1 Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i

1 Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i

Materiał na Komisję Zdrowia, Rodziny i Opieki Społecznej w dniu 15.03.2012 r.
Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i pomoc dla samotnych rodziców.
Świadczenia alimentacyjne – ściągalność.
Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i pomoc dla samotnych rodziców.
Świadczenia alimentacyjne – ściągalność.
W ujęciu socjologicznym rodzina jest definiowana jako najprostsza i zarazem
podstawowa komórka społeczna, którą tworzą małżonkowie i dziecko lub dzieci. Samotne
rodzicielstwo rozumiane jako rodzina niepełna to rodzina składająca się z jednego z rodziców,
który samotnie wychowuje dziecko/dzieci. Przyczynami determinującymi powstanie
i tworzenie się rodzin niepełnych są :
śmierć jednego z rodziców,
rozwód,
separacja,
a także
samotne rodzicielstwo z wyboru,
czasowa nieobecność jednego z rodziców (np. emigracja zarobkowa, pobyt
w zakładzie karnym itp.)
urodzenia pozamałżeńskie (tj. w związkach partnerskich, które nie są definiowane
jako rodzina, gdyż osoby je tworzące nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim)
Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego „od kilkunastu lat systematycznie rośnie
odsetek urodzeń pozamałżeńskich. Na początku lat 90-tych ze związków pozamałżeńskich
rodziło się ok. 6-7% dzieci, w 2000 r. to 12% a w ostatnich latach ok. 20%”. W opinii GUS
dane te mogą świadczyć, że zwiększa się liczba rodzin tworzonych przez związki partnerskie
albo wzrasta liczba matek samotnie wychowujących dzieci, tworzących rodziny niepełne.
Dane te jednak nie są poddawane szerszej analizie i stan faktyczny tego zjawiska nie jest
znany.
W analogicznych przedziałach czasowych zmieniały się rozmiary orzekanych
rozwodów. O ile w latach 90-tych liczba rozwodów kształtowała się na poziomie 40-45 tys.
orzeczeń, to w latach 2004-2006 nastąpił gwałtowny wzrost do 72 tyś., a w kolejnych latach
(łącznie z 2010 r.) liczba rozwodów spadła do 64-65 tys. rozwodów. Podobne tendencje
odnotowywane są w przedmiocie separacji orzekanych sądownie. Po systematycznym
wzroście do wielkości 12 tys. separacji w latach 2001-2005, w roku 2010 ich liczba spadła do
poziomu 3 tys. orzeczonych separacji. 1
1
Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski w latach 2000-2010, Materiał na konferencję
prasową w dniu 28.01.2011, Dane GUS
1
Materiał na Komisję Zdrowia, Rodziny i Opieki Społecznej w dniu 15.03.2012 r.
Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i pomoc dla samotnych rodziców.
Świadczenia alimentacyjne – ściągalność.
Ostatnie dane GUS dotyczące rozwodów i separacji w skali kraju, województwa
śląskiego i Sosnowca dostępne są za 2010 rok i przedstawiają się jak w tabeli poniżej.
Tabela 1. Rozwody i separacje w 2010 roku.
Wyszczególnienie
Polska
śląskie
Sosnowiec
Rozwody
61 300
8 522
457
Separacje orzeczone według miejsca
zamieszkania powoda
2 789
514
23
Źródło: Dane GUS, opracowanie własne MOPS
Dane, którymi dysponuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu nie
odzwierciedlają problemu samotnego rodzicielstwa w mieście, gdyż obejmują jedynie
wycinek tego zjawiska.
Zasadniczym powodem takiego stanu rzeczy jest fakt, iż w naszych statystykach
występują wyłącznie osoby/rodziny uprawnione do określonych ustawowo form pomocy.
