Demograficzny obraz polskiej starości – ku aktywnej dojrzałości. dr

Demograficzny obraz
polskiej starości
Zofia Szarota
Kiedy zaczyna się starość?
Meno- i andropauza
biologiczny
Świadczenia
socjalne,
uprawnienia
socjalny
prawny
metrykalny
60/65 lat
„progi”
starości
ekonomiczny
Przejście na
emeryturę
psychiczny
społeczny
Na ile lat się
czuję?
Ile lat dają mi
inni?
Zakres i jakość ról
społecznych
Periodyzacja życia ludzkiego
STAROŚĆ,
ponad 75 lat
25-49 lat
dojrzałość
12-17 lat
dojrzewanie
wczesne dzieciństwo
50-74 lata
późna dojrzałość
17-24 lata
wczesna dojrzałość
dzieciństwo
niemowlęctwo
Periodyzacja ludzkiego życia: 0 – 120 lat
Wewnętrzny podział starości (WHO)
75 - 89 lat,
starość dojrzała,
Wiek
przedstarczy
(45. - 59. r.ż.)
IV wiek, old old
60/65 – 74 lat,
starość
wczesna,
III wiek,
young old
90 lat i więcej,
długowieczność,
oldest old,
lifelong
DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE
Zmiany:
1) płodności - spadek dzietności,
brak zastępowalności pokoleń,
2)preferencja związków niesformalizowanych,
alternatywne wzory życia rodzinnego,
3) spadek umieralności, wydłużanie się trwania życia,
4) nasilenie migracji,
5) aspiracje edukacyjne jednostek,
6) dbałość o wysoki poziom życia
wyznaczają zmianę struktury demograficznej:
zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży,
przyrasta odsetek osób starszych.
Cztery pokolenia…
równocześnie, choć w różnym
czasie historycznokulturowym właściwym dla
indywidualnych biografii,
będą żyli przedstawiciele
czterech pokoleń – wnuczęta,
rodzice, dziadkowie
i pradziadkowie.
Fot. Science Photo Library
Starzejąca się populacja jest
najważniejszym czynnikiem
demograficznych przekształceń XXI wieku.
Przyczyny starzenia się społeczeństw
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wzrost gospodarczy, poprawa jakości życia
społeczeństw
Poprawa warunków higienicznych i zdrowotnych,
postęp w medycynie i technologii medycznej
Wydłużenie przeciętnego trwania życia jednostek,
spadek umieralności
Emancypacja, skolaryzacja, praca zawodowa, awans
społeczny kobiet
Zmiana modelu rodziny: zanikanie rodziny tradycyjnej,
wielodzietnej na rzecz rodziny nuklearnej, małej,
dwupokoleniowej
Brak prostej zastępowalności pokoleń - zerowy bądź
ujemny przyrost naturalny
Demograficzny pomiar starości
stopa starości, iloraz starości
1. Udział w populacji generalnej osób
w wieku 60 lat i więcej (WHO)
2. Udział w populacji generalnej osób
w wieku 65 lat i więcej (ONZ, Eurostat)
3. Udział w populacji generalnej osób
w wieku emerytalnym (poprodukcyjnym)
Fazy procesu starzenia się społeczeństwa
Młodość
demograficzna
do 8%
WHO
Późna faza
przejściowa
10-12%
Wczesna faza
przejściowa
8-10%
Starość
demograficzna
12-15%
Faza „stara”
Faza „młoda”
poniżej 4%
ONZ
Zaawansowana
starość
demograficzna
15% i więcej
7-10%
Faza „dojrzała”
4-7%
Faza
„zaawansowanej
starości”:
powyżej 10%
Globalny postęp starzenia się
Rok
Liczba ludzi w wieku 60 lat i więcej
1950
200 mln
2000
600 mln
2050
2 miliardy
18%
16%
Liczba osób w wieku 65+
16%
13%
14%
12%
10%
8%
65+
8%
6%
5%
4%
2%
0%
1950
2005
2030
2050
Global ageing. State of the Word`s older people 2002. HelpAge International, London 2002.
World population prospects: The 2006 revision, UN, New York, 2008.
ogół ludności = 100%
10
20
30
dziadkowie
50
50
rodzice
50
40
30
20
dzieci
Ludność według płci i wieku w 2002 i 2030 roku
Podwójne starzenie się: rzeczywista i prognozowana liczba osób
w wieku 65 i więcej lat, w tym osób w wieku 80 lat i więcej,
dane w milionach
151,5
160
140
120
84,6
100
80
61,4
60
rok 2008
rok 2060
40
21,8
20
0
liczba osób w wieku 65+
liczba osób w wieku 80+
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego
Irlandia
Słowacja
Cypr
Polska
Luksemburg
Malta
Rumunia
Czechy
Holandia
Litwa
Dania
Słowenia
Wielka Brytania
Francja
Węgry
Hiszpania
Finlandia
Estonia
Belgia
EU 27
Łotwa
Bułgaria
Austria
Portugalia
Szwecja
Grecja
Włochy
Niemcy
25
Ludność po 65. r.ż. w krajach UE, w roku 2010 (w %)
20,1
20
16,1 16,3
15
14,8 14,9
13,1
13,5
16,5
16,6
17,2 17,4
16,8 17 17,1
17,5 17,6
źródło: Eurostat 2011
20,7
17,9 18,1
18,9
15,2 15,3
14
12,3
11,3
10
5
0
7
Udział w populacji generalnej osób po 80. r. ż. w 2010 r.
