znany czy nieznany?

10
Jak uczyć – nauczyciel mistrz i przewodnik
Fryderyk Chopin
– znany czy
nieznany?
Teresa Zawisza-Chlebowska, autorka licznych publikacji pedagogicznych
Rok Chopinowski skłania do poznawania
sylwetki kompozytora. W szkole dobrym
sposobem na to, aby uczniowie zaangażowali
się w działanie, jest metoda projektów.
Termin „projekt” pojawił się w amerykańskiej literaturze pedagogicznej jeszcze przed 1900 r. Określano tym
mianem działalność uczniowską nastawioną na wykonanie produktu, a ówczesne projekty były ukierunkowane
na wytwarzanie. Stosowano je głównie w szkolnictwie
ogólnokształcącym podczas prac ręcznych, później także
w kształceniu rolniczym.
Za głównego twórcę i propagatora tej metody uznaje
się Johna Deweya – amerykańskiego filozofa i pedagoga.
Dewey oparł swój system pedagogiczny na instrumentalizmie (…). Polegał on na rozumieniu doświadczenia jako istoty
prawdy – prawdziwe jest to, co sprawdza się w działaniu jako
prawdziwe. Doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy, stąd w jego szkole pracy rozwijane było
hasło: „uczenie się przez działanie”. Szkoła ta powstała na
wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie
dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Akcent położony był na aktywność praktyczną i manualną. Głównym celem szkoły było pobudzanie wrodzonych
zdolności dzieci, zainteresowań, wzbogacanie doświadczeń,
samodzielna praca, natomiast wiedzę zdobywało się niejako
przy okazji. W szkole nie było lekcji i przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym
życiu i jego rozwiązanie mające doprowadzić do nabywania
wiadomości, dlatego zadaniem szkoły było stwarzanie sytuacji będących źródłem owych problemów.
Dewey wyodrębnił etapy myślenia prowadzące do rozwiązania problemu:
1. Odczucie trudności.
2. Określenie trudności – sformułowanie problemu.
3. Szukanie rozwiązań – formułowanie hipotez.
4. Wyprowadzenie drogą rozumowania wniosków z rozwiązań – logiczna weryfikacja hipotez.
5. Dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy – empiryczna weryfikacja hipotezy1.
W Polsce metoda jest szerzej znana od 1930 r., kiedy
wydano książkę J.A. Stevensona (teoretyka metody projek1
http://pl.wikipedia.org/wiki/John_Dewey
tów), ale metodę tę zaczęto wprowadzać już nawet przed
I wojną światową. Renesans metoda przeżywa od czasu
reformy edukacji wdrażanej od 1999 r. Wydano niemało
publikacji traktujących o tej metodzie, odbyło się wiele
form doskonalenia nauczycieli przypominających metodę
projektów, opublikowano ogromną ilość zrealizowanych
projektów w rozmaitych typach szkół.
Projekt jako metoda nauczania
Istotą omawianej metody jest to, że uczniowie samodzielnie (pod kierunkiem nauczycieli) realizują przedsięwzięcie znacznie większe, bogatsze niż tradycyjna praca
domowa. Ich działania są podporządkowane określonym
wcześniej założeniom. Każdy projekt zawiera:
– cele i metody pracy,
– terminy realizacji całości przedsięwzięcia oraz poszczególnych etapów,
– wskazanie osoby odpowiedzialnej za realizację,
– kryteria oceny poszczególnych etapów i rodzajów aktywności uczniów,
– wskazanie wykonawców – uczniowie mogą pracować
indywidualnie, chociaż częściej wykonują zadania
w grupach,
– wskazanie miejsca i rodzaju prezentacji rezultatów
pracy,
– podstawowe informacje na temat zadania dla każdej
grupy (każdego ucznia − jeżeli praca jest wykonywana indywidualnie), czyli tzw. instrukcję przygotowaną
przez nauczyciela kierującego projektem.