Tabela 2. Liczbę rodzin, w tym rodzin niepełnych, korzystających ze świadczeń przewidzianych w ustawie
o pomocy społecznej
Wyszczególnienie
Liczba rodzin korzystających ze
świadczeń pomocy społecznej
2009
2010
2011
6 376
6 308
5 871
Liczba rodzin niepełnych korzystających
ze świadczeń pomocy społecznej
900
593
691
Udział procentowy rodzin niepełnych
w ogólnej liczbie rodzin korzystających ze
świadczeń pomocy społecznej
14,2%
9,4%
11,8%
Źródło: Dane MOPS, opracowanie własne MOPS
Ustawa o pomocy społecznej w przeciwieństwie do ustawy o świadczeniach
rodzinnych nie selekcjonuje żadnych form pomocy, jako kierowanych wyłącznie lub
specjalnie do rodzin niepełnych. Udzielana pomoc jest każdorazowo uwarunkowana
indywidualną sytuacją rodziny i jej potrzebami, a także możliwościami pomocy społecznej
w mieście.
2
Materiał na Komisję Zdrowia, Rodziny i Opieki Społecznej w dniu 15.03.2012 r.
Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i pomoc dla samotnych rodziców.
Świadczenia alimentacyjne – ściągalność.
W roku 2011 rodziny niepełne najczęściej korzystały form pomocy ujętych w tabeli
poniżej.
Tabela 3. Formy pomocy – rok 2011
Koszt
pomocy
w zł
Rodzaj świadczenia
Liczba
rodzin
Program wieloletni: Pomoc państwa w
zakresie dożywiania
508 354
597
Zasiłek celowy
177 020
450
Zasiłek okresowy
81 946
124
Schronienie
13 038
19
Źródło: Dane MOPS, opracowanie własne MOPS
Specjalnym świadczeniem, którego adresowanym do samotnych rodziców jest
dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka przyznawany
i wypłacany na postawie ustawy o świadczeniach rodzinnych. Warunkiem przyznania tego
świadczenia jest posiadanie uprawnień do zasiłku rodzinnego - dochód rodziny, nie może
przekraczać kwoty 504 zł na osobę w rodzinie lub 583 zł w przypadku wychowywania
dziecka niepełnosprawnego, dodatek przysługiwać może do 18 roku życia lub w przypadku
kontynuowania nauki w szkole do 21 roku życia (w przypadku dziecka niepełnosprawnego do
24 roku życia). Świadczenie może być pobierane wyłącznie przez osobę samotnie
wychowującą dziecko, co zgodnie z ustawową definicją oznacza pannę, kawalera, wdowę,
wdowca, osobę pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osobę
rozwiedzioną, chyba, że wychowuje wspólnie, co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem
i tylko w sytuacji, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od
drugiego z rodziców dziecka, ponieważ drugi z rodziców dziecka nie żyje, ojciec dziecka jest
nieznany lub powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców
zostało oddalone.
Ilość pobieranych świadczeń, jak również wydatki ponoszone na ten cel przedstawiają
tabela
nr
4.
Należy
jednak
zaznaczyć,
iż
ilość
pobieranych
świadczeń
z tytułu samotnego wychowywania dziecka nie jest tożsame ze skalą zjawiska samotnego
3
Materiał na Komisję Zdrowia, Rodziny i Opieki Społecznej w dniu 15.03.2012 r.
Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i pomoc dla samotnych rodziców.
Świadczenia alimentacyjne – ściągalność.
rodzicielstwa w Sosnowcu – podstawą pobierania świadczenia jest samotne wychowywanie
dziecka, co nie oznacza jednak, iż wszyscy samotni rodzice są beneficjentami omawianego
świadczenia.
Tabela 4. Liczba rodzin pobierających dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania
dzieci.
