Raport Avivy polski suplement Trzy filary emerytury

Trzy filary emerytury
Jak wypełnić lukę emerytalną w Polsce i Europie
Wrzesień 2010
Aviva w Polsce
Aviva w Polsce jest ważną częścią szóstej co do wielkości grupy
ubezpieczeniowej świata. Grupa Aviva działa w 29 krajach Europy,
Ameryki Północnej i Azji i obsługuje 53 miliony klientów. Na swoim
macierzystym rynku brytyjskim szczyci się tradycją ponad 300 lat
nieprzerwanej działalności.
W Polsce Aviva jest obecna od 1992 roku – do 2009 roku jako
Commercial Union. Obsługuje 3,5 miliona klientów, którym oferuje
ubezpieczenia na życie i majątkowe, fundusz emerytalny oraz
produkty inwestycyjne.
Od 1999 roku, kiedy rozpoczęła się reforma emerytalna, Aviva jest
liderem rynku – zarządza największym funduszem emerytalnym pod
względem aktywów (blisko 50 mld zł na koniec lipca 2010 roku).
Fundusz Aviva wybrało blisko 2,9 mln klientów spośród 15 mln
wszystkich uczestników drugiego filaru.
Aviva ma też istotny udział w rynku trzeciego filaru, czyli
dobrowolnych, dodatkowych oszczędności emerytalnych.
Od kilkunastu lat klienci gromadzą środki na ten cel
w ubezpieczeniowych funduszach kapitałowych. Aviva oferuje
też fundusze inwestycyjne, indywidualne konta emerytalne
(IKE) i zarządza pracowniczymi programami emerytalnymi
(PPE). Aviva szacuje na ok. 10 mld zł łączną wartość aktywów
zgromadzonych przez klientów w ramach trzeciego filaru
z przeznaczeniem na finansowanie dodatkowej emerytury
kapitałowej w przyszłości.
2 Trzy filary emerytury
Wprowadzenie
Zasada społecznej odpowiedzialności biznesu, którą kieruje się Aviva, zobowiązuje do konstruktywnego
udziału w debacie o przyszłości systemów emerytalnych w Polsce i Europie. Zależy nam na tym,
aby ta debata oparta była na rzetelnych danych i kształtowała postawy społeczne pozwalające na
rozwiązywanie problemów.
Przedstawiamy wyniki badań, przeprowadzonych we współpracy z firmą doradczą Deloitte, których
celem było pokazanie, ile oszczędności emerytalnych powinni gromadzić Europejczycy (w tym Polacy),
aby utrzymać satysfakcjonujący poziom życia po zakończeniu aktywności zawodowej.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że przed największym wyzwaniem stoją społeczeństwa rozwiniętych
krajów Europy Zachodniej – Wielkiej Brytanii, Niemiec, Irlandii, Hiszpanii i Francji. W ich przypadku „luka emerytalna”, którą wypełnić
trzeba dodatkowymi oszczędnościami, jest największa. Na przykład Brytyjczyk, przechodzący na emeryturę w latach 2011-2051 powinien
gromadzić rocznie 12 tys. euro, czyli blisko 50 tys. zł, jeśli chce otrzymywać emeryturę na poziomie 70 proc. ostatniej pensji.
Informacja, że pracujący Polak potrzebuje gromadzić co roku „tylko” 3 400 euro, czyli 13 600 zł, jest umiarkowanie pocieszająca, bo
wynika w dużym stopniu z niższego poziomu dochodów w Polsce.
Nasz kraj jest w lepszej sytuacji od wielu innych państw europejskich, bo już w 1999 roku zdecydował się na długofalową reformę
emerytalną. Zmieniła ona zasady wyliczania świadczeń otrzymywanych z pierwszego filaru, którym zarządza ZUS. Umożliwiła także blisko
15 milionom Polaków zgromadzenie już ponad 200 mld zł aktywów w funduszach emerytalnych. Warto chronić dorobek tej reformy
i skupiać się na zwiększaniu efektywności działania funduszy emerytalnych.
