Prawo karne w tablicach - Szkoła Policji w Katowicach

Szkoła Policji w Katowicach
Nauki Prawne i Taktyka Kryminalna
Prawo karne w tablicach –
część ogólna
Opracowanie:
nadkom. Krzysztof Majeran
ŁA PO
O
CJ
LI
I
S ZK
Zakład Prawa i Taktyki Kryminalistycznej
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2006
Wszelkie prawa zastrzeżone – Szkoła Policji w Katowicach 2006
Książki nie wolno reprodukować (adaptować) ani w całości, ani w części, niezależnie od
zastosowanej techniki (druk, fotografia, komputer, kserograf, fonografia itd.), bez pisemnej zgody
Wydawcy.
Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach
WSTĘP
Publikacja ta jest kontynuacją zapoczątkowanego w roku 2002 cyklu skryptów,
których przedmiotem są zagadnienia części ogólnej i szczególnej kodeksu karnego.
W pierwszym etapie nauki słuchacz kursu podstawowego ma za zadanie opanować
wiedzę z zakresu prawa karnego materialnego. Dla znacznej większości słuchaczy wykłady
w Szkole Policji w Katowicach to zetknięcie się po raz pierwszy z takimi pojęciami, jak
przestępstwo, wina, ustawowe znamiona czynu zabronionego, obrona konieczna, stan wyższej
konieczności. Biorąc pod uwagę własne doświadczenie, jak i dydaktyczną zasadę
poglądowości nauczania, autor niniejszego opracowania postanowił pokazać treść programu
szkolenia kursu podstawowego z zakresu części ogólnej kodeksu karnego w sposób
analogiczny do poprzednich publikacji, tj. w formie tablic. Takie ujęcie opisywanej
problematyki powinno przyczynić się przede wszystkim do ciekawszego przedstawienia treści
merytorycznych, jak też usprawnić proces uczenia się słuchaczy. Należy podnieść, że
przedstawione treści kierowane są również do słuchaczy innych kursów, w celu
przypomnienia i ugruntowania już zdobytej wiedzy.
Publikacja – w stosunku do poprzedniej – została wzbogacona o tablice rozszerzające
treści dotyczące zagadnienia przestępstwa, uzupełniono informacje dotyczące ustawowych
znamion przestępstwa jak też form stadialnych i zjawiskowych, a przede wszystkim
wskazano wiele przykładów praktycznych, które umożliwiają łatwiejsze przyswojenie
zawartych treści.
Przy doborze zagadnień przedstawionych w formie tablic kierowano się przede
wszystkim programem szkolenia kursu podstawowego, choć dla reprezentatywności
zawartych treści nie pominięto pozostałych programów nauczania.
Tworząc tablice poglądowe do niniejszego opracowania oparto się na kodeksie karnym,
jak również na publikacji Lecha Gardockiego, „Prawo karne” /wydanie 9/ oraz na publikacji
Romana Górala „Kodeks Karny – praktyczny komentarz”. Stąd też skrypt ten nie powinien
być traktowany jako jedyne źródło wiedzy, ale przede wszystkim jako synteza treści
zawartych w powyższych publikacjach, jako lektura pomocnicza.
Oddając w ręce słuchaczy kolejną część tablic, poświęconych części ogólnej kodeksu
karnego autor liczy, że przyczyni się ona w wymierny sposób do lepszego zrozumienia treści
wykładów, a przede wszystkim pozwoli na szybkie i łatwe opanowanie przedmiotowego
materiału.
SPIS TABLIC
Wstęp
Podział prawa karnego
Budowa kodeksu karnego
Budowa normy prawnej
Zasady odpowiedzialności karnej
Obowiązywanie ustawy pod względem czasu
Kolizja ustaw w czasie
Zasada terytorialności
Zasada narodowości podmiotowej
Zasada narodowości przedmiotowej ograniczona
Zasada narodowości przedmiotowej nieograniczona
Elementy przestępstwa
Czyn człowieka
Czyn zabroniony
Zbrodnia i występek
Czyn bezprawny
Czyn zawiniony
Społeczna szkodliwość czynu
Ustawowe znamiona czynu zabronionego
Przedmiot ochrony
Strona przedmiotowa przestępstwa
Podmiot przestępstwa
Strona podmiotowa przestępstwa
Podział przestępstw
Formy popełnienia przestępstwa
Zamiar
Przygotowanie
Przygotowanie – zasady odpowiedzialności karnej
Usiłowanie
Usiłowanie – zasady odpowiedzialności karnej
Podżeganie
Pomocnictwo
Pomocnictwo i podżeganie – zasady odpowiedzialności karnej
Definicja dokumentu
Pojęcia nieletni, młodociany, małoletni
Tryby ścigania przestępstw
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną
Okoliczności wyłączające bezprawność czynu
Obrona konieczna
Stan wyższej konieczności
Przekroczenie granic obrony koniecznej
Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności
Okoliczności wyłączające winę
Wiek
Niepoczytalność
Błąd
Kary zasadnicze
Środki karne
Zbieg przestępstw
Zbieg przepisów ustawy
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
TABLICA NR 1 – PODZIAŁ PRAWA KARNEGO
PODZIAŁ PRAWA KARNEGO
PRAWO KARNE
MATERIALNE
To dziedzina prawa określająca czyny będące
przestępstwami, kary grożące za ich popełnienie, a także
zasady odpowiedzialności karnej
PRAWO KARNE
PROCESOWE
To dziedzina prawa regulująca postępowanie organów
państwa w procesie karnym, a także określająca prawa
i obowiązki jego uczestników
PRAWO KARNE
WYKONAWCZE
Przepisy prawne regulujące tryb wykonywania kar
orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób
skazanych
TABLICA NR 2 - BUDOWA KODEKSU KARNEGO
BUDOWA KODEKSU KARNEGO
część ogólna
część szczególna
część wojskowa
art. 1-116 k.k.
art. 117-316 k.k.
art. 317-363 k.k.
