Plik

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 • 2005
Ewa Nowacka-Chiari
Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra
BUDOWA CIAŁA MŁODYCH PŁYWACZEK
Osoby uprawiające czynnie sport, reprezentujące różne dyscypliny, często mają
specyficzną budowę ciała, predysponującą je do osiągania dobrych wyników. Wyniki bowiem, szczególnie przy dużych obciążeniach treningowych, pozostają w wyraźnym związku z pewnymi cechami morfologicznymi (Kuński 1992). Owa specyfika budowy może wynikać nie tylko z właściwości wrodzonych, realizujących się
w trakcie rozwoju. Jest ona często także efektem selekcji do danej dyscypliny sportowej czy oddziaływania wysiłku fizycznego (szczególnie na młody, rozwijający się
organizm) oraz nakładania się na to innych czynników (Malina, Bouchard 1991,
Piechaczek i in. 1995).
W niniejszej pracy zaprezentowano (na przykładzie wybranych cech somatycznych) budowę ciała młodych dziewcząt uprawiających pływanie. Zostały one również porównane do swych rówieśniczek nie trenujących żadnej dyscypliny sportowej.
MATERIAŁ I METODY
Badaniami objęto 25 dziewcząt (10 w wieku 10,5-11,4 lat i 15 w wieku 11,5-12,4
lat) intensywnie uprawiających pływanie. W przeważającej większości są to dziewczęta urodzone i mieszkające we Wrocławiu (tylko jedna ze zbadanych jest urodzona poza Wrocławiem). Z uzyskanych danych społecznych wynika, że pochodzą one
z rodzin, w których 55% ojców i 65% matek także urodziło się we Wrocławiu. Ojcowie i matki większości zbadanych dziewcząt mają wyższe bądź co najmniej średnie wykształcenie. Młode pływaczki pochodzą najczęściej z rodzin jedno- i dwudzietnych (84%), w tym 28% dziewcząt to jedynaczki. Łącznie zaś 50% urodziło się
w pierwszej, a 46% w drugiej kolejności. Spośród zbadanych 80% uprawia pływanie
od co najmniej dwóch lat. Wśród nich 7 (28%) zajmuje się tą dyscypliną od
6 lat. Mimo młodego wieku, dziewczęta poddane są bardzo intensywnemu treningowi sportowemu, zajmującemu im co najmniej 12 godzin tygodniowo, częściej
jednak od 16 do 19 godzin (88%).
Tak specyficznej grupie, obciążonej znacznym i ukierunkowanym wysiłkiem fizycznym, przeciwstawiono grupę rówieśniczek zbadanych w ramach grantu KBN
Nr 6 P 204 001 05 (54 w wieku 10,5-11,4 lat i 54 w wieku 11,5-12,4 lat). Są to
127
uczennice jednej ze szkół podstawowych we Wrocławiu. W świetle podanych
o sobie informacji nie były poddane tak intensywnemu, rygorystycznemu i specjalistycznemu treningowi fizycznemu. Ich aktywność fizyczna – najczęściej spontaniczne zabawy czy dodatkowe zajęcia w Szkolnym Kole Sportowym – nie zajmowały więcej niż 2-4 godzin tygodniowo. Tak określoną grupę kontrolną stanowią
dziewczęta w większości urodzone na Dolnym Śląsku, pochodzące z dużych miast,
w tym z Wrocławia (łącznie 89%). Pochodzenie rodziców określone wielkością
miejsca urodzenia jest różne, ale około 51% ojców i 42% matek pochodzi z dużych
miast (powyżej 100 tys. mieszkańców, w tym również z Wrocławia). Ponadto wielu
ojców ma wykształcenie zawodowe, a matek średnie. Wykształcenie wyższe ma
16% ojców i 15% matek. Dziewczęta z tak określonej grupy kontrolnej pochodzą
najczęściej z rodzin dwu- (61%) i trójdzietnych (25%). Częściej też aniżeli pływaczki są urodzone jako drugie i trzecie dziecko w rodzinie (65%). Warto nadmienić, że mimo pewnych społecznych różnic (których wpływu nie badano ze względu
na małą liczebność porównywanych grup), wszystkie dziewczęta urodziły się około
połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku.
