Literary papers - Latinitas or Europa

LATINITY OR EUROPE : FROM PRESENT TO PAST, FROM PAST TO PRESENT.
Literary papers:
1. “Horace’s voice in Kochanowski’s
works”.
2. “Classical elements in Zbigniew
Herebert’s poetry”.
3. “The chronicle by Gall Anonymus (a
student
analysis).
Opracowania literackie
1. ,,Horacjanizm w twórczości Jana
Kochanowskiego”.
2. ,,Elementy klasyczne w poezji
Zbigniewa Herberta”.
3. ,,Kronika Galla Anonima” (analiza
przeprowadzona przez uczniów).
Horacjanizm w twórczości Jana Kochanowskiego
Odrodzenie w Polsce jest to okres pomiędzy średniowieczem i barokiem.
Zrodziło się ono we Włoszech w XIV wieku i trwało do XVI wieku. Coraz
większe znaczenie w tym okresie miał język polski, choć nadal
międzynarodowym językiem pisarzy i poetów była łacina. Pisarze tworzący w
tym czasie przenieśli na grunt polski na wysokim poziomie artystycznym
doświadczenia kultury antycznej i śródziemnomorskiej. W tym czasie tworzył
również jeden z najwybitniejszych polskich poetów- Jan Kochanowski.
Pochodził on ze średniowiecznej szlachty, miał sześciu braci, i pięć sióstr,
jednak jego rodzice poznali się na zdolnościach młodego poety i dali mu
staranne wykształcenie: studiował na Akademii Krakowskiej, uniwersytecie w
Królewcu, później w Padwie. Często podróżował po Europie między innymi do
Włoch, Francji. Ogromny wpływ na twórczość Kochanowskiego miała
znajomość ze znakomitym hellenistą- profesorem Robotello, dzięki któremu
Kochanowski nie tylko poznał ducha starożytnego, ale istotnie zbliżył się do
poetów z dużej Hellady, na przykład Horacego przejmując od niego wiele
wzorców.
Jan Kochanowski wprowadził w życie swój plan literacki łączący poezji
dwie wielkie tradycje: grecka-rzymską i biblijna. W utworach swych
nawiązywał do twórczości Horacego miedzy innymi w „Pieśni o
Potopie”. W związku z wylewem Wisły opisał potop strofą saficką mająca
nazwę od poetki greckiej Sfony, często wykorzystywaną w utworach Horacego:
„Włożę na niebo znakomitą pręgę,
która gdy ujrzę wspomnie, na przysięgę,
Że mam bamować niezwyczajną wodę
I nie zawiodę”
Horacy doskonale zadawał sobie sprawę z wartości jego utworu,
twórczość poetycką traktował jako rachunek przed zapomnieniem, jako warunek
nieśmiertelności, podkreśla to słowami słynnej pieśni „Exegi
monomentum” „Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu
strzelający nad ogrom egipskich piramid”. Wykorzystał to
Kochanowski w utworze „Ku Muzom” nawiązując do motywu trwałego
poetyckiego pomnika, którego nie zniczy ani czas ani wróg. Zachował układ i
budowę stroficzną oryginału oraz żartobliwy swawolny ton. Kochanowski czuje
również wartość swoich utworów oraz wartość poezji w ogóle, ma dla niej kult:
„Śpiewam sobie a muzom... bo kto jest na ziemi,
co by serce ucieszył pieśniami memi”.
Nie zna fałszywej skromności, zdaje sobie sprawę z posiadanego talentu:
„Nie zwykłym i nie leda piórem jestem opatrzony
polecę precz, ze twojej złożony natury”. Jak Horacy chciał
przybliżyć Rzymianom lirykę grecką, tak Kochanowski pragnął Polsce
przybliżyć lirykę Horacjuszom, tym bardziej, że miał podobny światopogląd i „
ideały miał dziwnie zgodne z ideałami tego wykwintnego poety”. Dlatego też
wśród kilku pieśni Kochanowskiego są miedzy innymi bieśadne tworzące
zabawom, „miło szaleć, kiedy czas po temu”, miłosne i
patriotyczne:
„ Taka jeszcze nie była za dawnego wieku,
Aniołowi podobna bardziej niż człowieku”
Najbardziej horacjańskie są pieśni refleksyjne wraz z fraszkami, kilkoma
elegiami łacińskimi pisanymi przez Kochanowskiego w Polsce. Pozwalają one
odtworzyć jego pogląd na świat. Ideałem Horacego jest zachowaniem miary w
życiu (Horacy nazywany jest poeta złotego środka), to ona pozwala pędzić dni
w spokoju i swobodzie. Nic gorszego jak nadniebne pragnienia i troska o to co
będzie ( według filozofii epikurejskiej przyjemność jest najwyższym dobrem,
korzystaj z chwili, „care diem”). Szczęście uznane jest za cel człowieka,
zgodnie z filozofia starożytna w szukaniu drogi do niego rozwinęły się dwa
poglądy filozoficzne: epikureizm i stoicyzm (charakteryzował się zachowaniem
stanu równowagi wewnętrznej, nieuleganiu emocją w szczęściu i nieszczęściu).
