studium uwarunkowań i kierunków

Transkrypt

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujazd
BURMISTRZ UJAZDU
Załącznik nr 1
do Uchwały Nr XL.226.2014
Rady Miejskiej w Ujeździe
z dnia 24 kwietnia 2014 r
STUDIUM UWARUNKOWAŃ
I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO GMINY UJAZD
2
SKŁAD ZESPOŁU AUTORSKIEGO
•
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujazd (2014)
główny projektant: mgr inŜ. arch. Renata Klimek, uprawnienia urbanistyczne nr 1663, ZOIU nr Z-287
współpraca:
dr Edyta Szafranek, Uniwersytet Opolski [rozdz. II.5.2, II.5.3, II.6, II.11.1, II.11.2]
mgr Artur Ślimak [rozdz. II.9.5]
•
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujazd (2008)
Uchwała Nr XXV/150/2008 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 12 września 2008r
główny projektant: mgr inŜ. arch. Renata Klimek, uprawnienia urbanistyczne nr 1663, ZOIU nr Z-287
współpraca:
•
mgr Artur Ślimak
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ujazd (1999)
główny projektant: mgr inŜ. arch. Helena Konsencjusz, uprawnienia urbanistyczne nr 1203/91
współpraca:
mgr inŜ. arch. Renata Klimek
3
4
SPIS TREŚCI
ROZDZIAŁ I WSTĘP
9
I.1. WPROWADZENIE
11
I.2. CEL, PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA
13
I.3. PODSTAWA PRAWNA
15
I.4. OPIS METOD BADAWCZYCH
16
ROZDZIAŁ II UWARUNKOWANIA ROZWOJU
19
II.1. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU OPRACOWANIA
21
II.1.1. POŁOŻENIE I POZYCJA W STRUKTURZE TERYTORIALNEJ PAŃSTWA
21
II.1.2. POWIĄZANIA ZEWNĘTRZNE ORAZ FUNKCJE GMINY UJAZD
22
II.1.3. PODSTAWOWE DANE O GMINIE UJAZD
23
II.2. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
25
II.2.1. POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE
25
II.2.2. RZEŹBA TERENU I TYPY KRAJOBRAZU
25
II.2.3. GEOLOGIA I STRATYGRAFIA
28
II.2.4. HYDROLOGIA
32
II.2.5. WARUNKI KLIMATYCZNE
39
II.2.6. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE
41
II.2.7. GLEBY
43
II.2.8. SZATA ROŚLINNA
48
II.2.9. FAUNA
56
II.2.10. WYSTĘPOWANIE UDOKUMENTOWANYCH ZŁÓŻ KOPALIN ORAZ TERENÓW GÓRNICZYCH WYZNACZONYCH NA
PODSTAWIE PRZEPISÓW ODRĘBNYCH
58
II.3. FORMY OCHRONY PRZYRODY I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO
58
II.3.1. OBIEKTY I OBSZARY CHRONIONE NA PODSTAWIE USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY
58
II.3.2. PROJEKTOWANE FORMY OCHRONY PRZYRODY
72
II.3.3. WYSTĘPOWANIE INNYCH WIELKOPRZESTRZENNYCH UKŁADÓW PRZYRODNICZYCH
73
II.3.4. FORMY OCHRONY KRAJOBRAZU KULTUROWEGO
75
II.4. STAN DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW ORAZ DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ
77
II.4.1. GENEZA POWSTANIA JEDNOSTEK OSADNICZYCH
77
5
6
II.4.2. PRAWNE FORMY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
102
II.4.3. ZABYTKI NIERUCHOME UJĘTE W WOJEWÓDZKIM REJESTRZE ORAZ GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW
104
II.4.4. ZABYTKI ARCHEOLOGICZNE
107
II.4.5. STREFY OCHRONY KONSERWATORSKIEJ KRAJOBRAZU KULTUROWEGO
111
II.4.6. DOBRA KULTURY WSPÓŁCZESNEJ
113
II.4.7. ZAGROŻENIA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
113
II.5. WARUNKI I JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW
115
II.5.1. WPROWADZENIE
115
II.5.2. KAPITAŁ LUDZKI I SPOŁECZNY
115
II.5.3. DOSTĘPNOŚĆ DO INFRASTRUKTURY SPOŁECZNEJ
133
II.5.4. BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE
142
II.5.5. CMENTARZE
143
II.6. UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE
144
II.6.1. STRUKTURA GOSPODARCZA
144
II.6.2. ROLNICTWO
146
II.6.3. PRZEMYSŁ I BUDOWNICTWO
151
II.6.4. DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA
155
II.7. STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW
163
II.8. STRUKTURA WŁADANIA GRUNTÓW
165
II.9. STAN I FUNKCJONOWANIE SYSTEMÓW KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ
167
II.9.1. WPROWADZENIE
167
II.9.2. SYSTEM TRANSPORTOWY
167
II.9.3. SYSTEM ŁĄCZNOŚCI
174
II.9.4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
175
II.9.5. POTENCJAŁ I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII
183
II.10. ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA LUDNOŚCI I JEJ MIENIA
192
II.10.1. ZAGROŻENIE POWODZIOWE
192
II.10.2. WYSTĘPOWANIE OBSZARÓW NATURALNYCH ZAGROŻEŃ GEOLOGICZNYCH
194
II.10.3. ZAGROŻENIE HAŁASEM
195
II.10.4. ZAGROŻENIE PROMIENIOWANIEM NIEJONIZUJĄCYM
198
II.11. POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU GMINY
200
II.11.1. STRATEGIA ROZWOJU MIASTA I GMINY UJAZD
200
II.11.2. POLITYKA GMINY W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA SPÓJNOŚCI TERYTORIALNEJ
204
II.11.3. POTRZEBY ROZWOJU GMINY
204
II.11.4. SYTUACJA PLANISTYCZNA I ZMIANY W ZAGOSPODAROWANIU PRZESTRZENNYM GMINY
205
II.12. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ZADAŃ SŁUŻĄCYCH REALIZACJI PONADLOKALNYCH
CELÓW PUBLICZNYCH
209
II.12.1. POLITYKA PRZESTRZENNA PAŃSTWA WOBEC OBSZARU GMINY UJAZD
209
II.12.2. POLITYKA PRZESTRZENNA REGIONU WOBEC OBSZARU GMINY UJAZD
212
II.13. WYSTĘPOWANIE TERENÓW ZAMKNIĘTYCH
215
II.14. WNIOSKI Z ANALIZY UWARUNKOWAŃ I WYTYCZNE DO CZĘŚCI PROGNOSTYCZNEJ
216
ROZDZIAŁ III KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY UJAZD
219
III.1. CELE I ZASADY KSZTAŁTOWANIA POLITYKI PRZESTRZENNEJ
221
III.2. STRATEGICZNE KIERUNKI ROZWOJU GMINY UJAZD
222
III.2.1. ZASADY REALIZACJI ZAPISÓW STUDIUM W STOSUNKU DO PRZYJĘTYCH KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO
223
III.2.2. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO W WYZNACZONYCH STREFACH FUNKCJONALNYCH
224
III.2.3. TERENY WYŁĄCZONE Z ZABUDOWY
243
III.2.4. OBSZARY I ZASADY OCHRONY ŚRODOWISKA I PRZYRODY
243
III.2.5. ZASADY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW ORAZ DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ
248
III.2.6. KIERUNKI ROZWOJU SYSTEMÓW KOMUNIKACJI
250
III.2.7. KIERUNKI ROZWOJU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ
251
III.2.8. OBSZARY LOKALIZACJI INWESTYCJI CELU PUBLICZNEGO
254
III.2.9. OBSZARY WYMAGAJĄCE PRZEPROWADZENIA SCALEŃ I PODZIAŁU NIERUCHOMOŚCI
256
III.2.10. OBSZARY ROZMIESZCZENIA WIELKOPOWIERZCHNIOWYCH OBIEKTÓW HANDLOWYCH
256
III.2.11. OBSZARY PRZESTRZENI PUBLICZNYCH
256
III.2.12. OBSZARY ORGANIZACJI IMPREZ MASOWYCH
256
III.2.13. OBSZARY PROBLEMOWE
257
III.2.14. OBSZARY NARAŻONE NA NIEBEZPIECZEŃSTWO POWODZI
257
III.2.15. TERENY ZAMKNIĘTE
258
III.2.16. OBSZARY DLA KTÓRYCH ISTNIEJE OBOWIĄZEK SPORZĄDZENIA MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO
258
III.2.17. OBSZARY, DLA KTÓRYCH GMINA ZAMIERZA SPORZĄDZIĆ MIEJSCOWY PLAN ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO
259
III.3. UZASADNIENIE ZAWIERAJĄCE OBJAŚNIENIA PRZYJĘTYCH ROZWIĄZAŃ ORAZ SYNTEZA
USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM
260
7
ZAŁĄCZNIKI:
Rysunek nr 1 : Uwarunkowania rozwoju. Zagospodarowanie terenu
Rysunek nr 2: Uwarunkowania rozwoju. Uwarunkowania przyrodnicze
Rysunek nr 3: Uwarunkowania rozwoju. Dziedzictwo kulturowe i zabytki
8
ROZDZIAŁ I
WSTĘP
9
10
I.1.
WPROWADZENIE
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jest dokumentem stanowiącym instrument
polityki przestrzennej, zawierającym przestrzenne odzwierciedlenie przyjętej przez organy władzy strategii rozwoju gminy.
Uwzględnienia ono kierunki rozwoju określone w Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju oraz strategii rozwoju
województwa i Planie zagospodarowania przestrzennego województwa1, a takŜe zadania i wytyczne zawarte w licznych
dokumentach sektorowych, w tym w szczególności w zakresie ochrony środowiska, zasobów przyrodniczych i kulturowych,
rozwoju sieci dróg i infrastruktury technicznej itp.
Studium nie jest przepisem gminnym, a jego postanowienia nie mają charakteru normatywnego2, nie wywołuje zatem
skutków prawnych w postaci zmiany przeznaczenia terenu lub zmiany wartości nieruchomości. Jest to akt planowania
ogólnego o charakterze wewnętrznym (kierownictwa wewnętrznego), wiąŜący swoimi postanowieniami Radę Gminy/Radę
Miejską, która poprzez jego uchwalenie zobowiązuje się do podejmowania działań skierowanych na realizację zapisanych
kierunków rozwoju. Kierunki rozwoju wskazane w Studium wymagają jednak uwzględniania przy sporządzaniu przez
wójta/burmistrza/prezydenta miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe przy wydawaniu decyzji o
warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu3, determinując w ten sposób ich ustalenia.
Pomimo ograniczonej mocy prawnej, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego pełni jednak
niezwykle istotne funkcje. Jako dokument sporządzany obowiązkowo w granicach administracyjnych gminy, jest aktem
zawierającym perspektywiczną politykę przestrzenną na poziomie gminy oraz koordynującym ustalenia miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego (często duŜej ich liczby). Stanowi równieŜ materiał promujący oraz pełni funkcję
informacyjną dla inwestorów w zakresie perspektyw rozwoju przestrzenno-gospodarczego gminy. Ze względu na powiązania
ustawowe pomiędzy dokumentami planistycznymi, kaŜda inwestycja, zarówno o charakterze lokalnym jak i regionalnym
powinna mieć swoje odzwierciedlenie w Studium. Stanowi ono zatem podstawę wszelkich działań podejmowanych na
terenie gminy w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego.
Obowiązek posiadania przez gminy Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego po raz pierwszy
został wprowadzony przepisami ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 1994 nr 89 poz.
415). Ustawa ta wyznacza początek kształtowania nowego systemu planowania przestrzennego w Polsce, podkreślającego
rolę samorządów w kształtowaniu przestrzeni, a w szczególności odpowiedzialność organów władzy w gminach.
Obecnie podstawę działań w zakresie planowania stanowi ustawa z dnia 27 marca 2003r o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (t.j. Dz.U. 2012 nr 0 poz. 647). Dokładny zakres projektu studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy, wymogi dotyczące stosowanych oznaczeń i nazewnictwa, a takŜe skali i rodzaju
podkładów mapowych określony został w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004r (Dz.U. Nr 118
poz.1233). Powołana ustawa o p.z.p. w art.10 wskazuje zasadniczą konstrukcję Studium, które powinno składać się z:
części diagnostycznej, obejmującej uwarunkowania wynikające w szczególności z:
1)
dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu;
1
Art.9 ust.2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
2
Z. Niewiadomski [red] , Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz., 2011
3
Zgodnie z orzecznictwem WSA i NSA
11
2)
stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony;
3)
stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych
oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego;
4)
stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
5)
warunków i jakości Ŝycia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia;
6)
zagroŜenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia;
7)
potrzeb i moŜliwości rozwoju gminy;
8)
stanu prawnego gruntów;
9)
występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych;
10) występowania obszarów naturalnych zagroŜeń geologicznych;
11) występowania udokumentowanych złóŜ kopalin oraz zasobów wód podziemnych;
12) występowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych;
13) stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodnościekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami;
14) zadań słuŜących realizacji ponadlokalnych celów publicznych;
15) wymagań dotyczących ochrony przeciwpowodziowej.
części projektowej o charakterze perspektywicznym, określającej kierunki rozwoju w zakresie:
1)
kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów;
2)
kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz uŜytkowania terenów, w tym tereny wyłączone spod
zabudowy;
3)
obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk;
4)
obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
5)
kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej;
6)
obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym;
7)
obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z
ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów, o których mowa w
art. 48 ust. 1;
8)
obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na
podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, a
takŜe obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzedaŜy powyŜej 400 m2 oraz obszary
przestrzeni publicznej;
9)
obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym
obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne;
10) kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej;
11) obszary szczególnego zagroŜenia powodzią oraz obszary osuwania się mas ziemnych;
12) obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złoŜu kopaliny filar ochronny;
13) obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowiązujące na nich ograniczenia prowadzenia
działalności gospodarczej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych
hitlerowskich obozów zagłady (Dz. U. Nr 41, poz. 412, z późn. zm.);
14) obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji;
12
15) granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych;
16) inne obszary problemowe, w zaleŜności od uwarunkowań i potrzeb występujących w gminie;
17) wyznaczenie obszarów, na których rozmieszczone będą urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł
energii o mocy przekraczającej 100 kW, a takŜe ich stref ochronnych związanych z ograniczeniami w zabudowie
oraz zagospodarowaniu i uŜytkowaniu terenu.
Zagadnienia poruszane w Studium powinny zostać zobrazowane w postaci graficznej, w tym: map przedstawiających
uwarunkowania i kierunki rozwoju gminy, a takŜe schematów określających szersze powiązania przestrzenne, strukturę
funkcjonalno-przestrzenną, strukturę demograficzną itp. Studium obowiązkowo powinno zawierać równieŜ uzasadnienie
zawierające objaśnienia przyjętych rozwiązań oraz syntezę ustaleń projektu studium.
PowyŜsza konstrukcja zapisu tekstowego i graficznego znalazła swoje odzwierciedlenie w niniejszym Studium.
I.2.
CEL, PRZEDMIOT i ZAKRES OPRACOWANIA
Celem opracowania jest dokonanie zmian w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Ujazd przyjętym uchwałą Nr XXV/150/2008 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 12 września 2008r w zakresie wynikającym z
przeprowadzonej w 2011r Oceny aktualności studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy
Ujazd oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, przy uwzględnieniu aktualnego stanu prawnego oraz
potrzeb gminy i jej mieszkańców.
Przedmiotowe Studium stanowi aktualizację Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i
gminy Ujazd zatwierdzonego uchwałą Rady Miasta i Gminy Ujazd Nr XV/92/99 z dnia 29 listopada 1999r wykonanego przez
Pracownię Architektury i Urbanistyki s.c. - architekci- Konsencjusz Helena, Klimek Renata pod kierunkiem mgr inŜ. arch.
Heleny Konsencjusz. W wyniku aktualizacji dokonanej w 2008r., w pierwotnym zapisie Studium dokonano zmian m.in. w
zakresie projektowanej struktury funkcjonalno-przestrzennej, zasięgu terenów projektowanych do zabudowy; oznaczenia
granic terenu zamkniętego; korekty przebiegu granicy i otuliny Parku Krajobrazowego Góra Św. Anny oraz granicy rezerwatu
przyrody „BoŜe Oko”; wprowadzenia obszaru ochrony siedlisk przyrodniczych NATURA 2000; uwzględnienia problematyki
zrównowaŜonego rozwoju; korekty zapisów w zakresie ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego oraz w zakresie
kształtowania układu komunikacyjnego (obwodnica Ujazdu). Jednocześnie w związku ze zmianą ustawy o samorządzie
gminnym oraz uchwałą nr VIII/34/2003 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 25 marca 2003r. w sprawie uchwalenia Statutu
Gminy Ujazd, na podstawie których nastąpiła zmiana nazwy „miasto i gmina Ujazd” na „gmina Ujazd” dokonano aktualizacji
nazwy Studium. Ustalenia Studium uzupełniono równieŜ o problematykę wynikającą z wymogów ustawy o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym określonych w art.10 oraz przepisów odrębnych, a takŜe posiadanych przez Gminę lub
nowo wykonanych opracowań branŜowych i programów sektorowych.
W wyniku dokonanej w październiku 2011r. analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy Ujazd oraz oceny
aktualności Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujazd i miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego4, stwierdzono częściową nieaktualność Studium w zakresie uwarunkowań rozwoju,
kształtowania struktury przestrzennej, zasad zagospodarowania oraz moŜliwości i kierunków rozwoju gminy.
4
Uchwała Nr XII.54.2011 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 27 października 2011r
13
Zakres merytoryczny opracowania obejmuje wprowadzenie w Studium zmian wskazanych w Ocenie aktualności Studium
oraz wynikających z aktualnych wyzwań, problemów planistycznych i stanu prawnego, w tym w szczególności:
−
uwzględnienia problematyki związanej z odnawialnymi źródłami energii oraz wyznaczenie lokalizacji instalacji OZE
w przestrzeni gminy,
−
wprowadzenia spójności między zapisami Studium, a dokumentami planistycznymi wyŜszego rzędu, w
szczególności w odniesieniu do zadań publicznych o charakterze regionalnym i krajowym wynikających z przyjętej
w 2012r. Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju oraz uchwalonego w 2010r. Planu
Zagospodarowania Przestrzennego Województwa;
−
wprowadzenia spójności między zapisami Studium, a uchwaloną w 2010 r. Strategią rozwoju gminy Ujazd na lata
2010-2017 ;
−
korekty przebiegu granic obszaru ochrony siedlisk przyrodniczych NATURA 2000 oraz wprowadzenie zapisów
wynikających z przyjętego w 2012 r. Planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Góra Świętej Anny
PLH1600025 ;
−
korekty zapisów w zakresie ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego, zgodnie z obecnym stanem prawnym;
−
korekty zapisów w zakresie kierunków rozwoju układu komunikacyjnego (obwodnica Ujazdu);
−
optymalizacji wykorzystania terenów, przy uwzględnieniu istniejącego i projektowanego uzbrojenia technicznego
oraz moŜliwości jego faktycznej realizacji, w tym rozmieszczenia terenów aktywności gospodarczej;
−
aktualizacji uwarunkowań warunkujących zasady kształtowania przyszłej polityki przestrzennej w gminie.
Zakres czasowy podjętej aktualizacji w odniesieniu do uwarunkowań obejmuje okres od przyjęcia Studium we wrześniu 2008
r. do końca roku 2012. Nie określa się natomiast horyzontu czasowego w odniesieniu do wyznaczonych w Studium
kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, choć moŜna przyjąć załoŜenie, Ŝe horyzont ten powinien być zgodny
ze wskazanym w przyjętej przez gminę Strategii rozwoju. KaŜdy przypadek zmiany polityki rozwoju gminy skutkować będzie
koniecznością dokonania zmian w Studium jako dokumencie odzwierciedlającym politykę przestrzenną i koordynującym
działania w zakresie planowania przestrzennego na poziomie gminy.
Potrzeba zmiany Studium moŜe równieŜ wyniknąć z monitoringu zagospodarowania przestrzennego i dokonywanej
okresowo oceny aktualności o której mowa w art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym. Zgodnie z powołanym artykułem, co najmniej raz w czasie trwania kadencji, Burmistrz dokonuje oceny
aktualności Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz planów miejscowych. W tym
celu dokonuje analizy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy, ocenia postępy w opracowywaniu planów
miejscowych i opracowuje wieloletnie programy ich sporządzania w nawiązaniu do ustaleń Studium, z uwzględnieniem
decyzji zamieszczonych w rejestrach zadań rządowych i zadań samorządu województwa oraz wniosków w sprawie
sporządzenia lub zmiany planu miejscowego. W szczególności bada równieŜ zgodność studium z wymogami wynikającymi z
przepisów art. 10 ust. 1 i 2 ustawy oraz Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 28 kwietnia 2004r. w sprawie zakresu
projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz.U. z 2004 r. Nr 118 poz. 1233). Po
uzyskaniu opinii gminnej lub innej właściwej, w rozumieniu art. 8, komisji urbanistyczno-architektonicznej, Burmistrz
przekazuje wyniki analizy Radzie, która podejmuje uchwałę w sprawie aktualności studium, a w przypadku uznania go za
nieaktualne w całości lub w części, podejmuje działania zmierzające do jego aktualizacji.
5
14
Zarządzenie Nr 11/12 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska W Opolu z dnia 13 kwietnia 2012 r. w sprawie ustanowienia planu
zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Góra Świętej Anny PLH160002 ; zmienione Zarządzeniem Nr 30/12 z dnia 12 listopada
2012 r.
Podkreślenia wymaga fakt, Ŝe Studium nie traci swojej mocy w wyniku dezaktualizacji zapisów. Jedynym wyjątkiem jest
sytuacja zmiany granic administracyjnych gminy, w której ze względu na nie spełnienie wymogów formalnych, nie moŜe ono
być podstawą sporządzania planów miejscowych.
Zakres przestrzenny podjętej aktualizacji Studium, ze względu na wskazany wyŜej zakres merytoryczny, dotyczy całego
obszaru w granicach administracyjnych gminy Ujazd.
W skład Studium wchodzą następujące elementy:
Część opisowa, w tym:
−
uwarunkowania rozwoju – część ogólna i analityczna
−
kierunki zagospodarowania przestrzennego – część koncepcyjna o charakterze perspektywicznym
−
uzasadnienie zawierające objaśnienia przyjętych rozwiązań oraz syntezę ustaleń projektu studium
Część graficzna, w tym:
−
−
plansze studialne tematyczne, obejmujące uwarunkowania rozwoju w tym:
o
Zagospodarowanie terenu ( Rysunek nr 1),
o
Uwarunkowania przyrodnicze (Rysunek nr 2),
o
Dziedzictwo kulturowe i zabytki (Rysunek nr 3),
Kierunki zagospodarowania przestrzennego.
Zgodnie z wymogami art.46 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j Dz.U. z 2013 r. poz.1235)
projekt Studium poddano procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, w ramach której sporządzono
Prognozę oddziaływania na środowisko.
Niniejsze Studium stanowi opracowanie ujednolicone zarówno pod względem części tekstowej jak i graficznej i obejmuje
obszar gminy Ujazd w jej granicach administracyjnych.
I.3.
PODSTAWA PRAWNA
Podstawę prawną sporządzenia przedmiotowego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy Ujazd stanowi:
−
ustawa z dnia 27 marca 2003r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. 2012 nr 0 poz. 647)
−
rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 28 kwietnia 2004r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz.U. z 2004 r. Nr 118 poz. 1233)
−
uchwała Nr XII.54.2011 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 27 października 2011rw sprawie aktualności Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujazd
−
uchwała Nr XII.55.2011 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 27 października 2011r. w sprawie przystąpienia do
sporządzania zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujazd
15
I.4.
OPIS METOD BADAWCZYCH
W trakcie prac nad aktualizacją Studium przeprowadzono badania bezpośrednie i pośrednie. W ramach badań
bezpośrednich przeprowadzono inwentaryzację urbanistyczną polegającą na pomiarach oraz obserwacji wraz z wykonaniem
dokumentacji rysunkowej, fotograficznej i opisem zaobserwowanych zjawisk. Dodatkowy zasób informacji uzyskano poprzez
przeprowadzenie studiów nad źródłami wtórnymi, w tym wydawnictwami naukowymi (monografie tematyczne, czasopisma),
aktami prawnymi, materiałami kartograficznymi (mapy, plany, zdjęcia lotnicze), ikonograficznymi (zdjęcia, rysunki),
statystycznymi (analiza danych statystycznych), a takŜe niepublikowanymi opracowaniami eksperckimi (opracowania
ekofizjograficzne, plany, programy), które zaliczono do materiałów wyjściowych .
