowiada za to 7 głównych przyczyn: choroba niedokrwienna serca (w tym
zawał mięśnia sercowego), choroby naczyń mózgowych (w tym udar mózgu), choroby układu oddechowego (przewlekłe i infekcyjne) oraz nowotwory złośliwe –
płuc, jelita grubego, piersi i gruczołu krokowego. W 2011 roku przyczyną 42%
zgonów były choroby naczyń, a 24% nowotwory. Największa różnica udziału procentowego zgonów kobiet i mężczyzn dotyczyła raka płuc.
W 2013 roku w Polsce zgony osób w wieku ponad 65 lat stanowiły ok. 72%
wszystkich zgonów. W porównaniu do roku 1990 był to wzrost o 8%. Uwarunkowań tych upatruje się w przemianach demograficznych takich jak wzrost liczby
29
ludności w starszym wieku w populacji ogólnej, przy jednoczesnym spadku częstości zgonów osób w młodszych grupach wiekowych – poniżej 65. roku życia.
Stan zdrowia ogółu mieszkańców państw europejskich znacznie się poprawił.
Jednak pomimo wielu starań rządów, nadal utrzymują się duże różnice zarówno
pomiędzy poszczególnymi państwami – ok. 8 lat, jak i wewnątrz nich (szczególnie
ze względu na status społeczno-ekonomiczny). Badania wskazują, iż osoby z wyższym wykształceniem oraz wyższymi dochodami cechują się lepszym zdrowiem i
dłuższym życiem. Różnice te wynikają również z czynników takich jak system
opieki zdrowotnej, czynniki środowiskowe, styl życia oraz zachowania zdrowotne
[26] .
POLACY WOBEC STAROŚCI
Raport z badania Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) z 2012 roku
wskazywał, iż 72% społeczeństwa interesuje się swoją starością i znacznie częściej
są to kobiety (38%) niż mężczyźni (28%). Jedynie 5% respondentów deklarowało
brak zainteresowania tą tematyką. W opinii Polaków młodość trwa do 37. roku życia. Według badanych w najmłodszej grupie wiekowej (18-24 lat), starość rozpoczyna się w wieku 59 lat i 9 miesięcy, natomiast w grupie powyżej 65. roku życia po ukończeniu 65 lat i 5 miesięcy.
W latach 2001-2004 przeprowadzono w Polsce badanie obejmujące stulatków.
Uczestniczyło w nim 346 osób (296 kobiet, 50 mężczyzn) [22]. Zwrócono uwagę na
fakt, iż wśród przodków badanych znajdowały się osoby długowieczne. Ciekawym
wydawać się może fakt, że aż 41 kobiet biorących udział w badaniu PolStu2001,
pierwsze dziecko urodziło po 40. roku życia [23].
Zarówno na świecie jak i w Polsce, widoczny jest przyrost liczby stulatków. Poniżej przedstawiono wykres dotyczący zmieniającej się liczby długowiecznych w
naszym kraju na przestrzeni lat. Od późnych lat 70. widoczny jest stały wzrost najstarszej grupy w populacji. Do 2011 roku liczba ta zwiększyła się ośmiokrotnie. Z
„Raportu z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011”
wynika, iż jeden stulatek przypadał na 12,5 tys. mieszkańców Polski [14].
30
Źródło: Dane GUS [14]
Rycina 1. Polscy stulatkowie w latach 1921-2011
Z danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) wynika, iż grupa 86+ stanowi 16,6% osób pobierających świadczenia emerytalne, w tym grupa 96+ to 1,3%.
W grupie tej widoczna jest znaczna dysproporcja płci (38,5% mężczyźni, 61,5%
kobiety). Raport ten również podaje, iż okres wypłacania świadczeń emerytalnych
dla grupy osób powyżej 96. roku życia wynosi średnio 35 lat i 7 miesięcy [36].
Statystyczny senior cierpi na 3-4 choroby. Najczęstsze z nich to choroby układu
sercowo-naczyniowego, cukrzyca, nowotwory, choroby otępienne oraz choroby
układu pokarmowego. Istnieje jednak grupa chorób, które literatura przedmiotu
określa jako Wielkie Zespoły/Problemy Geriatryczne. Są to jednostki chorobowe
pociągające za sobą upośledzenie wielu funkcji organizmu, a w konsekwencji przyczyniające się do ograniczenia sprawności i samodzielności. Zalicza się tu: upadki i
zaburzenia mobilności, nietrzymanie zwieraczy, upośledzenie wzroku i słuchu,
zaburzenia otępienne, depresje starcze, geriatryczny zespół jatrogenny, a czasami
również niedożywienie. Wymienione przypadłości najczęściej charakteryzują się
postępującym przebiegiem oraz problemami terapeutycznymi. Nierzadko prowadzą
one do utraty samodzielności i mobilności [12]. Wśród przyczyn wyróżniamy: starzenie się, występujące choroby, polipragmazję oraz przyczyny środowiskowe.
