Priorytety państw członkowskich i układy regionalne w ramach

Transkrypt

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 89
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2011
dr Regina Demjaniuk
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny
w Siedlcach
Priorytety pa stw cz!onkowskich i uk!ady regionalne
w ramach Wspólnoty Niepodleg!ych Pa stw
Priorities of membership states and regional arrangements
in frames of the Commonwealth of Independent States
Streszczenie: Upadek ZSRR w 1991 roku spowodowa dezintegracj! systemu polityczno-gospodarczego, który powsta w latach 20. ubieg ego wieku. Prawie siedemdziesi!cioletni
okres funkcjonowania pa"stwa zwi#zkowego mia zasadniczy wp yw na struktur! gospodarek
republik wchodz#cych w jego sk ad. Rozwin# si! uk ad silnych wspó zale$no%ci gospodarczych.
Dlatego upadek ZSRR stanowi dla mniejszych republik powa$ny problem w stworzeniu podstaw gospodarki narodowej. Ka$da z nich d#$y a do umocnienia swojej pa"stwowo%ci pod
wzgl!dem politycznym, ale przede wszystkim gospodarczym. Powo ana w roku 1991 Wspólnota
Niepodleg ych Pa"stw mia a by& organizacj# wspó pracy wszystkich pa"stw postradzieckich.
Jednak ró$nice interesów i poszukiwania w asnego miejsca w globalnym uk adzie politycznogospodarczym zasadniczo zweryfikowa y pierwotne za o$enia reintegracji w ramach Wspólnoty
Niepodleg ych Pa"stw. W praktyce, po dwudziestu latach funkcjonowania, w WNP powsta o
wiele mniejszych organizacji grupuj#cych po kilka krajów, które #cz# si! wokó wspólnych celów. Ambitne plany utworzenia wspólnego rynku w WNP by y odk adane i obecnie wydaj# si!
nierealne. Natomiast realny post!p (cho& te$ skromniejszy ni$ wzajemne ustalenia) zosta osi#gni!ty w budowaniu Zwi#zku Bia orusi i Rosji. Przed WNP ostro powstaje pytanie o roli i miejscu
ugrupowania regionalnego w gospodarce globalnej. Podniesienie poziomu rozwoju gospodarek
narodowych, konkurencyjno%ci ca ej Wspólnoty staje nie mniej wa$n# kwesti# do rozstrzygni!cia. Wspólnota Niepodleg ych Pa"stw obejmuje 16,4% %wiatowego terytorium, które zamieszkuje 4,4% populacji globu. Na kraje WNP przypada 20% %wiatowych zasobów ropy naftowej, 40%
gazu ziemnego, 25% w!gla, 10% produkcji energii elektrycznej, 25% %wiatowych zasobów le%nych, oko o 11% %wiatowych odnawianych zasobów wodnych, 13% ziemi ornych. W 2007 roku
w krajach WNP wyprodukowano 3,1% %wiatowego PKB, eksport dóbr z pa"stw WNP wynosi
1
3,6% eksportu %wiatowego .
Abstract: The fall of ZSRR in 1991 year caused the disintegration of polity-economic system,
which was found in 20. years last century. Almost seventy year of function of union state had on
structure of economies of republics of the principle influence entering in his composition. The
arrangement of strong economic correlations was developed. Therefore the fall of ZSRR made
up for smaller republics serious problem in creation of bases' of national economy. Every of
them aimed to consolidation her State under political regard, but first of all economic.
Found in year 1991 the Commonwealth of Independent States (CIS) had to be the organization
of co-operation all post-soviet states. However the differences of interests and search in global
polity - economic arrangement the own place the first foundations of re - integration verified in
frames of CIS fundamentally. In practice, after twenty years, many smaller organizations in CIS
1
'()*(+,-. /01213-4+501,1 )*67-(-. '18)9:+5(7* ;+6*7-5-3<= >1598*)5(7 2*
?+)-18 81 2020 ,18*, !"#$%&'($)%*+ ,#-&'(' ./0: http://cis.minsk.by/page.php?id=18764
164
R. Demjaniuk
were found and assembling after several countries which join around common aims. The
ambitious plans creation of common market in CIS they be put aside and seem unreal now.
However real progress (though more also modest than mutual settlements) was reached in
building the union between Belarus and Russian.
The question about role and place of this regional formation arisen in global economy. The
elevation the level of development of national economies, competitiveness of CIS stands up
with next important matter to decision. It the Commonwealth of Independent States hugs 16,4%
the world territory which lives 4,4% the population of globe. It on countries of CIS falls 20%
world supplies of petroleum, 40% earth gas, 25% carbon, 10% production of electrical energy,
25% world forest supplies, about 11% world renewed water supplies, 13% the ground arable. In
2007 year in CIS countries was produced 3,1% the world PKB, export of goods with states of
CIS was stay 3,6% world export.
Wprowadzenie
Powo1ana w grudniu 1991 roku Wspólnota Niepodleg1ych Pa2stw mia1a
by3 struktur4 chroni4c4 „mas5 spadkow4 po ZSRR” i zarazem sposobem na
poszukiwanie nowej adekwatnej formu1y organizacji tej przestrzeni. Wspólnota Niepodleg1ych Pa2stw – WNP (.#6789(!':# /(;<:&!&-*= 0#!86<7!': - ./0) to zwi4zek gospodarczo-polityczno-wojskowy Rosji i pocz4tkowo
10 by1ych republik zwi4zkowych ZSRR. By1 on zbli>ony do formu1y konfederacji. W dniu 8 grudnia 1991 roku na spotkaniu w Puszczy Bia1owieskiej prezydent Rosji B. Jelcyn, prezydent Ukrainy L. Krawczuk i przewodnicz4cy
Rady Najwy>szej Bia1orusi S. Szuszkiewicz podpisali umow5 o rozwi4zaniu
ZSRR i utworzeniu WNP2. Porozumienie mia1o charakter otwarty dla wszystkich pa2stw – cz1onków ZSRR, a tak>e dla innych pa2stw. Podpisanie formalnego uk1adu o powo1aniu WNP nast4pi1o w A1ma Acie 21 grudnia 1991
roku, sygnowali go przywódcy 11 republik. Na spotkaniu przywódców
Wspólnoty w Mi2sku 30 grudnia 1991 roku oficjalnie og1oszono ostateczn4
likwidacj5 ZSRR i wszelkich postfederacyjnych struktur. Oznajmiono zarazem o wyborze stolicy Bia1orusi – Mi2ska na siedzib5 sta1ego Sekretariatu
WNP. Podpisania uk1adu odmówi1a Gruzja. Jednak pod wp1ywem d1ugotrwa1ego nacisku z zewn4trz, 22 pa?dziernika 1993 prezydent Gruzji E. Szewardnadze podpisa1 dokument o przyst4pieniu Gruzji do Wspólnoty3. Od pocz4tku udzia1 poszczególnych republik w WNP podyktowany by1 ró>nymi
celami i interesami. Problem ten jest sam w sobie interesuj4c4 kwesti4 badawcz4. Bior4c pod uwag5 stosunek by1ych republik do przysz1o@ci WNP
mo>na je podzieli3 na dwie grupy. Do pierwszej grupy nale>4: Ukraina, Mo1dawia, Gruzja i Azerbejd>an. Priorytetem dla tych pa2stw jest umacnianie
uzyskanej niepodleg1o@ci, cho3 zainteresowane s4 równie> utrzymywaniem
dawnych powi4za2 gospodarczych i rynków zbytu dla swojej produkcji, co
ma umo>liwi3 WNP. Jednocze@nie ich udzia1 w integracji gospodarczej
szybko zacz41 ogranicza3 si5 wy14cznie do strefy wolnego handlu. Drug4
2
Z.J. Winnicki, Ustrój polityczno-administracyjny Republiki Bia oru% – zarys problematyki,
[w:] B.J. Albin, W. Baluk (red.), Europa Wschodnia – dekada transformacji. Bia oru%, Oficyna
Wydawnicza Arboretum, Wroc1aw 2004, s. 67.
3
!"#$%&'($)%*+ ,#-&'(' .#6789(!':< /(;<:&!&-*= 0#!86<7!'::
http://www.cis.minsk.by/russian/osn_dokum/cis_doc3.htm;
Seria: Administracja i Zarz dzanie (16)2011
ZN nr 89
Priorytety pa!stw cz"onkowskich i uk"ady regionalne w ramach WNP
165
grup5 tworz4 pa2stwa Azji Centralnej, których liderzy s4 znacznie wi5kszymi
zwolennikami wspó1pracy wewn4trz WNP. Opowiadaj4 si5 oni za utrzymaniem @cis1ych powi4za2 gospodarczych z by1ym hegemonem i w zwi4zku
z tym bez zastrze>e2 przyjmowali propozycje rosyjskie, dotycz4ce integracji
obszaru postradzieckiego. Niejednoznaczne stanowisko zajmowa1a wówczas Bia1oru@, która pocz4tkowo próbowa1a prowadzi3 polityk5 neutralno@ci.
