Kryteria i zasady ewaluacji i oceniania osiągnięć edukacyjnych

Magdalena Zielińska
Polski Związek Szachowy
Kryteria i zasady ewaluacji i oceniania osiągnięć edukacyjnych uczniów
na zajęciach szachowych
1. Zasady ewaluacji osiągnięć edukacyjnych uczniów na zajęciach szachowych
Ewaluacja osiągnięć uczniów jest nierozerwalnie związana z celami opisanymi w
realizowanym programie nauczania. Zwłaszcza w przypadku zajęć szachowych w ramach
Projektu „Edukacja przez Szachy w Szkole” uwzględniać należy zarówno cele
specjalistyczne, związane bezpośrednie z dyscypliną i w niej potrzebne, jak i cele
ogólnorozwojowe, edukacyjne.
Planując cele wynikowe uczniów (a więc pośrednio również i kryteria oceniania ich
osiągnięć), należy pamiętać o różnym poziomie ich zdolności i predyspozycji, ale także i
rozwoju, a nawet o ilości realizowanych jednostek lekcyjnych. Inaczej wyglądają (pod
względem tempa pracy czy poziomu trudności treści dydaktycznych) zajęcia z klasą
siedmiolatków i ośmiolatków, a inaczej z klasą sześciolatków. W innym tempie treści
dydaktyczne będą przyswajać i kompetencje (szachowe i nie tylko) nabywać uczniowie
uczestniczący w zajęciach szachowych jedną godzinę lekcyjną tygodniowo, a inaczej dwie
godziny (i/lub więcej). Założone osiągnięcia ucznia po semestrze i roku nauki powinny te
różnice uwzględniać i powinna ona również znaleźć odbicie w kryteriach oceniania.
Aktem prawnym, na którym można i należy się oprzeć (w połączeniu ze szkolnym
systemem oceniania) ustalając i egzekwując kryteria oceniania na zajęciach szachowych jest
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 roku, a
dokładniej na poniższym jego fragmencie:
Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, plastyki
i muzyki należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek
wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków
wynikających ze specyfiki tych zajęć.
Oczywiście, rozporządzenie nie wymienia tu nauki gry w szachy explicite, jednak z
wymienionymi przedmiotami łączy ją wiele wspólnego: jest to również dziedzina, w której
posiadanie bądź brak określonych cech umysłu i osobowości może być wsparciem lub
utrudnieniem dla ucznia. Ocena szkolna nie może dziecka nagradzać za sam talent szachowy
lub karać za jego mniejszy poziom. Zajęcia szachowe nie mają, dla przykładu,
stygmatyzować i gnębić dzieci o słabszej pamięci i koncentracji, ale pomagać im te cechy i
umiejętności rozwijać. Celem nadrzędnym Projektu nie jest wytrenowanie zawodowych
szachistów, ale wsparcie ogólnego rozwoju intelektualnego, społecznego i emocjonalnego
dzieci oraz rozbudzenie w nich sympatii do królewskiej gry.
W praktyce zatem, podobnie jak przy ocenianiu na lekcjach wychowania fizycznego,
techniki, plastyki i muzyki, przy ocenianiu na lekcjach szachów nauczyciel powinien – obok
obiektywnych osiągnięć i wyników – uwzględniać zaangażowanie ucznia, wkładany przez
niego czas, trud, aktywność, starania, to, co w żargonie nauczycielskim zwykło się nazywać
„stosunkiem do przedmiotu” i „pracą na lekcji”.
W przypadku ocen opisowych z przedmiotów i zajęć innych niż sam blok edukacji
wczesnoszkolnej (religia/etyka, język obcy, plastyka/muzyka, wychowanie fizyczne itp.) w
różnych szkołach przyjęta jest różna forma oceny: od jednozdaniowej formułki (np. „uczeń
opanował materiał I semestru klasy I w stopniu celującym / bardzo dobrym / dobrym /
dostatecznym / dopuszczającym”) po szczegółowy opis nabytych przez niego kompetencji i
wiedzy oraz braków tychże. Oczywiście, Polski Związek Szachowy nie chce wchodzić w
kompetencje szkół w zakresie ich wewnątrzszkolnych systemów oceniania i przyjętych w
poszczególnych placówkach norm formułowania i wystawiania ocen. Zaleca jednak, by
ocena semestralna i końcowo-roczna zawierała element opisu osiągniętych celów lub braków
w ich zakresie.