Ogromne znaczenie ma wczesne zdiagnozowanie, które zwiększa prawdopodobieństwo odwrócenia, zahamowania lub złagodzenia negatywnych skutków choroby
[17].
31
Spośród wyżej wymienionych zagadnień ważnym problemem są upadki. Stanowią one szóstą w kolejności przyczynę zgonów u osób powyżej 65. roku życia oraz
piątą w wieku 75+. Według badań epidemiologicznych przeprowadzonych wśród
osób w podeszłym wieku, aż 30-40% respondentów doświadczyło przynajmniej
jednego upadku w ciągu roku [33]. Wraz z wiekiem zwiększa się ich częstość z 33%
u osób w wieku 65 lat do 50% u osób powyżej 90. roku życia. Aż 60% upadków ma
miejsce w domu. Duże ryzyko upadków (50-70%) istnieje również w grupie pensjonariuszy domów opieki [18]. Konsekwencje upadków mogą być bardzo poważne.
Upadki są odpowiedzialne za 100% złamań przedramienia, 90-95% złamań kości
szyjki udowej oraz 25% złamań kręgosłupa [27]. Szacuje się, iż w skali świata w
2002 roku 391 000 osób zmarło z powodu upadku [10].
Innym, bardzo ważnym problemem jest samoleczenie pacjentów. Częstokroć seniorzy nie chcą zażywać leków lub przyjmują je na własną rękę. Statystyczny polski
senior po 65. roku życia zażywa co najmniej pięć leków dziennie. Należy zwrócić
uwagę na ryzyko wzajemnych niekorzystnych oddziaływań produktów leczniczych.
Przy stosowaniu dwóch leków wynosi ono 13%, przy pięciu wzrasta prawie o 50%,
a przy siedmiu przekracza 80%.
Samoleczenie się pacjentów, zwłaszcza kobiet, może być przyczyną występowania tzw. geriatrycznych zespołów jatrogennych. Są to dolegliwości, upośledzenia
funkcji, nowe choroby lub nieprawidłowe parametry biochemiczne, które występują
u starszej osoby i związane są z niewłaściwą realizacją leczenia [9].
NOWE TECHNOLOGIE A KOMFORT ŻYCIA OSÓB STARSZYCH
Nowe technologie w znaczący sposób mogą ułatwić i poprawić życie seniorów.
Od lat trwają badania prowadzone m.in. przez firmę Toyota nad stworzeniem robotów mogących wspomóc proces opieki. Ich zadaniem miałaby być pomoc w karmieniu, utrzymaniu higieny, reagowaniu w sytuacjach alarmowych czy też przenoszeniu niesamodzielnych podopiecznych [19]. Jednak do takiego pomysłu spora
część społeczeństwa podchodzi bardzo sceptycznie.
W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny rozwój telemedycyny. Wyniki badań nad zastosowaniem wideokonsultacji w kardiologii, geriatrii, rehabilitacji (i
wielu innych dyscyplinach) są obiecujące. Niewątpliwą zaletą tej metody jest niski
koszt oraz dostęp dla większej grupy pacjentów, zaś ograniczeniem w jej zastosowaniu mogą być deficyt wzrokowy lub słuchowy pacjenta czy też jego zaburzenia
poznawcze [4].
Trwają prace badawcze nad wykorzystaniem w opiece geriatrycznej urządzeń,
które za pomocą analizy parametrów (pozycji ciała czy analizy chodu) będą w stanie
wcześniej ostrzec o ryzyku upadku osoby starszej [2, 20]. Dzięki tej metodzie pacjent z ograniczoną sprawnością mógłby funkcjonować w swoim środowisku domowym i pozostać niezależnym, jednocześnie opiekunowie otrzymywaliby informację, że podopieczny znalazł się w sytuacji zagrożenia i wymaga pomocy.
32
OPIEKA GERIATRYCZNA
Nazwę geriatria wprowadzono w 1906 roku. Jej autorem był wiedeński lekarz
Ignacy Nasher. Niebawem powstało Towarzystwo Geriatryczne, które rozpoczęło
publikację pierwszego specjalistycznego periodyku „Geriatrics” [32]. Według
WHO, opieka geriatryczna jest to opieka nad osobami starszymi obejmująca szeroki
zakres zabiegów - od intensywnej opieki, aż po opiekę paliatywną [35]. Ma ona
oferować podejście holistyczne oraz opiekę multidyscyplinarnego zespołu fachowców mającą na celu zoptymalizowanie stanu zdrowia osób starszych, poprawienie
ich jakości życia oraz zwiększenie samodzielność.
