antykoncepcja doraźna

ANTYKONCEPCJA
PIERWSZY DZIEŃ
MIESIĄCZKI
PIERWSZY DZIEŃ
CYKLU
długość cyklu miesięcznego
cykl 25 dni
menses
5 dni
faza follikularna
6 dni
faza lutealna
menses
14 dni
cykl 28 dni
menses
faza follikularna
5 dni
9 dni
faza lutealna
menses
14 dni
cykl 35 dni
menses
5 dni
faza follikularna
16 dni
faza lutealna
14 dni
owulacja
menses
WSKAŹNIK
PEARLA
jest to odsetek ciąż, do których doszło mimo
stosowania przez parę określonej metody
antykoncepcyjnej w ciągu roku
 gdy wskaźnik wynosi 1  ze 100 kobiet, które stosowały daną
metodę antykoncepcyjną przez rok, w ciążę zaszła jedna
 im niższy jest wskaźnik Pearla, tym metoda jest
skuteczniejsza
 indeks składa się z dwóch liczb  pierwsza dotyczy osób
zdyscyplinowanych, druga zapominających o zasadach
stosowanej metody antykoncepcyjnej (zapomniana tabletka,
przedłużenie 7 dniowej przerwy itd.)
NATURALNE METODY ANTYKONCEPCYJNE
1. metoda termiczna
2. metoda kalendarzyka
3. metoda śluzowa Billingsów
4. metoda objawowo – termiczna
5. stosunek przerywany
6. wstrzemięźliwość płciowa
1. METODA TERMICZNA
u zdrowej, regularnie miesiączkującej kobiety w drugiej fazie cyklu (od owulacji) 
podwyższenie temperatury ciała o 0,3 - 0,5oC
płodność występuje w okresie sześciu dni przed i trzech po owulacji
2. METODA KALENDARZYKA
dni płodne obejmują okres sześciu dni przed owulacją i trzech dni po owulacji
3. METODA BILLINGSÓW
śluz w dniach płodnych jest jasny, przejrzysty, szklisty,
śliski, rozciągliwy – niepłodność od czwartego dnia po
zniknięciu śluzu „płodnego
określenie dni płodnych i niepłodnych obserwacja śluzu kanału szyjki macicy
CHEMICZNE ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE
kremy, tabletki piankowe, żele umieszczane w pochwie
przed stosunkiem
stosowane zwykle jako metoda wspierająca dla metod mechanicznych
tworzą barierę chemiczną, która albo zabija spermę albo
sprawia, że traci ona swoją aktywność
 pewien stopień ochrony przed chorobami przenoszonymi
drogą płciową (chlamydioza, rzeżączka, rzęsistkowica)
 nie wystarcza jako ochrona przeciwko wirusowym
chorobom przenoszonym drogą płciową
UWAGA!!!
kąpiel można wziąć 8 godzin po stosunku
MECHANICZNE ŚRODKI ANTKONCEPCYJNE
spirala
miedziana spirala w kształcie litery T, do której dołączony jest
sznurek – umieszczana w macicy przez lekarza-ginekologa
modyfikuje lub zmienia środowisko, osłabiając mobilność
i płodność spermy oraz zapobiegając zagnieżdżeniu się
zapłodnionego jajeczka w błonie śluzowej macicy




