Pojęcie „ustawy względniejszej”

Prawo karne intertemporalne
obowiązywanie ustawy karnej w aspekcie
czasowym
– Pojęcie prawa intertemporalnego
– Obowiązywanie ustawy karnej
– Formy zmiany ustawy karnej
•
•
•
•
•
Penalizacja
Depenalizacja
Depenalizacja częściowa
Zaostrzenie karalności
Złagodzenie karalności
– Czasowy zakres zastosowania ustawy
karnej
• Zakaz retroaktywnego wprowadzania
karalności czynu
• Zakaz retroaktywnego podwyższania sankcji
karnej
• Nakaz stosowania ustawy względniejszej
Konstytucyjna i
prawnomiędzynarodowa
podstawa zasady lex mitior
agit i lex severior retro non
agit
•
art. 42 ust. 1 Konstytucji : “Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto
dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie
ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w
myśl prawa międzynarodowego.”
•
art. 7 ust. 1 Europejskiej Konwencji i Praw Człowieka : „Nikt nie może być
uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub
zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub
międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego
popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą
można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został
popełniony.”
•
art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych :
„Nikt nie może być skazany za czyn lub zaniechanie, które w myśl prawa
wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowiły przestępstwa w chwili
ich popełnienia. Nie może być również zastosowana kara surowsza od tej,
którą można było wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa. Jeżeli po
popełnieniu przestępstwa ustanowiona zostanie przez ustawę kara
łagodniejsza za takie przestępstwo, przestępca będzie miał prawo z tego
korzystać.”
Art. 4 par.1 KK
• Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje
ustawa inna niż w czasie popełnienia
przestępstwa
• stosuje się ustawę nową,
• jednakże należy stosować ustawę
poprzednio obowiązującą,
• jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.
»
»
»
»
»
Pojęcie „ustawy względniejszej”
Pojęcie „ustawy nowej”
Pojęcie „ustawy poprzednio obowiązującej”
Pojęcie „czasu orzekania”
Pojęcie „czasu popełnienia przestępstwa”
Pojęcie „ustawy względniejszej”
•
Dla oceny, która z dwóch porównywanych ustaw ma charakter
względniejszy dla sprawcy przyjmuje się metodę porównania
hipotetycznych orzeczeń wydanych na podstawie obu ustaw.
• W.Wolter: „Aby poprawnie rozstrzygnąć, która z ustaw jest
względniejsza dla sprawcy, trzeba dokonać dwóch operacji
roboczych: przy uwzględnieniu całego konkretu sprawy i
całego stanu prawnego wymierzyć karę według nowej ustawy,
następnie według dawnej w wtedy ujawni się z miejsca, czy
ustawa dawna jest względniejsza dla sprawcy czy też nie”
• Porównywanie dwóch ustaw musi mieć charakter kompleksowy
to znaczy uwzględniać wszystkie ujemne konsekwencje
wydanego o te ustawy orzeczenia.
• Porównanie uwzględnia:
• regulacje dotyczące rodzaju i wysokości kar i
środków karnych
• instytucje sądowego wymiaru kary
• stosowanie warunkowego umorzenia
• stosowanie recydywy
• zasady wymiaru kary
• warunkowe zwolnienie
• amnestie
• przepisy dotyczące miejscowego zakresu
zastosowania ustawy karnej
• Obiektywna i subiektywna ocena
dolegliwości ustawy:
• Przyjmuje się, że ocena, która z ustaw
jest względniejsza dla sprawcy
dokonywana jest w oparciu o
przesłanki obiektywne, nie zaś
subiektywne przekonanie sprawcy,
choć jego oświadczenie w tym zakresie
powinno stanowić najistotniejsza
dyrektywę rozstrzygania sytuacji
wątpliwych
» Pojęcie „ustawy nowej”
» Pojęcie „ustawy poprzednio obowiązującej”
(każdy stan prawny między czasem popełnienia a
czasem orzekania)
» Pojęcie „czasu orzekania”
(wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia)
» Pojęcie „czasu popełnienia przestępstwa”
(zgodnie z definicją kodeksową – czas działania lub
zaniechania)
– Zasada prymatu ustawy nowej
– Zakres zastosowania zasady lex mitior agit
– Zakaz stosowania ustawy nowej łącznie z ustawą
poprzednio obowiązującą
– Zasada zmiany orzeczenia
– Zatarcie skazania na skutek uchylenia normy prawno
karnej
– Zasada lex mitior agit a regulacje blankietowe
Moment zmiany
ustawy
Między czasem czynu a
czasem orzekania
Po wydaniu orzeczenia
penalizacja
Art. 1 k.k. zakaz
retroaktywności ustawy nowej
Art. 1 zakaz retroaktywności
ustawy nowej
depenalizacja
Brak podstaw
odpowiedzialności karnej (art.