Ponadto wśród pływaczek, tylko w grupie dwunastolatek, odnotowano 2 miesiączkujące. Ich wiek menarchy wskazuje, że są to osoby wcześnie dojrzewające.
Natomiast w grupie kontrolnej miesiączkuje łącznie 15 dziewcząt, w tym 3 wśród
jedenastolatek. Wiek menarchy wahał się w granicach 10,4-12,1 lat, przy czym tylko
jedna z dziewcząt osiągnęła dojrzałość biologiczną wkrótce po ukończeniu 12 roku
życia. Na podstawie tych spostrzeżeń można uznać, że grupa dziewcząt uprawiających pływanie pozostaje biologicznie nieco młodsza od swoich nie trenujących rówieśniczek.
Badania wykonano z zastosowaniem podstawowych metod antropometrycznych,
przy czym nie wszystkie cechy uwzględnione podczas badań pływaczek były zmierzone u ich rówieśniczek. Dlatego zawodniczki na tle dziewcząt nie trenujących
charakteryzowane są mniejszą liczbą cech somatycznych.
Pomimo podstawowych statystyk zawartych w tabelach, przeprowadzona analiza
ma charakter indywidualny. Dlatego na rycinach (profile morfologiczne wybranych
cech antropometrycznych) przedstawiono także dane indywidualne wybranych
dziewcząt w obu grupach wiekowych na tle przeciętnej charakterystyki nie trenujących rówieśniczek z Wrocławia. Do tej prezentacji wybrano pływaczki odpowiednio
o najkrótszym – jednorocznym stażu i najmniejszym odnotowanym obciążeniu treningowym (12 godzin tygodniowo) oraz o najdłuższym stażu (6 lat) z jednocześnie
największym obciążeniem treningowym (19 godzin tygodniowo).
ANALIZA I DYSKUSJA
Zbadane pływaczki z obu grup wiekowych są wyraźnie wyższe od swoich rówieśniczek nie trenujących z Wrocławia (tab. l i 2, ryc. l). Średnia wysokość ciała jedenastolatek (152,5 cm) jest nawet bliska wartości odnotowanej u dwunastoletnich
dziewcząt nie trenujących (153,0 cm). Pływaczki mają też większy obwód klatki
piersiowej. Dodatkowo jedenastolatki charakteryzują się wyraźnie większą masą
128
Tabela 1
Charakterystyka statystyczna wybranych cech antropometrycznych młodych pływaczek
Table 1
Statistical characterization of selected anthropometric traits of young female swimmers
11 lat (n=10)
12 lat (n=15)
Cecha
x
s
min.
max.
x
s
min.
max.
wysokość ciała (B-v) (cm)
152,5
8,2
142,8 168,0 157,3
6,6
141,5 165,1
masa ciała (BM) (kg)
42,5
12,8
30,6
67,5
43,4
6,1
31,5
54,2
BMI
17,9
3,7
14,8
25,1
17,5
1,6
15,1
20,4
szerokość barków (a-a) (cm)
32,1
2,1
29,2
35,5
33,2
1,9
29,9
37,2
szerokość bioder (ic-ic) (cm)
22,6
1,9
20,3
26,0
24,2
1,6
21,5
26,7
wskaźnik biodrowo-barkowy
70,5
4,4
63,4
77,7
72,8
4,1
64,9
81,3
szerokość klatki piersiowej
(tl-tl) (cm)
22,2
2,7
19,3
28,5
22,0
1,4
19,4
24,5
głębokość klatki piersiowej
(xi-ts) (cm)
15,1
3,0
10,4
20,6
15,7
1,6
12,2
18,1
wskaźnik klatki piersiowej
67,6
7,8
53,9
79,1
71,4
5,7
57,0
80,8
szerokość łokcia (cm-cl) (mm)
55,4
2,4
51,0
60,0
59,1
3,6
54,0
70,0
szerokość kolana (epl-epm) (mm)
82,9
4,2
77,0
90,9
84,3
2,8
79,0
88,0
obwód klatki piersiowej
(o.kl.p.) (cm)
68,8
10,4
58,5
91,0
68,5
3,7
63,0
76,0
obwód ramienia (o.ram.) (cm)
22,6
3,6
19,0
29,0
22,2
1,5
19,0
24,0
obwód przedramienia
(o.pram.) (cm)
20,4
2,5
18,0
25,0
20,1
1,2
18,0
22,5
obwód uda (o.uda) (cm)
45,8
6,4
39,5
58,0
44,7
2,9
38,5
49,0
obwód podudzia (o.pudzia) (cm)
30,4
3,3
27,0
38,0
31,2
1,8
29,0
34,5
ciała i obwodem ramienia. Różnica w odchyleniu in plus od wzorca szerokości klatki piersiowej i in minus jej głębokości podkreśla wyraźnie płaską klatkę piersiową
u dziewcząt uprawiających pływanie (ryc. l).
