Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów

Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów

STUDIA I PRACE PEDAGOGICZNE 2014(1)
ROZPRAWY I MATERIAŁY, s. 115–122
Nadija Korpach
Wschodnioeuropejski Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki w Łucku
Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego
i zawodowego studentów
Voluneering as a factor in personal and professional development
of students
Streszczenie
Artykuł ukazuje rolę wolontariatu w rozwoju
osobistym i zawodowym studentów Wschodnioeuropejskiego Uniwersytetu Narodowego
im. Łesi Ukrainki na kierunku pedagogika
społeczna. Uczestnictwo studentów w wolontariacie promuje kształcenie i doskonalenie zawodowe oraz wpływa na rozwój
takich cech indywidualnych jak życzliwość,
towarzyskość, uczciwość, empatia, tolerancja,
współczucie.
Summary
The article explores the role of volunteering
in personal and professional development of
students of specialty “Social Pedagogic” of Lesia Ukrainka Eastern European National University. Emphasized that the functions that
are implemented in the volunteer activities
contribute to the training of future specialists.
Student participation in volunteer activities
promotes the acquisition and improvement
of professional and personal qualities.
S ł o w a k l u c z o w e: wolontariat, studenci, socjalizacja, rozwój zawodowy, funkcja, cechy
zawodowe i osobiste
K e y w o r d s: volunteering, students, socialization, professional development, function, professional and personal qualities
116
N. Korpach, Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów
STUDIA I PRACE PEDAGOGICZNE, 2014(1), – ROZPRAWY I MATERIAŁY
Dobroczynność i filantropia na Ukrainie mają własną historię i tradycje. Najczęstszym współczesnym przejawem filantropii i dobroczynności jest wolontariat, który aktywnie zaczął się rozwijać w XIX wieku. Podstawą działalności
wolontariuszy na Ukrainie jest ustawa „O pracy społecznej z rodzinami, dziećmi i młodzieżą”1, która określa, że podmiotami pracy społecznej z rodzinami,
dziećmi i młodzieżą, oprócz fachowców i instytucji pełnomocnych, są też wolontariusze w zakresie pracy społecznej. Kolejna ustawa – «O działalności wolontariackiej»2 – zdefiniowała wolontariat jako działalność dobrowolną, bezpłatną,
zorientowaną społecznie, niezyskową, którą prowadzą wolontariusze i organizacje
wolontariackie poprzez udzielanie pomocy. W ustawie tej zostały określone cele
wolontariatu:
t udzielanie pomocy na rzecz osób słabo zabezpieczonych, bezrobotnych, wielodzietnych, bezdomnych, potrzebujących rehabilitacji społecznej;
t sprawowanie opieki nad chorymi, niepełnosprawnymi, samotnymi, osobami
starszymi i innymi, które z powodu swojej sytuacji zdrowotnej, materialnej
lub innej wymagają wsparcia i pomocy;
t pomaganie obywatelom dotkniętym przez klęski żywiołowe, katastrofy
technologiczne, środowiskowe i inne, ofiarom konfliktów społecznych,
wypadków, uchodźcom;
t pomoc osobom, które z powodu niepełnosprawności fizycznej lub innej są
ograniczone w realizacji swoich praw i interesów prawnych;
t działania związane z ochroną środowiska, ochroną dziedzictwa kulturowego,
środowiska historycznego i kulturowego, zabytków historycznych
i kulturalnych, miejsc pochówku;
t wspieranie akcji, na skalę krajową i międzynarodową, związanych z organizacją sportu, masowej rozrywki i innych wydarzeń kulturalnych i społecznych;
t udzielanie pomocy w nagłych przypadkach pochodzenia naturalnego lub
wywołanych przez człowieka;
t udzielanie pomocy w innych dziedzinach niezakazanych przez prawo.
W dokumencie tym podkreślono również, że wdrożenie polityki państwowej
w zakresie działalności wolontariackiej jest prowadzone przez Gabinet Ministrów
Ukrainy, centralne władze wykonawcze odpowiedzialne za wolontariat, inne
instytucje rządowe i samorządowe w ramach ich kompetencji.