Zebrane materiały źródłowe poddano wieloaspektowej analizie, w tym w zakresie rozwoju historycznego jednostek
osadniczych, zmian struktury funkcjonalno-przestrzennej, stanu środowiska i przyrody, oceny walorów krajobrazu, zabytków i
dziedzictwa kulturowego, stanu dróg i infrastruktury technicznej, jakości Ŝycia mieszkańców i innych.
Przy formułowaniu ustaleń Studium oparto się na wynikach przeprowadzonych badań, analiz oraz na wytycznych i
wnioskach przekazanych przez organy opiniujące i uzgadniające Studium, w tym: wojewodę opolskiego, jednostki
administracji zespolonej i niezespolonej, jednostki samorządu terytorialnego, a takŜe wnioskach złoŜonych przez osoby
fizyczne i prawne.
Do źródeł stanowiących materiały wyjściowe zaliczono w szczególności :
1)
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) przyjęta Uchwałą Nr 239 Rady Ministrów z
dnia 13 grudnia 2011 r. (Monitor Polski 2012, poz. 252 z 27 kwietnia 2012r)
2)
Strategia rozwoju województwa opolskiego przyjęta uchwałą Nr XXXIX/350/2005 Sejmiku Województwa
Opolskiego z dnia 11 października 2005 r
3)
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego przyjęty uchwałą Nr XLVIII/505/2010 Sejmiku
Województwa Opolskiego z dnia 28 września 2010r.
4)
Studium zagospodarowania przestrzennego pogranicza polsko-czeskiego, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we
Wrocławiu, Wrocław-Praga 2006
5)
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ujazd, przyjęte uchwałą
Rady Miasta i Gminy Ujazd Nr XV/92/99 z dnia 29 listopada 1999r., Pracownia architektury i urbanistyki s.c.
„architekci” Konsencjusz Helena, Klimek Renata
6)
Strategia rozwoju gminy Ujazd na lata 2010-2017, przyjęta uchwałą Rady Miejskiej w Ujeździe LIII/289/2010 z dnia
27 września 2010 r.
7)
Statut Gminy Ujazd, przyjęty uchwałą nr VIII/34/2003 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 25 marca 2003r. w sprawie
uchwalenia Statutu Gminy Ujazd
8)
Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Ujazd na lata 2009-2014 z perspektywą do 2018 r.
9)
Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla gminy Ujazd na lata 2010-2013 z perspektywą do 2017 roku,
10) Projekt załoŜeń do planu zaopatrzenia Gminy Ujazd w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na lata 20122030, przyjęty Uchwałą Nr XXIII.122.2012 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 25 października 2012 r.
11) Program Opieki nad Zabytkami gminy Ujazd na lata 2011-2014; przyjęty Uchwałą Rady Miejskiej w Ujeździe Nr
X/46/2011 z dnia 31 sierpnia 2011 r.
12) Ocena zasobów pomocy społecznej w gminie Ujazd za rok 2011, przyjęta Uchwałą Nr XVIII.94.2012 z dnia 26
kwietnia 2012 r.
16
13) MPZP obszarów stref aktywności gospodarczej w rejonie autostrady A4 po jej północnej stronie i w rejonie drogi
krajowej nr 88 (E-40) po jej zachodniej stronie, w gminie Ujazd, przyjęty Uchwałą Nr XLIV/241/2002 Rady Miejskiej
w Ujeździe z dnia 25 lutego 2002r
14) MPZP osiedla Piaski w Ujeździe, przyjęty Uchwałą Nr VII/27/2003 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 25 lutego
2003r
15) MPZP w gminie Ujazd dla terenów w granicach administracyjnych wsi Nogowczyce, przyjęty Uchwałą Nr
XXIII/100/2004 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 6 lipca 2004r
16) MPZP w gminie Ujazd dla części terenów wsi Zimna Wódka, przyjęty Uchwałą Nr XXIII/101/2004 Rady Miejskiej w
Ujeździe z dnia 6 lipca 2004r
17) MPZP w gminie Ujazd dla części terenów wsi Sieroniowice, przyjęty Uchwałą Nr XXIII/102/2004 Rady Miejskiej w
18) MPZP w gminie Ujazd dla części terenów wsi Olszowa, przyjęty Uchwałą Nr XXIII/103/2004 Rady Miejskiej w
19) MPZP w gminie Ujazd dla terenów połoŜonych w granicach administracyjnych wsi Klucz, przyjęty Uchwałą Nr
XXV/107/2004 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 31 sierpnia 2004r
20) MPZP w gminie Ujazd dla części terenów miasta Ujazd, przyjęty Uchwałą Nr XXVI/109/2004 Rady Miejskiej w
Ujeździe z dnia 28 września 2004r
21) MPZP w gminie Ujazd dla terenów w granicach administracyjnych wsi Balcarzowice, przyjęty Uchwałą Nr
XXVI/110/2004 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 28 września 2004r
22) Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszarów stref aktywności gospodarczej w rejonie
autostrady A-4 po jej północnej stronie i w rejonie drogi krajowej nr 88 (E-40) po jej zachodniej stronie, w gminie
Ujazd, przyjęty Uchwałą Nr L/235/2006 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 01 sierpnia 2006r
23) Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszarów stref aktywności gospodarczej w rejonie
autostrady A-4 po jej północnej stronie i w rejonie drogi krajowej nr 88 (E-40) po jej zachodniej stronie, w gminie
Ujazd., przyjęty Uchwałą Nr XIV/ 78 /2007 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 09 listopada 2007r.
24) Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w gminie Ujazd dla części terenów wsi OLSZOWA
przyjęta Uchwałą nr XVIII/104/2008 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 31 stycznia 2008 roku
25) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w gminie Ujazd dla części terenów wsi OLSZOWA, ZIMNA
WÓDKA i SIERONIOWICE, przyjęta Uchwałą Rady Miejskiej w Ujeździe nr XXVII/155/08 z dnia 28.10.2008 r.
26) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu w granicach administracyjnych wsi NIEZDROWICE,
przyjęta Uchwałą Rady Miejskiej w Ujeździe nr XXXVI/203/2009 z dnia 28 maja 2009 r.
27) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla części terenów wsi SIERONIOWICE i ZIMNA WÓDKA,
przyjęta Uchwałą Rady Miejskiej w Ujeździe nr XXXVIII/217/2009 z dnia 3 lipca 2009 r.
28) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu w granicach administracyjnych wsi JARYSZÓW,
przyjęta Uchwałą Rady Miejskiej w Ujeździe nr XLII/233/2009 z dnia 27 października 2009 r.
29) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w gminie Ujazd dla części terenów miasta Ujazd, przyjęta
Uchwałą Rady Miejskiej w Ujeździe nr XLIX/265/2010 z dnia 27 kwietnia 2010 r.
30) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu w granicach administracyjnych wsi Stary Ujazd, przyjęta
Uchwałą Rady Miejskiej w Ujeździe nr LIV/292/2010 z dnia 28 października 2010 r.
31) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego osiedla Piaski w Ujeździe, przyjęta Uchwałą Nr XVIII.93.2012
Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 26 kwietnia 2012 r.
17
32) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla części terenów połoŜonych w granicach administracyjnych
wsi Olszowa, przyjęta Uchwałą Nr XX.103.2012 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 27 czerwca 2012 r.
33) Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w gminie Ujazd dla terenów w granicach
administracyjnych wsi Nogowczyce, przyjęta Uchwałą Nr XX.104.2012 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 27
czerwca 2012 r.
34) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla części terenów wsi Olszowa w rejonie przysiółka KsięŜy
Las przyjęta Uchwałą Nr XXIV.125.2012 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 30 listopada 2012 r.
35) Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe do projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
wsi: Klucz, Zimna Wódka, Olszowa i Sieroniowice w gminie Ujazd, Pracowania Architektury i Urbanistyki „Na
wyspie”, W.Adamski, B.Kaczmarek, K.Kucharzewska, J.Kucharzewski, J.Kujda
36) Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe do projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
wsi: Niezdrowice, Stary Ujazd i Jaryszów, B.Kaczmarek
37) Opracowanie ekofizjograficzne do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego osiedla Piaski w
Ujeździe, Z.Stefaniak, A.Trela
38) Opracowanie ekofizjograficzne miasta Ujazd oraz sołectw w granicach administracyjnych obrębu Balcarzowice i
Nogowczyce do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, Ecosystem Projekt, K.Badora, G.Hebda,
A.Nowak
39) Rozporządzenie Nr 0151/P/1/09 Wojewody Opolskiego z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie ustanowienia planu
ochrony Parku Krajobrazowego „Góra Św. Anny”
40) Zarządzenie Nr 11/12 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska W Opolu z dnia 13 kwietnia 2012 r. w sprawie
ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Góra Świętej Anny PLH160002; zmienione
Zarządzeniem Nr 30/12 z dnia 12 listopada 2012 r.
41) Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego, [red.] W. Pawlak, 1997, Wrocław
42) Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, 2011r. (MP Nr 40 poz.451)
43) Przyroda województwa opolskiego, [red.] A.Nowak, Urząd Wojewódzki w Opolu, 1997r.
44) Powszechna inwentaryzacja przyrodnicza gminy Ujazd, K.Dubel, Instytut Ochrony i Kształtowania Środowiska,
WyŜsza Szkoła Pedagogiczna w Opolu, 1993r.
45) Studium Konserwatorskie do planu porządkowego miasta Ujazd, Biuro Konserwacji Zabytków, Wydział Kultury przy
Prezydium WRN w Opolu, 1957r.
46) Studium historyczno - urbanistyczne do planu zagospodarowania przestrzennego miasta Ujazd, Pracownia
Konserwacji Zabytków we Wrocławiu, 1957r.
47) Zgłaszane przez mieszkańców i inwestorów postulaty i wnioski o zmianę Studium oraz miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego.
48) Informacje prasowe i internetowe oraz konsultacje z władzami gminy Ujazd oraz pracownikami Urzędu Miejskiego
w sprawie aktualnych problemów rozwoju przestrzennego gminy.
Przy sporządzaniu niniejszego opracowania wykorzystane zostały równieŜ inne dokumenty oraz akty prawne, których wykaz
zawarto na końcu opracowania.
18
ROZDZIAŁ II
UWARUNKOWANIA ROZWOJU
20
II.1. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU OPRACOWANIA
II.1.1. PołoŜenie i pozycja w strukturze terytorialnej państwa
Gmina Ujazd połoŜona jest w południowo-wschodniej części województwa opolskiego, na terenie powiatu strzeleckiego, do
którego przynaleŜy od 1 stycznia 1999 roku6. Od północy graniczy z gminą Strzelce Opolskie, od zachodu z gminą Leśnica,
od południa i południowego zachodu z gminą Kędzierzyn Koźle, a od wschodu z przynaleŜącymi do województwa śląskiego
gminami Toszek i Rudziniec.
Sieć osadniczą gminy tworzy 13 miejscowości, w tym: miasto Ujazd oraz 9 wsi: Olszowa, Klucz, Zimna Wódka, Sieroniowice,
Balcarzowice, Nogowczyce, Jaryszów, Stary Ujazd i Niezdrowice, a takŜe 3 osady: Janków, Komorniki i KsięŜy Las.
Dodatkowo wyznaczonych zostało 9 jednostek osadniczych będących przysiółkami lub stanowiących części miasta Ujazd, w
tym: Buczki, Ferdynand, Grzeboszowice, Kolonia Jaryszów, Kopanina, Wesołów, Wydzierów, osiedle Goj oraz Dziedzinka.7
Gmina ma charakter miejsko-wiejski, a jej siedzibą jest miasto Ujazd (niem. Ujest). Jako jednostki pomocnicze
wyznaczonych zostało 9 sołectw, których granice stanowią jednocześnie granice obrębów ewidencyjnych.
Rycina 1 Podział gminy Ujazd na obręby ewidencyjne /źródło: opracowanie własne/
6
W dniu 1 stycznia 1999 roku wprowadzono w Polsce nowy podział administracyjny. Obowiązujący od 1975 roku dwustopniowy podział
administracyjny zastąpiono podziałem trójstopniowym, w którego skład wchodzą województwa, powiaty i gminy.
7
Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części, ogłoszony rozporządzeniem Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia
2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części, Dziennik Ustaw z 13 lutego 2013 roku (poz. 200).
21
Od dnia 28 sierpnia 2006 roku, na wniosek Rady Miejskiej, Gmina Ujazd została wpisana do „Urzędowego rejestru gmin, w
których uŜywany jest język pomocniczy8”. Język mniejszości, jako język pomocniczy moŜe być uŜywany wyłącznie na
terenach gmin, w których liczba mieszkańców naleŜących do mniejszości, wynosi co najmniej 20% ogółu mieszkańców. W
gminie Ujazd językiem mniejszości jest język niemiecki, który zgodnie z Ustawą z dnia 6 stycznia 2005 roku o
mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, moŜe być uŜywany w kontaktach z organami gminy
oraz w postępowaniu sądowym pierwszej instancji.
Od dnia 19 listopada 2008 roku gmina Ujazd została wpisana do Rejestru gmin, na których obszarze uŜywane są nazwy w
języku mniejszości9. Z obszaru gminy zarejestrowanych zostało 10 nazw miejscowości w tym: Balzarowitz, Jarischau,
Klutschau, Niesdrowitz, Nogowschütz, Olschowa, Schironowitz, Alt Ujest, Ujest, Kaltwasser. Nazwy w językach mniejszości,
w przeciwieństwie do nazw w języku polskim, nie są nazwami oficjalnymi, lecz dodatkowymi (pomocniczymi).
II.1.2. Powiązania zewnętrzne oraz funkcje gminy Ujazd
Powiązania zewnętrzne gminy Ujazd oraz udział w strukturach wielkoprzestrzennych warunkowane są połoŜeniem gminy w
strukturze przestrzennej województwa opolskiego i kraju, występującymi na jej obszarze zasobami środowiska i przyrody
oraz przebiegiem elementów infrastruktury technicznej. Do najwaŜniejszych powiązań zewnętrznych naleŜy zaliczyć:
−
powiązania komunikacyjne poprzez połoŜenie gminy w paśmie rozwoju wzdłuŜ III Paneuropejskiego Korytarza
Transportowego C-E30 do którego zalicza się: magistralna linia kolejowa nr 137 relacji Wrocław – Kraków, Kanał
Gliwicki będący częścią odrzańskiej drogi wodnej oraz autostrada A4 łącząca się poprzez węzły Olszowa i
Nogowczyce z drogą krajową nr 88 oraz drogą wojewódzką nr 426. W południowej części gminy przebiega droga
krajowa nr 40 łącząca się z autostradą A4 w węźle Łany połoŜonym na terenie województwa śląskiego w
odległości ok.6km od miasta Ujazd. Na poziomie lokalnym powiązania komunikacyjne realizowane są poprzez sieć
dróg powiatowych. Szczegółową charakterystykę systemu transportowego zawarto w rozdziale II.9.2.
−
powiązania przyrodnicze poprzez połoŜenie na terenie istniejących i projektowanych obszarów chronionych
wykraczających poza teren gminy, obejmujących Park Krajobrazowy Góra św. Anny, Obszar Natura 2000 Góra św.
Anny, projektowany Obszar Chronionego Krajobrazu „Bory Kędzierzyńsko-Kozielskie”, a takŜe przebieg korytarza
ekologicznego o znaczeniu regionalnym obejmującego dolinę rzeki Kłodnica i Kanał Gliwicki, których szczegółową
charakterystykę zawarto w rozdziale II.3;
−
powiązania w zakresie infrastruktury technicznej, poprzez przebieg linii elektroenergetycznych średnich i wysokich
napięć 110 i 220 kV (Blachownia – Łabędy, Blachownia - „Huta Łabędy” oraz Blachownia – Strzelce Opolskie), a
takŜe przebieg gazociągu wysokiego ciśnienia Zdzieszowice – Tworzeń;
−
powiązania społeczno-gospodarcze, w zakresie ruchów migracyjnych oraz codziennych dojazdów do pracy i
placówek oświatowych oraz usługowych, które odbywają się głównie w kierunku Kędzierzyna Koźla, Strzelec
Opolskich i miast Górnego Śląska;
22
8
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 maja 2005 r. w sprawie Urzędowego Rejestru Gmin, w których
jest uŜywany język pomocniczy
9
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 maja 2005 r. w sprawie Rejestru gmin, na których obszarze są
uŜywane nazwy w języku mniejszości, wzorów wniosków o wpisanie do tego Rejestru oraz o ustalenie dodatkowej nazwy
miejscowości lub obiektu fizjograficznego w języku mniejszości narodowej lub etnicznej albo w języku regionalnym
−
powiązania instytucjonalne i administracyjne które występują ze Strzelcami Opolskimi jako miastem powiatowym
oraz miastem wojewódzkim Opole. Dotyczą one głównie obsługi mieszkańców w zakresie usług o charakterze
ponadlokalnym, w tym: oświaty ponadgimnazjalnej, ochrony zdrowia, wymiaru sprawiedliwości, usług finansowych,
urzędu pracy, ubezpieczeń społecznych, obsługi ponadlokalnych dróg publicznych, ochrony przeciwpoŜarowej,
sanitarno–epidemiologicznej oraz administracji architektoniczno-budowlanej i geodezyjno-kartograficznej.
NaleŜy podkreślić, Ŝe lokalizacja Ujazdu w stosunku do miasta wojewódzkiego Opole jest peryferyjna i pomimo dobrych
powiązań komunikacyjnych nie zauwaŜa się jego bezpośredniego oddziaływania na rozwój gminy. Zdecydowanie waŜniejsze
wydaje się połoŜenie w sąsiedztwie aglomeracji górnośląskiej oraz silnego ośrodka subregionalnego jakim jest KędzierzynKoźle. W perspektywie najbliŜszych dziesięciu lat naleŜy spodziewać się utrzymania dotychczasowych powiązań
zewnętrznych, przy jednoczesnym wzmocnieniu relacji komunikacyjnych i społeczno-gospodarczych.
W strukturze osadniczej województwa opolskiego miasto i gmina Ujazd zaliczane są do ośrodków o znaczeniu lokalnym.
Miasto Ujazd, jako ośrodek gminny, pełni głównie funkcje: administracyjną, usługową oraz mieszkaniową o charakterze
endogenicznym. Zapewnia obsługę mieszkańców gminy w zakresie administracji na szczeblu lokalnym, bezpieczeństwa i
ochrony przeciwpoŜarowej, szkolnictwa na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, usług kultury, zdrowia i opieki społecznej
w zakresie podstawowym. Występujący tu drobny przemysł nie ma istotnego znaczenia w strukturze zatrudnienia, nie
wpływa równieŜ na fizjonomię i strukturę przestrzenną miasta.
Wśród miejscowości wiejskich wyróŜniają się wsie zlokalizowane wzdłuŜ przebiegu autostrady A4, szczególnie w rejonie
węzłów Olszowa i Nogowczyce, które oprócz funkcji mieszkaniowej i rolniczej pełnią takŜe funkcję przemysłową. Ze względu
na dobrą dostępność do korytarza transportowego, pasmo wzdłuŜ autostrady jest obszarem aktywizacji gospodarczej,
atrakcyjnym dla rozwoju róŜnorodnych form gospodarki. W szczególności funkcja przemysłowa rozwija się na terenach
istniejącej Strefy Aktywności Gospodarczej w gminie Ujazd oraz Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej połoŜonych na
obszarze wsi: Olszowa, Sieroniowice i na niewielkim fragmencie wsi Zimna Wódka. Funkcja przemysłowa na obszarze tych
wsi będzie ulegała wzmocnieniu, co wiąŜe się z widocznymi zmianami przestrzennymi których naleŜy się spodziewać w
szczególności na terenach połoŜonych na północ od autostrady. Pozostałe jednostki osadnicze pełnią głównie funkcję
mieszkaniową i rolniczą, uzupełnianą o usługi podstawowe o znaczeniu lokalnym, endogenicznym. PowyŜszy podział
funkcjonalny uznaje się za prawidłowy, a jego dalsze utrzymanie za zasadne. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe gmina Ujazd
wyróŜnia się dobrze zachowaną architekturą wiejską z czytelnymi historycznymi załoŜeniami ruralistycznymi, a na obszarze
miejskim, zwartym wyraźnym staromiejskim układem urbanistycznym, z zabytkową zabudową o charakterze
małomiasteczkowym, co w połączeniu z wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, daje gminie duŜe moŜliwości
rozwoju funkcji turystycznej (usługi o charakterze ponadlokalnym), która powinna być sukcesywnie rozwijana, w
szczególności na obszarze miasta Ujazd oraz miejscowości: Klucz, Olszowa, Zimna Wódka, Stary Ujazd i Jaryszów.
II.1.3. Podstawowe dane o gminie Ujazd
Obszar gminy Ujazd podzielony jest na dwie jednostki ewidencyjne10 oraz dziesięć obrębów ewidencyjnych, których
powierzchnie zestawiono w Tabeli nr 1. Powierzchnia ewidencyjna gminy Ujazd ulega stałym zmianom, w przybliŜeniu jest
10 Jednostka ewidencyjna jest to obszar gruntów połoŜonych w granicach administracyjnych gminy, a w przypadku gdy w skład gminy
wchodzi miejscowość o statusie miasta, równieŜ w granicach administracyjnych miasta. W miastach, w których wydzielono dzielnice
jako jednostki pomocnicze gminy, jednostką ewidencyjną moŜe być obszar dzielnicy lub kilku sąsiednich dzielnic. Jednostkę
ewidencyjną określa nazwa własna oraz obowiązujący identyfikator rejestru terytorialnego Głównego Urzędu Statystycznego. Dzieli
się na obręby ewidencyjne.
23
równa 8315ha, natomiast powierzchnia geodezyjna jest stała, niezmienna i wynosi 8331 ha11. RóŜnicę pomiędzy
powierzchnią ewidencyjną i geodezyjną stanowi powierzchnia wyrównawcza, która wynosi około 16 ha.
Jako właściwą powierzchnię gminy naleŜy przyjmować wielkość jak dla powierzchni geodezyjnej, która w prawidłowy sposób
odzwierciedla rzeczywistą powierzchnię.
Tabela 1 Zestawienie powierzchni ewidencyjnych
Nazwa jednostki ewidencyjnej
Nazwa i kod obrębu ewidencyjnego
Ujazd - miasto
Ujazd 0087
Ujazd - obszar wiejski
Powierzchnia ewidencyjna na Powierzchnia ewidencyjna na
dzień 31.XII.2006 [w ha]
dzień 31.XII.2012 [w ha]
1475,2800
1 475,2971
Balcarzowice 0003
600,4064
600,4504
Jaryszów 0030
705,1072
705,1603
Klucz 0040
551,6976
551,6976
Niezdrowice 0052
505,59
505,6103
Nogowczyce 0054
401,8867
401,9170
1345,6318
1 344,4412
Sieroniowice 0075
652,9556
652,9008
Stary Ujazd 0088
855,3426
855,3264
Zimna Wódka 0036
1222,0248
1 221,9557
RAZEM:
8315,9267
8 314,7568
Olszowa 0058
/źródło: opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Strzelcach Opolskich/
Powierzchnia gminy Ujazd stanowi 11,19% powierzchni powiatu strzeleckiego i ok. 0,9% powierzchni województwa
opolskiego. Gminę zamieszkuje 6298 osób, w tym miasto 1721 osób12 przy gęstości zaludnienia wynoszącej 76 osób/km2,
co daje jej 6 lokatę w powiecie (111 osób/km2) i 31 w województwie (113 osób/km2).
Od roku 2009 w gminie Ujazd następuje stały wzrost liczby mieszkańców, pozytywne zmiany obserwuje się równieŜ w
zakresie przyrostu naturalnego i salda migracji. Miasto Ujazd jest jedynym miastem w województwie opolskim, w którym
stale zwiększa się liczba mieszkańców, jednocześnie nieznaczny ubytek liczby ludności na terenach wiejskich równieŜ ulega
stopniowej redukcji. Szczegółową charakterystykę procesów społeczno-demograficznych zamieszczono w rozdziale II.5.2
W strukturze uŜytkowania gruntów dominują uŜytki rolne, które zajmują 67,74% powierzchni gminy. Powierzchnia gruntów
leśnych stanowi 23,5% (tzw. wskaźnik lesistości), a wód 0,98%. Na pozostałe 7,77% składają się grunty budowlane (2,72%),
budowlane zielone tj. cmentarze, boiska i place sportowe itp. (0,17%), drogi i komunikacja (4,48%) oraz nieuŜytki (0,41%)13.