Horacy pogodził obie te zasady, będąc przedstawiciele eklektycznej, która
mówiła „nie przejmuj się niczym, spokojny być wśród przeciwności, za to
korzystaj z wszystkiego, co miłe”. Podobne poglądy miał Kochanowski:
„ Dziś bądź wesół dziś użyj biesiady
o przyszłym dniu niechaj próżnej rady,
Już to dawno bóg obmyślił w niebie
a k ‘tej radzie nie przypuszczą ciebie”
Elementów filozofii epikurejskiej możemy się również doszukiwać we fraszce
„O doktorze Hiszpanie” przedstawiającej scenę z życia towarzyskiego
w XVI wieku. Szlachcic polski był zawsze skory do zabaw i hulanek:
„ Już po wieczerzy, pójdźmy do Hiszpana!”
„ Ba wierzę pójdźmy, ale nie bez dzbana”
Horacy miłował spokój, swobodę, zacisze wiejskie i
sztukę. Kochanowski również cenił te wartości „ Pieśń
o Sobótce” to słynna pochwała wsi:
„Wsi spokojna, wsi wesoła
który głos twej chwale zdoła”
Łączenie doskonałości formy z prostotą w stylu stało się główną cechą w
twórczości horacjanistów. Rozmach nie był tu wskazany, nie leżał on tak, że w
naturze Kochanowskiego. W „Pieśniach” utwory Kochanowskiego
parafrazują Horacego, dzięki któremu zbiór otrzymał tytuł oraz podział na
księgi, ponieważ „Carmina” Horacego pisana była w czterech księgach.
Cechą horacjanizmu jest również wykorzystanie licznych motywów z mitologii
rzymskiej na przykład w „Pieśniach” utwór „Nie wież Fotunie”
przywołuje motyw bogini szczęścia-Fortuny,- która rządzi światem, decyduje o
ludzkim szczęściu lub nie szczęściu. Bóstwo to cechowała zmienność,
Kochanowski obawia się o swój los:
„ Nie wierz Fortunie, co siedzisz wysoko;
[…] każdej godziny obawiaj się zdrady,”
Kochanowski przywołuje również różne motywy mitologiczne, tworząc dramat
polityczny „Odprawa posłów greckich”, zaczerpnął temat z
„Iliady”, a za wzór posłużyła mu tragedia Eurypidesa, zachowując przy tym
cechy tragedii greckiej (zasada trzech jedności, występowania chóru, o
wypadkach rozgrywających się za sceną informuje relacja posłańca).
Kochanowski pragnął zbliżyć się do tego, „co wyższe nad ziemski
przyjemności”. Studiował on różne przekłady psalmów, ponieważ nie znając
języka hebrajskiego, nie mógł on poznać oryginału, dzięki czemu stworzył
przekład mające cechy horacjańskie: przekształcił psalmy w kształt poetycki,
różnych strof, takich jak te, których używał liryk rzymski. Połączył tony
psalmisty z tonami lutni horacjuszowej, zmieniając je w pieśni stroficzne. Od
Horacego przejął również panowanie zwrotki cztero warstwowej, łącząc ją z
trzydziestoma rodzajami strof przejętych od Włochów. Tak oto powstał
„Psałterz”, który stał się nie tylko księgą świętą pieśni, ale tak, że
skarbcem form poetyckich, dla poezji późniejszej.
Kochanowski upoetyczniał świat przy pomocy mitologii, kojarzył
zjawiska z bóstwem starożytnym, dla niego strefą poetycką był świat fantazji
hellenistycznej i rzymskiej. Jan Kochanowski uznany jest za jednego z
najwybitniejszych poetów polskich oraz europejskich. W swych utworach
podnosił temat trwałości poezji i nieśmiertelności jego twórcy, nawiązał do
motywów mitologicznych, łączył doskonałość formy z prostotą stylu, cechy te
są wyznacznikiem twórczości horacjanoistów różnych epok, których
przedstawicielem w Polsce był miedzy innymi Jan Kochanowski.
HORACE’S VOICE
The Renaissance in Poland is the period between the Middle Ages and Baroque which
originated from Italy. There was a renewed interest in art and literature, inspired by a fresh
study of ancient Greek culture so the Polish writers of this period also created works of high
artistic level based on ancient culture introduced into Polish literary works. At this time Jan
Kochanowski, one of the most outstanding and well-educated Polish poets, created works of
great value. He travelled a lot all over Europe. Being acquainted with professor Robotella
he met some ancient poets like a Roman poet and writer Horace. The main feature of Jan
Kochanowski’s poetry is reflectivity of his works and a stoical posture of a lyrical subject.