Współczesny ruch wolontariacki na Ukrainie cechuje się tym, że najbardziej
liczna grupa wolontariuszy pracujących w sferze społecznej rekrutuje się spośród
młodzieży szkolnej i akademickiej. Wolontariat jest bardzo rozpowszechniony
1
2
Закон України «Про соціальну роботу з сім‘ями, дітьми та молоддю» від 21.06.2001№
2558-III, [http://zakon1.rada.gov.ua/laws/show/2558-14 [Zakon Ukraїni «Pro socìal’nu robotu
z sim‘âmi, dìt'mi ta moloddû» vìd 21.06.2001№ 2558-III].
Закон України «Про волонтерську діяльність» від 19.04.2011 № 3236-VI, http://zakon2.
rada.gov.ua/laws/show/3236-17 [Zakon Ukraїni «Pro volonters’ku dìâlnìst'» vìd 19.04.2011 №
3236-VI].
N. Korpach, Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów
STUDIA I PRACE PEDAGOGICZNE, 2014(1), – ROZPRAWY I MATERIAŁY
117
wśród studentów kierunku pedagogika społeczna, ponieważ przyszli pedagodzy
społeczni zdają sobie sprawę z tego, że praca wolontariacka jest środkiem
rozwoju osobistego i zawodowego. To otwiera szerokie możliwości wzmocnienia
duchowego, intelektualnego i kulturalnego potencjału, który decyduje o rozwoju
jednostki i społeczeństwa zarówno w teraźniejszości, jak i w przyszłości.
О. Bezpalko3, Z. Bondarenko4, A. Kapska5, G. Laktionowa6, i inni badacze
podkreślają, że wolontariat sprzyja socjalizacji jednostki, zapewnia asymilację
przyszłych specjalistów do nowych ról społecznych, zasad i społecznych
standardów zachowań; pomaga rozwojowi osobistemu, samorealizacji; pobudza
do przemyślenia wartości ogólnoludzkich, w tym dowartościowania współczucia,
miłosierdzia, ich roli w humanizacji stosunków międzyludzkich.
Badając pracę wolontariuszy – przyszłych pedagogów społecznych –
w warunkach uczelnianych, Z. Bondarenko podkreślał, że wolontariat sprzyja
rozwojowi różnych specyficznych ról społecznych poprzez „przymierzanie ich do
siebie”, porównywanie, wybór: animatora, organizatora społecznego, menedżera,
doradcy, doradcy klinicznego, wychowawcy, pośrednika, eksperta, adwokata,
pomocnika, koordynatora.
Należy zauważyć, że wolontariat przyszłych pedagogów społecznych spełnia
szereg funkcji: ochronną, pośredniczącą, diagnostyczną, organizacyjno-komunikacyjną, społeczno-pedagogiczną, społeczno-terapeutyczną, zapobiegawczą, korekcyjno-rehabilitacyjną, społeczno-gospodarczą7. Bardziej szczegółowo przedstawimy charakter tych funkcji.
3
4
5
6
7
Безпалько, O. Підготовка волонтерів до проведення організаційних форм соціальнопедагогічної діяльності. B: Волонтерство: порадник для організатора волонтерського
руху в Україні, уклад. Т. Л. Лях, Київ 2001, С. 128–137 [Bezpal’ko, O. Pìdgotovka volonterìv
do provedennâ organìzacìjnih form socìal’no-pedagogìčnoї dìâl’nostì. V: Volonterstvo: poradnik
dlâ organìzatora volonterss’kogo ruhu v Ukraїnì, uklad. T. L. Lâh, Kiїv 2001, s. 128–137].
Бондаренко, З. Організація волонтерської роботи майбутніх соціальних педагогів
в умовах вищого навчального закладу: дис. канд. педагог. наук: 13.00.05, Київ 2008, 201
с. [Bondarenko, Z. Organìzacìâ volonters’koї roboti majbutnìh socìal’nih pedagogìv v umovah
viŝogo navčalnogo zakladu: dis. kand. pedagog. nauk: 13.00.05, Kiїv 2008, 201 s.].