11 Powierzchnia ewidencyjna jest to powierzchnia wynikająca z ewidencji gruntów i budynków, stanowiąca sumę powierzchni działek
ewidencyjnych. Powierzchnia geodezyjna to powierzchnia jednostek podziału terytorialnego państwa według Państwowego rejestru
granic i powierzchni jednostek podziału terytorialnego państwa. Występujące róŜnice pomiędzy powierzchnią ewidencyjną i
geodezyjną stanowią powierzchnię wyrównawczą ujmowaną w raportach rozbieŜności. Docelowo powierzchnia ewidencyjna zrówna
się z geodezyjną.
12 www.stat.gov.pl, dane wg stanu na 31.XII.2011r.
13
24
Dane Starostwa Powiatowego w Strzelcach Opolskich. Stan na rok 2012
II.2. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 14
II.2.1. PołoŜenie fizycznogeograficzne
Pod względem regionalizacji fizycznogeograficznej Polski15, gmina Ujazd połoŜona jest w strefie kontaktowej dwóch
rozległych prowincji geograficznych, a tym samym odmiennie ich reprezentujących podprowincji, makroregionów i
mezoregionów. Część północna gminy przynaleŜy do prowincji WyŜyny Polskie, podprowincji WyŜyna Śląsko-Krakowska,
makroregionu WyŜyna Śląska i mezoregionu Chełm (341.11). Część południowa stanowi fragment prowincji NiŜ
Środkowoeuropejski, podprowincji Niziny Środkowopolskie, makroregionu Nizina Śląska i mezoregionu Kotlina Raciborska
(318.59).
Rycina 2 Regionalizacja fizycznogeograficzna dla obszaru opracowania
a) wg J. Kondrackiego, b) wg Atlasu Śląska Dolnego i Opolskiego
PołoŜenie gminy w zasięgu dwóch mezoregionów, odmiennych geograficznie i o innych uwarunkowaniach strukturalnotektonicznych, w tym uwarunkowaniach wynikających z linii przebiegu uskoku Toszka biegnącego od Krapkowic do
Sieroniowic i zasięgu mioceńskiego morza zapadliska przedkarpackiego, ma swe odzwierciedlenie w strukturze krajobrazu.
II.2.2. Rzeźba terenu i typy krajobrazu
Obszar gminy Ujazd cechuje się znaczącymi walorami krajobrazu związanymi z urozmaiconą konfiguracją terenu,
róŜnorodnością siedlisk przyrodniczych oraz wartością środowiska kulturowego.
Północne części obszaru gminy, w tym wsie Olszowa, Klucz, Zimna Wódka, Sieroniowice i częściowo Jaryszów, obejmują
obrzeŜe wyniosłości Chełmu, rozcięte głębokimi erozyjnymi dolinami rzecznymi Jordanu i Jaryszówki, w strefie krawędziowej
uskoku Toszka. Na południe i wschód od linii tego uskoku, na obszarze wsi Balcarzowice, Nogowczyce, Stary Ujazd oraz
14
Środowisko przyrodnicze, epigeosfera, to ogólny termin oznaczający trójwymiarową powłokę kuli ziemskiej, stanowiącą miejsce
przenikania się litosfery, atmosfery, hydrosfery i biosfery. Jest miejscem zachodzenia wszystkich procesów geograficznych. Składa się
z następujących komponentów: budowy geologicznej, rzeźby, klimatu, stosunków wodnych (hydrologia), gleb, szaty roślinnej (flora)
oraz świata zwierzęcego (fauna)
15
Kondracki J., Richling A., Regiony fizycznogeograficzne, Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Główny Geodeta Kraju, Warszawa, 19931997. Wcześniejsza wersja autorstwa Jerzego Kondrackiego została opublikowana w wydawnictwie Nazwy Geograficzne
Rzeczypospolitej Polskiej ,1991.
25
miasta Ujazd, górzysty rytm rzeźby terenu zanika i traci sukcesywnie swój intensywny Ŝywy charakter, by przejść w krajobraz
równinny w Niezdrowicach, wsi połoŜonej prawie w całości w szerokiej dolinie rzeki Kłodnicy. Charakterystycznymi
elementami krajobrazu są głębokie doliny rzek i potoków, w górnym odcinku suche, które często przyjmują formę wąwozów i
parowów wyerodowanych w pokrywie lessowej. W północnej części wsi Klucz spotyka się ponadto zapadliskowe leje
krasowe wyerodowane w podłoŜu wapiennym.
Wysokość bezwzględna terenu wzrasta na osi południkowej od południa ku północy. Pionowe deniwelacje osiągają wartość
117m. NajniŜszą wysokość bezwzględną terenu: 185 mnpm. obserwuje się w dnie doliny rzeki Kłodnicy w Niezdrowicach,
natomiast wartości najwyŜsze w obrębie wyniosłości Chełmu gdzie wysokość bezwzględna maksymalna wynosi 302-303 m
npm w miejscowości Klucz.
Istotnym elementem rzeźby terenu jest szeroka naturalna dolina rzeki Kłodnicy obejmująca miasto Ujazd oraz wieś
Niezdrowice. Naturalne koryto rzeki w granicach miasta Ujazd meandruje na powierzchni „zalewowej”, niskiej terasy
akumulacyjnej: wzniesionej~2-5 m. nad średni poziom wody w rzece, który tu wynosi ~183-184 mnpm. Na tym odcinku rzeki
powierzchnia terasy obejmuje znaczącą część miasta Ujazd i Kędzierzyna Koźla, a we wsi Niezdrowice jedynie północne jej
obrzeŜe. Do naturalnego płaskiego ukształtowania terenu zostały tu wprowadzone elementy i formy antropogeniczne tj.
koryto Kanału Gliwickiego wraz z ciągami obustronnych wałów przeciwpowodziowych. Dolina rzeki Kłodnicy na wysokości
Niezdrowic charakteryzuje się asymetrycznym przekrojem poprzecznym. Jej północne, eksponowane ku południowi zbocze
w Ujeździe jest strome, zaś usytuowane w Niezdrowicach zbocze południowe, eksponowane ku północy, wyróŜnia się
mniejszymi spadkami i deniwelacjami. Zarówno wał jak i samo koryto Kanału Gliwickiego, wzbogacają nizinny krajobraz wsi
o cenne elementy, mimo Ŝe. stanowią one formy antropogeniczne. Ponad 60 - letnia obecność tych elementów w krajobrazie
naturalnym wsi, doprowadziła do swoistej ich symbiozy ze środowiskiem przyrodniczym i zharmonizowała z otoczeniem.
Tereny wsi połoŜonych w zasięgu masywu Chełmu tj. północny obszar Starego Ujazdu, Zimna Wódka, Klucz i Jaryszów,
wyróŜniają się Ŝywą, urozmaiconą rzeźbą terenu, co stanowi znaczący walor krajobrazu dodatkowo podkreślony gęstą siecią
dolin rzecznych, które rozczłonkowują obszar wierzchowinowy Chełmu. Jest to przede wszystkim głęboka, wciosowa forma
dolinna Jordanu oraz podobne formy dolinne jego dopływów, a takŜe doliny Jaryszówki i Jaryszowca. Zasięg płaskich den
dolin rzecznych ograniczają wyraźnie, niekiedy nawet strome zbocza, które w swych górnych odcinkach przechodzą w
powierzchnie stokowe wierzchowin. Niezalesione obszary wierzchowinowe zapewniają rozległe panoramy widokowe, co
szczególnie uzewnętrznia się w Starym Ujeździe, w rejonie folwarków Ferdynand i Kopanina oraz na trasie Drogi
Starostrzeleckiej, jak równieŜ w górnej części Jaryszowa. Nachylone powierzchnie zboczowe i stokowe rozcinają dodatkowo
suche lub okresowo odwodniane krótkie, lecz głęboko wcięte, formy dolinne. Widoczne to jest szczególnie w zasięgu mało
odpornych na erozję i denudację pokryw lessowych w Starym Ujeździe, gdzie powstały charakterystyczne wąwozy i rozłogi
dolinne.
Ponad sfalowaną powierzchnią wierzchowinową, górują kopulaste wyniosłości lub wydłuŜone pasma grzbietów, w duŜej
mierze zalesione, co nadaje krajobrazowi typowy „górski” wyraz. Od połoŜonych wyŜej kompleksów leśnych wsi prowadzą w
dół pasy i ciągi zadrzewień. W wielu przypadkach łączą się one z zespołami wysokiej zieleni łęgowej, towarzyszącymi
korytom rzecznym. Stoki dolin na niektórych fragmentach charakteryzują się niekorzystnymi warunkami fizjograficznymi do
zabudowy ze względu na duŜe nachylenia oraz pokrycie ich warstwą luźnych glin i rumoszy deluwialnych, które w
warunkach silnego uwodnienia mogą prowadzić do występowania spływów i osuwisk.
Dolina rzeki Jordan jest największą formą krajobrazową na obszarze wsi Stary Ujazd. Płaskie dno doliny ograniczają z obu
stron strome zbocza, z wyraźną skłonnością do asymetrii w przekroju poprzecznym. Zabudowa wsi zlokalizowana jest
powyŜej podmokłego w przewadze dna doliny rzeki Jordan, gdzie lokalnie nurt rzeki biegnie kilkoma korytami, lub obserwuje
26
się krótkie odcinki cieków naturalnych zasilających dodatkowo rzekę. PrzewaŜająca część zabudowy koncentruje się w
obrębie zachodniego, eksponowanego ku wschodowi, łagodnie nachylonego zbocza doliny. Zbocze wschodnie,
eksponowane ku zachodowi jest bardziej strome, na niektórych odcinkach przybiera charakter ostrej krawędzi erozyjnej.
Krawędź tą prostopadle rozcinają liczne dolinki, często suche lub odwadniane okresowo przybierając w obecnych tu
pokrywach lessowych formę typowych wąwozów lessowych i rozdołów dolinnych. Wąwozy lessowe to specyficzne formy
morfologiczne. Są to przewaŜnie suche doliny, o wąskim niewyrównanym dnie i stromych, urwistych zboczach. Powstają one
dzięki erozji wód okresowych, spływających po zboczu doliny, zbudowanym z utworów lessowych. Strome zbocza wąwozów
rozwijają się na skutek odpadania i równomiernego cofania się ścian. Materiał odpadający ze ścian gromadzi się u podnóŜa,
przez co zbocze wąwozu w profilu uzyskuje charakterystyczny wklęsło - wypukły kształt. W Starym Ujeździe wąwozy
lessowe, jako dobrze wykształcone formy morfologiczne, spotyka się powyŜej obszaru zabudowanego wsi, połoŜonego na
lewym brzegu rzeki Jordan. Szczególnie w rejonie cmentarza tworzą one sieć palczastych rozgałęzień. Część wąwozów
mieszkańcy wsi wykorzystują od lat jako drogi polne, które prowadzą do wschodnich areałów wsi, rozciągających się wokół
zabytkowego traktu Drogi Starostrzeleckiej.
W głęboko wciętych dolinach rzecznych koncentruje się równieŜ zabudowa wsi Klucz i Zimna Wódka, powyŜej których, na
obszarach wysoczyzny, w krajobraz rolniczy wkomponowane są większe, zwarte kompleksy leśne. Tereny obu miejscowości
znajdują się w granicach Parku Krajobrazowego „Góra św.Anny”, a w południowo zachodniej części Klucza znajduje się
leśny rezerwat przyrody „BoŜe Oko”.
Wieś Jarvszów, analogicznie jak powyŜsze, charakteryzuje się znaczącym zróŜnicowaniem geograficznym i krajobrazowym.
MiąŜszość utworów lessowych jest tu jednak znacznie cieńsza i o mniejszym zasięgu, co nie doprowadziło do wytworzenia
charakterystycznych wąwozów lessowych, jak w Starym Ujeździe, Zimnej Wódce czy Kluczu. Południową oś obszaru wsi
wyznacza głęboka dolina rzeki Jaryszówki, prawobrzeŜnego dopływu Kłodnicy. Jest to dolina o płaskim, szeroko
rozprzestrzenionym dnie, które na swym środkowym odcinku jest gęsto zabudowane. Jednak większość zabudowy wsi, w
tym Kolonia Jaryszów, sytuuje się powyŜej dna na prawostronnym zboczu doliny. W południowej części wsi dno doliny ma
wysokość bezwzględną 214 mnpm; wzrasta ona powyŜej Koloni Jaryszów do 241 mnpm. Spadek koryta rzeki w swym
profilu podłuŜnym w obrębie wsi wynosi więc średnio 0,8 %.
Urozmaicona rzeźba terenu wsi Zimna Wódka, Klucz i Jaryszów kontrastuje z wyrównaną powierzchnią wyniesienia Chełmu
we wsi Olszowa, Sieroniowice i Balcarzowice. W granicach wsi Olszowa brak jest dolin rzecznych oraz innych wyraźnie
rysujących się form morfologicznych. Dominuje tu krajobraz rolniczy z niewielkimi wyizolowanymi zespołami leśnymi. W
granicach wsi Balcarzowice dominujący charakter mają zwarte kompleksy leśne, które otaczają centralnie połoŜony obszar
zabudowany. Elementem podnoszącym walory krajobrazu jest równieŜ szeroka, usytuowana równoleŜnikowo dolina Potoku
Ligockiego, dzieląca zabudowę wsi Sieroniowice i Balcarzowice na część południową i północną.
Na obszarze gminy Ujazd pod względem typologii krajobrazu naturalnego A. Richlinga16 moŜna wyróŜnić:
−
krajobraz wyŜynny na skałach węglanowych, zwartych masywów ze skałkami, erozyjny, z dominującymi glebami
brunatnymi, płowymi i rędzinami, wodami krasowymi oraz roślinnością potencjalną w postaci grądów i dąbrowy
świetlistej – występujący w obrębie Garbu Chełmu, w tym we wsi Olszowa oraz północnych obszarach wsi
Sieroniowice i Balcarzowice,
−
krajobraz wyŜynny, lessowy, eoliczny – wysoczyzn słabo rozciętych z dominującymi glebami brunatnymi i płowymi,
roślinnością potencjalną w postaci grądów i dąbrowy świetlistej oraz głęboko zalegającymi wodami, występujący
16
Richling A., Ostaszewska K., Geografia fizyczna Polski. Warszawa: PWN, 2005
27
na terenie wsi Klucz, Stary Ujazd, południowej części wsi Olszowa, południowej i zachodniej części wsi Zimna
Wódka, oraz w północnej części miasta Ujazd (na północ od drogi krajowej);
−
krajobraz nizinny, peryglacjalny, równinny i falisty, z dominującymi glebami bielicowymi, rzadką siecią wód
powierzchniowych oraz roślinnością potencjalną w postaci borów mieszanych i grądów – występujący na obszarze
wsi Jaryszów, Nogowczyce, południowych części wsi Sieroniowice, Balcarzowice, południowo wschodniej części
wsi Olszowa oraz północno wschodniej części Zimnej Wódki;
−
krajobraz nizinny, fluwioglacjalny, równinny i falisty, na obszarze osiedla Piaski w Ujeździe oraz wsi Niezdrowice;
−
krajobraz nizinny, eoliczny, pagórkowaty, w obrębie kompleksu leśnego połoŜonego w południowej części wsi
Niezdrowice;
−
krajobraz den dolin i obniŜeń, akumulacyjny, z dominacją madów, płytko zalegającymi wodami gruntowymi,
okresowo zalewany, z roślinnością potencjalną w postaci łęgów – występujący w dolinie rzeki Kłodnica, na części
gruntów miasta Ujazd.
II.2.3. Geologia i stratygrafia
Pod względem geologicznym gmina Ujazd połoŜona jest na obszarze Monokliny Przedsudeckiej. Wchodzi w skład jednostki
Próg Środkowotriasowy. Jest to pasmo wzniesień pochodzenia tektoniczno - denudacyjnego, zbudowane z osadów dolnego
(T1) i środkowego triasu (T2), które rozciąga się na znacznej szerokości od Olkusza po Krapkowice. Stanowi ono
charakterystyczny element morfologiczny wyraźnie zaznaczający się w krajobrazie WyŜyny Śląskiej. Pasmo to silnie
rozczłonkowane przez czynniki erozyjno-denudacyjne, rozpada się na szereg płaskowyŜów, pagórków i garbów, między
innymi Garb Chełmu. Garb ten opada w kierunku południowym stromym 170-cio metrowym progiem o załoŜeniach
tektonicznych. Geolodzy przyjmują, Ŝe tektonika omawianego obszaru obejmuje dwa piętra strukturalne: starsze
waryscyjskie i młodsze alpejskie. Utwory obydwu pięter ukazują się w podłoŜu czwartorzędu (Q).
Głębokie podłoŜe skalne gminy Ujazd budują niezmetamorfizowane skały osadowe karbonu dolnego, wykształcone w tzw.
facji kulmowej. Osiągają one miąŜszość~3000 m. Są to: szarogłazy, piaskowce zlepieńce, mułowce i iłowce, powstałe w
warunkach głębokiego zbiornika morskiego, w którym następowała sedymentacja materiału skalnego pochodzącego z
Sudetów Wschodnich. RóŜnotrakcyjność skał osadowych świadczy o tym, Ŝe powstawały one w trakcie wypiętrzania się i
erozji obszaru sudeckiego. Seria dolnokarbońskich skał jest znacznie sfałdowana, co nastąpiło po ich sedymentacji w czasie
kolejnych faz górotwórczości waryscyjskiej. Na obszarze Gminy Ujazd strop skał dolnego karbonu zalega na głębokości
rzędu ~170 m. ppt., zaś jego wychodnie na powierzchnię obserwuje się juŜ na zachód od obszaru gminy, np. w rejonie
Gogolina.
Na skałach dolnokarbońskich zalega sedymentacja triasu ery mezozoicznej, wykształcona głównie w tzw. facji germańskiej.
Są to pochodzenia lądowego piaskowce dolnego triasu (pstry piaskowiec o miąŜszości~130 m.) oraz margle, wapienie i
dolomity jako osady morskie triasu środkowego (wapień muszlowy o miąŜszości~50 m.). Osady młode, datowane na górny
trias (kajper i retyk), jurę i dolną kredę ery mezozoicznej nie są tu reprezentowane. Zostały one zniszczone przez procesy
denudacyjne i erozyjne w górnej kredzie i w paleogenie trzeciorzędu ery kenozoicznej.
Istotne zmiany nastąpiły w epoce neogenu trzeciorzędu, głównie w środkowym i górnym miocenie. Nastąpiła wówczas
sedymentacja osadów w utworzonym morzu w obrębie zapadliska przedkarpackiego. Zasięg tego morskiego zalewu sięgał
na zachód po południowy obszar Gminy Ujazd, połoŜony na południe od uskoku Toszka. Obejmował więc część wsi
Jaryszów i Stary Ujazd, miasto Ujazd oraz Niezdrowice. Miał tu swój zasięg zachodni basen morza mioceńskiego. Z tego
28
okresu są datowane osady piaszczysto - Ŝwirowe oraz osady ilaste tzw. iły płomieniste. Osady powstałe w podkarpackim
morzu mioceńskim spoczywają niezgodnie na róŜnowiekowych skałach i strukturach tektonicznych.
W następującym po miocenie pliocenie epoki neogenu trzeciorzędu nastąpiła recesja zalewu morskiego. Obszar gminy
połoŜony na południe od obecnego koryta Kłodnicy (w tym wieś Niezdrowice) znalazł się w zasięgu intensywnej
sedymentacji pra-Wisły. Z osadów piaszczysto - Ŝwirowych rzeki powstał wówczas stoŜek napływowy; który tworzy obecną
pod utworami czwartorzędowymi tzw. serię Gozdnicy. Ślady eksploatacji plioceńskiego kruszywa naturalnego obserwuje się
w samym Ujeździe (dzielnica Piaski) oraz w rejonie Sławięcic.
Rycina 3 Wyrys z mapy geologicznej Polski. /źródło: IKAR Geoportal Państwowego Instytutu Geologicznego/
Po upływie trzeciorzędu nastał kolejny okres ery kenozoicznej tj. czwartorzęd. Dzieli się on na dwie podepoki : plejstocen i
holocen. W plejstocenie nastąpiło znaczące oziębienie klimatu, czego efektem jest rozwój zlodowaceń kontynentalnych na
średnich szerokościach geograficznych, w tym równieŜ w Polsce. Obszar gminy znalazł się w zasięgu dwóch następujących
po sobie okresów glacjalnych: zlodowacenia południowopolskiego (zlodowacenie Sanu) i zlodowacenia środkowopolskiego
(zlodowacenie Odry i Warty), przedzielone okresem ciepłym interglacjału mazowieckiego. Zlodowacenie młodsze, tzw.
29
środkowopolskie objęło całą gminę. Jego zasięg ustalony został na granicy garbu Mikołowskiego i na północnym zboczu
PłaskowyŜu Rybnickiego. Lądolód zajął głównie obniŜenia dolinne wkraczające lobami od doliny Odry. W profilu
syntetycznym osadów plejstoceńskich wyróŜnia się osady akumulacji rzecznej naleŜące wiekowo do eoplejstocenu,
interglacjału mazowieckiego oraz zlodowacenia północnopolskiego, osady akumulacji glacjalnej w postaci glin morenowych i
osadów fluwioglacjalnych odpowiadających wiekowo zlodowaceniu środkowopolskiemu oraz osady eoliczne odpowiadające
wiekowo zlodowaceniu północnopolskiemu (lessy), a takŜe osady postglacjalne (wydmy, piaski eoliczne ) oraz róŜnowiekowe
utwory deluwialne i eluwialne. Utwory plejstocenu zalegają na róŜnowiekowych osadach podłoŜa, od pliocenu po kulm.
Transgresje lądolodu skandynawskiego pozostawiły po sobie serie osadów Ŝwirowo piaszczystych pochodzenia wodnolodowcowego oraz gliny zwałowej akumulowanej przed czołem lodowca i transportowanej przez niego w formie moreny
dennej. Piaski, Ŝwiry i głazy kemów reprezentowane są przez materiał Ŝwirowy z większymi głazami (do 35cm średnicy) z
przewarstwieniami jednej lub kilku warstw piaszczystych. Są to osady o zmiennym wykształceniu litologicznym, róŜnym
składzie petrograficznym i zmiennej miąŜszości. Wykształcone są one jako róŜnoziarniste, ostrokrawędziaste, miejscami ze
znaczną domieszką gliny, niekiedy z nagromadzeniem otoczaków i bloków eratycznych. PrzewaŜnie występuje warstwowe
ułoŜenie materiału, czasami spotyka się teŜ bezładne gniazda Ŝwirów wśród gliny i piasków. Pod względem składu
petrograficznego osady te odznaczają się duŜą zmiennością. Miejscami dominuje kwarc, w innych miejscach przewaŜają
okruchy węglanowych skał triasowych i innych lokalnego pochodzenia, o róŜnym stopniu obtoczenia. Skały pochodzenia
północnego tworzą przewaŜnie nieduŜą domieszkę. W poziomie dolnym pod gliną w gminie Ujazd są to dość grube piaski i
Ŝwiry, warstwowane przekątnie lub skośnie, o układzie warstw w kierunku SE. Intensywna sedymentacja Ŝwirowo piaszczysta następowała równieŜ w dolinach rzecznych, w tym przede wszystkim w dolinie rzeki Kłodnicy. Dzięki temu
powstały akumulacyjne terasy towarzyszące rzece w Ujeździe i Niezdrowicach.
Zasięg występowania gliny zwałowej równieŜ determinowany jest granicą maksymalnego nasunięcia lądolodu. Brak jest gliny
w wyŜszych partiach wyŜynnych (Garb Chełmu) i nie pokrytych lądolodem. Barwa gliny zwałowej występującej na
powierzchni lub leŜącej na nieduŜych głębokościach jest przewaŜnie Ŝółta lub Ŝółto-szara, plamista. Głębiej ma odcień
brunatno-szary. Gliniaste osady morenowe, szczególnie zlodowacenia starszego, południowopolskiego w małym stopniu
zostały zachowane, gdyŜ uległy erozji i denudacji w okresie interglacjału mazowieckiego. Rozmyte, nieciągłe pokrywy
morenowe zlodowacenia środkowopolskiego obserwuje się sporadycznie w przekrojach geologicznych w Starym Ujeździe i
Jaryszowie oraz w Niezdrowicach bezpośrednio na serii piasków i Ŝwirów. Pozostałością morenowych pokryw są liczne
eratyki skał pochodzenia skandynawskiego obecne na powierzchni terenu. Niekiedy przybierają one duŜe rozmiary. Są
wykorzystywane przez mieszkańców do przyozdabiania posesji i działek siedliskowych.
