Instytut Sztuki PAN

Instytut Sztuki
Institute of Art
Polskiej Akademii Nauk
Polish Academy of Sciences
Szanowni Państwo!
Z radością pragnę Państwa zaprosić na spotkanie o charakterze konferencyjno-szkoleniowym,
które odbędzie się 22 września o godz. 10.00 w Instytucie Sztuki PAN (ul. Długa 26,
Warszawa) w Sali im. Jadwigi i Mariana Sobieskich. Spotkanie będzie częścią realizowanego
w bieżącym roku projektu pt. Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan
aktualny, zachowanie, udostępnianie dofinansowanego w ramach programu Dziedzictwo
Kulturowe (priorytet: Kultura ludowa i tradycyjna) przez Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego.
Tematyka planowanej konferencji – adresowanej przede wszystkim do opiekunów
i właścicieli zasobów fonograficznych dokumentujących polską muzykę tradycyjną, a także
do zbieraczy folkloru muzycznego - będzie nawiązywała do problemów poruszonych podczas
spotkania grupy roboczej panelu Źródła i ludzie – dokumentacja, publikacja, sieć – po co
promować archiwa?, które odbyło się w ramach konferencji Rok Kolberga – i co dalej 26
listopada 2014 r. w Radziejowicach. Panel prowadzili: Agata Kwiecińska (Narodowy Instytut
Audiowizualny) i Jacek Jackowski (Instytut Sztuki PAN).
Referaty przedstawią specjaliści m.in. z Archiwum Polskiego Radia, Biblioteki Narodowej,
Instytutu Fryderyka Chopina, Instytutu Sztuki PAN. Poruszone zostaną m.in. następujące
kwestie i problemy:
- historia fonografii ze szczególnym uwzględnieniem historii fonografii etnomuzycznej,
- charakterystyka i specyfika historycznych nośników dźwięku (wałki fonograficzne, płyty,
rolki pianolowe, taśmy, zapis cyfrowy)
- metody opisów i katalogowania dokumentów dźwiękowych, zagadnienie rozróżnienia
statusu nośników
- metody archiwizacji, digitalizacji, rekonstrukcji dźwięku i wszelkie nieporozumienia
i nadużycia w definiowaniu i nazywaniu określonych procesów
- aktualny stan polskiego dziedzictwa etnofonograficznego i zarys perspektyw opracowania
i udostępniania tych zasobów.
Przewidujemy oczywiście dyskusję, która w wypadku tego spotkania będzie miała szczególne
znaczenie, zaś referaty mają zachęcić i zainspirować wszystkich Uczestników do podjęcia
wymiany zdań, poglądów i doświadczeń.
Nasze spotkanie wpisuje się w długofalowy projekt digitalizacji i opracowania
archiwalnych zasobów fonograficznych dokumentujących polską muzykę tradycyjną, dlatego
pozwalam sobie przytoczyć krótki opis tego przedsięwzięcia:
ul. Długa 26/28, 00-950 Warszawa, tel.: centr. 5048 200, sekr. 5048 218; fax: (48 22) 831 31 49; e-mail: [email protected];
NIP 525-000-85-48, REGON 000325794, konto w płatnościach krajowych BANK BGK 18 1130 1017 0020 1466 5620 0001, konto dla
wpłat z zagranicy BANK BGK IBAN PL 18 1130 1017 0020 1466 5620 0001 SWIFT GOSKPLPW
Miniony rok 2014, ogłoszony Rokiem Oskara Kolberga, dał okazję do zbadania
i określenia w stopniu podstawowym zasobu, stanu i dostępności polskiego, szeroko
rozumianego dziedzictwa fonograficznego dokumentującego polską ludową kulturę
muzyczną. Wyniki, jak również pierwsze propozycje dalszych działań zostały określone
w rozdziale dotyczącym archiwów nagrań i ich dostępności Raportu o stanie tradycyjnej
kultury muzycznej (red. W. Grozdew-Kołacińska, IMiT 2014). Celem aktualnego projektu jest
rozpoczęcie działań zmierzających do dokładnego określenia stanu zasobu
i zachowania historycznego dziedzictwa fonograficznego polskiej muzyki tradycyjnej oraz
jego zabezpieczenie, dokładne i systematyczne opracowanie oraz przynajmniej częściowe –
w zależności od decyzji Właścicieli kolekcji i sytuacji prawnej – udostępnienie w ramach
jednego centralnego repozytorium cyfrowego. W projekcie pod uwagę wzięte zostaną
najcenniejsze zasoby instytucji i kolekcji, które nie są dotąd całkowicie zabezpieczone,
rozpoznane lub pozostają całkiem nieznane.