W 1956 roku w Inowrocławiu powstało Sanatorium Geriatryczne i było ono
pierwszą polską placówką geriatryczną. Cztery lata później (1960 r.) powstała
pierwsza poradnia geriatryczna w Opolu, a w 1961 r. dwa pierwsze oddziały geriatryczne w Katowicach i Łodzi [7]. Od 1973 roku funkcjonuje również Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, którego inicjatorem był prof. Jerzy Piotrowski. Powstało ono jako interdyscyplinarne stowarzyszenie lekarzy, socjologów, demografów
oraz psychologów. Mimo iż mamy coraz starsze społeczeństwo, a co za tym idzie
coraz większe zapotrzebowanie na lekarzy geriatrów, specjalizacja ta jest ciągle
rzadko wybierana przez młodych lekarzy. Według danych Naczelnej Izby Lekarskiej, w Polsce mamy 264 lekarzy geriatrów, z czego wykonujących zawód jest 253.
Zgodnie z tym, na 100 tys. mieszkańców przypada w Polsce 0,65 geriatry. Aby
zapewnić optymalną opiekę geriatryczną, wskaźnik ten powinien wynosić 2 geriatrów na 100 tys. mieszkańców.
Według danych GUS z 2014 roku, na przestrzeni lat 2010-2014 funkcjonowało
w Polsce 115 poradni geriatrycznych (w których udzielono 62 927 porad), z czego
aż 31,2% znajdowało się na Śląsku (29 poradni). Z raportu wynika również, iż
wzrosła liczba oddziałów geriatrycznych z 21 do 38, a tym samym liczba łóżek
geriatrycznych w Polsce wynosiła 853. Zmianie uległ również czas przebywania na
oddziałach geriatrycznych. Zmalał on z 10 do 8,4 dnia.
Jak widać na poniższym wykresie, najwięcej oddziałów geriatrycznych, a tym
samym łóżek, znajduje się w województwie śląskim (12 oddziałów, 299 łóżek).
Niestety, nadal na mapie Polski są tzw. białe plamy gdzie nie ma żadnych oddziałów
geriatrycznych.
33
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Rycina 1 Liczba oddziałów geriatrycznych oraz łóżek w Polsce w 2014 r.
Zgodnie z tymi danymi, w 2014 roku w Polsce funkcjonowało 337 Zakładów
Opiekuńczo-Leczniczych oraz 150 Zakładów Pielęgnacyjno-Opiekuńczych. Średni
czas pobytu w takim zakładzie to 159,7 dnia (ok. 5 miesięcy). Beneficjentami tych
usług są najczęściej osoby po 80. roku życia (stanowią one ok. 40% pacjentów),
kiedy osoby w wieku 60+ stanowią 16%.
Uważa się, iż świadczenia zdrowotne dla osób starszych należą do najdroższych
dla płatnika. Jak wynika z raportu NIK, średni jednostkowy koszt świadczeń udzielonych w ciągu 12 miesięcy od wypisania pacjenta z oddziału chorób wewnętrznych
był wyższy o 1 380 zł od średniego jednostkowego kosztu tych świadczeń po wypisaniu porównywalnego pacjenta z oddziału geriatrycznego. Jednym z czynników
ukazujących jakość opieki medycznej nad chorymi w starszym wieku jest umieralność szpitalna i poszpitalna. Jak wynika z wyżej wymienionego raportu, śmiertelność ta jest wyższa w przypadku hospitalizacji na oddziale chorób wewnętrznych i
wzrasta wraz z wiekiem. Najwyższa jest ona u pacjentów 90+. W przypadku hospitalizacji geriatrycznej wynosi ok. 15%, natomiast w przypadku hospitalizacji na
oddziale wewnętrznym, jest o 10% wyższa [24].
