1. Jak współcześ

Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
scenariusz przygotowany przez: Monikę Płatek ©
scenariusz z komentarzem
•
(wiedza) będą wiedzieli:
1. Jak współcześnie definiuje się pojęcie rodziny,
2. Jak zachować swoje lub przybrać nazwisko partnera,
3. Jaka jest różnica między małżeństwem, a konkubinatem.
• (umiejętności) będą umieli:
1. Wskazać jakie warunki należy spełnić, by zawrzeć małżeństwo,
2. Wskazać na różnice między rozwodem a separacją.
♦ (wartości- cele wychowawcze) będą rozumieli, że
1. Związek jest wartością, którą prawo pozwala uregulować, ale od partnerów zależy
jego jakość.
2. Znaczenie pojęcia „Rodzina” nie ogranicza się do: męża, żony i dzieci.
-
Quiz
Scenka
Dyskusja
Mini ażurowa piła
Wywiad i prezentacja
Kazusy
Mini wykład.
1. Wprowadzenie – 3 min.
2. Wypracowanie definicji rodziny – metodą quizu. 10 min.
Definicja i skutki konkubinatu.
3. Warunki zawarcia małżeństwa - metoda scenki połączonej z dyskusją15 min. (II wersja 25
min).
4. Sposoby zawarcia małżeństwa. 15 min - metodą mini ażurowej piły. (II wersja ok. 45
min.).
5. Nazwisko małżonków – metodą kazusów – 10 min.
6. Różnica między rozwodem i separacją – mini wykład – 6 min.
1
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
7. Sprawdzenie – metodą pytań i odpowiedzi – 3 min.
Ad. 1 Wprowadzenie do tematu zajęć. (3 min.).
Ta aktywność ma na celu jasne przedstawienie uczestnikom, jaki jest temat i cele
dzisiejszych zajęć, i jak mamy zamiar je zrealizować.
Zaczynamy od Sokratesa:
„Cokolwiek zrobisz – ożenisz się czy nie - i tak będziesz tego żałował,”
przekonywał Sokrates ucznia, gdy ten dociekał, co lepsze: pozostać wolnym czy
związać się z kobietą. Mędrzec recepty nie miał, ale sam ożenił się z Ksantypą.
To ona na tym zdecydowanie gorzej wyszła. Była zamożną wdową, która odjęła
Sokratesowi trosk o staranie się o dochody, po to, by ten mógł nauczać i robić
swoje. Sama przeszła do historii jako zrzędna baba i dopust boży dla Sokratesa.
A przecież była jedynie bogata, za sprawą umiejętnie przez siebie zarządzanego
majątku i była mądra, z wzajemnością doceniała Sokratesa, choć ten nie
grzeszył ani urodą, ani zaradnością życiową.
Co więc lepsze, pytamy uczestników, konkubinat czy związek małżeński?
Uzyskane odpowiedzi powinny wskazać na problemy, którymi będziemy się
zajmowali. Kwestie pewności relacji, uregulowania majątkowe i prawne, ale i
fakt, że poza związkiem małżeńskim możliwy jest nieformalny związek
konkubencki.
Komentarz: Stereotypy, przyzwolenia i zakazy nierówno rozłożone na kobiety i mężczyzn,
kobiety obciążają odpowiedzialnością za niemal wszystko, mężczyzn z odpowiedzialności
zwalniając nie służą w efekcie ni jednym ni drugim. Coraz częściej zdarza się, że ludzie
decydują się nie wiązać i żyć w związku luźnym. Czasami bo tak chcą, czasami bo inaczej nie
mogą. W więzieniu, właśnie dlatego, że to więzienie każdy stara się być twardy, mocny, nie
okazywać uczuć. Wyjątek może być często dla matki, ale i tak nie zmienia to faktu, że tak w
więzieniu, jak i poza nim ludzie chcą się wiązać, najczęściej w pary, choć wcale nie zawsze w
pary heteroseksualne.
Nas na tych zajęciach interesuje to, jak można korzystając z przepisów prawa
uregulować swoje stosunki partnerskie. Będziemy jednocześnie pamiętać o tym, że ich jakość
w dużej mierze zależy tez od nas.
W ostatnim czasie nastąpiła istotna nowelizacja przepisów prawa rodzinnego. W
wyniku zawarcia umowy – Konkordatu, między Polską, a Watykanem wprowadzono nowe
sposoby zawierania związków małżeńskich.
Nastąpiła też istotna nowelizacja prawa rodzinnego. Zmieniono dla mężczyzn wiek
uprawniający do zawarcia związku małżeńskiego, zmieniono stylistykę przepisów
2
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
dotyczących nazwisk małżonków oraz wprowadzono instytucję separacji. Prawo rodzinne
obejmuje wiele ciekawych zagadnień, wartych przybliżenia.
Mowa dziś będzie o znaczeniu pojęcia rodziny, o dokumentach potrzebnych do
zawarcia małżeństwa, o nazwisku małżonków. Poruszamy również problem równego statusu
kobiet i mężczyzn w prawie regulującym wiek uprawniający do zawarcia związku
małżeńskiego. Wspominamy o rozwodzie, separacji, konkubinacie.
Staramy się mówić o sprawach dotyczących rodziny tak, by przekazać to, co również
wydaje się być przesłaniem płynącym z Konstytucji, Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka i przepisów prawa rodzinnego - rodzina to miejsce gdzie warto starać się o
wzajemną przyjaźń, szacunek i miłość.
Nie poruszamy tu kwestii stosunków majątkowych, ani stosunków między rodzicami,
a dziećmi. Te ostatnie omawiamy w lekcji dotyczącej relacji rodziców i dzieci. Stosunki
majątkowe w rodzinie powinny być przedmiotem odrębnych zajęć..
Zdajemy sobie sprawę, że materiał tu przedstawiony nadaje się na przerobienie na
kilku, a nie na jednej lekcji. Tam, gdzie jest to wskazane, aby poświęcić na dany temat
odrębne zajęcia – wyraźnie to zaznaczamy.
Ad. 2 Definicja Rodziny
(CO) Wypracowanie definicji rodziny. Pokazujemy również różnicę między małżeństwem,
a konkubinatem.
(PO CO) By uniknąć chaosu pojęciowego wypracowujemy definicję rodziny podstawowego pojęcia, którym operujemy w trakcie zajęć. Ani Konstytucja, ani Europejska
Konwencja Praw Człowieka, ani wreszcie Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (krio) nie podaje
definicji rodziny. Zanim przejdziemy do definicji wypracowanej w orzecznictwie
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej - Trybunał) warto, by uczestnicy sami
spróbowali uświadomić i określić pojęcie rodziny.
(JAK) Metoda i czas. Quiz. Czas – 10 + 10 min. Rozdajemy uczniom wypisane na
pasemkach opisy sytuacji pytając, czy w danym przypadku mamy, zdaniem uczestników, do
czynienia z rodziną, czy nie.
Nie mając przygotowanych pasemek, możemy poprosić ucznia o odczytywanie
kolejnych przykładów, prosząc uczestników o decyzję.
Komentarz. Niektóre przykłady mogą się wydać prowadzącym zajęcia kontrowersyjne. Jeśli
uznają, że nie są one właściwe dla klasy, mogą z nich zrezygnować. Jeśli je podadzą, warto
poświęcić chwilę na argumenty przemawiające za tym, iż w danym przypadku mamy/nie
mamy do czynienia z rodziną. Pamiętajmy, że również w tym ćwiczeniu zależy nam na
promowaniu wartości uznanych za podstawowe w Konstytucji i międzynarodowych
przepisach chroniących praw człowieka.
Zajęcia te nastawione są na to, by rozbijać stereotypowe myślenie często podszyte
umysłowym lenistwem i „wąskotorowym” postrzeganiem rzeczywistości. Demokratyczne
państwo prawa nie jest możliwe bez tolerancji i traktowaniem serio treści Konstytucji RP:
Art.31.1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.
Art.31.2. Każdy jest zobowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno
zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
Oznacza to, innymi słowy, że dozwolone jest wszystko to, co nie jest prawem zakazane.
3
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
QUIZ
Zdecyduj i Uzasadnij, czy mamy tu do czynienia z rodziną, czy nie?
1. On i ona – bezdzietni mąż i żona.
2. Samotna matka z dzieckiem.
3. Wdowiec z dwójką dzieci.
4. Pan z psem.
5. Dziadkowie wychowujący córkę swego syna i syna swojej córki.
6. Koleżanki wspólnie mieszkające w akademiku.
7. Kobieta i mężczyzna mieszkający razem, ale nie mający ślubu.
8. Zamieszkali razem, bez ślubu za to ze wspólnym dzieckiem kobieta i mężczyzna.
9. Rozwiedzeni mąż i żona żyjący nadal pod jednym dachem.
10. Separowani mąż i żona.
11. Dwóch, mieszkających razem dorosłych homoseksualistów.
12. Wujek z ciocią wychowujących troje siostrzeńców ze strony rodziny wujka.
13. Mąż i żona mieszkający z dwójką dzieci.
Komentarz. Pkt 4 i 6 zdaje się nie budzić wątpliwości. Nie mamy tu do czynienia z rodziną.
Problematyczne są punkty 9 i 10. Dla niektórych kłopotliwy może być również punkt 7, 8 i
11.
W punkcie 4 i 6 instynktownie wyczuwamy, że bez względu na więzi przyjaźni
łączące pana i psa oraz koleżanki mieszkające razem – wspólne zamieszkiwanie to za mało,
byśmy mogli mówić o rodzinie.
W punkcie 7 to, czy mamy do czynienia z rodziną, czy nie zależy w rzeczywistości od
stosunków łączących ową kobietę i mężczyznę. Mogą być kolegami wspólnie
wynajmującymi mieszkanie. Jeśli poza wspólnym mieszkaniem, przyjaźnią lub koleżeństwem
nic więcej ich nie łączy wówczas nie mamy tu do czynienia z rodziną. Ci sami jednak ludzie
oczywiście będą tworzyć rodzinę, jeśli powodem, dla którego są razem jest łączące ich
uczucie i wola wspólnego życia i wspierania się nawzajem, a oni sami uznają, że stanowią
rodzinę. Związek taki określa się potocznie jako konkubinat.
Punkt 8 może być problemem dla osób, które wspólne dziecko i mieszkanie razem
łączą z dokonaniem czynności administracyjno-prawnych oficjalnie potwierdzający ich status
jako męża i żony. Większość osób bez trudu określi taki związek jako rodzinę. Będą i tacy co
użyją nazwy „konkubinat” lub „życie na kocią łapę”. To ostatnie nie ma żadnego
odpowiednika w prawie. Konkubinat jest również instytucją w polskim prawie
nieuregulowaną, na regulację czekającą.