W oficjalnych deklaracjach popiera1a ona ide5 integracji, ale w praktyce przy14czy1a si5 wy14cznie do porozumie2 o charakterze gospodarczym. Bia1oru@
zacz51a aktywizowa3 swoj4 polityk5 wobec WNP od ko2ca 1993 roku, kiedy
przyst4pi1a do Uk1adu o Bezpiecze2stwie Zbiorowym. Po roku 1994 znalaz1a
si5 w awangardzie integracji postradzieckiej. Odmienne podej@cie mia1a Armenia, która zmierza1a co prawda do umacniania swojej niepodleg1o@ci, ale
ze wzgl5du na konflikt z Azerbejd>anem o Górski Karabach umacnia1a powi4zania z Rosj4 i wspiera1a rosyjskie projekty integracyjne4.
Obecnie do WNP nale>4 nast5puj4ce kraje: Azerbejd>an, Armenia, Bia1oru@, Kazachstan, Kirgistan, Mo1dawia, Rosja, Tad>ykistan, Turkmenistan,
Uzbekistan, Ukraina (tabela 1)5. W zasadzie Turkmenistan od 2005 roku jest
pa2stwem stowarzyszonym z WNP.
Tabela 1. Terytorium i ludno@3 w krajach WNP
Table 1. Territory and population in CIS countries
Kraje WNP
Azerbejd'an
Armenia
Bia"oru#
Kazachstan
Kirgistan
Mo"dawia
Rosja
Tad'ykistan
Turkmenistan
Uzbekistan
Ukraina
Terytorium
tys. km²
86,6
29,8
207,6
2724,9
199,9
33,8
17098,2
143,1
491,2
448,9
603,5
Ludno#$ na pocz tek 2010 roku, mln osób
9,0
3,3
9,5
16,0
5,4
3,6
141,9
7,5
6,7
28,0
45,8
%rednia g&sto#$
zaludnienia
osób/na km²
104
111
46
6
27
107
8
52
14
62
76
Aród1o: @+A*)95B - 5()*2< ';>, .'<'&!'&B(!C&+ !D#7%&C, /<E&#%<$)%*+ .'<'&!'&B(!C&+
,#-&'(' F(!"8D$&C& G($<78!), H&%!C 2010, s. 10.
Source: @+A*)95B - 5()*2< ';>, .'<'&!'&B(!C&+ !D#7%&C, /<E&#%<$)%*+ .'<'&!'&B(!C&+
,#-&'(' F(!"8D$&C& G($<78!), H&%!C 2010, p. 10.
4
W. Kono2czuk, Fiasko integracji. WNP i inne organizacje mi!dzynarodowe na obszarze poradzieckim 1991-2006, Prace OSW, Warszawa, maj 2007, s. 7-8.
5
!"#$%&'($)%*+ ,#-&'(' .#6789(!':< /(;<:&!&-*= 0#!86<7!'::
http://www.cis.minsk.by/index.php?id=2;
ZN nr 89
166
R. Demjaniuk
Charakterystyka polityczno-ekonomiczna
Wspólnoty Niepodleg!ych Pa stw
W Porozumieniu o utworzeniu WNP sformu1owano cele i zasady
Wspólnoty jako: zagwarantowanie swoim obywatelom równych praw i swobód; wspó dzia anie w sferze polityki, gospodarki, kultury, nauki handlu itd.;
uznawanie i respektowanie integralno%ci terytorialnej, nienaruszanie istniej#cych granic w obr!bie Wspólnoty, a tak$e gwarantowanie otwarto%ci granic;
wspó dzia anie w ramach zapewnienia pokoju i bezpiecze"stwa mi!dzynarodowego, wprowadzenie w $ycie efektywnych %rodków redukcji zbroje",
a tak$e d#$enie do likwidacji wszelkiej broni j#drowej; wspólne dzia anie na
równych zasadach przez instytucje WNP, powo ane w celu koordynacji dziaa" z zakresu polityki zagranicznej, wspó pracy w kszta towaniu i rozwoju
wspólnego obszaru gospodarczego, rynku europejskiego i euroazjatyckiego.
Zasadom tym towarzyszy1o zobowi4zanie pa2stw do zachowania i rozwoju
ukszta1towanych @cis1ych zwi4zków ekonomicznych pomi5dzy pa2stwami
w celu stabilizacji sytuacji w ka>dej gospodarce narodowej cz1onków WNP.
W zwi4zku z tym republiki postanowi1y: 1) przeprowadzi3 skoordynowane radykalne reformy gospodarcze, 2) rozlicza3 si5 na podstawie istniej4cej
jednostki pieni5>nej (rubla) wprowadzaj4c równocze@nie waluty narodowe,
3) koordynowa3 zagraniczn4 dzia1alno@3 gospodarcz4, polityk5 celn4 i zapewnia3 swobodny tranzyt6.
Do realizacji celów i zada2 Wspólnoty powo1ano szereg organów, kompetencje których ostatecznie zatwierdzi1 Statut WNP, przyj5ty 22 stycznia
1993 roku w Mi2sku. Do najwa>niejszych organów WNP nale>47:
1. Rada Szefów Pa2stw – organ sk1adaj4cy si5 z przywódców pa2stw - cz1onków WNP, decyduj4cy w sprawach strategicznych dla ca1ej organizacji;
2. Rada Szefów Rz4dów – w sk1ad której wchodz4 poszczególni premierzy
pa2stw - cz1onków WNP, podejmuj4 decyzje w sprawach rozwoju gospodarczego;
3. Rada Ministrów Spraw Zagranicznych – sk1ada si5 z szefów dyplomacji
pa2stw - cz1onków, wypracowuje stanowisko w kluczowych sprawach polityki
mi5dzynarodowej;
4. Rada Ministrów Obrony - sk1ada si5 z ministrów obrony pa2stw WNP, decyduje w sprawach bezpiecze2stwa wewn5trznego Wspólnoty, ochrony granic,
wspó1dzia1ania w zakresie obronno@ci i wyposa>enia armii;
5. Bank Mi5dzypa2stwowy – instytucja finansowa powo1ana do zabezpieczenia
obiegu pieni5>nego pomi5dzy republikami w ramach Wspólnoty, jej naczelne
kierownictwo tworz4 szefowie banków centralnych pa2stw WNP;
6
Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodleg1ych Pa2stw, [w:] Eurazja, Prace OSW,
Nr 1-2, 1994, s. 3-5; Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodleg1ych Pa2stw, [w:] Rocznik
Strategiczny 1996/1997, Scholar, Warszawa 1997, s. 17-20; .#I$<J(%&( # !#;6<%&&
.#6789(!':< /(;<:&!&-*= 0#!86<7!':,
!"#$%&'($)%*+ ,#-&'(' .#6789(!':<
/(;<:&!&-*= 0#!86<7!':: http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=176
7
K.L. G#%6<7), ../. ,%M;(: (7(6.), C01213-4+50*. D+61?*5215(B - /01213-4+50*.
?1A-(-0*, G0NO, H&%!C 2007, s. 121-122; P7I<%* ./0,
!"#$%&'($)%*+ ,#-&'('
.#6789(!':< /(;<:&!&-*= 0#!86<7!':: http://www.cis.minsk.by/main.aspx?uid=14
ZN nr 89
167
6. Mi5dzypa2stwowy Komitet Gospodarczy – organ powo1any do koordynacji
dzia1alno@ci gospodarczej pa2stw-cz1onków WNP równie> w dziedzinach,
które maj4 ponadnarodowe znaczenie (energetyka, transport, 14czno@3)8;
7. S4d Ekonomiczny – rozstrzyga sprawy sporne pomi5dzy cz1onkami WNP.
Powo1ano komisj5 zarz4dzaj4c4 mas4 upad1o@ciow4, kontroluj4c4 proces podzia1u armii, broni j4drowej, systemu energetycznego, podzia1u aktywów za granic4 itp. WNP powo1a1a do >ycia wewn5trzne struktury maj4ce
zajmowa3 si5 mi5dzy innymi zarz4dzaniem energi4 elektryczn4 (Rada ds.
Energii Elektrycznej), transportem (Rada ds. Transportu Kolejowego), powo1ano Trybuna1 Gospodarczy. Podstaw5 WNP tworz4 porozumienia gospodarcze oraz dotycz4ce bezpiecze2stwa, uwzgl5dniaj4ce nadrz5dn4 w tych
dziedzinach rol5 Federacji Rosyjskiej (m.in. uk1ad o kolektywnym bezpiecze2stwie, porozumienie o oddzia1ach pokojowych i si1ach rozjemczych,
umowa tranzytowa, porozumienie o jednolitej taryfie celnej, uk1ad paliwowoenergetyczny, porozumienie o koordynacji dzia1alno@ci banków). W@ród elit
rosyjskich powszechny by1 pogl4d, >e Rosja powinna s1u>y3 jako o@rodek,
wokó1 którego b5dzie odbywa3 si5 wojskowa, ekonomiczna, polityczna integracja postradzieckich pa2stw9. Poza tym nie chodzi1o tu o odst4pienie
przez wszystkich partnerów WNP cz5@ci suwerenno@ci na rzecz wspólnych
ponadnarodowych instytucji, lecz o integracj5 s4siednich krajów z Rosj4,
ewentualnie o ich podporz4dkowanie instytucjom, w których Rosja mia1aby
decyduj4cy g1os10.