Horace treated his creation of poetry as the salvation from being forgotten. He realised very
well how valuable the poetry was so did Jan Kochanowski, which he expressed in the words-
“Equipped with an astonishing pen...”
In the poetry of Jan Kochanowski we can also find the elements of stoic philosophy, for
example in “ Pieśni Biesiadne”, which accompanied dances. The most similar to Horace’s
works are his reflective songs together with epigrams and some Latin elegies which show
Kochanowski’s view on the world.
Horace – called a poet who can strike a balance between things- in his works combined the
elements of Epicurian philosophy and stoicism. Similar views were those of Jan
Kochanowski. The poet working on translating “The Psalms” used verse measures, which
were also used by Horace.
Autorzy pracy: Marta Samsonowska, Paulina
Chawuła, Magdalena Łęcka
„Elementy klasyczne w twórczości
Zbigniewa Herberta”
Zbigniew Herbert urodził się w 1924 roku we Lwowie, gdzie przeżył
wybuch drugiej wojny światowej, wkroczenie Armii Czerwonej oraz wojsk
niemieckich.
W 1943 roku, po ukończeniu tajnych kompletów gimnazjalnych, podjął studia
na konspiracyjnym uniwersytecie Jana Kazimierza, wstąpił też do Armii
Krajowej
i brał udział w ruchu oporu.
Herbert należy do twórców, którzy zadebiutowali po 1956 roku. Był to
oczywiście debiut spóźniony, jako że poeta chronologicznie przynależy do
pokolenia starszego, tworzącego i wydającego wiersze już w latach
czterdziestych. Zbigniew Herbert nie godził się jednak na publikowanie swoich
wierszy w sytuacji, kiedy większość jego utworów i tak zostałaby zatrzymana
przez cenzurę. Przez lata pisał „do szuflady”,
jego debiutancki tom ukazał się dopiero po odwilży, w roku 1956 (Struna
światła). Inne zbiory wierszy to między innymi: Hermes, pies i gwiazda (1957),
Pan Cogito (1974), Raport z oblężenia miasta (1983).
Herbert jest przede wszystkim twórcą reprezentującym nurt klasycyzmu
w kulturze polskiej. Klasycyzm jest to prąd kulturalny, którego podłoże
stanowiło zaufanie do rozumu, łączenie piękna z prawdą, a także wiara w ład i
harmonię świata, w istnienie ponadczasowej i niezmiennej istoty zjawisk, w tym
również natury ludzkiej. Herbert obiektywizuje przeżycia, łączy język poetycki
z filozoficznym dyskursem, opanował patos czy wzruszenia ironicznym
dystansem. Jest twórcą nowożytnym, wzorującym się na autorach antycznych i
reprezentuje poetykę klasycyzmu. Jego poezja mówi o współczesności językiem
symboli antycznych
i chrześcijańskich, natomiast o przeszłości językiem współczesnym. W ten
sposób historia i współczesność wchodzą poprzez kulturę w bezpośredni dialog.
Rewizji podlega ta pierwsza, a rozpoznaniu i ocenie, dzięki konfrontacji z
tradycją kultury europejskiej, ta druga.
Herbert to spadkobierca myśli, obserwator postaci dawnego, antycznego
świata. To właśnie on wprowadził najwięcej darów starożytności do
współczesnej poezji polskiej. Bez obaw czerpie ze świata ksiąg, obrazów,
mitów, również z mądrości Biblii, ale szczególnych barw w jego poezji nabiera
właśnie kostium antyczny.
Wielu uważa Herberta za klasyka, który w postawach antycznych upatruje
wzorców postępowania, odnajduje w nich powagę, spokój, prawość - obce
współczesnemu światu.
Za klasycznością Herberta przemawia fakt, iż odwołuje się do wartości
antycznych, wartości, które reprezentował starożytny Rzym i kultura łacińska.
Mają one służyć naprawie myślenia współczesnego człowieka. Uwidocznione
jest
to w wierszu Dlaczego klasycy. Tytuł wskazuje na konieczność wieloznacznego
rozumienia tekstu - ma formę pytania. Odsyła czytelnika do tradycji kulturowej
starożytnej Grecji i Rzymu. Bohaterowie klasyczni to osoby proste,
powściągliwe, szlachetne, panujące nad emocjami.
W utworze występują nawiązania do postaci Tucydydesa. Wielki wódz nie
skarży się
i nie lamentuje, z godnością przyjmuje zbyt surowy wyrok. Obiektywnie rzecz
przyjmując, nie jest winien. Zrobił wszystko, co leżało ludzkich możliwościach.
Mimo to nie zdążył z odsieczą.
„ Tucydydes mówi tylko
że miał siedem okrętów
była zima
i płynął szybko”
Świat starożytnych łacińskich wartości jest prosty. Zadanie nie zostało
wykonane, dowódca musi ponieść konsekwencje. Honor, który dla rzymskiego
żołnierza był rzeczą najważniejszą, nie pozwala mu prosić o łaskę.
