Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego w diagnostyce

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego w diagnostyce

diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics
2010 • Volume 46 • Number 2 • 135-140
Praca poglądowa • Review article
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego
w diagnostyce chorób układu krwiotwórczego
– techniczne aspekty prawidłowo wykonanego zabiegu.
Wskazania i przeciwwskazania do wykonania procedury
zabiegowej
Bone marrow aspiration in the diagnosis of diseases of the hematopoietic system - technical aspects of a surgical. Indications
and contraindications for surgical bone marrow biopsy.
Grzegorz Lewandowski
Pracownia Badania Szpiku, Wojewódzka Poradnia Hematologiczna, Łódź
Streszczenie
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego (BAC) jest jednym z podstawowych badań przeprowadzanych u każdego pacjenta poradni hematologicznej lub oddziału/kliniki hematologii. BAC jest przeprowadzana także w innych oddziałach
szpitalnych u pacjentów wymagających diagnostyki chorób układu krwiotwórczego. Wykonanie BAC nie należy do zabiegów
skomplikowanych, ale wymaga od wykonującego go określonego doświadczenia. Zabieg wykonywany jest według ściśle
określonych wskazań i przeciwwskazań w znieczuleniu miejscowym. BAC jest częścią procedury diagnostycznej, do której
należy ocena cytomorfologiczna preparatów mikroskopowych szpiku kostnego.
Summary
Bone marrow biopsy aspirate (BAC) is one of the basic examinations made at every patient of clinic and department of hematology. BAC is made also in another hospital department at patients which need diagnostic of hematology disease. To make
BAC is not complicated or difficult but it requires some experience. Surgical bone marrow biopsy is made according to qualified indication and contraindication with anaesthetization. BAC is part of the diagnostic’s procedure of hematology disease to
belong estimation cytomorfology specimens.
Słowa kluczowe:biopsja aspiracyjna szpiku kostnego, wskazania i przeciwwskazania do przeprowadzenia zabiegu
Key words:bone marrow biopsy, indication and contraindication for surgical bone marrow biopsy
Wstęp
Podstawowym badaniem przeprowadzanym w celu diagnostyki chorób układu krwiotwórczego jest biopsja aspiracyjna
cienkoigłowa szpiku kostnego. Współczesna laboratoryjna
diagnostyka hematologiczna dysponuje przyrządami pomiarowymi, które pogłębiają naszą zdolność do identyfikacji
złożonych zjawisk chorobowych. Obok precyzyjnie działających urządzeń detekcyjnych w dalszym ciągu pełna zalet
pozostaje klasyczna diagnostyka cytomorfologiczna szpiku
kostnego. Opiera się na manualnie wykonanych prepara-
tach mikroskopowych szpiku. Klasyczne badanie cytomorfologiczne poprzedzone uzyskaniem materiału badawczego
przez BAC szpiku kostnego jest badaniem podstawowym i
wykonywanym w pierwszej kolejności, także wielokrotnie pozwala rozstrzygnąć kliniczne wątpliwości [6]. BAC jest wykonywana zarówno u dzieci jak i w grupie dorosłych pacjentów
[7,29], procedura zabiegowa przeprowadzana jest u pacjentów z chorobami nowotworowymi nie tylko układu krwiotwórczego, ale także w innych chorobach nowotworowych i nienowotworowych [8,9,11, 19, 21, 24]. Obraz szpiku kostnego
135
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego w diagnostyce chorób układu krwiotwórczego ...
opisany w mielogramie może skłonić lekarza do pogłębienia
diagnostyki o badanie cytogenetyczne czy badanie immunofenotypowe. Służyć ku temu mogą zarówno krew obwodowa
jak i szpik kostny ponownej biopsji aspiracyjnej. BAC szpiku
kostnego wraz z mielogramem jest badaniem służącym do
wstępnej diagnostyki i oceny zaawansowania klinicznego
chorób układu krwiotwórczego, prognozowania przebiegu
choroby, oceny progresji i regresji choroby (3,17,18). BAC
szpiku kostnego jest badaniem wystarczającym w diagnostyce niedokrwistości czy ostrych białaczek, natomiast trepanobiopsja szpiku kostnego jest badaniem niezbędnym w
przypadku biopsji suchej (dry tap) lub krwistej (blond tap)
[14,22,23,27,30].