Nowe pa2stwa w ci4gu pierwszych lat niepodleg1o@ci nie zdo1a1y osi4gn43 rzeczywistej niezale>no@ci pa2stwowej. Kraje zachodnie nie udzieli1y
im oczekiwanej pomocy gospodarczej, w zwi4zku z czym pa2stwa by1ego
ZSRR powraca1y do koncepcji @cis1ej wspó1pracy z Rosj4. W maju 1993 roku
wszyscy cz1onkowie WNP (poza Turkmeni4) podpisali deklaracj5 w sprawie
utworzenia wspólnego rynku ze swobodnym przep1ywem towarów, us1ug,
kapita1u i si1y roboczej. W celu koordynowania wspó1pracy gospodarczej
24 wrze@nia 1993 roku, na kolejnym szczycie pa2stw WNP w Moskwie,
dziewi5ciu cz1onków tej Wspólnoty zawar1o uk1ad o unii gospodarczej, a
wkrótce przy14czy1y si5 do nich Turkmenistan, Gruzja i – jako cz1onek stowarzyszony – Ukraina11. Mo>na zauwa>y3, >e uk1ad, w ramach którego przewidywano stopniowe tworzenie jednolitej przestrzeni ekonomicznej (strefy wol-
8
Struktura zosta1a powo1ana do >ycia 9 wrze@nia 1994 roku w Moskwie i mia1a kierowa3 gospodarkami krajów cz1onkowskich. W praktyce wspóln4 gospodark4 mia1a zarz4dza3 Rosja,
której w Komitecie przyznano pakiet 50% g1osów, Ukraina mia1a 14%, Bia1oru@ – 5%. Decyzje
mia1y by3 podejmowane wi5kszo@ci4 80% g1osów. M.A. Piotrowski, Wspólnota Niepodleg ych
Pa"stw, [w:] Europejskie struktury wspó1pracy, Informator, Warszawa 2000, s. 173.
9
P. Kolstoe, Russians and the Former Soviet Republics, Royal Institute of International Affairs,
London 1996, s. 31; R.H. Donaldson, J.L. Nogee, The foreign policy of Russia. Changing systems, enduring interests, Sharpe, New York and London 1998, s. 283.
10
W. Rodkiewicz, Rosja i jej s#siedzi – postimperialny syndrom, [w:] Rosja i jej s#siedzi, Fundacja Mi5dzynarodowe Centrum Rozwoju Demokracji, Meritum, Kraków 2000, s. 15.
11
K.L. G#%6<7), ../. ,%M;(: (7(6.), C01213-4+50*. D+61?*5215(B - /01213-4+50*. ?1A-(-0*, op. cit., s. 102; Q#I#:#7 P .#;6<%&& NC#%#-&B(!C#I# .#R;<:
http://www.worldcourts.com/eccis/rus/conventions/1993.09.24_Agreement_EUCIS.htm
ZN nr 89
168
R. Demjaniuk
nego handlu, unii celnej, wspólnego rynku i unii walutowej), by1 wzorowany
na modelu integracji Unii Europejskiej12.
Na pocz4tku dominowa1o przekonanie, >e integracja gospodarek
pa2stw WNP jest mo>liwa jednocze@nie w ramach ca1ej organizacji. St4d te>
kolejne porozumienia zmierza1y w kierunku stworzenia @cis1ej struktury integracyjnej obejmuj4cej 12 krajów. Pi53 krajów WNP (Armenia, Bia1oru@, Kazachstan, Tad>ykistan, Uzbekistan) od razu zgodzi1o si5, by rubel by1 ich
@rodkiem p1atniczym, a Rosja mia1a prawo kontrolowa3 ich wydatki bud>etowe i polityk5 kredytow4. Do porozumienia przyst4pili wszyscy cz1onkowie
Wspólnoty. Szybko jednak si5 okaza1o, >e nie b5dzie mo>liwe osi4gni5cie
nawet najni>szego stopnia integracji13. Uk1ad o strefie wolnego handlu nie
zosta1 ratyfikowany przez sze@3 pa2stw, w tym Rosj5. Z1o>y1o si5 na to kilka
przyczyn, a zw1aszcza:14
1) zró>nicowany potencja1 gospodarczy poszczególnych krajów (udzia1 Rosji
w PKB wszystkich krajów WNP wynosi 80 %),
2) odmienne interesy narodowe, utrudniaj4ce podejmowanie wspólnych decyzji,
3) ró>ne stopnie zaawansowania reform w poszczególnych krajach,
4) rozbie>no@3 interesów gospodarczych, wynikaj4ca ze zró>nicowanej
struktury geograficznej handlu zagranicznego, poziomu rozwoju gospodarczego i powi4za2 zewn5trznych.
Tabela 2. Dynamika PKB krajów WNP w latach 2000, 2006 i 2009, (zmiana
w % w stosunku do roku poprzedniego)
Table 2. The dynamics PKB of CIS countries in the years 2000, 2006 and
2009, (in % relation till previous year)
Kraje WNP
Azerbejd'an
Armenia
Bia"oru#
Kazachstan
Kirgistan
Mo"dawia
Rosja
Tad'ykistan
Turkmenistan
Uzbekistan
Ukraina
2000
2006
2009
111,1
105,9
105,8
109,8
105,4
102,1
110,0
108,3
...
103,8
105,9
134,5
113,2
110,0
110,7
103,1
104,8
107,7
107,0
113,3*
107,5
107,3
109,3
85,8
100,2
101,2
102,3
93,5
92,1
103,4
106,1
108,1
84,9
*- dane za 2005 rok;
Aród1o: @+A*)95B - 5()*2< ';>, .'<'&!'&B(!C&+ !D#7%&C 2010, op. cit., s. 67.
Source: @+A*)95B - 5()*2< ';>, .'<'&!'&B(!C&+ !D#7%&C 2010, op. cit., p. 67.
12
Wtedy te> zacz5to deklarowa3, >e rodzi si5 „wschodnia UE”. W. Kono2czuk, Fiasko integracji,
op. cit., s. 11.
13
Szerzej K.L. G#%6<7), ../. ,%M;(: (7(6.), C01213-4+50*. D+61?*5215(B - /01213-4+50*. ?1A-(-0*, op. cit., s. 116-117.
14
W. Kono2czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 10.
ZN nr 89
169
Z powodu podobnej struktury produkcji, nowo powsta1e pa2stwa nie
sta1y si5 dla siebie najwa>niejszymi partnerami handlowymi, ale odwrotnie,
ich towary cz5sto rywalizowa1y ze sob4 na innych rynkach. S1abe mo>liwo@ci
finansowe Rosji w latach 90. tylko przyspiesza1y tempo rozlu?nienia wi5zi
ekonomicznych pomi5dzy krajami WNP. Warto@3 wzajemnego handlu krajów Wspólnoty obni>y1a si5 ponad dwukrotnie - ze 138 mld USD w 1991 roku
do 59 mld USD w 2000 roku15. Co prawda w roku 2009 warto@3 wzajemnej
wymiany handlowej wynosi1a 157,6 mld, stanowi1o to zaledwie 22% ogólnych
obrotów pa2stw WNP (tabela 3).
Tabela 3. Warto@3 wymiany handlowej pa2stw WNP w 2009 roku
Table 3. The exchange value trade the CIS states in 2009 year
Wymiana handlowa
Obroty pa!stw WNP
eksport
import
w tym:
Wymiana handlowa w ramach WNP
eksport
import
Pozosta"e kraje #wiata
eksport
import
mld USD
713,1
425,0
288,1
w % do 2008 roku
62
61
63
157,6
78,7
78,9
555,5
346,3
209,2
65
65
64
62
61
63
Aród1o: E2+F2+(1),17<+ 1(21F+2-. ,1598*)5(7 – 94*5(2-017 ';> 7 2009 ,189,
!"#$%&'($)%*+ C#-&'(' ./0: http://cis.minsk.by/page.php?id=17196.
Source: E2+F2+(1),17<+ 1(21F+2-. ,1598*)5(7 – 94*5(2-017 ';> 7 2009 ,189,
!"#$%&'($)%*+ C#-&'(' ./0: http://cis.minsk.by/page.php?id=17196.
W 2009 roku Rosja w wymianie wzajemnej Wspólnoty pozostawa1a
g1ównym partnerem handlowym dla wi5kszo@ci krajów WNP (43% w ogólnej
strukturze wzajemnej wymiany krajów WNP). Udzia1 Rosji w eksporcie wynosi1 59%, w imporcie – 28%. Udzia1 Federacji Rosyjskiej w handlu zagranicznym pa2stw WNP przedstawia si5 nast5puj4co: 40% w Mo1dawii i do
85% na Bia1orusi16.
Najbardziej przestawi1y kierunek swojego eksportu pa2stwa dysponuj4ce surowcami naturalnymi jak: Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan czy
Azerbejd>an17. Poziom wzajemnej wymiany handlowej pa2stw WNP z roku
na rok spada1, co przedstawia tabela 4 i tabela 5.
15
Szerzej w raporcie: K. S8D7&C, PDT&+ #D;#7 7<;:&'&M UC#%#-&C !'7<% ./0 : 1991-2003,
„NC#:(!'”, nr 5(2), 2006, %!'&'8' "7&:<'&;<E&& & -(%(69-(%'<, s. 318-340; K.L. G#%6<7),
../. ,%M;(: (7(6.), C01213-4+50*. D+61?*5215(B - /01213-4+50*. ?1A-(-0*, op. cit.,
s. 111; H(9I#!86<7!':(%%*+ .'<'&!'&B(!C&+ ,#-&'(' .#R;< /(;<:&!&-*= 0#!86<7!'::
http://www.cisstat.com/rus/
16
E2+F2+(1),17<+ 1(21F+2-. ,1598*)5(7 – 94*5(2-017 ';> 7 2009 ,189,
!"#$%&'($)%*+ C#-&'(' ./0: http://cis.minsk.by/page.php?id=17196
17
Szerzej F. H#I&$(:!C&+, . V#B&EC<M, E2+F2.. (1),17A. 5()*2 ';>, „NC#:(!'”, nr 4(4),
2004, %!'&'8' "7&:<'&;<E&& & -(%(69-(%'<, s. 593-612.