TABLICA NR 3 – BUDOWA NORMY PRAWNEJ
BUDOWA NORMY PRAWNEJ
HIPOTEZA
ODPOWIADA NA
PYTANIA:
KTO I W JAKIEJ SYTUACJI
DYSPOZYCJA
SANKCJA
DAJE ODPOWIEDŹ NA
PYTANIE:
JAK ADRESAT NORMY
POWINIEN SIĘ ZACHOWAĆ
MÓWI:
JAKA KARA GROZI
W PRZYPADKU
ZACHOWANIA SIĘ
NIE ZGODNEGO
Z DYSPOZYCJĄ
TABLICA NR 4 – ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ
OBOWIĄZYWANIE USTAWY
KARNEJ POD WZGLĘDEM
CZASU
OSÓB
zasada
narodowości
podmiotowej
zasada narodowości
przedmiotowej
ograniczona
TERYTORIUM
zasada represji
wszechświatowej
zasada narodowości
przedmiotowej
nieograniczona
zasada
odpowiedzialności
zastępczej
TABLICA 5 – OBOWIĄZYWANIE USTAWY POD WZGLĘDEM CZASU
OBOWIĄZYWANIE USTAWY
KARNEJ POD WZGLĘDEM CZASU
USTAWA OBOWIĄZUJE OD MOMENTU WEJŚCIA W
ŻYCIE, DO CHWILI JEJ UCHYLENIA
USTAWA WCHODZI W ŻYCIE
Z DNIEM JEJ OGŁOSZENIA
USTAWA SAMA OKREŚLA
DATĘ WEJŚCIA W ŻYCIE
USTAWA PRZESTAJE OBOWIĄZYWAĆ Z CHWILĄ:
- WEJŚCIA W ŻYCIE NOWEJ USTAWY
- SAMA OKREŚLA TERMIN KOŃCOWY
VACATIO LEGIS
CZAS POMIĘDZY DNIEM OGŁOSZENIA
USTAWY, A DNIEM WEJŚCIA JEJ W ŻYCIE
TABLICA NR 6 – KOLIZJA USTAW W CZASIE
KOLIZJA USTAW W
CZASIE
STARA USTAWA
CZAS
CZYN „A”
NOWA USTAWA
czyn „A” wg starej ustawy nie
był przestępstwem
nowa ustawa nie ma zastosowania
czyn „A” wg starej ustawy był
przestępstwem, ale nie zapadł
jeszcze prawomocny wyrok
zastosowanie ma nowa ustawa, chyba że stara jest
dla sprawcy względniejsza
czyn „A” wg starej ustawy był
przestępstwem i zapadł już
prawomocny wyrok
nowa ustawa nie ma zastosowania, chyba że czyn
przestał być przestępstwem bądź jest zagrożony
łagodniejszą karą
TABLICA 7 – ZASADA TERYTORIALNOŚCI
ZASADA
TERYTORIALNOŚCI
POLSKĄ USTAWĘ KARNĄ STOSUJE SIĘ
DO CZYNÓW POPEŁNIONYCH NA:
TERYTORIUM RP
POLSKIM STATKU
POWIETRZNYM
I WODNYM
obszar lądowy wyznaczony granicami wraz z
wodami wewnętrznymi tj. rzeki, jeziora
morskie wody przybrzeżne tj. morskie wody
wewnętrzne, zatoki i porty oraz morze
terytorialne tj. pas wody szerokości ok. 12 mil
morskich
słup powietrza /ok. 90 km/ nad ww. obszarami
i wnętrze ziemi pod nimi
statki, platformy morskie i samoloty
zarejestrowane w Polsce
TABLICA 8 – ZASADA NARODOWOŚCI PODMIOTOWEJ
ZASADA NARODOWOŚCI
PODMIOTOWEJ
/ OBYWATELSTWA/
OBYWATEL POLSKI ODPOWIADA ZA
WSZELKIE CZYNY POPEŁNIONE ZA GRANICĄ
WARUNEK
czyny te muszą być
przestępstwami zarówno wg
prawa polskiego, jak i
prawa obowiązującego w
miejscu popełnienia czynu
WYJĄTEK
polski funkcjonariusz
publiczny popełni za
granicą przestępstwo
w związku z
wykonywaniem
swojej funkcji
przestępstwo
popełniono
w miejscu nie
podlegającym
jurysdykcji
żadnego państwa
TABLICA 9 – ZASADA NARODOWOŚCI PRZEDMIOTOWEJ OGRANICZONA
ZASADA NARODOWOŚCI
PRZEDMIOTOWEJ /OCHRONNA/
OGRANICZONA
Cudzoziemiec, za czyn popełniony za granicą
podlega polskiej ustawie karnej, jeżeli czyn jest
skierowany przeciwko:
INTERESOM RP
OBYWATELOWI RP
POLSKIEJ OSOBIE
PRAWNEJ
POLSKIEJ JEDNOSTCE
ORGANIZACYJNEJ NIE
POSIADAJĄCEJ
OSOBOWOŚCI PRAWNEJ
WARUNEK I WYJĄTEK
JAK PRZY ZASADZIE OBYWATELSTWA
TABLICA 10 – ZASADA NARODOWOŚCI PRZEDMIOTOWEJ NIEOGRANICZONA
ZASADA NARODOWOŚCI
PRZEDMIOTOWEJ /OCHRONNA/
NIEOGRANICZONA
Polska ustawa karna jest stosowana bez względu na
przepisy obowiązujące w miejscu popełnienia czynu
i obywatelstwo sprawcy, jeżeli popełniono:
przestępstwo przeciwko
bezpieczeństwu wewnętrznemu
lub zewnętrznemu RP