W punkcie 11 przeszkadzać nam mogą stereotypy postrzegające rodzinę tylko tam, gdzie w
grę wchodzą związki heteroseksualne. Jeśli jednak podstawą określającą, czy mamy do
czynienia z rodziną, czy nie są więzi łączące ludzi to oczywiście zarówno partnerstwo
homoseksualne jak i lesbijskie jest partnerstwem mieszczącym się w pojęciu rodziny.
Kierunkiem, który coraz mocniej dominuje w świecie jest dostrzeganie problemów
związków żyjących w konkubinacie, również związków homoseksualnych. Idzie za tym
prawne zrównanie pozycji ludzi żyjących w małżeństwie i związkach nieformalnych (Kanada,
Francja, Skandynawia, Hiszpania, Holandia, Czechy, Węgry, Niemcy itd.).
Wyjątek, a i to nie wszędzie, czyni się dla możliwości adopcji dzieci przez pary
homoseksualne. Jest to wyjście do pewnego stopnia sztuczne, bowiem jak wynika z badań
przeprowadzonych już w 1976 roku w USA, 10 do 20% dorosłych kobiet to lesbijki, z czego
4
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
13 do 20% z nich to matki wychowujące dzieci z poprzednich związków lub zrodzonych w
drodze sztucznego zapłodnienia1.
Ważne jest również, by pamiętać, że także Kościół Rzymsko Katolicki nie widzi
niczego zdrożnego w miłości homoseksualnej potępiając jedynie seksualne stosunki
homoseksualne2. Kościół Protestancki już dawno przestał oceniać ludzi z punktu widzenia ich
seksualnych preferencji.
Warto zacytować słowa prefekta Josepha Kard. Ratzingera: „Należy ubolewać, że
osoby homoseksualne były i wciąż są przedmiotem złośliwych określeń i aktów przemocy.
Tego rodzaju zachowanie, gdziekolwiek miałyby miejsce, zasługują na potępienie ze strony
pasterzy Kościoła. Ujawniają brak szacunku dla drugich, godzących w podstawowe zasady,
na których opiera się zdrowe współżycie obywatelskie. Osobista godność każdego człowieka
zawsze winna być szanowana w słowach, w czynach, i w ustawodawstwie”3.
Trudne są punkty 9 i 10. Gdzie, bowiem zaliczyć związki rozwiązane, jak w
przypadku rozwodu, czy swoiście „zawieszone”, jak przy separacji?
Rozwiązanie małżeństwa często skutkuje zerwaniem stosunków również rodzinnych.
Równie często jednak oznacza tylko jakościowe przekształcenie związków dotychczasowych.
Separacja teoretycznie utrzymuje związki rodzinne. Ponieważ jednak chodzi o stan swoistego
zawieszenia, w praktyce może on równie dobrze oznaczać atrofię związku rodzinnego.
Nie ma tu więc jednej odpowiedzi. W życiu będzie się zdarzać tak, że związki
rozwiedzione lub separowane będą przestawać istnieć jako rodzina, i będą i takie, które
pomimo cywilno-prawnych decyzji o rozwodzie i separacji nadal utrzymywać będą między
sobą więzi rodzinne.
Już z tego krótkiego przeglądu widzimy, że rodzina i małżeństwo to nie jedno i to
samo. Widzimy też, że samo wspólne zamieszkiwanie nie wystarczy, abyśmy mogli mówić o
rodzinie.
Prawo polskie nie definiuje pojęcia rodziny. Pojęcie to możemy jednak bez trudu wywieść z
obowiązującego i w Polsce orzecznictwa Trybunału w Strasburgu. Faktem jest jednak, że w
warunkach polskich związki oparte na więzi emocjonalnej, ale nie poparte wymogami
prawnymi rodzą odmienne skutki prawne od tych, które wynikają z formalnie zawartego
małżeństwa.
Konkubinat. Reguły instytucji małżeństwa wyznacza państwo. To ono określa
granice swobody, w ramach, której małżonkowie mogą samodzielnie, a czasami pod kontrolą
sądu, określać swoje stosunki osobiste i majątkowe. Inaczej jest w konkubinacie. Taki
związek jest wolny od jakiejkolwiek ingerencji państwa i regulacji małżeńskich. W Polsce
dotyczy to ok. 10 procent związków, W Europie, kilkunastu i szybko nadal rośnie. W
doktrynie polskiej przyjmuje się, że cechami charakterystycznymi konkubinatu jest: trwały
związek mężczyzny i kobiety, którzy żyją razem jak małżeństwo, z tym, że brak jest
zdarzenia prawnego, które związek ten reguluje (zawarcia ślubu). Brak ślubu usuwa
konkubinat poza nawias obowiązującego prawa. Do konkubinatu nie można nawet przez
analogię stosować przepisów krio.
1
Rich, A.(2000) Zrodzone z kobiety. Macierzyństwo jako doświadczenie i instytucja. Sic. Warszawa: 37.
List o duszpasterstwie osób homoseksualnych. Kongregacja Nauki Wiary. List do biskupów Kościoła
katolickiego 1.X.1986. W: Posoborowe Dokumenty Kościoła Katolickiego o Małżeństwie i Rodzinie. Tom.I
Wydawnictwo M. Kraków: 295-307.
3
Ibidem:301.
2
5
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Związek taki poddaje się regulacji prawa cywilnego. Partnerzy w sprawach własności
występują jako współwłaściciele rzeczy w częściach ułamkowych. Możliwe jest również
uzyskanie, na drodze procesu cywilnego, renty od osoby winnej za spowodowanie śmierci
konkubenta od osoby, która czynem niedozwolonym pozbawiła go życia (art.446§2 k.c.).
Konkubent może mieć również prawo do odszkodowania z art. 446§3 kc. Tak wynika z
Orzecznia sądu cywilnego, który stwierdził, że „pokrewieństwo nie stanowi wyłącznego
kryterium zaliczenia” (Wyrok 13 kwietnia 2005 roku, IV KV 648/04).
W orzeczeniu w sprawie o sygnaturze akt IV CK 648/04 Sąd Najwyższy stwierdził, że
konkubinat
jest
rodziną.
Przedmiotowe orzeczenie zapadło w sprawie, w której konkubina domagała się
odszkodowania do firmy ubezpieczeniowej za śmierć konkubenta spowodowaną wypadkiem
samochodowym. Za podstawę swojego powództwa podała art. 446 § 3 k.c., który stanowi, że
w związku ze śmiercią poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny
stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek tego ich sytuacja życiowa uległa znacznemu
pogorszeniu. Pozwana firma ubezpieczeniowa twierdziła natomiast, że konkubina i jej syn nie
są najbliższymi członkami rodziny - bo konkubinat w ogóle nie jest rodziną – i tym samym w
powołanej
sytuacji
odszkodowanie
się
nie
należy.
W opinii pozwanej firmy ubezpieczeniowej, skoro nie ma jednoznacznej definicji pojęcia
„rodzina”, to wyznacznikiem w tym zakresie powinien być kodeks rodzinny i opiekuńczy
oraz słowniki, co de facto oznaczałoby, że pod pojęciem rodziny należałoby rozumieć
wyłącznie rodziców, dzieci, osoby przysposobione oraz powinowatych – nigdzie, bowiem nie
mówi się o konkubinacie.
W ustnym uzasadnieniu Sąd Najwyższy nie zgodził się z tym poglądem i stwierdził, że szereg
aktów prawnych zawiera definicję rodziny, ale czynią to na swój użytek. Dalej SN uznał, iż
najbardziej pojemna jest definicja stosowana w sferze socjalnej, bo mówi o osobach
pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym. I właśnie powołana definicja –
zdaniem SN – powinna mieć zastosowanie w omawianej sprawie, bowiem nie było
jakichkolwiek wątpliwości, że więzy łączące zmarłego z konkubiną i jej synem były bardzo
silne i trwałe, a więc, mimo że żyli w konkubinacie, tworzyli rodzinę. Skoro tak,
odszkodowanie w powołanej sytuacji się należy.
Konkubent ma także prawo mieszkać przez 3 miesiące po śmierci drugiego
konkubenta w jego w mieszkaniu, do którego nie ma innych uprawnień (art.923 kc.).
Konkubent na podstawie 691 k.c. w zw. z art. 26 Ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o
ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu
cywilnego,(Dz. U. Z dnia 10 lipca 2001 z późn. zm.) ma prawo wstąpić po zmarłym
konkubencie w stosunek najmu mieszkania, którego zmarły był najemcą. Konkubentowi
przysługuje również prawo do roszczenia o przyjęcie do spółdzielni i o przydział lokalu po
śmierci konkubenta, który był członkiem spółdzielni i z którym wspólnie mieszkał (Art.221
Prawa spółdzielczego).
W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek
nie będący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec
których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która
pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. A zatem ustawodawca przyznaje
6
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
konkubentom, prawo do wejścia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego po śmierci partnera,
pod jednym tylko warunkiem, tj. stałego zamieszkiwania z najemcą w chwili jego śmierci
(art. 691 par. 1 k.c.).
Żądanie ustalenia wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego nie ulega przedawnieniu
(takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2002 r. (I CKN 527/00).
Z kolei artykuł 15 ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych
(Dz. U. nr 4, poz. 27 z 2001 r. ze zmianami) daje możliwość konkubentom wystąpienia do
spółdzielni mieszkaniowej o przyjęcie w poczet członków spółdzielni i zawarcie umowy o
ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. Roszczenie takie
ma się prawo zgłosić, jeżeli wygasło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego
(członkiem był konkubent), z prawa nie skorzystała żona konkubenta (ma na to jeden rok od
dnia śmierci), a konkubent wylegitymuje się tym, iż zamieszkiwał ze zmarłym konkubentem
w przedmiotowym lokalu spółdzielczym (art. 14 i 15 ustawy).
Pozytywną informacją powinno być to, że nawet jeżeli przysługuje konkubentowi prawo do
innego mieszkania spółdzielczego, nie pozbawia go to powyższego roszczenia, jednakże
będzie ono oceniane także z punktu widzenia zasad współżycia społecznego.
Warto też wspomnieć o umowie dożywocia (art. 908 i następne kodeksu cywilnego).