ZN nr 89
170
R. Demjaniuk
Tabela 4. Struktura geograficzna eksportu krajów Wspólnoty Niepodleg1ych
Pa2stw w latach 1990, 2000, 2006 i 2009 w %
Table 4. The geographical structure of CIS export in years 1990, 2000,
2006 and 2009, in %
Kraje WNP
Azerbejd'an
Armenia
Bia"oru#
Kazachstan
Kirgistan
Mo"dawia
Rosja
Tad'ykistan
Turkmenistan
Uzbekistan
Ukraina
1990
2000
2006
WNP
Pozosta"e
kraje #wiata
WNP
Pozosta"e
kraje #wiata
WNP
Pozosta"e
kraje #wiata
WNP
92,3
94,7
83,9
87,7
93,9
88,8
62,5
86,1
91,4
86
80,2
7,7
5,3
16,1
12,3
6,1
11,2
37,5
13,9
8,6
14
19,8
13
24
60
27
42
59
13
48
52
...
31
87
76
40
73
58
41
87
52
48
...
69
15
22
44
15
53
40
14
13
...
...
33
85
78
56
85
47
60
86
87
...
...
67
8
19
44
16
45
38
15
21
...
...
34
2009
Pozosta"e
kraje
#wiata
92
81
56
84
55
62
85
79
...
...
66
Uwagi: ... – brak danych, nie zosta1y przedstawione przez Komitet Statystyczny WNP.
Aród1o: @+A*)95B - 5()*2< ';>, .'<'&!'&B(!C&+ !D#7%&C, H&%!C 2010, op. cit., s. 134; Komitet Wykonawczy WNP: http://www.cis.minsk.by/russian/torg_politik/torg_politik.htm.
Source: @+A*)95B - 5()*2< ';>, .'<'&!'&B(!C&+ !D#7%&C, H&%!C 2010, op. cit., s. 134;
Komitet Wykonawczy WNP: http://www.cis.minsk.by/russian/torg_politik/torg_politik.htm.
Do lepszego zobrazowania zachodz4cych tendencji przedstawiono dane statystyczne z roku 1990 (za czasów ZSRR przed powo1aniem WNP).
Tabela 5. Struktura geograficzna importu krajów Wspólnoty Niepodleg1ych
Pa2stw w latach 1990, 2000, 2006 i 2009 w %
Table 5. The geographical structure of CIS import in years 1990, 2000,
2006 and 2009, in %
Kraje WNP
Azerbejd'an
Armenia
Bia"oru#
Kazachstan
Kirgistan
Mo"dawia
Rosja
Tad'ykistan
Turkmenistan
Uzbekistan
Ukraina
WNP
71,5
73
69,8
77,4
72,5
73,9
42,7
79,9
79,6
78,5
68,7
1990
Pozosta"e
kraje #wiata
28,5
27
30,2
22,6
27,5
26,1
57,3
20,4
20,4
21,5
31,3
WNP
32
20
70
54
54
33
34
83
38
...
58
2000
Pozosta"e
kraje #wiata
68
80
30
46
46
67
66
17
62
...
42
WNP
40
32
65
47
51
38
16
64
...
...
45
2006
Pozosta"e
kraje #wiata
60
68
35
53
49
62
84
36
...
...
55
WNP
30
31
64
42
56
35
13
57
...
...
43
2009
Pozosta"e
kraje #wiata
70
69
36
58
44
65
87
43
...
...
57
Uwagi: ... – brak danych, nie zosta1y przedstawione przez Komitet Statystyczny WNP.
Aród1o: @+A*)95B - 5()*2< ';>, .'<'&!'&B(!C&+ !D#7%&C, H&%!C 2010, op. cit., s. 135; Komitet Wykonawczy WNP: http://www.cis.minsk.by/russian/torg_politik/torg_politik.htm.
Source: @+A*)95B - 5()*2< ';>, .'<'&!'&B(!C&+ !D#7%&C, H&%!C 2010, op. cit., s. 135;
Komitet Wykonawczy WNP: http://www.cis.minsk.by/russian/torg_politik/torg_politik.htm.
ZN nr 89
171
Z danych powy>szych tabel wynika, >e zasadnicze os1abienie powi4za2
handlowych w ramach WNP nast4pi1o w latach 90., a w przypadku niektórych krajów proces ten post5powa1 w kolejnych latach. W eksporcie wyró>niaj4 si5 pod tym wzgl5dem Kirgistan i Bia1oru@, kieruj4c ponad 40% swojego eksportu na rynki Wspólnoty Niepodleg1ych Pa2stw. Natomiast
w imporcie wzajemne wi5zi pozostaj4 bardzo wa>ne i w 2009 roku najwi5kszy udzia1 rynków WNP w imporcie ca1kowitym mia1y: Bia1oru@ (64%), Tad>ykistan (57%), Kirgistan (56%), Ukraina (43%) i Kazachstan 42%. Najmniejsz4 zale>no@ci4 od rynku WNP w 2009 roku charakteryzowa1y si5:
a) w eksporcie – Azerbejd>an (8%), Rosja (15%), Kazachstan (16%);
b) w imporcie – Rosja (13%) i Azerbejd>an (30%).
Oceniaj4c znaczenie rynku WNP w ca1kowitej wymianie handlowej republik postradzieckich mo>na zauwa>y3, >e w imporcie i eksporcie najsilniej
jest z nim zwi4zana Bia1oru@. Rozwój stosunków gospodarczych ze Wspólnot4 Niepodleg1ych Pa2stw sta1 si5 wa>nym celem polityki zagranicznej Bia1orusi w drugiej po1owie lat 90. Republika Bia1orusi wybra1a strategi5 integracji z Rosj4. W ten sposób dwie by1e republiki Zwi4zku Radzieckiego
najwcze@niej rozpocz51y proces reintegracji po upadku systemu politycznogospodarczego ZSRR. Za1o>enia utworzenia pa2stwa zwi4zkowego Bia1orusi i Rosji stanowi1y przyk1ad dynamicznej odbudowy uk1adu politycznogospodarczego, wyró>niaj4cego si5 siln4 wspó1zale>no@ci4 we Wspólnocie
Niepodleg1ych Pa2stw.
W Mi2sku zosta1y zlokalizowane niektóre organy Wspólnoty. Bia1oru@,
jako cz1onek WNP, podpisa1a umowy o wolnym handlu z Rosj4 i wszystkimi
krajami by1ego Zwi4zku Radzieckiego. Stref5 wolnego handlu pomi5dzy Bia1orusi4 a Rosj4 zagwarantowano w ramach Pa2stwa Zwi4zkowego Bia1orusi
i Rosji. Za najwierniejszego sojusznika i najwa>niejszego partnera gospodarczego Bia1oru@ uznawa1a Rosj5, a za najwy>szy poziom integracji powo1anie pa2stwa zwi4zkowego. W interesie Bia1orusi le>a1o, aby po obu stronach granicy rosyjsko-bia1oruskiej zaistnia1y takie same warunki dzia1alno@ci
gospodarczej. Powi4zania z Rosj4 obejmowa1y: polityk5 wewn5trzn4, polityk5 zagraniczn4, gospodark5, obronno@3 i bezpiecze2stwo. Te powi4zania
mia1y podstawowe znaczenie w rozwoju gospodarczym Bia1orusi ze wzgl5du
na historycznie ukszta1towany uk1ad zale>no@ci i wspó1zale>no@ci politycznogospodarczej. Realizuj4c w1asne cele polityczno-gospodarcze, Bia1oru@ d4>y
do zachowania odr5bno@ci pa2stwowej.
Na priorytetowym miejscu stawiano wspó1prac5 w ramach Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej (EaWG) i Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej
(WPG)18. Bia1oru@ aktywnie w14cza1a si5 i do trzeciego poziomu integracji,
czyli do wielostronnej wspó1pracy w ramach WNP, mi5dzy innymi podpisa1a
uk1ad o wspó1pracy w walce z terroryzmem, opracowa1a program rozwoju
dzia1alno@ci WNP do 2005 i 2010 roku, w tym zasady handlu i mechanizmy
stosunków dwustronnych i wielostronnych. Bia1oru@ wyst5powa1a na kolej18
L./. W&-#: (7(6.), C01213-0* - 1DG+5(71 @+A*)95-: 8-5?)1?1)H-- - ?+)5?+0(-7<
)*67-(-.: 2*H-12*AB2<I 1(4+( 1 4+A17+4+5013 )*67-(-- 2004-2005, K$)'&#7< - X&:*(
C7<!C&, H&%!C, 2005, s. 9.
