HOLLYWOOD JAKO PRZYKŁAD KLASTRA KREATYWNEGO

HOLLYWOOD JAKO PRZYKŁAD KLASTRA KREATYWNEGO

HOLLYWOOD JAKO PRZYKŁAD KLASTRA KREATYWNEGO
Krystian Bigos
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Streszczenie
Na samym wstępie artykuł skupia się nad istotą klastrów prezentując krótko i zwięźle tło historyczne
badań nad nimi w ogóle. Klastry możemy podzielić w zależności od zakresu działalności przedsiębiorstw. Do jednego z owych klastrów zalicza się Hollywood. Jest to przykład tzw. klastra kreatywnego,
charakteryzującego się silną koncentracją geograficzną przedsiębiorstw z branży filmowej oraz powiązanych z nimi komplementarnych firm. Wspomniane podmioty gospodarcze ściśle ze sobą współpracują tworząc silne pionowe i poziome zależności. Warto zwrócić uwagę na to, że ustanowione w Los
Angeles koszty operacyjne z tytułu prowadzenia przedsiębiorstwa są na tyle duże, że osłabiają pozycję
rynkową mniejszych podmiotów gospodarczych z branży filmowej.
Hollywood as an example of a creative cluster
Summary
At the beginning the article focuses on the essence of clusters presenting briefly historical background.
Clusters can be categorised according to the activity of companies. Hollywood is an example of one of
them. It is an example of a creative cluster characterised by a high geographical concentration of companies in the film industry and complementary enterprises. These enterprises closely cooperate creating
strong horizontal and vertical relationships. It is worth mentioning that the operational costs of running
a business in Los Angeles are so high that they weaken the position of smaller companies in the film
industry.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 1 (17) 2014, s. 16-22
Hollywood jako przykład klastra kreatywnego
Wstęp
Badanie problematyki klastrów od niedawna nabrało szybkiego tempa. Te zauważalne wcześniej prawidłowości stały się obiektem obserwacji dopiero z końcem XX w. Wiele prac naukowych wskazuje na
to, że klastry pełnią istotną rolę zarówno w gospodarce, jak i w społeczeństwie, szczególnie państw
wysoko rozwiniętych. Na ogół przynoszą one także szereg korzyści dla rozwoju regionalnego. Często
uznawane są za stymulatory gospodarcze określonej gałęzi przemysłu, gdyż występujące pionowe i poziome powiązania firm rozwijają konkurencyjność, jak również współpracę tych przedsiębiorstw na
określonym obszarze.
W Stanach Zjednoczonych możemy zaobserwować występowanie szczególnego rodzaju klasteringu,
tzw. klasteringu kreatywnego, który w przeważającej mierze dotyczy Zachodniego Wybrzeża tego
kraju. Jednym z przykładów takiego klastra jest Hollywood, czyli wytyczony rejon na południu Kalifornii,
skupiający duże i małe przedsiębiorstwa z gałęzi przemysłu filmowego. Skupiska tych firm powstały
w oparciu o korzystne rozmieszczenie geograficzne dostarczające przedsiębiorcom dużą podaż wysoko
wykwalifikowanych pracowników, atrakcyjną infrastrukturę oraz dostęp do zaawansowanych technologii1. Wytwórnie kinematograficzne pełnią bardzo ważną rolę w sektorze rozrywki nie tylko w Stanach
Zjednoczonych, ale także na świecie. Do wyprodukowania określonego filmu potrzebny jest zespół oraz
współpraca przedsiębiorców, aby w efekcie końcowym powstał film, który osiągnie szczyt tzw. box office-u.
Celem niniejszego artykułu jest ukazanie Hollywood jako charakterystycznego rodzaju klasteringu kreatywnego zlokalizowanego na Zachodnim Wybrzeżu Stanów Zjednoczonych.
1. Pojęcie i istota klastrów
Za jednego z pierwszych prekursorów koncepcji klasteringu przyjmuje się neoklasycznego ekonomistę
A. Marshalla, który w dziele pt. „Principles of Economy”, opublikowanym w 1890 r., zauważył, że część
gałęzi przemysłowych koncentruje się w określonym rejonie. W swoich rozważaniach autor ten dostrzegł, że rozmieszczenie owych małych firm, rozumianych jako regionalne skupiska przedsiębiorstw
tej samej lub komplementarnej branży, przynosi wiele korzyści zewnętrznych dla podmiotów gospodarczych, jak również dla całego regionu2.