Po zlodowaceniu środkowopolskim i interglacjale eemskim następuje kolejne zlodowacenie zw. północnopolskim bądź
zlodowaceniem Wisły. W czasie jego trwania na szerokim przedpolu lądolodu osadzały się pokrywy lessowe, pochodzenia
głównie eolicznego. Akumulacja osadów lessowych następowała podczas stadiału głównego zlodowacenia
północnopolskiego, lecz w róŜnych fazach. Na obszarze gminy Ujazd występuje silne zapiaszczenie tych osadów oraz
wytrącenia głazików kwarcowych. MiąŜszość lessów dochodzi do kilku metrów, spotyka się tzw. “kukiełki lessowe”. Zwarty
płat tych osadów leŜy na północ od doliny Kłodnicy, pokrywając Garb Chełmu wraz z Górą Św. Anny. Pokrywa tych osadów
rozcięta jest licznymi ciekami powierzchniowymi o stromych zboczach i wyraźnych krawędziach erozyjnych. Osady te
szeroko są reprezentowane na obszarze Gminy Ujazd zarówno we wsiach Zimna Wódka i Klucz oraz w Starym Ujeździe i
Jaryszowie. W Starym Ujeździe tworzą one zwarte pokrywy w obrębie zboczy dolinnych i wysoczyzn, zalegając
nieprzerwanie do głębokości 5,0 m. ppt. We wsi Jaryszów miąŜszość osadów lessowych jest mniejsza i nie ma tu ciągłego
rozprzestrzeniania.
30
Występowanie piasków eolicznych związane jest głównie z dolinami rzecznymi i niskimi wododziałami, po wschodniej stronie
Odry. Na obszarze gminy Ujazd koncentrują się one głównie wzdłuŜ doliny Kłodnicy. Piaski eoliczne osiągają nieduŜe
miąŜszości, max. do kilku metrów (2-3 m), a są wykształcone jako Ŝółte i jasno Ŝółte piaski drobnoziarniste, dobrze
wysortowane, bez domieszek materiału ilastego. Piaski te pochodzą z przewiania stropowej części zlodowacenia
północnopolskiego.
Osady traktowane geologicznie jako współczesne to osady holoceńskie. Zaliczyć do nich naleŜy glebowy poziom
próchniczny obecny na całym obszarze; bezpośrednio pod powierzchnią terenu. Jego miąŜszość jest niewielka i nie
przekracza 0,2-0,3 m. W obrębie terenów osadniczych wsi zamiast poziomu glebowego obserwuje się antropogeniczne
nasypy, związane bezpośrednio z działalnością człowieka. Utworami holoceńskimi są równieŜ namuły organiczne, których
cienkie warstwy stwierdzono w obrębie dna doliny Jaryszówki we wsi Jaryszów i w obrębie niskiej terasy zalewowej rzeki
Kłodnicy w Niezdrowicach. Osady rzeczne - związane są ze współczesnymi dolinami rzecznymi, w dolinie Kłodnicy ich
miąŜszość wynosi 3-5m. Najmłodsze osady to tzw. mada przemysłowa, wyścielająca łoŜysko doliny oraz wypełniająca
zagłębienia tarasu zalewowego. Jest to osad drobnoziarnisty o przewadze frakcji ilastej, barwy szaro czarnej, warstwowany.
Jest on efektem akumulacji silnie zanieczyszczonych wód Odry. W dolinie Kłodnicy osady rzeczne holocenu o miąŜszości
ok. 3m rozpoczynają się warstwą szarego drobnoziarnistego piasku, niekiedy mulastego lub z wkładkami iłu,
przechodzącego ku górze w muł bagienny, torfiasty zawierający sczerniałe pnie drzew oraz liczne korzenie. Osad ten
wypełnia dawne nierówności łoŜyska i starorzecza Kłodnicy. NajwyŜszy poziom tworzy popielato-rdzawa mada pokrywająca
dno doliny.
Główne jednostki morfologiczne występujące na obszarze gminy to:
−
wysoczyzna morenowa plejstoceńska, zdenudowana, stanowiąca płaską lub łagodnie pofalowaną formę
morfologiczną powstałą na skutek działalności akumulacyjnej lodowca środkowopolskiego, występująca na
obszarze osiedla Piaski w Ujeździe oraz wsi Niezdrowice. Teren opada łagodnie w kierunku północnym, do doliny
Kłodnicy. Wysokość bezwzględna wynosi od 201.6m w części południowej do około 189,5 m w części północnej,
co daje róŜnicę poziomów równą ok.12,1m. Wysoczyzna zbudowana jest z utworów gliniastych genezy
polodowcowej oraz z utworów piaszczystych i piaszczysto-Ŝwirowych, wodnolodowcowych. Jej obszar cechuje się
na ogół płaską morfologią o spadkach terenu nie przekraczających 2% i północnym nachyleniu stoku. Jedynie w
północnej części obszaru nachylenie powierzchni terenu wzrasta do 5% a nawet 10%, kształtując krawędź
morfologiczną doliny rzeki Kłodnicy, w obrębie której wybudowany został Kanał Gliwicki. Występujące spadki
terenu mogą stanowić utrudnienia w realizacji zabudowy jednak w bardzo nieznacznym stopniu.
−
wysoczyzna
na
zdegradowanych
utworach
mioceńskich,
okryta
osadami
z
okresu
zlodowacenia
środkowopolskiego, z grubą pokrywą lessową, występująca w centralnej części gminy, na północ od Kłodnicy
−
Garb Chełmu z resztkami osadów zlodowacenia środkowopolskiego, z grubą pokrywą lessową, występujący w
północno zachodniej części gminy.
Północno zachodnia cześć gminy Ujazd została włączona do geoostoi Chełmskiej typu mieszanego, ze względu na
wybitne ponadregionalne walory geologiczne związane z odsłonięciami osadów węglanowych środkowego triasu (liczne
litostratotypy) i trzeciorzędowych wulkanitów. Pod względem geomorfologicznym obszar posiada wybitne walory progu
strukturalnego z wychodniami skalnymi, ostańcami wapiennymi, krasem i ostańcami kominów wulkanicznych17.
17
Opracowanie ekofizjograficzne województwa opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole 2008
31
II.2.4. Hydrologia
II.2.4.a. Hydrogeologia
Zgodnie z regionalizacją hydrogeologiczną Paczyńskiego18 gmina Ujazd połoŜona jest w prowincji wyŜynnej, w regionie
triasu śląskiego XIII (część północna i centralna) oraz w prowincji niŜowej, w regionie przedgórskim VI2 (część południowa).
Wody podziemne występują na obszarze opracowania tworząc cztery poziomy wodonośne reprezentujące piętra dolnego
karbonu, dolnego triasu (na północy gminy) trzeciorzędu (na południu gminy) i czwartorzędu. Występowanie licznych warstw
wodonośnych w róŜnych utworach związane jest z uwarunkowaniami tektonicznymi, a w szczególności z występowaniem
uskoku Toszka oddzielającego warstwy wodonośne triasu (na północy) od trzeciorzędu i karbonu (na południu).
Wody poziomu czwartorzędowego występują na całym obszarze gminy, w utworach piaszczysto-Ŝwirowych holoceńskich
dolin rzecznych osiągając miąŜszość wodonośną od kilkudziesięciu centymetrów do kilkudziesięciu metrów. Wydajność tego
poziomu ze względu na małą miąŜszość jest niewielka i charakteryzuje się duŜą zmiennością 10-30 m3/h., przy czym
najmniejsza jest w Balcarzowicach, a największa w okolicach Ujazdu. Zwierciadło wód jest swobodne, lokalnie napięte moŜe
być w dolinie Kłodnicy pod warstwą namułów i mad rzecznych. Kierunek spływu nawiązuje do kierunków spływu wód
powierzchniowych. Zasilanie poziomu odbywa się poprzez bezpośrednią infiltrację wód opadowych oraz częściowo infiltrację
rzeczną. Znaczne nachylenie oraz zróŜnicowana budowa geologiczna podłoŜa decyduje o duŜej dynamice przepływu wód
podziemnych tego poziomu.
Wody poziomu trzeciorzędowego tworzą dwie warstwy wodonośne utworzone w drobnych piaskach, będące
przewarstwieniami w iłach trzeciorzędowych głębszego podłoŜa. Pierwsza warstwa wodonośna zalega na głębokości 5059m, druga na głębokości 68-75m p.p.t., a ich wody znajdują się pod ciśnieniem hydrostatycznym. Poziom trzeciorzędowy
odznacza się zróŜnicowaną wydajnością od 10 do 120m3/h, a wody wykazują nadmierne zanieczyszczenie związkami
magnezu i siarczanami. Poziom ten występuje w południowej i centralnej części obszaru gminy i jest na tym terenie głównym
poziomem wodonośnym.
Wody dolnego triasu występują wyłącznie w północnej części gminy na głębokości od 10 do kilkudziesięciu metrów, przy
wydajności 10-100m3/h. Bardziej na północ poziom ten zapada się pod poziomem triasu środkowego stanowiącym
najwaŜniejszy i najwydajniejszy poziom wodonośny na Opolszczyźnie. Wody poziomu dolnokarbońskiego występującego w
okolicach Ujazdu mają charakter szczelinowy, a ich zasobność zaleŜy od systemu spękań i szczelin w skałach głębokiego
podłoŜa. Pod względem izolacji pierwszego poziomu wodonośnego od powierzchni terenu, w północnej części gminy Ujazd
jest ona słaba, natomiast na południu stosunkowo duŜa, co wynika ze wzrastającej ku południowi grubości pokrywy
czwartorzędowej.
Z uwagi na przewodność hydrauliczną, wydajność potencjalną studni oraz ryzyko zagroŜenia zasobów wodnych, na
obszarze gminy Ujazd wyodrębniono dwa Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP), w tym:
GZWP nr 335 „Krapkowice – Strzelce Opolskie”
GZWP 335 jest to zbiornik szczelinowo-porowy wykształcony w dolnym triasie w poziomie wodonośnym dolnego i górnego
pstrego piaskowca i w duŜej części zalega pod GZWP 333. Zbiornik zajmuje powierzchnię ok. 2050km2 i posiada zasoby
dyspozycyjne o szacunkowej wielkości 50.000 m3/d. Średnia głębokość ujęć wynosi 100-600m. Klasa jakości Ic oznacza
wody nieznacznie zanieczyszczone, łatwe do uzdatnienia. Wieloletnia eksploatacja przez głębokie studnie doprowadziła do
18 Hydrogeologia regionalna Polski, [red.] B. Paczyński, A.Sadurski, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007
32
obniŜenia zwierciadła wody co moŜe komplikować pobór. Zbiornik naleŜy w części (~1000km2) do Obszaru Wysokiej
Ochrony (OWO).
GZWP nr 332 „Subniecka Kędzierzyńsko-Głubczycka”
GZWP 332 jest zbiornikiem porowym wykształconym w trzeciorzędzie i czwartorzędzie dolin kopalnych w osadach miocenu.
Jego powierzchnia wynosi 1350km2, z czego 800km2 objętych jest najwyŜszą ochroną ONO, a 1000km2 ochroną wysoką
OWO. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne określa się na 130.000 m3/d, a średnia głębokość ujęć wynosi 80-120m. Klasa
jakości Ic oznacza wody nieznacznie zanieczyszczone, łatwe do uzdatnienia. Teren naleŜący do ONO chroniony jest przede
wszystkim ze względu na szczególną ochronę obszarów nie związanych bezpośrednio z terenami ujęć wodnych, ale
mających długookresowy wpływ na kształtowanie się jakości zasobów wód podziemnych.
Gmina leŜy poza zasięgiem objętego najwyŜszą ochroną GZWP 333 „Opole-Zawadzkie” jednak północna część gminy, w
szczególności północne obszary wsi Olszowa, Zimna Wódka, Sieroniowice i Balcarzowice stanowią projektowaną strefę
ochrony GZWP 333.
Cechą charakterystyczną północnej części gminy jest uboga hydrografia, tzn. brakuje warstw nieprzepuszczalnych
(izolacyjnych) pomiędzy powierzchnią terenu, a poziomem wód, przy jednoczesnym występowaniu skał wapiennych i
wapienno - marglistych, bardzo podatnych na erozję wodną. Wody opadowe zatem, często o obniŜonym pH (tzw. kwaśne
deszcze) nie napotykając na większy opór podłoŜa infiltrują się wgłąb, rozpuszczają jednocześnie skały wapienne,
powodując powstawanie sieci licznych szczelin, kanałów i innych form krasowych. W konsekwencji ten szczelinowokrasowo-porowy charakter zbiorników prowadzi z jednej strony do ich duŜej zasobności, a z drugiej jest przyczyną duŜej
podatności na zanieczyszczenia z powierzchni ziemi.
Rycina 4 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych dla terenu gminy Ujazd. /źródło: Opracowanie własne na podstawie: „MAPA GŁÓWNYCH
ZBIORNIKÓW WÓD PODZIEMNYCH 1:500 000” Bank Danych Hydrogeologicznych/
Zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej państwa członkowskie UE zobowiązane zostały do skoordynowanych
działań w zakresie ochrony i gospodarowania zasobami wód śródlądowych, w tym wód podziemnych. Na mocy Dyrektywy,
Państwowy Instytut Geologiczny przeprowadził w 2004r prace badawcze w wyniku których wyodrębniono w Polsce 161
jednolitych części wód podziemnych JCWPd, z ang. Groundwater Bodies (GWB). Poszczególne jednostki wyznaczono z
uwzględnieniem typów i rozciągłości poziomów wodonośnych, związku wód podziemnych z ekosystemami lądowymi i
33
wodami powierzchniowymi, moŜliwością poboru wód oraz w nawiązaniu do charakteru i zasięgu antropogenicznego
przekształcenia chemizmu i dynamiki wód podziemnych.
Zgodnie z powyŜszym podziałem, gmina Ujazd połoŜona jest w Regionie Górnej Odry, zlewnia Kłodnicy, na obszarze o
kodzie JCWPd-129, o wodach w stanie dobrym, potencjalnie niezagroŜonych. Niewielki fragment północnej części gminy (na
północ od linii Grzeboszowice we wsi Sieroniowice - Czarnocin) naleŜy do Regionu Środkowej Odry, zlewnia Małej Panwi, na
obszarze JCWPd-116, której wody zostały określone jako potencjalnie zagroŜone, III i IV klasy czystości.
Rycina 5 Jednolite części wód podziemnych w rejonie gminy Ujazd według podziału z 2004r /źródło:PGI/
Rycina 6 Jednolite części wód podziemnych w rejonie gminy Ujazd według podziału z 2008r /źródło:PGI/
W wyniku weryfikacji granic JCWPd przeprowadzonej w 2008r 19 od roku 2015 planowane jest wprowadzenie nowego
podziału, zgodnie z którym obszar gminy Ujazd będzie przynaleŜał do JCWPd-128 oraz JCWPd-110.
19
34
Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna zweryfikowanych JCWPd. Państwowy Instytut Geologiczny
II.2.4.b. Wody powierzchniowe (hydrografia)
Gmina Ujazd leŜy w obszarze dorzecza Odry, na pograniczu Regionu Górnej Odry (RGO) i Regionu Środkowej Odry(RSO),
których rozgraniczenie biegnie wododziałem zlewni Kłodnicy i zlewni Małej Panwi i przecina przysiółek Grzeboszowice we
wsi Sieroniowice, wieś Olszową i przysiółek Janków, by dalej na zachód osiągnąć wieś Czarnocin w Gminie Leśnica. Dla
obszaru dorzecza w 2011r. został opracowany i zatwierdzony Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry20,
stanowiący instrument usprawniający osiągnięcie załoŜonych celów środowiskowych, z których najwaŜniejszym jest ochrona
zasobów wodnych dla przyszłych pokoleń. Zapisy planu gospodarowania wodami wprowadzane są do dokumentów
planistycznych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym.
Zgodnie z wytycznymi Ramowej Dyrektywy Wodnej, w celu monitorowania ilości i jakości wód oraz sporządzania raportów o
ich stanie, obszar dorzecza został podzielony na jednolite części wód powierzchniowych JCWP z wyszczególnieniem rzek,
jezior, wód przejściowych i przybrzeŜnych. Na obszarze gminy Ujazd wyodrębniono kilkanaście JCWP, które włączono do
trzech Scalonych Części Wód, w tym: GO0204, GO0203, SO0406.
Rycina 7 Scalone Części Wód w rejonie gminy Ujazd / źródło: Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry/
NajwaŜniejszym elementem sieci hydrograficznej na obszarze gminy Ujazd jest rzeka Kłodnica stanowiąca prawobrzeŜny
dopływ Odry. Bierze ona początek w południowych dzielnicach Katowic, na północnym obrzeŜu Lasów Pszczyńskich, w
zespole przyrodniczo-krajobrazowym Źródła Kłodnicy. Na obszarze województwa opolskiego przepływa przez Ujazd i
Kędzierzyn – Koźle by ujść do Odry poniŜej Koźla. Łączna powierzchnia zlewni Kłodnicy wynosi 1084,8 km2, z czego
przewaŜająca część naleŜy do województwa śląskiego. W granicach województwa opolskiego znajduje się jedynie dolna
część obszaru zlewni. Na obszarze miasta Ujazd meandrujące koryto rzeki biegnie na południe od zabudowy miasta. Dno
doliny Kłodnicy jest płaskie i podmokłe. Kłodnica zaliczana jest do typu abiotycznego nr 19 tj. rzeka nizinna piaszczystogliniasta.
Równolegle do Kłodnicy, bliŜej dzielnicy Piaski i wsi Niezdrowice przebiega Kanał Gliwicki. Kanał oddany do eksploatacji w
1941 roku, stanowi część śródlądowej drogi wodnej łączącej Gliwice z rzeką Odrą oraz część III Paneuropejskiego Korytarza
Transportowego. Jego łączna długość wynosi 40,6 km, a róŜnica poziomów wody na początku i końcu kanału 43,6m . Kanał
Ŝeglugowy wykonany jest częściowo w wykopie, a częściowo w nasypie. Jego szerokość waha się od 38,00 m w wykopie do
41,00 m w nasypie. Realizacja i funkcjonowanie Kanału Gliwickiego zaburzyło naturalny reŜim hydrologiczny rzeki Kłodnicy.
Ta potęŜna budowla hydrotechniczna poprzez szczelne obwałowania spowodowała utratę więzi hydrologicznej przez małe
cieki naturalne w Niezdrowicach wypływające z krawędzi poziomu terasowego. Stanowiły one przedtem dopływy Kłodnicy, a
20
Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry, Monitor Polski z 2011r. nr 40 poz. 451
35
po realizacji kanału nie znajdują ujścia. Wskutek tego w pasie uŜytków zielonych na południe od kanału występują tereny
podmokłe z małymi zbiornikami wodnymi. Z nasypów i skarp brzegowych Kanału Gliwickiego roztaczają się wyraźne,
szerokie panoramy widokowe.
Zarówno rzekę Kłodnicę jak i Kanał Gliwicki zalicza się do śródlądowych wód powierzchniowych, stanowiących własność
publiczną, istotnych dla kształtowania zasobów wodnych i ochrony przeciwpowodziowej.
Pozostałe miejscowości gminy odwadniają prawobrzeŜne bezpośrednie lub pośrednie dopływy rzeki Kłodnicy. Są to: rzeka
Jordan oraz cieki naturalne Jaryszówka, Jaryszowiec i Kotula (tzw. Potok Ligocki) wraz z licznymi krótkimi dopływami. Są to
śródlądowe wody powierzchniowe, stanowiące własność publiczną, istotne dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby
rolnictwa. Przy gwałtownych lub długotrwałych opadach te stosunkowo niewielkie cieki mogą jednak stanowić zagroŜenie
powodziowe.
W okresie od lutego 2007r. do lipca 2008r. na potoku Jordan w km 0+550, na północ od miasta Ujazd, zbudowany został
zaporowy zbiornik wodny „Ujazd”. Pełni on funkcję zbiornika małej retencji wodnej dla celów rolniczych z funkcją
przeciwpowodziową. Rzędna normalnego piętrzenia wody wynosi 193,5m npm natomiast maksymalnego piętrzenia 194,0m
npm. Przy powierzchni zalewu normalnego piętrzenia wody równej 4,55ha, pojemność zbiornika wynosi 96,7 tys.m3.
Budowa zbiornika obejmowała roboty przygotowawcze i rozbiórkowe roboty ziemne przy zaporze, zdjęcie humusu na
powierzchni 2 500 m2, wykopy 4 615 m3 z przemieszczeniem na odległość 60 m i rozplantowaniem, wykonanie korpusu
zapory, wzmocnienie gruntu w podłoŜu zapory, formowanie nasypów hydrotechnicznych o objętości 17 343 m3 oraz
przełoŜenie potoku Jordan i zasypanie starego koryta. Odwodniono równieŜ teren poniŜej zbiornika, umocniono skarpy
wykopów i nasypów płytami aŜurowymi na geowłókninie, wykonano Ŝelbetową budowlę upustową z kaskadą oraz kładkę dla
pieszych o długości 9m i szer. 1,5m. Zbiornik „Ujazd” zalicza się do melioracji podstawowych stanowiących własność Skarbu
Państwa, administrowanych przez Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Budowa była dofinansowana ze
środków unijnych.
Rzeka Jordan bierze swój początek w południowo-wschodniej części obszaru wsi Klucz (w rejonie tzw. Kopidołu), zaś
uchodzi do Kłodnicy w samym Ujeździe. W północnej części obszaru wsi Stary Ujazd wody Jordanu zasila największy jego
lewobrzeŜny dopływ, którego źródlisko znajduje się w Zimnej Wódce. W dolinie rzeki Jordan powyŜej ujścia tego
bezimiennego dopływu usytuowany jest duŜy zespół rybackich stawów hodowlanych. Małe zbiorniki wodne, kopane dla
celów hodowlanych, obserwuje się równieŜ na obrzeŜu zabudowy oraz w obrębie terenu osadniczego wsi Stary Ujazd.
Całość zabudowy wsi koncentruje się powyŜej podmokłego dna doliny rzeki Jordan, gdzie lokalnie nurt rzeki biegnie kilkoma
korytami, lub obserwuje się krótkie odcinki cieków naturalnych zasilających dodatkowo rzekę. Koryto rzeki jedynie lokalnie
posiada wzmocnione brzegi.
Przez wieś Jaryszów przepływa Jaryszówka, która jako prawobrzeŜny dopływ uchodzi do Kłodnicy w pobliŜu wschodniej
granicy gminy Ujazd. Źródło Jaryszowca znajduje się w przysiółku Buczki we wsi Zimna Wódka. Rzeka w swym górnym
odcinku zbiera liczne obustronne dopływy w postaci krótkich, bezimiennych cieków naturalnych. Większy lewobrzeŜny
dopływ uchodzi do Jaryszowca w centrum wsi. Przepływa on przez przysiółek Młynek, a swe palczasto rozgałęzione
źródliska ma w północnej części wsi w rejonie autostrady A-4. W celu osuszenia podmokłego dna doliny rzeki w centrum wsi
zostało pogłębione jej koryto i wzmocnione brzegi, planowana jest równieŜ budowa drugiego zbiornika małej retencji wodnej.
Przy południowej granicy Jaryszowa ma swe rozległe źródlisko potok Jaryszowiec. Uchodzi on do Kłodnicy w Ujeździe, jako
jej prawobrzeŜny dopływ.
36
Rycina 8 Sieć hydrograficzna gminy Ujazd na tle istniejącej zabudowy /źródło: opracowanie własne/
Kotula, tzw. Potok Ligocki mający swe źródła we wschodniej części wsi Sieroniowice, przepływa w kierunku Balcarzowic i
dalej do Potoku Toszeckiego leŜącego na obszarze województwa śląskiego, który jest bezpośrednim prawobrzeŜnym
dopływem Kłodnicy. W ciągu biegu Potoku Ligockiego, zarówno na terenie wsi Sieroniowice jak i w Balcarzowicach
występują naturalne powierzchniowe zbiorniki wodne oraz stawy hodowlane.
Zachodnią część obszaru wsi Stary Ujazd, w rejonie przysiółka Kopanina i dawnego folwarku Ferdynand, odwadnia
bezimienny ciek naturalny, który uchodzi bezpośrednio do Kłodnicy na terenie Kędzierzyna – Koźla.
Jedyną miejscowością w gminie na obszarze której nie występują cieki powierzchniowe jest wieś Olszowa.
37
Rycina 9 Sieć hydrograficzna gminy Ujazd /źródło: Państwowy Instytut Hydrogeologiczny/
II.2.4.c. Stan wód powierzchniowych
Rzeka Kłodnica i Kanał Gliwicki prowadzą wody złej jakości, przede wszystkim ze względu na zawartość związków
mineralnych, zwłaszcza chlorków i siarczanów, a takŜe wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Są to
zanieczyszczenia prowadzone przez rzekę z aglomeracji górnośląskiej i pochodzą z odprowadzanych do cieków duŜej ilości
nieoczyszczonych, zasolonych wód dołowych z odwadniania kopalni węgla kamiennego. Poziom zasolenia systematycznie
maleje od lat 90-tych XXw. jednak nadal utrzymuje się powyŜej normy. Z monitoringu prowadzonego przez Wojewódzkiego
Inspektora Ochrony Środowiska za rok 2011 wynika, Ŝe wody Kłodnicy są silnie zmienione, zagroŜone, o słabym potencjale
ekologicznym ze względu na wyniki oznaczenia makrofitów (IV klasa), stanie chemicznym poniŜej dobrego, z
przekroczonymi stęŜeniami średniorocznymi i maksymalnymi oraz ogólnym złym stanem całej JCWP. W rzece nie następuje
natomiast eutrofizacja.