ZN nr 89
172
R. Demjaniuk
nych szczytach pa2stw WNP jako zwolennik rozwoju intensywnych form
wspó1pracy gospodarczej, podpisywa1a i ratyfikowa1a wi5kszo@3 porozumie2
zawartych w ramach tej grupy krajów. Inicjowa1a dzia1ania na rzecz odbudowy pa2stwa zwi4zkowego na wzór Zwi4zku Radzieckiego, ale w mniejszej
skali19. Priorytetem zagranicznej polityki ekonomicznej kraju jest rozwój stosunków gospodarczych z krajami WNP na zasadach rynkowych20.
Z perspektywy dwudziestu lat, gdy Wspólnota Niepodleg1ych Pa2stw
okaza1a si5 zwi4zkiem ma1o efektywnym, w którym powstaj4 mniejsze ugrupowania, przypadek Bia1orusi mo>na uzna3 za szczególnie interesuj4cy problem badawczy. Funkcjonowanie Bia1orusi w uk1adzie polityczno-gospodarczym ZSRR istotnie wp1yn51o na struktur5 gospodarki i rozwój kooperacji
pomi5dzy przedsi5biorstwami ró>nych republik oraz na utrwalenie si5 wewn5trznego systemu przep1ywów gospodarczych. Transformacja systemu
nie spowodowa1a zasadniczej dezintegracji tych powi4za2, cho3 wszystkie
kraje postradzieckie d4>4 do wi5kszej otwarto@ci gospodarczej w skali europejskiej i globalnej.
WNP powsta1a jako struktura przej@ciowa i zachowa1a ten charakter
mimo wielu porozumie2 szczegó1owych, ustalaj4cych zasady jej wspó1dzia1ania. Mia1a zapewnia3 aktywn4 wspó1prac5 pa2stw postradzieckich, które
wci4> 14czy1y liczne wzajemne zwi4zki przede wszystkim o charakterze gospodarczym. Kiedy stworzenie strefy wolnego handlu obejmuj4cej 12 nowych krajów okaza1o si5 trudne, Rosja podj51a prób5 integracji w ramach
mniejszej liczby cz1onków21. W 2003 roku w Ja1cie na Krymie odby1 si5
szczyt Wspólnoty Niepodleg1ych Pa2stw. W trakcie obrad przyj5to kilka dokumentów postuluj4cych zwi5kszenie wspó1pracy w ramach organizacji,
w tym szczególnie w sferze ekonomicznej. Równolegle ze szczytem WNP
prezydenci Bia1orusi, Kazachstanu, Rosji i Ukrainy powo1ali Wspóln4 Przestrze2 Gospodarcz4 (WPG, inicjatywa niezale>na od WNP) w celu pog15bienia integracji ekonomicznej i politycznej tych krajów22. Kolejne szczyty WNP,
które mia1y miejsce w roku 2004 w Astanie, w roku 2005 w Moskwie i Kazaniu, w roku 2006 w Mi2sku, w roku 2007 w Petersburgu i Duszanbe, nie
przynios1y konkretnych rozwi4za2. Na szczycie w Kazaniu 26 sierpnia 2005
roku postanowiono og1osi3 rok 2006 Rokiem WNP i zatwierdzi3 plan organizacji ró>nych imprez o charakterze gospodarczym, kulturowym, ideowym itp.
Zatwierdzono koncepcj5 wspó1pracy wojskowej WNP do roku 2010: wielostronne konsultacje, wspólne dy>ury bojowe, wspólne manewry wojskowe
19
K. Y(B(7!C&+, ;17*. )1AB ';> 8A. 5(*)1I -2(+,)*H-1221I ?+F-, „G($#78!!C<M
I<;('<”, 09.03.1998, s. 11.
20
Zob. szerzej J)1,)*33* 51H-*AB21-/01213-4+501,1 )*67-(-. K+5?9DA-0- @+A*)95B 2*
2001-2005 I#6*, G($<78!), H&%!C 2001; J)1,)*33* 51H-*AB21-/01213-4+501,1 )*67-(-.
K+5?9DA-0- @+A*)95B 2* 2006-2010 I#6*, G($<78!), H&%!C 2006.
21
Oniszczuk W., Czynniki zewn!trzne transformacji gospodarki Rosji, Semper, Warszawa
2002, s. 134.
22
R. Poborski, Ja ta"skie spotkanie przywódców Wspólnoty Niepodleg ych Pa"stw, OS
[w:] http://www.osw.waw.pl/pub/koment/2003/09/030925.htm; .. L<!&$)E#:, Z$'&%!C&+ [#78-: %<B<$# "8'& &$& #B(7(6%#+ C#-"7#-&!!, „/<E&#%<$)%<M NC#%#-&B(!C<M 0<;('<”,
nr 73(690), 2003, s. 9.
ZN nr 89
173
ró>nych formacji zbrojnych23. Na szczycie pa2stw WNP w Duszanbe w pa?dzierniku 2007 roku dyskutowano o kierunkach dalszego rozwoju organizacji, rozszerzeniu wspó1pracy w dziedzinie transportu, handlu oraz nauki.
Podj5to prób5 opracowania programu rozwoju Wspólnoty do 2017 roku,
zw1aszcza w dziedzinie gospodarczej24. Rozporz4dzeniem Rady Szefów
Rz4dów w dniu 14 listopada 2008 roku zosta1a zatwierdzona „Strategia rozwoju gospodarczego Wspólnoty Niepodleg1ych Pa2stw do 2020 roku”25.
W latach 2005-2006 zacz51o pojawia3 si5 coraz wi5cej sygna1ów sugeruj4cych nieefektywno@3 funkcjonowania WNP oraz brak perspektyw dla organizacji w obecnym kszta1cie. W trakcie szczytu WNP w Kazaniu w sierpniu
2005 roku Turkmenistan og1osi1, >e rezygnuje z pe1nego cz1onkostwa, zmienia swój status w organizacji na cz1onkostwo stowarzyszone, co by1o potwierdzeniem istniej4cego od kilku lat stanu faktycznego26.
Opinie kolejnego „niestabilnego” cz1onka mia1a Gruzja, w której wielokrotnie pojawia1y si5 g1osy podaj4ce w w4tpliwo@3 efektywno@3 i korzy@ci
z cz1onkostwa w WNP. Na pocz4tku maja 2006 roku prezydent Gruzji skrytykowa1 dzia1alno@3 organizacji i poleci1 rz4dowi, aby w ci4gu najbli>szych
miesi5cy zbada1, czy Gruzja powinna pozosta3 we Wspólnocie. Po wydarzeniach z sierpnia 2008 roku Gruzja zrezygnowa1a z prac w WNP. Oficjalne
cz1onkostwo Gruzji usta1o z dniem 18 sierpnia 2009 roku27.
Uk!ady regionalne w ramach Wspólnoty Niepodleg!ych Pa stw
Ze wzgl5du na to, >e wspó1praca w WNP by1a ma1o efektywna zacz51y
powstawa3 inne mniejsze struktury regionalne o ró>nym stopniu integracji28:
Centralnoazjatycka Organizacja Wspó1pracy,
Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza,
Organizacja Uk1adu o Bezpiecze2stwie Zbiorowym,
Wspólna Przestrze2 Gospodarcza,
Pa2stwo Zwi4zkowe Bia1orusi i Rosji,
Organizacja na Rzecz Demokracji i Rozwoju Gospodarczego
– GUAM.
23
F(J(%&( # ,#%E("E&& :#(%%#I# !#'786%&B(!':< I#!86<7!': – 8B<!'%&C#: .#6789(!':<
/(;<:&!&-*= 0#!86<7!': 6# 2010 I#6<, [w:] \6&%*+ 7((!'7 "7<:#:*= <C'#: & 678I&= 6#C8-(%'#: .#6789(!':< /(;<:&!&-*= 0#!86<7!'::
http://www.cis.minsk.by/webnpa/text.aspx?RN=N90500045
24
F(J(%&( # ,#%E("E&& 6<$)%(+J(I# 7<;:&'&M .#6789(!':< /(;<:&!&-*= 0#!86<7!':
& Y$<%( #!%#:%*= -(7#"7&M'&+ "# (( 7(<$&;<E&&, [w:] \6&%*+ 7((!'7 "7<:#:*= <C'#:
& 678I&= 6#C8-(%'#: .#6789(!':< /(;<:&!&-*= 0#!86<7!'::
http://www.cis.minsk.by/webnpa/text.aspx?RN=N90700503#kocep
25
'()*(+,-. /01213-4+501,1 )*67-(-. '18)9:+5(7* ;+6*7-5-3<= >1598*)5(7 2*
?+)-18 81 2020 ,18*, !"#$%&'($)%*+ ,#-&'(' ./0: http://cis.minsk.by/page.php?id=18764
26
Falkowski M., Russia’s policy in the Southern Caucasus and Central Asia, Centre for Eastern
Studies (CES), nr 23, June 2006, s. 32.
27
LA+25(71 >)96-- 7 ';> ?)+0)*G+21, Y7(!!-!$89D< !"#$%&'($)%#I# C#-&'('< ./0:
http://cis.minsk.by/page.php?id=14594
28
ZN nr 89
174
R. Demjaniuk
Szczegó1owe informacje na temat cz1onkostwa poszczególnych pa2stw
WNP w nowych strukturach integracyjnych zosta1y podane w tabeli 6.