Instytucja ta sprowadza się najogólniej mówiąc do sytuacji, w której właściciel nieruchomości
zobowiązuje się przenieść jej własność na nabywcę, a nabywca w zamian za przeniesienie
własności nieruchomości zobowiązuje się zapewnić zbywcy lub osobie mu bliskiej
dożywotnie utrzymanie. W razie braku odpowiednich postanowień umownych dożywotnie
utrzymanie może polegać w szczególności na: dostarczaniu wyżywienia, ubrania, światła,
opału, mieszkania, zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie, a także
sprawienia własnym kosztem pogrzebu odpowiadającemu zwyczajom miejscowym.
ZADANIE
Sprawdzenie naszej wiedzy na temat Konkubinatu4:
Metoda pytań i odpowiedzi testujemy i naszą wiedzę i mity na temat konkubinatu:
Konkubinat: Mity i fakty
Mit: Konkubent sporządził na wypadek śmierci testament, w którym jestem
spadkobiercą jego majątku. Syn z byłego małżeństwa konkubenta twierdzi, że testament
o takiej treści jest nieważny i nic mi się nie będzie należało.
Fakt: W polskim prawie spadkowym istnieje swoboda testowania. Konkubent miał zatem
prawo do powołania Cię do spadku. Musisz jednak liczyć się z tym, że synowi męża
przysługuje tzw. zachowek. Wynosi on połowę tego co odziedziczyłby po zmarłym ojcu syn,
gdyby nie było testamentu, a w grę wchodziłoby dziedziczenie z ustawy.
Mit: Zamierzamy kupić wspólnie z partnerem samochód. Chciałbym, żeby nie tylko jej,
ale i moje nazwisko figurowało na wystawionej fakturze. Partnerka twierdzi, że nie ma
takiej możliwości, bo faktura może zawierać dane tylko jednego z nabywców towaru.
Fakt: Prawdą jest, że jeżeli towar, jakim jest np. samochód, nabywany jest przez kilka osób na
współwłasność, to będzie wystawiona jedna faktura, mogą być jednak wskazani na niej
wszyscy odbiorcy.
4
Na podstawie materiałów Centrum Praw Kobiet, 2004/2005 rok.
7
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Mit: Były konkubent dobrowolnie uznał nasze wspólne dziecko. Po kilku latach nasz
związek rozpadł się. Chcę wystąpić do sądu o alimenty na dziecko, ale były partner
twierdzi, że to tylko strata czasu, bo i tak nic sąd mi nie przyzna. Argumentuje to tym,
że poślubił inną kobietę, z nią ma dzieci, a nasze, skoro nieślubne, nic od niego nie
dostanie.
Fakt: Dla prawa polskiego nie ma znaczenia, czy dziecko pochodzi ze związku małżeńskiego,
czy pozamałżeńskiego. Jeżeli konkubent uznał dziecko, masz pełne prawo wystąpić o
zasądzenie na dziecko alimentów.
Mit: Przez wiele lat wspólnie mieszkaliśmy z partnerką w mieszkaniu, którego była
najemczynią. Po jej śmierci chciałem wystąpić o zawarcie umowy najmu, ale mąż
partnerki, z którą nie utrzymywał żadnych kontaktów, sprzeciwia się temu.
Fakt: Jeżeli do chwili śmierci wspólnie mieszkałeś z najemczynią lokalu mieszkalnego, masz
prawo wystąpić o zawarcie z Tobą umowy najmu lokalu mieszkalnego. Brak przyzwolenia ze
strony męża konkubentki nie ma znaczenia, bowiem o Twoim prawie stanowią wprost
przepisy kodeksu cywilnego (patrz art. 691 k.c.)
Mit: Wspólnie z konkubentem wybudowaliśmy dom. Działka była jego własnością.
Teraz były konkubent każe mi wyprowadzić się z domu, twierdząc, że wszystko jest
jego.
Fakt: Masz prawo wystąpienia z powództwem cywilnym o zwrot nakładów na inwestycje
związane z budową lub żądać ustalenia współwłasności w częściach ułamkowych.
Mit: Partnerka, z którą prowadziłem wieloletnie wspólne pożycie, pozostawała
jednocześnie w związku małżeńskim. Wielokrotnie razem dokonywaliśmy zakupów,
często dość poważnych. Po rozpadzie związku nie chce się ona podzielić się ze mną
nabytym majątkiem, twierdząc, że wszystko należy do niej i jej męża.
Fakt: Wspólne nabywanie przedmiotów majątkowych z konkubentką pozostającą
jednocześnie w związku małżeńskim skutkuje tym, że pomiędzy Tobą, konkubentką i jej
mężem powstała wspólność w częściach ułamkowych, a Tobie przysługuje prawo jej
zniesienia i wydania Ci należnego udziału we współwłasności.
Mit: Partnerce powiedziano, że ponieważ nie jest żoną musi składać zeznanie w sprawie,
w której oskarżonym jest jej konkubent. Czy to prawda?
W orzeczeniu w sprawie o sygnaturze akt IV CK 648/04 Sąd Najwyższy stwierdził, że
konkubinat jest rodziną.
Przedmiotowe orzeczenie zapadło w sprawie, w której konkubina domagała się
odszkodowania do firmy ubezpieczeniowej za śmierć konkubenta spowodowaną wypadkiem
samochodowym. Za podstawę swojego powództwa podała art. 446 § 3 k.c., który stanowi, że
w związku ze śmiercią poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny
stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek tego ich sytuacja życiowa uległa znacznemu
pogorszeniu. Pozwana firma ubezpieczeniowa twierdziła natomiast, że konkubina i jej syn nie
są najbliższymi członkami rodziny - bo konkubinat w ogóle nie jest rodziną – i tym samym w
powołanej sytuacji odszkodowanie się nie należy.
W opinii pozwanej firmy ubezpieczeniowej, skoro nie ma jednoznacznej definicji pojęcia
8
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
„rodzina”, to wyznacznikiem w tym zakresie powinien być kodeks rodzinny i opiekuńczy
oraz słowniki, co de facto oznaczałoby, że pod pojęciem rodziny należałoby rozumieć
wyłącznie rodziców, dzieci, osoby przysposobione oraz powinowatych – nigdzie bowiem nie
mówi się o konkubinacie.
W ustnym uzasadnieniu Sąd Najwyższy nie zgodził się z tym poglądem i stwierdził, że szereg
aktów prawnych zawiera definicję rodziny, ale czynią to na swój użytek. Dalej SN uznał, iż
najbardziej pojemna jest definicja stosowana w sferze socjalnej, bo mówi o osobach
pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym. I właśnie powołana definicja –
zdaniem SN – powinna mieć zastosowanie w omawianej sprawie, bowiem nie było
jakichkolwiek wątpliwości, że więzy łączące zmarłego z konkubiną i jej synem były bardzo
silne i trwałe, a więc mimo że żyli w konkubinacie, tworzyli rodzinę. Skoro tak,
odszkodowanie w powołanej sytuacji się należy.
Zgodnie z art. 115 par. 11 kodeksu karnego z 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. nr 88, poz. 553 z
1997 r. z późniejszymi zmianami) osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny,
rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku
przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Osobami pozostającymi we wspólnym pożyciu, inaczej mówiąc, osobami powiązanymi
trwałymi związkami faktycznymi, będą konkubenci.
Dzięki takiej definicji na podstawie art. 182 par. 1 kodeksu postępowania karnego z 6
czerwca 1997 r. (Dz. U. nr 89, poz. 555 z 1997 r. z późniejszymi zmianami)
konkubent/konkubentka ma prawo do odmowy zeznań w sprawie przeciwko konkubentowi.
Kolejnym uprawnieniu, z którego może skorzystać konkubent omówiony jest w art. 52 k. p.
k. Artykuł ten stanowi, że w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu
przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia
- prokurator.
Z kolei w art. 58 k.p.k., mowa jest o tym, że śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje
biegu postępowania. W takiej sytuacji konkubent/konkubentka może mieć możliwość
wpływania na bieg postępowania karnego poprzez przystąpienie do niego w charakterze
oskarżyciela posiłkowego, i to w każdym stadium postępowania. A wszystko dlatego, że i
tym razem uprawnienie to przysługuje osobom najbliższym oskarżyciela posiłkowego, do
której to kategorii prawo zalicza również konkubentów. Trzeba jednak pamiętać, że
przysługuje tylko trzymiesięczny termin, aby zdecydować się na skorzystanie z tego prawa
(art. 61 k.p.k.).
Innym przepisem, w którym mowa jest o konkubentach, jest artykuł 63 k.p.k. Zgodnie z jego
treścią w razie śmierci pokrzywdzonego osoby najbliższe mogą wytoczyć powództwo
cywilne o przysługujące im roszczenia majątkowe wynikające z popełnienia przestępstwa. W
razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i
dochodzić przysługujących im roszczeń.
A zatem tylko od konkubenta/konkubentki zależeć będzie, czy zdecydują się na wzięcie
udziału w postępowaniach wytoczonych za życia partnera, a także o tym, czy zamierzają brać
czynny udział w postępowaniu przeciwko konkubentowi, składając przeciwko niemu
zeznania, czy też skorzystają z prawa do odmowy złożenia zeznań. Niestety, nie dotyczy to
9
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
par homoseksualnych, ponieważ prawo mówi, że chodzi o związek dwóch osób żyjących jak
małżonkowie, a Konstytucja stanowi, że małżeństwo to związek kobiety i mężczyzny.
Każdemu z konkubentów przysługuje również prawo do wnoszenia prośby o ułaskawienie.
Prośbę tę kieruje się do Prezydenta RP, który podejmuje lub nie decyzję o ułaskawieniu.
Wypracowujemy definicję RODZINY
Metoda: Prosimy uczestników o wymienienie kogo należy włączyć do Małej, a kogo do
wielkiej rodziny. Rozpisujemy to na dwóch tablicach, aby unaocznić różnice.
Przez małą rodzinę rozumie się więc mężczyznę i kobietę pozostających ze sobą we
współżyciu małżeńskim oraz ich małoletnie dzieci. Niekiedy jako wielką rodzinę określa się
zamieszkujących wspólnie i pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym członków
kilku małych rodzin powiązanych ze sobą więzią pokrewieństwa i powinowactwa.