Projekty możemy podzielić ze względu na przedmiot
pracy oraz możliwość publicznej prezentacji na dwa rodzaje:
1. PROJEKT BADAWCZY. Polega na zebraniu i usystematyzowaniu informacji na dany temat. Rezultaty tego
projektu mogą mieć różną formę, np. wywiadów, rysunków, reportaży, felietonów, albumów, plakatów, gier, i są
prezentowane przez grupę w warunkach określonych
w instrukcji.
Polski w praktyce
FOT. Fotolia
Metoda stara czy nowa? trochę historii
Kształcenie polonistyczne
2. PROJEKT DZIAŁANIA LOKALNEGO. Polega na
podjęciu jakiegoś działania w środowisku lokalnym lub
w samej szkole (np. porządkowanie placu zabaw dla
dzieci, wykonanie pomocy dla uczniów młodszych lub
niepełnosprawnych). Efekty pracy mogą być pokazane
w formie zdjęć, filmu lub bezpośrednio w miejscu, gdzie
wykonano działania.
Cele, które możemy osiągnąć poprzez stosowanie
metody projektów
Podczas pracy uczniowie pracują samodzielnie w grupach. Dzięki temu rozwijają następujące umiejętności:
– podejmowanie decyzji grupowych,
– rozwiązywanie konfliktów,
– wyrażanie własnych opinii i słuchanie opinii innych,
– poszukiwanie kompromisu,
– dyskutowanie,
– dzielenie się w grupie rolami i zadaniami,
– dokonywanie oceny pracy grupy.
Dodatkowo dzięki projektowi możemy rozwijać umiejętności związane z poszczególnymi etapami jego realizacji:
1. Wybór tematu i określenie celów projektu:
– wykorzystywanie pomysłów całej grupy,
– dokonywanie selekcji pomysłów zgodnie z przyjętymi
kryteriami,
– formułowanie tematu,
– formułowanie celów projektu.
2. Zbieranie i opracowywanie informacji:
– korzystanie z różnych źródeł informacji,
– ocenianie ich wiarygodności,
– selekcja informacji.
3. Prezentacja projektu:
– ćwiczenie różnych sposobów zapisywania i prezentowania zebranych materiałów,
– przygotowywanie i praktykowanie wystąpień publicznych.
Forma realizacji projektu
– Jak zaplanować projekt?
Cechą projektu jest to, że trwa on jakiś czas – kilka
tygodni, miesięcy, a nawet całe półrocze. W zależności od
wieku dzieci decyzję o czasie trwania projektu podejmują uczniowie lub nauczyciel. Planując, należy uwzględnić
zasady współpracy z poszczególnymi nauczycielami (jeżeli jest to projekt wieloprzedmiotowy).
Każdy projekt może być realizowany indywidualnie
lub w grupach. Wybór formy także jest dokonywany na
etapie planowania.
Przygotowanie instrukcji do projektu
i praca grupowa nad nim
Instrukcję zwykle przygotowuje nauczyciel. Powinna
ona zawierać wszystkie najważniejsze elementy, czyli:
– temat, cele (chyba że uczniowie wybierają je sami),
– zadania do wykonania,
– źródła (chyba że uczniowie mają poszukać ich sami),
– termin konsultacji z poszczególnymi nauczycielami,
– termin prezentacji,
– sposób prezentacji, jej miejsce i czas trwania,
– kryteria oceny projektu.
Polski w praktyce
11
Tabela 1. Przykład uporządkowania informacji zawartych w instrukcji
Imiona i nazwiska
członków grupy
Temat
projektu
Terminy
konsultacji
Termin
prezentacji
projektu
Prezentacja projektu
Prezentacja to końcowy etap pracy − może być on najważniejszy. Zależy to od tego, czy chcemy położyć główny
nacisk na systematyczną, efektywną pracę nad projektem,
czy też przede wszystkim zależy nam na przedstawieniu
wyników pracy.
