Kąpiele parowe

Strabuzynska-03-.fm Page 264 Monday, June 2, 2008 8:45 AM
Zasady ogólne. Pomieszczenie sauny musi być codziennie po zakończeniu pracy szczegółowo przeglądane. Należy zwrócić uwagę na piec i najbliższą okolicę,
sprawdzić stan pieca i przewodów elektrycznych oraz zabarwienie desek w jego
najbliższym otoczeniu. Zwraca się przy tym uwagę na kamienie. Jeśli są popękane,
to należy je wymienić. Kontroluje się szczebelki raszek i ław. Umocowuje się ruchome i wygładza ewentualne zadziory. Usuwa się resztki mydła, dezynfekuje
drewniaki.
Należy sprawdzić sprawność urządzeń alarmowych i przyzywania personelu
oraz gaśnic, skontrolować oznakowanie wyjścia i sprawdzić, czy wisi w przyległym pomieszczeniu tabliczka z numerami telefonicznymi pogotowia ratunkowego
i policji oraz czy telefon jest sprawny, a apteczka zaopatrzona w leki pierwszej pomocy. Również powinno się sprawdzić, czy w kabinie sauny znajduje się drewniane naczynie z wodą i drewniany czerpak z długą rączką do polewania rozgrzanych
kamieni wodą. Należy dokonywać okresowej kontroli stanu pieca i konserwacji
zgodnie z instrukcją producenta.
Obowiązki personelu sauny. Musi on dopilnować przede wszystkim, aby osoby, które przyszły po raz pierwszy do sauny, zapoznały się z regulaminem, a następnie aby wszyscy korzystający z sauny go przestrzegali. W szczególności personel sauny musi dopilnować, aby kąpiący zachowywali się spokojnie, w czasie zabiegu nie gimnastykowali się, nie chodzili, nie jedli, nie pili, nie rozmawiali itp. Do
personelu należy kontrolowanie liczby wejść do kabiny sauny i przestrzeganie
przed szkodliwością nadużywania obydwu faz kąpieli w saunie. Do niego należy
też nadzór nad temperaturą w saunie, temperaturą wody stosowanej w fazie ochładzania ciała, opieka nad wypoczywającymi po kąpieli, nadzór nad tym, aby do sauny nie wchodziły osoby z zachowaniem wskazującym na spożycie alkoholu czy
z widocznymi objawami choroby.
Utrzymanie właściwych warunków higienicznych w saunie. Zabiegi czyszczące powinno się wykonywać według szczegółowego planu uwzględniającego np.
liczbę kąpiących się, czas pracy sauny itd. Podstawowym zadaniem jest utrzymanie
czystości i zapobieganie grzybicy.
Należy bezwzględnie dopilnować, aby osoby korzystające z sauny myły się mydłem przed kąpielą i właściwie wykorzystywały 2 ręczniki, tzn. jeden do osuszania
ciała po umyciu, drugi suchy do siedzenia czy leżenia w kabinie sauny. Należy
również dopilnować, aby nikt nie suszył ręcznika w kabinie sauny.
Posadzkę należy zmywać z użyciem środków dezynfekujących: codziennie, jeśli
liczba osób korzystających z sauny wynosi 30, a jeśli mniej – to można rzadziej.
Ławy do leżenia należy myć i dezynfekować przynajmniej raz w tygodniu, a co
4–6 tygodni przetrzeć miałkim papierem ściernym. Raz w tygodniu należy przetrzeć ściany wilgotną ścierką z użyciem środka dezynfekującego. Codziennie należy myć i dezynfekować raszki i maty podłogowe.
Kąpiele parowe
Są to kąpiele w gorącym powietrzu wysyconym lub przesyconym parą wodną.
W takich kąpielach organizm toleruje tylko temperatury w zakresie 40–50°C, po-
264
Strabuzynska-03-.fm Page 265 Monday, June 2, 2008 8:45 AM
nieważ duża wilgotność powietrza utrudnia pocenie się i odparowanie potu stanowiące zasadniczy sposób ochrony organizmu przed szkodliwym przegrzaniem ciała
w temperaturach przewyższających temperaturę ciała. W dodatku para wodna jest
lepszym przewodnikiem ciepła niż powietrze.
Kąpiele parowe powodują silne przekrwienie skóry i pobudzenie miejscowej
przemiany materii. Celem kąpieli parowych jest pobudzenie czynności skóry,
przede wszystkim związanych z wydalaniem z organizmu odpadowych produktów
przemiany materii i toksyn wytwarzanych przez procesy chorobowe. Powiązania
skóry z narządami wewnętrznymi i układem nerwowym sprawiają, że wywierają
one ponadto działanie ogólne na wszystkie narządy.