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego –
techniczne aspekty procedury zabiegowej
Diagnostyka chorób układu krwiotwórczego jest złożonym
procesem, na który składają się badanie podmiotowe, badanie przedmiotowe i badania dodatkowe. Do badań dodatkowych wykonywanych u każdego pacjenta zaliczyć można
badania ujęte w tabeli I. BAC szpiku kostnego jest badaniem
dodatkowym, ale podstawowym w diagnostyce chorób układu
krwiotwórczego [10]. Podjęcie decyzji przez lekarza o potrzebie diagnostyki szpiku kostnego i przeprowadzenie zabiegu
jest konsekwencją nieprawidłowości stwierdzanych w morfologii krwi obwodowej. Bywa i tak, że decyzja o przeprowadzeniu zabiegu zostaje odłożona w czasie na skutek braku
wyrażonej zgody przez pacjenta na wykonanie zabiegu, ale
częściej zdarza się, że lekarz z pacjentem przyjmują postawę
wyczekującą. Wówczas cykliczna ocena parametrów morfologii i jednocześnie biochemicznych krwi obwodowej pozwala na odłożenie w czasie zabiegu. Decyzja lekarza wymaga
z jego strony doświadczenia, natomiast ze strony pacjenta
oczekuje się pełnej współpracy i zrozumienia dla tak przyjętej
koncepcji. W związku z tym decyzję o przeprowadzeniu BAC
podejmuje się w oparciu o ocenę parametrów morfologicznych i biochemicznych krwi obwodowej oraz według ściśle
określonych wskazań i przeciwwskazań do zabiegu, które zostały ujęte odpowiednio w tabeli II i tabeli III [1,2,4,5].
Zabieg BAC szpiku kostnego
BAC szpiku kostnego jest zabiegiem zaliczanym do drobnych zabiegów chirurgicznych, bezpiecznych z zastosowaniem znieczulenia miejscowego. BAC szpiku kostnego
przeprowadzamy na terenie poradni hematologicznych,
kliniki lub oddziałów hematologicznych oraz na terenie każ-
dego innego oddziału, w którym przebywa pacjent wymagający podjęcia diagnostyki nieprawidłowości w morfologii
krwi obwodowej [25,26]. Zabieg zostaje przeprowadzany w
gabinecie zabiegowym. Procedurę aspiracji szpiku kostnego
wykonujemy poprzez nakłucie:
–– rękojeści mostka poniżej wcięcia obojczykowego
mostka,
–– trzonu mostka najwyżej do wysokości III przestrzeni
międzyżebrowej,
–– kolca biodrowego tylnego górnego,
–– kolca biodrowego przedniego górnego,
–– talerza kości biodrowej okolicy poniżej lub powyżej
przedniego górnego lub tylnego górnego kolca biodrowego,
–– wyrostków kolczystych trzeciego lub czwartego kręgu
lędźwiowego,
–– trzonu kości piszczelowej poniżej guzowatości piszczeli u dzieci do 2-3 roku życia [7].
Podczas zabiegu nakłucia kości mostka pacjent pozostaje
w pozycji ułożeniowej na grzbiecie, w trakcie BAC szpiku
kostnego z talerza kości biodrowej lub kolca tylnego górnego pacjent pozostaje w pozycji ułożeniowej na lewym lub
prawym boku lub w pozycji na wznak. Aspiracja szpiku kostnego z kolca biodrowego górnego przedniego odbywa się w
pozycji ułożeniowej na grzbiecie. W przypadku nakłucia kręgów lędźwiowych biopsję należy wykonać tylko wtedy, kiedy
wyrostki są dobrze wyczuwalne, w przeciwnym wypadku należy zrezygnować z tej lokalizacji [10]. We wszystkich opisanych pozycjach ułożeniowych igłę biopsyjną wprowadzamy
prostopadle do płaszczyzny kości. W tabeli IV wymieniono
niezbędny sprzęt służący do wykonania zabiegu BAC szpiku
kostnego.
Zabieg BAC szpiku kostnego przeprowadzany jest w trzech
etapach:
–– pierwszy etap obejmuje przygotowanie do zabiegu
BAC,
–– drugi etap stanowi przeprowadzenie zabiegu BAC,
–– trzeci etap obejmuje zakończenie zabiegu.
Etap pierwszy - przygotowania do zabiegu BAC obejmuje:
–– krótki wywiad z pacjentem, którego celem jest: upewnienie się o konieczności przeprowadzenia zabiegu
czyli weryfikacja deklaracji pacjenta z treścią skierowania wystawionego przez lekarza, zebranie informacji
o przeprowadzonej radioterapii okolic ciała przyszłego miejsca wkłucia igły biopsyjnej, wzrokowa ocena
Tabela I.
