Natura 2000 - Jestem na pTak!

Natura 2000
Nie taka Natura 2000 straszna jak ją malują. Chyba każdy słyszał hasło Natura 2000. Tylko co to tak
właściwie znaczy? Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest to system obszarów objętych
ochroną przyrody.
Działa ona na terenie całej Unii Europejskiej. I nie chodzi tu tylko o ochronę rzadkich czy ginących
gatunków lub siedlisk przyrodniczych, ale także tych, które są charakterystyczne, często unikatowe
dla danego regionu (tzw. regiony biogeograficzne – zob. słowniczek na końcu tekstu). Podstawą
programu Natura 2000 są dwie unijne dyrektywy:
Dyrektywa Ptasia (w sprawie ochrony dzikich ptaków)
Dyrektywa Siedliskowa (w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory)
Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów. Są to obszary specjalnej ochrony ptaków
(OSO) i specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Obowiązek wybrania tych obszarów spoczywał na
każdym państwie należącym do Unii Europejskiej. W założeniu obszary Natury 2000 połączone
korytarzami ekologicznymi powinny tworzyć spójną sieć ekologiczną.
Dyrektywa Ptasia podaje listę gatunków ptaków rzadkich lub zagrożonych. W Polsce występuje 129
gatunków ptaków z tej listy. Dla nich wszystkich powinny powstać obszary specjalnej ochrony
ptaków (OSO) w celu ochrony tych gatunków oraz ich siedlisk.
Cietrzew – gatunek zagrożony w Europie (Fot. Marcin Nawrocki)
Założeniem Dyrektywy Siedliskowej natomiast jest ochrona zagrożonych, bądź niewielkich siedlisk
przyrodniczych, ale także tych, które są wzorcowym przykładem siedliska charakterystycznego dla
danego regionu. Wśród nich wyróżnia się priorytetowe rodzaje siedlisk, czyli takie, które są skrajnie
zagrożone. W związku z tym, że znacząca część ich naturalnego zasięgu występuje na terenie Unii
Europejskiej Wspólnota Europejska ponosi za nie odpowiedzialność. W Polsce spotyka się 14 siedlisk
priorytetowych.
Wydmy w Słowińskim Parku Narodowym –chronione zgodnie z Dyrektywą Siedliskową (Fot. Paweł O.
Sidło)
Drugim elementem podlegającym ochronie na mocy Dyrektywy Siedliskowej są gatunki roślin i
zwierząt (z wyjątkiem ptaków) i ich siedliska. Podobnie jak w przypadku ptaków opracowane zostały
listy typów siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt wymagające ochrony w formie
wyznaczenia obszarów Natura 2000.
W związku z dynamicznym rozwojem gospodarczym Europy przyroda całego kontynentu stała się
coraz bardziej zagrożona. Odpowiedzią na zaistniałą sytuację jest właśnie Europejska Sieć
Ekologiczna Natura 2000 jej celem jest ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone
wykorzystanie jej elementów i gospodarowanie nimi w sposób racjonalny, nie zagrażający przyrodzie.
Natura 2000 udowadnia, że ochrona przyrody nie jest hamulcem rozwoju, wręcz przeciwnie, stwarza
możliwości i otwiera nowe perspektywy.
Natura 2000 jest wielką szansą dla rozwoju regionalnego. Wyznaczenie obszaru „naturowego” to
ogromna, bezpłatna promocja regionu, okazja do rozwinięcia się różnych gałęzi turystyki. Natura
2000 jest gwarancją dobrego stanu środowiska przyrodniczego, co na pewno przyciągnie turystów
zainteresowanych ciekawą przyrodą, rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt. A jeśli są turyści jest
zapotrzebowanie na miejsca noclegowe, produkty rękodzielnicze, pamiątki. Rozwija się
agroturystyka, która jest szczególnie propagowaną formą turystyki na obszarach Natura 2000.
Tworzą się nowe miejsca pracy.
Na obszarze „naturowym” można zarabiać również w ramach programów rolnośrodowiskowych.
Jeden z pakietów rolnośrodowiskowych jest bezpośrednio związany z Naturą 2000: pakiet 5 Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000. Za
obecność gniazda na prywatnym terenie, jednego z gatunków ptaków wymienionych w
rozporządzeniu rolnośrodowiskowym, można otrzymać płatność nawet 1370zł/ha!
Interaktywna Mapa Polskich obszarów NATURA 2000.