nie koliduje z cyklem hormonalnym
płodność wraca bezpośrednio po jej usunięciu
musi byś zmieniana co 5 lat
może być stosowana w trakcie karmienia piersią i umieszczana w
jamie macicy wkrótce po urodzeniu dziecka
EFEKTY UBOCZNE
 skurcze w dole brzucha, ból głowy, obfite miesiączki
 może zmienić położenie bez zwrócenia uwagi
NIE ZALECANA
 stany zapalne w obrębie miednicy małej (również w wywiadzie)
substancje uszkadzające prezerwatywy:
 wazelina
 Gyno-Pevaryl
 Gyno-Dactarin
 Nystatyna krem
 Ortho-Gynest
 Ortho-Dienoestrol
 Cyclogest
 Ecostatin
 Fungilin
 Nizoral
 oliwka dziecięca
(15 minutowy kontakt gumy z oliwką
zmniejsza jej wytrzymałość aż o 90%)
 skuteczność prezerwatywy 80 – 90%
 więcej jeśli zastosowany jest także spermicyd
preparaty złożone
DOUSTNE ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE
POŁĄCZENIE SYNTENYCZNEGO
ESTROGENU I GESTAGENU
zmiana endometrium w sposób zapobiegający implantacji
zapłodnionej komórki jajowej
ESTROGEN
GESTAGEN
hamowanie uwalniania FSH,
zapobieganie rozwojowi
pęcherzyka jajnikowego i
uwolnieniu komórki jajowej
hamowanie uwalniania LH
– zapobieganie
jajeczkowaniu oraz zmiana
składu wydzieliny szyjki
macicy i utrudnienie
pasażu plemników
doustne środki antykoncepcyjne
preparaty złożone I generacji
lata 70 XX wieku – dawka estrogenu  50g – powikłania związane ze wzrostem
krzepliwości krwi (ryzyko zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej)
preparaty złożone II generacji
estrogen
gestagen
ETYNYLOESTRADIOL lub MESTRANOL
NORETYSTERON, LEWONORGESTREL lub ETYNODIOL
zawartość estrogenu w 1 tabletce nie powinna przekraczać 50 g
etynyloestradiolu lub odpowiednika + niska zawartość gestagenu
preparaty złożone III generacji
estrogen
gestagen
ETYNYLOESTRADIOL lub MESTRANOL
DESOGESTREL lub GESTODEN
gestageny które działają silniej, mają słabsze działanie androgenne
i mniejszy wpływ na metabolizm lipoprotein
doustne środki antykoncepcyjne złożone
jednofazowe
stała „dawkę” estrogenu
i gestagenu we
wszystkich drażetkach
znajdujących się w
opakowaniu
trójfazowe
dwufazowe
zawierają one różną „dawkę” estrogenu i
gestagenu – tak aby odtworzyć zmiany
hormonalne zachodzące w ciągu
„samoistnego” cyklu