Jak wynika z badania PolSenior, samodzielność seniorów maleje wraz z wiekiem. W grupie młodszych seniorów (65-69 lat) odsetek samodzielnych osób wynosił 99,9%, natomiast już w grupie 85+ - 79,1%. Dzieląc seniorów na grupę 65-79 lat
oraz 80+ można zauważyć, iż w pierwszej z nich osoby te są najczęściej niezależne,
aktywne oraz cieszą się względnie dobrym stanem zdrowia. Niestety, w drugiej
grupie często obserwuje się obniżony poziom sprawności, gorszy stan zdrowia oraz
rosnące uzależnienie od osób trzecich. Nierzadko osoby te nie mogą mieszkać same
i wymagają 24-godzinnej opieki. Pobyt w placówkach opiekuńczych może być
refundowany z Narodowego Funduszu Zdrowia, ale na rynku funkcjonują również
prywatne Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze. Niestety, koszty jakie należy przeznaczyć
na pobyt seniora w takiej placówce wahają się pomiędzy 3500 a 4000 zł miesięcz34
nie. Zgodnie z danymi ZUS, jedynie 2,5% emerytów pobiera świadczenie emerytalne w wysokości 4000-4500 zł. Najczęściej jest ono wypłacane w wysokości 16001800 zł [37]. W związku z tym rodziny przyjmują na siebie obowiązki związane z
opieką. Najczęściej są one jednak pozostawione same sobie. Edukacja rodzin pacjentów w podeszłym wieku nie jest powszechna. Najczęściej takie zajęcia prowadzone są przez różnego rodzaju fundacje. Potrzeby rodzin nie są dostatecznie dostrzegane i nie wspomaga się ich w tym ogromnym wysiłku. A to właśnie dzięki
staraniom i poświęceniu rodziny osoby starsze mogą pozostać w swoim środowisku
domowym. Polityka państwa powinna być w dużo większym stopniu skierowana na
wsparcie, pomoc i edukację rodzin pacjentów.
AKTYWNE STARZENIE SIĘ
Aktywne starzenie definiuje się jako „pomoc ludziom, aby pomimo wieku mogli
być odpowiedzialni za swoje życie tak długo jak to możliwe i — o ile to możliwe —
mieli wkład w gospodarkę i życie społeczeństwa” [31]. W celu określenia tego stanu
powstał wskaźnik aktywnego starzenia (Active Ageing Index - AAI) który jest narzędziem służącym do analizy i propagowania odpowiednich środków służących
wspieraniu aktywnego starzenia się. Umożliwia on monitorowanie i porównywanie
starzenia się na różnych szczeblach, zarówno regionalnych, jak i lokalnych. Wskazuje także na niewykorzystany potencjał osób starszych w zakresie gospodarczym i
w życiu społecznym. Wskaźnik aktywnego starzenia się ma złożony charakter, ale
najważniejszymi aspektami jakie w sobie zawiera są: zatrudnienie, uczestnictwo w
życiu społecznym (wolontariat, opieka nad dziećmi i wnukami, aktywność polityczna itp.), niezależne życie w zdrowiu i bezpieczeństwie (w tym bezpieczeństwie
finansowym) oraz możliwości i warunki sprzyjające aktywnemu starzeniu się (np.
dalsze przewidywane trwanie życia) [31]. W tym rankingu Polska plasuje się na
drugiej pozycji od końca, za Grecją.
W 2014 roku jedynie 3,5% osób powyżej 65. roku życia było osobami pracującymi. Znacznie częściej pracowali mężczyźni – w ok. 6%, kobiety jednie w ok 2%.
Jednocześnie znaczna część pracujących osób była na emeryturze. Dane wskazywały, iż seniorzy często należeli do różnego typu organizacji. Ponad 80% osób utrzymywało stałe kontakty osobiste bądź na odległość z osobami spoza swojego domostwa, przy czym najczęściej dotyczyły one dzieci, wnuków i prawnuków. Z przeprowadzonego badania wynika, że jedynie 1,3% seniorów, w razie napotkania trudności, nie mogło liczyć na pomoc żadnej osoby trzeciej. Ok. 40% osób zwracało się
o pomoc do współmałżonka, ok. 30% do córki, ok. 15% do syna [5].
35
POSTAWA WOBEC DŁUGOWIECZNOŚCI
I WYCHOWANIE DO STAROŚCI
Seniorom często przypisuje się takie cechy jak mądrość życiowa, wiedza, doświadczenie, autorytet oraz bliski kontakt z Bogiem, a równocześnie choroby, cierpienie, otępienie, lęk przed śmiercią i utratą osób bliskich [38]. Z badań przeprowadzonych przez Dom Badawczy Maison wynika, iż osoby młode mają niejako dwuwymiarowe spojrzenie na osoby starsze. Z jednej strony wypowiadały się na temat
starości z szacunkiem, a z drugiej pojawiały się głosy zdystansowania i politowania.
Młodzi ludzie najczęściej obawiają się nadmiernego „mądrzenia się” i religijności.