Przygotowując część Raportu dotyczącą stanu dziedzictwa etnofonograficznego pod
uwagę wzięto nie tylko zasoby oficjalnych bibliotek, fonotek i archiwów (np. Biblioteka
Narodowa, Filmoteka Narodowa, Wytwórnia Filmów Oświatowych w Łodzi, Narodowe
Archiwum Cyfrowe, biblioteki i fonoteki uniwersyteckich wydziałów: muzykologii,
etnologii, etnografii), czy fonotek i archiwów rozgłośni radiowych (m.in. Polskie Radio,
Radio Kielce, Radio Bydgoszcz, Radio Wrocław) lecz także – co ma szczególne znaczenie
dla realizowanego projektu – zasoby archiwów i kolekcji instytutów naukowych, katedr
i wydziałów uniwersyteckich i akademickich, muzeów, stowarzyszeń, fundacji i organizacji
regionalnych, instytucji kultury (gminnych, miejskich, wojewódzkich domów kultury,
centrów kultury itp.), a także zbiorów prywatnych. Na podstawie podstawowych kwerend
sformułowano wniosek, iż największa ilość zasobów dokumentów fonograficznych,
utrwalających dziedzictwo polskiej pieśni i muzyki ludowej, znajduje się w zbiorach
instytucji naukowych, muzeów, lokalnych instytucji kultury, stowarzyszeń, a także w
zasobach prywatnych. Ten niezwykle cenny zasób stanowiący istotne źródło do poznania
polskich tradycji muzycznych jest w znacznej mierze nierozpoznany, zagrożony,
nieopracowany a niekiedy nieznany nawet zainteresowanym tematyką ludowych tradycji
muzycznych. O ile biblioteki, archiwa czy fonoteki, gromadzące zwykle wydawnictwa
fonograficzne, mają ujednolicone i określone metody opracowywania zbiorów, archiwa i
kolekcje fonograficzne z zasobami etnomuzycznymi w znacznej mierze są pozostawione
same sobie, a z uwagi na brak personelu oraz brak fachowej wiedzy, metod a nawet
uświadomienia konieczności pracy w tym zakresie są pozostawione bez opieki,
nieopracowywane i niezabezpieczone, narażone na przypadkowe unicestwienie. Stąd
konieczność podjęcia – także w ramach niniejszego projektu – specjalistycznych szkoleń dla
osób, pod których pieczą takie zasoby się znajdują. Tylko nieliczne instytucje, np. niektóre
rozgłośnie radiowe (Bydgoszcz, Kielce, Wrocław), czy archiwa prywatne (Fundacja Muzyka
Odnaleziona), wypracowały na swój użytek mniej lub bardziej zaawansowane metody
promocji swych zasobów, wydawania ich oraz udostępniania w Internecie. W 2009 r. Instytut
Sztuki PAN, w którego zasobach znajduje się największa i najstarsza kolekcja nagrań
dźwiękowych polskiego folkloru muzycznego, powołał w swych strukturach Centrum
Archiwizacji i Digitalizacji Zasobów Foto- i Fonograficznych IS PAN. Działalność Zbiorów
Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN w przeciągu ostatnich 10 lat (wspomagana
finansowaniem z m.in. MNiSW oraz MKiDN i w ramach współpracy ze Stowarzyszeniem
Liber Pro Arte) doprowadziła do rozwinięcia zaplecza (rodzaju centrum kompetencji)
digitalizacji, opracowania merytorycznego i udostępniania archiwalnych nagrań polskiej
muzyki tradycyjnej. Jest to aktualnie jedyna w kraju jednostka podejmująca praktycznie
ul. Długa 26/28, 00-950 Warszawa, tel.: centr. 5048 200, sekr. 5048 218; fax: (48 22) 831 31 49; e-mail: [email protected];