4 par. 1 nakaz stosowania
ustawy nowej)
Art. 4 par. 4 – zatarcie
skazania
zaostrzenie kary
Art. 4 par. 1 (zakaz
retroaktywnego stosowania
nowej ustawy surowszej –
stosuje się ustawę poprzednio
obowiązującą
Art. 4 par. 1 (zakaz
retroaktywnego stosowania
nowej ustawy surowszej –
stosuje się ustawę
poprzednio obowiązującą
złagodzenie kary
Art. 4 par. 1 (nakaz stosowania Modyfikacja kary (w
nowej ustawy względniejszej)
wypadkach określonych w
ustawie – art. 4 par. 2 i 3
Forma zmiany
ustawy
Struktura normatywna przepisu
prawa karnego
• Struktura przestępstwa
Normy sprzężone
• Norma sankcjonowana
• Norma sankcjonująca
• Przepis prawa karnego stanowi podstawę
dekodowania dwóch odmiennych norm –
normy sankcjonującej i normy
sankcjonowanej
Przepis prawa karnego
• Prawo karne materialne:
• „zbiór przepisów, który obejmuje katalog
czynów karalnych i przewidywanych przez
ustawodawcę kar, grożących za
popełnienie takich czynów, a także zasady
odpowiedzialności karnej”
(K.Buchała, A.Zoll)
• Zbiór norm odnoszących się do stosowania kary
Charakterystyczna syntaktyka
przepisu prawa karnego
• Kto, (……), podlega karze (…).
Norma sankcjonowana
• Zakaz lub nakaz określonego zachowania
(norma merytoryczna)
• Elementy normy sankcjonowanej:
– zakres normowania
– zakres zastosowania
Norma sankcjonowana
• Art. 148 k.k.
Kto zabija człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności na
czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat
pozbawienia wolności albo karze
dożywotniego pozbawienia wolności.
Czy każdy przepis prawa
karnego daje podstawę do
dekodowania normy
sankcjonowanej?
Norma sankcjonująca
• Właściwa norma prawa karnego, o
strukturze normy kompetencyjnej
• Norma dwuelementowa:
• zakres zastosowania (hipoteza)
• zakres normowania (dyspozycja)
Norma sankcjonująca
• Adresat: sąd (wyjątkowo prokurator lub inny
organ wymiaru sprawiedliwości)
• Hipoteza:
– opis zachowania karalnego (typ czynu zabronionego),
– inne przesłanki odpowiedzialności karnej (np. z części
ogólnej k.k.)
• Dyspozycja: kompetencja do orzeczenia sankcji
karnej (obowiązek orzeczenia sankcji karnej
Normatywna interpretacja przepisu
prawa karnego
• Nie wszystkie elementy zawarte w przepisie
prawa karnego mają znaczenie w perspektywie
obu struktur normatywnych tj. normy
sankcjonowanej i sankcjonującej
• dla treści normy sankcjonowanej nie ma
znaczenia: znamię zaistnienia skutku,
okoliczności dotyczące winy i strony
podmiotowej
• dla treści normy sankcjonującej znaczenie ma
naruszenie normy sankcjonowanej –
bezprawność zachowania
Naruszenie normy sankcjonowanej
• u podstaw normy sankcjonowanej
znajduje się określone rozstrzygnięcie w
zakresie aksjologii sytemu prawnego
(dobro prawne, interes prawny) –
wartościująca funkcja normy
sankcjonowanej
• norma wyraża także powinność
określonego zachowania (rozkazodawcza
funkcja normy sankcjonowanej)
Naruszenie normy sankcjonowanej
• Istotna z punktu widzenia normy
sankcjonującej ocena (bezprawia czynu)
czynu musi zawierać te dwa aspekty:
– zachowanie musi naruszać polecenie
– Zachowanie musi być negatywnie oceniane w
perspektywie chronionego normą
sankcjonowaną dobra prawnego
Naruszenie normy sankcjonowanej
• Dobra prawne o charakterze względnym i
charakterze bezwzględnym
• Reguły postępowania z danym dobrem
prawnym – „jeżeli dane zachowanie jest
zgodne z regułami postępowania z danym
dobrem, to nawet jeżeli zagraża dobru lub
je niszczy, nie może być ujemnie
oceniane” (A.Zoll)
• „Sprzeczne z normą sankcjonowaną
będzie więc tylko takie zachowanie, które
naraża na niebezpieczeństwo dobro
prawne lub je narusza i jednocześnie
narusza wykształconą przez wiedzę lub
doświadczenie regułę postępowania z tym
dobrem prawnym”
A.Zoll
Pojęcie przestępstwa
• Zespół przesłanek ujętych w hipotezie
normy sankcjonującej odnoszących się do
czynu
• Przesłanki te można grupować
(klasyfikować)
• Owa klasyfikacja przesłanek
odpowiedzialności karnej tworzy strukturę
przestępstwa
Ujęcie przestępstwa
• Materialne ujęcie przestępstwa
• Formalne ujęcie przestępstwa
• Polska koncepcja – mieszana, materialnoformalna