Wybrane badania dodatkowe wykonywane u pacjenta w procesie diagnostyki chorób układu krwiotwórczego
Badanie ogólne krwi
Badanie liczby retykulocytów
Badanie syderocytów
Badanie oporności osmotycznej erytrocytów
Test GLT - badanie hemolizy erytrocytów w zakwaszonym glicerolu
Stężenie witaminy B12 i kwasu foliowego we krwi
Stężenie żelaza w surowicy krwi
136
Stężenie ferrytyny w surowicy krwi
Krzywa żelazowa
Stężenie bilirubiny w surowicy krwi
Odczyn opadania krwinek czerwonych
Stężenie białka całkowitego
Proteinogram
Badanie immunofiksacji
G. Lewandowski
Tabela II.
Wskazania do zabiegu BAC szpiku kostnego.
Niedokrwistość z nieboru żelaza
Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego
Niedokrwistość tarczowatokrwinkowa
Niedokrwistość chorób przewlekłych
Niedokrwistość hemolityczna o etiologii wewnątrzkrwninkowej
- sferocytoza wrodzona
- enzymopatie hemolityczne
- nocna napadowa hemoglobinuria
Niedokrwistość hemolityczna o etiologii zewnątrzkrwinkowej
- niedokrwistość immunohemolityczna
- niedokrwistość mikroangiopatyczna
Zaburzenia ilościowe krwinek białych
- neutrofilia
- eozynofilia
- bazofilia
- limfocytoza i limfopenia
- monocytoza
- neutropenia
Zespoły mielodysplastyczne
Białaczki ostre szpikowe
Białaczki ostre limfoblastyczne
Chłoniaki ziarnicze
Chłoniaki nieziarnicze złośliwe
Gammapatie monoklonalne
- szpiczak plazmocytowy
- szpiczak plazmocytowy odosobniony kości
- szpiczak plazmocytowy odosobniony poza układem
kostnym
- białaczka plazmocytowi
- Makroglobulinemia Waldenstroma
- choroby łańcucha ciężkiego
Gammapatia monoklonalna o nieustalonym znaczeniu
- łagodna gammapatia monoklonalna
- gammapatia monoklonalna w nowotworach innych poza
szpiczakiem plazmocytowym
Gammapatia monoklonalna towarzysząca chorobom tkanki łącznej
Choroby związane z odkładaniem się immunoglobulin monoklonalnych
- skrobiawica
Gammapatie poliklonalne
Nowotwory mieloproliferacyjne
Małopłytkowość
Nadpłytkowość
Toksyczne uszkodzenie szpiku
Podejrzenie obecności przerzutu w strefie szpiku kostnego
Tabela III.
Przeciwwskazania do zabiegu BAC szpiku kostnego.
Brak zgody pacjenta na przeprowadzenie zabiegu
Brak współpracy z pacjentem podczas wykonywania zabiegu –
wskazane znieczulenie ogólne
Zmiany chorobowe skóry i przydatków okolicy wkłucia igły biopsyjnej
- choroby zakaźne bakteryjne i wirusowe
- dermatozy i inne grzybice
- zapalenie mieszków włosowych
miejsc wkłucia igły biopsyjnej pod względem chorób
skóry i tkanki podskórnej,
–– palpacyjna ocena miejsc wkłucia igły biopsyjnej pod
względem ilości tkanki podskórnej pozwala przewidzieć powodzenie zabiegu i rodzaj zastosowanych
igieł biopsyjnych,
–– dezynfekcję skóry okolicy wkłucia,
–– przytwierdzenie jałowej serwety na okolicę uprzednio
przygotowaną środkiem dezynfekcyjnym,
–– przygotowanie probówek do badań dodatkowych,
gdzie materiałem diagnostycznym jest szpik kostny.