Powinowactwo - więź między małżonkiem i
krewnymi współmałżonka; oblicza się je
podobnie jak pokrewieństwo w liniach i
stopniach /np. teściowa jest powinowatą w
pierwszym stopniu, szwagier w drugim/; więź
ta nie gaśnie w przypadku ustania małżeństwa
/śmierć, rozwód/ z wyjątkiem jego
unieważnienia. Powinowactwo jest również
przeszkodą do zawarcia małżeństwa /np.
między teściem i synową/ z ważnych
powodów sąd może zezwolić na zawarcie
takiego małżeństwa /np. ciąża/.
Pokrewieństw - jest to więź krwi, która
oznacza pochodzenie określonych osób od
wspólnego przodka; oblicza się je w liniach i
stopniach, z których jeden pochodzi od
drugiej; istnieje tu podział na linię wstępną
/rodzice ,dziadkowie/ i zstępną /dzieci, wnuki,
prawnuki, itd./; krewnymi w linii bocznej są
osoby, które pochodzą od wspólnego przodka,
ale nie są spokrewnione w linii prostej
/rodzeństwo, wujowie , ciotki, kuzyni, itd./.
Stopnie oblicza się według ilości urodzeń od
wspólnego przodka, np. dzieci są w stosunku
do rodziców krewnymi pierwszego stopnia,
wnuki do dziadków - drugiego. Z
pokrewieństwem wiąże się szereg skutków
prawnych; przeszkoda do zawarcia
małżeństwa, obowiązki i prawa
alimentacyjne, prawa spadkowe.
Komentarz: Rodzina. Jean –Louis Flandrin w „Historii Rodziny” tak definiuje to słowo:
„‘rodzina’ stosuje się dzisiaj na określenie różnych rzeczywistości. W szerokim znaczeniu jest
to ‘zbiór osób związanych ze sobą przez małżeństwo lub rodzicielstwo’ lub też ‘ciąg
jednostek, z których jedne są potomkami drugich’, czyli stanowią linię, ‘rasę’, ‘dynastię’
(słownik Petit Robert).
Istnieje jednak również wąskie znaczenie, bardziej powszechne, które słowniki
wymieniają na pierwszym miejscu; socjologowie tylko je uwzględniają. W tym znaczeniu
słowo to określa ‘spokrewnione ze sobą osoby mieszkające pod jednym dachem...
Określenie to znacznie częściej odnosiło się do wszystkich krewnych, którzy nie
mieszkali razem; potocznie oznaczało również grupę współmieszkańców, którzy
10
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
niekoniecznie byli związani pokrewieństwem przez małżeństwo”5.
Rozwój ustawodawstwa światowego idzie wyraźnie w kierunku prawnego
uregulowania związków żyjących w konkubinacie. Przykładem są ostatnie rozwiązania
prawne przyjęte we Francji zrównujące prawną sytuację par heteroseksualnych i
homoseksualnych (z wyjątkiem prawa do adopcji w przypadku tych ostatnich), z sytuacją par
żyjących w związkach zatwierdzonych przez władze cywilne lub kościelne. Wcześnie, w
1989 roku rozwiązanie takie przyjęto w Danii.
Jest to trend nieobcy również ustawodawstwu polskiemu. Wyraża się równą pozycją
prawną dzieci urodzonych w związku małżeńskim i poza nim.
W prawie polskim brak jest wyraźnej – wyrażonej expressis verbis definicji ‘rodziny’.
W określeniu tego pojęcia pomocny jest tu zakres uregulowań ujęty w ramy prawa
rodzinnego.
Prawo rodzinne, to wyspecjalizowany dział prawa cywilnego zawierający normy
prawne regulujące majątkowe i osobiste stosunki powstałe na skutek zawarcia małżeństwa,
pokrewieństwa oraz przysposobienia.
W ustaleniu współczesnego znaczenia terminu „rodzina” pomocne są uregulowania
prawa międzynarodowego, obowiązującego Polskę. Europejska Konwencja Praw Człowieka
obowiązuje w Polsce od chwili ratyfikacji, to jest od 19 stycznia 1993 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr
61, poz.284). Art. 8 tej Konwencji gwarantuje prawo każdego do poszanowania życia
prywatnego i rodzinnego. Europejski Trybunału Praw Człowieka wypracował w swoim
orzecznictwie, co rozumie się pod pojęciem „rodziny”.
I tak ustalono, iż: „Pojęcie ‘życie rodzinne’ zawarte w art.8 odnosi się nie tylko do
związków wynikających z małżeństwa, ale może obejmować też inne, faktyczne ‘więzi
rodzinne’, tzn. nie potwierdzone aktem małżeństwa.”6.
„Art.8 nie czyni różnicy między rodziną istniejącą na podstawie małżeństwa i bez tej
podstawy. Takie rozróżnienie nie byłoby zgodne z określeniem ‘każdy’ zawartym w art.14
[Konwencji]. Art.14 z kolei zakazuje, przy korzystaniu z praw i wolności zagwarantowanych
w Konwencji, dyskryminacji ze względu na urodzenie. Komitet Ministrów rady Europy w
jednej z rezolucji uznał samotną kobietę i jej dziecko za jedną z form rodziny”.7
Zastosowanie art.8 do innych niż wynikających z małżeństwa, faktycznych ‘więzi
rodzinnych’ ma miejsce wówczas, gdy występują takie elementy jak: pokrewieństwo,
wspólne zamieszkanie, charakter związku między danymi osobami, łącznie z widocznym
wzajemnym zainteresowaniem, przywiązaniem, zależnością. Orzecznictwo Strasburskie
zwraca uwagę, że życie rodzinne oznacza również więzi między np. dziadkami i wnukami8.
To tylko przykłady. Wyraźnie jednak wskazują na to, iż pojęcie rodziny jest znacznie szersze
od lansowanego niekiedy modelu rodziny ograniczonego do młodych małżonków i ich
potomstwa.
O rodzinie, również pojętej szerzej mówią też międzynarodowe przepisy dotyczące
ochrony rodziny. Zawarte są między innymi w: Międzynarodowym Pakcie Praw
Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych Społecznych
5
Flandrin, J.L.(1998) Historia Rodziny. Nowa Marianna.Warszawa:8-9. Zob. też. Hey, D.(1993) The Oxford
Guide to Family History. Oxford University Press. Oxford: 110-148; Badinter, E.(1998) Historia miłości
macierzyńskiej. Volumen. Warszawa.;
6
Orzeczenie Keegan v. Irlandia, 26.5.1994, A. 291, par.42-44; Kroon i inni v. Holandia 27.10.1994, A.297-C,
par.30.
7
Orzeczenie Marckx v.Belgia, 13.6. 1979, A 31, par, 31.
8
Nowicki, M.A. (1998) Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa. C.H.Beck. Warszawa:
258-263.
11
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
i Kulturalnych, Europejskiej Karcie Społecznej, Konwencji o prawach dziecka, w Konwencji
w sprawie Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet9.
Ad 3. Warunki zawarcia małżeństwa. 10 min. (opcja II: 25 min.)
(CO) Omawiamy tu warunki zawarcia małżeństwa.
(PO CO) Ta aktywność ma uzmysłowić uczestnikom jakie są administracyjne i prawne
wymagania dla zawarcia związku małżeńskiego. Jednocześnie daje możliwość, by
rozwijając umiejętności krytycznego myślenia zastanowić się czy obecnie obowiązujące
prawo rodzinne jest, odnośnie wieku do zawarcia związku małżeńskiego, zgodne z
Konstytucją, czy nie. Daje też podstawę dla dyskusji czy obecne prawo jest dobre
(odpowiadające potrzebom państwa praworządnego, odpowiadające potrzebom społecznym)
czy wymaga zmian?
(JAK) Metoda i czas. Scenka, Dyskusja
Komentarz. Pierwszą część aktywności rozgrywamy przy pomocy scenki. W drugiej
prowadzący sam decyduje czy chce tę aktywność potraktować jako równie krótką scenkę jak
w pierwszym przypadku, czy zamienić w trwającą dłużej dyskusję. Przy wyborze drugiego
wariantu należy się liczyć z tym, że podsumowanie dyskusji zakończy zajęcia. Dalszą część
materiału można wówczas przerobić na następnych zajęciach.
Prosimy dwóch ochotników. Jedna osoba będzie odgrywać rolę urzędnika stanu cywilnego,
druga to osoba, która zgłasza się do urzędu cywilnego10.
Zaczyna urzędnik, który głośno przypomina sobie, jakie dokumenty potrzebne są do zawarcia
ślubu i jakie warunki muszą być spełnione. Osoba, która zgłasza się do urzędnika powtarza
raz jeszcze i wylicza (mogą w tym pomagać i inni uczestnicy) wszystkie potrzebne
dokumenty i warunki jakie muszą być spełnione.
Drugi przykład jest do wstępem do dyskusji na temat równego uregulowania pozycji
kobiet i mężczyzn w prawie.
Scenka – dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa
Za stołem w Urzędzie Stanu cywilnego siedzi zmęczony urzędnik, który przypomina sobie,
głośno odczytując jakie są wymogi zawarcia związku małżeńskiego.
Urzędnik: Art. 54-55 Ustawy o aktach stanu cywilnego wymaga dla zawarcia związku
małżeńskiego przedstawienia:
• dokumentu stwierdzającego tożsamość (dowód osobisty lub paszport),
• skróconego odpisu aktu urodzenia,
• pisemnego zapewnienia, w którym stwierdzamy, iż nie wiemy o przesłankach
wykluczających małżeństwo,
9
Płatek, M (2000), Wprowadzenie do debaty nad rządowym „Programem Polityki Prorodzinnej Państwa” –
Parlamentarna Grupa Kobiet oraz Forum Współpracy Organizacji Pozarządowych – Parlament - 16 luty 2000.
10
Pierwotna wersja tej części lekcji opracowana została przez Urszulę Feltynowską
12
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
•
•
zezwolenia sądu na zawarcie małżeństwa jeśli kobieta nie ukończyła lat 18.
Mężczyzna, który nie ukończył lat 18 w ogóle nie ma szans, nawet w sądzie.
Narzeczeni nie są ze sobą spokrewnieni, nie pozostają w związku małżeńskim, nie są
ubezwłasnowolnieni.
(1) Zgłasza się chętny do zawarcia małżeństwa. Informuje, że przyniósł odpis aktu urodzenia
narzeczonej, bo po nim jako narzeczonym i tak widać, że już skończył lat 18. Przedstawia
dowody i pisemne zapewnienie, że nie ma przeszkód do zawarcia małżeństwa.
Wszyscy są ucieszeni– czy aby nie za wcześnie?
Komentarz: Podajemy tu treść przepisów, o których mowa w scence:
USTAWA z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego.