Utwór zbudowany jest na zasadzie kontrastu. Porównanie czasów starożytnego
Rzymu ze współczesnością wypada druzgocąco dla tej drugiej.
Generałowie ostatnich wojen - wodzowie współcześni - w przypadku
podobnej afery skomlą przed potomnością o litość. Ostatnia strofa stanowi
przestrogę dla nas współczesnych . Jest jednocześnie podsumowaniem wiersza.
„ Jeśli tematem sztuki
będzie dzbanek rozbity
mała rozbita dusza
z wielkim żalem nad sobą
to co nas zostanie
będzie jak płacz kochanków
w małym brudnym hotelu
kiedy świtają tapety”
Starożytnemu umiarowi i powściągliwości przeciwstawiona została nasza szara,
skarlała, pełna zgody na bylejakość rzeczywistość.
Kolejną cechą klasycyzmu wykorzystywaną w twórczości Herberta jest
przywoływanie postaci i motywów antycznych. Utworem, w którym Herbert
odwołuje się do mitologii jest „Nike, która się waha”. Herbert postać rzymskiej
bogini zwycięstwa przenosi w czasy II wojny światowej. Stosuje w wierszu
personifikacje. Bohaterów utworu jest dwoje : Nike - postać z posągu oraz
młody człowiek, który wkrótce ma zginąć walcząc za ojczyznę. Tytuł wiersza to
oksymoron:
„Nike, która się waha”. Wahanie nie przystoi bogini zwycięstwa. Chłopak
wierny jest polskiej romantycznej tradycji mówiącej o tym, że należy walczyć
do końca, mimo że walka skazana jest na z góry na przegraną.
Herbert stosuje wiele epitetów, które charakteryzują postać chłopca np.
młodzieniec zostanie znaleziony na pobojowisku z „otwartą piersią”. Otwarta
pierś symbolizować może pierś pełną miłości lub też śmiertelną ranę. Chłopak
umrze z cierpkim obolem ojczyzny pod drętwym językiem – nie jest łatwo
umierać za ojczyznę. Nike w ujęciu Herberta to świadoma tragizmu wojny
bogini zwycięstwa. Poeta uwspółcześnia mit, polemizuje z nim. Nike wie, jak
się zachować. „Postanawia pozostać w pozycji, jakiej nauczyli ją rzeźbiarze”.
Boi się o chłopaka, ale musi odgrywać rolę, jaką narzucił jej mit. Tym razem
ten mit zostaje zakwestionowany. Herbert pokazuje tragizm wojny, trudne
wybory z nią związane.
Trwałość powszechnie uznawanych zasad, wiara w porządek
wszechświata
i stałe w nim miejsce człowieka jest przedstawione w wierszu „Do Marka
Aureliusza”. Marek Aureliusz był cesarzem, filozofem i stoikiem z II wieku.
Wiersz ten to dialog
z cesarzem-filozofem. Marek Aureliusz jest dla Herberta symbolem
wszystkiego, co piękne w kulturze starożytnego Rzymu. Autor ma jednak
świadomość, że kultura ta musi ustąpić przed barbarzyńskim światem, który
poeta określa jako żywioł:
„ to niebo mówi obcą mową
to barbarzyński okrzyk trwogi
którego nie zna twa łacina... „
Dzieje kultury to według Herberta zmaganie się kultury reprezentowanej np.
przez klasycyzm z dzikim nieokiełznanym barbarzyństwem. Forma wiersza jest
klasyczna, regularna, przypominająca nawet kołysankę.
„Powrót prokonsula” przedstawia dwór cesarski, pełen fałszu,
okrucieństwa, zdrady. Prezentuje model władcy tyrana. Rozważania i dylematy
moralne prokonsula ujęte w formie epickiego monologu wewnętrznego dotyczą
wyboru między dwoma możliwościami - czy zachować wolność wewnętrzną i
skazać samego siebie na zapomnienie na wygnaniu, czy spróbować ponownie
życia na dworze nienawidzonego despoty. Herbert podkreśla niemożność
pogodzenia racji prawdy i uczciwości
z mechanizmami tyranii totalitaryzmu. Wahania prokonsula można też
potraktować bardziej uniwersalnie ; jako wciąż aktualny problem wyborów
moralnych człowieka inteligentnego i wrażliwego w każdej epoce. Ironia
sprawia, że czytelnik, jak chyba sam prokonsul, wątpi, czy dla mówiącego w
wierszu rzeczywiście możliwa jest egzystencja na dworze pełnym perfidii i
okrucieństwa, czy zdoła się on przystosować
i ocalić wewnętrzną wolność.
Prokonsul zdaje sobie sprawę, że na dworze cesarza panuje tyrania i zakłamanie,
likwiduje się przeciwników politycznych, panuje atmosfera terroru i
zastraszenia.