zawartość estrogenów w obecnych preparatach 20 – 50g

preparaty „niskodawkowe”  30 - 35 g estrogenu

dawka progestagenu jest zmienna z powodu różnic w sile
działania związków
(noretindron 0.1 – 0.15mg, lewonorgestrel 0.1 – 0.15mg, norgestrel 0.3 – 0.5,
octan etynodiolu 1 mg, norgestimat 0.25mg, dezogestrel 0.15 mg)
doustne środki antykoncepcyjne
możliwe działania niepożądane
 wzrost masy ciała spowodowany retencją płynów bądź efektem
anabolicznym
 nudności, nagłe zaczerwienienie skóry twarzy z uczuciem gorąca,
zawroty głowy, depresja lub drażliwość
 bóle głowy (w tym bóle migrenowe)
 trądzik lub hiperpigmentacja skóry
 opóźnienie krwawienia miesięcznego przez różnie długi czas,
krwawienia międzymiesiączkowe
 trwała utrata płodności – rzadko
 kamica żółciowa (?) u kobiet stosujących doustne środki
antykoncepcyjne aktualnie lub przez długi okres czasu
 zaburzenia lipidowe (LDL, HDL) – wczesne środki
antykoncepcyjne (wysokie dawki gestagenów)
doustne środki antykoncepcyjne
Czy istnieje ryzyko…
chorób układu krążenia (choroby zatorowo-zakrzepowej,
zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu)?
zagrożenie zakrzepicą (zwłaszcza środki III generacji)
– ograniczone do grup z czynnikami ryzyka (np.: palenie
papierosów, długotrwałe stosowanie środka
antykoncepcyjnego zwłaszcza powyżej 35 rż.)
kobiety niepalące – przy braku innych czynników ryzyka
(nadciśnienie tętnicze, cukrzyca) – nie zanotowano wzrostu
ryzyka zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu)
estrogeny mogą zmniejszać ryzyko wystąpienia chorób
układu krążenia i miażdżycy
doustne środki antykoncepcyjne
Czy istnieje zwiększone ryzyko…
wystąpienia raka piersi, jajnika, szyjki macicy, endometrium ?
niewielki wzrost ryzyka wystąpienia raka sutka:
 0,5 dodatkowych przypadków raka sutka/10tys.16 – 19 rż
 4,7 dodatkowych przypadków raka sutka/10tys.25 -29 rż
 dwukrotny wzrost raka szyjki macicy (przy stosowaniu 5 lat
i towarzyszącej infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego)
spadek ryzyka raka jajnika i endometrium, raka jelita grubego
doustne środki antykoncepcyjne
Czy istnieje zwiększone ryzyko…
wystąpienia nadciśnienia tętniczego?
nadciśnienie tętnicze występuje u 4 – 5%przyjmujących
złożone środki antykoncepcyjne
 nasilenie występującego wcześniej nadciśnienia
(efekt zazwyczaj odwracalny)
Czy istnieje zwiększone ryzyko…
pojawienia się nietolerancji glukozy?
starsze preparaty gestagenów mogą osłabiać
tolerancję glukozy, nowe środki nie mają tego efektu
doustne środki antykoncepcyjne złożone
mogą zredukować ryzyko
 stanów zapalnych w obrębie miednicy
 nienowotworowych chorób piersi
 ciąży pozamacicznej
 torbieli jajników
 mięśniaków macicy
stosowane w przypadku:
 problemów z długością cyklu
 trądziku
 łagodnych chorób piersi
 osteoporozy
 obfitych miesiączek (anemia)
doustne środki antykoncepcyjne złożone
pierwszą tabletkę z
pierwszego opakowania należy przyjąć
pierwszego dnia cyklu
rano czy wieczorem ???
pigułka jest skuteczna od pierwszej doby stosowania
100% skuteczności???
7 – dniową przerwę między opakowaniami można
skrócić bez konsekwencji
wydłużenie jej jest niebezpieczne – obniżenie
skuteczności antykoncepcji
doustne środki antykoncepcyjne złożone
PRZECIWWSKAZANIA DO STOSOWANIA
 znaczna nadwaga
 palenie papierosów
 krwawienia z dróg rodnych o niejasnej przyczynie
 depresja wymagająca leczenia farmakologicznego
 choroba nowotworowa
 choroby wątroby i dróg żółciowych
występujące w rodzinie:
 zakrzepica
 choroby wątroby i serca
 cholestaza ciężarnych
 choroba nadciśnieniowa
 rak piersi
doustne środki antykoncepcyjne jednoskładnikowe
w Polsce - dezogestrel 75 g
 wskaźnik Pearla: 0,14 – 4,0
 niewielkie ryzyko ciąży ektopowej
(zmniejszenie ilości i ruchliwości rzęsek w jajowodach)
 tylko 60 -70% cykli bezowulacyjnych
 zmiana gęstości śluzu szyjkowego
 zmiana czynności endometrium