Sto lat później problematyką klastrów zainteresował się amerykański ekonomista M.E. Porter. W swojej pracy zatytułowanej „The Competititve Advantage of Nations” pisał on, że skupiska geograficzne
przedsiębiorstw o podobnej bądź pokrewnej branży są stosunkowo powszechne na świecie3. Przyjmuje
się, że to M.E. Porter, jako pierwszy oficjalnie wprowadził do literatury ekonomicznej pojęcie klastra
(cluster). Według niego, klaster oznacza geograficzną koncentrację wzajemnie powiązanych ze sobą
firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych
1
Mikołajczyk B. , Kurczewska A. , Fila A. , Klastry na świecie: studia przypadków, Difin, Warszawa 2009, s. 127.
Tamże, s. 14.
3 Porter M. E. , The Competitive Advantage of Nations, Free Press, New York 1990, w cał.
2
17
Hollywood jako przykład klastra kreatywnego
sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale także współpracujących4. Porterowskie ujęcie klasteringu stanowi najczęściej cytowaną definicję w opracowaniach poświęconych badaniu tych skupisk geograficznych. Ta specyficzna forma przestrzennego rozplanowania
w sektorach gospodarczych, według ekonomisty, decyduje o nowym wymiarze tworzenia konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw5. Cechą charakterystyczną klastrów jest to, że koncentrują
się one w konkretnym rejonie kooperacji firm działających w tych samych bądź pokrewnych gałęziach
przemysłu lub usług. Pomiędzy przedsiębiorcami występują interakcje i efektywne zależności (więzi).
Kreują one ponadsektorowy przejaw klastra obejmującego swym zasięgiem zarówno poziome, jak
i pionowe powiązania6.
Do niewątpliwych korzyści, wynikających z funkcjonowania klastrów na poziomie przedsiębiorstw, należy wyróżnić możliwość rozwijania umiejętności pracowników oraz podnoszenia ich kwalifikacji poprzez kolektywne edukacyjne, szkoleniowe oraz motywacyjne podejście do siły roboczej7. Kolejną zaletą jest szansa na osiągnięcie większej skuteczności funkcjonowania, będącej następstwem m.in. geograficznej bliskości dostawców i klientów8. W większości pozycji literaturowych poświęconych problematyce klastrów, akcentuje się przede wszystkim zalety tych struktur, niemniej jednak pojawiają się
również opinie krytyczne. Dotyczą one szczególnie aspektów odnoszących się m.in. do rosnących kosztów nieruchomości oraz narastających zróżnicowań w dochodach9.
Istotą klastrów jest przede wszystkim wzrost przedsiębiorczości, wynikający ze wzajemnego współdziałania firm, a nie indywidualnie funkcjonujących przedsiębiorstw10. Poprzez obustronną kooperację
podmiotów gospodarczych rozumie się uczestnictwo w określonym łańcuchu produkcyjnym, jak również działanie w identycznych uwarunkowaniach rynkowych11.
4
Porter M. E.., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 245.
Bojar E. , Bojar M., Żminda T. , Klastry a bezpośrednie inwestycje zagraniczne, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”
2007, nr 10, s. 3.
6 Szultka S. , Klastry – innowacyjne wyzwanie dla Polski, IBnGR, Gdańsk 2004, s. 7.
7 Pilarska C. , Klastry. Doświadczenia Polski i innych krajów Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2013, s. 44-45.
8 Tamże, s.44.
9 Martin R. , Sunley R. , Deconstructing clusters: chaotic concept or policy panacea?, „Journal of Economic Geography” 2003,
vol. 3, s. 5-35.
10 Pilarska C. , Klastry. Doświadczenia..., dz. cyt.., s. 19.
11 Simmie J. , Senner J. , Innovation in the London Metropolian Region [w:] Hart D., Simmie J., Wood P., Sennett J., Innovative Cluster and Competitive Cities in the UK and Europe, Oxford Brookes School of Planning, „Working Paper”1999, nr 182,
s. 51.