Marzą jednak o tym, aby dobrze się zestarzeć [8]. Rzadkim zjawiskiem jest przyjaźń
międzypokoleniowa. Żyjemy w kulturze, w której starość postrzegana jest jako
defekt. Zanikają też rodziny wielopokoleniowe, a więzy rodzinne ulegają rozluźnieniu. Badania wykazują, że najczęściej poszukujemy towarzysza w swoim wieku.
Szybkość przetwarzania informacji powoduje, że dość często rezygnujemy z głębszej analizy na rzecz posługiwania się stereotypami.
Niechęć w stosunku do osób starszych, nieuzasadniony lęk przed starością i byciem starym człowiekiem (gerontofobia) nierzadko jest przyczyną dyskryminacji
seniorów ze względu na wiek. Jako przykład takiego zachowania wymienić można
odmawianie udzielania świadczeń zdrowotnych z powodu wieku. Pogląd ten jest
również związany z przekonaniami młodych osób, co w określonym wieku przystoi,
a co nie [38]. Zjawisko ageizmu i gerontofobii nie jest niczym nowym. W okresie od
maja 1979 r. do kwietnia 1982 r. Patricia Moore przeprowadziła bardzo interesujący
eksperyment w 116 miastach 14 stanów Ameryki. Mając 26 lat, odgrywając rolę 85letniej, zniedołężniałej kobiety, postanowiła poznać problemy, radości i frustracje
osób starszych. Jej wizerunek „przed” i „po” przemianie dokonanej dzięki pomocy
profesjonalnej charakteryzatorki, widoczny jest na zdjęciach poniżej. W swojej
książce napisała, że w społeczeństwie są zarówno ludzie przyjaźnie usposobieni do
osób starszych, uczynni i pozytywnie nastawieni jak i tacy, którzy udają, że te osoby
nie istnieją i na wszelki wypadek starają się ich nie zauważać. Bywają również ludzie nastawieni negatywnie i oszukujący osoby starsze. Moore zakończyła swój
eksperyment, gdy wychodząc z parku w Nowym Yorku została napadnięta przez
gang młodych ludzi. Prawdopodobnie została wybrana, jako „łatwy cel” rabunkowy.
Ukradziono jej torebkę i bardzo poturbowano [21].
36
Źródło: Disguised. A true story- Path Moore with Charles Paul Conn
Zdjęcie 1 P. Moore jako "fałszywa" 85-latka i jako 26-latka
Także w Stanach Zjednoczonych (we współpracy z telewizją ABC) w 2013 r.
przeprowadzono 12-minutowy eksperyment mający przybliżyć ludziom zdrowym
odczucia, jakie może mieć osoba z chorobą Alzheimera. W trakcie eksperymentu
uczestnikom założono specjalnie gogle imitujące choroby wzroku towarzyszące
starości, nałożono rękawiczki oraz posklejano palce, na uszy założono słuchawki z
irytującymi dźwiękami, a do butów włożono wkładki utrudniające poruszanie się.
Uczestnikom eksperymentu wydano serię poleceń dotyczących m.in. znalezienia
białego swetra, posprzątania ze stołu oraz połączenia w pary sześciu par skarpetek.
Zadania te okazały się dla nich niewykonalne. Dzięki temu doświadczeniu mogli
jednak w większym stopniu zrozumieć, z jaką frustracją może mieć do czynienia
osoba chora [6].
Czasami można mieć odczucie, iż senior robi nam na złość, bo np. czegoś nie
słyszy czy wolno się porusza. W celu lepszego zrozumienia potrzeb osób w podeszłym wieku, na niektórych uczelniach młodzi adepci korzystają z tzw. skafandrów
seniorów, które imitują problemy towarzyszące starości. Dzięki takim ćwiczeniom,
w przyszłości będą mogli świadczyć seniorom usługi wyższej jakości.
37
POLITYKA WOBEC STAROŚCI ORAZ SILVER ECONOMY
Z uwagi na wzrost liczebności osób starszych w populacji, konieczne było rozpoczęcie działań na gruncie polityki. Barbara Szatur – Jaworska wyróżnia trzy rodzaje polityki: polityka wobec starzenia się ludności, polityka wobec starości, polityka wobec ludzi starych. Wszystkie wyżej wymienione typy polityki nie funkcjonują oddzielnie, lecz uzupełniają się wzajemnie. W latach 2012-2013 przeprowadzono
Rządowy Program na Rzecz Aktywnego Starzenia się (ASOS). Na podstawie zdobytych doświadczeń przyjęto do realizacji program ASOS 2014-2020. Posiada on
cztery priorytetowe obszary przedstawione w tabeli poniżej.