}
27 godzin
konieczność przyjmowania o tej samej porze dnia
nieregularne krwawienia i plamienia, czasami zatrzymanie miesiączki
zwiększona częstość powstawania torbieli czynnościowych jajnika
mała skuteczność antykoncepcyjna
nasilenie zmian trądzikowych
tkliwość piersi, wzdęcia, nudności
WSKAZANIA :
 matki karmiące piersią po 6 tygodniach połogu lub po 3 tygodniach
od porodu u kobiet niekarmiących piersią
 kobiety z niską tolerancją estrogenu i z czynnikami ryzyka
przyjmowania estrogenu
 u kobiet palących po 35 r.ż.
TABLETKI ANTYKONCEPCYJNE ZAWIERAJĄCA JEDYNIE
GESTAGENY (MINI-PIGUŁKA)
przeciwwskazanie bezwzględne

ciąża
niewyjaśnione krwawienie z
dróg rodnych
choroby naczyń tętniczych
aktywna choroba zatorowozakrzepowa
rak piersi
nowotwory wątroby

PRZEWLEKŁE STOSOWANIE LEKÓW





(zmniejszenie skuteczności antykoncepcji)
dziurawiec, etosyksymid, felmabat,
fenobarbital, fenytoina, gryzeofulwina,
karbamazepina, newirapina,
okskarbazepina, prymidon, ryfabutyna,
ryfampicyna, topiramat
przeciwwskazanie względne







ciąża ektopowa w wywiadzie
czynniki ryzyka chorób naczyń
przebycie epizodu żylnej
choroby zatorowo-zakrzepowej
nawracające torbiele
czynnościowe jajnika
przewlekłe choroby z
uszkodzeniem wątroby
objawy nietolerancji
progestagenów
brak systematyczności
antykoncepcja doraźna
musi być zastosowana w krótkim czasie od stosunku
płciowego bez zabezpieczenia
(max 2-3 dni)
 uniemożliwia plemnikom zapłodnienie uwolnionej
komórki jajowej
 zapobiega zagnieżdżeniu się zapłodnionego jajeczka
w błonie śluzowej macicy
 zapobiega uwolnieniu komórki jajowej
nie działa w przypadku stwierdzonej ciąży
 stosunek płciowy bez zabezpieczenia odbył się ponad 72 godziny
wcześniej
 miesiączka ulega opóźnieniu
 stosunek płciowy bez zabezpieczenia odbył się na wcześniejszym
etapie cyklu miesięcznego
antykoncepcja doraźna
metoda zalecana przez WHO i FDA
 pojedyncza dawka doustna -1,5mg
 dwie dawki doustne -0,75mg
w odstępie 12 – 72 godziny po niezabezpieczonym akcie seksualnym
objawy uboczne antykoncepcji doraźnej
 nudności, wymioty, złe samopoczucie, bóle brzucha, tkliwe
piersi, zawroty i bóle głowy
jeśli wymioty lub biegunka w ciągu 2 godzin od zażycia
pigułek
konieczność podania następnej dawki leku
(+ leki przeciwwymiotne lub przeciwbiegunkowe ?)
SELEKTYWNE MODULATORY RECEPTORA
PROGESTERONOWEGO
OCTAN ULIPRYSTALU
 pojedyncza doustna dawka (30mg) – podana do 120 godzin od
niebezpiecznego stosunku hamuje lub opóźnia owulację, ma
bezpośredni wpływ hamujący na pękanie pęcherzyka
jajnikowego
 jest skuteczny w sytuacji gdy lewonorgestrel już nie zadziała
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE;
 bóle głowy – 9%
 nudności – 9%
 bóle brzucha – 7%
zarejestrowany w
Europie w 2009 roku
PLASTRY ANTYKONCEPCYJNE
 dostępne w Polsce od lutego 2004 roku
 hormony trafiają bezpośrednio do krwi (brak efektu pierwszego
przejścia)  zmniejszenie dawki hormonów
 absorpcja etynyloestradiolu ze skóry brzucha jest 20% mniejsza niż
ze skóry ramienia lub pośladków
 ew. wymioty i biegunki nie obniżają skuteczności antykoncepcji
 wskaźnik Pearla 0,59 – 1,24
 ciąża
 choroby układu krążenia