Kąpiele parowe mogą obejmować całe ciało (kąpiele całkowite) lub tylko jakąś
jego część (kąpiele częściowe). Do całkowitych kąpieli parowych należą kąpiele
rusko-rzymskie, kąpiele w komorach parowych lub w odpowiednich skrzyniach.
Częściowe zabiegi parowe wykonać można przy użyciu tzw. natrysku parowego
za pomocą specjalnych urządzeń umożliwiających kierowanie z właściwej odległości strumienia pary wodnej o określonej temperaturze (ok. 48°C) i ciśnieniu na
określoną część ciała. Tego rodzaju zabiegi, trwające ok. 10–20 min, wskazane są
w leczeniu przykurczów i zwiększonego napięcia mięśni, występującego m.in.
w artrozach i spondylozach. Zazwyczaj po takich zabiegach wykonuje się ćwiczenia ruchowe. Inne częściowe kąpiele parowe, zwłaszcza z użyciem ziół i wyciągów
z nich, należą do zabiegów kneippowskich. Na ogół wykonywane są przez pacjentów w domu. Wskazania podano przy ich omówieniu. Przeciwwskazania są takie
same jak do zabiegów ciepłoleczniczych, przede wszystkim z użyciem tzw. wilgotnego ciepła. W przypadku stosowania preparatów z roślin leczniczych, w tym
olejków eterycznych, mogą wystąpić reakcje alergiczne. Wykonanie zabiegów parowych wymaga szczególnej ostrożności ze względu na ryzyko oparzenia parą
wodną.
Bania (parnia) ruska
Cechuje się silnym tworzeniem mgły i dużą wilgotnością powietrza. Tradycyjna
ruska bania ma tylko jedno pomieszczenie, w którym znajduje się piec podgrzewający kamienie i naczynie z wodą. Parę wodną wytwarza się, wrzucając rozgrzane
kamienie do wody lub polewając je wodą. Do wody dodaje się niekiedy wyciągów
różnych ziół, a w czasie kąpieli zwiększa się jej działanie bodźcowe smaganiem
ciała witkami brzozowymi. Ochłodzenie następuje przez przejście na świeże powietrze, zmiennocieplną kąpiel lub bieganie po świeżym śniegu. Zabieg w ruskiej
bani jest więc kąpielą parową.
Istnieje poza tym jeszcze turecka (lub arabska) kąpiel ze wzrastającą wilgotnością powietrza, ale bez mgły.
Kąpiel rzymska (rusko-rzymska)
Stanowi połączenie kąpieli w gorącym powietrzu (suche ciepło) z kąpielą w gorącym powietrzu przesyconym parą wodną (wilgotne ciepło); po kąpieli stosuje się
zabiegi ochładzające i masaż. Jest to więc kąpiel napotna w powietrzu o stopniowo
265
Strabuzynska-03-.fm Page 266 Monday, June 2, 2008 8:45 AM
Tabela 39. Ważniejsze cechy kąpieli parowych
Rodzaj
zabiegu
Wykonanie
Działanie
Wskazania, przeciwwskazania i uwagi
Całkowite
i częściowe
kąpiele parowe
Kąpiel całkowita odbywa się w jednym lub
kilku pomieszczeniach
z gorącym powietrzem
nasyconym parą wodną o temp. 40–50°C,
a kąpiele częściowe
przy użyciu odpowiednich urządzeń, będących źródłem pary
Pobudzają czynności
skóry związane z wydalaniem odpadowych
produktów przemiany
materii i toksyn, działają przeciwzapalnie,
przeciwskurczowo,
przeciwbólowo, pobudzają przemianę
materii, zwiększają
ukrwienie tkanek
i wydzielanie potu
Nie wolno stosować bez
konsultacji lekarskiej.
Obciążają znacznie
układ krążenia i układ
oddechowy. Przeciwwskazania jak do ciepłych zabiegów
Kąpiele rusko-rzymskie
Kąpiel odbywa się
w trzech pomieszczeniach o temp. powietrza kolejno: 40–50°C,
60–70°C i 45–50°C.
Trwa w sumie 40–70
min. Po wyjściu z drugiego pomieszczenia
pacjent bierze chłodny
natrysk, a na zakończenie zabiegu zimny
natrysk lub kąpiel zanurzeniową. Następnie
może być poddany masażowi. Kończy się suchym luźnym zawinięciem, w wyniku którego
pacjent się poci
Kompleksowe działanie, najpierw suchego
gorącego powietrza,
powodującego pocenie
się, a następnie gorącego powietrza z parą
wodną wywołującego
zatrzymywanie ciepła
w organizmie
Stanowią kombinację
kąpieli w suchym i gorącym powietrzu z kąpielą w parze wodnej.