Adres oficjalnej strony Natura 2000 w Polsce:
Akty prawne:
Międzynarodowe akty prawne dotyczące tworzenia i funkcjonowania sieci Natura 2000
●
●
Dyrektywa Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej
fauny i flory (92/43/EWG)
Dyrektywa Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (79/409/EWG).
Krajowe akty prawne dotyczące tworzenia i funkcjonowania sieci Natura:
●
●
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody(Dz.U. Nr 92, poz. 880 z późniejszymi
zmianami)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005r. w sprawie typów siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia
●
obszarów Natura 2000(Dz.U. Nr 94, poz. 795)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków Natura 2000
Oczekiwane jest jeszcze jedno ważne rozporządzenie Ministra Środowiska – takie, które określałoby
tryb i zakres sporządzania planu ochrony obszaru Natura 2000 oraz programu zadań ochronnych.
Dotychczasowe rozporządzenie w sprawie planu ochrony obszaru Natura 2000 (wydane w 2005 r.)
zostało uchylone, a nowe wciąż nie zostało wydane.
Źródło: http://natura2000.org.pl
Inwestycje na obszarach Natura 2000.
Wiele obszarów wytypowanych do sieci Natura 2000 nie było dotychczas objętych żadną formą
ochrony. W trakcie badań prowadzonych na tych terenach stwierdzono, że są one bardzo
wartościowe przyrodniczo. Wynika stąd, że racjonalnie prowadzona gospodarka (np. rolna, leśna, czy
rybacka) pozwala na zachowanie walorów przyrodniczych terenu. Można założyć, że ograniczenia
gospodarcze będą dotyczyć raczej nowych inwestycji i znaczącej intensyfikacji gospodarki. Tak jak w
przypadku wszelkich nowych projektów, np. budowy autostrady, lokalizacji nowych zakładów
przemysłowych itp., konieczne będzie przeprowadzenie ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ)
pod kątem wpływu inwestycji na przedmioty chronione na mocy Dyrektywy Siedliskowej. Ocenę taką
trzeba będzie przeprowadzać zarówno w odniesieniu do inwestycji zlokalizowanych w obszarze
Natura 2000, jak i bezpośrednim sąsiedztwie tego obszaru.
Ograniczenia w gospodarce będą wynikać ze specyfiki chronionych siedlisk. Niektóre siedliska, jeśli
stan ich zachowania jest właściwy, nie będą wymagały podejmowania żadnych działań ochronnych a
działalność ludzka będzie dla nich szkodliwa, tylko wówczas gdy prowadzona będzie zbyt
intensywnie. Do takich siedlisk zaliczamy np. torfowiska wysokie, jeziora oligotroficzne, siedliska
naskalne, czy nadbrzeżna. Ograniczenia w gospodarowaniu polegać będą na zakazie mechanicznego
niszczenia tych siedlisk oraz zmianie kluczowych warunków abiotycznych (nieożywionych), np.
wodnych, co mogłoby prowadzić do zniszczenia siedliska lub pogorszenia jego stanu.
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku takich siedliskach jak: wszelkie rodzaje łąk, murawy itp.
Ograniczenia gospodarcze w ich przypadku będą dotyczyć zarówno nadmiernej intensyfikacji
produkcji rolnej, polegającej na podsiewaniu plennych gatunków traw, nawożeniu mineralnym na
dużą skalę, jak i zaprzestania użytkowania, co bezpośrednio prowadzi do ich zarastania i w
konsekwencji utraty walorów przyrodniczych.
Wbrew pozorom ochrona siedlisk leśnych, mimo ich naturalnego charakteru, nie będzie polegać na
objęciu lasu ochrona rezerwatową i wyłączeniu go z gospodarki leśnej. Wynika tro z celu
sformułowanego przez Dyrektywę Siedliskową, tj. zachowaniu lasu w określonych parametrach:
strukturze wiekowej, odpowiednim składzie gatunkowym, zgodnych z opisem zamieszczonym w
podręczniku ochrony siedlisk. Celem ochrony nie jest natomiast zachowanie lasu o charakterze
pierwotnej puszczy, rządzącej się własnymi prawami. Możliwe więc będzie prowadzenie gospodarki
leśnej na tym obszarze, tyle że z uwzględnieniem tzw. ekologicznych wzorców zarządzania zgodnych
z Ustawą o lasach, która najwyższą rangę nadała środowiskotwórczym, pozaprodukcyjnym funkcjom
lasu.