Wyniki naszych badań pokazują, jak poważnym wyzwaniem jest natomiast rozwój trzeciego filaru. Niezbędne są nowe inicjatywy
edukacyjne, promocyjne i prawne, na przykład ulga w podatku dochodowym na oszczędzanie w trzecim filarze. Bardzo ważna jest też
rola mediów, które mogą wpływać na zwiększenie skłonności do oszczędzania.
Aviva już od początku lat 90. zachęca Polaków do gromadzenia i pomnażania oszczędności emerytalnych. Ogromną, wciąż niedocenianą
działalność edukacyjną wykonują doradcy ubezpieczeniowi. Już najwyższa pora, aby „praca u podstaw” instytucji finansowych zyskała
większe wsparcie władz, instytucji naukowych i edukacyjnych, a także mediów.
Wypełnienie luki emerytalnej dobrze zarządzanymi oszczędnościami jest w jak najlepiej pojętym interesie gospodarki, społeczeństwa
i państwa. System emerytalny oparty na trzech filarach może być stabilny i dać szansę na godziwy poziom dochodów przyszłych
emerytów.
Zachęcamy decydentów, ekspertów, dziennikarzy i wszystkich zainteresowanych tą problematyką do zapoznania się z wynikami badań
oraz do dyskusji nad wnioskami i rekomendacjami.
Maciej Jankowski
prezes grupy Aviva w Polsce
„System emerytalny oparty na trzech filarach
może być stabilny i dać szansę na godziwy poziom
dochodów przyszłych emerytów”.
aviva.co.uk
3
3
Najważniejsze ustalenia
... dla Unii Europejskiej
… dla Polki i Polaka
Z raportu Aviva przygotowanego we współpracy z Deloitte
wynika, że obywatele krajów Unii Europejskiej, którzy będą
przechodzić na emeryturę w latach 2011-2051, powinni co
roku dodatkowo odkładać 1,9 biliona euro (7,6 biliona zł), aby
mogli utrzymać satysfakcjonujący poziom życia po zakończeniu
aktywności zawodowej. To astronomiczna kwota, szacowana
na 19 proc. całego PKB krajów Unii Europejskiej w 2010 roku.
W ujęciu statystycznym osoba, która będzie przechodziła na
emeryturę w ciągu najbliższych lat, powinna co roku dodatkowo
oszczędzać 3 400 euro, czyli 13 600 zł.
Za satysfakcjonujący poziom dochodów na emeryturze przyjęto –
zgodnie z definicją OECD – 70 proc. wynagrodzenia pod koniec
kariery zawodowej. Taki poziom stopy zastąpienia (czyli relacji
pierwszej emerytury do ostatniej płacy) jest bardzo wysoki
z punktu widzenia możliwości systemów emerytalnych, ale zgodny
z oczekiwaniami społecznymi. Potwierdzają to wyniki siódmej fali
badania, prowadzonego przez grupę Aviva, dotyczącego opinii
społeczeństw na temat oszczędzania (Consumer Attitudes to
Saving). Większość ankietowanych deklaruje, że na podstawowe
utrzymanie będą potrzebowali emerytury równej co najmniej
połowie ostatniej pensji. Dopiero emeryturę na poziomie 75 proc.
otrzymywanego wcześniej wynagrodzenia uznają za wystarczającą
na w miarę wygodne życie.
… dla Polski
W Polsce tak zdefiniowana „luka emerytalna” wynosi rocznie
68,8 mld euro (275,2 mld zł). Jest to kwota większa od łącznych
aktywów funduszy emerytalnych po 11 latach ich działalności.
Potrzebna suma rocznych oszczędności jest też o 170 proc.
większa od aktywów zgromadzonych we wszystkich funduszach
inwestycyjnych w Polsce. W najbliższych 40 latach stoimy więc
jako społeczeństwo przed ogromnym wyzwaniem. Jest ono tym
większe, że na emeryturę w tym okresie przejdzie około
20 mln osób.
4 Trzy filary emerytury
Analiza efektywności nowego, zreformowanego systemu
emerytalnego w Polsce prowadzi do wniosku, że relacja emerytury
z pierwszego i drugiego filara łącznie do ostatniego wynagrodzenia
będzie mieścić się w przedziale między 29 a 60 proc. w zależności
od płci, czasu przejścia na emeryturę i wysokości zarobków.