5
18
Hollywood jako przykład klastra kreatywnego
2. Specyfika branży filmowej w Stanach Zjednoczonych
Na wstępie należy zaznaczyć, że film jest stałym elementem naszej kultury. To specyficzny produkt, za
którego wieloetapowy przebieg tworzenia odpowiedzialna jest liczna grupa przedsiębiorstw, jak również ludzi12. Proces produkcji filmu wymaga ogromnych nakładów finansowych, których stopa zwrotu
kosztów często bywa różna13.
Proces produkcji filmu składa się z szeregu etapów, wśród których wymienia się preprodukcję, produkcję, postprodukcję i dystrybucję14. Jest to charakterystyczny przykład wertykalnej integracji przemysłu.
W tabeli 1 ukazano poszczególne etapy związane z produkcją filmu oraz ich krótką charakterystykę.
Tabela 1. Fazy produkcji filmowej
Preprodukcja
Produkcja
Postprodukcja
Dystrybucja
 zebranie i
montaż materiału
 pozyskanie
funduszy
 zespół czynności logistycznych, ekonomicznych,
technicznych
 angaż zespołu
produkcyjnego
 realizacja
zdjęć filmowych
 sprzedaż kopii
filmowej do
kin, telewizji i
innych podmiotów zajmujących się
rozpowszechnianiem filmów
 kalkulacja
kosztów
 prace nad scenariuszem
 poszukiwanie
lokacji filmowych
 montaż
dźwięku i
efektów wizualnych
 wgranie materiału wzorcowego na taśmę filmową
bądź dysk
twardy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: .T. Kingdon, Sztuka reżyserii filmowej, W-wm, Warszawa 2007.
Każda faza produkcji jest nadzorowana przez autonomicznych podwykonawców15. Jak zauważają I.A.
Litvak, M.M. Litvak, filmy powstają na preskrypcji umów zawartych pomiędzy dystrybutorami, studiem
12
B. Mikołajczyk i nni, Klastry na świecie…, dz. cyt.., s. 122.
Goodell G. , Sztuka produkcji filmowej, W-wm, Warszawa 2009, s. 5-11.
14 Kingdon T. , Sztuka reżyserii filmowej, W-wm, Warszawa 2007, w cał.
15 Mikołajczyk B. i inni, Klastry na świecie…, dz. cyt.., s. 123.
13
19
Hollywood jako przykład klastra kreatywnego
produkcyjnym i kilkunastoma osobami zatrudnionymi tylko i wyłącznie na potrzeby konkretnej produkcji (tj. reżyserzy, aktorzy, dźwiękowcy, itd.)16. Przy ustalaniu warunków zawierania umów z tzw.
„ekipą kreatywną” dominującą rolę odgrywają związki zawodowe. Do jednego z największych w Stanach Zjednoczonych należy DGA (Directors Guild of America). Stowarzyszenie to reguluje kwestie związane z wynagradzaniem pracowników z branży (tj. reżyserów, kierowników produkcji oraz asystentów
reżyserów)17. Fakt ich istnienia jest na tyle istotny w rozwoju kinematografii, że wpływają one na przyszły budżet filmu. Ustalane przez związki zawodowe minimalne wynagrodzenie sprawia, że koszt wyprodukowania filmu w Stanach Zjednoczonych jest bardzo duży. Zdarza się stosunkowo nierzadko, że
producenci ryzykują, zatrudniając mniej znanych reżyserów i aktorów niebędących członkami związków zawodowych, aby skutecznie zmniejszyć budżet filmu, którego koszty często się nie zwracają.
3. Hollywood jako przykład klastra kreatywnego
Rozwijający się w Stanach Zjednoczonych nieustannie od początku XX w. przemysł filmowy stanowi
jeden z najbardziej dochodowych branży kultury na całym świecie. Utworzony w Los Angeles ośrodek,
powszechnie znany jako Hollywood, skupia w najwyższym stopniu firmy kinematograficzne, których
roczne obroty każdego z przedsiębiorstw przekraczają często kilka miliardów dolarów18. Hollywood jest
jednym z przykładów funkcjonowania na rynku tzw. klastra kreatywnego. W literaturze przedmiotu
pod pojęciem klastra kreatywnego rozumie się regionalne rozmieszczenie przedsiębiorstw współzależnych ze sobą horyzontalnie i wertykalnie, których działalność związana jest z rozpowszechnianiem szeroko pojętej kultury masowej19.