(Dz. U. z dnia 6 października 1986 r Dz.U.86.36.180 )
Art. 53. (17) Zawarcie małżeństwa następuje zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i
opiekuńczego.
Art. 54. 1. Osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo jest obowiązana:
1)przedstawić dokument stwierdzający tożsamość oraz złożyć odpis skrócony aktu urodzenia,
a także dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa, jeżeli pozostawała poprzednio w
związku małżeńskim, albo nieistnienia małżeństwa, jeżeli postępowanie o ustalenie
nieistnienia małżeństwa toczyło się wobec tej osoby.
2)złożyć pisemne zapewnienie, że nie wie o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie
małżeństwa,
3)złożyć zezwolenie na zawarcie małżeństwa, jeżeli tego wymagają przepisy Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego.
2. Osoba, o której mowa w ust. 1, nie składa odpisu skróconego aktu stanu cywilnego, jeżeli
został on sporządzony w urzędzie stanu cywilnego, w którym osoba ta zamierza zawrzeć
związek małżeński.
3. W razie gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński ma zostać złożone przez
pełnomocnika, jest on obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego stosowne
pełnomocnictwo.
Komentarz. W pierwszym prostym kazusie chodzi o sprawdzenie wiedzy uczestników. Brakuje
oczywiście odpisu aktu urodzenia narzeczonego. Urzędnik nie może działać „na oko”, musi
działać zgodnie z prawem.
W Las Vegas wystarczyłoby prawo jazdy i pospieszne „Tak”. Ustawodawca polski, również
po to, by sprawdzić, czy aby więzy pokrewieństwa osób pragnących wstąpić w związek
małżeński nie stanowią przeszkody do zawarcia małżeństwa, wymaga obok dowodu
osobistego również skróconego odpisu aktu urodzenia.
Dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa
art. 54 -55 ustawy o aktach stanu cywilnego
1. przedstawić dokument stwierdzający tożsamość
2. złożyć :- akt urodzenia
-pisemne zapewnienie w którym stwierdzamy iż nie wiemy o przesłankach
wykluczających małżeństwo
-zezwolenie sądu na zawarcie małżeństwa
-pełnomocnictwo
13
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
-odpis skrócony aktu małżeństwa, dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa
(odpis skrócony aktu zgonu, prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające zgon lub
uznanie osoby zaginionej za zmarłą, odpis skrócony aktu małżeństwa z
adnotacją o rozwodzie lub unieważnieniu, odpis prawomocnego orzeczenia
sądu o rozwodzie lub unieważnieniu)
(2) Zgłasza się druga para Ona ma lat 21 – jest w ciąży, on ma lat 17, nie ma dowodu, ale
dobre chęci. Mają odpisy skróconych aktów urodzenia, nie widzą przeszkód do zawarcia
małżeństwa. Tym razem jednak urzędnik nie jest ucieszony. Jest mu przykro, ale musi
odmówić przyjęcia dokumentów.
Czy z punktu widzenia prawa decyzja taka jest słuszna?
Czy z punktu widzenia gwarantowanej w Konstytucji równości kobiet i mężczyzn prawo,
które tylko kobiecie daje prawo wcześniejszego zamążpójścia jest słuszne, zgodne z
Konstytucją?
Jakie jest ratio legis czyli uzasadnienie przepisu ustawy, który różnicuje pozycję prawną
kobiety i mężczyzny? Czy to zróżnicowanie jest słuszne?
Ustawa stanowi:
Art. 10§1krio Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat osiemnastu.
Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa
kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa
będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.
Patrz też. Art. 32 Konstytucji RP (KRP). Wszyscy są wobec prawa równi.
Art.32.2.KRP Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Art. 33.1.KRP Kobieta i mężczyzna w Rzeczpospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu
rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
Komentarz. Tu zaczynamy dyskusję. Dyskusję bardzo ważną, ale i wymagającą czasu. Nie
będzie dyskusją zadanie nawet ciekawego pytania na które albo odpowiemy sami, albo nikt na
nie nie odpowie, a my traktując je retorycznie przejdziemy dalej, albo zabraknie czasu i
przestrzeni na wymianę myśli. Przestrzenią nazywamy tu odpowiedni klimat, który musi
towarzyszyć dyskusji. Ważne jest, by uczestnicy czuli się bezpiecznie. Muszą wiedzieć, że nie
zostaną skrytykowani, wyszydzeni, wyśmiani. Możemy się ze sobą nie zgadzać, nasze
argumenty mogą drugiej strony nie przekonać, ale nie wpłynie to na atmosferę wzajemnego
szacunku, tolerancji i akceptacji dla możliwych tu bardzo różnych poglądów.
Pisząca komentarz ma oczywiście określone poglądy i pisząc akurat tę część komentarza musi
się kontrolować, by nie starać się narzucać wyłącznie swoich racji. Postara się więc
przedstawić tu możliwe dwa typy argumentów.
(1) Tradycyjne, patriarchalne podejście zakłada, że kobieta jest zdolna do
zamążpójścia w momencie osiągnięcia dojrzałości płciowej. Widząc podstawową rolę kobiety
jako rodzicielki, opiekunki i gospodyni domowej uznaje za właściwe przyznanie prawa do
zamążpójścia kobiety, która zaszła w ciążę po ukończeniu lat 16. Ciąża jest bowiem niemal
wyłącznym powodem sądowego przyzwolenia na wcześniejsze zamążpójście.
W tym samym nurcie utrzymywało się przyzwolenie na ożenek mężczyzny dopiero po
ukończeniu 21 roku życia. Widząc rolę mężczyzny jako żywiciela i głowy rodziny uważano, że
mężczyzna powinien wchodzić w związki małżeńskie dopiero po osiągnięciu odpowiedniej
14
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
dojrzałości psychicznej, i zdobyciu zawodu, który pozwalałby mu na finansowe utrzymanie
rodziny. Nie bez znaczenia było i to, że mężczyzna miał być już również po odbyciu
zasadniczej służby wojskowej. Poborowy obciążony rodziną to dodatkowe obciążenie
finansowe dla wojska, a tego starano się unikać.
Rozwiązanie to uległo zmianie w ustawie z 24.o7.1998 (Dz.U. Nr 117, poz.757)
przyznając prawo do zamążpójścia mężczyźnie i kobiecie wraz z uzyskaniem lat 18. Stało się
tak pod wpływem przepisów Konstytucji wymagających równego traktowania przez prawo
kobiet i mężczyzn.
Zmianie tej nadal brak konsekwencji w sytuacji gdy dochodzi do woli wcześniejszego
zamążpójścia. Tu ustawodawca nie przewiduje możliwości sądowego wyrażenia zgody na
ożenek dla mężczyzny, który nie ukończył lat 18 nawet wówczas gdy jego partnerka może być
z nim w ciąży.
(2) Podejście wychodzące z dążenia do realizacji praworządnego państwa prawa i
urzeczywistniania zasad równej pozycji społecznej kobiet i mężczyzn zakłada równe prawo
kobiet i mężczyzn do realizacji siebie i swoich ambicji życiowych.
Postulując partnerskie stosunki w małżeńskie jako te, które najlepiej gwarantują
stałość związku i wysoką jakość wspólnego pożycia dostrzegają potrzebę zapewnienia
zarówno mężczyźnie jak i kobiecie możliwości uczestniczenia zarówno w życiu rodzinnym, jak
i w życiu zawodowym. Zakłada się tu swobodę w podejmowaniu decyzji. Zarówno kobieta, jak
i mężczyzna mogą zostać w domu zająć się jego prowadzeniem, gdy drugie z partnerów
przede wszystkim zajmuje się dostarczeniem środków utrzymaniem rodziny. Oboje mogą
dzielić obowiązki domowe i zawodowe. Oboje rozumieją potrzebę wspólnego wychowania
potomstwa.
W tej opcji nie jest zrozumiałe nierówne traktowanie mężczyzn i kobiet, gdy idzie o
wiek zamążpójścia. Opcja ta bez trudu przyjmuje, iż różnica w wieku partnerów nie zawsze
oznacza, że starszy jest mężczyzna. Starsza może być kobieta. Związek 20 letniej kobiety w
ciąży i 17 letniego mężczyzny nie powinien napotykać na trudności uznania przez państwo,
jeśli taka jest wola partnerów, tylko dlatego, że mężczyzna nie ukończył lat 18, skoro podobny
związek byłby uznany gdyby dotyczył starszego mężczyzny i młodszej kobiety.
Ta wyraźna nierówność jest przeżytkiem. Obecnie młoda kobieta może być już dobrze
wykształconą, dobrze zarabiającą osobą, zdolną do odpowiedzialnego decydowania o sobie.
Od stu lat, kiedy kobiety dobiły się do prawa studiowania w szkołach i na wyższych
uczelniach uzyskują dyplomy wcześniej niż mężczyźni i uzyskują znacznie lepsze wyniki niż ich
koledzy.
Jeśli więc ustawodawcy chodziło o dobro dziecka, to jest ono równie ważne w
przypadku mamusi, która nie ukończyła lat osiemnastu, jak i tatusia, który wieku tego nie
osiągnął.
Jeśli ustawodawcy chodzi o zdolność psychiczną i materialną młodych ludzi do
zakładania związków rodzinnych, to problemy mogą tu wystąpić takie same bez względu na to
czy mamy do czynienia z młodszą kobietą czy młodszym mężczyzną. Jeśli uznawalibyśmy
niezdolność mężczyzn przed rokiem 18 do rozsądnych decyzji, to należałoby wszystkich
mężczyzn do tego wieku uznać za ubezwłasnowolnionych, a tak się nie dzieje. W takim razie i
tu brak jest rozsądnych argumentów za różnym uregulowaniem prawnym sytuacji kobiet i
mężczyzn.
Jeśli byśmy brali pod uwagę jedynie zdolności rozrodcze, to i tu zarówno mężczyźni
jak i większość kobiet po ukończeniu lat 16 znajduje się w sytuacji identycznej.
Nie ma więc tu dobrych argumentów, poza tymi, które starają się utrwalać tradycję
spychającą kobietę do podrzędnej i podporządkowanej roli w związku, a na mężczyznę
15
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
spychają, również nie uwzględniając jego woli całą odpowiedzialność za finansowanie
związku.
Ad. 4 Sposoby zawarcia małżeństwa. (Czas I wersja 15 min, II wersja 45 min – jest to
wówczas odrębna lekcja.)
(CO) Poznajemy tutaj nowe przepisy regulujące małżeństwo cywilne i konkordatowe.