Etap drugi stanowi przeprowadzenie zabiegu BAC w następującej kolejności:
–– podanie znieczulenia miejscowo dookostnowo oraz
wytworzenie bąbla śródskórnego,
–– wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej szpiku
kostnego przez etap ufiksowania igły poniżej okostnej pokrywającej kość, przejście igłą ruchem półobrotowym przez pierwszą blaszkę kości do jamy
Zmiany chorobowe skóry i tkanki podskórnej
- odleżyny
- ropnie
- czyraki
- podbiegnięcia krwawe
Radioterapia okolicy wkłucia igły biopsyjnej – podjęcie decyzji o
zmianie okolicy wkłucia
szpikowej, następnie wyjęcia rylca/mandrynu igły
biopsyjnej, podłączenia strzykawki 20 ml do złącza
typu luer, dokonanie próby aspiracji i wycofania igły
z jamy szpikowej. W tej części procedury zabiegowej
dopuszcza się wykonanie zmiany położenia igły w
jej długiej osi. W wielu przypadkach bowiem dzieje
się tak, że igła biopsyjna przechodzi przez pierwszą
blaszkę kości zbitej i przez jamę szpikową dotykając
śródkostnej drugiej blaszki kostnej. Kiedy igła dotyka i opiera się na śródkostnej aspiracja szpiku jest
niemożliwa. Dopiero wycofanie igły a więc zmiana
położenia igły w jej długiej osi pozwala na aspirację
materiału. Przejście igłą przez pierwszą blaszkę kości
z reguły jest wyczuwalne pod postacią zmniejszonego oporu stawianego przez tkankę kostną. Nieudana próba aspiracji szpiku kostnego może wynikać ze
zbyt płytkiego wprowadzenia igły nie osiągając jamy
szpikowej i tym samym wyciągnięcia rylca na wysokości pierwszej blaszki kostnej.
137
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego w diagnostyce chorób układu krwiotwórczego ...
Tabela IV.
Niezbędny sprzęt do wykonania zabiegu BAC szpiku kostnego
Strzykawki 5, 10 i 20 ml
Igły do strzykawek 21Gx1 ½ - Nr2 0,8mm x 40mm
Igły biopsyjne do biopsji szpiku kostnego 50 mm i 70mm 16G
Kompresy włókninowe jałowe 5cmx5cm
Lignocaina 2% Lidocaini hydrochloridum 20 mg/ml – roztwór do
wstrzykiwań
Płyn do dezynfekcji
Serweta jałowa z otworem w środku
BoodLancet sterylny pojedynczy
Etap trzeci – końcowy stanowi:
–– napełnienie probówek pobranym materiałem do celów dalszej diagnostyki. Szpik kostny przenosimy do
probówki z EDTA KE/2.7 ml i do probówki z Li-heparin
LH/2.7 celem przeprowadzenia odpowiednio badania
immunofenotypowego i badań cytogenetycznych,
–– założenie jałowego opatrunku w miejscu wkłucia i pomoc pacjentowi przy zejściu z kozetki oraz nakłucie
opuszki palca i następnie wykonanie preparatów mikroskopowych krwi obwodowej na szkiełku podstawowym.
Opisane etapy zabiegu BAC będą modyfikowane ze względu na możliwość wykonania u pacjenta w jednym czasie
dwóch zabiegów: BAC szpiku kostnego i przezskórnej trepanobiopsji szpiku kostnego. Często w procesie diagnostyki
porównuje się obrazy cytomorfologiczne i histopatologiczne
na podstawie wykonanej biopsji i trepanobiopsji szpiku kostnego [16,20]. W trakcie BAC szpiku kostnego aspirujemy
zwykle około 0,2-0,5 ml szpiku kostnego lub więcej (nawet
do 2 ml) jeżeli szpik ma być wysłany do badań dodatkowych
(na przykład ocena choroby resztkowej). Aspiracja szpiku
kostnego, której towarzyszą dolegliwości bólowe świadczy o
tym, że igła znajduje się w jamie szpikowej. Należy dążyć do
jak najmniej bólowo przebiegającego zabiegu. Każdy pacjent
po wykonanym zabiegu BAC szpiku kostnego opuszcza ga-
Rycina 1.
Igły do biopsji aspiracyjnej szpiku kostnego
138
Igły do pobierania i wstrzykiwania do pojemników wielodawkowych
Mini-Spike
- z filtrem powietrza 0,45 mikormetra
- z filtrem powietrza 0,2 mikrometra
- z mikrokońcówką
- z filtrem płynu 5 mikrometrów
- z zintegrowanym zaworem
Płytki Petriego niejałowe, średnica 90 mm
binet zabiegowy, wcześniej jest pytany o samopoczucie co
jest niezwykle ważne ze względu na bardzo różnorodną
zdolność do tolerowania stresu i bólu mogącego pojawić się
w czasie zabiegu. Należy o tym bezwzględnie pamiętać.
Rycina 2.
BAC szpiku kostnego – faza aspiracji szpiku kostnego
Rycina 3.