To właśnie klastry filmowe pełnią kluczową rolę w rozwoju regionu Zachodniego Wybrzeża, jak również
w istotny sposób wpływają na samą gospodarkę Stanów Zjednoczonych. Dzięki nim rozwija się turystyka (ludzie chętnie odwiedzają miejsca, w których mieszkają znane osoby), handel (wzrasta popyt na
pamiątki związane z filmowymi bohaterami), a także rynek nieruchomości (zamożni obywatele przeprowadzają się z różnych rejonów USA z powodu klimatu, jaki panuje w Kalifornii, jak również chcą
mieszkać bliżej znanych gwiazd filmowych). Według obliczeń Amerykańskiego Biura Analiz Gospodarczych, w 2012 r. Produkt Krajowy Brutto Kalifornii przekroczył 2 biliony dolarów20, czyniąc go najbogatszym w Stanach Zjednoczonych. To przede wszystkim zasługa przemysłu filmowego.
De L. Propis i L. Hypponen, zajmujący się badaniem funkcjonowania klastrów kreatywnych, postawili
tezę, że te kreatywne struktury klastrowe powstają wówczas, gdy spełnione są określone założenia.
16
http://www.aibse.homestead.com/documents/28Litvak,Litvak.pdf, 10.07.2013.
Goodell G. , Sztuka produkcji…, dz. cyt., s. 98.
18http://a.media.global.go.com/investorrelations/annual_reports/WDC-10kwrap-2011.pdf, 14.07.2013.
19 Propis De L.., Hypponen L. , Creative clusters and governance: the dominance of the Hollywood film cluster [w:] Cooke P.,
Lazzeretti L. (ed.), Creative Cities, Cultural Clusters and Local Economic Development, Edward Elgar Publishing, Northampton, 2008, s. 260.
20 http://www.bea.gov/iTable/iTable.cfm?reqid=70&step=1#reqid=70&step=10&isuri=1&7007=2012&7093=Levels&7090=70&7035=-1&7036=-1&7001=1200&7002=1&7003=200&7004=NAICS&7005=-1&7006=06000, 22.08.2013.
17
20
Hollywood jako przykład klastra kreatywnego
Jako pierwszą z nich wyróżnili istnienie społeczności zainteresowanej nowinkami technicznymi z różnych sfer. Następnie zwrócili uwagę na miejsce występowania skupiska środowisk twórczych, w których w przyspieszonym tempie powstają różnego rodzaju pomysły oraz występują ścisłe relacje międzyludzkie. Trzecim wyodrębnionym przez tych autorów założeniem było istnienie zróżnicowanego
otoczenia motywującego do pracy. Jako ostatni warunek De L. Propis i L. Hypponen wskazali występowanie otwartości i zmieniającej się sieci interakcji międzyludzkich21.
Należy zwrócić uwagę, że podstawową cechą charakteryzującą Hollywood jako klaster kreatywny jest
przede wszystkim silna koncentracja geograficzna przedsiębiorstw filmowych, które są ściśle zlokalizowane w Los Angeles. Nawet większość kadry kreatywnej zamieszkuje wyżej wymienione tereny. Pomiędzy podmiotami uwidacznia się międzynarodowa zależność. Z uwagi na fakt, że budżet filmu nierzadko wynosi kilkadziesiąt, a w nielicznych przypadkach nawet kilkaset milionów dolarów, tworzone
utwory audio-wizualne powinny być na tyle konkurencyjne, aby cały koszt produkcji szybko się zwrócił.
Dlatego też w celu uzyskania wysokokonkurencyjnego produktu, zatrudnia znanych aktorów oraz reżyserów, których wysokie zawodowe umiejętności przyciągają licznych konsumentów-kinomanów22.