Zbadane pływaczki są też przeciętnie wyższe od swych rówieśniczek, urodzonych także w latach osiemdziesiątych i pochodzących również z wielkomiejskiego
ośrodka – Poznania (Cieślik i in. 1994). Różnice w budowie ciała widoczne są
szczególnie w grupie młodszej. Podkreślają one wysokorosłość pływaczek i większą
129
Tabela 2
Charakterystyka statystyczna wybranych cech antropometrycznych dziewcząt nie trenujących
Table 2
Statistical characterization of selected anthropometric traits of girls non-training swimming
11 lat (n=54)
Cecha
M
SD
min.
wysokość ciała (B-v) (cm)
147,5
6,8
masa ciała (BM) (kg)
37,2
BMI
12 lat (n=54)
max.
M
SD
min.
max.
137,1 167,4 153,0
6,4
142,9 166,0
7,5
27,7
69,5
41,9
8,7
28,6
78,7
17,0
2,5
13,7
28,3
17,8
2,8
13,8
29,4
szerokość łokcia (cm-cl) (mm)
55,8
4,3
40,0
65,0
58,1
3,7
49,0
67,0
szerokość kolana (epl-epm)
(mm)
83,2
4,0
77,0
97,0
85,0
4,0
76,0
99,0
obwód klatki piersiowej
(o.kl.p.) (cm)
64,1
5,1
55,5
86,0
65,1
6,5
38,5
83,0
obwód ramienia (o.ram.) (cm)
21,4
2,4
17,5
31,0
21,9
2,3
18,5
30,0
obwód podudzia (o.pudzia)
(cm)
29,7
2,4
26,0
40,0
30,9
2,8
26,5
42,5
ich masę ciała. Ponadto oba profile wskazują u pływaczek bardzo wąskie w stosunku do barków biodra, a u jedenastolatek także płaską klatkę piersiową (ryc. 2).
Przewagę wysokości i masy ciała młodych pływaczek wśród grup rówieśniczych
odnotowano także w innych ośrodkach miejskich, między innymi w Szczecinie
(Paradowski, Kozłowska 1992).
Spośród jedenastolatek zawodniczka oznaczona nr 2 (trenująca intensywniej),
poza szerokościami łokcia i kolana, różni się wybitnie od swoich rówieśniczek nie
trenujących (ryc. 3). Jest wyraźnie wyższa i cięższa, czego wyrazem jest także zdecydowanie wyższa wartość wskaźnika BMI. Zawodniczka ta wyróżnia się też bardzo dużymi obwodami klatki piersiowej, ramienia i podudzia.
Różnice indywidualne budowy ciała dwunastoletnich pływaczek w stosunku do
wzorca nie są tak jaskrawe, jak w przypadku młodszych zawodniczek. Profile morfologiczne wskazują bardziej odmienną budowę pływaczki o krótszym stażu (oznaczona nr l, ryc. 4) i trenującej nieco mniej intensywnie aniżeli zawodniczki trenującej dłużej i intensywniej (nr 2, ryc. 4). Jest ona wyższa i cięższa, przewyższa je też
uwzględnionymi na ryc. 4 obwodami oraz masywnością kończyny górnej, czego
wyrazem jest większa szerokość łokcia.