Sprostanie społecznym oczekiwaniom co do wysokości przyszłych
emerytur nie będzie więc możliwe bez dynamicznego rozwoju
rynku dobrowolnych oszczędności emerytalnych, czyli trzeciego
filara.
Rekomendacje i wnioski
… dla Unii Europejskiej
•
Ustanowienie jednolitych europejskich standardów oceny
jakości produktów emerytalnych oferowanych przez
instytucje finansowe.
•
Ustanowienie dla poszczególnych państw członkowskich
celów, określających niezbędny poziom oszczędności
emerytalnych w odniesieniu do PKB, z uwzględnieniem
specyfiki systemu emerytalnego.
•
Docenienie państw realizujących ambitne reformy emerytalne
przy wyliczaniu poziomu długu publicznego – poprzez
wyłączenie z niego transferów do części kapitałowej
powszechnego systemu emerytalnego. Uznanie, że
gromadzenie realnych aktywów na pokrycie przyszłych
zobowiązań emerytalnych długofalowo poprawia –
a nie pogarsza – stan finansów publicznych tych państw.
Kierowanie się zasadą, że „dług ukryty” jest najbardziej
ryzykowny dla systemu finansowego, podatników
i inwestorów.
… dla Polski
•
•
Podejmowanie działań reformatorskich dotyczących
pierwszego filaru systemu emerytalnego (stopniowe
ujednolicanie systemów emerytalnych, motywowanie
obywateli do dłuższej aktywności zawodowej).
Kontynuowanie i udoskonalanie reformy emerytalnej, której
fundamentem jest powiązanie emerytur z kwotą wpłaconych
składek oraz funkcjonowanie kapitałowego filaru systemu
w postaci funduszy emerytalnych. Należy utrzymać poziom
składki, trafiającej do OFE, i przez odpowiednie zmiany
w prawie ułatwić funduszom pomnażanie aktywów klientów.
Niepodważalna powinna też być zasada, że środki zebrane
w OFE mogą być wykorzystane tylko na finansowanie
świadczeń emerytalnych.
•
Podjęcie działań edukacyjnych i promocyjnych, dotyczących
dobrowolnych oszczędności emerytalnych (trzeciego filaru),
nie ograniczając się do IKE i PPE.
•
Premiowanie oszczędzania średnio- i długoterminowego
poprzez zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych
(tzw. „podatku Belki”).
•
Wprowadzenie ulgi podatkowej w podatku dochodowym
od osób fizycznych dla osób gromadzących dobrowolne
oszczędności emerytalne.
… dla Polki i Polaka
•
Wcześnie rozpoczynać oszczędzanie i inwestowanie, najlepiej
już po rozpoczęciu pierwszej pracy.
•
Oszczędzać regularnie, najlepiej co miesiąc, nawet stosunkowo
niewielkie sumy (100-200 zł).
•
Wykorzystywać dostępne źródła wiedzy o inwestowaniu,
przede wszystkim internet, a także umiejętności doradców
ubezpieczeniowych i finansowych.
•
Dawać dzieciom możliwość gospodarowania pewną kwotą
pieniędzy, kształtując u nich nawyk oszczędzania.
Sprostanie społecznym oczekiwaniom co do
wysokości przyszłych emerytur nie będzie
możliwe bez dynamicznego rozwoju rynku
dobrowolnych oszczędności emerytalnych,
czyli trzeciego filara.
5
ZUS i OFE – zasadnicza różnica
ZUS (pierwszy filar) i OFE (drugi filar) wspólnie tworzą obowiązkowy
i powszechny system ubezpieczeń emerytalnych w Polsce. Te dwa
filary dopełniają się dzięki swojej różnorodności.