przestępstwo przeciwko
istotnym polskim interesom
gospodarczym
przestępstwo przeciwko
polskim urzędom lub
funkcjonariuszom publicznym
przestępstwo fałszywych zeznań
złożonych wobec urzędu
polskiego
TABELA 11 – ELEMENTY PRZESTĘPSTWA
PRZESTĘPSTWO
CZYN
CZŁOWIEKA
ZABROBIONY
PRZEZ USTAWĘ
JAKO
ZBRODNIA
ALBO
WYSTĘPEK
BEZPRAWNY
ZAWINIONY
SPOŁECZNIE
SZKODLIWY
W STOPNIU
WIĘKSZYM
NIŻ ZNIKOMY
TABELA 12 – CZYN CZŁOWIEKA
CZYN CZŁOWIEKA
Czynem człowieka jest ruch lub zespół ruchów, motywowany
dążeniem do realizacji określonego celu, nad którym to dążeniem
człowiek zdolny jest zapanować.
W pewnych sytuacjach również zahamowanie ruchów
zewnętrznych może być traktowane jako czyn.
DZIAŁANIEM
jest podjęcie
jakiejkolwiek
czynności przez
człowieka (ruch,
zespół ruchów).
Czynem człowieka nazywać będziemy
zewnętrzne zachowanie się człowieka
w postaci działania bądź zaniechania
poparte jego wolą.
ZANIECHANIEM
jest powstrzymanie
się od czynności
nakazanej, do której
wykonania osoba
była zobowiązana
normą prawną.
NIE JEST CZYNEM
Zachowanie się człowieka pod wpływem
przymusu bezwzględnego (vis absoluta), np.
niezamknięcie przejazdu kolejowego przez
dróżnika, które doprowadziło do katastrofy,
jeżeli dróżnik był związany.
Zachowanie się człowieka spowodowane
przymusem względnym (vis compulsiva), np.
stosowanie tortur w celu ujawnienia przez
osobę tajemnicy państwowej, czy wydanie
z kasy przez kasjera pieniędzy w wyniku
zastosowania groźby zastrzelenia go.
TABELA 13 – CZYN ZABRONIONY
ZABRONIONY
Oznacza to, że musi odpowiadać opisowi ustawowemu
określonego typu przestępstwa (kradzież, zniszczenie
mienia).
Znamiona ocenne:
stwierdzenie ich wymaga
stosowania ocen, np.: „mienie
w wielkich rozmiarach”,
„uporczywie”, „przemoc”.
Opis składa się z elementów, które nazywamy ustawowymi
znamionami przestępstwa (patrz tabela 19). Muszą one
wystąpić łącznie, aby można było sprawcy przypisać popełnienie
określonego typu przestępstwa, np. art. 278 § 1 k.k.:
sprawca (podmiot) musi umyślnie (strona podmiotowa)
dokonać zaboru w celu przywłaszczenia (strona przedmiotowa)
cudzej rzeczy ruchomej, której wartość przekracza 250 zł
(przedmiot) /wyjątki co do wartości i przedmiotu/.
Znamiona opisowe:
stwierdzenie ich nie
wymaga stosowania ocen,
np.: „uderza”, „pieniądz”.
TABELA 14 – ZBRODNIA I WYSTĘPEK
ZABRONIONY
jako zbrodnia lub występek
ZBRODNIA
Czyn zagrożony karą pozbawienia wolności
na czas nie krótszy od lat 3 albo karą
surowszą (25 lat pozbawienia wolności lub
karą dożywotniego pozbawienia wolności).
Zawsze umyślnie.
WYSTĘPEK
Czyn zabroniony zagrożony karą
grzywny powyżej 30 stawek dziennych,
karą ograniczenia wolności albo karą
pozbawienia wolności przekraczającą
miesiąc. Umyślnie lub nieumyślnie.
Nadzwyczajne zaostrzenie kary nie powoduje zaliczenia
występku do zbrodni, podobnie jak nadzwyczajne
złagodzenie nie pozbawia czynu charakteru zbrodni.
TABELA 15 – CZYN BEZPRAWNY
BEZPRAWNY
Jest to sprzeczność między faktycznym zachowaniem się człowieka
a zachowaniem, które ustawa określa jako zakazane.
Pojęcie to występuje we wszystkich dziedzinach prawa
(prawo cywilne, karne, administracyjne).
Fakt, iż jakiś czyn człowieka wypełnia znamiona określonego typu przestępstwa
nie przesądza jeszcze ostatecznie, że mamy do czynienia z przestępstwem
– tak jest z zasady.