38
II.2.5. Warunki klimatyczne
Gmina Ujazd leŜy w zasięgu klimatu umiarkowanego, kontynentalnego, z zaznaczającym się wpływem atlantyckim.
Oddziaływanie zachodnich mas powietrza wywołuje tu pogodę ciepłą i pochmurną w półroczu chłodnym oraz stosunkowo
chłodną i pochmurną w ciepłym okresie roku. Natomiast przy wschodniej, kontynentalnej cyrkulacji przewaŜa w lecie pogoda
słoneczna z wysokimi wartościami temperatur, zaś w zimie pogoda słoneczna i mroźna. Na przestrzeni roku kalendarzowego
zaznacza się duŜa zmienność kierunków cyrkulacji mas powietrza, co w konsekwencji prowadzi do wyodrębnienia 8
termicznych pór roku, a mianowicie:
−
przedwiośnie, rozpoczynające się terminie 25 luty - 1 marca; wraz z datą wystąpienia średniej temperatury
dobowej w przedziale 0° - 5°,
−
wiosna, rozpoczynająca się w terminie 1 - 5 kwiecień; wraz z datą wystąpienia średniej temperatury dobowej w
przedziale 5° - 10°,
−
przed lecie, rozpoczynające się w terminie 30 kwietnia - 5 maja; wraz z datą wystąpienia średniej temperatury
dobowej w przedziale 10° - 15°,
−
lato, rozpoczynające się w terminie 5 - 10 czerwca; wraz z datą wystąpienia średniej temperatury dobowej powyŜej
15° C,
−
polecie, rozpoczynające się w terminie 31 sierpnia - 5 września; wraz z datą wystąpienia średniej temperatury
dobowej w przedziale 15° - 10° C,
−
jesień, rozpoczynająca się w terminie 5 - 10 października; wraz z datą wystąpienia średniej temperatury dobowej w
przedziale 10° - 5° C,
−
przedzimie, rozpoczynające się w terminie 5 - 10 listopada; wraz z datą wystąpienia średniej temperatury dobowej
w przedziale 5° - 0° C,
−
zima, rozpoczynająca się w terminie 10 - 15 grudnia; wraz z datą wystąpienia średniej temperatury dobowej
poniŜej 0° C.
Obszar gminy naleŜy do najcieplejszego w kraju regionu pluwiotermicznego.
Roczna suma usłonecznienia faktycznego wynosi 1350 godzin i jest niŜsza w porównaniu do Opola o~50 godzin.
Usłonecznienie względne tj. udział usłonecznienia faktycznego do usłonecznienia astronomicznie moŜliwego, wynosi~32 %.
Półroczne sumy usłonecznienia faktycznego w okresie ciepłym roku osiągają 950 - 1000 godzin, w okresie chłodnym
zaledwie 375 godz., choć są to wartości najwyŜsze w województwie. W skali miesięcznej najwyŜsze wartości usłonecznienia
faktycznego przypadają na czerwiec i wynoszą 200 godzin.
Średnia roczna temperatura jest niŜsza niŜ w Opolu i waha się w przedziale 7-8 °C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze
średnią temperaturą 17-17,5 °C, a najzimniejszym styczeń 2-2,5 °C mrozu. Amplituda dwóch skrajnych termicznie miesięcy
wynosi 19-20 °C.
Roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się na poziomie 650-700 mm., z wyraźną kulminacją w półroczu ciepłym
~400-450 mm i 200-250 mm w półroczu chłodnym. W skali miesięcznej maksimum opadów przypada na lipiec (80-90 mm),
minimum na styczeń (30-40 mm). Wielkość opadów jest z reguły większa nad terenami leśnymi. Średnia roczna liczba dni z
pokrywą śnieŜną wynosi 60-70 dni przy czym średnia grubość pokrywy śnieŜnej wzrasta wraz z wysokością bezwzględną
terenu i waha się w przedziale 10 - 20 cm, zaś maksymalna wynosi 50 cm. Pierwszy opad śniegu pojawia się 5-10 listopada;
pokrywa śnieŜna zanika w okresie 30 marca do 10 kwietnia. W minionym pięćdziesięcioleciu obserwuje się wzrost wielkości
opadów rocznych średnio o ~20-40 mm. W ciepłym okresie roku liczba dni z burzami atmosferycznymi wynosi 24-26 dni, a z
39
opadem gradu 1,0-1,2 dnia.
Pod względem anemometrycznym dominują wiatry z kierunku zachodniego (W - 17 %), północno - zachodniego (NW - 16 18°), przy stosunkowo duŜym udziale wiatrów południowych (S). Średnia roczna prędkość wiatru, mierzona na wysokości
10m. nad powierzchnią gruntu, nie przekracza 2,5 m/sek. Prędkość wiatru w porywach dochodzi do 20 m/sek. Udział wiatrów
o prędkościach energetycznych tj. prędkościach zawartych w przedziale 4-15 m/sek. wynosi 25-30% w skali rocznej. Stan
ciszy atmosferycznej trwa średnio przez 5-10 % liczby dni w roku.
Roczna wilgotność względna powietrza atmosferycznego wynosi 81 % przy czy w okresie zimowym wzrasta do ~86-89%.
Roczna suma parowania wskaźnikowego z wolnej powierzchni wody wynosi ~520-540 mm; w tym w półroczu ciepłym aŜ
420 mm. Roczna wartość klimatycznego bilansu wodnego tj. róŜnicy pomiędzy sumami opadów atmosferycznych a
parowaniem wskaźnikowym wynosi średnio 60 - 80 mm. Wartość ta jest ujemna w półroczu ciepłym (-20 do -40 mm) i
dodatnia w półroczu chłodnym (80 - 100 mm). Z powyŜszym związane jest stosunkowo częste występowanie mgieł i zastoisk
mrozowych, średnio ponad 50 dni w chłodnym okresie roku. Liczba dni z poranną rosą w ciepłym okresie roku nie
przekracza 80-100.
Analiza poszczególnych elementów klimatu pozwala stwierdzić, Ŝe na obszarze gminy Ujazd przewaŜa typ klimatu
wilgotnego, ciepłego i pochmurnego w półroczu ciepłym, zaś w półroczu chłodnym umiarkowanie wilgotnego, umiarkowanie
ciepłego i pochmurnego.
Klimat lokalny na obszarze poszczególnych wsi kształtowany jest przez zespół warunków naturalnych obejmujących m.in.
rzeźbę terenu, pokrycie roślinnością , głębokość wód gruntowych, ilość i wielkość cieków naturalnych i zbiorników wodnych,
rodzaj gruntów. Najkorzystniejsze warunki mikroklimatyczne panują na stokach i obszarach wierzchowinowych połoŜonych
powyŜej dolin. Są to tereny dobrze przewietrzane, z wyŜszymi wartościami temperatur dobowych, dobrze nasłonecznione,
zwłaszcza tereny eksponowane ku południowi i kierunkom pośrednim (SW, SE). Natomiast obszary den dolinnych i dolnych
odcinków zboczy dolin znajdują się w zasięgu niekorzystnych zjawisk inwersyjnych. Szczególnie dotyczy to wąskich
odcinków doliny Jordanu w Starym Ujeździe, czy Jaryszowca w Jaryszowie. Konfiguracja terenu sprzyja kumulacji na tym
obszarze całości elementów negatywnych w postaci: zalegania i stagnacji mas chłodnego powietrza, duŜej wilgotności,
niŜszych wartości amplitud dobowych, małego nasłonecznienia. Analogicznie niekorzystne warunki mikroklimatyczne
obejmują całość doliny Kotuli (Potoku Ligockiego) na obszarze Sieroniowic i Balcarzowic oraz rzeki Kłodnicy, gdzie leŜy wieś
Niezdrowice. Szerokie dno doliny Kłodnicy przecięte korytem rzeki, Kanałem Gliwickim i siecią małych cieków i rowów
melioracyjnych dodatkowo zwiększa stopień wilgotności powietrza prowadząc do stanów inwersyjnych. Ukierunkowanie
doliny na osi wschód-zachód i znacząca jej szerokość oraz „otwarcie” w kierunku przewaŜających wiatrów zachodnich
ułatwia przewietrzanie obszaru. Zapobiega to stagnacji mas chłodnego, wilgotnego powietrza w dolinie.
Znaczący wpływ na modyfikowanie klimatu lokalnego mają zwarte kompleksy leśne, które łagodzą warunki termicznowilgotnościowe w stosunku do terenów otwartych. ObniŜają one równieŜ prędkość wiatru i powodują wytworzenie się cienia
aerodynamicznego po stronie zawietrznej.
Okres wegetacyjny jest jednym z najdłuŜszych w Polsce i trwa średnio ok.220-225 dni. Początek robót polnych przypada na
drugą dekadę marca. Warunki klimatyczne są sprzyjające dla rozwoju rolnictwa.
40
II.2.6. Powietrze atmosferyczne
Powietrze jest tym komponentem środowiska, do którego emitowana jest większość zanieczyszczeń powstających na
powierzchni Ziemi, zarówno w rezultacie procesów naturalnych, jak i działalności człowieka. Współcześnie coraz trudniej jest
wskazać rejony, w których powietrze atmosferyczne byłoby całkowicie wolne od zanieczyszczeń.
Oceny jakości powietrza i obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. Dodatkowo na
potrzeby oceny wpływu istniejących lub projektowanych instalacji / inwestycji na stan czystości powietrza, określanej na
drodze obliczeń rozprzestrzeniania zanieczyszczeń (modelowania komputerowego) w rozporządzeniu Ministra Środowiska
ustalono wartości odniesienia substancji w powietrzu oraz dopuszczalne stęŜenia dla 167 najistotniejszych zanieczyszczeń
powietrza atmosferycznego, normy opadu pyłu ogółem, kadmu i ołowiu.
Według opracowania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Opolu Stan środowiska w województwie opolskim
w 2011 roku województwo opolskie zajmowało 11 miejsce w kraju pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych do
powietrza i 8 miejsce pod względem emisji zanieczyszczeń gazowych. W strukturze emisji zanieczyszczeń do powietrza
zdecydowanie przewaŜa emisja gazów (96%) nad emisją pyłów (4%). Wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych
uzyskane w roku 2011, utrzymały się na zbliŜonym poziomie, w odniesieniu do roku 2010. Porównując natomiast dane
otrzymane w roku 2011 z danymi z roku 2001, to dla poszczególnych zanieczyszczeń powietrza nastąpiły następujące
zmiany: zanieczyszczenia pyłowe – spadek emisji o 66,9%, zanieczyszczenia gazowe – wzrost emisji o 19,5%.
W województwie dominujący wpływ na wielkość emisji mają trzy powiaty: opolski, krapkowicki i kędzierzyńsko – kozielski.
Łączna emisja z zakładów szczególnie uciąŜliwych dla powietrza w tych powiatach wyniosła w 2011 roku 65,3% całkowitej
wojewódzkiej emisji pyłów oraz 88,5% całkowitej emisji gazów. Największym wytwórcą zanieczyszczeń powietrza jest sektor
energetyczny, z którego pochodzi ponad 70% emisji oraz przemysł cementowo - wapienniczy i chemiczny.
Pomimo wyraźnego spadku emisji pyłów z zakładów przemysłowych nadal niepokojący pozostaje wysoki poziom emisji
pochodzącej z sektora bytowo-komunalnego, czyli tzw. emisji „niskiej”. Niska emisja zanieczyszczeń powietrza jest emisją
pochodzącą z lokalnych kotłowni węglowych i indywidualnych palenisk domowych opalanych najczęściej węglem tanim, a
więc o złej charakterystyce i niskich parametrach grzewczych. Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania.
Mimo stosunkowo niewielkiego udziału niskiej emisji w globalnej emisji zanieczyszczeń, jej wpływ na lokalny stan
zanieczyszczenia jest istotny, głównie ze względu na lokalizację tych źródeł oraz warunki wprowadzania zanieczyszczeń do
atmosfery. Z procesem spalania węgla, zwłaszcza w nisko sprawnych paleniskach indywidualnych i małych kotłach z
rusztem stałym związana jest emisja benzopirenu. Znacznym problemem jest równieŜ emisja ze środków transportu. W
duŜych ośrodkach przemysłowych udział zanieczyszczeń komunikacyjnych jest porównywalny z zanieczyszczeniami
pochodzącymi z emitorów przemysłowych i energetycznych. Biorąc pod uwagę tendencje zmian emisji NOx zwraca uwagę
rosnący z roku na rok poziom emisji ze źródeł mobilnych, przy spadku emisji tego zanieczyszczenia ze źródeł stacjonarnych.
Na terenie gminy Ujazd brak punktów monitoringu jakości powietrza, stan czystości powietrza w gminie naleŜy zatem przyjąć
na podstawie badań prowadzonych przez stacje pomiarowe w Strzelcach Opolskich oraz w Sławięcicach w Powiecie
Kędzierzyńsko – Kozielskim. Stan czystości powietrza w gminie naleŜy zatem przyjąć jak dla całego Powiatu Strzeleckiego,
uwzględniając dodatkowo napływ zanieczyszczeń emitowanych z duŜych zakładów przemysłowych Kędzierzyna – Koźla.
NaleŜy jednak mieć na uwadze, Ŝe stacje te zlokalizowane są w obszarze ścisłej zabudowy śródmiejskiej oraz w rejonie
osiedla zabudowy wielorodzinnej, od której teren gminy Ujazd znacznie się róŜni.
BieŜąca ocena jakości powietrza dokonywana jest według nowej klasyfikacji stref, zgodnie z którą obszar gminy Ujazd
41
zaliczony jest do strefy opolskiej o kodzie PL1602, która obejmuje swoim zasięgiem całe województwo opolskie za wyjątkiem
miasta Opole. Tak duŜy obszar strefy prowadzi jednak do znacznej generalizacji wyników badań, a symbol klasy wynikowej
dla danej substancji nie odzwierciedla faktycznego poziomu zanieczyszczeń w obszarze objętym planem.
Zgodnie z wynikami monitoringu jakości powietrza za rok 2011oraz 2012 strefa opolska została zaliczona do klasy C ze
względu na przekroczone wartości dopuszczalne poziomu benzenu, benzo(a)pirenu, ozonu w powietrzu oraz pyłu
zawieszonego PM 10 i PM 2,5. Przyznanie klasy C wskazuje na konieczność opracowania programów ochrony powietrza dla
całej strefy.
Rycina 10 Wykres emisji
stęŜenia NO2 w latach 2009-2011
na podstawie pomiarów
dokonanych w stacji w Strzelcach
Opolskich
przy ulicy Piłsudskiego
/źródło: WIOŚ Opole/
Dokładniejsze wyniki badań publikowanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska dla stacji pomiarowych w
Strzelcach Opolskich potwierdzają istnienie prawidłowości pod względem emisji dwutlenku azotu NO2, którego najwyŜsze
stęŜenia odnotowywane są w okresie zimowym i osiągają wartość ok 25-35 µ g/m3 (zaleŜnie od stacji), by w okresie letnim
spaść do poziomu ok. 10-15 µ g/m3. Wartości te nie przekraczają maksymalnych dopuszczonych stęŜeń średniorocznych.
RównieŜ stęŜenia dwutlenku siarki utrzymują się na bardzo niskim poziomie, średniorocznie ok 5,7-7,5µ g/m3, przy czym
podobnie jak dla dwutlenku azotu, najwyŜsze wartości odnotowywane są w okresie zimowym i wynoszą ok.18-25µ g/m3, a
najniŜsze w okresie letnim ok.1-1,5µ g/m3.
W latach 2010-2011 na terenie powiatu strzeleckiego nie były prowadzone badania stęŜenia pyłu zawieszonego PM10 i
PM2,5. Bazując na danych archiwalnych zawartych w Programie ochrony powietrza dla strefy krapkowicko-strzeleckiej21
moŜna uznać, Ŝe przekroczenie dopuszczalnego poziomu stęŜeń pyłu zawieszonego PM 10 w dalszym ciągu występuje w
sezonie zimowym. Wskazuje to, Ŝe odpowiedzialna za przekroczenie jest przede wszystkim niska emisja z systemów
grzewczych, w tym szczególnie indywidualnego ogrzewania mieszkań i budynków mieszkalnych, gdzie jako podstawowe
paliwo uŜywany jest węgiel, szczególnie ten o niskiej jakości z duŜą zawartością popiołu i siarki, a jako źródło grzewcze
uŜywane są kotły o niskiej sprawności. Ze względu na intensywność zabudowy problem ten jest szczególnie istotny w
większych miejscowościach strefy tj Zdzieszowicach, Krapkowicach, Gogolinie i Strzelcach Opolskich. W odniesieniu do
obszaru gminy Ujazd niska emisja nie wpływa istotnie na podwyŜszenie poziomu stęŜeń pyłu zawieszonego PM10. Ogromne
21Program ochrony powietrza dla strefy krapkowicko-strzeleckiej przyjęty Uchwałą Nr XXXIII/353/2009 Sejmiku Województwa Opolskiego
z dnia 7 lipca 2009 r.
42
znaczenie dla jakości powietrza mają natomiast zanieczyszczenia pochodzenia transportowego związane z przebiegiem
autostrady, w tym emisja tlenków azotu oraz pyłów. StęŜenia zanieczyszczeń z tego źródła emisji zaleŜą głównie od typu
nawierzchni, ilości przejeŜdŜających pojazdów, ich wagi, wieku i stanu technicznego, a takŜe sposobu utrzymania jezdni i
natęŜenia opadów deszczu. Na terenie gminy występuje zdecydowana przewaga emisji liniowej, w tym z ruchu kołowego,
nad emisją powierzchniową, pochodzenia punktowego, rolniczego oraz emisją niezorganizowaną. NaleŜy jednak podkreślić,
Ŝe największy udział w emisji całkowitej mają zanieczyszczenia napływowe, co jest wynikiem lokalizacji w sąsiedztwie
konurbacji śląskiej.
Wobec dominujących wiatrów zachodnich, istotny wpływ na poziom tła zanieczyszczeń na terenie gminy Ujazd moŜe mieć
transport zanieczyszczeń emitowanych z wysokich emitorów (kominów) duŜych zakładów przemysłowych zlokalizowanych w
odległości do kilkunastu kilometrów od granic gminy, zwłaszcza w kierunku zachodnim. Ze względu na połoŜenie, odległość i
wielkość emisji najistotniejsze znaczenie mają zakłady:
−
w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim: zakłady zlokalizowane w Kędzierzynie - Koźlu, tzn. podmioty wchodzące w
skład BLACHOWNIA HOLDING S.A., Zakłady Azotowe KĘDZIERZYN, Elektrownia BLACHOWNIA, Miejski Zakład
Energetyki Cieplnej (5-10km od granic gminy Ujazd).
−
w powiecie krapkowickim: Zakłady Koksownicze ZDZIESZOWICE (7km od granic gminy Ujazd).
Podsumowując, moŜna stwierdzić Ŝe najwaŜniejszymi źródłami zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na obszarze
gminy Ujazd są następujące procesy:
−
spalanie paliw w celach grzewczych – tzw. niska emisja,
−
zakłady usługowe i przemysłowe,
−
spalanie paliw samochodowych,
−
niezorganizowana emisja zanieczyszczeń,
−
napływ zanieczyszczeń spoza gminy.
W skali gminy o emisji pyłów i dwutlenku siarki decyduje spalanie węgla kamiennego („emisja niska”), a o emisji tlenków
azotu, tlenku węgla i „innych” emitowanych gazów (węglowodory) decyduje spalanie paliw samochodowych.
UciąŜliwości związanych z zanieczyszczeniem powietrza moŜna spodziewać się głownie lokalnie: w sezonie grzewczym w
rejonie zabudowy w związku z „niską emisją” zanieczyszczeń towarzyszących spalaniu węgla kamiennego, w bezpośrednim
otoczeniu autostrady i dróg krajowych, w sezonie letnim w otoczeniu oczyszczalni ścieków w Ujeździe oraz w rejonach
nawoŜenia pól gnojowicą i wypalania traw i ściernisk, na obrzeŜach gminy przy niesprzyjających wiatrach transportujących
zanieczyszczone powietrze z pozagminnych obiektów.
II.2.7. Gleby
Wytworzenie się określonych profilów glebowych oraz ich przydatność rolnicza pozostaje w ścisłym związku z budową
geologiczną i morfologią danego obszaru. Jest równieŜ uzaleŜniona od występujących organizmów roślinnych i zwierzęcych,
klimatu, stosunków wodnych, topografii terenu oraz działalności gospodarczej człowieka. Gleby podlegają róŜnym
klasyfikacjom22, w tym ze względu na:
−
rodzaj skał macierzystych i genezę powstania - wyróŜniamy rodzaje gleb np. piaski wodnolodowcowe, gliny
zwałowe, utwory pyłowe rzeczne,
22
Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, województwo opolskie, Instytut Uprawy, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy 1987
43
−
zachodzące procesy wietrzenia, akumulacji i przemieszczania – wyróŜniamy typy gleb np. pseudobielicowe,
brunatne, czarnoziemy, mady,
−
właściwości agrofizyczne, w tym cięŜkość uprawy oraz stosunki powietrzno-wodne,
−
właściwości agrochemiczne, w tym zawartość próchnicy, odczyn oraz zasobność w przyswajalne składniki
pokarmowe i mikroelementy,
−
bonitację gleboznawczą gruntów – wyróŜniamy 8 klas gruntów ornych (w tym a i b) i 6 klas uŜytków zielonych,
−
przydatność rolniczą – wyróŜniamy kompleksy 1-14 dla gruntów ornych oraz 1z-3z dla uŜytków zielonych.
Ocena jakości gleb pod względem ich wartości uŜytkowej, uwzględniająca Ŝyzność gleby, stosunki wodne w glebie, stopień
kultury gleby i trudność uprawy w powiązaniu z agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków
gospodarczych określana jest jako bonitacja gleboznawcza gruntów (z łac. Bonus = dobry). W zaleŜności od przyjętej
klasyfikacji wartość tą wyraŜa się w klasach lub punktach. WyróŜnia się sześć podstawowych klas bonitacji gruntów ornych:
−
Gleby klasy I - grunty orne najlepsze. Są to: czarnoziemy, rędziny kredowe, gleby brunatne (tylko te bogate w
próchnicę), mady. Są to gleby najbardziej zasobne w składniki pokarmowe, łatwe do uprawy (przewiewne, ciepłe,
nie zaskorupiające się).
−
Gleby klasy II - grunty orne bardzo dobre. Mają skład i właściwości podobne (lub nieco grosze) jak gleby klasy I,
jednak połoŜone są w mniej korzystnych warunkach terenowych co powoduje, Ŝe plony roślin uprawianych na tej
klasie gleb, mogą być niŜsze niŜ na glebach klasy I.
−
Gleby klasy III (a i b) grunty orne średnio dobre tj. gleby brunatne oraz gleby bielicowe. W porównaniu do gleb klas
I i II, posiadają gorsze właściwości fizyczne i chemiczne. Odznaczają się duŜym wahaniem poziomu wody w
zaleŜności od opadów atmosferycznych. Na glebach tej klasy moŜna juŜ zaobserwować procesy ich degradacji.
−
Gleby klasy IV (a i b) - grunty orne średnie. Plony roślin uprawianych na tych glebach są wyraźnie niŜsze niŜ na
glebach klas wyŜszych, nawet gdy utrzymywane są one w dobrej kulturze rolnej. Gleby te są bardzo podatne na
wahania poziomu wód gruntowych.
−
Gleby klasy V - grunty orne słabe. Do tej klasy naleŜą gleby kamieniste lub piaszczyste o niskim poziomie
próchnicy. Są ubogie w substancje organiczne. Do tej klasy zaliczmy równieŜ gleby orne słabe połoŜone na
terenach nie zmeliorowanych albo takich które do melioracji się nie nadają.
−
Gleby klasy VI - grunty orne najsłabsze. W praktyce nadają się tylko do zalesienia. Posiadają bardzo niski poziom
próchnicy. Próba uprawy roślin na glebach tej klasy niesie ze sobą duŜe ryzyko uzyskania bardzo niskich plonów.