Tabela I. Priorytety i kierunki działań Rządowego Programu ASOS 2014-2020
Priorytet
PRIORYTET I
Edukacja osób starszych
PRIORYTET II
Aktywność społeczna
promująca integrację
wewnątrz- i międzypokoleniową
PRIORYTET III
Partycypacja społeczna
osób starszych
38
Szczegółowy opis priorytetu
 zajęcia edukacyjne z zakresu różnych
dziedzin (np. prawo, gospodarka, zdrowie,
sport, turystyka, edukacja, wizyty studyjne,
języki obce, umiejętności interpersonalne,
nowe technologie), programy edukacyjne i
warsztaty o starzeniu się, osobach starszych i
aktywnym starzeniu się
 zajęcia przygotowujące do usług
wolontariackich
 kształcenie opiekunów
 promowanie wolontariatu kompetencji
 promowanie oferty edukacyjnej wśród osób
starszych
 aktywność społeczna, w tym wolontariat osób
starszych
 aktywność fizyczna osób starszych
 zajęcia w obszarze kultury i sztuki, w tym
angażujące różne pokolenia
 budowanie sieci społecznych, w tym
wolontariatu wewnątrz- i
międzypokoleniowego
 przeciwdziałanie e-wykluczeniu
 formy aktywności osób starszych wobec
społeczności lokalnych
 aktywność wspierająca uczestnictwo i
integrację w życiu społecznym/publicznym
 sieć pomocowo – informacyjna (budowanie
pozytywnego wizerunku starości, pomoc
obywatelska)
 aktywna obecność w procesie tworzenia i
funkcjonowania grup obywatelskich oraz
organizacji pożytku publicznego
Szczegółowy opis priorytetu
 szkolenia dla wolontariuszy i opiekunów (z
zakresu pomocy osobom starszym)
 wspieranie różnych form samopomocy
 wspieranie rodzin w opiece nad osobami
PRIORYTET IV
starszymi poprzez rozwój usług opartych na
Usługi społeczne dla osób
działalności wolontariuszy
starszych
 rozszerzenie dostępności do usług
społecznych m.in. opiekuńczych,
kulturalnych, edukacyjnych, poradniodoradczych, sportowych i turystycznych
Źródło: Program ASOS 2014-2020
Priorytet
W odniesieniu do długowieczności, najbardziej znaczący wydaje się być IV priorytet z uwagi na to, iż grupa osób powyżej 90. roku życia cechuje się mniejszą aktywnością oraz samodzielnością. Wraz ze zwiększającą się liczbą seniorów, pojawił
się również termin srebrnej ekonomii (z ang. silver economy), czyli rynek produktów i usług dedykowanych seniorom w celu podniesienia ich standardu i komfortu
życia, który jednocześnie tworzy nowe miejsca pracy dla ludzi młodych. Jednym z
takich produktów mogą być osiedla dla osób starszych. Osiedla takie zaczynają
pojawiać się w planach zagospodarowania niektórych miast. Te miejsca, to nie tylko
mieszkania, ale również cała infrastruktura: lekarz, pielęgniarka, apteka, sklepik.
Krytycy takich inicjatyw wskazują, że jest to tworzenie swego rodzaju getta, w którym odizolowuje się seniorów od reszty społeczeństwa i pozbywa się obrazu człowieka starego z przestrzeni publicznej. Ciągle trwają poszukiwania najlepszych
rozwiązań. W Holandii (w domu opieki Humanitas w Daventer) przeprowadzono
eksperyment w którym zezwolono 6 studentom na darmowe zakwaterowanie w
zamian za 30 godzin pracy tygodniowo na rzecz ośrodka. Okazało się, iż przed
sprowadzeniem ludzi młodych do tej placówki, mieszkańcy rozmawiali głównie o
chorobach i przypadłościach wieku starczego. Od kiedy jednak mieszkają z nimi
ludzie młodzi, zupełnie zmieniła się tematyka rozmów. Chociaż czasami nawiązanie
kontaktów międzypokoleniowych bywa trudne, potrzebne są one obydwu stronom
[34].
W Polsce od niedawna istnieje inicjatywa nieformalnej adopcji babci lub dziadka. Najczęściej jest ona promowana przez kluby seniora lub Uniwersytety Trzeciego
Wieku. Czasami jednak proces ten ma miejsce samoistnie, kiedy to senior zaprzyjaźnia się z młodymi rodzicami. W obecnych czasach stało się zjawiskiem naturalnym wychowywanie bez udziału starszego pokolenia. Przyczyn tego zjawiska jest
kilka, m.in. późne zakładanie rodziny, migracje zarobkowe itp. Propagowanie takiej
inicjatywy pozwala na osiągnięcie obopólnej korzyści: wzbogacenie rozwoju dziecka o doświadczenia osoby starszej oraz aktywizację seniora.