Na wygnaniu jest nikim, nie może zrealizować swoich celów i ambicji.
Prokonsul buduje sobie (złudną) strategię przetrwania, pragnie z jednej strony
dostosować się
do gry pozorów, aby zapewnić sobie minimalne bezpieczeństwo, z drugiej
jednak nie uczestniczyć w pełni we wszystkich bezeceństwach cesarza. Już raz
został wygnany
i popadł „w niełaskę”, a więc jego plany mogą okazać się daremne - nie będzie
w stanie „grać” i za swoją uczciwość zapłaci głową. On sam usiłuje przekonać
czytelnika, a może i samego siebie , że „jakoś się ułoży”. Autor wyraźnie daje
do zrozumienia, że takie wyjście nie jest możliwe ; tyrana można albo popierać,
albo zginąć z jego ręki w obronie prawdy i sprawiedliwości. Autor sugeruje nie
tylko konkretne zdarzenie historyczne. Osadza wiersz w ukochanych przez
siebie realiach starożytnych (Cesarstwo Rzymskie). Utwór ma wymowę
uniwersalną. Można również odczytać go jako komentarz do trudnej polskiej
rzeczywistości powojennej.
Herbert nawiązuje również do mitu „Apollo i Marsjasz”. Mitologiczny
epizod posłużył mu do rozważań o cierpieniu i o sztuce. Króluje w wierszu
kontrast ; znów spokój przeciw krzykowi. Spokój Apollona oznacza jednak
beznamiętność i boską obojętność, krzyk Marsjasza zaś prawdę i cierpienie,
ludzką niedoskonałość.
Postawa Herberta wobec świata i wobec sztuki łączy w sobie szacunek dla
tradycji
i kultury z nowoczesnością poetyckich środków wyrazu; zainteresowania
filozoficzne z prostotą języka; skupienie się na problematyce moralnej i
egzystencjalnej ze zmysłem ironii i humoru oraz przekory wobec pewnych
tradycyjnych tematów
i rekwizytów sztuki.
W 1974 roku ukazał się tom wierszy „Pan Cogito”. Bohater tytułowy
to inaczej „człowiek myślący’, konstrukcja wyraźnie nawiązuje swym
charakterem do Kartezjusza i jego słynnego „cogito ergo sum”. Na cykl składają
się przemyślenia oraz refleksje filozoficzne i etyczno-moralizatorskie. Jest
zbiorem wskazań moralnych dla człowieka poszukującego.
Pan Cogito naucza:
„ Idź wyprostowany wśród tych, co na kolanach(...)”
„Bądź odważny, gdy rozum zawodzi bądź odważny (…)”
„I nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy(...)”
„Przebaczać w imieniu tych, których mocy zdradzono o świcie(...)”
Pan Cogito przestrzega:
„(...)strzeż się jednak dumy nie potrzebnej (…)”
„(...)strzeż się obłości serca(...)”
Pan Cogito mówi o największych wartościach warunkujących nasze
człowieczeństwo, powodujących, że jesteśmy godni, aby nazywano nas ludźmi.
Wartościami tymi są według niego przede wszystkim godność, odwaga i
wierność wyznawanym zasadom. Jednak postawa ta nie jest popularna i nie
przynosi żadnych korzyści. Utwór wskazuje jednak na konieczność pozostania
konsekwentnym w swym wyborze. Jeśli chcemy zachować godność i
człowieczeństwo nie wolno nam się ugiąć, poddać. Stąd właśnie wynika
ostateczne wezwanie, stanowiące o przesłaniu moralnym wiersza:
„Bądź wierny Idź”
W wierszu tym poeta ukazuje swoją indywidualność, nie poddaje się modzie
panującej wśród jego pokolenia. Jego utwór i pogląd na świat są niezmienne,
pełne harmonii, spokoju i mądrości. Jest to zarazem jedno z głównych cech
klasyka.
Poezja Zbigniewa Herberta to poezja wielkiego moralizatora i
humanisty. Obecność jego utworach tradycji, świadomość przynależności do
obszaru kultury śródziemnomorskiej sprawiają, że wiersze tego poety są
ważnymi wskazaniami moralnymi, pomagają odnaleźć zgubionemu we
współczesnym świecie człowiekowi podstawowe i najistotniejsze wartości.
CLASSICAL ELEMENTS IN THE POETRY OF
ZBIGNIEW HERBERT
Zbigniew Herbert started writing his poems during the 1940s, a difficult time in
the history of his country which started after the end of the Second World War.
Initially he did not publish any of his poems because they would have been
censored. His first book of poetry, published in 1956, was called “String of
Light”( Struna światła) Other of his collections were :“ Mr Cogito”( Pan
Cogito) and “Hermes, a Dog and a Star” (Hermes ,pies i gwiazda) .
Herbert represents the classical trend in Polish literature. In his poems, he often
combines the poetic language with philosophical reflections, taking the ancient
writers as his models.