130
100
11 lat
80
12 lat
%SD
60
40
20
0
-20
-40
B-v
BM
BMI
cm-cl
epl-epm
o.kl.p.
o.ram. o.pudzia
Ryc. l. Pływaczki na tle nie trenujących rówieśniczek (Wrocław)
Fig. l. Female swimmers as compared with non-training coevals (Wrocław)
120
11 lat
100
12 lat
80
60
%SD
40
20
0
-20
-40
-60
-80
B-v
BM
a-a
ic-ic
tl-tl
xi-ts
o.kl.p.
o.ram.
o.pram.
o.uda
o.pudzia
Ryc. 2. Pływaczki na tle nie trenujących rówieśniczek (Poznań)
Fig. 2. Female swimmers as compared with non-training coevals (Poznań)
600
1
500
2
400
%SD
300
200
100
0
-100
-200
B-v
BM
BMI
cm-cl
epl-epm
o.kl.p.
o.ram. o.pudzia
Ryc. 3. Profile indywidualne 11-letnich pływaczek na tle nie trenujących rówieśniczek (Wrocław)
Fig. 3. Individuals profiles of 11 years old female swimmers, as compared with non-training coevals (Wrocław)
131
200
1
2
150
%SD
100
50
0
-50
-100
B-v
BM
BMI
cm-cl
epl-epm
o.kl.p.
o.ram. o.pudzia
Ryc. 4. Profile indywidualne 12-letnich pływaczek na tle nie trenujących rówieśniczek (Wrocław)
Fig. 4. Individuals profiles of 12 years old female swimmers, as compared with non-training
coevals (Wrocław)
WNIOSKI
Przedstawiona charakterystyka pływaczek potwierdza specyfikę ich budowy somatycznej. Ze względu jednak na ich młody wiek kalendarzowy oraz w stosunku do
wzorca wiek biologiczny, trudno jednoznacznie określić, czy zaobserwowane różnice są efektem odmiennej aktywności fizycznej tych dziewcząt, intensywności wysiłku, selekcji do sportu, czy wynikają z jeszcze innych, nie uwzględnionych w pracy
czynników. Trudność ta znajduje również swe źródło w małej liczebności charakteryzowanych grup. Niewątpliwie obserwacje większej grupy młodych pływaczek
(zwłaszcza długofalowe) mogą dać bardziej jednoznaczny obraz.
PIŚMIENNICTWO
Cieślik J., Kaczmarek M., Kaliszewska-Drozdowska M. D., 1994, Dziecko poznańskie ’90.
Poznań
Kuński H., 1992, Badania nad współzależnością pomiędzy zdolnością wysiłkową w pływaniu,
obciążeniem treningowym i poziomem wybranych wskaźników biologicznych u młodzieży
12-15-letniej, [w:] Exercise and Health. Gdańsk, 77-86
Malina R. M., Bouchard C., 1991, Growth, maturation and physical activity. Illinois
Paradowski A., Kozłowska E., 1992, Rozwój fizyczny i stan zdrowia dzieci uprawiających
pływanie, [w:] Exercise and Health. Gdańsk, 35-40
Piechaczek H., Lewandowska J., Orlicz B., 1995, Morfologiczna ocena doboru dzieci do klas
sportowych. Wych. Fiz. i Sport, 3, 21-28
132
Summary
BODY BUILD OF YOUNG FEMALE SWIMMERS
The study included altogether 25 girls (10 of them aged 11, and 15 aged 12 years), born
and residing in Wrocław. In spite of their young age, the girls trained swimming for at least
two years (almost 30% of them practised this sport for six years). The intensive training took
them at least 12 hours per week, however, more often from 16 to 19 hours (88%).
The examined swimmers, in comparison with their coevals not burdened with any sports
training, show a higher stature and chest circumference. The noticeable, as compared with the
control group, higher transverse chest diameter and the shorter antero-posterior chest diameter are emphasized by a flatter type of chest of the young female swimmers. Remarkable is
also the relatively narrow pelvis (biiliocristal diameter) in relation to shoulder breadth
(biacromial diameter). Moreover, in 11 year old swimmers a longer upper arm circumference
was recorded. However, it is difficult to ascertain whether the observed somatic peculiarity is
an effect of different activity, its intensivity, selection to this sport, or whether it is a result of
other factors not considered in the present paper. This problem needs further, above all, longitudinal observations.
133