choroba zatorowo-zakrzepowa
nadciśnienie tętnicze
choroba niedokrwienna serca
zaburzenia krzepnięcia
udar mózgu w wywiadzie
choroby układu sercowonaczyniowego w wywiadzie
rodzinnym
długotrwałe unieruchomienie
 choroby wątroby





zapalenie wątroby i nowotwory
npl estrogenozależne np.: rak
sutka
palenie papierosów przez
♀  35 r ż
dużego stopnia otyłość
(powyżej 90 kg)
niedokrwistość sierpowata
toczeń rumieniowaty
PIERŚCIEŃ HORMONALNY
uwalnia 15 g etynyloestradiolu i 120 g etonogestrelu/24h
 został zarejestrowany w USA i niektórych krajach Europy w 2001
roku, w Polsce w 2008 roku
 wskaźnik Pearla: 0,65 – 1,23
pierścienie hormonalne są zalecane u kobiet w wieku
18 – 40 lat, bez przeciwwskazań do antykoncepcji estrogenowoprogestagenowej
EFEKTY METABOLICZNE:
 jak w przypadku niskodawkowej tabletki dwuskładnikowej, nie
wpływa na gęstość mineralną tkanki kostnej kobiet przed menopauzą
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:
 obfite upławy, zapalenia pochwy, samoistne wydalenie pierścienia,
bóle głowy, nudności, tkliwość piersi
PRZECIWWSKAZANIA:
 częste zapalenia pochwy, zaburzenia statyki narządu rodnego
oraz jak dla antykoncepcji estrogenowo- progestagenowej
ANTYKONCEPCJA PROGESTAGENOWA
W POSTACI WSTRZYKNIĘĆ
OCTAN MEDROKSYPROGESTERONU
150mg i.m.
o przedłużonym działaniu
iniekcja co 12 tygodni
wskaźnik Pearla: 0,0,3 – 3,1
104mg s.c.
podanie do 5 dnia cyklu natychmiast
zabezpiecza przed ciążą
EFEKTY METABOLICZNE I DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE
 niekorzystny profil lipidowy (HDL, CHOL,  LDL)
 glukozy i insuliny
 niekorzystny wpływ na gęstość mineralną kości
i szczytową masę kostną + niepełna odbudowa kości po
odstawieniu preparatu
 przyrost masy ciała
 hipoestrogenizm (nieregularne, przedłużające się krwawienia,
spadek libido)
 bóle głowy, depresja, mastotydia, trądzik, ryzyka zakażenia
szyjki macicy Chlamydia trachomatis
 niewielki wzrost ryzyka raka piersi u kobiet
ANTYKONCEPCJA PROGESTAGENOWA
W POSTACI WSTRZYKNIĘĆ
OCTAN MEDROKSYPROGESTERONU
przeciwwskazanie bezwzględne










ciąża
niewyjaśnione krwawienie z
dróg rodnych
cukrzyca, w tym ciążowa
połóg u karmiących piersią
aktywna żylna choroba
zatorowo-zakrzepowa
choroby naczyń tętniczych lub
żylnych
nadciśnienie tętnicze
zespół metaboliczny
rak piersi
nowotwory wątroby
o przedłużonym działaniu
przeciwwskazanie względne








młodociany wiek
zaburzenia odżywiania
zaburzenia miesiączkowania
(oligo- i amenorrhoea)
krótkotrwała potrzeba
antykoncepcji
planowanie ciąży w niedługim
czasie
otyłość
zaburzenia lipidowe
cukrzyca ciążowa w wywiadzie
WSZCZEP HORMONALNY
I rok stosowania  0,2 – 1
następne lata stosowania  3
 najczęściej stosowanym wszczepem jest Norplant (5, 6
pręcików z gumopodobnego materiału)
 wszczepia się go pod skórę przedramienia - uwalnia
gestagen (lewonorgestrel)
 Norplant działa natychmiast po wszczepieniu – jest
skuteczny 5 lat, potem trzeba go usunąć
nieregularne krwawienia i bóle głowy