(PO CO) Dzięki tej aktywności uczestnicy będą znali i rozumieli różnice między
małżeństwem konkordatowym i zawartym w urzędzie stanu cywilnego. Obecnie istnieje
kilka sposobów zawarcia ważnego związku małżeńskiego warto je poznać. Szczególnie dla
młodych ludzi ważne jest, by poznali skutki małżeństw konkordatowych.
Jeśli Prowadzący zdecyduje się na drugą (II) wersję będzie to też dobre ćwiczenie
samodzielności uczestników i poznawania różnych form zawierania ślubów w różnych
związkach wyznaniowych. Powinno to zainteresować uczestników i jednocześnie rozszerzyć
ich wiedzę na temat różnych związków wyznaniowych istniejących w Polsce.
(JAK) I wersja: Mini ażurowa piła - analiza przepisów.
II wersja. Rozmowa i analiza przepisów oraz prezentacja zebranych przez studentów
materiałów.
W I wersji poznajemy przepisy art. 1§1,2 art7 art. 8 krio. W II wersji poznajemy dodatkowo
różne obrządki i treści przysięgi małżeńskiej składanej przed urzędnikiem stanu cywilnego
lub przed duchownymi różnych wyznań.
Ażurowa Piła zwana jigsaw albo puzzlem
Metoda ażurowej piły polega na tym, że uczestnicy uczą się nawzajem od siebie.
Najpierw dzielimy całość na grupy. Każdej z grup przydzielamy część materiału do
zapoznania się z nim. Następnie tworzymy grupy ekspertów. Każdy uczestnik grupy
pierwotnej przechodzi do nowej grupy gdzie dzieli się swoją wiedzą i otrzymują wiedzę
pozostałych uczestników. W ostatniej części powraca do pierwotnej grupy gdzie wszyscy
raz jeszcze uzgadniają stan wiedzy, uzupełniając i korygując uzyskaną wiedzę.
Metoda ta pozwala podzielić się sporą porcją materiału w stosunkowo krótkim czasie i
przy zaangażowaniu wszystkich uczestników. Wymaga sporego wysiłku organizacyjnego
zanim do niej przystąpimy. Musimy dokładnie wiedzieć ilu mamy uczestników, jak ich
podzielić, przygotować zawczasu materiał etc. Wymaga też sporo czasu.
Metodę tę można tak zobrazować:
1
2
3
4
16
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Mini ażurowa piła pozwala na prostszy podział grupy. Dzielimy grupę na dwie równe
części. (Jeśli ilość osób w klasie jest nieparzysta w jednej grupie dwie osoby pracują razem.).
• Prosimy o odliczenie. Otrzymujemy na przykład dwa razy po 12 osób. Pierwszą
dwunastkę dzielimy na dwie części po 6 osób i każdej szóstce dajemy jeden i ten sam
zestaw materiału do wspólnego poznania i przedyskutowania.
• Następnie to samo robimy z drugą dwunastką, przydzielając jej drugi zestaw materiału.
Każda grupa zapoznaje się i omawia przydzielony materiał.
• Po upływie 6 minut tworzymy grupy ekspertów w ten sposób, że jedynki siadają w
ławkach razem, dalej dwójki, trójki, czwórki itd., aż do dwunastu. Tu, w grupie jeden na
jednego, uczestnicy wymieniają się przez kolejne 6 minut uzyskaną wiedzą.
• Ostatnie 3 minuty zostaje na podsumowanie całości wspólnie z prowadzącym.
Mini ażurowa piła – analiza przepisów.
Prowadzący pyta uczestników, jakie są formy zawierania małżeństw?
Możliwe odpowiedzi uczestników:
Przed Urzędnikiem stanu cywilnego,
W Kościele.
Gratulujemy uczniom obeznania i proponujemy bardziej szczegółowe przyjrzenie się
procedurze.
Wyjaśniamy uczniom polecenie. Prosimy, aby zapoznali się i zanalizowali przepisy
regulujące zawarcie małżeństwa, a następnie podzielili się ze swoimi kolegami i koleżankami
wiedzą, którą sami przed chwilą zdobyli.
Informujemy, że I zestaw dotyczy przesłanek, czyli warunków zawarcia małżeństwa przed
urzędnikiem stanu cywilnego, II zestaw przesłanek zawarcia związku małżeńskiego w
kościele.
Informujemy uczestników jaki mają czas na przydzielone im zadanie i jak został on
podzielony.
Dzielimy klasę i czas tak jak to zostało opisane w instrukcji do mini ażurowej piły.
Zestaw I
Art. 1.§1 krio. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni
złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w
związek małżeński.
Art. 7.§1 krio. Jeżeli małżeństwo jest zawierane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego,
oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone publicznie w
obecności dwóch pełnoletnich świadków.
§ 2. Kierownik urzędu stanu cywilnego zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają
zawrzeć ze sobą małżeństwo, a gdy oboje odpowiedzą na to pytanie twierdząco, wzywa ich
do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie
nazwisk małżonków i ich dzieci.
§ 3. Każda z osób zawierających małżeństwo składa oświadczenie o wstąpieniu w związek
małżeński, powtarzając za kierownikiem urzędu stanu cywilnego treść oświadczenia lub
odczytując je na głos. Osoba nie mogąca mówić składa oświadczenie o wstąpieniu w związek
małżeński podpisując akt małżeństwa.
§ 4. Po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez obie strony kierownik
urzędu stanu cywilnego ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń obu stron małżeństwo
17
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
zostało zawarte.
Zestaw II
Art.1 § 2 krio. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający
związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku
wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia
małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie
sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa
się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.
Art.8.§ 1 krio. Duchowny, przed którym zawierany jest związek małżeński podlegający
prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie może przyjąć
oświadczeń przewidzianych w art. 1 § 2 - bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia
stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, sporządzonego przez
kierownika urzędu stanu cywilnego.
§ 2. Niezwłocznie po złożeniu oświadczeń, o których mowa w § 1, duchowny sporządza
zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy
zawarciu związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego
związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują duchowny, małżonkowie i dwaj
pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.
§ 3. Zaświadczenie, o którym mowa w § 2, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez
kierownika urzędu stanu cywilnego na podstawie art. 41 § 1 duchowny przekazuje do urzędu
stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od zawarcia małżeństwa; nadanie jako przesyłki
poleconej w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu
cywilnego. Jeżeli zachowanie tego terminu nie jest możliwe z powodu siły wyższej, bieg
terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody.
II wersja.
Prowadzący, który zdecyduje się na rozszerzenie tej części zajęć prosi uczestników na
zakończenie o to, by przed następnym spotkaniem udali się do różnych związków
wyznaniowych i w każdym poprosili o treść przyrzeczenia składanego przy zawieraniu
małżeństwa. Mogą również dowiedzieć się o to, kto udziela ślubu, czy może udzielać go
kobieta, jakie zwyczaje towarzyszą zawarciu małżeństwa, jaka muzyka najczęściej
towarzyszy tej uroczystości etc. Dodatkowe pytania mogą wypływać z zainteresowań samych
uczestników. Ważne, by ktoś poszedł również do najbliższego urzędu stanu cywilnego.
Wśród obrządków dobrze byłoby gdyby znalazły się obok rzymskokatolickiego i
protestanckiego także i te, które obowiązują w cerkwi i synagodze. Warto również
uwzględnić obrządki Wyznawców Świadków Jehowy. Uczestnicy mogą też ustalić gdzie
zapisana jest (w jakich przepisach) treść przysięgi. Czy małżonkowie mogą sami ułożyć treść
przysięgi małżeńskiej? Etc.
Ważne, by pamiętać, że zadanie to, to także trening tolerancji, także tolerancji
religijnej.
Uczestnicy zazwyczaj bardzo lubią te zajęcia, także dlatego, że sami je tworzą.
Warto, by uczestnicy pracowali dwójkami. Będzie im raźniej i dodatkowo jest to dobry
trening dzielenia się pracą i obowiązkami.
Jeśli Prowadzący zdecyduje się na ten wariant musi się liczyć, że kolejne zajęcia w całości
będą poświęcone przedstawieniu materiałów zdobytych przez uczestników.
18
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Ad.5. Nazwisko małżonków.
(CO) Ta aktywność służy poznaniu przepisów regulujących kwestie nazwiska
nowożeńców.
(PO CO) Po zakończeniu tej aktywności uczestnicy będą wiedzieli jak żeniąc się lub
wychodząc za mąż zachować swoje lub przybrać nazwisko żony/męża.
(JAK) Metodą kazusów. Czas – 10 min.
Komentarz: Na wstępie zapoznajemy uczestników z treścią art.25 krio. Można go wypisać na
planszy. Można przynieść kodeks rodzinny i opiekuńczy, można wreszcie odbić ten artykuł w
kilku egzemplarzach, tak, by uczestnicy mieli swobodny dostęp do treści tego przepisu.
Stan Prawny :
Art. 25. Krio.
§ 1. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje
jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może
być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez
kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności
wyłączających zawarcie małżeństwa.
§ 2. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem
jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko
albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w
wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów.
§ 3. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje
swoje dotychczasowe nazwisko.
Kazusy
1. Pani Janka chciałaby, aby jej przyszły mąż Wincenty nosił jej nazwisko. On mówi, że nie
miałby nic przeciwko temu, ale prawo na to nie pozwala.
Czy Wincenty ma rację? Patrz art.25§2 krio.
Komentarz Wincenty myli się i to bardzo. Zarówno dawniej od 1965 roku, jak i teraz zarówno
mąż mógł przyjąć nazwisko żony, jak i dołączyć do swojego nazwisko żony.
2. Jan Kowalski i Maria Wiśniewska do swoich nazwisk chcą dołączyć nazwisko partnera.
Czy mogą po ślubie nazywać się Jan Kowalski-Wiśniewski i Maria Wiśniewska-Kowalska?
Patrz art. 25§2 krio.
Komentarz: Jak najbardziej, na podstawie art.25§2 krio.
3. Zuzanna chciałaby zachować po ślubie swoje nazwisko, ale narzeczony radzi, by dała
spokój, bo to będzie kłopotliwe ponieważ urzędnicy przyzwyczaili się, że żona przyjmuje
nazwisko męża. Czy narzeczony ma rację? Patrz art. 25§3 krio.