Impressed by the values typical for the ancient Rome and the Latin culture,
Herbert uses the symbols of that time to describe the contemporary world and
the modern language to describe the past.
He was the poet who introduced the mementoes of the past into modern poetry.
One of the things proving his classical interests is that he was writing about the
values presented by both the Ancient Rome and the Latin culture. He uses
them to change the way modern people think. In his poem “Why the classics?”
( Dlaczego klasycy) he refers to cultural traditions of Ancient Greece and Rome.
One more classical feature of his writing is using ancient characters and motifs.
In another of his poems called “Nike, who hesitates “ ( Nike, która się waha)
he questions the myth of the victorious goddess, making her aware of the
tragedy
of war.
“To Mark Aurelius “( Do Marka Aureliusza) is the poem about believing in
the order of the universe with the special place for the man and the continuity of
commonly acknowledged rules.
“Return of Proconsul” ( Powrót prokonsula) presents the imperial court full of
insincerity, cruelty and betrayal in the internal epic monologue of proconsul
.
Once again Herbert makes reference to a myth in “Apollo and Marsjasz”
(Apollo i Marsjasz) He uses it for meditations on suffering and art.
In 1974 a book of Herbert’s poems “ Mr Cogito “was published. The protagonist
here is “the thinking man”; his name obviously related to the famous Cartesian
“Cogito ergo sum”. It is a collection of moral suggestions for the searching man.
Herbert’s poetry is the poetry of a great humanist and moraliser helping to find
the basic values in the contemporary world.
KRONIKA
GALLA
ANONIMA
DZIEŁO ŁACIŃSKIE
CZY POLSKIE ?
Związki łaciny z polskim średniowiecznym
dziejopisarstwem.
Wykonały: Katarzyna Bohacz
Klaudia Kowalik
Klasa II e
Jednym z pierwszych wybitnych dzieł literackich, które powstało w
Polsce, jest Kronika Galla. Osoba autora i jego pochodzenie są nieznane.
Nazywano go Galem, gdyż przypuszczano, że pochodzi z Francji. Przebywał na
dworze Bolesława Krzywoustego, sam siebie nazywał „wygnańcem i
podróżnikiem”. Podjął się pisania kroniki, w tym celu, jak powiadał, „aby
chleba polskiego darmo nie jadać”. Gall Anonim przybył do Polski
najprawdopodobniej z klasztoru na Węgrzech około 1110 roku. Kronika Polska
składa się z trzech ksiąg. Niedokończona księga trzecia urwała się w roku 1113.
Pierwsza księga opowiada o dynastii Piastów, aż do narodzin Krzywoustego.
Druga natomiast dotyczy panowania Bolesława Krzywoustego. Księga
poświęcona jest głównie czynom wojennym Bolesława, by „dla rycerskiego
narodu stworzyć zachętę do dalszych bohaterskich czynów”. Trzecia księga
opowiada o latach od 1108r. do 1113r. Kronika Galla jest bardzo cennym
źródłem poznania stosunków społeczno-politycznych, zwłaszcza czasów
Władysława Hermana I Bolesława Krzywoustego. Dzieło swe napisał Gall na
podstawie informacji i opowiadań współczesnych mu Polaków, kanclerza i
innych. Jest ona świadectwem wysokiego poziomu umysłowego tego
środowiska,w którym żył Gall i dla którego pisał swą kronikę. Znalazło w niej
żywe odbicie rozwijające się poczucie patriotyzmu, przywiązania do ojczyzny.
Mówią o tym liczne opisy bohaterstwa, poświęcenia, wypowiedzi wkładane w
usta bohaterów. Charakteryzuje również dzieło Galla świadomość zadań i
znaczenia silnej władzy państwowej, władzy monarszej.
Kronika należy do literatury polskiej, pomimo że w oryginale pisana jest
po łacinie. Nie jest to powód do zdziwienie, ponieważ do końca wieków
średnich posługiwano się u nas w literaturze prawie w ogóle językiem
łacińskim. Język ten był niemal do końca XVIII wieku na równi z polszczyzną
językiem piśmiennictwa. Jest to cechą wspólną literatury polskiej z literaturami
naszego kręgu kulturowego, że każdy z nich rozpoczyna się od okresu, kiedy
wszystkie dzieła literackie, albo ich większość pisane były w języku łacińskim.
Spowodowane to było zbyt słabym rozwinięciem języków narodowych, a
dziedziczona po świecie starożytnym łacina była do tego celu przystosowana od
stuleci. U nas ten okres „niepełnoletności” języka narodowego skończył się
tylko później niż gdzie indziej, gdyż i początki naszego piśmiennictwa
przypadają później niż u narodów zachodnioeuropejskich. „Kronika” Anonima
jest dziełem o znacznej wartości literackiej w porównaniu z wcześniejszym
piśmiennictwem na ziemiach polskich. Jej wpływ na nasze późniejsze
piśmiennictwo był doniosły, dlatego zasługuje ona miano pierwszego dzieła
literatury polskiej.