Zbudowany przez imigrantów ośrodek filmowy w Los Angeles okazał się specyficznym produktem na
skalę światową. Nie tylko dostarczył wielu nowych miejsc pracy, ale także w dużym stopniu utrudnił
prowadzenie działalności mniejszym przedsiębiorstwom filmowym. Przetrwać w istniejących uwarunkowaniach mogą jedynie małe spółki-córki potentatów medialnych. W przeciwieństwie do innych klastrów, gdzie samorządy zachęcają przedsiębiorców do zakładania nowych firm poprzez wprowadzanie
zwolnień podatkowych, korzystnych cen najmu bądź zakupu budynków biurowych, w Hollywood
koszty operacyjne z tytułu prowadzenia działalności są bardzo wysokie. Większa część nowo zakładanych firm już na początku jest skazana na niepowodzenie. Jednakże, pewien odsetek niezależnych firm
nie poddaje się. Próbuje budować pozycję rynkową poprzez zrzeszanie się między sobą, tworząc jedno,
w miarę stabilne przedsiębiorstwo. Jakkolwiek praktyka pokazuje, że niejednokrotnie nawet podejmowane działania stowarzyszeniowe są niewystarczające. Większe przedsiębiorstwa filmowe reagują bowiem natychmiast w odpowiedzi na takie inicjatywy poprzez tworzenie atrakcyjniejszych ofert filmowych.
Podsumowanie
Od przeszło stu lat Hollywood uznawane jest za kolebkę przemysłu filmowego w Stanach Zjednoczonych. Przez ten okres kinematografia w tym rejonie rozwijała się w bardzo tempie czyniąc z Los Angeles
centrum światowego kina. Tworzone na tym obszarze filmy są dystrybuowane na cały świat, co sprawia, że Hollywood jest najlepiej rozpoznawalną marką w skali globalnej23.
Hollywood jest jednym z najlepszych przykładów występowania klastra kreatywnego, charakteryzującego się ścisłą koncentracją licznych przedsiębiorstw filmowych i współpracujących z nimi komplemen-
21
Mikołajczyk B. I inni, Klastry na świecie…, dz. cyt.., s. 126.
Tamże, s. 127-128.
23 Tamże, s. 123.
22
21
Hollywood jako przykład klastra kreatywnego
tarnych firm. Rozwój tego przemysłu w istotny sposób wpłynął, na jakość życia mieszkańców, jak również przyczynił się do wzrostu atrakcyjności turystycznej regionu. Istotne w początkowych stadiach rozwoju przemysłu filmowego determinanty geograficzne, służą rozwojowi klastra24, niemniej jednak
ustanowione w Los Angeles koszty związane z prowadzeniem gospodarczej są na tyle duże, że dostatecznie osłabiają pozycję rynkową mniejszych podmiotów gospodarczych z branży filmowej.
Hollywood przez większość czasu swojego istnienia wyznaczała trendy na rynku globalnym. Dzięki swej
atrakcyjności stało się symbolem produkcji filmowej na świecie, przyciągając z roku na rok coraz to
większe grono ekipy kreatywnej, chcącej realizować się i osiągać sukcesy w tej branży. Pomimo zauważalnego ostatnio rozkwitu filmowego na Florydzie, silna pozycja rynkowa Hollywood nadal jest trudna
do podważenia.
Bibliografia
1. Bojar E., Boja M., Żminda T., Klastry a bezpośrednie inwestycje zagraniczne, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, 2007,
2. Goodell G., Sztuka produkcji filmowej, W-wm, Warszawa 2009,
3. Kingdon T., Sztuka reżyserii filmowej, W-wm, Warszawa 2007,
4. Martin R., Sunley P., Deconstructing clusters: chaotic concept or policy panacea?, „Journal of Economic Geography” 2003,
5. Mikołajczyk B., Kurczewska A., Fila J., Klastry na świecie: studia przypadków, Difin, Warszawa 2009,
6. Pilarska C., Klastry Doświadczenia Polski i innych krajów Unii Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2013,
7. Porter M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001,
8. Porter M.E., The Competitive Advantage of Nations, Free Press, New York 1990,
9. Propis De L., Hypponen L., Creative clusters and governance: the dominance of the Hollywood film
cluster, [w:] Cooke P., Lazzeretti L. (ed.), Creative Cities, Cultural Clusters and Local Economic Development, Edward Elgar Publishing, Northhampton, 2008,
10. Simmie J., Senner J., Innovation in the London Metropolian Region [w:] Hart D., Simmie J., Wood
P., Sennett J., Innovative Cluster and Competitive Cities in the UK and Europe, Oxford Brookes
School of Planning, „Working Paper”1999, nr 182,
11. Szultka S., Klastry – innowacyjne wyzwanie dla Polski, IBnGR, Gdańsk 2004.
24
Tamże, s. 128.
22