6
5,8
źródło: Eurostat 2011
5,3 5,2
5,1
5
4,9
4,8 4,7
4,6
4,5
4,1
4
3,9
3,8
3,6
3,3
3
2
1
0
3,1
2,9 2,8 2,8
2,7
Dzietność i trwanie życia w Polsce.
Prognoza do 2030 r.
Wyszczególnienie
2002
2010
2020
2030
1,25
1,3
1,2
1,2
Ogółem
74,5
76,9
78,7
80,0
Mężczyzn
70,4
73,3
75,8
77,6
Kobiet
78,8
80,6
81,8
83,3
Dzietność (na jedną kobietę
w wieku 15-49 lat)
Trwanie
życia
(w latach)
Średni wiek rodzącej Polki:
1990 rok – 23 lata; 2012 rok – 29 lat.
Statystyczna Polka rodzi pierwsze dziecko mając 27 lat.
Mediana wieku dla Polski
statystyczna wartość, poniżej i powyżej której znajduje się
po połowie ludności
rok
ogółem
mężczyźni
kobiety
2000
35,4 lat
33,4 lat
37,4 lat
2006
37 lat
35 lat
39,1 lat
2011
39 lat
37 lat
40 lat
Dla krajów Unii Europejskiej 40,9 lat.
Niemcy = 44,2 lat
Portugalia = 28,8 lat
Dane na 2010 rok
W Afryce: 46 lat
W Wielkiej Brytanii:79 lat
(raport WHO, IX`2007)
W Małopolsce kobiety dożywają średnio 80 lat,
mężczyźni 72 lat.
W Łódzkiem kobiety dożywają średnio 78 lat,
mężczyźni 68 lat (2012).
Źródło: http://infografika.wp.pl/title,Dlugosc-zycia-Polakow-a-sytuacja-w-naszychszpitalach,wid,15124438,wiadomosc.html
Dane za rok 2013 (portal wiedzy wp.pl)
Udział % poszczególnych grup wiekowych
w populacji generalnej Polski w latach 2002 i 2011 (GUS XII`2011)
63,5
61,8
70
60
50
40
30
23,02
19,2
15
17,3
20
10
0
NSP 2002
NSP 2011
przepdprodukcyjny 0-17 lat
produkcyjny 18-59/64 lata
poprodukcyjny 60/65 i więcej lat
Zofia Szarota
1349742
70+
Starość jest kobietą…
Ludność w Polsce powyżej 40. r.ż. wg płci
2432605
594688
65-69
60-64
784435
971114
1150145
1328423
55-59
mężczyzna
kobieta
1479490
1457314
50-54
1536749
5214617
40-49
5449678
Diagnoza – prognoza demograficzna z uwzględnieniem płci
i podwójnego starzenia się, dane dla Polski wyrażone w %
30
26,5
25
23,2
20
19,7
15
16,3
14
2010
10
9,2
7,2
5
3,5
2035
10,6
4,7
5
0
ogółem 65+
2,2
ogółem 80+
kobiety 65+
kobiety 80+
mężczyźni
65+
mężczyźni
80+
Wskaźniki jakości życia osób starszych
• zasoby zdrowotne, sprawność funkcjonalna i sprawność
fizyczna
• zakres interakcji społecznych w rodzinie, grupie przyjaciół,
znajomych, sąsiadów
• satysfakcja z kontaktów z otoczeniem, satysfakcja z życia
społecznego
• otrzymywane wsparcie emocjonalne
• sytuacja materialna
• zdarzenia krytyczne
• historia pracy zawodowej
• aktywność autokreacyjna
• stan psychologiczny, psychiczny dobrostan, satysfakcja z życia,
cieszenie się życiem, wiara w przyszłość, optymizm
Poziom wykształcenia a miejsce zamieszkania osób 65-letnich
i starszych w 2002 r. (dane w %)
Samoocena stanu zdrowia emerytów na tle ogółu
Polaków – dane za rok 2011
45
40
39,8
41,5
35
30
27,5
25
25,5
ogółem
21,8
20
emeryci
18
15
12,3
10
5
6
5,1
2,5
0
bardzo dobre
dobre
ani dobre ani złe
złe
bardzo złe
Stan cywilny osób w wieku 60 lat i więcej, 2002 (NSP),w %
79,3
80
70
60
48,9
50
40,6
40
30
20
10
0
stan cywilny
12,9
3,7
kawaler
3,7
4
panna
4
1,3
żonaty
79,3
zamężna
40,6
wdowiec
12,9
wdowa
48,9
rozwodnik
1,3
0,9
rozwódka
0,9
Sytuacja mieszkaniowa
(badania CBOS, XI 2009)
Typ gospodarstwa
Jednoosobowe
Dwuosobowe jednopokoleniowe
Wieloosobowe dwupokoleniowe (rodziców z dziećmi)
Wieloosobowe wielopokoleniowe
odsetek
38%
36%
15%
11%
Sytuacja ekonomiczna
Ubóstwo emerytów jest zjawiskiem mniej dotkliwym
niż bieda rodzin wielodzietnych, bezrobotnych.