Tabela 6. Cz1onkostwo poszczególnych pa2stw WNP w postradzieckich
strukturach integracyjnych
Table 6. The membership of individual states in integrative structures in
CIS frames
Pa stwo/
organizacja
Armenia
Azerbejd'an
Bia"oru#
Gruzja
Kazachstan
Kirgistan
Mo"dawia
Rosja
Tad'ykistan
Turkmenistan
Uzbekistan
Ukraina
ZBiR
X
OUBZ
WPG
X
do 1999
X
do 1999
X
X
SOW
GUAM
CaOW**
EaWG
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X*
X
X
X
X
* - z przerw4 od roku 1999 do czerwca 2006 roku;
** - do 2005 roku;
Aród1o: opracowano na podstawie: W. Kono2czuk, Fiasko integracji, op. cit., s. 46.
Source: W. Kono2czuk, Fiasko integracji, op. cit., p. 46.
W kwietniu 1994 roku Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan podpisa1y
umow5 o powo1aniu wspólnej przestrzeni gospodarczej. W lipcu 1998 roku
po przyst4pieniu Tad>ykistanu do tego porozumienia zosta1o ono zinstytucjonalizowane jako Centralnoazjatycka Wspólnota Gospodarcza (CaWG).
W lutym 2002 roku CaWG zmieni1 nazw5 na Centralnoazjatyck4 Organizacj5
Wspó1pracy (CaOW). Transformacja organizacji mia1a podkre@li3 rozszerzenie wspó1pracy ze spraw wy14cznie o charakterze gospodarczym na polityczne i wojskowe. Organizacja ta, podobnie jak WNP nie sta1a si5 realnie
dzia1aj4c4 struktur4. Negatywn4 rol5 odegra1a rywalizacja o dominacj5 w regionie mi5dzy Kazachstanem i Uzbekistanem. Wspóln4 cech4 gospodarek
krajów CaOW jest ich surowcowy charakter, ale ró>ni4 si5 pod wzgl5dem
zasad funkcjonowania29. W roku 2004 cz1onkiem tej organizacji zosta1a Rosja, która d4>y do wi5kszej kontroli i wp1ywu na wspó1prac5 mi5dzynarodow4
w Azji Centralnej. W pa?dzierniku 2005 roku na szczycie CaOW podj5to decyzj5 o jej po14czeniu z Euroazjatyck4 Wspólnot4 Gospodarcz4 (EaWG),
bowiem uczestnicy organizacji nale>eli ju> wówczas do EaWG, a cele obu
struktur s4 to>same30.
29
Q. H<'!%(:, '()*2< M+2()*AB21I N6-- - O*70*6* 7 ';> – /01213-4+50-I *5?+0(,
„](%'7<$)%<M K;&M & ,<:C<;”, nr 1, 2000, s. 6.
30
ZN nr 89
175
29 marca 1996 roku zosta1 podpisany Uk1ad o pog15bieniu integracji
w dziedzinie gospodarczej pomi5dzy Bia1orusi4, Rosj4, Kazachstanem i Kirgistanem. Wcze@niej te kraje zawar1y mi5dzy sob4 wspomnian4 uni5 celn431.
G1ównym celem uk1adu jest utworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej,
przewiduj4cej swobodny przep1yw towarów, us1ug, si1y roboczej i kapita1u
oraz rozwoju wspólnego systemu energetycznego, transportowego i informacyjnego. Strony zobowi4za1y si5 do uzgadniania polityki przemys1owej,
cenowej i rolnej, a tak>e wyrazi1y gotowo@3 do koordynacji polityki spo1ecznej. Zapowiedzia1y równie> stworzenie niezb5dnych warunków do zachowania i umacniania wspólnej przestrzeni kulturalno-informacyjnej32. Parlament
Bia1oruski 24 maja 1996 roku ratyfikowa1 czterostronny uk1ad o pog15bieniu
integracji33. W celu koordynacji poczyna2 w tym zakresie powo1ano Rad5
Mi5dzypa2stwow4 (prezydenci, premierzy i ministrowie spraw zagranicznych) oraz Komitet Integracyjny i zapowiedziano powo1anie Komitetu Mi5dzyparlamentarnego. By1 to uk1ad otwarty, zaproszenia do udzia1u w porozumieniu wystosowano pod adresem pozosta1ych pa2stw WNP, republik
ba1tyckich i Bu1garii. By1 on odpowiedzi4 na zbyt wolne tempo integracji
w ramach WNP. W roku 1999 do14czy1 do „czwórki” Tad>ykistan. W tym samym czasie podpisana zosta1a Umowa o unii celnej i wspólnym obszarze
ekonomicznym pomi5dzy tymi pi5cioma krajami. Pa2stwa ustali1y jednolity
tryb regulowania handlu zagranicznego, likwiduj4c wszystkie wyj4tki i ograniczenia w systemie wolnego handlu34. Liderzy pa2stw cz1onkowskich unii
celnej podpisali 10 pa?dziernika 2000 roku dokumenty za1o>ycielskie o utworzeniu wspólnego obszaru celnego na bazie Euroazjatyckiego Sojuszu
Ekonomicznego. W perspektywie EASE mia1a by3 podstaw4 integracji gospodarek narodowych pa2stw cz1onkowskich ze @wiatowym systemem ekonomicznym, a przede wszystkim ze ^wiatow4 Organizacj4 Handlu (WTO).
Istotne znaczenie mia1o tak>e podpisanie w ramach EASE mi5dzypa2stwowych porozumie2 o zniesieniu wiz mi5dzy Bia1orusi4, Rosj4, Kazachstanem,
Kirgistanem i Tad>ykistanem35.
Ekonomiczna integracja „pi4tki” zosta1a zinstytucjonalizowana ostatecznie w czerwcu 2001 roku, kiedy na szczycie w Mi2sku powo1ano Euroazjatyck4 Wspólnot5 Gospodarcz4 (EaWG). Wed1ug za1o>e2 nowo powsta1a
w ramach WNP struktura powinna doprowadzi3 do realnej integracji cz5@ci
obszaru postradzieckiego. Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza (EWG)
ma przyczyni3 si5 do powstania na tym obszarze:
1) systemu wolnego handlu,
31
S. Owsiannik, J. Stre1kowa, Unia rosyjsko-bia oruska: geneza, uwarunkowania, paradoksy,
„Polityka Wschodnia”, nr 2, 1997, s. 82.
Porozumienie mi5dzy Republik4 Bia1oru@, Republik4 Kazachstan, Republik4 Kirgizji i Federacj4 Rosyjsk4 o pog15bieniu integracji w dziedzinie gospodarczej i humanitarnej, [w:] Biuletyn
Rosyjski, OSW, nr 1, 1996, s. 32-36.
33
K. Malak, Zwi#zek Rosji i Bia orusi jako element reintegracji by ego obszaru ZSRR,
[w:] J. Kuku1ka i L. _ukaszuk (red.), Od konfliktów do partnerskiej wspó pracy, AON, Warszawa
1997, s. 246-248.
34
W. Oniszczuk, Czynniki zewn!trzne transformacji gospodarki Rosji, op. cit., s. 136.
35
L.K. L<J<%#: (7(6.), K+,-12*AB21+ 51()982-4+5(71 K155-- - ';>, .PY., H#!C:<
2004, s. 75-76.
32
ZN nr 89
176
R. Demjaniuk
2) utworzenia wspólnej taryfy celnej i wspólnego systemu @rodków pozataryfowej regulacji,
3) uzgadniania systemu preferencji handlowych,
4) wypracowania wspólnego stanowiska wobec WTO i innych mi5dzynarodowych organizacji ekonomicznych.
Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza (wed1ug za1o>e2) ma by3 obszarem o znacznie wy>szym poziomie integracji gospodarczej ni> unia celna
czy nawet wspólny rynek. Obejmuje ona ponadto:
1) wspóln4 polityk5 walutow4,
2) polityk5 strukturaln4,
3) utworzenie wspólnego rynku us1ug transportowych i jednolitego systemu transportowego,
4) wspólnego rynku energetycznego,
5) tworzenie wspólnych grup finansowo-przemys1owych,
6) wspóln4 polityk5 wobec zagranicznych inwestycji bezpo@rednich.
Kraje cz1onkowskie EaWG podpisa1y równie> umowy w sprawie wspólnej polityki spo1ecznej w celu zapewnienia swoim obywatelom równych praw
do wykszta1cenia i pomocy medycznej na ca1ym terytorium, harmonizacji narodowych systemów kszta1cenia, rozwoju nauki, kultury, zabezpieczenia minimalnych standardów socjalnych. Realizacji za1o>e2 wspó1pracy ma s1u>y3
zbli>anie i harmonizowanie narodowych systemów prawnych utworzenie zunifikowanego systemu regulacji. W ramach EaWG wesz1a w >ycie tylko strefa wolnego handlu, funkcjonuj4ca ze znacznymi ograniczeniami. Jednak
warto podkre@li3, >e obok Organizacji Uk1adu o Bezpiecze2stwie Zbiorowym
(OUBZ36) EaWG jest najlepiej dzia1aj4c4 organizacj4 na obszarze WNP37.