2. Kryteria oceniania uczniów na zajęciach szachowych / komponenty oceny ucznia z
zajęć szachowych
Ocena opisowa ucznia z zajęć szachowych powinna opisywać cztery komponenty:
1. stopień opanowania przez ucznia treści dydaktycznych i nabytych kompetencji (w
odniesieniu do „planowanych osiągnięć ucznia” z programu nauczania)
2. krótki opis postaw i zachowań odnoszących się do gry, przeciwników, partnerów (w
odniesieniu do „planowanych osiągnięć ucznia” z programu nauczania)
3. krótki opis stosunku ucznia do przedmiotu, pracy na lekcji, aktywności,
zaangażowania (w odniesieniu do szkolnego systemu oceniania)
4. ewentualnie kwestie dodatkowe, warte podkreślenia/uwzględnienia
Jeżeli chodzi o punkt pierwszy, to po pierwszym roku nauki należy przede wszystkim
uwzględnić:
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
1.10
1.11
1.12
czy uczeń potrafi opisać szachownicę / rozpoznać szachownicę wśród
plansz do innych gier
czy uczeń potrafi wymienić nazwy bierek szachowych i prawidłowo
wskazać ich desygnaty
czy uczeń potrafi rozpoznać symbole graficzne poszczególnych bierek
czy uczeń potrafi prawidłowo poruszać bierkami po szachownicy
czy uczeń potrafi prawidłowo ustawić bierki w pozycji wyjściowej na
szachownicy
czy uczeń potrafi wyjaśnić / pokazać czym jest szach
czy uczeń potrafi wyjaśnić / pokazać czym jest mat
czy uczeń potrafi dać szacha w umożliwiającej to pozycji
czy uczeń potrafi bronić króla przed szachem
czy uczeń potrafi prawidłowo wykonać roszadę
czy uczeń zna wartość umowną bierek (potrafi odróżnić bicia opłacalne od
nieopłacalnych)
czy uczeń potrafi dać mata dwiema wieżami
W tym miejscu warto (zarówno dla informacji rodziców, jak i własnej dalszej pracy z
uczniem) zwrócić uwagę na elementy, które uczeń powinien poprawić, utrwalić, przećwiczyć
itp.
W zakresie punktu drugiego po pierwszym roku (i / lub kolejnych latach) nauki
powinno się wziąć pod uwagę głównie:
2.1
2.2
2.3
czy uczeń przestrzega zasad „fair play” (nie próbuje oszukiwać, naciągać
zasad gry na swoją korzyść, cofać ruchów itp.)
czy uczeń przestrzega podstawowych zasad gry (ruchy wykonujemy na
przemian, białe zaczynają, nie zbija się króla, mat kończy partię itp.)
jak uczeń odnosi się do przeciwników / partnerów (szacunek,
lekceważenie, chełpienie się, pomoc itp.)
Punkt trzeci i związane z nim elementy oceny zależą w dużej mierze od specyfiki
danej placówki i zajęć (ich form, czasu itp.). Ogólnie należy zwrócić uwagę na:
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
uczestnictwo ucznia w zajęciach (np. chętnie / niechętnie)
zaangażowanie ucznia w zajęcia i aktywność (pozytywną) na nich
wykonywanie poleceń i próśb nauczyciela
sumienność i dokładność wykonywanej pracy (zadań, kolorowanek,
ewentualnych prac domowych itp.)
wszelka dodatkowa aktywność (np. udział w konkursach o tematyce
szachowej, udział w turniejach szachowych, przygotowanie dodatkowych
prac itp.)
Oczywiście, przy każdej ocenie - a przy ocenie na zajęciach szachowych – należy
wziąć pod uwagę indywidualne możliwości i predyspozycje ucznia. Wymiar sportowy jest tu
drugorzędny, najważniejszy jest harmonijny rozwój ogólny dziecka, w tym społeczny.