BAC szpiku kostnego – wyaspirowany szpik kostny na
płytkach Petriego
G. Lewandowski
Wskazania i przeciwwskazania do wykonania zabiegu
biopsji szpiku kostnego
Wskazania i przeciwwskazania do wykonania biopsji aspiracyjnej szpiku kostnego stanowią ważny składowy element
całości postępowania wobec pacjent, u którego rozważamy
wykonanie zabiegu. Wskazania obejmują diagnostykę szeregu chorób układu krwiotwórczego, diagnostykę odchyleń w
parametrach krwi obwodowej w przebiegu chorób innych niż
układu krwiotwórczego, wreszcie BAC szpiku kostnego znajdzie uzasadnienie u pacjenta z chorobą nowotworową inną
niż układu krwiotwórczego. Nie znajdziemy zatem oddziału szpitalnego, w którym nie przeprowadzono tego zabiegu
[1,2,4,5,11,19,21]. Wskazania do BAC szpiku zostały ujęte w
tabeli II [12,13,15,28]. Przeciwwskazania do wykonania zabiegu obejmują ściśle określone sytuacje, do których należy
na przykład brak zgody pacjenta na przeprowadzenie procedury zabiegowej. Obecnie medycyna uznaje pełną podmiotowość pacjenta i autonomię w podejmowaniu przezeń
decyzji o dalszych krokach diagnostycznych i leczniczych.
Pacjent podejmuje decyzję o diagnostyce choroby i leczeniu
świadomie w oparciu o przekazywanie informacji przez lekarza. Istnieje grupa pacjentów, która poddaje się procedurom
diagnostycznym i leczniczym, jednocześnie stale spotykam
się z grupa pacjentów, która wymaga czasu na podjęcie
kluczowych decyzji diagnostycznych jak i leczniczych. Przeciwwskazaniem do wykonania zabiegu będzie brak współpracy z pacjentem. Zabieg jest odraczany w czasie. Kiedy
zwykle zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym,
to u każdego pacjenta wrażliwego i z niskim progiem bólowym proponuje się płytką analgezję w warunkach bloku
operacyjnego. Opisana sytuacja również dotyczy pacjentów
z upośledzeniem umysłowym, u których diagnostyka szpiku kostnego jest niezbędna. Kolejnym przeciwwskazaniem
będzie aktywna choroba skóry i jej przydatków oraz tkanki
podskórnej. Tak dzieje się w przypadku zapalenia mieszków
włosowych, obecności ropni i czyraków, owrzodzeń lub odleżyn. Należy podjąć decyzję o zmianie miejsca wkłucia igły
na obszar wolny od toczącego się procesu chorobowego.
Przeciwwskazania do wykonania BAC szpiku kostnego zostały ujęte w tabeli III.
Piśmiennictwo
1. Akpek G, Lee S.M, David R. Gagnon D.R. i wsp. Bone marrow
aspiration, biopsy, and culture in the evaluation of HIV-infected
patients for invasive mycobacteria and histoplasma infections.
American Journal of Hematology, Volume 67, 100-106, 2001
2. Bain B.J, Bone marrow biopsy morbidity and mortality. British
Journal of Haematology, Volume 121, 949-951, 2003
3. Bartl R, Frisch B, Burkhardt R. i wsp, Bone marrow histology in
myeloma: its importance in diagnosis, prognosis, classification
and staging. British Journal of Haematology, Volume 51, 361375, 1982
4. Benner M.F, Willemze R, Bone marrow examination has limited value in the staging of patients with an anaplastic large cell
lymphoma first presenting in the skin. Retrospective analysis of
107 patients. British Journal of Dermatology, Volume 159, 11481151, 2008
5. Broghamer W.L, Keeling M.M, The bone marrow biopsy, oste-
oscan, and peripheral blood in non-hematopoietic cancer. Cancer, Volume 40, 8368-840, 1977
6. Buyssens N, Bourgeois N.H. Chronic myelocytic leukemia versus idiopathic myelofibrosis. A diagnostic problem in bone marrow biopsies. Cancer, Volume 40, 1548-1561, 1977
7. Cozzutto C, Bernardi B, Comelli A. i wsp, Bone marrow biopsy
in children: A study of 111 patients. Medical and Pediatric Oncology, Volume 6, 57-64, 1979
8. Crisp J, Random Bone Marrow Biopsy in the Staging of Carcinoma of the Prostate. British Journal of Urology, Volume 48,