We wrze@niu 2003 roku zosta1o zawarte kolejne porozumienie w ramach WNP o powo1aniu Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej Bia1orusi, Kazachstanu, Rosji i Ukrainy (WPG)38. WPG stanowi prób5 integracji czterech
najsilniej ze sob4 powi4zanych gospodarczo pa2stw, maj4cych jednocze@nie
dla Rosji najwa>niejsze znaczenie polityczne i geopolityczne. W za1o>eniu
organizacja ma by3 podstaw4 dalszych procesów integracyjnych na obszarze postradzieckim39. Bia1oru@ odnios1a si5 do projektu sceptycznie, obawiaj4c si5 os1abienia swojej pozycji z powodu dominacji rosyjsko-ukrai2skiej
i zahamowania procesów integracyjnych na mniejsz4 skal5 w ramach
Zwi4zku Bia1orusi i Rosji (ZBiR).
Do@3 dobrze zintegrowan4 struktur4 na terytorium WNP jest istniej4ce
od 1999 roku Pa2stwo Zwi4zkowe Bia1orusi i Rosji. Proces integracyjny roz36
W maju 2002 roku podj5to decyzj5 o przekszta1ceniu Uk1adu o Bezpiecze2stwie Zbiorowym
(uk1ad Taszkiencki z 1992 roku), w blok wojskowo-polityczny – Organizacj5 Uk1adu o Bezpiecze2stwie Zbiorowym. W kwietniu 2003 roku zosta1a ona ostatecznie zinstytucjonalizowana.
P7I<%&;<E&M Q#I#:#7< # ,#$$(C'&:%#+ G(;#"<!%#!'& (PQ,G): http://www.dkb.gov.ru
37
L.K. L<J<%#: (7(6.), K+,-12*AB21+ 51()982-4+5(71, op. cit., s. 76.
38
A. Ossowska, Wspó praca gospodarcza Bia orusi z Rosj# oraz innymi krajami WNP,
[w:] B.J. Albin, W. Baluk (red.), Europa Wschodnia - dekada transformacji. Bia oru%, Oficyna
Wydawnicza Arboretum, Wroc1aw 2004, s. 169.
39
O. Sushko, The Dark Side of Integration’s: Ambitions of Domination in Russia’s Backyard,
“Washington Quarterly”, nr 1, 2004, s. 130.
ZN nr 89
177
pocz41 si5 w kwietniu 1996 roku, kiedy podpisano pierwsze porozumienie
o stowarzyszeniu. Zwi4zek daje szans5 na ujednolicenie warunków dzia1alno@ci gospodarczej obu pa2stw, prawa, taryf celnych, cen itp., cho3 w miar5
up1ywu czasu ujawniaj4 si5 ró>nice interesów i daty realizacji za1o>e2 Uk1adu
nie s4 dotrzymywane40.
Ze @rodków bud>etu zwi4zkowego Bia1orusi i Rosji realizowano ró>ne
programy, maj4ce na celu podniesienie efektywno@ci gospodarczej obu krajów. Znaczny post5p osi4gni5to w tworzeniu jednolitego obszaru naukowo-technologicznego i informacyjnego. Du>a cz5@3 @rodków bud>etowych by1a
przeznaczana na realizacj5 programów zwi5kszaj4cych bezpiecze2stwo
Zwi4zku obu stron41. Zwi5kszone zosta1y mo>liwo@ci finansowe poprzez
bardziej racjonaln4 gospodark5 w1asnymi @rodkami finansowymi, pozyskiwanie @rodków zewn5trznych (w tym równie> zwrotnych), nawi4zywanie
wspó1pracy z sektorem prywatnym w ramach partnerstwa publicznoprywatnego. Realizacja wspólnych programów przynios1a efekty w postaci
wzrostu aktywno@ci spo1eczno@ci lokalnych, organizacji, instytucji, przedsi5biorstw. Uczestnictwo w nich Bia1orusi stwarza1o szanse na znaczne dofinansowanie ró>nego rodzaju kapita1och1onnych projektów o znaczeniu ponadregionalnym.
10 pa?dziernika 1997 roku w trakcie szczytu prezydenckiego czterech
pa2stw: Gruzji, Ukrainy, Azerbejd>anu i Mo1dawii w Strasburgu og1oszono
powstanie formacji konsultacyjnej, która po przyst4pieniu w kwietniu 1999
roku Uzbekistanu przyj51a ostatecznie nazw5 GUUAM42. Nowa organizacja
wyznaczy1a sobie mi5dzy innymi nast5puj4ce cele dzia1alno@ci:
1) wspó1prac5 ekonomiczn4,
2) rozwi4zywanie problemów transportu kaspijskiej ropy i gazu na Zachód
oraz
3) wspólne integrowanie si5 ze strukturami europejskimi.
Na spotkaniu WNP w Ja1cie w 2001 roku nieformalny zwi4zek przekszta1cony zosta1 w regionaln4 organizacj5 mi5dzynarodow4.43 Na kolejnym
szczycie uzgodniono stworzenie strefy wolnego handlu. Po raz pierwszy na
obszarze Wspólnoty powsta1a struktura, której inicjatorem nie by1a Rosja.
Nie przypadkiem GUAM zosta1 utworzony przez te pa2stwa WNP, które
prowadzi1y najbardziej prozachodni4 polityk5 zagraniczn4. Pomimo wielu
oczekiwa2, >e GUAM stanie si5 realn4 alternatyw4 WNP, organizacja jest
niespójna wewn5trznie44. St4d te> wspó1praca na szersz4 skal5 post5powa1a
40
Z.J. Winnicki, Ustrój polityczno-administracyjny Republiki Bia oru% – zarys problematyki,
[w:] B.J. Albin, W. Baluk (red.), Europa Wschodnia – dekada transformacji, op. cit., s. 69-71.
41
L./. W&-#: (7(6.), ;*H-12*AB2*. /01213-0* @+A*)95-, G0NO, H&%!C 2006, s. 705-706.
42
GUUAM – akronim od pierwszych liter nazw tych pa2stw. Obszar WNP: wiosna patriarchów,
[[w:]] Rocznik Strategiczny, 1999/ 2000, s. 179; M. Nizio1-Celewicz, Polityka Federacji Rosyjskiej
wobec obszaru WNP, [w:] M. Janik (red.), Federacja Rosyjska w stosunkach mi!dzynarodowych, UMCS, Lublin 2006, s. 153.
43
P7I<%&;<E&M ;< 6(-#C7<'&R & UC#%#-&B(!C#( 7<;:&'&( – 0OKH;
http://www.guam.org.ua/about.phtml
44
W roku 2005 Uzbekistan opu@ci1 organizacj5. Wynika1o to z post5puj4cego och1odzenia w relacjach z Zachodem. Jednocze@nie dosz1o do zbli>enia z Rosj4 poprzez podpisanie w 2004 roku uzbecko-rosyjskiej umowy o strategicznym partnerstwie. W. Kono2czuk, Fiasko integracji,
ZN nr 89
178
R. Demjaniuk
zbyt wolno, co wynika1o w du>ym stopniu z niewielkiego poziomu wzajemnej
wymiany handlowej oraz braku konsensusu w sprawie priorytetów wspó1pracy. Dopiero na prze1omie lat 2005-2006 uzgodniono, >e GUAM mo>e by3
efektywn4 form4 wspó1pracy regionalnej pa2stw, których priorytetem w polityce zagranicznej jest integracja europejska i euroatlantycka. W maju 2006
roku na szczycie GUAM zapad1a decyzja o sformalizowaniu wspó1pracy
i utworzeniu nowej Organizacji na Rzecz Demokracji i Rozwoju Gospodarczego – GUAM. Postanowiono, >e zostanie wprowadzona w >ycie umowa o strefie wolnego handlu i powo1ana Rada Energetyczna45.
Tendencje dezintegracyjne w WNP powodowa1y, >e spotkania na
szczeblu wspólnotowym wykorzystywano przede wszystkim jako mo>liwo@3
rozwoju stosunków dwustronnych, co powodowa1o zró>nicowanie tempa integracji pomi5dzy krajami46. Rosyjska polityka w stosunku do WNP sta1a si5
bardziej pragmatyczna, nie stara1a si5 ona integrowa3 wszystkich pa2stw
przez wysuwanie kolejnych nieefektywnych inicjatyw.47 Rosja przesta1a by3
jedynym centrum, na które pa2stwa WNP orientowa1y swoj4 polityk5. Coraz
wi5kszy wp1yw na polityk5 by1ych republik radzieckich maj4: Unia Europejska, USA, Chiny i Turcja48. Do@3 aktywnie Rosja, Kirgistan, Kazachstan, Tad>ykistan i Uzbekistan zacz51y wspó1pracowa3 w ramach powo1anej z udzia1em Chin Szanghajskiej Organizacji Wspó1pracy (SOW)49. G1ównymi celami
organizacji s4:
1) rozwój wspó1pracy dla umocnienia pokoju, bezpiecze2stwa i stabilno@ci
w regionie,
2) przeciwdzia1anie terroryzmowi, ekstremizmowi, separatyzmowi,
3) rozwijanie wspó1pracy regionalnej w sferze politycznej, gospodarczej
i obronnej.
We wspó1pracy dominuj4 sprawy gospodarcze i energetyczne, czym
szczególnie zainteresowane s4 Chiny. Ze wzgl5du na elastyczn4 struktur5
organizacyjn4 SOW jest wygodn4 form4 wspó1dzia1ania pomi5dzy jej cz1onkami50.