39
PIŚMIENNICTWO
1. Abramowska - Kmon A.: O nowych miarach zaawansowania procesu starzenia
się ludności [W:] Studium demograficzne 1 (159), 2011.
2. Badura P.: Accelerometric Signals in Automatic Balance Assessment [W:]
Computerized Medical Imaging and Graphics Tom 46 (2), 2015.
3. Barcikowska M. i wsp.: Problemy zdrowia publicznego w kontekście starzenia
się populacji Polski - Raport [W:] Postępy Psychiatrii i Neurologii 15 (3), 2006
str. 203-211.
4. Bednorz A. i wsp.: Zastosowanie wideokonsultacji z wykorzystaniem Geriatrycznej Skali Depresji (GDS) do rozpoznawania depresji u osób starszych, jako
próba telediagnostyki w geriatrii [W:] Geriatria (8), 2014 str. 141-149.
5. Bieńkuńska A.: Jak się żyje osobą starszym w Polsce?
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/WA_jak_sie_zyje_os_starszym_w_pl_30_XI_
2012.pdf.
6. Dementia Tooday: "Experience 12 Minutes - Alzheimer", ABC TV, 2013.
http://www.dementiatoday.com/experience-12-minutes-alzheimers-dementia/
7. Derejczyk J. i wsp.: Gerontologia i geriatria w Polsce na tle Europy - czy należy
inwestować w ich rozwój w naszym kraju? [W:] Gerontologia Polska, 2008 str.
149-159.
8. Dom Badawczy Maison: Osoby starsze w oczach młodzieży, młodzież w oczach
osób starszych [W:] Dialog międzypokoleniowy. Między ideą a praktyką. Inspiracje, Warszawa 2013.
9. Dr Jarosław Derejczyk - wirtualny gabinet:
http://www.derejczyk.com/?page_id=37.
10. Edbom-Kolarz A., Marcinkowski J.: Upadki osób starszych - przyczyny, następstwa, profilaktyka [W:] Hygeia Public Health 46 (3), 2011 str. 313-318.
11. EUROSTAT http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/Main_Page.
12. Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A.: Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Podręcznik dla lekarzy i studentów. Via Medica, Gdańsk 2006.
13. GUS: Prognoza ludności Polski na lata 2008 - 2035.
14. GUS: Raport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011. Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2012.
15. Kijak R. J., Szarota Z.: Starość. Między diagnozą a działaniem. Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2013.
16. Krajowe ramy strategiczne. Policy paper dla ochrony zdrowia na lata 2014 –
2020. Warszawa 2015.
40
17. Kropińska S.: Dyskryminacja osób starszych ze względu na wiek w Polskim
systemie ochrony zdrowia. Praca na stopień doktora nauk o zdrowiu. Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego. Poznań 2013.
18. Łoniewska D.: Problemy pielęgnacyjne pacjenta geriatrycznego [W:] Biuletyn
informacyjny wydawany przez Okręgową Radę Pielęgniarek i Położnych (06).
Częstochowa 2012 str. 14-16.
19. Mikołajewska E., Mikołajewski D.: Możliwość wykorzystania robotów pomocniczych i obsługowych w opiece domowej [W:] Gerontologia Polska, Tom 19,
2011.
20. Mitas A. i wsp.: Wearable System for Activity Monitoring of the Elderly [W:]
Tnformatioon Technologies in Biomedicine, Volume 4. Springer International
Publishing 2014.
21. Moore P.: Disguised. A true story - Pat Moore with Charles Paul Conn. WORD
BOOKS PUBLISHER WACO, TEXAS 1985.
22. Mossakowska M., Więcek A., Błędowski A.: Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2012.
23. Mossakowska M.: Pierwsze rezultaty programu badania Polskich Stulatków
PolStu2001
http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/3675/7a.%20Mossa
kowska.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
24. NIK: Opieka medyczna
ewid.2/2015/P/14/062/KZD.
nad
osobami
w
wieku
podeszłym,
Nr
25. OECD https://data.oecd.org/healthstat/life-expectancy-at-birth.htm.
26. OECD Health at a Glance: Europe 2014
27. Ołdak K., Ostrowska B., Nowakowska A.: Ocena ryzyka upadku u starszych
kobiet aktywnych fizycznie pochodzących z różnych środowisk zamieszkania
[W:] Gerontologia Polska, Tom 21 (3), 2013.