Zdarza się tak, że przepisy prawa karnego lub przepisy innej dziedziny prawa
zezwalają, w pewnym zakresie, na zachowanie się wypełniające znamiona
przestępstwa.
-
-
-
Przykłady:
Funkcjonariusz policji, który działając zgodnie z prawem zatrzymał sprawcę
kradzieży z włamaniem nie będzie odpowiadał z art. 189 k.k. – pozbawienie
wolności człowieka.
Funkcjonariusz policji, który użył w ramach swoich uprawnień pałki
służbowej i spowodował uszczerbek na zdrowiu osoby nie będzie odpowiadał
– w zależności od skutku - z art. 217, 157, 156 k.k.
Funkcjonariusz, który w ramach posiadanych uprawnień i zgodnie z
obowiązującymi warunkami użyje broni służbowej, czym doprowadzi do
skutku w postaci śmierci osoby nie będzie odpowiadał z art. 148 czy 155 k.k.
TABELA 16 – CZYN ZAWINIONY
CZYN ZAWINIONY
Bez winy nie ma
przestępstwa – art. 1 § 3 k.k.
Wina zachodzi wówczas, gdy sprawcy
możemy postawić zarzut
popełnienia danego czynu zabronionego.
Przede wszystkim przesłanką winy jest tzw. strona
podmiotowa przestępstwa (umyślność i nieumyślność).
Konieczne jest też ustalenie czy chodzi o osobę zdolną do
ponoszenia winy, tzn. osobę, która osiągnęła określony wiek,
jest poczytalna w chwili popełnienia czynu lub czy nie zachodzi
okoliczność wyłączająca odpowiedzialność w postaci błędu.
Na winę składa się:
- motyw – przeżycia o charakterze intelektualnym, to cel, do którego
sprawca zmierza.
- pobudka – przeżycia o charakterze emocjonalnym (wysokie i niskie).
TABELA 17 – SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU
SPOŁECZNA
SZKODLIWOŚĆ CZYNU
Każde przestępstwo jest zjawiskiem ujemnym,
niebezpiecznym i szkodliwym ze względu na ujemną wartość
społeczną. Jest to termin umowny służący do pomiaru wagi czynu.
Społeczna szkodliwość jest to cecha czynu,
wyrażająca się w tym, że jest on „szkodzący
komuś”, konkretnej osobie lub szerszej
społeczności. Społeczna szkodliwość może
występować w różnym stopniu, może ona być:
WYSOKA
ZNACZNA
NIEZNACZNA
ZNIKOMA
TABELA 18 – SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU
SPOŁECZNA
SZKODLIWOŚĆ CZYNU
Do okoliczności mających wpływ na
ocenę społecznej szkodliwości czynu
zaliczamy:
OKOLICZNOŚCI PRZEDMIOTWE:
-
rodzaj i charakter naruszonego dobra
(im cenniejsze dobro, tym wyższa
szkodliwość),
-
rozmiary wyrządzonej lub grożącej
szkody (im większa szkoda, tym
wyższa szkodliwość),
-
wagę naruszonych przez sprawcę
obowiązków czy rodzaj naruszonych
reguł ostrożności ( im ważniejsze
społecznie są te reguły, tym wyższa
szkodliwość).
OKOLICZNOŚCI PODMIOTOWE:
-
-
-
zamiar (zamiar bezpośredni, a zwłaszcza
przemyślany, znamionuje wyższą szkodliwość –
zamiar ewentualny, niekiedy powstały
przypadkowo pod wpływem emocji czy
impulsu, wskazuje na szkodliwość niższą),
motywację negatywną (im motywy czynu są
bardziej naganne, niskie, godne potępienia, tym
wyższa szkodliwość),
motywację pozytywną (czyn wypływający
z motywacji zasługującej na uwzględnienie,
z jakichś szlachetnych pobudek, wskazuje na
mniejszą społeczną szkodliwość).
TABELA 19 - USTAWOWE ZNAMIONA CZYNU ZABRONIONEGO
USTAWOWE ZNAMIONA CZYNU ZABRONIONEGO
to opisany w ustawie zespół cech charakteryzujących dany typ przestępstwa,
koniecznych, a zarazem wystarczających do uznania określonego zdarzenia za czyn przestępczy.
Wyróżniamy następujące ustawowe znamiona przestępstwa:
PRZEDMIOT
OCHRONY
STRONA
PRZEDMIOTOWA
PRZESTĘPSTWA
PODMIOT
PRZESTĘPSTWA
STRONA
PODMIOTOWA
PRZESTĘPSTWA
TABELA 20 - PRZEDMIOT OCHRONY
PRZEDMIOT OCHRONY /ZAMACHU/
to dobro prawnie chronione
np. życie, własność, zdrowie.
Dzieli się na:
OGÓLNY
w takim ujęciu chroniony jest przez całe prawo karne i jest
pojęciem bardzo abstrakcyjnym, trudnym do określenia,
np. własność, dobra osobiste
RODZAJOWY
chroniony przez grupę przepisów karnych, z reguły
zamieszczonych w tym samym rozdziale
np. mienie, życie i zdrowie, rodzina i opieka
INDYWIDUALNY
chroniony jest pojedynczym przepisem,
np. cudze mienie ruchome
TABELA 21 - STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA
STRONA PRZEDMIOTOWA
PRZESTĘPSTWA
CZYN /ZACHOWANIE
SIĘ SPRAWCY/
działanie (278 k.k. kradzież) lub zaniechanie
(art. 209 k.k. –
niealimentacja), jak też
działanie z zaniechaniem
(art. 149 k.k. –
dzieciobójstwo).