Decyzję dotyczącą formy prezentacji powinni podjąć
uczniowie. Dobrze jest, gdy w prezentacji biorą udział
wszyscy członkowie grupy. Nauczyciel w instrukcji zaznacza wszelkie warunki dotyczące prezentacji.
Przykładowe formy prezentacji:
– wystawa prac wykonanych przez uczniów – albumów,
plakatów, rysunków, zdjęć, map itp. z komentarzem,
– wykład,
– inscenizacja,
– odczytanie pracy pisemnej,
– pokaz filmu,
– odtworzenie muzyki lub innych nagrań,
– prezentacja modelu, planu itp.,
– gry, zabawy, konkursy angażujące innych uczniów lub
osoby zaproszone na prezentację,
– książeczki, broszury, foldery itp.
Czas trwania prezentacji powinien być taki sam dla
każdej grupy. Jego przekroczenie może wpływać (lub nie)
na ocenę prezentacji.
Na prezentację dobrze jest zaprosić np. innych
uczniów, rodziców, władze lokalne, gości ze środowisk,
które współpracują ze szkołą.
Ocenianie projektu
Podstawowe zasady:
1. Oceniane powinno być to, co jest ważne, nie zaś to,
co łatwo ocenić (np. jeśli ważna jest umiejętność pracy
w grupie, to w ocenie nie może być decydujące oddanie pracy w terminie).
2. Kryteria oceny powinny być znane przed rozpoczęciem pracy nad projektem.
3. Celem oceniania powinno być wskazanie tego, co
dzieci powinny poprawić.
4. Uczniowie powinni uczestniczyć w ocenianiu (samoocena).
5. W ocenianie można zaangażować inne osoby, np. całą
klasę, jury wcześniej wybrane.
Projekt: Fryderyk Chopin − znany czy nieznany?
Proponowany projekt jest projektem badawczym.
Można zaproponować go do realizacji uczniom gimnazjum lub szkoły podstawowej. Należy dostosować projekt
do wieku dzieci.
Najlepiej byłoby, gdyby w projekcie brali udział nauczyciele różnych przedmiotów, a co za tym idzie − różnych
specjalności, np. polonista, historyk, plastyk, nauczyciel
muzyki, bibliotekarz. Będą oni konsultantami dla uczniów
pracujących nad różnymi zagadnieniami.
12
Jak uczyć – nauczyciel mistrz i przewodnik
Klasę dzielimy na grupy. Dobrze jest, jeżeli w grupie
znajdą się dzieci o różnym potencjale intelektualnym.
Zespoły nie powinny liczyć więcej niż pięć osób. Uczniowie od początku powinni wiedzieć, co będzie oceniane,
np. umiejętność pracy w grupie. Pozwoli to uniknąć sytuacji, gdy zadanie wykona jedna osoba, a pozostałe będą
„pasożytować” na efektach jej działań.
Proponuję pracę w grupach wokół następujących tematów (lub oczywiście uczniowie wybierają sami tematykę pracy, ale ważne jest, aby tematy się nie dublowały,
a w efekcie wszystkie grupy objęły swymi badaniami całe
życie kompozytora):
I
II III IV V
VI VII VIII Lata dziecięce Frycka
Nauka
Początki sławy
Na europejskich estradach
Okres paryski
W poszukiwaniu osobistego szczęścia
U kresu życia
Utwory, które lubimy
Uczniowie pracują w grupach, w wyznaczonym czasie konsultują się z nauczycielami różnych specjalności.
Możemy wskazać dzieciom bibliografię lub samodzielnie,
ewentualnie pod kierunkiem nauczycieli bibliotekarzy,
uczniowie poszukują odpowiednich źródeł.
Etapem najciekawszym dla wszystkich jest oczywiście
prezentacja. Podczas pracy nad projektem należy uzgodnić, jaką formę on przyjmie w poszczególnych grupach.
Prezentacje przygotowujemy starannie, tak aby pokazać
efekty pracy grupy i by zebrani (zaproszeni) widzowie dowiedzieli się czegoś o kompozytorze.