Капська, A. Соціальна робота: деякі аспекти роботи з дітьми та молоддю: навч.-метод.
посіб. Київ 2001, 220 с. [Kaps’ka, A. Socìal’na robota: deâkì aspekti roboti z dìt'mi ta moloddû:
navč.-metod. posìb. Kiїv 2001, 220 s.].
Капська, A. Соціальна робота: деякі аспекти роботи з дітьми та молоддю : навч.-метод.
посіб. Київ 2001, 220 с. [Kaps’ka, A. Socìal’na robota: deâkì aspekti roboti z dìt'mi ta moloddû:
navč.-metod. posìb. Kiїv 2001, 220 s.].
Лактионова, Г. Социально-педагогическая работа с женской молодежью в крупном городе:
Теоретико-методические основы, Киев 1998, 326 с. [Laktionova, G. Socìal’no-pedagogičeskaâ
rabota s ženskoj mołodež’û v krupnom gorode: Teoretiko- metodičeskie osnowy, Kiev 1998, 326 s.].
Бондаренкo, З. Організація волонтерської роботи майбутніх соціальних педагогів
в умовах вищого навчального закладу: дис. канд. педагог. наук: 13.00.05 / Бондаренко
З.П. – Київ 2008, 201 с. [Bondarenko, Z. Organizacìâ volonters’koї roboti majbutnìh socìal’nih
pedagoìv v umovah viŝogo navčalnogo zakladu: dis. kand. pedagog. nauk 13.00.05 / Bondarenko
Z.P. – Kiїv 2008, 201 s.].
118
N. Korpach, Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów
STUDIA I PRACE PEDAGOGICZNE, 2014(1), – ROZPRAWY I MATERIAŁY
1. Funkcja ochronna wolontariatu promuje odpowiedzialność za los ludzi, którym udzielono pomocy, zrozumienie ram prawnych działalności zawodowej.
2. Funkcja pośrednicząca (mediacyjna) wolontariatu dotyczy koordynacji
i wspólnych wysiłków różnych specjalistów i organizacji, które mogą pomóc
w rozwiązaniu palących problemów.
3. Wdrożenie funkcji diagnostycznej w przebiegu wolontariatu przyczynia się
do zrozumienia rozwoju społecznego osobowości, opracowania odpowiedniej technologii społeczno-pedagogicznej, określenia warunków jej realizacji.
4. Realizacja funkcji organizacyjno-komunikacyjnej wolontariatu sprzyja kształtowaniu u przyszłych pedagogów społecznych kompetencji komunikacyjnych
i organizatorskich, ich skutecznej realizacji w przyszłej karierze zawodowej.
5. Funkcja społeczno-pedagogiczna wolontariatu sprzyja kształtowaniu tolerancji, empatii, życzliwości, humanitarnego traktowania ludzi.
6. Realizacja funkcji społeczno-terapeutycznej kształtuje u przyszłych pedagogów społecznych empatię, odpowiedzialność za los innych, nieobojętność
i tolerancję.
7. Istota funkcji zapobiegawczej polega na świadczeniu usług, aby zapobiec negatywnym sytuacjom wśród dzieci i młodzieży.
8. Funkcja korekcyjno-rehabilitacyjna wolontariatu jest realizowana przez
zmianę i poprawę indywidualnych cech osobowości, szczególnych warunków
życia jednostki, poprzez korekcję rozwoju społecznego, wychowanie dzieci
i nastolatków do aktywności zawodowej.
9. Funkcja społeczno-gospodarcza jest skierowana na zaspokojenie potrzeb materialnych słabo zabezpieczonych warstw ludności. Jest ona realizowana poprzez pomoc materialną i finansową, jednorazowe odszkodowania, realizację
patronatu opiekuńczego.