SKUTEK
Przestępstwa materialne
(skutkowe – art. 156 k.k.
ciężkie uszkodzenie ciała)
Przestępstwa formalne
(bezskutkowe – art. 162
k.k. - nieudzielenie
pomocy).
SPOSÓB
POPEŁNIENIA
I PRZEDMIOT
WYKONAWCZY
CZYNU
Przemoc, groźba,
niebezpieczne narzędzie,
broń.
SYTUACJA,
W JAKIEJ CZYN
POPEŁNIONO
Będąc pozbawionym
wolności – art. 242 § 1 k.k.
CZAS I MIEJSCE
CZYNU
Działanie pod wpływem
porodu – art. 149 k.k.
dzieciobójstwo, cudzy
dom – art. 193 k.k.
naruszenie miru
domowego
TABLICA 22 - PODMIOT PRZESTĘPSTWA
PODMIOT PRZESTĘPSTWA
/SPRAWCA/
CECHY
OSOBA FIZYCZNA
MAJĄCA UKOŃCZONE
17 LAT
WYJĄTKI:
- OD 15 ROKU ŻYCIA,
art. 10 § 2 k.k.
- OD 18 ROKU ŻYCIA,
art. 10 § 4 k.k.
RODZAJE
OGÓLNY
tj. opisany cechą
ogólną, najczęściej
zwrotem „kto”
INDYWIDUALNY
tj. opisany dodatkową
cechą, np. „matka”,
„funkcjonariusz
publiczny”.
TABLICA 23 - STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA
STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA
to zjawiska psychiczne towarzyszące czynowi i wyrażające stosunek
psychiczny sprawcy do czynu.
Mogą przybrać postać:
NIEUMYŚLNOŚĆ
UMYŚLNOŚĆ
ZAMIAR
ZAMIAR
BEZPOŚREDNI
EWENTUALNY
sprawca chce
i popełnia czyn
zabroniony
sprawca przewidując
możliwość popełnienia
czynu zabronionego,
godzi się na to
nie mając zamiaru, sprawca popełnia czyn
zabroniony, na skutek niezachowania
ostrożności wymaganej w danych
okolicznościach, pomimo że
możliwość popełnienia
czynu zabronionego
przewidywał
możliwość popełnienia
czynu zabronionego
mógł przewidzieć
TABLICA 24 - PODZIAŁ PRZESTĘPSTW
PODZIAŁ PRZESTĘPSTW
ze względu na:
działanie
zaniechanie
forma czynu
działanie lub zaniechanie
zbrodnia
waga przestępstwa
występek
umyślne
forma winy
nieumyślne
skutkowe /materialne/
znamię skutku
bezskutkowe /formalne/
publicznoskargowe
tryb ścigania
prywatnoskargowe
typ podstawowy
typ przestępstwa
typ uprzywilejowany
typ kwalifikowany
TABLICA 25 - FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA
FORMY POPEŁNIENIA
PRZESTĘPSTWA
STADIALNE
OKREŚLAJĄ STADIA
ZAAWANSOWANIA CZYNU
ZAMIAR
PRZYGOTOWANIE
ZJAWISKOWE
OKREŚLAJĄ ROLĘ
POSZCZEGÓLNYCH OSÓB
W POPEŁNIENIU CZYNU
PODŻEGANIE
POMOCNICTWO
USIŁOWANIE
SPRAWSTWO
DOKONANIE
WSPÓŁSPRAWSTWO
SPRAWSTWO
KIEROWNICZE
TABLICA 26 - ZAMIAR
ZAMIAR
Polskie prawo nie przewiduje odpowiedzialności
karnej za zamiar popełnienia czynu zabronionego.
W myśl zasady – nikt nie może być karany za myśli.
Pierwszy element pochodu przestępstwa - zamiar,
nie może być uznany za formę stadialną popełnienia
przestępstwa, ponieważ przestępstwo musi być czynem,
a nie wyłącznie nastawieniem psychicznym człowieka.
Do form stadialnych zaliczamy więc tylko
przygotowanie, usiłowanie i dokonanie.
TABLICA 27 - PRZYGOTOWANIE
PRZYGOTOWANIE
ART. 16 § 1 k.k.
ELEMENTY
SPRAWCA W CELU
POPEŁNIENIA CZYNU
ZABRONIONEGO
FORMY PRZYGOTOWANIA
W SENSIE ŚCISŁYM
WEJŚCIE
W POROZUMIENIE
zbieranie informacji
PODEJMUJE DZIAŁANIE
MAJĄCE STWORZYĆ
WARUNKI DO
PRZEDSIĘWZIĘCIA CZYNU
ZMIERZAJĄCEGO
BEZPOŚREDNIO DO
DOKONANIA CZYNU
sporządzanie planu
uzyskiwanie środków
porozumienie
z inną osobą,
uzgodnienie
zamiaru dokonania
konkretnego czynu
TABLICA 28 - PRZYGOTOWANIE – ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ
PRZYGOTOWANIE - ZASADY
ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ
KARANE
NIE KARANE
CZYNNY ŻAL
TYLKO, GDY USTAWA
TAK STANOWI
dobrowolne
odstąpienie od
przygotowania
podjęcie istotnych
działań zmierzających
do zapobieżenia
skutkowi
TABLICA 29 - USIŁOWANIE
USIŁOWANIE
ART. 13 k.k.