Komentarz. Narzeczony oczywiście się myli. Tak było dawniej, że kobieta zachowując swoje
nazwisko musiała składać specjalne oświadczenie, w przeciwnym razie automatycznie
19
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
uznawano, że kobieta przyjmuje nazwisko męża. Zmiana tego przepisu, która wprowadzona
została w ustawie z 24.07.1998 (Dz.U.Nr 117, poz.757) i która weszła w życie 15.11.1998
sprawia, że w braku złożenia oświadczenia przyjmuje się, że każdy z małżonków zachowuje
swoje nazwisko.
4. Jana i Olek nie mogli się zdecydować w chwili składania papierów do ślubu co zrobią ze
swoimi nazwiskami. Gdy tuż przed ślubem podjęli decyzję, że każdy zachowa własne
nazwisko obawiali się, że już jest za późno i teraz decydować już za nich będzie urząd. Czy
mają podstawy, by się niepokoić? Patrz Art. 25§1 i art. 25§3 krio.
Komentarz. Nie, nie mają podstaw. Po pierwsze, mogą to zrobić, zgodnie z art. 25§1 krio
także bezpośrednio po zawarciu małżeństwa. Jeśli zaś nie złożą oświadczenia w sprawie
nazwisk, automatycznie przyjmie się, że każdy zachowuje nazwisko własne – patrz art.25§3
krio
Małżeństwo cywilne
Ślub konkordatowy
Zawierany przed urzędnikiem U.S.C.
Zawierany przed duchownym.
Wcześniej należy uzyskać stosowne
zaświadczenie z U.S.C. o braku okoliczności
wyłączających możliwość zawarcia
małżeństwa
Po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w
związek małżeński, duchowny sporządza
zaświadczeni, które ma obowiązek, wciągu
pięciu dni przekazać do U.S.C.
Małżeństwo zawarte w U.S.C., przed urzędnikiem państwowym jak i w kościele przed
księdzem, w sposób określony w małżeństwie mają taki sam status w prawie cywilnym.
Ad.6. Różnica między rozwodem i separacją
(CO) Zapoznanie uczestników z nową instytucją separacji. Wskazanie na jej skutki.
(PO CO). Po to, by rozumieć różnice między separacją i rozwodem. Zawarty tu materiał
nie pomieści się na jednej lekcji. Trzeba być jednak przygotowanym na pytania o rozwód i
nową instytucje prawa cywilnego – separację.
(JAK) Mini wykład – 6 min,
Rozwód
-
możliwy przy zupełnym i trwałym
rozkładzie pożycia
-
rozwiedziony małżonek ponownie może
wstąpić w związek małżeński
Separacja
-
możliwa przy zupełnym rozkładzie pożycia
-
małżonek nie może wstąpić ponownie w związek
małżeński.
20
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Po za tym separacja ma takie same skutki jak rozwód:
- między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa,
- separowani małżonkowie nie mają prawa do ustawowego dziedziczenia po sobie,
- sąd decyduje o tym, komu przysługuje opieka nad małoletnimi dziećmi.
Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa (art. 61.4§2 krio).
Jeżeli wymagają tego względy słuszności, ( o czym decyduje sąd), małżonkowie pozostający
w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy nawet przez cały czas trwania separacji
(art.61.4§3, §4 krio)
Separowany małżonek nie ma prawa powrotu do pierwotnie noszonego nazwiska art.61.4§5
krio)
Komentarz
Instytucja SEPARACJI I PRAWNE SKUTKI SEPARACJI
Istniały dwa projekty nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Parlamentarny (Druk Nr 591) z
9 września 1998 r., oraz rządowy (druk nr 708) z dnia 12 listopada 1998 r. Oba proponowały zmiany
idące w kierunku przyjęcia instytucji separacji w prawie rodzinnym i cywilnym. W obu przypadkach
ostatecznie przyjęte rozwiązanie różni się znacznie od propozycji zgłoszonych
Separacja została uchwalona ustawą z dnia 21.05. 1999 r. (Dz.U. Nr 52, poz. 532), która weszła w
życie z dniem 16 grudnia 1999 roku.
Uregulowania jej dotyczące znajdują się przede wszystkim w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym
(krio), kodeksie postępowania cywilnego (kpc) i kodeksie cywilnym (kc)
Kiedy można wnosić o separację?
O separację można wnosić i sąd może orzec separację, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny,
(ale nie jak w przypadku rozwodu – trwały) rozkład pożycia. (art. 61.1 krio)
Kto może żądać, aby sąd orzekł separację?
Każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację. (art. 61.1§1 krio)
Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych dzieci małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na
podstawie zgodnego żądania małżonków (art. 61.1§3 krio).
Kiedy separacja jest niedopuszczalna?
Nawet, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia orzeczenie separacji jest
niedopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci
małżonków albo jeżeli z innych względów (za każdym razem zależnych od sytuacji małżonków i
oceny sądu) orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art.61.1§2
krio).
Co się dzieje, gdy jeden małżonek chce rozwodu, a drugi separacji?
Wybór między separacją, a rozwodem, gdy jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi
orzeczenia rozwodu – o tym czy dojdzie do rozwodu czy do separacji – decyduje sąd.
Gdy sąd uzna, że żądanie rozwodu jest uzasadnione – orzeknie rozwód. Gdy jednak dojdzie do
wniosku, że bardziej uzasadnione jest żądanie separacji, a żądanie rozwodu nieuzasadnione – orzeknie
separację (art. 61.2 krio).
21
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Który sąd jest właściwy dla orzekania o separacji ( i zniesienie separacji)?
W sprawach o separację na zgodny wniosek małżonków, a także w sprawach o zniesienie separacji
właściwe rzeczowo ( a więc powołane do rozstrzygania w sprawach o separację) są sądy okręgowe.
Sprawy te toczą się w postępowaniu nieprocesowym. Oznacza to, że w sprawach tych składa się nie
pozew (jak w sprawach rozstrzyganych w trybie procesowym), lecz wniosek (art. 506 kpc). Wniosek o
wszczęcie postępowania powinien czynić zadość przepisom o pozwie, z tą zmianą, że zamiast
pozwanego należy wymienić zainteresowanego w sprawie (art. 511 kpc).
Niestawiennictwo uczestników nie tamuje rozpoznania sprawy (art.513 kpc). W sprawach o separację
strona może skutecznie cofnąć wniosek o orzeczenie separacji po rozpoczęciu posiedzenia. (art.567.2
kpc w zw. z art. 512 kpc) W sprawach tych orzeka jeden sędzia bez udziału ławników (art. 509 kpc).
W sprawach tych miejscowo właściwym (a więc odnoszącym się do sądu w danej miejscowości gdzie
należy złożyć wniosek) jest ten sąd, w którego okręgu małżonkowie mają wspólne zamieszkanie, a w
braku takiej podstawy – sąd miejsca ich wspólnego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnego
miejsca zamieszkania ani pobytu, wniosek należy zgłosić w sądzie właściwym dla jednego z
małżonków, zaczynając od sądu miejsca zamieszkania wnioskodawcy (art567.1 kpc).
W sprawach o separację, gdy jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi rozwodu lub
gdy wyłącznie jeden z małżonków żąda separacji właściwe rzeczowo są sądy okręgowe. Sprawy te
rozpoznawane są w trybie postępowania odrębnego dotyczących spraw małżeńskich (art.425 kpc). Do
sądu wnosi się wówczas pozew. (Właściwość miejscowa sądu – jw.)
Czy posiedzenia w tych sprawach są jawne?
Posiedzenia te odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba, że obie strony żądają publicznego
rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności (art.427 kpc).
Jak przebiega sprawa, gdy tylko jeden z małżonków domaga się separacji, lub gdy drugi
domaga się rozwodu?
Przed wyznaczeniem terminu pierwszej rozprawy przewodniczący wzywa strony do osobistego
stawienia się do sądu na posiedzenie pojednawcze. Sędzia wyznaczony do przeprowadzenia
posiedzenia nakłania strony do pojednania, mając w szczególności na uwadze dobro dzieci i społeczne
znaczenie trwałości małżeństwa (art. 436 kpc).
Jeżeli stawiennictwo jednej ze stron napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody (np. od dawna
przebywa ona za granicą i działa przez swojego pełnomocnika), na wniosek strony sąd może
zaniechać przeprowadzenia postępowania pojednawczego.(art. 438 kpc)
Jeżeli posiedzenia pojednawczego nie wyznaczono lub do pojednania nie doszło, przewodniczący
wyznacza rozprawę (art.438 kpc).
Czy można w czasie trwania procesu o rozwód lub o separację wszcząć odrębną sprawę o
rozwód lub o separację?
Nie. W czasie trwania procesu o rozwód lub o separację nie może być wszczęta odrębna sprawa o
rozwód albo o separację.
Strona pozwana w sprawie o rozwód może jednak również żądać rozwodu, albo separacji. Strona
pozwana w sprawie o separacje może również żądać separacji albo rozwodu (art. 439 §2,3 kpc).
22
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Czy sąd musi przesłuchiwać małżonków w sprawach o separację?
Tak. W każdej sprawie o separację sąd obligatoryjnie zarządza przeprowadzenie dowodu z
przesłuchania stron, (czyli musi przesłuchać małżonków) (art. 432 kpc).
Postanowienie o separacji ( podobnie jak i o zniesieniu separacji) sąd wydaje po przeprowadzeniu
rozprawy (art. 567.3 kpc, 567.4 kpc).
Czy przesłuchiwane muszą/ mogą być także dzieci ?
Zasadniczo strony mogą zgłosić jako świadków także swoje dzieci, z istotnym jednak zastrzeżeniem.
Istnieje generalny zakaz przesłuchiwania w charakterze świadków w postępowaniu cywilnym,
małoletnich, którzy nie ukończyli lat 13, i zstępnych stron (dzieci), którzy nie ukończyli lat 17. Nie
mogą być oni przesłuchiwani w charakterze świadków, (art. 430 kpc)
Czy orzekając separacje sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu
pożycia?
Tak, podobnie jak przy rozwodzie, sąd orzekając o separacji orzeka także, czy i który z małżonków
ponosi winę rozkładu pożycia.
Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. (art.61.3§1 krio)
Również orzekając separację na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd nie orzeka o winie
rozkładu pożycia (art. 61.3§2krio)
Czy orzekając separację, sąd rozstrzyga także o władzy rodzicielskiej, alimentach i mieszkaniu?
Tak, orzekając separacje, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej, o wysokości, w jakiej każdy z
małżonków zobowiązany jest łożyć na utrzymanie wspólnych dzieci, a także o alimentach względem
współmałżonka, a także o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.