Wyszczególnienie
2009
2010
2011
Liczba rodzin
576
555
557
Liczba osób w tych rodzinach
1 527
1 477
1 497
Liczba uprawnionych - dzieci
716
702
707
Źródło: Dane MOPS, opracowanie DŚR
Tabela 5. Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka - ilość świadczeń i wydatki z tego tytułu (w PLN).
liczba świadczeń
wydatki
Wyszczególnienie
2009
2010
2011
2009
2010
2011
dodatek z tytułu samotnego
wychowywania dziecka, w tym z tytułu:
1 215 940 1 238 290 1 202 100
7 002
7 092
6 893
drugi z rodziców nie żyje
694 590 zł
702 990
6 710 40
3 986
3 999
3 815
ojciec dziecka jest nieznany
515 930 zł
528 900
528 890
2 986
3 061
3 069
powództwo o alimenty zostało oddalone
3 550 zł
4 700
2 170
19
22
9
dodatek dla osoby uczącej się - obydwoje
rodzice nie żyją
1 870 zł
1 700
0
11
10
0
Źródło: Dane MOPS, opracowanie DŚR
Mówiąc o świadczeniach mających na celu wsparcie osób samotnie wychowujących
dzieci nie sposób pominąć świadczeń z funduszu alimentacyjnego realizowanych na
podstawie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Co prawda warunkiem
przyznania świadczeń nie jest fakt samotnego wychowywania dziecka, niewątpliwie jednak
znaczna część osób pobierających to świadczenie jest w istocie takimi rodzicami lub osobami
4
Materiał na Komisję Zdrowia, Rodziny i Opieki Społecznej w dniu 15.03.2012 r.
Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i pomoc dla samotnych rodziców.
Świadczenia alimentacyjne – ściągalność.
pełnoletnimi wychowywanymi przez samotnego rodzica. Podstawą pobierania świadczenia
jest niewywiązywanie się przez rodzica z obowiązku alimentacji wobec dziecka. Świadczenie
jest uzależnione od dochodu rodziny (dochód rodziny nie wyższy niż 725zł netto na osobę
w rodzinie), przysługuje osobie uprawnionej do alimentów do ukończenia przez nią 18 roku
życia
a
w
przypadku
kontynuowania
nauki
w
szkole
do
25
roku
życia,
natomiast w przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności –
bezterminowo.
Należy nadmienić, iż obecnie obowiązująca forma świadczeń z funduszu
alimentacyjnego jest w dużej części zbieżna z regulacjami funduszu alimentacyjnego, którego
dysponentem był Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązującego w latach 1974 – 2004,
bowiem w dalszym ciągu istotnym elementem realizowanych zadań jest działanie organów
ukierunkowane na odzyskanie od dłużników alimentacyjnych wypłaconych świadczeń.
Obowiązek odzyskania należności wiąże się jednak z koniecznością prowadzenia szeroko
zakrojonego postępowania administracyjnego, zaś jego efektywność zależy od wielu
czynników.
Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka i świadczenia z funduszu
alimentacyjnego są świadczeniami wzajemnie się wykluczającymi. Poniższe tabele obrazują
ilość wypłacanych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, jak również poziom ściągalności
należności z tego tytułu.
Tabela 6. Liczba rodzin pobierających świadczenia z funduszu alimentacyjnego.
Wyszczególnienie
2009
2010
2011
Liczba rodzin
1 170
1 791
1 853
Liczba osób w tych rodzinach
5 124
5 259
5 494
Liczba uprawnionych
2 321
2 328
2 379
Źródło: Dane MOPS, opracowanie DŚR
5
Materiał na Komisję Zdrowia, Rodziny i Opieki Społecznej w dniu 15.03.2012 r.
Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i pomoc dla samotnych rodziców.
Świadczenia alimentacyjne – ściągalność.
Tabela 7. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego - ilość świadczeń i wydatki z tego tytułu (w PLN).