ELEMENTY
FORMY
USIŁOWANIA
ART. 13 § 1 k.k.
zamiar popełnienia czynu
zachowanie się zmierzające
bezpośrednio ku dokonaniu
brak dokonania
UDOLNE
sprawca obiektywnie mógł zrealizować wszystkie
ustawowe znamiona czynu (zatrzymanie sprawcy na
gorącym uczynku przestępstwa)
NIEUDOLNE
sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie nie jest
możliwe, ze względu na:
brak przedmiotu czynu (sięgnięcie do pustej
kieszeni celem dokonania kradzieży pieniędzy),
użycie nieadekwatnego środka (próba
przepiłowania kłódki pilnikiem do paznokci
celem włamania się do sklepu).
TABLICA 30 – USIŁOWANIE – ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ
USIŁOWANIE – ZASADY
ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ
USIŁOWANIE UDOLNE
USIŁOWANIE
NIEUDOLNE
odpowiedzialność w granicach
zagrożenia karą jak za
przestępstwo dokonane
jeżeli sprawca starał się zapobiec
skutkowi sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary
nie podlega karze jeżeli
dobrowolnie odstąpił od czynu lub
zapobiegł skutkowi stanowiącemu
znamię czynu zabronionego
jak za usiłowanie udolne, lecz sąd
może zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary a nawet odstąpić
od jej wymierzenia
TABLICA 31 - PODŻEGANIE
PODŻEGANIE
ART. 18 § 2 k.k.
ELEMENTY
BEZPOŚREDNI
ZAMIAR
PISMEM
PROŚBA
NAKŁONIENIA
INNEJ OSOBY
MOWĄ
GROŹBA
GESTEM
DO DOKONANIA
CZYNU
ZABRONIONEGO
TABLICA 32 - POMOCNICTWO
POMOCNICTWO
ART. 18 § 3 k.k.
ELEMENTY
SPRAWCA W ZAMIARZE
ABY INNA OSOBA
DOKONAŁA CZYNU
ZABRONIONEGO
FORMY
POMOCNICTWA
FIZYCZNE, np.:
dostarcza
narzędzi
PSYCHICZNE, np.:
udziela
informacji
dostarcza środka
transportu
udziela rady
SWOIM ZACHOWANIEM
UŁATWIA JEGO
POPEŁNIENIE
zaniecha
szczególnego,
prawnego
obowiązku
TABELA 33 - POMOCNICTWO I PODŻEGANIE – ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI
KARNEJ
POMOCNICTWO I PODŻEGANIE –
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI
KARNEJ
podlegają karze w granicach
zagrożenia za sprawstwo,
jednak za pomocnictwo sąd
może zastosować:
jeżeli czynu tylko usiłowano
dokonać, odpowiadają jak
za usiłowanie
nie podlegają karze, jeżeli
dobrowolnie zapobiegli
popełnieniu czynu
zabronionego /skuteczny
czynny żal/
jeżeli dobrowolnie
usiłowali zapobiec
popełnieniu czynu
zabronionego
/nieskuteczny czynny żal/,
sąd może zastosować:
jeżeli czynu nawet nie
usiłowano dokonać sąd
może zastosować:
nadzwyczajne
złagodzenie kary
odstąpić od
wymierzenia kary
TABLICA 34 – DEFINICJA DOKUMENTU
DOKUMENT
TO KAŻDY
zapis na komputerowym
nośniku informacji
przedmiot
z którym związane jest określone prawo, albo
który ze względu na zawartą w nim treść stanowi
dowód prawa
stosunku prawnego
okoliczności mającej
znaczenie prawne
TABLICA 35 – POJĘCIA NIELETNI, MŁODOCIANY, MAŁOLETNI
NIELETNI
art. 1 § 1 ustawy
o postępowaniu w sprawach
nieletnich
w zakresie zapobiegania
i zwalczania demoralizacji – osoby,
które nie ukończyły 18 lat
w zakresie postępowania w sprawach
o czyny karalne - osoby, które
dopuściły się takiego czynu po
ukończeniu lat 13,
ale nie ukończyły lat 17
w zakresie wykonywania środków
wychowawczych lub poprawczych osoby, względem których środki te
zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż
do ukończenia przez te osoby lat 21
MŁODOCIANY
art. 115 § 10 k.k.
to sprawca, który
posiada następujące
cechy:
w chwili popełnienia
czynu zabronionego
nie ukończył 21 lat
w czasie orzekania
w pierwszej instancji
nie ukończył 24 lat
MAŁOLETNI
art. 10 k.c.
osoba, która nie
ukończyła 18 lat
i nie zawarła związku
małżeńskiego
TABLICA 36 – TRYBY ŚCIGANIA PRZESTĘPSTW
TRYBY ŚCIGANIA
PRZESTĘPSTW
PRYWATNOSKARGOWY
PUBLICZNOSKARGOWY
Z URZĘDU
np. art. 157 § 1 k.k.
np. art. 212, 216, 217 k.k.
Ściganie odbywa się z oskarżenia
prywatnego (skarga osoby
pokrzywdzonej).
NA WNIOSEK
WZGLĘDNY
np. art. 278 § 4 k.k.
Przepis w § 1 przewiduje ściganie z
urzędu, a w przypadku, gdy sprawcą
jest osoba najbliższa - na wniosek.