Pewne wątpliwości może też budzić kwestia ograniczenia gospodarki łowieckiej i rybackiej
polegającej przecież na pozyskiwaniu zwierzyny. Trzeba jednak podkreślić, że niewiele gatunków
łownych znajduje się w kręgu zainteresowania dyrektyw.
Bardzo ważnym działem gospodarki prowadzonej na obszarach Natura 2000 jest turystyka.
Konieczne będzie szukanie kompromisu pomiędzy wzrastającymi wymaganiami turystów, a
ograniczeniami wynikającymi ze wskazań ochrony przyrody. Trzeba też pamiętać, że zachowanie
walorów przyrodniczych w gruncie rzeczy leży w interesie osób uprawiających turystykę. Podejście
takie jest już powszechnie uznawane i zaowocowało rozpropagowaniem tzw. turystyki przyjaznej dla
środowiska.
Natura 2000 w Europie.
Zobacz Barometr postępów wprowadzania obszarów Natura 2000 w Europie.
Słownik.
korytarz ekologiczny to ciąg dzikiej roślinności, zadarnione pasy wzdłuż dróg i cieków wodnych, a
także nie uprawiane obrzeża pola, które łącząc się z innymi pasami roślinności tworzą sieć,
stanowiącą schronienie dla zwierząt, będącą swoistym szlakiem komunikacyjnym dla wielu gatunków
roślin i zwierząt.
region biogeograficzny na potrzeby ochrony przyrody w Europie wydzielono 9 regionów
biogeograficznych:
●
●
●
region alpejski porośnięte lasami wysokie łańcuchy górskie o skalistych szczytach i chłodnym,
surowym klimacie, w tym Alpy, Pireneje i Apeniny.
region atlantycki obszary zachodniego wybrzeża Europy, o krajobrazie równinnym,
urozmaiconym klifami. Znajdują się tu ujścia niektórych większych rzek. Prąd Zatokowy sprawia,
że zimy są tu łagodne, a lata chłodne.
region czarnomorski zachodnie i południowe wybrzeże Morza Czarnego, rozciągające się na
terytorium Bułgarii i Rumunii. Delta Dunaju jest mozaiką bagien, jezior i wysepek, w których
●
●
●
●
●
●
znajduje schronienie bogata fauna.
region borealny obszary północnego krańca Europy, rozciągające się w głąb północnego koła
podbiegunowego; lasy stanowią około 60% tego regionu, w którym schronienie znajdują tysiące
ptaków wędrownych.
region kontynentalny centralny obszar Europy – w dużej części o charakterze rolniczym –
obejmujący obszar 11 krajów od Francji aż po Polskę. Upalne lata kontrastują tu z chłodnymi
zimami.
region makaronezyjski tworzony przez europejskie wyspy wulkaniczne położone w basenie
Oceanu Atlantyckiego: Azory, Maderę i Wyspy Kanaryjskie. Chociaż region ten stanowi jedynie
0,3% terytorium UE, znajduje się tu 19% typów siedlisk przyrodniczych mających znaczenie dla UE.
region śródziemnomorski kraje południowej Europy o klimacie gorącym i suchym, łączące góry,
tereny trawiaste, wyspy i rozległe wybrzeża.
region panoński stepowe obszary Węgier i południowej Słowacji. Suche tereny trawiaste Kotliny
Panońskiej porasta 40% gatunków roślin występujących na Węgrzech.
region stepowy rozciąga się od Bukaresztu (Rumunia) na zachodzie, poprzez obszary zalewowe
Dunaju aż po północne obszary Morza Czarnego. Charakterystycznymi cechami regionu są nisko
położone równiny i tereny podmokłe.
Kryteria ich wydzielenia to warunki klimatyczne, ukształtowanie i pokrycie terenu - występowanie
roślinności, w tym lasów oraz występowanie określonych gatunków.
Jest to bardzo uproszczony i ogólny podział przygotowany dla Rady Europy i Komisji Europejskiej;
ma on ułatwić współpracę w zakresie ochrony przyrody w Europie (źródła danych: Generalna
Dyrekcja Ochrony Środowiska i Komisja Europejska).
SDF- standardowy formularz danych (ang. standard data form), jest to formularz wypełniany dla
każdego obszaru wchodzącego w skład sieci Natura 2000. Znajdują się w nim takie informacje jak:
położenie obszaru, jakie siedliska, gatunki roślin i zwierząt o znaczeniu wspólnotowym występują na
danym obszarze, rodzaje działalności człowieka, mapy, zdjęcia, publikacje o ostoi itp.