Funkcje pełnione przez przyszłych pracowników socjalnych w realizacji wolontariatu przyczyniają się do ich rozwoju zawodowego i osobistego. W związku
z tym konieczne jest stworzenie warunków do aktywnego udziału uczniów i studentów w ruchu wolontariuszy.
W celu uzyskania danych o warunkach realizacji wolontariatu przez studentów
kierunku pedagogika społeczna, przeprowadziliśmy, w ramach Wschodnioeuropejskiego Uniwersytetu Narodowego imienia Łesi Ukrainki, na grupie 120-osobowej, analizę działalności wolontariackiej studentów. Okazało się, że studenci:
t biorą czynny udział w Szkole Wolontariuszy;
t prowadzą działalność wolontariacką w czasie praktyki;
t biorą czynny udział w różnorodnych akcjach charytatywnych i społecznych,
popularyzujących wiedzę („Mikołaj o tobie nie zapomni”, „Serce do serca”,
„Rajd rowerowy na rzecz życia”, „Wszystko o rodzinie”, „Klaun szpitalny”,
„Podaruj dziecku wyszywankę”, „Powiedzmy AIDS <<Nie>>”, „Prawda
o narkotykach”, „Razem do zdrowia”, „W obronie trzeźwości”), pomagają
niepełnosprawnym na wózkach itd.;
N. Korpach, Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów
STUDIA I PRACE PEDAGOGICZNE, 2014(1), – ROZPRAWY I MATERIAŁY
119
t prowadzą badania naukowe w czasie pisania prac rocznych i dyplomowych;
t biorą udział w okrągłych stołach, seminariach, konferencjach poświęconych
działalności wolontariuszy.
W celu wyjaśnienia roli wolontariatu w osobistym i zawodowym kształtowaniu studentów przeprowadziliśmy ankietowanie studentów V roku kierunku
pedagogika społeczna, zaangażowanych w prace wolontariackie. W efekcie badań
ustalono, jakie korzyści daje udział w wolontariacie. Odpowiedzi na pytania
zaprezentowano na wykresie 1.
Wykres 1. Znaczenie wolontariatu w kształtowaniu osobowości
60%
66,0%
64,0%
50,0%
50%
42,0%
36,8%
40%
30%
20%
Poznanie
kultury
osobowości
Nabycie
nowych ról
Nabycie norm
społecznych i
zachowań
Socjalizacja
0%
Nowe podejście
do ludzkich
wartości
10%
Wyniki badania pozwalają stwierdzić, że studenci zdają sobie sprawę z tego, że
wolontariat sprzyja nowemu podejściu do oceny ludzkich wartości – 66% wskazań,
socjalizacji jednostki – 64 %, nabyciu przez przyszłych fachowców społecznych
norm zachowań – 48 %, nabyciu nowych ról społecznych – 42% i pozwala poznać
kulturę osobowości – 50 %.
Wyniki odpowiedzi na pytanie „Jakie osobiste zainteresowania są realizowane
w pracach wolonterskich?” przedstawiono na wykresie 2.
120
N. Korpach, Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów
STUDIA I PRACE PEDAGOGICZNE, 2014(1), – ROZPRAWY I MATERIAŁY
Wykres 2. Osobiste zainteresowania realizowane w trakcie wolontariatu
60%
50%
31,6%
30%
26,3%
21,1%
15,7%
20%
10%
Afirmacja
siebie
Komunikacja
Poznanie
nowych ludzi
Doświadczenie
zawodowe
0%
5,3%
Pomoc innym
40%
Analiza udzielonych odpowiedzi wskazuje, że, według studentów, ich udział
w wolontariacie stwarza możliwości nabycia doświadczenia zawodowego –
31,6%, znalezienia nowych przyjaciół – 26,3%, komunikacji z ciekawymi ludźmi–
21,1%, afirmacji siebie – 15,7%, zadowolenia i pomocy innym – 5,3%. Uogólniając, należy zaznaczyć, iż dla studentów ważna jest komunikacja między ludźmi,
szczególnie kontakty z praktykami-fachowcami; zapoznanie się w nowymi
metodami i technologiami, co pomoże im w przyszłości zostać specjalistami
o wysokich kwalifikacjach i znaleźć dobrą pracę.