BEZWZGLĘDNY
np. art. 190, 197, 288 § 1 k.k.
Przepis przewiduje tylko
ściganie na wniosek.
TABLICA 37 - OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ
OKOLICZNOŚCI
WYŁĄCZAJĄCE
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ
OKOLICZNOŚCI
WYŁĄCZAJĄCE
BEZPRAWNOŚĆ CZYNU
TZW. KONTRATYPY
OKOLICZNOŚCI
WYŁĄCZAJĄCE WINĘ
ZNIKOMA SPOŁECZNA
SZKODLIWOŚĆ CZYNU
TABLICA 38 - OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ CZYNU
/KONTRATYPY/
OKOLICZNOŚCI
WYŁĄCZAJĄCE
BEZPRAWNOŚĆ CZYNU
OBRONA KONIECZNA
STAN WYŻSZEJ
KONIECZNOŚCI
RYZYKO
NOWATORSTWA
ROZKAZ
PRZEŁOŻONEGO
KARCENIE
WYCHOWAWCZE
RYZYKO SPORTOWE
USTAWOWE
KONTRATYPY
POZAUSTAWOWE
KONTRATYPY
ZGODA
POKRZYWDZONEGO
ZABIEGI LECZNICZE
ZWYCZAJ
TABLICA 39 - OBRONA KONIECZNA
OBRONA KONIECZNA
ART. 25 § 1 k.k.
ODPARCIE ZAMACHU
WARUNKI OBRONY
BEZPOŚREDNIEGO
BEZPRAWNEGO
WSPÓŁMIERNA
WSPÓŁCZESNA
teraz, w tej chwili
sprawca nie posiada
tytułu prawnego
zastosowano odpowiedni
środek obrony
w trakcie zamachu
NA JAKIEKOLWIEK
DOBRO PRAWNIE
CHRONIONE
dobro musi być chronione
normą prawną
JEST REAKCJĄ NA
ZAMACH
zamach nie jest urojony,
jest realny
TABLICA 40 - STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI art. 26 § 1 k.k.
DZIAŁANIE W CELU
UCHYLENIA
NIEBEZPIECZEŃSTWA
ZASADY STANU
WYŻSZEJ
KONIECZNOŚCI
SUBSYDIARNOŚCI
niebezpieczeństwa nie można było
inaczej uniknąć
Jedyny adekwatny sposób
zachowania się
BEZPOŚREDNIEGO
Jak przy obronie
koniecznej
GROŻĄCEGO
JAKIEMUKOLWIEK
DOBRU PRAWNIE
CHRONIONEMU
PROPORCJONALNOŚCI
dobro poświęcone przedstawia
wartość niższą od ratowanego
Zachowanie nie może naruszać
dysproporcji wartości dóbr
TABLICA 41 - PRZEKROCZENIE GRANIC OBRONY KONIECZNEJ
PRZEKROCZENIE GRANIC
OBRONY KONIECZNEJ
EKSCES INTENSYWNY
EKSCES EKSTENSYWNY
SPOSÓB OBRONY, KTÓRY NIE
BYŁ KONIECZNY DO
ODPARCIA ZAMACHU
OBRONA SPÓŹNIONA ALBO
PRZEDWCZESNA
MOŻLIWOŚĆ NADZWYCZAJNEGO ZŁAGODZENIA KARY
A NAWET ODSTĄPIENIE OD JEJ WYMIERZENIA
SĄD ODSTĘPUJE OD WYMIERZENIA KARY, JEŻELI
PRZEKROCZENIE GRANIC BYŁO WYNIKIEM STRACHU LUB
WZBURZENIA USPRAWIEDLIWIONEGO OKOLICZNOŚCIAMI
ZAMACHU
TABLICA 42 - PRZEKROCZENIE GRANIC STANU WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
PRZEKROCZENIE GRANIC STANU
WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI
EKSCES INTENSYWNY
NARUSZENIE ZASADY SUBSYDIARNOŚCI LUB
PROPORCJONALNOŚCI
Wyważenie ściany domu celem zgaszenia pożaru nie jest
jedynym adekwatnym sposobem zachowania się
– można wyważyć drzwi lub wybić okno.
Poświęcenie życia człowieka dla ratowania jakiegokolwiek
innego dobra narusza bezwzględnie proporcjonalność dóbr.
EKSCES EKSTENSYWNY
NIEBEZPIECZEŃSTWO NIE BYŁO
BEZPOŚREDNIE
Niebezpieczeństwo grożące jakiemukolwiek dobru
jeszcze nie powstało lub już nie istnieje.
SĄD MOŻE ZASTOSOWAĆ
NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY,
A NAWET ODSTĄPIĆ OD JEJ
WYMIERZENIA
TABLICA 43 – OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ
OKOLICZNOŚCI
WYŁĄCZAJĄCE WINĘ
WIEK
NIEPOCZYTALNOŚĆ
BŁĄD
STAN WYŻSZEJ
KONIECZNOŚCI
OKREŚLONY W
ART. 26 § 2 k.k.
TABLICA 44 - WIEK
WIEK
CAŁKOWITE WYŁĄCZENIE
ODPOWIEDZIALNOŚCI
KARNEJ
OSOBY DO 13 ROKU ŻYCIA
CZĘŚCIOWE WYŁĄCZENIE
ODPOWIEDZIALNOŚCI
KARNEJ
OSOBY MIĘDZY 13 a 17
ROKIEM ŻYCIA
WYJĄTEK -ART. 10 § 2 i 4 k.k.