ZUS działa na zasadzie solidarności międzypokoleniowej – osoby
pracujące i opłacające składki dzisiaj finansują obecnie wypłacane
emerytury. Pokoleniu współcześnie aktywnemu zawodowo emerytury
będzie wypłacać następne pokolenie. ZUS nie gromadzi więc
ani nie inwestuje pieniędzy (poza niewielkim Funduszem
Rezerwy Demograficznej), lecz pośredniczy w przekazywaniu
pieniędzy między pracującymi a emerytami. Rozpowszechnione
w społeczeństwie przekonanie o „pieniądzach zgromadzonych
na koncie w ZUS” jest więc nieporozumieniem. Indywidualne
konta w ZUS to jedynie komputerowy zapis wpłacanych składek.
Reforma emerytalna wprowadziła zasadę, że przyszła emerytura
z ZUS będzie powiązana z sumą składek wpłaconych przez daną
osobę w okresie aktywności zawodowej. Wysokość emerytury
będzie wyliczana przy uwzględnieniu kwoty zwaloryzowanych
składek, zwaloryzowanego kapitału początkowego (dla tych,
którzy pracowali przed 1999 rokiem) oraz średniego dalszego
trwania życia mężczyzn i kobiet (odpowiednie tablice ogłasza
Główny Urząd Statystyczny). Taki jest stan prawny na dziś. Należy
jednak pamiętać, że wysokość przyszłych emerytur będzie zależeć
ostatecznie od stanu finansów publicznych i decyzji politycznych.
OFE natomiast gromadzą i inwestują realny kapitał, który podlega
dziedziczeniu w okresie członkostwa danej osoby w funduszu
emerytalnym. Kapitał ten jest ulokowany w obligacjach, akcjach
6 Trzy filary emerytury
i innych instrumentach finansowych. Inwestowanie zawsze wiążę
się z ryzykiem, ale kapitał jest chroniony przez prawo własności.
Czytajmy korespondencję z ZUS!
Raz w roku ZUS przesyła wszystkim ubezpieczonym w wieku od
35 lat, których obejmuje zreformowany system, Informację o
stanie konta. Pismo to zawiera kilka bardzo istotnych informacji.
Po pierwsze – wysokość składek zapisanych na indywidualnym
koncie w ZUS w minionym roku. Analiza tabelki pozwoli szybko
zorientować się, czy wszystkie wymagane składki zostały
opłacone.
Znacznie ważniejsza dla kształtowania świadomości społecznej
w zakresie emerytur jest jednak informacja o wysokości
hipotetycznej emerytury z pierwszego filaru (czyli ZUS).
W piśmie z ZUS znajdziemy dwie liczby. Pierwsza pokazuje,
na jaką emeryturę mogłaby liczyć dana osoba, gdyby w wieku
60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni) otrzymała emeryturę
na podstawie dotychczas wpłaconych składek. Druga liczba
pokazuje, ile wyniosłoby hipotetyczne świadczenie, gdyby do
końca aktywności zawodowej dana osoba opłacała składki
w założonej przez ZUS wysokości.
Chociaż te wyliczenia są dość skomplikowane, dają do myślenia.
Warto poświęcić chwilę czasu, by zrozumieć informację z ZUS
i wyciągnąć konstruktywne wnioski – czy szacowane przyszłe
świadczenie będzie rzeczywiście wystarczające do godnego życia
na emeryturze.
Trzeci filar – sztuka oszczędzania
na emeryturę
Wcześnie i systematycznie
W krajach Europy Zachodniej ludzie przechodzą na emeryturę
w coraz późniejszym wieku. Wynika to nie tylko z ustawowego
podnoszenia wieku emerytalnego. Decydują także względy
społeczne – dzięki pracy jesteśmy dłużej aktywni i sprawni. Ważne
są też względy finansowe – im dłużej oszczędzamy na emeryturę,
tym jest ona wyższa. Czas życia na emeryturze się wydłuża,
a rynek pracy staje się coraz bardziej elastyczny, ułatwiając pracę
w niepełnym wymiarze godzin lub własną działalność gospodarczą.
Tendencja do późniejszego przechodzenia na emeryturę pojawi się
również w Polsce. Najlepiej, aby praca w wieku emerytalnym była
dobrowolnym wyborem, a nie wymuszoną decyzją. Potrzebne
jest więc wcześniejsze zapewnienie sobie wyboru emerytury na
oczekiwanym poziomie. Właściwym krokiem jest systematyczne
gromadzenie oszczędności. Często nie wymaga to dużych
wyrzeczeń, a jedynie wczesnej decyzji i konsekwencji.