Wyszczególnienie
2009
Wypłacone świadczenia
z funduszu alimentacyjnego,
z tego na osobę uprawnioną
w wieku:
0 – 17 lat
18 – 24 lat
25 lat i więcej
liczba świadczeń
wydatki
2010
2011
2009
2010
2011
7 798 595 zł 8 442 675 zł 9 114 354 zł 24 849 24 874
25 552
6 676 805 zł 7 145 293 zł 7 550 439 zł 21 498 21 234
21 356
1 121 590 zł 1 296 882 zł 1 563 165 zł
200 zł
500 zł
750 zł
3 350
3 639
4 194
1
1
2
Źródło: Dane MOPS, opracowanie DŚR
Tabela 8. Liczba osób pobierających świadczenia z funduszu alimentacyjnego - podział ze względu na strukturę
rodziny.
Wyszczególnienie
2009
2010
2011
Liczba osób uprawnionych do świadczeń z funduszu
alimentacyjnego wychowywanych przez osobę pozostającą w
związku małżeńskim z osobą zobowiązaną do alimentacji wobec
osoby uprawnionej
103
176
175
Liczba osób uprawnionych do świadczeń z funduszu
alimentacyjnego wychowywanych przez osobę pozostającą w
związku małżeńskim z osobą niezobowiązaną do alimentacji
wobec osoby uprawnionej
73
101
132
Liczba osób uprawnionych do świadczeń z funduszu
alimentacyjnego wychowywanych przez rodzica
niepozostającego w związku małżeńskim
982
1542
1560
Liczba osób uprawnionych do świadczeń z funduszu
alimentacyjnego wychowywanych przez rodziców
niepozostających w związku małżeńskim
0
0
2
717
16
12
Liczba osób uprawnionych do świadczeń z funduszu
alimentacyjnego pobierających świadczenie z funduszu
alimentacyjnego na siebie
Źródło: Dane MOPS, opracowanie DŚR
6
Materiał na Komisję Zdrowia, Rodziny i Opieki Społecznej w dniu 15.03.2012 r.
Samotne rodzicielstwo na terenie miasta. Przyczyny i pomoc dla samotnych rodziców.
Świadczenia alimentacyjne – ściągalność.
Tabela 9. Należności z tytułu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego i kwoty wyegzekwowane od dłużników
(w PLN)*.
2009
2010
2011
Wypłacone świadczenia z funduszu alimentacyjnego
7 798 595,00 zł
8 442 675,00 zł
9 114 354,00 zł
Kwoty zwrócone przez dłużników alimentacyjnych z
tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu
alimentacyjnego, z tego:
799 387,33 zł
895 694,47 zł
978 379,54 zł
- przekazane na dochody budżetu państwa
499 543,07 zł
582 035,50 zł
658 498,07 zł
- przekazane na dochody własne gminy wierzyciela
152 304,79 zł
162 763,83 zł
170 523,22 zł
- przekazane na dochody własne gminy dłużnika
147 539,47 zł
150 895,14 zł
149 358,25 zł
Dochody własne gmin z tytułu świadczeń z funduszu
alimentacyjnego zwróconych przez dłużników
alimentacyjnych, z tego:
287 314,00 zł
302 857,00 zł
344 049 zł
- przekazane przez gminę na dochody własne
241 975,00 zł
257 211,00 zł
262 413 zł
- przekazane przez inne gminy
45 339,00 zł
45 646,00 zł
81 636 zł
Umorzone należności od dłużników alimentacyjnych
0,00 zł
2 420,00 zł
21 683 zł
Należności od dłużników, które wygasły w związku ze
śmiercią dłużnika
94 531,00 zł
180 629,00 zł
636 695 zł
Wyszczególnienie
Źródło: Dane MOPS, opracowanie DŚR
* UWAGA!!! Zgodnie z ustawą z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów 20%
kwot należności stanowi dochód własny gminy wierzyciela, 20% stanowi dochód własny gminy dłużnika,
a pozostałe 60% tej kwoty oraz odsetki stanowią dochód budżetu państwa.
Przygotował: Łukasz Kwiecień, Zastępca Kierownika Działu Świadczeń Rodzinnych
Zaakceptował: Beata Wałęsiak, Zastępca Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Sosnowcu
Redagował: Magdalena Olszar, Referent ds. informacji
7