28. Organisation World Health World Health Report. Geneva, Switzerland, 1997.
29. Ostrowska A.: Raport Polki 50 plus. Zdrowie i jego zagrożenia.
30. Pędlich W.: Procesy starzenia się człowieka. Gerontologia i geriatria [W:] Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Podręcznik dla lekarzy i studentów. VIA
MEDICA, Gdańsk 2006.
31. Perek - Białas J., Zwierzchowski J.: Wskaźnik aktywnego starzenia się w ujęciu
regionalnym - 2014. Opracowanie dla Departamentu Polityki Senioralnej Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa 2014.
32. Polskie Towarzystwo Gerontologiczne http://gerontologia.org.pl/o-nas/
41
33. Świątek J., Urodow W.: Profilaktyka upadków u ludzi w podeszłym wieku [W:]
Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2013 str. 195-200.
34. The Nursing Home That's Also a Dorm, 2016.
http://www.citylab.com/housing/2015/10/the-nursing-home-thats-also-adorm/408424/.
35. WHO: A glossary of terms for community health care and services for older
persons, volume 5. 2004.
36. ZUS: analiza wyników badania okresów. Warszawa 2012.
37. ZUS: Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2015 r. Warszawa 2015.
38. Zych A. A.: Leksykon gerontologii. Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków
2007.
STRESZCZENIE
Od kilku lat można zaobserwować wzrost liczby ludności w grupie wiekowej
powyżej 90 lat. Według danych GUS, w 2035 r. grupa ta będzie liczyła w Polsce
ponad 9 tysięcy osób. Dobrostan osób długowiecznych zależy od wielu czynników.
W dużej mierze wpływają na niego samopoczucie, warunki materialne oraz samodzielność seniorów. Ważnym aspektem jest również akceptacja społeczna i wzmocnienie integracji międzypokoleniowej. Potrzeba zapewnienia opieki medycznej
może zostać zrealizowana dzięki szybkiej ścieżce specjalizacji z dziedziny geriatrii
oraz zachęcaniu młodych lekarzy do wybierania tej dziedziny medycyny. Dzięki
temu docelowo powinna zwiększyć się liczba lekarzy geriatrów, a tym samym dostępność do ich usług. Ważnym elementem jest również edukacja i kształcenie rodzin seniorów oraz zapewnienie im wsparcia w opiece nad najstarszymi członkami
rodziny. Społeczeństwa i władze państw stoją przed wyzwaniem, które można streścić w słowach: DOSTRZEC, ZROZUMIEĆ, POMÓC. W sprostaniu temu wyzwaniu pomocne mogą być racjonalna polityka senioralna, obejmująca nie tylko działania z zakresu opieki zdrowotnej i promocji na rzecz aktywnego starzenia się, ale
również rozwój nowoczesnych usług i technologii medycznych dedykowanych
osobom starszym. Ze względu na szybko zmieniające się warunki życia i sytuację
demograficzną, wiedza na temat populacji seniorów wymaga stałej aktualizacji.
ABSTRACT
The increasing numeber of the population aged over 90 years old and more can
be observed for several years. According to data from the CSO, in 2035 in Poland
this group will be comprised over 9 thousand people. The wellness of long-lived
people depends on many factors. The large impact have life comfort, material conditions and self-reliance. Important aspects are the social acceptance and the strengthening of intergenerational integration. The need to ensure medical care can be made
with fast path of specialization in the field of Geriatrics and encouraging young
doctors to select this specialization. Thanks to that, ultimately, the number of physi42
cians team includes geriatricians should increase, and their services should be more
available. An important part is also the education and training of senior families and
support for them in care of the oldest members of the family. The public and the
authorities are facing a challenge which can be summarised in words: TO SEE, TO
UNDERSTAND, TO HELP. In addressing this challenge a rational senioral policy
can be helpful, covering not only healthcare activities and the promotion of active
ageing, but also the development of modern medical technologies and services dedicated to older people. Due to the rapidly changing living conditions and demographic situation, the knowledge about the population of senior citizens requires constant
updating.
Artykuł zawiera 36853 znaki ze spacjami + grafika
43

Artykuł zawiera 36853 znaki ze spacjami + grafika

Transkrypt

Podobne dokumenty

załączniku PDF - Uniwersytety Trzeciego Wieku

Demograficzny obraz polskiej starości – ku aktywnej dojrzałości. dr

Co, gdzie, jak - Organizacje seniorskie, ciekawe programy unijne

GENERATOR INNOWACJI. SIECI WSPARCIA W RAMACH POWER