Gleby uŜytków rolnych w większości zaliczane są do gleb brunatnych. Są to gleby średnioŜyzne lub Ŝyzne o odczynie słabo
kwaśnym lub obojętnym. Charakterystyczny jest dla nich proces brunatnienia tj. uwalnianie się, w wyniku wietrzenia
chemicznego, tlenków Ŝelaza, które w połączeniu ze związkami próchnicznymi tworzą na ziarenkach glebowych brunatne
otoczki. Na glebach tych moŜna uprawiać wszystkie zboŜa oraz rośliny okopowe. Na znacznej powierzchni moŜliwa jest
równieŜ uprawa cennych gatunków takich, jak buraki cukrowe, warzywa i pszenica.
W skali Polski gleby orne bardzo dobre i dobre (I-II) obejmują powierzchnię 3,7%, (IIIa i IIIb) zajmują 18,0%, średniej jakości
(IVa i IVb) – 35,2% oraz słabe i bardzo słabe (V i VI) – 37,3% ogólnej powierzchni gruntów ornych, górskie 5%. W ogólnej
powierzchni uŜytków zielonych kraju klasy najsłabsze (V i VI) stanowią aŜ 42,6% 23.
Gmina Ujazd połoŜona jest w strzeleckim regionie glebowo-rolniczym, którego granice pokrywają się z mezoregionem
Chełm. Jest to region o przewadze gleb kompleksu 2 – pszennego dobrego z małym udziałem kompleksu 3-pszennego
23 źródło: Wikipedia.org
44
wadliwego, zaliczanych w większości do III klasy bonitacyjnej. Wśród gruntów ornych przewaŜają gleby brunatne
wyługowane wytworzone z utworów lessowych ilastych i częściowo piaszczystych oraz gleby pseudo bielicowe (płowe) z
udziałem rędzin i czarnoziemów zdegradowanych, wytworzonych z lessów. Gleby te mają uregulowane stosunki wodno –
powietrzne i w niewielkim stopniu są wraŜliwe długotrwałą suszę. Wśród uŜytków zielonych zdecydowanie dominują gleby
brunatne oraz mady z niewielkim udziałem gleb czarnoziemnych i mułowo-torfowych24.
Gleby na obszarze gminy charakteryzują się duŜym zróŜnicowaniem klas bonitacyjnych zaleŜnie od ich połoŜenia
geograficznego. Wykonane na potrzeby pierwotnego opracowania studium glebowo-rolnicze nie straciło swej aktualności i
stanowi część niniejszego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujazd. Na jego
podstawie moŜna zasadniczo wyróŜnić cztery strefy:
Strefa południowa, obejmująca wieś Niezdrowice, o glebach najsłabszych, piaskowych, wytworzonych na piaskach
gliniastych mocnych i lekkich. W większości stanowią one V i VI klasę bonitacyjną, wymagającą stałego wzbogacania w
nawozy mineralne, co sprawia, Ŝe ich uprawa jest zasadniczo nieopłacalna. Pod względem typologicznym zaliczają się one
do gleb bielicowych i brunatnych, wyługowanych, kwaśnych. Grunty IV klasy bonitacyjnej występują tu jedynie w środkowej
części wsi, w pasie uŜytków rolnych połoŜonych pomiędzy dwoma kompleksami leśnymi.
Strefa doliny Kłodnicy – występują gleby gliniasto-pylaste, podścielone piaskami słabogliniastymi, tworzące kompleks tzw.
mady rzecznej, lekkiej. Są to gleby kompleksu Ŝytnio-ziemniaczanego, zaliczające się do V klasy bonitacyjnej gruntów
ornych. Są one z reguły zbyt przepuszczalne i przewiewne, wymagają nawoŜenia organicznego i mineralnego.
Strefa centralna obejmująca część miasta Ujazd na północ od drogi krajowej oraz obszar wsi Stary Ujazd, Jaryszów, Zimna
Wódka, Klucz i południową część Olszowej. Na terenie miasta Ujazd gleby II i III klasy bonitacyjnej stanowią 83%. Są to
gleby zaliczane do autogenicznych, pyłowe, powstałe na utworach lessowych, bądź gliniaste na przemytych pokrywach
morenowych, o wysokich klasach bonitacyjnych I-III w tym:
−
gleby brunatne właściwe oraz bielicowe i pseudobielicowe II i III klasy bonitacyjnej, zaliczane do kompleksu
pszennego bardzo dobrego i dobrego: głównie w Starym Ujeździe i Ujeździe,
−
gleby brunatne i płowe III klasy bonitacyjnej we wsiach Klucz, Zimna Wódka, w południowej części wsi Olszowa i
południowo-zachodniej części Jaryszowa.
Gleby brunatne powstałe na pokrywach lessowych są podatne na procesy erozyjne i denudacyjne.
Strefa północna obejmująca obszar zlokalizowany na osadach lodowcowych o mniej korzystnych warunkach. Są to w części
obszaru gleby litogeniczne tj. wapnicowe o róŜnym stopniu rozwoju, wytworzone na skalnym podłoŜu wapiennym, w tym:
−
gleby brunatne wyługowane i kwaśne obejmujące północną część wsi Olszowa i Zimna Wódka oraz wsie
Sieroniowice i Balcarzowice, zaliczane do kompleksów Ŝytnich. Na południowych obszarach powyŜszych
miejscowości oraz we wsi Nogowczyce, gleby są juŜ lepsze, Ŝytnie oraz pszenne dobre,
−
rędziny brunatne zaliczane do kompleksu pszennego dobrego i wadliwego, występujące przy granicy z gminą
Strzelce Opolskie.
W gminie Ujazd grunty orne niezabudowane klas bardzo dobrych (I-II) stanowią 13,41%, grunty średnio dobre III klasy
stanowią łącznie 38,47%, grunty średnie IV klasy stanowią łącznie 23,64%, a klas najsłabszych tj. V i VI łącznie 24,48%.
NaleŜy równieŜ podkreślić, Ŝe blisko 117ha gruntów rolnych zaliczanych jest do rolnych zabudowanych np. B-RIII.
24
Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, województwo opolskie, Instytut Uprawy, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy 1987
45
6,74%
13,41%
17,74%
RII
RIII klasy (a i b)
RIV klasy (a i b)
RV
RVI
38,47%
23,64%
Wykres 1 Udział procentowy klas bonitacyjnych w całości niezabudowanych gruntów ornych gminy Ujazd
źródło: opracowanie własne
Tabela 2 Powierzchnia i struktura gruntów rolnych niezabudowanych
L.p.
Wyszczególnienie
Powierzchnia
ogólna [w ha]
Powierzchnia
gruntów
Udział w
rolnych
powierzchni
niezabudowaobrębu
nych
RII
RIII
RIV
klasy (a i b) klasy (a i b)
RV
RVI
1
Balcarzowice
600,45
106,87
17,80%
0,00
0,10
15,93
39,21
51,62
2
Jaryszów
705,16
390,26
55,34%
0,81
220,81
94,69
66,56
7,39
3
Klucz
551,70
228,04
41,33%
7,13
211,93
8,59
0,37
0,03
4
Niezdrowice
505,61
166,76
32,98%
0,00
0,00
78,47
44,74
43,55
5
Nogowczyce
401,92
165,59
41,20%
0,00
15,27
79,32
62,23
8,77
6
Olszowa
1 344,44
783,23
58,26%
0,00
162,40
356,08
250,56
14,19
7
Sieroniowice
652,90
505,61
77,44%
0,00
11,34
79,59
247,06
167,62
8
Stary Ujazd
855,33
720,15
84,20%
398,45
316,04
5,25
0,41
0,00
9
Zimna Wódka
1 221,96
723,56
59,21%
23,58
297,55
283,52
101,16
17,74
10
Miasto Ujazd
1 475,30
1 005,07
68,13%
213,05
609,41
132,08
38,40
12,13
RAZEM:
8 314,76
4 795,14
57,67%
643,01
1 844,85
1 133,52
850,71
323,05
-
100,00%
-
13,41%
38,47%
23,64%
17,74%
6,74%
% udziału
/źródło: opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego według stanu na 31.XII.2012/
W dolinach rzek występują mady rzeczne oraz czarne ziemie. Lokalnie zidentyfikowano gleby organiczne, mułowo-torfowe i
torfowe, które wytworzyły się w zagłębieniach terenowych w obrębie terasy zalewowej rzeki Kłodnicy na południe od Kanału
Gliwickiego, na obszarze starorzeczy Kłodnicy na zachód od Ujazdu (projektowany uŜytek ekologiczny) oraz w dnie doliny
Jaryszowca (torfy) wraz z dopływem spod Nogowczyc. Ze względu na trwałe nadmierne zawilgocenie są one uŜytkowane
jako łąki i pastwiska. Gleby te zajmują powierzchnię około 43ha. Są one objęte ochroną prawną na podstawie ustawy o
ochronie gruntów rolnych i leśnych.
46
Tabela 3 Powierzchnia i struktura uŜytków zielonych niezabudowanych w gminie Ujazd
Powierzchnia
Wyszczególnienie
ogólna [w ha]
L.p.
powierzchnia
udział w
uŜytków
powierzchni ŁII, PSII
zielonych
obrębu
niezabudowanych
ŁIII, PSIII ŁIV, PSIV ŁV, PSV ŁVI, PSVI
1
Balcarzowice
600,45
42,00
7,00%
0,00
1,88
29,97
8,81
1,35
2
Jaryszów
705,16
104,06
14,76%
0,00
27,61
63,59
12,14
0,72
3
Klucz
551,70
52,92
9,59%
5,62
32,85
10,36
4,01
0,08
4
Niezdrowice
505,61
36,93
7,30%
0,00
4,06
7,14
19,50
6,23
5
Nogowczyce
401,92
21,31
5,30%
0,00
10,24
7,70
2,67
0,71
6
Olszowa
1 344,44
91,89
6,83%
0,00
38,62
49,79
3,48
0,00
7
Sieroniowice
652,90
33,66
5,15%
0,00
0,54
20,63
11,68
0,81
8
Stary Ujazd
855,33
66,06
7,72%
7,82
31,15
12,37
12,33
2,39
9
Zimna Wódka
1 221,96
81,39
6,66%
2,06
50,72
24,49
3,95
0,17
10
Miasto Ujazd
1 475,30
247,01
16,74%
1,05
82,16
121,16
38,11
4,53
RAZEM:
8 314,76
777,23
9,35%
16,56
279,82
347,19
116,68
16,99
% udziału
100,00%
2,13%
36,00%
44,67%
15,01%
2,19%
/źródło: opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego według stanu na 31.XII.2012/
Województwo Opolskie ma najwyŜszy wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce tj. 82,1 pkt w skali 100
pkt, przy przeciętnej dla Polski 66,6 pkt. Syntetyczny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy Ujazd
wynosi 84 punkty25, w tym:
−
jakości i przydatności rolniczej – 64 pkt
−
bonitacji agroklimatu 12,8pkt
−
bonitacji rzeźby terenu 3,6pkt,
−
warunków wodnych 3,6pkt.
Warunki przyrodnicze dla produkcji rolniczej naleŜy ocenić jako dobre. Gmina zajmuje 23 miejsce w województwie.
Stan zanieczyszczenia gleb na terenie gminy Ujazd naleŜy określić jako stosunkowo niewielki. Wartości stęŜeń pierwiastków
śladowych w glebach gminy są niŜsze niŜ wartości dopuszczalne stęŜeń metali cięŜkich w glebie lub ziemi dla gruntów grupy
A (poddanych ochronie) zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów
jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, Poz. 1359). Są one równieŜ niŜsze niŜ wartości dopuszczalne
stęŜeń metali cięŜkich zanieczyszczających glebę na terenie gospodarstw ekologicznych określonych Rozporządzeniem
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 marca 2002 r. (Dz.U. nr 37, poz.344).
25
Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, województwo opolskie, Instytut Uprawy, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy 1987,
s.74
47
II.2.8. Szata roślinna
II.2.8.a. Regionalizacja geobotaniczna i roślinność potencjalna
Pod względem regionalizacji geobotanicznej J.M. Matuszkiewicza26 obszar gminy Ujazd naleŜy do jednostek oznaczonych
symbolami:
−
C.3.1.r tj. Dział WyŜyn Południowopolskich, Kraina Górnośląska, Okręg Górnośląski Właściwy, Podokręg GliwickoKnurowski
−
C.3.2.a tj. Dział WyŜyn Południowopolskich, Kraina Górnośląska, Okręg Rybnicko-Kędzierzyński, Podokręg
Zdzieszowicki
Według geobotanicznego podziału Śląska teren gminy Ujazd leŜy w Obszarze Eurosyberyjskim, w Prowincji NiŜowoWyŜynnej, w strefie kontaktowej dwóch odmiennych krain: Kotliny Śląskiej i WyŜyny Śląskiej. Obszar południowy, będący w
zasięgu Kotliny Śląskiej, przynaleŜy do okręgu Nizina Śląska, podokręgu Kotlina Raciborska, zaś obszar północny w ramach
WyŜyny Śląskiej zaliczany jest do okręgu zachodniego, podokręgu Chełm. PowyŜszy podział geobotaniczny pokrywa się w
zasadzie z podziałem na jednostki fizyczno-geograficzne.
Rycina 11 Regionalizacja geobotaniczna Polski. źródło: wyrys z Matuszkiewicz J. M. „Regionalizacja…”
Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej Tramplera27 teren gminy znajduje się w zasięgu V Krainy Śląskiej, 6 Dzielnicy
Kędzierzyńsko – Rybnickiej, mezoregionie Chełmskim oraz w części południowej w Mezoregionie Lasów Raciborskich.
26
27
48
Matuszkiewicz J. M. Regionalizacja geobotaniczna Polski, IGiPZ PAN, Warszawa, 2008
Trampler T. [red], Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych, PWRiL, Warszawa 1990
ZróŜnicowana, w poszczególnych miejscowościach oraz w obrębie ich obszarowych części, rzeźba terenu, warunki glebowe,
mikroklimatyczne i wodne skutkują róŜnorodnością występujących biotopów. Generalnie wyróŜnić naleŜy naturalne siedliska:
leśne, nieleśne, do których zaliczamy siedliska łąkowe, łęgowe oraz tereny przekształcone antropogenicznie t.j.: agrocenozy
(agroekosystemy pól uprawnych) i tereny osadnicze. Wszystkie powyŜsze siedliska powiązane są między sobą
przejściowymi formami ekotonowymi.
Potencjalna roślinność naturalna28 charakterystyczna dla większości gminy Ujazd to Ŝyzna buczyna niŜowa MelicoFagetum. Zajmuje ona piaszczysto-gliniaste i gliniaste wzniesienia moren dennych i czołowych, spotykana jest takŜe na
utworach lessowych. Jest to las bukowy charakteryzujący się stosunkowo bujnym i bogatym runem, budowanym przez
typowe gatunki dla eutroficznych siedlisk leśnych. W drzewostanie Ŝyznej buczyny niŜowej dominuje buk zwyczajny (Fagus
sylvatica) z nieznaczną domieszką dębu bezszypułkowego (Quercus petraea), klonu jaworu (Acer pseudoplatanus), grabu
zwyczajnego (Carpinus betulus) i innych gatunków liściastych.
W północno zachodniej części wsi Olszowa oraz na większości terenu wsi Niezdrowice i osiedla Piaski w Ujeździe występują
lasy świeŜe Lśw, w tym głównie grąd subkontynentalny, odmiana małopolska, forma wyŜynna, seria uboga Tilio-Carpinetum.
Jest to wielogatunkowy las liściasty lub mieszany z przewagą grabu i dębu, niekiedy z domieszką lipy drobnolistnej i
szerokolistnej, klonu, jawora i świerku. Na terenie dzielnicy Kędzierzyńsko-Rybnickiej las wyróŜnia się brakiem domieszki
buka w drzewostanie oraz występowaniem drugiego piętra grabowego i leszczyny w podszycie. Warstwa runa zajmuje 40100% powierzchni i jest bogata w gatunki roślin takie jak Gajowiec Ŝółty Galeobdolon luteum, śywiec cebulkowy Dentaria
bulbifera, Marzanka wonna Galium odoratum, Czerniec gronkowy Actaea spicata, Turzyca leśna Carex sylvatica czy Jaskier
róŜnolistny Ranunculus auricomus.
Rycina 12 Potencjalna roślinność naturalna Polski. Źródło: wyrys z Matuszkiewicz J. M. Potencjalna…
28
Matuszkiewicz J. M. Potencjalna roślinność naturalna Polski, IGiPZ PAN, Warszawa, 2008
49
WzdłuŜ skrajnej południowej granicy gminy na terenie wsi Niezdrowice oraz osiedla Piaski w Ujeździe występuje roślinność
potencjalna zaliczana do Calamagrostio arundinacea-Quercetum. Jest to acydofilny środkowoeuropejski las dębowy,
porastający tereny płaskie lub lekko faliste o glebach wytworzonych z piasków gliniastych o charakterze gleb bielicowych i
brunatnych wyługowanych (o małej Ŝyzności). Pod względem florystycznym są to fitocenozy bardzo ubogie gatunkowo o
mało urozmaiconej strukturze. Drzewostany budowane są głównie przez dąb bezszypułkowy z domieszką sosny, buka,
świerku i brzozy brodawkowatej. W warstwie krzewów dominuje kruszyna, leszczyna i jarzębina. Stosunkowo bogate jest
natomiast runo leśne, które moŜe mieć postać krzewinkową z dominacją borówki czarnej, albo trawiastą z panującym
trzcinnikiem leśnym, kłosówką miękką, kostrzewą owczą, śmiałkiem pogiętym i wiechliną gajową, lub teŜ paprociową z orlicą
pospolitą, czy złoŜoną z bylin dwuliściennych, takich jak konwalia, konwalijka dwulistna i pszeniec zwyczajny. Głównym
składnikiem warstwy mszystej jest przewaŜnie płonnik strojny.
Obecny charakter roślinności rzeczywistej jest efektem istotnych przekształceń antropogenicznych, gdzie naturalne lasy
zostały zastąpione przez uprawy polowe oraz tereny zabudowane, komunikacyjne i nasadzenia sosnowe. Zbiorowiska
naturalne i seminaturalne są w znaczącym stopniu zdegradowane.
II.2.8.b. Ochrona gatunkowa roślin
Na obszarze gminy Ujazd stwierdzono występowanie ponad 300 gatunków roślin naczyniowych. Wśród współczesnej flory,
obok pospolitych gatunków synantropijnych, występuje 11 roślin górskich oraz 8 gatunków chronionych. Według danych
zawartych w ,,Powszechnej inwentaryzacji przyrodniczej Gminy Ujazd”, w naturalnych siedliskach obszaru opracowania
rosną następujące krzewy i rośliny zielone objęte ochroną prawną:
ochrona ścisła:
−
bluszcz pospolity Hedera helix,
−
kukułka (storczyk) szerokolistna Dactylorhiza majalis,
−
dzięgiel (arcydzięgiel)
−
litwor nadbrzeŜny Angelica archanagelica, występujący w pasie terenu przy Kanale Gliwickim w Niezdrowicach,
−
paprotka zwyczajna Polypodium vulgare,
−
buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium, na terenie rezerwatu przyrody „BoŜe Oko”,
ochrona częściowa:
−
konwalia majowa Convallaria majalis,
−
kopytnik pospolity Asarum europeum,
−
kruszyna pospolita Frangula alnus,
−
przytulia (marzanka) wonna Galium odoratum,
−
pierwiosnek wyniosły Primula elatior.
Według danych zawartych w „Atlasie Śląska Dolnego i Opolskiego”29 na obszarze opracowania, w naturalnych siedliskach
występują równieŜ inne rośliny objęte ochroną ścisłą, a mianowicie:
29
50
−
goryczka orzęsiona Gentianella ciliata,
−
zerwa kulista Phyteuma orbiculare,
Pawlak W. [red], Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego, Pracownia Atlasu Dolnego Śląska i Zakład Kartografii Uniwersytetu Wrocławskiego,
Wrocław 1997
−
kotewka orzech wodny Trapa natans (roślina wodna Kanału Gliwickiego).
W opracowaniu ekofizjograficznym podstawowym dla wsi Klucz, Olszowa, Zimna Wódka wskazano występowanie siedlisk
następujących gatunków roślin chronionych:
−
parzydło leśne Aruncus sylvestris objęte ścisłą ochroną gatunkową; na terenie rezerwatu przyrody „BoŜe Oko”,
−
buławnik czerwony Cephalanthera rubra gatunek wymierający, krytycznie zagroŜony, objęty ścisłą ochroną; we wsi
Olszowa, na terenie rezerwatu przyrody „BoŜe Oko”,
−
włóczydło polne Caucalis platycarpos gatunek wymierający, krytycznie zagroŜony, objęty ścisłą ochroną; we wsi
Olszowa
−
skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia, gatunek objęty ścisłą ochroną we wsi Zimna Wódka
−
fragmenty łąk ostroŜeniowych Cirsietum rivularis na zachód od Balcarzowic i Ujazdu oraz w wąskim pasie terenu
wzdłuŜ Kanału Gliwickiego w Niezdrowicach
−
szuwary wielkoturzycowe Magnocaricion w dolinie Kotuli (Potoku Ligockiego) na zachód od Balcarzowic.
Z siedlisk objętych ochroną na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001r. w sprawie
określenia siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie, na połoŜonym w granicach gminy Ujazd obszarze Natura 2000
występują:
−
9110 Kwaśne buczyny (Luzulo Fagenion) oraz 9130 śyzne buczyny (Dentario Glandulosae-Fagenion, Galio
Odorati-Fagenion) – występujące na terenie leśnictwa Klucz
−
9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum) i (Tilio-Carpinetum) - występujące na
terenie leśnictwa Klucze
−
6510 niŜowe i górskie łąki uŜytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), w dolinach potoków Jordan,
Kotula (Potok Ligocki), Jaryszówka oraz na południe od Kanału Gliwickiego
Ponadto, na pozostałym obszarze gminy występują siedliska zidentyfikowane podczas badań przeprowadzonych przez Lasy
Państwowe w latach 2007-2008, które oznaczono na załączniku graficznym, w tym:
−
9110 Kwaśne buczyny (Luzulo Fagenion)
−
91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae, olsy źródliskowe) w dolinie Jordanu, Kotuli (Potoku Ligockiego) oraz potoku Jaryszówka
−
9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum) i (Tilio-Carpinetum)
−
9190 - Kwaśne dąbrowy (Quercetea robori-petraeae)
Potencjalnie na terenie gminy występować mogą równieŜ siedliska:
−
6430 Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne (Adenostylion alliariae, Convolvuletalia sepium)
−
7220 źródliska wapienne ze zbiorowiskami (Cratoneurion Commutati) – na obszarze Klucza, Starego Ujazdu i
Zimnej Wódki oraz prawdopodobnie w Sieroniowicach i Jaryszowie.
−
7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (Caricetalia
davallianae).
W powyŜszym zakresie konieczne jest wykonanie specjalistycznej ekspertyzy rozstrzygającej występowanie siedliska
chronionego
Ustanowione na terenie gminy formy ochrony przyrody scharakteryzowano w rozdziale II.3
51
II.2.8.c. Zbiorowiska nieleśne
Do głównych typów siedlisk nieleśnych zalicza się zbiorowiska łęgowe i torfowiska, łąki, zbiorowiska polne oraz zbiorowiska
antropogeniczne, związane z terenami zabudowanymi, okrajkami, zrębami leśnymi.
Zbiorowiska łęgowe i torfowiska stanowią potencjalne naturalne siedliska przyrodnicze podlegające ochronie, oznaczone
kodem 91E0. Występują najczęściej poza lasami, w dolinach rzecznych. Zaliczamy do nich:
−
łęgi olszowe (Alnenion glutinoso – incanea),
−
łęgi jesionowo-olszowe (Circaeo-Alnetum)
−
łęgi olszowo - wierzbowe z domieszką topoli.
Na badanym obszarze najbardziej rozpowszechnione są łęgi olszowe i jesionowo-olszowe, obecne w dnie doliny Jordanu w
Starym Ujeździe, Potoku Ligockiego pomiędzy Sieroniowicami i Balcarzowicami oraz Jaryszówki w Jaryszowie. Łęgi
olszowo–wierzbowe ciągną się wzdłuŜ Kanału Gliwickiego w Niezdrowicach, gdzie wzbogacone są sztucznymi
nasadzeniami drzew i krzewów w obrębie wału przeciwpowodziowego oraz w dolinie Kłodnicy. Wysoką zieleń łęgową tworzą
następujące gatunki drzew: olsza szara (Alnus incata), olsza czarna (Alnus glutinosa), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior),
wierzba biała (Salix alba), wierzba szara (Salix cinerea), wierzba wszata (Salix aurita), wierzba iwa (Salix caprea), wierzba
wcisowa (Salix viminalis), topola czarna (Populus nigra), topola biała (Populus alba), topola szara (Populus canescens),
topola osika (Populus tremula), grab zwyczajny (Carpinus betulus).Na topolach, olchach i wierzbach obserwuje się licznie
pasoŜytniczą jemiołę pospolitą (Viscum album).