Tradycyjna ruska bania
składa się tylko z jednego pomieszczenia,
gdzie znajduje się piec
i kamienie, które polewa się wodą.
Przeciwwskazania jak
do ciepłych zabiegów.
Stosowane dawniej kąpiele rzymsko-irlandzkie lub tureckie
w gorącym suchym powietrzu zostały zastąpione kąpielami
w saunie
Kąpiele
w skrzyniach
Pacjent siada w odpowiednio skonstruowanej skrzyni (wystaje
tylko głowa), do której
dopływa para wodna
i w której panuje stała
temp. Zaczyna się od
40°C i dochodzi do
50°C. Czas kąpieli:
10–30 min. Następnie
wykonuje się suche zawijanie na 30–90 min,
w wyniku którego pacjent obficie się poci.
Na koniec wykonuje się
zmywanie ciała lub natrysk chłodną albo letnią wodą
Jak innych kąpieli
parowych
Przeciwwskazania jak
do ciepłych zabiegów.
266
Występuje zagrożenie
oparzeniem!
Strabuzynska-03-.fm Page 267 Monday, June 2, 2008 8:45 AM
cd. tab. 39
Rodzaj
zabiegu
Wykonanie
Działanie
Wskazania, przeciwwskazania i uwagi
Kąpiel parowa
głowy
Do wrzącej wody
w garnku dodać olejki
eteryczne. Narzucić na
głowę i plecy prześcieradło. Czas zabiegu
8–10 min, wykonywać
3 razy w tygodniu
Jak innych kąpieli
parowych
Wskazania: zapalenie
jam obocznych nosa,
choroby błony śluzowej dróg oddechowych, przeziębienie,
katar, kaszel, chrypka.
Przeciwwskazania:
nadciśnienie, miażdżyca, jaskra, zaćma, choroby skóry
Kąpiel parowa
twarzy
Wykonuje się jak kąpiel parową głowy
Jak innych kąpieli parowych
Wskazania i przeciwwskazania jak wyżej
Nasiadowa kąpiel parowa
Pod taboretem ustawić
garnek z wrzącą wodą. Pacjenta i taboret
owinąć kocem. Czas
zabiegu 15–20 min. Po
zabiegu pacjent powinien wypoczywać
w łóżku przez co najmniej 30 min
Jak innych kąpieli parowych
Wskazania: choroby
zapalne w obrębie
miednicy mniejszej
i krocza; zapalenie
gruczołu krokowego.
Przeciwwskazania:
zapalenie i skurcze
pęcherza moczowego
Inne kąpiele
częściowe, np.
łydek, stóp
Wykonuje się je przy
użyciu specjalnych
urządzeń
Wywołują przekrwienie
tkanek miękkich
Wskazania i przeciwwskazania jak do ciepłych zabiegów
wzrastającej temperaturze, przeplatana najpierw chłodnymi, a następnie zimnymi
zabiegami wodoleczniczymi. Niekiedy mylnie nazywa się je kąpielami rzymsko-irlandzkimi, mimo iż są to gorącopowietrzne suche kąpiele.
Wykonanie. Przed zabiegiem należy obmyć i osuszyć ciało. Jedno z pomieszczeń ma temperaturę powietrza 40–50°C, w którym przebywa się 5–10–20 min.
Drugie pomieszczenie ma już wyższą temperaturę powietrza, bo 60–70°C. Czas
przebywania w nim wynosi też 5–10–20 min. Osoba poddająca się kąpieli przechodzi z pierwszego pomieszczenia do drugiego, a następnie bierze chłodny lub letni
natrysk i przechodzi do trzeciego pomieszczenia, w którym temperatura wynosi
45–50°C, a powietrze jest przesycone parą wodną. Czas przebywania w tym pomieszczeniu wynosi 5–10–30 minut, po czym ochładza się ciało zimnym natryskiem lub krótką zimną kąpielą zanurzeniową. Następnie można poddać się masażowi. Z kolei następuje luźne suche zawinięcie ciała i przez 60–120 min pacjent się
poci.
Działanie. W fazie przegrzewania ciała następuje zwiększenie przemiany materii i wzrost wydzielania potu, natomiast podczas przebywania w powietrzu przesy-
267
Strabuzynska-03-.fm Page 268 Monday, June 2, 2008 8:45 AM
conym parą wodną wydzielanie potu zostaje zatrzymane. Następuje też zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych i zwiększenie rozciągliwości tkanki łącznej.