Język łaciński (lingua Latina) jest językiem starożytnego Rzymu i
przodkiem dzisiejszych języków romańskich: włoskiego, hiszpańskiego,
francuskiego, portugalskiego itp. Łacina była początkowo językiem plemienia
Latynów (Latina), które zamieszkiwały Półwysep Apeniński. Rzym wskutek
podbojów utworzył ogromne Imperium. W jego zachodniej części językiem
panującym była łacina, rozprzestrzeniana przez rzymskich żołnierzy na podbite
kraje. Poprzez łacinę ich mieszkańcy poznawali zdobycze myśli grecko –
rzymskiej, a cywilizacja śródziemnomorska wyrastała z bogatej kultury Greków
i Rzymian. Później łacina docierała do najdalszych zakątków globu poprzez
katolickich misjonarzy, Historia języka łacińskiego może być podzielona na
okresy:
- Łacina Współczesna- 753r. p.n.e. (założenie Rzymu) do 81r. p.n.e.
- Łacina Klasyczna (złota)- od 81r. p.n.e. do 14r. n.e. (śmierć Augustusa)
- Łacina Srebrna- od 14r. n.e. do 130r. n.e. (okres rozkwitu literackiego)
- Łacina Późna
- Łacina Średniowieczna (Chrześcijańska)
-Łacina Renesansowa (Erazmiańska)
-Łacina Współczesna (Neo- łacina).
W Polsce łacina zaczęła odgrywać znaczącą rolę po przejęciu chrztu przez
Mieszka I, kiedy nasz kraj wszedł w krąg kultury europejskiej. Sam fakt chrztu
został zapisany po łacinie: „Mencjo dux Poloniae baptisatur”. Łacina stała się w
Polsce językiem Kościoła, dyplomacji, szkoły, nauki i piśmiennictwa .Alfabet
polski pochodzi od alfabetu łacińskiego, ale musiały upłynąć trzy wieki, zanim
został przystosowany do potrzeb średniowiecznej polszczyzny. Gall Anonim,
Wincenty Kadłubek, Jan Długosz i inni kronikarze posługiwali się mową
Rzymian oraz czerpali wiele pomysłów starożytnych pisarzy. Łacina miała
dogłębny wpływ na rozwój i kształtowanie się języka polskiego, w którym po
dziś dzień obserwujemy wiele wyrazów pochodzenia łacińskiego i greckiego.
Ponadto połowa słownictwa w języku angielskim pochodzi z łaciny, nawet
potoczne zwroty naszpikowane są takimi zwrotami łacińskimi; jak „et cetera”
(„itd., „i inne” dosł.) czy „per capita” („na osobę”, „na głowę” dosł.). Na
początku XII wieku, kiedy powstawała Kronika Galla łacina była już od 300 lat
językiem martwym, a raczej żywa jej odmiana przybrała wówczas postać
języków romańskich np. francuskiego i włoskiego. Tym niemniej dawna łacina
była w całej zachodniej i środkowej Europie, a więc tak że w Anglii, Niemczech
i w krajach skandynawskich, w Polsce, Czechach i na Węgrzech językiem
literatury w najszerszym tego słowa znaczeniu. Językiem piśmiennictwa w
ogóle, wszystko jedno, czy o poezję , o dokumenty prawne czy korespondencje,
o protokoły sadowe czy zapiski kupieckie chodzi. Skoro język łaciński ,jak
pisano w XX wieku, nie był mową ojczystą nikogo z tych, którzy go używali, to
jego charakter musiał zależeć prze wszystkim od wzorów, jakie dany pisarz
świadomie lub nieświadomie naśladował, od tekstów, które najczęściej czytywał
i które następnie wpływały na jego własny sposób wysławiania. Dlatego
autorów średniowieczny można podzielić na dwie kategorie. Do pierwszej
należą ci, u których zaznacza się prze wszystkim wpływ łacińskiego przykładu
Pisma Św., czyli „Wulgaty”. Do drugiej kategorii zaliczamy tych pisarzy, którzy
świadomie dążyli do naśladowania wielkich klasyków starożytnego Rzymu i
starali się używać ich czystej, wzorowej łaciny. Galla trudno zaliczyć do jednej
ze wspomnianych kategorii. Oczywiście nie zabraknie u niego frazeologii
czerpanej z „Wulgaty”. Jest jednak rzeczą uderzającą, iż wpływ ten nie sięga
wcale głęboko, jest raczej powierzchowny i nie bardzo rzuca się w oczy. Z
drugiej strony nie jest też nasz kronikarz bynajmniej zagorzałym klasycystą.