Osoba, która rozpoczyna oszczędzanie w trzecim filarze
w wieku 55 lat powinna odkładać 650 zł miesięcznie, by
osiągnąć ten sam efekt, co osoba, która odkłada 100 zł
miesięcznie od 40. roku życia.
Chcesz dostawać tysiąc – zgromadź
200 tysięcy
Wciąż niewielu Polaków ma świadomość, ile pieniędzy trzeba
zgromadzić, aby otrzymywać potem dodatkową emeryturę w
oczekiwanej wysokości. Wynika to głównie z długiej nieobecności
na rynku emerytur kapitałowych, które umożliwiają wypłatę
dożywotnich świadczeń ze zgromadzonego kapitału. Po 20
latach gospodarki wolnorynkowej takie usługi wciąż są mało znane
i rzadko wykorzystywane. Skutkiem tego są często nierealistyczne
oczekiwania. W krajach wysoko rozwiniętych, gdzie instytucje
finansowe oferują emerytury kapitałowe od dziesięcioleci, świadomość
społeczna jest o wiele wyższa. Instytucje reklamują emerytury
kapitałowe, podając, jakie świadczenie można otrzymać
z określonej kwoty kapitału początkowego.
Dokładna wysokość świadczenia zależy od płci, a także od
wybranego wariantu emerytury dożywotniej, przede wszystkim
od udzielonych dodatkowych gwarancji.
Dożywotnie emerytury kapitałowe –
rynek przyszłości
Aviva w Polsce oferuje gwarantowaną rentę kapitałową od
2000 roku. Klienci zawierający taką umowę wpłaca jednorazowo
kapitał początkowy. W zamian otrzymuje gwarancję regularnej,
dożywotniej wypłaty świadczeń dla siebie – lub też dla siebie
i współmałżonka. Istnieje też możliwość zawarcia umowy na
czas określony. Istotnym elementem jest okres gwarantowany,
wprowadzany w celu uniknięcia sytuacji, kiedy tylko niewielka
część wpłaconego kapitału zostanie wypłacona w postaci
świadczeń rentowych. Jeśli ubezpieczony umrze w czasie
trwania tego okresu, do jego zakończenia świadczenie będzie
otrzymywać osoba wskazana jako uposażony. Umowa zawiera
też możliwość wpłaty dodatkowych środków, powodujących
podwyższenie świadczenia. Klienci chwalą sobie mechanizm
corocznej indeksacji świadczeń, który ma na celu zachowanie
realnej wartości wypłat.
Najważniejszym atutem renty dożywotniej jest to, że klient
otrzymuje gwarancję otrzymywania świadczenia do końca życia,
mimo iż wpłacony przez niego kapitał początkowy wyczerpuje się
mniej więcej w momencie, w którym klient przekracza przeciętny
czas trwania życia dla swojej płci i grupy wiekowej.
Aviva w Polsce wypłaca obecnie renty kapitałowe kilkuset osobom.
W Polsce ten rynek jest jeszcze we wstępnej fazie rozwoju, jednak
ma dobre perspektywy w związku z rosnącą zamożnością
społeczeństwa i świadomością finansową. Niezależnie od tego,
potrzebne jest więcej działań edukacyjnych, gdyż w Polsce jest
już sporo osób zamożnych, które albo w ogóle nie wiedzą
o takiej możliwości jak renta kapitałowa, ale podchodzą do
tej usługi nieufnie.
W warunkach polskich należy przyjąć, że osoba przechodząca
na emeryturę dożywotnią w wieku 65 lat powinna zgromadzić
ok. 200 tys. zł kapitału w ramach trzeciego filaru, by co miesiąc
otrzymywać świadczenie w kwocie ok. 1. tys. zł.
7
Kontakt dla dziennikarzy:
Bohdan Białorucki, rzecznik prasowy
tel. (22) 557 43 41; 501 781 140
[email protected]
Grzegorz Mathea
tel. (22) 557 43 70
[email protected]
28472 07/2010 © Aviva plc