Para wodna podczas pobytu pacjenta w komorze parowej oddziałuje na błonę śluzową dróg oddechowych. Następuje zwilżenie nabłonka rzęskowego i rozluźnienie
śluzu pokrywającego go, co ułatwia wykrztuszanie.
Uwaga! Kąpiele rzymskie znacznie obciążają układ krążenia i dlatego mogą pobierać je tylko osoby zdrowe i to po zasięgnięciu porady lekarskiej.
Wskazania. Przewlekłe choroby reumatyczne, sklerodermia, choroby przemiany materii, podostre i przewlekłe choroby dróg oddechowych, niektóre choroby
skóry, np. przewlekła pokrzywka, trądzik, łuszczyca.
Przeciwwskazania. Takie same jak dla termoterapii.
Kąpiele w skrzyniach
Pacjent siada w odpowiednio skonstruowanej skrzyni, z której na zewnątrz wystaje tylko głowa. Odpowiednie urządzenia zapewniają utrzymanie stałej temperatury powietrza w skrzyni oraz dopływ odpowiedniej ilości pary wodnej. Kąpiel parową w takiej skrzyni zaczyna się od temperatury 40°C i w miarę wzrostu tolerancji organizmu temperaturę się zwiększa do 50°C. Czas trwania kąpieli wynosi
10–30 min, po czym pacjent powinien przez 30–90 min pocić się w suchym zawinięciu. Na koniec należy zmyć ciało wodą o temperaturze 28–35°C lub wykonać
natrysk wodą o tej temperaturze.
Kąpiel w komorze parowej
Na ogół wykonuje się ją kolejno w kilku komorach, których wielkość pozwala
na równoczesne przebywanie kilku osób. W jednej komorze temperatura suchego
powietrza wynosi 50°C, w drugiej – 80°C, w następnej znajduje się wilgotne powietrze o temperaturze 50–60°C.
Po kąpieli w pomieszczeniu wypełnionym gorącym suchym powietrzem o temperaturze 80°C, a przed przejściem do komory wypełnionej wilgotnym powietrzem
można poddać ciało krótkiemu zimnemu natryskowi, zmiennocieplnej kąpieli lub
kąpieli o umiarkowanej temperaturze 25–35°C. Na zakończenie wykonuje się natrysk zmiennocieplny lub kąpiel zimną, ciepłą lub o umiarkowanej temperaturze.
Po kąpieli należy wypoczywać co najmniej przez godzinę.
Kąpiel parowa częściowa
Należy do typowych wodoleczniczych zabiegów kneippowskich. Jest to zabieg
o silnym działaniu i dlatego powinien być stosowany tylko na zlecenie lekarza.
Szczególnych ostrożności wymagają osoby z chorobami serca i naczyń krwionośnych, bardzo nerwowe i wycieńczone. Kąpieli parowych nie powinno się stosować bezpośrednio po dużym posiłku; przerwa powinna wynosić co najmniej 2 h.
268
Strabuzynska-03-.fm Page 269 Monday, June 2, 2008 8:45 AM
Przed zabiegiem pacjent powinien oddać mocz i kał. Częściowe kąpiele parowe
najlepiej wykonywać po południu. Są łatwe do wykonania w domu i dlatego też,
jak również z powodu dobrych wyników leczniczych, są bardzo rozpowszechnione.
Wykonanie. Do ich wykonania potrzebny jest duży garnek z pokrywą, dwa taborety, prześcieradło, duży koc wełniany, woda i ewentualne dodatki ziołowe do
niej. Podczas przygotowywania i wykonywania kąpieli parowej należy zachować
dużą ostrożność, aby nie spowodować oparzeń. Jeżeli pacjent przygotowuje kąpiel w domu, może mu być potrzebna pomoc drugiej osoby. Dużą uwagę powinien skierować na to, aby zachować wystarczająco dużą odległość od naczynia
z gotującą wodą, będącą źródłem pary wodnej, która ma oddziaływać na jego ciało. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek dolegliwości zabieg należy natychmiast przerwać. Ewentualnie można stosować zimne kompresy na czoło lub okolicę serca.
Po częściowej kąpieli parowej następuje pocenie się i dlatego pacjent powinien
położyć się do łóżka. Bardzo niebezpieczne jest wychodzenie bezpośrednio po częściowej kąpieli parowej na dwór, bez uprzedniego ochłodzenia ciała przez obmycie
chłodną lub letnią wodą lub natryskiem wodą o takiej samej temperaturze.