Wnioski podsumowuj"ce
Podsumowuj4c, nie mo>na uzna3 Wspólnoty Niepodleg1ych Pa2stw za
organizacj5 gospodarcz4, w której nast5puje reintegracja grupy krajów postradzieckich. By1e republiki ZSRR poszukuj4 mo>liwo@ci rozwoju poza starym uk1adem polityczno-gospodarczym. WNP nie jest ostateczn4 form4
op. cit., s. 19; K.L. G#%6<7), ../. ,%M;(: (7(6.), C01213-4+50*. D+61?*5215(B, op. cit.,
s. 103.
45
46
L.K. L<J<%#: (7(6.), K+,-12*AB21+ 51()982-4+5(71, op. cit., s. 34.
47
Szerzej K. _astawski, Koncepcje polityki zagranicznej i bezpiecze"stwa Federacji Rosyjskiej,
[w:] M. Janik (red.), Federacja Rosyjska w stosunkach mi!dzynarodowych, op. cit., s. 59- 61.
48
E.M. Nizio1-Celewicz, Polityka Federacji Rosyjskiej, op. cit., s. 155.
49
15 czerwca 2001 na szczycie w Szanghaju powo1ano SOW jako organizacj5 mi5dzynarodow4. Shanghai Cooperation Organisation Charter:
http://www.sectsco.org/news_detail.asp?id=96&LanguageID=2
50
ZN nr 89
179
wspó1pracy na obszarze postradzieckim. Oceniaj4c dorobek WNP z perspektywy dwudziestu lat mo>na stwierdzi3, >e na obszarze by1ego ZSRR nie
ukszta1towa1 si5 jeszcze nowy uk1ad gospodarczy, a proces reintegracji nie
zako2czy1 si5 i dlatego poszczególne kraje wci4> poszukuj4 swojego miejsca
w mi5dzynarodowych oraz regionalnych stosunkach polityczno-gospodarczych. WNP jako organizacja jednocz4ca dwana@cie pa2stw w miar5 up1ywu
lat ulega coraz wi5kszemu zró>nicowaniu i powstaj4 w jej ramach mniejsze
grupy krajów, które 14cz4 wspólne cele polityczne i gospodarcze. Mo>na zak1ada3, >e to zjawisko b5dzie si5 rozwija3. W takiej sytuacji d4>enie Bia1orusi
od pocz4tku lat 90. do polityczno-gospodarczego zwi4zku z Rosj4 okaza1o
si5 najwi5kszym osi4gni5ciem w procesie reintegracji na obszarze by1ego
ZSRR. Kraje i przedsi5biorstwa, których rozwój opiera si5 na ma1ym rynku
wewn5trznym (a takim krajem jest Republika Bia1orusi) s4 niejako zdane na
bardziej intensywn4 internacjonalizacj5 dzia1alno@ci gospodarczej oraz poszukiwanie miejsca w perspektywicznych uk1adach regionalnych. Regionalizacja ma prowadzi3 do wi5kszej efektywno@ci gospodarowania, zmniejszenia kosztów transakcyjnych, zminimalizowania barier wzrostu, powi5kszenia
rynków, racjonalniejszego podzia1u pracy i tych wszystkich korzy@ci, jakie
poci4ga za sob4 dzia1alno@3 na wi5kszym obszarze51.
Bibliografia
Albin B.J., Baluk W. (red.), Europa Wschodnia - dekada transformacji. Bia oru!, Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wroc aw 2004.
Donaldson R.H., Nogee J.L., The foreign policy of Russia. Changing systems, enduring interests, Sharpe, New York and London 1998.
Falkowski M., Russia’s policy in the Southern Caucasus and Central Asia,
“Centre for Eastern Studies” (CES), nr 23, June 2006.
Grinberg R., Dziesi"ciolecie Wspólnoty Niepodleg ych Pa#stw: iluzja integracji i czynnik rosyjski, „Polityka Wschodnia”, nr 1, 2001.
Janik M. (red.), Federacja Rosyjska w stosunkach mi"dzynarodowych,
UMCS, Lublin 2006.
Kolstoe P., Russians and the Former Soviet Republics, Royal Institute of International Affairs, London 1996.
Kono!czuk W., Fiasko integracji. WNP i inne organizacje mi"dzynarodowe
na obszarze poradzieckim 1991-2006, Prace OSW, Warszawa, maj
2007.
Kuspys P., Wspólnota Niepodleg ych Pa#stw - stan faktyczny i perspektywy,
w: Biuletyn Opinie, nr 10, 2009.
Obszar WNP: wiosna patriarchów, [w:] Rocznik Strategiczny, 1999/ 2000.
51
J. Kleer, Globalizacja gospodarki !wiatowej a integracja regionalna, Komitet Prognoz Polska
w XXI wieku przy prezydium PAN, Warszawa 1998, s. 20. Podaj" za M. Stawicka, Niepewno!$
w mi"dzynarodowym otoczeniu przedsi"biorstw, [w:] M.K. Nowakowski (red.), Biznes mi"dzynarodowy. Od internacjonalizacji do globalizacji, Szko a G ówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005, s. 97.
ZN nr 89
180
R. Demjaniuk
Od konfliktów do partnerskiej wspó pracy, Kuku ka J., #ukaszuk L. (red.),
AON, Warszawa 1997.
Oniszczuk W., Czynniki zewn"trzne transformacji gospodarki Rosji, Semper,
Warszawa 2002.
Owsiannik S., Stre kowa J., Unia rosyjsko-bia oruska: geneza, uwarunkowania, paradoksy, „Polityka Wschodnia”, nr 2, 1997.
Piotrkowski M.A., Wspólnota Niepodleg ych Pa#stw, [w:] Europejskie struktury wspó pracy, Informator, Warszawa 2000.
Pomorski R., Ja ta#skie spotkanie przywódców Wspólnoty Niepodleg ych
Pa#stw, OSW:
http://www.osw.waw.pl/pub/koment/2003/09/030925.htm;
Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodleg ych Pa#stw, [w:] Rocznik
Strategiczny 1996/1997, Scholar, Warszawa 1997.
Rosja i jej s%siedzi, Fundacja Mi"dzynarodowe Centrum Rozwoju Demokracji, Meritum, Kraków 2000.
Sushko O., The Dark Side of Integration’s: Ambitions of Domination in Russia’s Backyard, “Washington Quarterly”, nr 1, 2004.
&'()*+,- . ,/*)01 234, $%&%'(%')*(+', (-./0'+, 1'0(+ 2010.
2.03&/4 5.6., 7089*: $.;. (/*3.), 567078.9',6): ;'<7=),07,/- . >67078.9',6): =7(./.6), 2<=>, 1'0(+ 2007.
6&('?4@.: $., ?(/.0,6.@ A7*+8: 0)9)(7 =+/. .(. 79'*'B07@ 678=*78.,,, „;&@'.0&?40&8 =+.0.A')*(+&8 <&9*%&”, nr 73(690), 2003.
6&B&0.: 6.5. (/*3.), C'D.70)(-07' ,7/*+B0.9',/E7 C7,,.. . 234,
$CD$, 1.(+:& 2004.
E(F.?0'%*?40G, 7.A'%*% $.3/HI*(%:& ;*9&:'('AGJ <.(H3&/(%::
http://www.cis.minsk.by/
1&%(0*: K., 2/*)01 F'0/*)(-07@ G<.. . H)E6)<) E 234 – >67078.9',6.@ ),='6/, „L*0%/&?40&8 59'8 ' 7&:+&9”, nr 1, 2000.
I'JD7,+B)*,/E'001@ 2/)/.,/.9',6.@ H78./'/ 27K<) 3'<)E.,.81L 47,+B)*,/E: http://www.cisstat.com/rus/
1.M'?*:(+', N., O.)'@+&8 E., M0'N0:: /7*D7E(: ,/*)0 234, „=+.:*(%”,
nr 4(4), 2004, E0(%'%H% F/':&%'9&@'' ' A*0*3IA*0%&.
D*)*/(+', 5., 37E): *7(- 234 B(: ,/)*7@ .0/'D*)O.7007@ ='N.,
„2*?./H((+&8 M&9*%&”, 09.03.1998.
2/*)/'D.: >67078.9',67D7 *)<E./.: 27B*+J',/E) 3'<)E.,.81L
47,+B)*,/E 0) ='*.7B B7 2020 D7B), E(F.?0'%*?40G, 7.A'%*%
$;<: http://cis.minsk.by/page.php?id=18764
PH-/'+ 5., P;Q.@ 7;<7* *)<E./.: >67078.6 ,/*)0 234 E 1991-2003,
„=+.:*(%”, nr 5(2), 2006, E0(%'%H% F/':&%'9&@'' ' A*0*3IA*0%&.
Q'A.: (/*3.) 6.;., 567078.6) . 7;Q',/E7 &'()*+,.: B.,=*7=7*O..
. ='*,='6/.E1 *)<E./.:: 0)O.70)(-01@ 7/9'/ 7 9'(7E'9',678
*)<E./.. 2004-2005, 5?4%'./& - R':G* +/&(+', 1'0(+, 2005.
Q'A.: 6.;. (/*3.), 3)O.70)(-0): >67078.6) &'()*+,., >)*-0'+, 2<=>,
1'0(+ 2006.
ZN nr 89

Priorytety państw członkowskich i układy regionalne w ramach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Program konferencji w formacie PDF

PRESS SERVICE Monitoring Mediów sp z o. o. 2009-03

We are the bridge to your success Transport kolejowy

ffi - Pkmierzeja.pl