BRAK WYŁĄCZENIA
ODPOWIEDZIALNOŚCI
KARNEJ
OSOBY POWYŻEJ 17 ROKU
ŻYCIA
TABLICA 45 - NIEPOCZYTALNOŚĆ
NIEPOCZYTALNOŚĆ
W CHWILI CZYNU
U SPRAWCY ZACHODZI
BRAK MOŻLIWOŚCI
ROZPOZNANIA ZNACZENIA
SWOJEGO CZYNU
BRAK MOŻLIWOŚCI
POKIEROWANIA SWOIM
POSTĘPOWANIEM
STANY TE SPOWODOWANE SĄ:
UPOŚLEDZENIE
UMYSŁOWE
np. kretynizm
CHOROBA
PSYCHICZNA
np. schizofrenia
INNE ZAKŁÓCENIE
CZYNNOŚCI
PSYCHICZNYCH
np. działanie w amoku
TABLICA 46 - BŁĄD
1
BŁĄD
CO DO FAKTU
zachodzi rozbieżność między rzeczywistością
a wyobrażeniem o niej sprawcy.
Dotyczy jednego ze znamion
ISTOTNY
dotyczy okoliczności
stanowiącej
znamię czynu
zabronionego
NIEISTOTNY
dotyczy kwestii nie
mających znaczenia
dla bytu czynu
wyłącza
odpowiedzialność
tylko za przestępstwa
umyślne
Zastrzelenie
człowieka, który został
uznany za zwierzynę
podczas polowania.
nie wyłącza
odpowiedzialności
karnej
Oddanie strzału do
człowieka, który
wpadł do wody,
a następnie się utopił.
CO DO PRAWA
Oznacza, że sprawca
nie ma świadomości,
iż jego czyn jest
bezprawny
wyłącza
odpowiedzialność karną,
jeżeli błąd jest
usprawiedliwiony
a sprawca nie mógł błędu
uniknąć
CO DO
KONTRATYPU LUB
OKOLICZNOŚCI
WYŁĄCZAJĄCEJ
WINĘ
Sprawca mylnie sądzi, iż ma
miejsce bezprawny atak na
dobro chronione prawem
(obrona konieczna), lub
powstało niebezpieczeństwo
dla dobra chronionego
prawem (stan wyższej
konieczności).
TABLICA 47 - KARY ZASADNICZE
KARY
art. 32 k.k.
GRZYWNA
DOŻYWOTNIE
POZBAWIENIE
WOLNOŚCI
od 10 do 360
stawek dziennych
OGRANICZENIE
WOLNOŚCI
od 1 do 12 miesięcy
POZBAWIENIE
WOLNOŚCI
od 1 miesiąca do 15 lat
25 LAT
POZBAWIENIA
WOLNOŚCI
TABLICA 48 - ŚRODKI KARNE
ŚRODKI KARNE
art. 39 k.k.
pozbawienie
praw
publicznych
nawiązka
zakaz
prowadzenia
pojazdów
obowiązek
naprawienia
szkody
podanie
wyroku do
publicznej
wiadomości
świadczenie
pieniężne
zakaz zajmowania określonego
stanowiska, wykonywania
określonego zawodu lub
prowadzenia określonej
działalności gospodarczej
przepadek
TABLICA 49 - ZBIEG PRZESTĘPSTW
ZBIEG PRZESTĘPSTW
RZECZYWISTY
ten sam sprawca popełnia 2 lub więcej
przestępstw przed wydaniem pierwszego
wyroku, nawet nieprawomocnego, za
którekolwiek z tych przestępstw
POZORNY
sytuacja, która ma pewne podobieństwo do
rzeczywistego zbiegu przestępstw, którego
jednak faktycznie nie ma
PRZESTĘPSTWA WIELOCZYNOWE
np. znęcanie się, na które składa się
groźba karalna, naruszenie nietykalności
cielesnej
PRZESTĘPSTWA
WIELOODMIANIOWE –
dyspozycja przewiduje dwa lub
więcej możliwych zachowań
WSPÓŁUKARANE CZYNNOŚCI
UPRZEDNIE I NASTĘPCZE
PRZESTĘPSTWO CIĄGŁE
art. 12 k.k.
TABLICA 50 - ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY
ZBIEG PRZEPISÓW
USTAWY
RZECZYWISTY
czyn sprawcy stanowi JEDNO
przestępstwo, ale dla jego pełnego opisu
musimy użyć ustawowych znamion
wszystkich naruszonych artykułów np.
zgwałcenie osoby poniżej lat 15 narusza
przepisy art. 197 k.k. i art. 200 k.k.
REGUŁA
REGUŁA KONSUMPCJI - przepis
pochłaniający wyłącza przepis
pochłonięty np. art. 197 § 1 k.k.
wyłącza art. 190 § 1 k.k.
POZORNY
pozornie mamy do czynienia ze zbiegiem
przepisów ustawy, zastosowanie jednak znajduje
jedna z trzech niżej wymienionych reguł:
REGUŁA SPECJALNOŚCI przepis szczególny wyłącza przepis
ogólny, np. art. 279 § 1 wyłącza art.
278 § 1 k.k.
REGUŁA SUBSYDIARNOŚCI przepis główny wyłącza przepis
posiłkowy, np. art. 228 k.k. wyłącza
stosowanie art. 231 § 2 k.k.