Reguły gramatyki traktuje dość nonszalancko, nie dlatego, aby ich nie znał, ale
nie waha się od nich odstąpić, jeżeli jest mu to jakiegoś względu wygodne. Nie
zamierza olśniewać czytelnika swym oczytaniem. Autor „Kroniki” nie był
dobrze widziany wśród kapelanów nadwornych. Jego dzieło przechowywano w
tej kancelarii starannie, gdyż stanowiło ono wówczas jedyne źródło dziejów
państwa i dynastii. Kancelaria książąt polskich od czasów Krzywoustego
mieściła się w Krakowie. Tam znajdowały się również dzieła dziekana
praskiego Kosmasa.
Autorem kolejnej kroniki polskiej u schyłku XXII wieku był Wincenty
zwany Kadłubkiem. Prawdopodobnie był on kanclerzem Kazimierza
Sprawiedliwego. W Kronice pisał o polskich dziejach bajecznych (znajduje się
w niej m.in. podanie o Popielu i Piaście) oraz ukazywał czasy historyczne od
Mieszka I do panowania Krzywoustego. W swoich dziełach opisywał m.in.
opowieści o ślepocie Mieszka, ukazywał panowanie Bolesława Chrobrego,
zjazd gnieźnieński oraz zdobycie Kijowa. Jednak to Gall przede wszystkim na
całe wieki ukazał naszą wizję czasów Bolesławowskich, zarówno w historii jak i
w literaturze pięknej. Kadłubek wiernie podążał za swoim poprzednikiem, lecz
nie zgadzał się z Galem do końca w pewnych kwestiach historycznych. Na
przykład tak było w przedstawieniu sprawy wygnania Kazimierza Odnowiciela
oraz w opowiadaniu o zatargu Bolesława śmiałego ze św. Stanisławem. Krótką
aluzyjną wzmiankę Galla , Kadłubek zastąpił obszerną oraz ubarwioną wersją,
która przychylna była jedynie dla biskupstwa, a niechętnie dla króla. Pojawienie
się kroniki Kadłubka przyczyniło się do usunięcia w cień anonimowego dzieła z
czasów Krzywoustego. Napisano wtedy nowsze i pełniejsze od XIII wieku
przedstawienie dziejów narodowych, co zmniejszało zainteresowanie
dawniejszym opracowaniem.
Kronika Galla Anonima nie była również obca sumiennemu badaczowi
przeszłości narodowej- Janowi Długoszowi. Kronikarz ten opracowując własne
dzieło, nie poprzestał na potwierdzaniu faktów z utworu Galla Anonima, lecz
starał się te wiadomości łączyć z informacjami zaczerpniętymi z innych źródeł.
Jako pierwszy podjął próbę ustalenia dat rocznych owych faktów, których Gall
nie podał. Z tego właśnie powodu Jana Długosza możemy uważać za badacza
„Kroniki” Galla Anonima, a nie tylko za echo jej informacji. W dobie renesansu
polscy historycy korzystali z dzieł Galla raczej wyjątkowo i sporadycznie. Znał
go jedynie Marcin Kromer, który wymyślił określenie Gall Anonim, pozostające
w użyciu po dziś dzień. Na publikacje kroniki trzeba było czekać prawie półtora
stulecia, gdyż epoka baroku nie wykazywała dla niej żadnego zainteresowania.
Dopiero po raz pierwszy u progu doby oświecenia wydał ją historyk dziejów
politycznych i prawa Polskiego Gotfryd Legnicki. Kronika Galla Anonima
miała być wydana na Wołyniu i Podolu w 1810r. Niestety nie stało się to
faktem. W końcu opis wydarzeń historycznych w Polsce doczekał się publikacji
w 1824r. Dzieło zostało wydane w Warszawie przez Bandtkiego i nosiło nazwę
„Martini Galli Chronican”. Niebawem ukazała się następna publikacja Kroniki.
Było to wydanie w „ Monumenta Germaniae Historica” na tekstach owych
artystów oparł się Zygmunt Komarnicki, który w pełni przełożył utwór na język
polski.
GALL ANONYMOUS
One of the first literary works in Poland was the chronicle written by Gall
Anonymus. It belongs to the Polish literature despite the fact that its first
version was written in Latin. This is not surprising since Latin was the only
language used in the Polish literature till the end of Middle Ages. Until the
end of the 18th century both Latin and Polish were used in writing
The important role of Latin came with the arrival of Christianity, which
introduced our country into European culture.
When King Mieszko I was baptized, it was written down in Latin:
Mencio dux Poloniae baptisatur
Latin became the language of Church, diplomacy, schools and writings. Gall
Anonymus’s Chronicle is one of the most important Polish literary works
written in Latin. It consists of three books. The last book, which
was not
finished, ends in the year 1113.
The first book tells about the earliest history of Poland, from the Piast dynasty to
the birth of King Bolesław Krzywousty. The second book is about his rule until
1108. The last one tells about the years 1108 - 1113. Although the chronicle
mostly describes the wars of Bolesław, it is also the source of learning about the
social and political situation in Poland from the 10th to the 12th century.