Pasy zadrzewień łęgowych towarzyszące korytom rzek i potoków nie tworzą zwartych zespołów leśnych. Ze względu na
sąsiedztwo z pastwiskami oraz wiejskimi terenami osadniczymi są znacznie przerzedzone przez działalność człowieka. W
obrębie podmokłych i mokrych odcinków dolin w Starym Ujeździe, Jaryszowie, Sieroniowicach, Balcarzowicach i
Niezdrowicach spotyka się m.in.: trzcinę pospolitą Phragmites communis, skrzyp bagienny Equisetum fluviatile, ponikło
błotne Eleocharis palustris, oczeret jeziorny Schoenoplectus lacustris, turzycę nibyciborowatą Carex pseudocyperus, turzycę
dziobkowatą Carex rostrata. Szczególnie wyraźne, dobrze wykształcone zbiorowiska szuwarowe Phragmitetea obserwuje
się w pasie łąk przy Kanale Gliwickim w Niezdrowicach oraz w dolinie Potoku Ligockiego.
Łąki to ekosystemy bardzo zróŜnicowane pod względem ekologicznym i florystycznym. Są to azonalne (niestrefowe)
zbiorowiska roślinne umiarkowanej strefy klimatycznej, wykształcone zarówno na glebach mineralnych, jak i na torfach
niskich, częściowo takŜe wysokich. Według cech florystycznych łąkę określa się jako zbiorowisko roślinne złoŜone prawie
wyłącznie z trwałych roślin zielnych, wśród których przewaŜają lub co najmniej posiadają duŜy współudział gatunki z rodziny
traw Poaceae lub turzycowatych Cyperaceae oraz motylkowych Fabaceae. Dna dolin rzecznych porastają ekstensywnie
uŜytkowane rolniczo siedliska łąkowe wyróŜniające się róŜnorodnością gatunkową roślin zielnych, jednorocznych i bylin.
Zaliczamy do nich:
−
niŜowe łąki uŜytkowane ekstensywnie (Arrhenatheratum medioeuropaeum)
−
łąki ostroŜeniowe (Cirsietum rivularis).
Na terenie gminy Ujazd łąki zajmują powierzchnię 433,6ha, co stanowi 5,21% powierzchni gminy. Największe obszary
łąkowe występują na terenie wsi Jaryszów (83,4ha), Stary Ujazd (40,8ha), Balcarzowice (39,2ha) oraz na terenie miasta
Ujazd (185,7ha). Połowa wszystkich łąk (217,6ha) zaliczana jest do IV klasy bonitacyjnej uŜytków zielonych, kolejne 30% do
klasy III.
W wąskim pasie terenu przy Kanale Gliwickim w Niezdrowicach oraz w zachodniej części Ujazdu odnotowano występowanie
52
łąki ostroŜeniowej Cirsietum rivularis. Jest to wilgotna łąka powstająca zazwyczaj na zmeliorowanych torfach niskich. Zespół
ma charakter borealno-górski. Występują tu rośliny rzadkie, takie jak ostroŜeń łąkowy, storczyk oraz arcydzięgiel nadbrzeŜny.
Zbiorowisko naleŜy do typowych zbiorowisk antropogenicznych, a jego występowanie wymaga stałej ingerencji człowieka
poprzez wykaszanie.
W gminie występują równieŜ znaczące obszary pastwisk (333ha), które koncentrują się głównie w rejonie wsi Klucz, Olszowa
i Zimna Wódka. Jest to związane z uwarunkowaniami historycznymi tj. lokalizacją duŜych folwarków nastawionych m.in., na
hodowlę bydła i koni. W związku z likwidacją folwarków i zaprzestaniem wypasu w chwili obecnej duŜa część pastwisk jest w
stanie faktycznym uŜytkowana jako grunty rolne.
Zespoły roślinne uŜytków rolnych tzw. agroekosystemy, czyli wytworzone przez człowieka siedliska uprawowe, są
dominującymi zbiorowiskami roślinnymi na obszarze gminy. Dzięki uprawie roli, nawoŜeniu, nawadnianiu, corocznemu
obsiewaniu uszlachetnionymi gatunkami roślin uprawnych, pielęgnowaniu i ochronie przed agrofagami, są to najbardziej
wydajne, a jednocześnie najmniej stabilne ekosystememy.
W gminie Ujazd, na Ŝyznych glebach Ujazdu, Starego Ujazdu, Klucza oraz częściowo Olszowej i Jaryszowa dominuje
uprawa pszenicy i rzepaku. W pozostałej części Olszowej i Jaryszowa oraz Balcarzowicach, Nogowczycach i Niezdrowicach
uprawia się inne rośliny zboŜowe oraz okopowe. Zasięgiem tych upraw objęte są grunty o niŜszej wartości. Grunty rolne V i
VI klasy bonitacyjnej coraz częściej są odłogowane i podlegają procesowi wtórnej sukcesji.
Antropogeniczne siedliska upraw polowych zasiedla wyodrębniona grupa ekosystemowa chwastów, pojawiających się
spontanicznie w obrębie upraw roślin uŜytkowych. Dla zbiorowiska roślin przy tych uwarunkowaniach przyjmuje się nazwę
Stellarietea mediae i Centauretalia.
Wśród ekosystemów nieleśnych pochodzenia antropogenicznego znaczący obszar zajmują tereny zabudowane i
występujące w ich sąsiedztwie sady owocowe oraz silnie przekształcone przez człowieka zuboŜałe zbiorowiska segetalne,
okrajkowe i ruderalne z klasy Rudera-Secalietea, a takŜe murawy dywanowe stanowiące umiarkowanie nitrofilne zbiorowiska
miejsc intensywnie wydeptywanych np. rumianek bezpłomieniowy, babka zwyczajna, wiechlina roczna.
Terenom osadniczym i ciągom komunikacyjnym towarzyszą sztuczne nasadzenia drzew. Są to topole, klony, robinie, graby,
lipy, wierzby, jesiony i jawory. DuŜe zgrupowania drzew i krzewów obserwuje się równieŜ na cmentarzach, natomiast prawie
pozbawiony zadrzewień jest zabytkowy trakt Drogi Starostrzeleckiej, jedynie na pograniczu Jaryszowa i Zimnej Wódki rośnie
rząd topoli. Szpalery jesionów wyniosłych porastają zbocza wąwozów lessowych w Starym Ujeździe. Ciąg starych nasadzeń
wierzb obserwuje się wzdłuŜ drogi śródpolnej prowadzącej z Ujazdu do zachodnich areałów rolnych wsi Stary Ujazd.
Okazały rząd dębów czerwonych i lip drobnolistnych rośnie w Lesie Niezdrowickim, przy drodze śródleśnej, prowadzącej od
Sławięcic do Niezdrowic. Na uwagę zasługuje kasztanowiec zwyczajny rosnący na skwerku w centrum Niezdrowic oraz
orzechy włoskie Juglans regia rosnące w przysiółku Kopanina Starego Ujazdu.
Pośród siedlisk uprawowych występują pasy lub małe zespoły zadrzewień i zakrzewień, które porastają rozgraniczenia
własnościowe poszczególnych pól, skarpy i podcięcia terenowe. Spotyka się teŜ pojedyncze drzewa lub ich szpalery wzdłuŜ
dróg śródpolnych i śródleśnych. Są to nasadzenia lub wtórna sukcesja m.in. następujących gatunków drzew i krzewów.
Zachował się czytelny układ powiązań alejami drzew, pasami zieleni i remizami poszczególnych dworów z zamkami
usytuowanymi w Strzelcach Opolskich i w Ujeździe. Charakterystyczne zadrzewienia połoŜone są w obrębie pól
przynaleŜnych Stadninie Koni w Strzelcach z folwarkiem KsięŜy Las - Olszowa - Komorniki - Janków. W znacznie gorszym
stanie zachowały się aleje w sąsiedztwie Ujazdu. Szczególnie ciekawa jest aleja buków odmiany purpurowej zlokalizowana
wzdłuŜ drogi prowadzącej do osady Winnica we wsi Olszowa (prawdopodobnie jedyna w województwie). Na uwagę
53
zasługują takŜe aleje jesionów amerykańskich o rozmiarach pomnikowych, kasztanowców czerwono kwitnących oraz dębów
i wiązów w Olszowej. Występują takŜe aleje czereśniowe w Zimnej Wódce, Starym Ujeździe i Niezdrowicach . W odróŜnieniu
od innych gmin, mało jest nasadzeń topoli wzdłuŜ dróg. PrzewaŜają nasadzenia lip, jesionów, klonów i jarzębin. W obszarze
zabudowań, wokół kościołów, na cmentarzach zachowały się fragmentarycznie liczne jeszcze aleje i rzędy lip w wieku ~100
lat. Tworzenie nowych i odtwarzanie zniszczonych zadrzewień śródpolnych i przydroŜnych naleŜy uznać za jeden z
priorytetów w zakresie kierunków rozwoju.
Charakterystyczne dla obszaru gminy są równieŜ dzikie gatunki roślin zielnych występujących na siedliskach wtórnych,
powstałych po zniszczeniu przez człowieka pierwotnej roślinności naturalnej. Towarzyszą one uprawom polowym, siedliskom
ludzkim, rosną na poboczach dróg, nieuŜytkach itp.
Na terenach osadniczych widoczne są nasadzenia gatunków drzew i krzewów ozdobnych, często obcych rodzimej florze.
Szczególnym upodobaniem cieszą się drzewa i krzewy iglaste m. in.: cyprysik Lawsona Chamaecyparis lawsoniana, tuja
zachodnia (Ŝywotnik) Thuia occidentalis, tuja wschodnia (Ŝywotnik) Thuia orientalis, jałowiec pospolity Juniperus communis.
Jest równieŜ duŜo innych krzewiastych nasadzeń np. sumak octowiec Rhus typhina czy śnieguliczka biała Symphoricarpos
rivularis oraz kwiatowych roślin zielnych.
Na obszarze Klucza, Jaryszowa, Sieroniowic i Zimnej Wódki występują obszary źródliskowe wymagające ochrony poprzez
zakaz niszczenia i zabudowy.
II.2.8.d. Lasy
Ekosystemy leśne to potencjalnie podstawowe naturalne zbiorowiska roślinne. Cechują się one wysokim stopniem
róŜnorodności biologicznej, skomplikowaną siecią zaleŜności międzygatunkowych oraz wysokimi walorami poznawczymi,
ochronnymi i estetycznymi.
Ogólna powierzchnia gruntów leśnych w gminie Ujazd wynosi 1957ha, z czego 1913,4ha stanowią lasy. Większość lasów
(ok. 53%) została zaliczona do lasów ochronnych o funkcji glebochronnej i wodochronnej, zlokalizowanych w I strefie
uszkodzeń przemysłowych. Prawie wszystkie grunty leśne tj. 1884ha (1839,6ha lasów) zaliczają się do publicznych, z
czego 1882ha stanowi własność Skarbu Państwa, a 2 ha własność gminy Ujazd30. Udział powierzchni leśnej w ogólnym
areale gruntów gminy wynosi 23% i jest niŜszy niŜ w województwie opolskim (26,5%). W porównaniu ze stanem z roku
2007, powierzchnia zalesiona w gminie Ujazd spadła, co było związane z przejściem w dniu 15 sierpnia 2008 roku
huraganowego wiatru w postaci trąby powietrznej, która spowodowała ogromne zniszczenia w kompleksach leśnych
połoŜonych na linii Kopanina – Kolonia Jaryszowska - Balcarzowice.
Rozmieszczenie lasów jest nierównomierne. Zwarte duŜe kompleksy występują w północno- wschodniej części gminy we
wsiach: Balcarzowice, Nogowczyce, Jaryszów i na południu, we wsi Niezdrowice. W zachodniej części gminy zwarte
kompleksy występują we wsiach: Zimna Wódka, Klucz, Olszowa. Największy udział lasów w powierzchni ogólnej obrębu
ewidencyjnego występuje we wsi Balcarzowice – 72,01%, a najniŜszy we wsi Stary Ujazd- 0,82%.
Na obszarze gminy występuje 7 typów siedliskowych lasów, przy czym największy udział 92,7% w ogólnej powierzchni leśnej
mają:
30
54
−
las świeŜy ( L św ) – 59,1 %,
−
las mieszany świeŜy ( LM św ) – 23,3%
Województwo opolskie 2012, Podregiony, powiaty, gminy, Urząd statystyczny w Opolu
−
bór mieszany świeŜy ( BMśw ) – 6,4%
W składzie gatunkowym drzewostanu leśnego dominuje sosna zwyczajna zajmująca powierzchnię ok. 48,7%, a następnie
świerk pospolity 19%, dąb szypułkowy i bezszypułkowy 10,4%, buk zwyczajny 10,1%, brzoza brodawkowata 8,4%. W
składzie drzewostanów znikomy udział ma lipa drobnolistna 0,05%, jesion wyniosły 0,66%, oraz modrzew europejski 1,3%.
Tabela 4 Powierzchnia i struktura lasów w gminie Ujazd według stanu za rok 2012
L.p.
Wyszczególnienie
udział w
Powierzchnia powierzchnia
powierzchni
ogólna [w ha]
lasów
obrębu
Ls
LsII
LsIII
LsIV
LsV
LsVI
1
Balcarzowice
600,45
432,39
72,01%
432,04
0,35
2
Jaryszów
705,16
139,92
19,84%
124,89
3
Klucz
551,70
248,2
44,99%
248,20
4
Niezdrowice
505,61
262,04
51,83%
260,91
1,01
0,12
5
Nogowczyce
401,92
187,13
46,56%
185,85
1,23
0,05
6
Olszowa
1 344,44
310,2
23,07%
302,08
7
Sieroniowice
652,90
44,2
6,77%
8
Stary Ujazd
855,33
6,99
0,82%
9
Zimna Wódka
1 221,96
297,66
24,36%
291,37
10
Miasto Ujazd
1 475,30
27,4
1,86%
13,00
RAZEM:
8 314,76
1956,13
% udziału
100,00%
23,53%
1,16
0,23
3,02
6,08
7,79
6,19
1,69
4,74
34,88
4,58
3,86
0,11
1,18
3,73
0,88
0,50
1,43
4,05
3,50
4,65
0,77
23,53% 1 858,35
4,45
10,48
24,35
52,48
6,02
22,35%
0,05%
0,13%
0,29%
0,63%
0,07%
/źródło: opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego/
Najbardziej wartościowymi pod względem przyrodniczym są kompleksy lasów wyŜynnych we wsiach Klucz i Zimna Wódka,
reprezentujące chronione prawnie siedliska przyrodnicze kwaśnej buczyny niŜowej i Ŝyznej buczyny niŜowej. śyzne buczyny
niŜowe są zwartymi lasami niemal czysto bukowymi, niekiedy z niewielką domieszką dębu bezszypułkowego, grabu lub
jawora w drzewostanie, zwykle ze słabo rozwiniętą warstwą krzewów. Warstwa zielna pokrywa 30-90% powierzchni;
występuje w niej około 25-30 gatunków.
Kompleksy leśne połoŜone na obszarze wsi Balcarzowice, Sieroniowice, Nogowczyce, Jaryszów oraz Niezdrowice zaliczane
są do lasów ochronnych ze względu na uszkodzenia przez przemysł. NaleŜą one do Nadleśnictwa Rudziniec. Pozostałe lasy
mają charakter wielofunkcyjny, gospodarczy. NaleŜą one do Nadleśnictwa Kędzierzyn (kompleksy na terenie Niezdrowic)
oraz Nadleśnictwa Strzelce Opolskie
Lasy w Niezdrowicach są jednorodne pod względem Ŝyzności i wilgotności siedliska i stanowią Las mieszany świeŜy
(LMśw), z dominacją sosny i niewielką domieszką buka, dębu i brzozy. Jest to przykład niezgodności drzewostanu z
siedliskiem i roślinnością potencjalną, pogłębionej dodatkowo przez wprowadzony obcy gatunek czeremchy amerykańskiej.
W zdegradowanym runie występuje głównie jeŜyna, niecierpek pospolity, pokrzywa zwyczajna oraz odnowienia jesionu.
Pomimo znacznego odkształcenia i zuboŜenia lasy te są waŜnym elementem lokalnego systemu przyrodniczego.
Lasy kompleksów zlokalizowanych w południowej części obrębu Nogowczyce zaliczane są w większości do Lasów
świeŜych(LŚW) budowanych przez drzewostan bukowo sosnowy z domieszką brzozy. Lokalnie występuje Las mieszany
świeŜy (na wschód od Jaryszowa) budowany głównie przez drzewostan sosnowy i świerkowy. Kompleksy leśne w północnej
części wsi stanowią Las mieszany świeŜy z dominacją sosny i domieszką brzozy.
W rejonie Kolonii Jaryszowskiej na płatowo rozmieszczonych siedliskach Lasu świeŜego i Lasu mieszanego świeŜego
55
występuje głównie dąb i olcha z domieszką sosny, modrzewia, brzozy i jesionu.
Lasy obrębu Balcarzowice stanowią nierównomiernie rozmieszczone płaty Lasu świeŜego i Lasu mieszanego świeŜego z
dominacją sosny oraz domieszką modrzewia europejskiego i polskiego, dębu, buka i brzozy. W części sąsiadującej z
Potokiem Ligockim występują Olsy oraz Lasy łęgowe budowane przez drzewostan sosnowy, niezgodny z siedliskiem i
roślinnością potencjalną.
PołoŜone na północ od autostrady A4 lasy obrębu Olszowa stanowią nierównomiernie rozmieszczone płaty Lasu świeŜego i
Lasu mieszanego świeŜego z dominacją brzozy, sosny i dębu oraz domieszką jesionu i świerka. Na północ od Lasu Winnica
oraz w rejonie KsięŜego Lasu występują zazwyczaj jednorodne enklawy lasów jesionowych i dębowych. Na południowy
wschód od zabudowy wsi Olszowa zlokalizowany jest Las Kucerz, stanowiący Las mieszany świeŜy z dominacją brzozy i
sosny oraz niewielką domieszką dębu, świerka i buka.
Zdecydowanie inny charakter mają lasy połoŜone w zachodniej części gminy, w tym na obszarze wsi Klucz i Zimna Wódka
gdzie dominuje Las wyŜynny stanowiący siedlisko Ŝyznej buczyny niŜowej Melico-Fagetum oraz kwaśnej buczyny niŜowej
Luzulo pilosoae-Fagetum. W drzewostanie dominuje buk z domieszką dębu, świerka, brzozy i modrzewia. Na części
kompleksu leśnego we wsi Klucz utworzony został leśny rezerwat przyrody „BoŜe Oko”.
Lasy we wsi Stary Ujazd (enklawa leśna w południowo-zachodniej części wsi) zajmują najmniejszy obszar w całej gminie tj.
6,99 ha. Podstawowym występującym tu typem siedlisk leśnych jest Las wyŜynny z przewagą drzewostanu bukowego z
domieszką świerka i brzozy, którego wiek określany jest na 70 lat.
W dnie doliny Jordanu obecne są zadrzewienia w postaci łęgów olszowych i jesionowo-olszowych. Wysoką zieleń łęgową
tworzą następujące gatunki drzew: olsza szara (Alnus incata), olsza czarna (Alnus glutinosa), jesion wyniosły (Fraxinus
excelsior), wierzba biała (Salix alba), wierzba szara (Salix cinerea), wierzba wszata (Salix aurita), wierzba iwa (Salix caprea),
wierzba wcisowa (Salix viminalis), topola czarna (Populus nigra), topola biała (Populus alba), topola szara (Populus
canescens), topola osika (Populus tremula), grab zwyczajny (Carpinus betulus).Na topolach, olchach i wierzbach obserwuje
się licznie pasoŜytniczą jemiołę pospolitą (Viscum album).
II.2.9. Fauna
W związku z silnym przekształceniem naturalnych ekosystemów obszar gminy Ujazd nie prezentuje znacznych walorów
faunistycznych, teren zamieszkują głównie gatunki pospolite i niezagroŜone. Odmienne warunki środowiska występujące w
północnej i południowej części gminy skutkują regionalizacją fauny. Część południowa i północno-zachodnia zdominowana
przez uprawy rolnicze stanowi środowisko Ŝycia typowe dla mieszkańców agrocenoz, natomiast część północno-wschodnia,
centralna i na południe od Kanału Gliwickiego zajęta jest w duŜym stopniu przez kompleksy leśne, stanowiące środowisko
Ŝycia dla zwierząt leśnych, w tym gatunków łownych.
Na obszarze gminy nie występują ostoje faunistyczne o znaczeniu międzynarodowym, krajowym ani regionalnym. W skali
lokalnej do najcenniejszych obszarów stanowiących ostoje fauny naleŜy zaliczyć:
−
dolinę Kłodnicy, na całym jej przebiegu, z meandrami, starorzeczami, zielenią łęgową. Dolina stanowi siedlisko
gatunków bytujących w środowisku wodnym i wodno-błotnym, w tym bobra europejskiego, wydry i zimorodka;
spełnia takŜe funkcję korytarza ekologicznego;
−
doliny potoków Jordan, Jaryszowiec, Jaryszówka i Kotula (Potok Ligocki) stanowiące miejsce rozrodu płazów,
Ŝerowisko i wodopój oraz lokalny korytarz ekologiczny;
56
−
stawy hodowlane w Balcarzowicach i Starym Ujeździe stanowiące środowisko Ŝycia dla zwierząt wodno-błotnych
oraz bytowania i gniazdowania ptactwa wodnego np. perkozka, kokoszki, krzyŜówki;
−
buczyny w Kluczu, stanowiące ostoję dla fauny leśnej;
−
podziemia zamku w Ujeździe stanowiące środowisko Ŝycia nietoperzy.
Znaczący wpływ na rozmieszczenie fauny wywiera przebiegająca przez północną część gminy autostrada A4. Pomimo
wykonanych przejść dla zwierząt, stanowi ona istotną barierę ekologiczną przecinającą trasy migracyjne.
Wszystkie gatunki płazów i gadów podlegają w Polsce ochronie prawnej. Ze względu na specyficzne wymagania
środowiskowe, wraŜliwość na zanieczyszczenia i uzaleŜnienie od warunków wodnych występują one głównie w
niezanieczyszczonych środowiskach wodno-błotnych. Na terenie gminy Ujazd siedliska takie spotykamy w dolinie Kłodnicy,
potoków Jaryszówki, Jaryszowca i Ligockiego Potoku oraz w rejonie stawów i oczek wodnych. Do najcenniejszych gatunków
naleŜy zaliczyć ropuchę zieloną, rzekotkę drzewną. Spodziewać się naleŜy takŜe występowania Ŝaby trawnej (Rana
temporaria), Ŝaby wodnej (Pelophylax kl. esculentus) oraz ropuchy szarej (Bufo bufo), a takŜe zaskrońca (Natrix natrix). Inne
charakterystyczne dla gminy gady to jaszczurki, padalec zwyczajny, gniewosz plamisty, Ŝmija.
Ichtiofauna jest bardzo uboga, jedynie w Kanale Gliwickim bytuje niewiele gatunków ryb: szczupak, płoć, wzdręga, kleń, jaŜ,
amur biały, ukleja, leszcz, krąp, kiełb, karp dziki, karaś, okoń.
Ptaki: do ciekawszych i cenniejszych gatunków ptaków lęgowych na obszarze gminy naleŜy zaliczyć, przepiórkę, derkacza,
dzięciołka, dzięcioła czarnego, lerka, zimorodka, świerszczaka, strumieniówkę. Siedliskom ludzkim towarzyszą gatunki dziko
Ŝyjące, lecz bytujące zazwyczaj w sąsiedztwie terenów zabudowanych. Charakteryzują się one umiejętnością dostosowania
do silnie przekształconych ekosystemów i duŜą tolerancją ekologiczną na zanieczyszczenia środowiska. Są to przede
wszystkim synurbanizacyjne gatunki ptaków, do których zaliczamy m.in. kosa (Turdus merula), ziębę zwyczajną (Fringilla
coelebs), cierniówkę (Sylvia communis), gawrona (Corvus frugilegus), wróbla zwyczajnego Passer domesticus, wróbla
mazurka Passer montanus, szpaka Sturnus vulgaris, sikorę bogatkę Parus major , sikorę sosnówkę Periparus ater czy
piecuszka (Phylloscopus trochilus). Ptaki te są w Polsce objęte ścisłą ochroną gatunkową31,, nie są to jednak gatunki
zagroŜone wyginięciem lecz zaliczane są do kategorii LC tj. najmniejszej troski (ang. least concern. Ochroną ścisłą objęta
jest równieŜ występująca na terenie gminy jaskółka oknówka Delichon urbicum oraz bocian biały Ciconia ciconia.