W odpowiedzi na pytanie: „Czy uważasz, że wolontariat sprzyja przygotowaniu zawodowemu?” – 84,2% studentów stwierdziło, że działalność ta bezpośrednio wpływa na ich rozwój zawodowy i tylko 15,8% respondentów odpowiedziało
negatywnie.
Wyniki odpowiedzi na pytanie „Jakie cechy powinien posiadać wolontariusz?”
zaprezentowano na wykresie 3.
N. Korpach, Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów
STUDIA I PRACE PEDAGOGICZNE, 2014(1), – ROZPRAWY I MATERIAŁY
121
Wykres 3. Zawodowe i osobiste cechy wymagane w wolontariacie
60%
68,4%
50%
40%
36,8%
31,6%
30%
20%
15,0%
15,0%
10%
Wrażliwość, cierpliwość
Tolerancja
Pracowitość
Szczerość
Komunikacyjność
Dobroć
0%
5,3%
Wyniki ankietowania pozwalają stwierdzić, że, według badanych, wolontariusz
powinien posiadać takie cechy jak: dobroć – 68,4%, komunikacyjność – 36,8%,
szczerość – 31,6%, 15% respondentów wskazało na pracowitość, empatię, tolerancję, 10,5% responendtów wspomniało o miłosierdziu, odpowiedzialności, aktywności; 5,3% wskazało na wrażliwość, cierpliwość, hojność, ludzkość. Działalność
wolontariacka, zdaniem studentów, sprzyja nabyciu i udoskonaleniu tych cech.
Wnioski z przeprowadzonych badań
Udział studentów w wolontariacie wzmacnia ich rozwój edukacyjny, sprzyja
kształtowaniu postaw prospołecznych, utrwalaniu ogólnoludzkich wartości;
pomaga w wyborze dalszej pracy; wzmaga pragnienie, by uczestniczyć w tej
działalności po zakończeniu studiów.
W zakresie ogólnej socjalizacji, dzięki pracy w wolontariacie, studenci
uzyskują:
t głębszą znajomość problemów społecznych, prawdziwe zrozumienie sposobu
życia różnych grup ludności;
t nowe umiejętności i ogólne doświadczenie;
t rozwój umiejętności komunikacyjnych, doświadczenie kontaktów z różnymi
ludźmi;
t doświadczenie w komunikacji profesjonalnej i zachowaniu profesjonalnym;
122
N. Korpach, Wolontariat jako czynnik rozwoju osobistego i zawodowego studentów
STUDIA I PRACE PEDAGOGICZNE, 2014(1), – ROZPRAWY I MATERIAŁY
t samorealizację, dzięki przejściu do nowego, bardziej aktywnego sposobu
życia;
t afirmację siebie – poprzez poczucie własnej niezbędności, uzyskanie wyższego
statusu społecznego itd.
Wśród korzyści zawodowych wolontariusze uzyskują:
t sprawdzenie teoretycznego i praktycznego przygotowania do działalności
zawodowej; diagnozę kompetencji; stabilny rozwój prospołecznego systemu
wartości i motywację zawodową;
t nabycie dodatkowej wiedzy fachowej;
t nabycie umiejętności komunikacji z przyszłymi klientami, a także z praktykami
fachowcami;
t zapoznanie się z nowymi metodami i technologiami;
t wypracowanie własnego zestawu narzędzi profesjonalnych;
t indywidualny styl w zachowaniu zawodowym i w pracy.
Tak więc wolontariat zapewnia naturalne wejście studentów do społeczeństwa,
włączenie do sieci społecznych, integrację z różnymi grupami społecznymi. Działalność w wolontariacie wywiera wpływ na zawodowe kształtowanie studentów
i ich rozwój osobisty, rozwój kompetencji zawodowych i społecznych oraz harmonijnej osobowości.