Sytuacja ekonomiczna obecnego pokolenia osób
starszych jest relatywnie korzystna, w porównaniu ze
stanem w minionych dekadach. Dowodzi tego fakt, że
ludzie starzy stanowią kilka procent ogółu osób
znajdujących się w sytuacji trwałego ubóstwa. Mając
uprawnienia do stałego źródła utrzymania
(emerytury, renty, zasiłki pielęgnacyjne), są w lepszej
sytuacji ekonomicznej niż inne grupy wiekowe bądź
społeczne.
Stosunek wartości względnej
mediany dochodu osób
powyżej 65 lat w porównaniu
z osobami w wieku poniżej 65
lat, 2007 (%).
Zofia Szarota
Monitor Europejski 2010
Wyposażenie gospodarstw domowych w niektóre urządzenia
i sprzęty trwałe w 2011 roku
Wyposażenie
Gospodarstwa ogółem
Gospodarstwa emerytów
Wodociąg
99,1
98,8
Łazienka
95,0
93,7
Ciepła bieżąca woda
94,7
93,7
Lodówka
98,3
98,3
Odkurzacz
94,4
94,2
Pralka automatyczna
91,1
86,6
Telefon komórkowy
90,3
76,1
Komputer osobisty
66,7
32,7
z dostępem do Internetu
62,3
29,0
Kuchenka mikrofalowa
53,3
36,5
Cyfrowy aparat fotograficzny
50,0
21,8
Zmywarka do naczyń
17,7
8,6
Samochód osobowy
60,2
38,6
emerytura
•Dla 92,6% osób w podeszłym wieku
świadczenie emerytalne jest podstawowym
źródłem utrzymania.
•30% polskich emerytów wspiera finansowo
swoich bliskich, a jedynie 15% z takiej pomocy
korzysta.
•Pomocy finansowej potrzebuje 38%
gospodarstw domowych emerytów i rencistów,
jednak korzysta z niej zaledwie 11%.
Samoocena sytuacji materialnej (2011)
58,6
60
55,8
50
40
30
20
23,2
23,5
17,9
20,9
10
0
bardzo dobra i
raczej dobra
przeciętna
raczej zła i zła
emeryci
ogół Polaków
Odsetek emerytów a wysokość świadczenia emerytalnego ZUS brutto
w marcu 2011 r., przy średniej = 1721,01 zł
Ogół emerytów = 4979,1 tys. = 100%
13,9 13,7
14
12
11
11,6
11,9
10
8
7,3
6
0
8,2
4,1
4
2
9,2
0,4
4,2
4,5
Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach:
• Silne sfeminizowanie. We wszystkich przedziałach wiekowych
wyraźnie zauważalna jest liczebna przewaga kobiet. Wynika to
z tzw. nadumieralności mężczyzn oraz determinowanego
biologicznie dłuższego życia kobiet: na 100 mężczyzn w wieku 60
- 64 lata przypadają 122 kobiety w tym samym wieku, natomiast
na 100 stulatków – 372 seniorki
• Wyraźnie wyodrębniająca się subpopulacja „starych starych”
(wzrastający odsetek osób po 75. r. ż.)
• Dostrzegalna niepełnosprawność (deficyty zdrowotne,
wielochorobowość, zwłaszcza po 75. r. ż.)
Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach:
• Niski (jednak rosnący) wskaźnik wykształcenia
(skolaryzacji), zwłaszcza kobiet
• Wysoki stopień bezradności technologicznej (na 11
mln osób w wieku „50+”, stanowiących 29% polskiego
społeczeństwa, tylko 3,7% korzysta z Internetu)
• Przewaga gospodarstw jednopokoleniowych,
jednoosobowych (singularyzacja) i dwuosobowych
• Subiektywnie skromne zasoby finansowe. Posiadając
stałe źródło dochodów, znajdują się w relatywnie
zadowalającej sytuacji materialnej
• Poczucie marginalizacji społecznej.
Dziękuję za cierpliwość i uwagę
Zofia Szarota