W trakcie pracy nad projektem każdy zespół ma wybrać odpowiedni podkład muzyczny, tzn. te utwory, które
w omawianym przez grupę etapie życia muzyka on tworzył. Widzowie są na bieżąco informowani, jakie utwory
są odtwarzane.
Grupa VIII, opracowująca temat „Utwory, które lubimy”, ma na koniec prezentacji przygotowany zestaw (we
fragmentach) utworów najczęściej granych, odtwarzanych, wykorzystywanych przy różnych okazjach. Może je
zaprezentować w formie zagadek (jaki to utwór?). Pytanymi mogą być członkowie zespołów lub/i widownia.
Proponuję podsumować prezentację krótkim konkursem dla widzów. O konkursie zebrani oczywiście zostali
poinformowani na początku spotkania. Widzowie mogą
odpowiadać na pytania w parach, w grupach… − chodzi
przede wszystkim o zabawę. Oczywiście nikt nie będzie
odpytywany. Prowadzący rozdaje pytania, a następnie
czyta je głośno. Każdy zaznacza odpowiedzi. Następnie
zostają odczytane poprawne rozwiązania, każdy sam liczy
zdobyte punkty i sprawdza, czy uważnie słuchał prezentacji uczniowskich.
Pytania testowe
1. Fryderyk Chopin urodził się w
a) Brochowie; b) Warszawie; c) Żelazowej Woli;
d) Sochaczewie.
2. Pierwszy utwór skomponowany przez Frycka ukazał
się drukiem, gdy autor miał
a) 8 lat; b) 5 lat; c) 10 lat; d) 12 lat.
3. Nastoletni Chopin
a) nie jeździł konno; b) nie grał na basetli; c) nie uprawiał sztuki aktorskiej; d) nie jeździł na nartach.
4.Chopin nie miał talentu
a) recytatorskiego; b) aktorskiego; c) plastycznego;
d) literacko-satyrycznego.
5.Chopin nie był w
a) Toruniu; b) Dusznikach-Zdroju; c) Szafarni;
d) Gdyni.
6. Młody Chopin pierwszy, zagraniczny sukces odniósł w
a) Berlinie; b) Wiedniu; c) Dreźnie; d) Londynie.
7.Ukochana Chopina z czasów warszawskich to
a) Konstancja Gładkowska; b) Czeszka Libusza; c) Anna
Wołków; d) George Sand.
8.Sukcesy rangi międzynarodowej (światowej) Chopin
zdobył w
a) Dreźnie; b) Wiedniu; c) Stuttgarcie; d) Paryżu.
9.Czy Chopin zgodził się być nadwornym pianistą cesarza Mikołaja?
a) Tak; b) Nie.
10.Słowa: Rodem warszawianin, sercem Polak, a talentem
świata obywatel wypowiedział
a) Adam Mickiewicz; b) Juliusz Słowacki;
c) Cyprian Kamil Norwid; d) Zygmunt Krasiński.
Odpowiedzi: 1 − c, 2 − a, 3 − d, 4 − a, 5 − d, 6 − b,
7 − a, 8 − d, 9 − b, 10 − c.
Bibliografia
Metoda projektów
1. Chałas K., Metoda projektów i jej egzemplifikacja w praktyce. W poszukiwaniu strategii edukacyjnych zreformowanej szkoły, Wydawnictwo
Nowa Era, Warszawa 2000.
2. Program „Nowa Szkoła”. Materiały dla trenerów. Pakiet: integracja międzyprzedmiotowa, CODN, Warszawa 1997.
3. Uczenie metodą projektów, pod red. B.D. Gołębniak, WSiP, Warszawa 2002.
Fryderyk Chopin
1. Iwaszkiewicz J., Chopin, PWM, Kraków 1976.
2. Smoleńska-Zielińska B., Fryderyk Chopin i jego muzyka, WSiP, Warszawa 1995.
3. www.chopin.pl
Polski w praktyce