NIP 525-000-85-48, REGON 000325794, konto w płatnościach krajowych BANK BGK 18 1130 1017 0020 1466 5620 0001, konto dla
wpłat z zagranicy BANK BGK IBAN PL 18 1130 1017 0020 1466 5620 0001 SWIFT GOSKPLPW
problem ochrony, zabezpieczania, transferu, opracowywania i udostępniania oraz
popularyzacji historycznych nagrań etnomuzycznych. Wyniki wspomnianego rozdziału
Raportu o stanie tradycyjnej kultury muzycznej wskazują na konieczność rozszerzenia zasięgu
działań także o ochronę i opracowanie zasobów innych instytucji. Obecnie sukcesywnie na
portalu http://cadis.ispan.pl/ pojawia się coraz więcej rekordów ukazujących metadane o
nagraniach. Powstaje zatem ogólnopolskie repozytorium cyfrowe dostępne on-line dla
każdego, w którym użytkownik znajdzie aktualne informacje o najstarszych nagraniach
polskiej muzyki tradycyjnej (ok. 150 000 rekordów, w tym część do fragmentarycznego
odsłuchu). Użytkownik może przeszukiwać jednorazowo wszystkie archiwa lub wybrać
zasoby jednego z nich.
Projekt jest realizowany przez zespół specjalistów: etnomuzykologów, muzyków,
dialektologów, kulturoznawców, reżyserów dźwięku, inżynierów elektroników,
informatyków (absolwentów m.in. Instytut Muzykologii UW, Instytutu Etnologii
i Antropologii Kulturowej UW, Uniwersytetu Muzycznego im. F. Chopina w Warszawie,
Politechniki Warszawskiej), którzy od wielu lat opracowują Zbiory Fonograficzne Instytutu
Sztuki PAN, a także zasoby fonograficzne i audiowizualne innych instytucji naukowych
i instytucji kultury. Zespół kierowany jest przez specjalistę, który zdobywał swe
doświadczenie również za granicą, m.in. w Phonogrammarchiv w Wiedniu - najstarszym
i wiodącym archiwum fonograficznym na świecie, w Phonogrammarchiv w Berlinie,
w Instytucie Antropologii Kulturowej w Tampere w Finlandii i innych ośrodkach
w Sztokholmie, Budapeszcie, Monachium, a także współpracuje z Biblioteką Narodową
i Polskim Radiem. Zespół specjalistów posiada wieloletnie doświadczenie w realizacji
projektów (również dofinansowywanych przez MKiDN), mających na celu dokumentację,
archiwizację i udostępnianie unikalnych zbiorów archiwalnych dokumentujących polskie
tradycje muzyczne. Zespół dysponuje zarówno wiedzą merytoryczną jak i technologiczną
gwarantującą rzetelną realizację zadań. Również opracowywane przez członków zespołu bazy
danych stanowią obecnie największe w kraju i kompetentne źródło wiedzy o zachowanych
najstarszych dokumentach z zakresu muzycznej i tanecznej kultury tradycyjnej.
Poniżej pozwolę sobie przytoczyć dwie recenzje realizowanego projektu:
„Projekt mgr Jacka P. Jackowskiego, kierownika Zbiorów Fonograficznych w Instytucie
Sztuki PAN, członka Stowarzyszenia Liber Pro Arte, jest kluczowy dla zachowania nośników
dźwiękowych dokumentujących folklor muzyczny w Polsce. Nagrania te, sięgające wstecz lat
sześćdziesiątych XX w. są rozproszone w różnych instytucjach i lokalnych placówkach
kultury. Zmiany kadrowe, zmienność programów działalności tych placówek w gminach,
powiatach, województwach naraża te kolekcje sporządzone przez lokalnych pasjonatów
muzyki tradycyjnej/etnicznej/ludowej na zaniedbanie, zapomnienie i zniszczenie.