265-267, 1976
9. Doll D.C, Ringenberg Q.S, Anderson S.P. i wsp, Bone marrow
biopsy in the initial staging of Hodgkin’s disease. Medical and
Pediatric Oncology, Volume 17, 1-5, 1989
10. Dmoszyńska A, Robak T, Podstawy hematologii, Wydawnictwo
CZELEJ, Lublin, 2003
11. Garrett T.J, Gee T.S, Lieberman P.H. i wsp. The role of bone
marrow aspiration and biopsy in detecting marrow involvement
by nonhematologic malignancies. Cancer, Volume 38, 24012403, 1976
12. Gómez-Almaguer D, Ruiz-Argüelles G.J, B. López-MartÍnez B.
i wsp. Role of bone marrow examination in staging Hodgkin’s
disease: experience in México. Clinical & Laboratory Haematology, Volume 24, 221-223, 2002
13. Hirsch F, Hansen H.H, Dombernowsky P. i wsp. Bone-marrow
examination in the staging of small-cell anaplastic carcinoma of
the lung with special reference to subtyping: An evaluation of 203
consecutive patients. Cancer, Volume 39, 2563-2567, 1997
14. Humphries J.E. Dry tap bone marrow aspiration: Clinical significance. American Journal of Hematology, Volume 35, 247-250,
1990
15. James L.P, Stass S.A, Schumacher H.R. Value of imprint preparations of bone marrow biopsies in hematologic diagnosis. Cancer, Volume 46, 173-177,1980
16. Lawrence J.B, Eleff M. i wsp. Bone marrow examination in small
cell carcinoma of the lung. Comparison of trephine biopsy with
aspiration. Cancer,Volume 53, 2188-2190
17. Levitan N, Byrne R.E, Richard H. i wsp. The value of the bone
scan and bone marrow biopsy in staging small cell lung cancer.
Cancer, Volume 56, 652-654, 1985
18. Mahoney D.H, Schreuders L.C, Gresik M.V. i wsp. Role of staging bone marrow examination in children with Hodgkin disease.
Medical and Pediatric Oncology, Volume 30, 175-177, 1998
19. Markovic S.N, Phyliky R.L, Li C.Y. Pancytopenia due to bone
marrow necrosis in acute myelogenous leukemia: Role of reactive CD8 cells. American Journal of Hematology, Volume 59,
74-78, 1998
20. Ostrowski K. Histologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 1995
21. Papac R.J, Bone marrow metastases. A review, Cancer, Volume
74, 2403-2413, 1994
22. Pasquale D, Chikkappa G. Bone marrow biopsy imprints (touch
preparations) for assessment of iron stores. American Journal
of Hematology, Volume 48, 201-202, 1995
23. Reid M.M. Dry tap marrow aspiration. American Journal of Hematology, Volume 37, 218, 1991
24. Ridell B, Landys K. Incidence and histopathology of metastases
of mammary carcinoma in biopsies from the posterior iliac crest.
Cancer, Volume 44, 1782-1788, 1979
25. Riley R.S, Hogan T.F, Pavot D.R i wsp. A pathologist’s perspective on bone marrow aspiration and biopsy: I. performing a bone
marrow examination. Journal of Clinical Laboratory Analysis,
Volume 18, 70-90, 2004
26. Riley R.S, Williams D, Ross M. i wsp. Bone marrow aspirate
and biopsy: a pathologist’s perspective. II. interpretation of the
bone marrow aspirate and biopsy. Journal of Clinical Laboratory
Analysis, Volume 23, 259-307, 2009
139
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego w diagnostyce chorób układu krwiotwórczego ...
27. Robak T. Hematologia dla studentów i lekarzy, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, 2008
28. Singh G, Krause J.R, Breitfeld V. Bone marrow examination
for metastatic tumor. Aspirate and biopsy. Cancer, Volume 40,
2317-2321, 1997
29. 29.Sola M.C, Rimsza L.M, Christensen R.D. A bone marrow
biopsy technique suitable for use in neonates. British Journal of
Haematology, Volume 107, 458-460, 1999
30. Xubo G, Xingguo L, Xianguo W. i wsp. The role of peripheral
blood, bone marrow aspirate and especially bone marrow trephine biopsy in distinguishing atypical chronic myeloid leukemia
from chronic granulocytic leukemia and chronic myelomonocytic
leukemia. European Journal of Haematology, Volume 83, 292301, 2009
140
Adres Autora:
Wojewódzka Poradnia Hematologiczna,
Pracownia Badania Szpiku
Łódź 91-513
ul. Ciołkowskiego 2
tel. 608550577
e-mail: [email protected]
(Praca wpłynęła do Redakcji: 2010.04.23)
(Praca przekazana do opublikowania: 2010.07.08)