Gdy jeden z małżonków swym rażącym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkanie, sąd może
nakazać jego eksmisje na żądanie drugiego małżonka.
Na zgodny wniosek stron, sąd może również orzec o podziale wspólnego mieszkania albo o
przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego
opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego
przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.(art.61.2§1 krio)
Jakie są skutki separacji?
Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązania małżeństwa przez rozwód w zakresie stosunków
majątkowych.
Oznacza to, iż
Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej (art.54§1
krio)
Separacja wyłącza uprawnienia spadkowe – przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie
stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji (art.935.1 kc). Małżonek jest
wyłączony od dziedziczenia również wtedy, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie separacji z jego
winy, a żądanie to było uzasadnione (art. 940 kc).
23
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Poza tym (co różni separację od rozwodu)
Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa (art. 61.4§2 krio).
Jeżeli wymagają tego względy słuszności, ( o czym decyduje sąd), małżonkowie pozostający w
separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy nawet przez cały czas trwania separacji (art.61.4§3, §4
krio)
Separowany małżonek nie ma prawa powrotu do pierwotnie noszonego nazwiska art.61.4§5 krio)
W pozostałych sytuacjach separowany małżonek jest w sytuacji analogicznej do małżonka
rozwiedzionego.
Czy do zniesienia separacji wystarcza wola zniesienia separacji tylko jednego z małżonków?
Nie, sąd orzeka o zniesieniu separacji wyłącznie na zgodne żądanie małżonków. (art. 61.6 §1 krio)
Czy z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki?
Tak, z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Przy czym znosząc separacje sąd obowiązany jest
rozstrzygnąć o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi obojga małżonków.
Na zgodny wniosek stron sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.
(art.61.6§2,§3 krio).
Zadajemy uczniom pytania:
1. Czy pojęcie rodziny obejmuje coś więcej niż małżeństwo?
2. Czy narzeczony może po ślubie nosić nazwisko narzeczonej?
3. Czy skutki cywilnoprawne ślubu cywilnego i konkordatowego są te same?
4. Czy separowany małżonek nie dziedziczy po współmałżonku?
Komentarz Jeśli wszystkie odpowiedzi są pozytywne, możemy uznać, że cele lekcje zostały
osiągnięte.
Sprawdzenie 2:
Proponujemy napisanie uczestnikom umowy partnerskiej. Poniżej zamieszczamy możliwy
Wzór (za Centrum Praw Kobiet)
Umowa zawarcia wolnego związku
zawarta w dniu .................. w ...........
pomiędzy:
1. Wioletą Kubiak, zam. w .............................................,
legitymującą się dowodem osobistym seria .... numer ..................
zwaną dalej konkubiną
a
2. Piotrem Nowakiem, zam. w .........................................,
Legitymującym się dowodem osobistym seria .... numer ..................,
zwanym dalej konkubentem.
Konkubenci, jako strony umowy, działając w oparciu o art. 3531 kodeksu cywilnego, mając
na względzie dobro własne, jak i wspólnych dzieci, postanawiają co następuje:
24
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
par. 1
Strony niniejszej umowy zgodnie oświadczają, iż zawierają wspólnotę, polegającą na
wspólnym prowadzeniu gospodarstwa domowego, zaspokajaniu potrzeb utworzonej
rodziny, dbaniu o prawidłowy rozwój wspólnych dzieci, niesieniu sobie pomocy,
utrzymywaniu pożycia fizycznego, a także do dokonywania innych czynności i usług,
których celem jest zapewnienie trwałości i finansowej stabilizacji powstałej wspólnoty.
par. 2
1. Celem realizacji postanowień, o których mowa w par. 1, Konkubent wnosi do wspólnoty
spółdzielcze mieszkanie własnościowe o powierzchni ........, położone w Łodzi przy ul.
Wici 2 m. 5, natomiast Konkubina wnosi do związku samochód osobowy marki........ nr
silnika ............. oraz w terminie do ............... zobowiązuje się zakupić lodówkę i pralkę oraz
podstawowy sprzęt gospodarstwa domowego.
2. Szczegółowy spis sprzętu gospodarstwa domowego zawiera załącznik do niniejszej
umowy, stanowiący integralną z nią całość.
3. Konkubent oświadcza, że mieszkanie powyżej wskazane stanowi jego własność, nie jest
zadłużone oraz nie toczy się w stosunku do niego żadne postępowanie komornicze.
par. 3
1. Strony postanawiają przeznaczać na cele związane ze wspólnotą uzyskiwane dochody w
wysokości nie niższej niż 2 tys. zł. (słownie: dwa tysiące złotych) miesięcznie każda.
2. Pozostała część dochodów pozostaje do wyłącznej dyspozycji każdej ze stron.
3. W przypadku, gdy z przyczyn niezależnych od strony, nie jest ona w stanie sprostać
postanowieniu ust. 1, przez okres nie dłuższy niż 1 rok, druga ze stron nie może domagać
się z tego tytułu żadnej rekompensaty finansowej. Po upływie tego terminu, kwestie
ewentualnych rozliczeń mogą zostać uregulowane odrębną umową.
par. 4
1. Wszystkie nabywane przedmioty mające służyć zaspokajaniu potrzeb założonej
wspólnoty stanowić będą współwłasność w częściach ułamkowych stron.
2. Udziały w przedmiotach stanowiących współwłasność są równe, chyba że strony co
innego postanowią w formie pisemnej.
par. 5
Nabywanie i zbywanie nieruchomości oraz rzeczy ruchomych o wartości przekraczającej 5
tys. zł. (słownie: pięć tysięcy złotych) wymaga zgody obojga konkubentów wyrażonej w
formie pisemnej.
par. 6
1. W razie urodzenia wspólnego dziecka stron nosić będzie ono nazwisko konkubenta oraz
zostanie przez niego niezwłocznie uznane.
2. Strony dbać będą o jego rozwój i wychowanie wspólnie, z tym że konkubina może do
czasu ukończenia przez nie 3 (słownie: trzech) lat nie pracować zarobkowo. W takim
wypadku na konkubencie ciążyć będzie obowiązek zaspokajania potrzeb wspólnoty.
3. W przypadku, o którym mowa w ust. 2, nie będzie mieć zastosowania zasada wyrażona
w par. 3 ust. 1 i 3.
4. W razie sporów co do metod wychowawczych względem wspólnych dzieci, strony mogą
zwrócić się do sądu o rozstrzygniecie.
25
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
zwrócić się do sądu o rozstrzygniecie.
par. 7
1. W razie potrzeby zaciągnięcia pożyczek od osób trzecich na cele związane z
utrzymaniem wspólnoty oboje konkubenci zobowiązują się do ich solidarnej spłaty.
2. Konkubenci nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania finansowe zaciągnięte na
potrzeby osobiste jednego z nich.
par. 8
Strony zobowiązują się do umieszczenia w dokumentach osobistych adnotacji w
przedmiocie wyrażenia zgody na udzielanie informacji o stanie zdrowia każdego z nich na
wypadek zaistnienia zdarzeń losowych, tj. pobyt w szpitalu.
par. 9
1. W razie ustania wspólnoty strony dążyć będą do polubownego uregulowania stosunków
majątkowych.
2. W razie braku porozumienia dzielić będą wspólny majątek na zasadach właściwych dla
likwidacji współwłasności w częściach ułamkowych.
3. W przypadku konieczności podziału nabytej w ramach wspólnoty nieruchomości
konkubenci zobowiązani są do jej sprzedaży i podziału w częściach równych uzyskanych
pieniędzy.
par. 10
1. Jeżeli strony do czasu ustania wspólnoty w dalszym ciągu zamieszkują mieszkanie,
którym mowa w par. 1 ust. 1, konkubinie przysługuje prawo do dalszego zajmowania
mieszkania przez okres nie dłuższy niż 12 (słownie: dwanaście) miesięcy od czasu
pisemnego powiadomienia jej o konieczności opuszczenia lokalu.
2. Jeżeli konkubenci posiadają wspólne dziecko, prawo zamieszkiwania w mieszkaniu
przysługuje do czasu ukończenia przez dziecko 15 (słownie: piętnastu) lat, chyba, że
konkubent zamierzałby założyć nową rodzinę, a konkubina posiadała niezbędne środki na
kupno innego lokalu mieszkalnego.
par. 11
1. Każdej ze stron przysługuje prawo rozwiązania niniejszej umowy z zachowaniem 4 –
miesięcznego (słownie: czteromiesięcznego) okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie
powinno mieć formę pisemną oraz zawierać propozycje dotyczące uregulowania kwestii
majątkowych.
2. Nielicujące z godnością człowieka postępowanie lub stwierdzona ponad wszelką
wątpliwość zdrada stanowią okoliczności zezwalające na natychmiastowe rozwiązanie
niniejszej umowy.
par. 12
Wszelkie zmiany niniejszej umowy, pod rygorem nieważności wymagają formy pisemnej.
par. 13
Umowa ma moc obowiązującą od daty jej podpisania.
26
Prawo na co dzień - Scenariusz 2 Konkubinat-małżeństwo-rozwód-separacja.
Zajęcia Kliniczne z Prawa Na Co dzień realizowane w ramach programu nauczania na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Koalicji „Powrót do Wolności.
Zajęcia 2 Prawo Na Co dzień – grupa więzienna - semestr zimowy 2005/2006 11 października 2005
Umowa ma moc obowiązującą od daty jej podpisania.
par. 14
Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze
stron.
Wioleta Kubiak Piotr Nowak
1.
2.
3.
4.
5.
6.
M.Płatek, Ł. Bojarski (1999) Z Prawem na Ty. Zakamycze. Kraków
Ćwiek, Witold (2002) Konkubinat. C.H. Beck. Kraków
Kodeks rodzinny i opiekuńczy – stan na 1 marca 2005. , Konstytucja RP.
Posoborowe Dokumenty Kościoła Katolickiego o Małżeństwie i Rodzinie.(1999) T,1,2,. Wydawnictwo M.
Kraków
Rich, A.(2000) Zrodzone z Kobiety. Macierzyństwo jako doświadczenie i instytucja. Sic. Warszawa.
Cytowane materiały Centrum Praw Kobiet i ÓŚKi
Legenda:
Kazus i polecenia – na zielono
Artykuły i przepisy innego typu – na niebiesko
Zadania – czarnym, zwykłym
Komentarz dla prowadzących – italikiem, ogólne kwestie w komentarzu – prosty, czarny.
Podstawowe zasady metodologiczne – purpurowy w ramkach
27