Mgr Jackowski wypracował liczne kontakty „z terenem” i uzyskał dobrą orientację co do
„mapy” nagrań w Polsce. Poza koniecznym zabezpieczeniem tych zbiorów, ich digitalizacją
i opracowaniem naukowym, problemem dla domów kultury, muzeów itp. w kraju jest
niedostępność aparatury odtwarzającej dawnego typu (magnetofony szpulowe), na których
nagrywano niegdyś wokalistów, instrumentalistów, kapele i zespoły ludowe. W IS PAN
natomiast sprzęt ten jest utrzymywany w stanie gotowości. Realizacja projektu —
zabezpieczenie w postaci digitalizacji i opracowania naukowego rozproszonych zbiorów
fonograficznych i audiowizualnych będzie obopólnie korzystna tak dla lokalnych instytucji
(znalazłyby się tam kopie cyfrowe), jak i dla centrum archiwizacji zlokalizowanego
ul. Długa 26/28, 00-950 Warszawa, tel.: centr. 5048 200, sekr. 5048 218; fax: (48 22) 831 31 49; e-mail: [email protected];
NIP 525-000-85-48, REGON 000325794, konto w płatnościach krajowych BANK BGK 18 1130 1017 0020 1466 5620 0001, konto dla
wpłat z zagranicy BANK BGK IBAN PL 18 1130 1017 0020 1466 5620 0001 SWIFT GOSKPLPW
w IS PAN, wreszcie udostępnienie on-line, uzgodnione z właścicielami nagrań, będzie
służyło szerokiej publiczności.”
Prof. UW dr hab. Piotr Dahlig
Kierownik Zakładu Etnomuzykologii
w Instytucie Muzykologii UW
„Zasoby nagrań audio oraz filmowych, dokumentujących folklor (szczególnie sztuki
performatywne – śpiew, muzykę instrumentalną, taniec) polski oraz mniejszości narodowych
i etnicznych, są tyleż duże (nadspodziewanie) co rozproszone. Wobec katastrofalnych szkód
jakie poczyniła w tej dziedzinie II wojna światowa są to zbiory bezcenne. Dlatego
długofalowa inicjatywa Instytutu Sztuki PAN, także we współpracy ze Stowarzyszeniem
Liber Pro Arte – centralizacji tych zbiorów oraz informacji o nich, technologicznego
wsparcia, digitalizacji, fachowego opracowania i udostępniania – jest w najwyższej mierze
godna wsparcia. Wiele krajów świata realizuje już podobne projekty jako priorytetowe od lat
i regulują to niejednokrotnie decyzje podejmowane na najwyższym szczeblu państwowym (w
tym np. Stany Zjednoczone i Biblioteka Kongresu USA). IS PAN jest jedyną placówką w
Polsce predestynowaną do tego ze względu na swoją zaawansowaną bazę technologiczną
i informatyczną oraz doświadczonych specjalistów.”
Remigiusz Mazur-Hanaj
Wyd. In Crudo
Serdecznie zapraszam Państwa do udziału w naszym spotkaniu 22 września 2015 r.
w Instytucie Sztuki PAN.
Jednocześnie bardzo prosimy o potwierdzenie uczestnictwa do 15 września 2015 r. na
adres: [email protected]
Z poważaniem
Jacek Jackowski
Instytut Sztuki PAN
Zakład Muzykologii
Zbiory Fonograficzne
ul. Długa 26/28
00-950 Warszawa
tel. (+ 48 22) 50 48 275
[email protected]
ul. Długa 26/28, 00-950 Warszawa, tel.: centr. 5048 200, sekr. 5048 218; fax: (48 22) 831 31 49; e-mail: [email protected];
NIP 525-000-85-48, REGON 000325794, konto w płatnościach krajowych BANK BGK 18 1130 1017 0020 1466 5620 0001, konto dla
wpłat z zagranicy BANK BGK IBAN PL 18 1130 1017 0020 1466 5620 0001 SWIFT GOSKPLPW