Kąpiel parowa głowy
Działa na błonę śluzową górnych dróg oddechowych, zwiększając wytwarzanie
i płynność śluzu. Działa przeciwzapalnie, zwiększa ukrwienie tkanek, pobudza
przemianę materii, zwiększa wydzielanie potu, oczyszcza skórę, działa przeciwskurczowo i przeciwbólowo.
Wykonanie. Źródłem pary wodnej jest garnek z 2–3 l wrzącej wody, ustawiony
na taborecie przed pacjentem siedzącym na krześle. Zamiast wody może być odwar
Ryc. 40. Kąpiel parowa głowy.
269
Strabuzynska-03-.fm Page 270 Monday, June 2, 2008 8:45 AM
z ziół leczniczych (np. z rumianku, szałwii, sosny, eukaliptusa, mięty i in.). Na głowę i grzbiet pacjenta pochylonego nad garnkiem narzuca się prześcieradło i na nie
chustę lub koc wełniany. Po zdjęciu pokrywy pacjent oddycha unoszącą się parą
wodną przez nos i szeroko otwarte usta. Pacjent powinien mieć obnażoną górną
część ciała. Nakrycie górnej części ciała zarówno zwiększa stężenie pary wodnej,
jak i chroni obnażone części ciała przed ochłodzeniem.
Zabieg trwa przeciętnie 8–10 min. W ostrym nieżycie nosa i zapaleniu zatok zabieg można wykonywać dwa razy dziennie. Na ogół kąpiele parowe głowy wykonuje się co drugi dzień, tj. 3 razy w tygodniu. Po zabiegu należy zmyć twarz wodą
o temperaturze obojętnej. Najlepiej jest wypocząć przez pół godziny w łóżku, ponieważ w tym czasie następuje pocenie się, i dopiero potem obmyć twarz i górną
część ciała.
Wskazania. Ostre i przewlekłe, w tym również ropne, zapalenie zatok przynosowych, zwyrodnieniowe choroby błony śluzowej górnych dróg oddechowych,
w tym również jamy nosowo-gardłowej, naczynioruchowe bóle głowy, przeziębienie, nieżyt nosa, chrypka, trądzik.
Przeciwwskazania. Kąpiel parowa głowy jest bezwzględnie przeciwwskazana
w zaawansowanej miażdżycy tętnic, jaskrze, zaćmie, zapalnych chorobach skóry,
silnym osłabieniu, nadciśnieniu tętniczym.
Uwaga! W przypadku poważniejszych chorób kąpiel parowa głowy nie powinna być wykonywana bez porady lekarskiej. Zawsze należy ją wykonywać w obecności drugiej osoby.
Kąpiel parowa nasiadowa
Wykonanie. Pacjent po obnażeniu dolnej części ciała siada na taborecie, którego siedzenie jest zbudowane ze szczebelków umożliwiających swobodny przepływ
powietrza. Pod taboretem umieszcza się naczynie z wrzącą wodą (ewentualnie stale
podgrzewaną odpowiednią grzałką elektryczną). Pacjenta wraz z taboretem owija
się prześcieradłem i kocem wełnianym tak szczelnie, aby para wodna nie wydostawała się na zewnątrz i mogła oddziaływać na dolną część ciała. Zabieg trwa 15–20
min. Obowiązuje po nim co najmniej półgodzinny wypoczynek w łóżku. Po wypoczynku, jeśli nie ma stanów skurczowych w obrębie narządów wewnętrznych,
można obmyć chłodną lub letnią wodą dolną część ciała. W czasie zabiegu pacjent
może mieć buty, a jeśli jest boso, to powinien trzymać nogi na macie.
Wskazania. Choroby zapalne w obrębie miednicy mniejszej i krocza, np. zapalenie odbytnicy, zapalenie pęcherza moczowego, zapalne choroby narządów płciowych, niezapalne stany skurczowe pęcherza moczowego.
Przeciwwskazania. Jak do kąpieli parowych.
Kąpiel parowa całkowita
Wykonuje się ją zamiast kąpieli parowej w skrzyni. Sposób wykonania jest taki
sam jak nasiadowej kąpieli parowej. Różnica polega jedynie na tym, że pacjent sia-
270
Strabuzynska-03-.fm Page 271 Monday, June 2, 2008 8:45 AM
da nago na taborecie, pod którym umieszcza się naczynie z wrzącą wodą, po czym
całe ciało zostaje wraz z taboretem szczelnie nakryte aż po szyję dwoma prześcieradłami i dwoma kocami.
Całkowita kąpiel parowa nie powinna być nigdy wykonywana bez zalecenia lekarskiego. Dodatki do wody i postępowanie jak w innych kąpielach parowych.
Wskazania i przeciwwskazania. Jak do kąpieli parowej.
271