Ssaki: Występowanie ssaków związane jest głównie z obszarami upraw polowych oraz siedliskami ludzkimi. Spośród
gatunków chronionych na obszarze gminy Ujazd w literaturze odnotowano występowanie m.in. myszy polnej (Apodemus
agrarius), myszy domowej (Mus musculus), nornika zwyczajnego (Microtus arvalis), ryjówki (Sorex), rzęsorka mniejszego
Neomys anomalus, popielicę (Glis glis), jeŜa (Erinaceus), kreta europejskiego (Talpa europaea), wiewiórki pospolitej (Sciurus
vulgaris), chomika europejskiego(Cricetus cricetus), piŜmaka (Ondatra zibethicus), bobra europejskiego Castor fiber, nornicy
rudej (Myodes glareolus), szczura Rattus, koszatki (Dryomys nitedula), łasicy (Mustela nivalis) oraz nietoperzy, w tym m.in.
nocka, mroczka, mopka. Gatunki te zaliczane są do kategorii LC tj. najmniejszej troski (ang. least concern).
Na obszarze gminy występują takŜe zwierzęta łowne takie jak: kuna, tchórz, królik europejski, zając szarak, borsuk, lis, dzik,
sarna, jeleń, daniel. W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt wpisane są dwa gatunki występujące na obszarze gminy tj.,
suseł moręgowany (Spermophilus citellus) i wydra (Lutra Lutra).
31 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną
Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
57
II.2.10. Występowanie udokumentowanych złóŜ kopalin oraz terenów górniczych
wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych
Zasoby surowców mineralnych gminy Ujazd są bardzo ubogie. Występują tu jedynie piaski i gliny. Zgodnie z „Bilansem
Zasobów ZłóŜ Kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2011r.” na terenie gminy nie ma udokumentowanych złóŜ kopalin. Nie
występują równieŜ tereny górnicze wyznaczone na podstawie przepisów odrębnych.
Na terenie gminy znajdują się natomiast fragmenty dwóch Głównych Zbiorników Wód Podziemnych: GZWP 335 KrapkowiceStrzelce Opolskie oraz GZWP 332 Subniecka Kędzierzyn-Głubczyce, które scharakteryzowano w rozdziale II.2.4.
II.3. FORMY OCHRONY PRZYRODY I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO
II.3.1. Obiekty i obszary chronione na podstawie ustawy o ochronie przyrody
Ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównowaŜonym uŜytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów przyrody Ŝywej i
nieoŜywionej oraz jej składników, w tym dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów, siedlisk przyrodniczych, krajobrazu,
zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień. Celem ochrony przyrody jest32 utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności
ekosystemów, zachowanie róŜnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub
przywracanie do właściwego stanu ochrony; ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;
utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a takŜe pozostałych zasobów, tworów
i składników przyrody oraz kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i
promocję w dziedzinie ochrony przyrody.
Realizacja przyjętych celów moŜliwa jest między innymi poprzez ustanowienie form ochrony przyrody, do których zaliczamy:
parki narodowe i rezerwaty przyrody, stanowiące cele publiczne w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz
parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne,
uŜytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów.
Na terenie gminy Ujazd występują następujące formy ochrony przyrody:
−
rezerwat przyrody „BoŜe Oko”,
−
Park Krajobrazowy „Góra św. Anny”,
−
obszar Natura 2000 o kodzie PLH160002 „Góra św. Anny”
−
pomnik przyrody oŜywionej,
−
ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa wprowadzony został zapis o planowanym powiększeniu Parku
Krajobrazowego „Góra św. Anny” oraz ustanowieniu Obszaru Chronionego Krajobrazu „Bory Kędzierzyńsko-Kozielskie”.
Na poziomie gminy zasadne jest wprowadzenie nowej formy ochrony poprzez ustanowienie zespołu przyrodniczokrajobrazowego pod nazwą „Zandrzyny”.
32
58
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz 1220), art.2
Wyszczególnione powyŜej formy ochrony przyrody występujące na obszarze gminy Ujazd zostały scharakteryzowane w
kolejnych podrozdziałach.
Rycina 13 Rozmieszczenie obszarów chronionych na terenie gminy Ujazd. Źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl
II.3.1.a. Rezerwat leśny „BoŜe Oko”
Rezerwaty przyrody to obszary obejmujące ekosystemy zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, stanowiska
rzadkich gatunków roślin i zwierząt lub elementy przyrody nieoŜywionej mające istotną wartość ze względów naukowych,
dydaktycznych, kulturowych bądź krajobrazowych. Z uwagi na sposób ochrony rezerwaty dzielą się na ścisłe i częściowe.
Ochrona ścisła polega na całkowitym wykluczeniu ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody
oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków - całoroczną ochronę
naleŜących do nich osobników i stadiów ich rozwoju. Rezerwat taki słuŜy wyłącznie do celów naukowych i dydaktycznych.
W rezerwatach częściowych dopuszcza się stosowanie określonych zabiegów hodowlano pielęgnacyjnych w tzw. planach
ochrony, dla osiągnięcia celu ochrony. Rezerwaty częściowe udostępnia się najczęściej dla ruchu turystycznego. Rezerwaty
przyrody róŜnią się między sobą równieŜ celami ochrony. Rezerwat moŜe mieć wyznaczony jeden cel np. zachowanie
rzadkiego gatunku roślin lub zwierzęcia, albo słuŜyć jednocześnie róŜnym celom.
Najcenniejsze obszary Parku Krajobrazowego „Góra św. Anny” uznane zostały za rezerwaty przyrody. NaleŜą do nich:
−
rezerwat przyrody nieoŜywionej geologiczny „Góra Świętej Anny” ustanowiony ze względu na występowanie
rzadkich profili oraz zjawisk geologicznych związanych z wulkanizmem trzeciorzędowym.
−
rezerwat roślinności kserotermicznej „Ligota Dolna”
−
rezerwaty leśne częściowe „Grafik”, „Lesisko” oraz „BoŜe Oko”.
59
Na obszarze gminy Ujazd, sołectwo Klucz połoŜony jest rezerwat florystyczny, leśny, częściowy „BoŜe Oko” o powierzchni
68,94ha, ustanowiony po raz pierwszy Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z
dnia 25 lipca 1997r. (MP z dnia 4 września 1997r. Nr 54, poz. 515). Obecnie obowiązującym aktem jest Zarządzenie Nr
62/09 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia 31 grudnia 2009 r. w sprawie rezerwatu przyrody „BoŜe
Oko”. Rezerwat obejmuje lasy Nadleśnictwa Strzelce Opolskie, obręb leśny Zdzieszowice, Leśnictwo Klucz, oddziały leśne:
18 b c, 28 c, 29 a b c d f. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk buczyn o
charakterze zbliŜonym do naturalnego.
Nazwa rezerwatu „BoŜe Oko” pochodzi od kapliczki znajdującej się w pobliŜu rezerwatu. Celem utworzenia rezerwatu było
objęcie ochroną fragmentu lasu świeŜego z licznie występującymi bukami w wieku 135-155 lat i wysokości do 36m. W
domieszce występuje modrzew, świerk, grab, brzoza i sosna. Rodzaj rezerwatu określa się jako leśny (L). Ze względu na
dominujący przedmiot ochrony rezerwat zalicza się do typu: fitocenotycznego (PFi) i podtypu: zbiorowisk leśnych (zl). Ze
względu na główny typ ekosystemu rezerwat zalicza się do typu: leśny i borowy (EL) i podtypu: lasów wyŜynnych (lwŜ).
W rezerwacie dominują gleby brunatne, kwaśne, wytworzone z gleb lekkich słabo spiaszczonych pylastych i świeŜych. Na
obszarze rezerwatu występują trzy zbiorowiska roślinne: kwaśna buczyna niŜowa Luzulo pilosae-Fagetum, Ŝyzna buczyna
sudecka Dentario enneaphyllidis - Fagetum, Ŝyzna buczyna niŜowa Melico-Fagetum. Na jego terenie stwierdzono obecność
119 gatunków flory naczyniowej, w
tym siedmiu gatunków prawnie chronionych33: buławnika wielkokwiatowego
Cephalanthera alba, którego stanowisko w „BoŜym Oku” jest jednym z najdalej na północ wysuniętych w Polsce, bluszczu
pospolitego Hedera helix, kaliny koralowej, konwalii majowej, kopytnika pospolitego Asarum europaeum, kruszyny
zwyczajnej i przytulii wonnej Galium odoratum. Występują tutaj równieŜ gatunki zagroŜone w skali regionu. Są to: czerniec
gronkowy, fiołek przedziwny, jarzmianka większa, lepięŜnik biały, przetacznik górski. Do osobliwości przyrodniczych zaliczyć
moŜna teŜ okazałe buki, wymiarami spełniające kryteria drzew pomnikowych34.
Fauna rezerwatu reprezentowana jest przez sarny, dziki, lisy, kuny zające, wiewiórki, a z ptaków drapieŜnych przez
myszołowy, krogulce i jastrzębie. Szczególnym walorem rezerwatu leśnego ”BoŜe Oko“ jest urozmaicona konfiguracja terenu
z malowniczymi, suchymi dolinami o szerokich dnach i głębokimi parowami35. o stromych zboczach oraz występujące leje
krasowe. Obszar chroniony połoŜony jest na zboczu wzniesienia które opada w kierunku zachodnim i południowym, w stronę
cieku wodnego. NajwyŜszy jego punkt wynosi 295m npm, a najniŜszy 255m npm.
Dla celów rekreacyjno-turystyczno-dydaktycznych wzdłuŜ południowej granicy rezerwatu biegnie ścieŜka dydaktyczna „Z
Góry Św. Anny do Zalesia Śląskiego” oraz Ŝółty szlak turystyczny.
II.3.1.b. Park Krajobrazowy „Góra św. Anny”
Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory
krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównowaŜonego rozwoju. Na obszarach
graniczących z parkiem krajobrazowym moŜe być wyznaczona otulina. Grunty rolne i leśne oraz inne nieruchomości
33
Nawigator po opolskich rezerwatach, RDOŚ Opole
34
http://www.katowice.lasy.gov.pl/web/strzelce_opolskie/ochronaprzyrody
Cechą odróŜniającą parowy od wąwozów jest występowanie na zboczach parowów roślinności, natomiast wąwóz jest jej najczęściej
pozbawiony.
35
60
znajdujące się w granicach parku krajobrazowego pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu. Dla parków narodowych,
rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych sporządza się i realizuje plan ochrony.
Na podstawie Uchwały nr XXIV/193/88 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 26 maja 1988r. w sprawie ochrony
walorów krajobrazu (Dz.Urz. Woj. Opolskiego nr 19 poz. 231) na terenie województwa opolskiego powołano Park
Krajobrazowy „Góra Św. Anny” określając jednocześnie granice Parku i jego otuliny. Ustalone granice zostały zmienione
Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego z dnia 20 maja 1996r. Nr P/14/96 w sprawie ochrony walorów krajobrazu (Dz. Urz.
Woj. Opolskiego Nr 15 poz.65), natomiast Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego z dnia 17 czerwca 1998r. Nr P/14/98 z
terenu Parku i jego otuliny wyłączono pas autostrady o szerokości 500m. Kolejno na mocy rozporządzenia Wojewody
Opolskiego z dnia 8 grudnia 2003r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie Parku Krajobrazowego „Góra Św.Anny”
(Dz.Urz. Woj.Op. Nr 109 poz.2302) z obszaru Parku wyłączono część miasta Leśnica. Wszystkie powyŜsze akty prawne
straciły moc obowiązującą w związku z wejściem w Ŝycie rozporządzenia wojewody wydanego na podstawie nowej ustawy o
ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r.(Dz.U. Nr 92, poz.880 z późn. zm.), z tym Ŝe na podstawie art. 153 w/w ustawy
park krajobrazowy utworzony przed dniem wejścia w Ŝycie ustawy staje się parkiem krajobrazowym w rozumieniu ustawy.
Aktualnie aktem prawnym określającym granice Parku i jego otuliny, a takŜe cele ochrony przyrody oraz obowiązujące na
jego terenie zasady gospodarowania jest rozporządzenie Wojewody Opolskiego Nr 0151/P/17/06 z dnia 8 maja 2006r w
sprawie Parku Krajobrazowego „Góra św. Anny” (Dz. Urz. Woj. Opolskiego Nr 33 poz.1134)
Zgodnie z powyŜszym Park Krajobrazowy „Góra św. Anny” obejmuje powierzchnię 5051,0ha oraz otulinę o powierzchni
6374,0ha, z czego na terenie gminy Ujazd, Park i jego otulina zajmują fragmenty trzech miejscowości: Olszowa, Klucz i
Zimna Wódka na powierzchni około 990ha. Stanowi to ~5,43% (280ha) powierzchni Parku oraz ~11,31% (710ha)
powierzchni otuliny. Powierzchnia Parku i otuliny stanowi powierzchnię rzeczywistą, pomniejszoną o pas autostrady A4.
Na podstawie § 4 w/w rozporządzenia wojewody, szczególnymi celami ochrony Parku są:
−
zachowanie najcenniejszych fragmentów przyrody naturalnej, walorów krajobrazowych oraz dziedzictwa
kulturowego zachodniego krańca WyŜyny Śląskiej, zwanego Garbem Chełmu;
−
stwarzanie korzystnych warunków do prawidłowego funkcjonowania systemów przyrodniczych, ich trwałości i
zdolności odtwarzania;
−
zachowanie ekosystemów leśnych i łąkowych z charakterystyczną florą i fauną;
−
zachowanie walorów geologicznych i geomorfologicznych Parku;
−
zachowanie ładu przestrzennego na obszarze Parku, w tym utrzymanie zabytkowych układów urbanistycznych
oraz kształtowanie harmonijnego współczesnego krajobrazu i form zabudowy w nawiązaniu do tradycji
regionalnych;
−
zachowanie ukształtowanego zespołu kulturowo – krajobrazowego Góry św. Anny;
−
zwiększanie świadomości ekologicznej lokalnych społeczności w zakresie konieczności zachowania całego
bogactwa przyrodniczego jako dziedzictwa i dobra wspólnego.
Dla ochrony walorów Parku, na jego terenie określono następujące zakazy:
−
realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, przy czym zakaz nie dotyczy
przedsięwzięć zaliczanych do mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, chyba Ŝe zostanie
wprowadzony poprzez zapisy Planu ochrony;
−
likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydroŜnych i nadwodnych, jeŜeli nie wynikają z potrzeby
ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego, lub budowy,
61
odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
−
pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i
zwierząt, a takŜe minerałów i bursztynów;
−
wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z
zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową,
utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
−
dokonywania zmian stosunków wodnych, jeŜeli zmiany te nie słuŜą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce
rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
−
wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawoŜenia własnych gruntów rolnych;
−
prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową;
−
utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych.
Zgodnie z zapisami art. 17 ust.2 ustawy o ochronie przyrody ustanowione zakazy nie dotyczą:
−
wykonywania zadań wynikających z planu ochrony;
−
wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa;
−
prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym;
−
realizacji inwestycji celu publicznego w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717, z późn. zm.).
W ustawie o ochronie przyrody ani w rozporządzeniu ustanawiającym PK Góra św. Anny nie określono natomiast zakazów i
zasad gospodarowania w odniesieniu do obszaru otuliny parku. Tym samym ich ustalenie, domyślnie, powinno nastąpić w
planie ochrony, brak jednak w tym zakresie wyraźnej dyspozycji w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 maja
2005r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego,
dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody.
Zapisy określone w rozporządzeniu sprawie Parku Krajobrazowego „Góra św. Anny” mają moc prawną powszechnie
obowiązującą wszystkich gospodarujących przestrzenią na obszarze Parku, zatem obowiązują równieŜ w odniesieniu do
części terenów gminy Ujazd, w tym wsi Klucz i Olszowa. Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody powinny one zostać
wprowadzone do Planu ochrony Parku Krajobrazowego, a następnie do Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Obowiązek wprowadzenia
wniosków z Planu ochrony do dokumentów planistycznych wynikał z art.24 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16
października 1991r. (Dz.U. Nr 114 poz.492) i został powtórzony jako generalna zasada, w art. 3 ustawy o ochronie przyrody
z dnia 16 kwietnia 2004r.(Dz.U. Nr 92, poz.880 z późn.zm.), a takŜe poprzez nałoŜenie obowiązku uzgadniania dokumentów
planistycznych z wojewodą36 w zakresie ochrony przyrody i uwzględnienia w nich ustaleń planów ochrony. W związku z
wejściem w Ŝycie nowej ustawy o ochronie przyrody (2004r) plany ochrony sporządzone na podstawie poprzedniego stanu
prawnego, w tym Plan ochrony dla Parku Krajobrazowego „Góra Św. Anny”37, straciły moc.
Obowiązującym aktem prawnym określającym szczegółowe cele ochrony przyrody oraz stanowiącym podstawę
gospodarowania na obszarze Parku Krajobrazowego „Góra Św. Anny jest rozporządzenie Nr 0151/P/1/09 Wojewody
36
37
62
W związku ze zmianą kompetencji aktualnie organem właściwym do uzgadniania projektów Studium i planów miejscowych jest Dyrektor
Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska
Rozporządzenie wojewody opolskiego Nr P/13/2000 z dnia 17 maja 2000r.
Krajobrazowego „Góra św. Anny” (Dz.Urz. Woj.Op. Nr33 poz.172).
w sprawie zatwierdzenia planu ochrony Parku
Opolskiego z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony Parku Krajobrazowego „Góra Św. Anny”.
Plan ochrony obejmuje swoimi ustaleniami obszar Parku, nie odnosi się jednak wprost do granicy otuliny wyznaczonej w
rozporządzeniu Wojewody Opolskiego Nr 0151/P/17/06 z dnia 8 maja 2006r w sprawie Parku Krajobrazowego „Góra św.
Anny”. Dla otuliny nie zostały zatem ustalone zasady ochrony i gospodarowania w Ŝadnym z powyŜszych aktów prawnych.
W planie ochrony obszar Parku podzielony został na dwie główne strefy realizacji działań ochronnych, w tym:
A – strefa ochrony konserwatorskiej, obejmująca istniejące obszary objęte ochroną prawną oraz obszary o
najwyŜszych wartościach przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych, w ramach której wydzielono 7 stref
szczegółowych róŜniących się przedmiotem, celami i rodzajem działań ochronnych;
B – pozostałe strefy działań ochronnych, zgrupowane według dwóch głównych kierunków działań ochronnych
polegających na: utrzymaniu istniejącej skali i sposobu uŜytkowania terenu ( strefy BCS od I-III) oraz zmianie
istniejącego stanu środowiska przyrodniczego lub kulturowego poprzez wywołanie ukierunkowanych procesów
naprawczych (strefy BCK od I-VII).
Rycina 14 Mapa stref działań ochronnych w Parku Krajobrazowego Góra św. Anny dla obszaru gminy Ujazd. Strefy „A” ochrony
konserwatorskiej. /Źródło: Opracowanie własne na podstawie Planu ochrony Parku Krajobrazowego Góra św. Anny./
63
Rycina 15 Mapa stref działań ochronnych w Parku Krajobrazowego Góra św. Anny dla obszaru gminy Ujazd. Strefy „B” działań
ochronnych. /Źródło: Opracowanie własne na podstawie Planu ochrony Parku Krajobrazowego Góra św. Anny./
Zasięg części stref wykracza poza granicę Parku Krajobrazowego, w szczególności dotyczy to:
−
AKE- strefy „E” ochrony ekspozycji;
−
AKA i AKB - stref „A” i „B” ochrony konserwatorskiej;
−
BCKVA_1 strefa obejmująca obszary zainwestowane i BCKVA_2 obszary wskazanego zainwestowania w SUIKZP;
−
BCKVC - strefa obejmująca obszary zdegradowane, wymagające przekształceń funkcjonalno-przestrzennych
−
BCKVIA – strefa obejmująca obszar ograniczonego zainwestowania w celu ochrony ekspozycji krajobrazowej,
−
BCKVID – strefa obejmująca obszar minimalizowania negatywnych oddziaływań ciągów komunikacyjnych.
NaleŜy podkreślić, Ŝe strefy wykraczające swoim zasięgiem poza obszar Parku nie pokrywają się z wyznaczoną prawnie
granicą otuliny, w duŜym stopniu ja przekraczając.
Na powyŜszych rycinach wskazano lokalizację poszczególnych stref w odniesieniu do obszaru gminy Ujazd.
Zgodnie z zapisami § 15 Planu ochrony PK Góra św. Anny, w Studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gmin naleŜy uwzględnić następujące ustalenia obowiązujące na terenie Parku:
1)
zainwestowanie wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne,
naleŜy lokalizować wyłącznie w granicach obszarów wyznaczonych w studiach uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gmin obowiązujących w dniu wejścia w Ŝycie rozporządzenia (strefa BCKVA_1
– obszary zabudowy istniejącej oraz BCKVA_2 – obszary zabudowy planowanej) oraz zgodnie z określonym w
nich przeznaczeniem, a takŜe obszarów dopuszczonego zainwestowania (strefa BCKVB) oraz obszarów, o których
mowa w ust. 2, o ile lokalizacja nie jest sprzeczna z przepisami odrębnymi oraz z zastrzeŜeniem § 16 ust. 3 w
którym zawarto wytyczne do sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego;
64
2)
dopuszcza się zagospodarowanie terenów rolnych i leśnych przyległych do obszarów zainwestowania,
wyznaczonych w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin i miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego, obowiązujących w dniu wejścia w Ŝycie rozporządzenia, w strefie
kolejnej linii zabudowy, obejmującej szerokość do 50 m, o ile lokalizacja nie jest sprzeczna z przepisami odrębnymi
i uwarunkowaniami ekofizjograficznymi;
3)
przy realizacji nowego zainwestowania naleŜy dąŜyć do nierozpraszania zabudowy; w pierwszej kolejności naleŜy
uzupełniać istniejące zagospodarowanie w lukach między zabudową;
4)
przy kwalifikowaniu gruntów rolnych i leśnych do zmiany uŜytkowania naleŜy dąŜyć do zachowania w moŜliwie
największym stopniu róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej Parku, w tym poprzez wyłączenie z
zainwestowania terenów najcenniejszych przyrodniczo oraz ciągów ekologicznych zasilających lokalny system
przyrodniczy;
5)
miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego naleŜy opracowywać dla całych sołectw; w uzasadnionych
przypadkach dopuszcza się opracowanie planów dla fragmentów sołectw;
6)
przy wyznaczaniu terenów przeznaczonych do zalesień naleŜy uwzględnić następujące załoŜenia:
−
naleŜy dąŜyć do tworzenia zwartych kompleksów leśnych o racjonalnej granicy polno – leśnej, a takŜe tworzenia
zwartego systemu przyrodniczego łącznie z innymi obszarami o funkcjach ekologicznych,
−
za obszary poŜądane do zalesień przyjmuje się: wielkoobszarowe tereny rolnicze o małej lesistości, tereny łączące
istniejące kompleksy leśne, które spełniają lub potencjalnie mogą spełniać funkcje tras migracji dla zwierząt oraz
tereny wzdłuŜ najwaŜniejszych działów wodnych, tereny przylegające do cieków.
Ustalenia Planu ochrony w odniesieniu do obszaru gminy Ujazd dotyczą terenów połoŜonych w zachodniej części wsi
Olszowa i Klucz zgodnie z oznaczeniem na ryc.16 i 17. Na przedmiotowym obszarze wyznaczone zostały następujące strefy
i odpowiadające im ustalenia, które powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w zapisach dokumentów planistycznych tj
studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego:
AR – istniejący rezerwat przyrody;
AKB – strefa „B” ochrony konserwatorskiej, dla której wskazano:
−
wyznaczenie odpowiednich stref w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, zachowanie i
odtwarzanie historycznych cech układu przestrzennego, w tym: rozplanowania dróg, placów, linii zabudowy i linii
rozgraniczających, podziałów parcelacyjnych oraz kompozycji wnętrz urbanistycznych i kompozycji zieleni, przy
dopuszczeniu harmonijnego współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej,
−
zaleca się utrzymanie tradycyjnej zabudowy, przy jednoczesnym dopuszczeniu jej modernizacji i adaptacji do
nowych funkcji,
−
nie dopuszcza się wznoszenia budynków niezgodnych z tradycyjnym dla danej miejscowości charakterem
zabudowy,
−
zaleca się utrzymywanie elementów zagospodarowania terenu we właściwym stanie technicznym i funkcjonalnym,
−
zaleca się zachowanie oraz rewitalizację tradycyjnych układów zieleni, w tym zwłaszcza zadrzewień przydroŜnych,
−
zaleca się ochronę obiektów małej architektury, tj, kapliczek, krzyŜy przydroŜnych, itp.
AKE – strefa „E” ochrony ekspozycji i APKE – proponowana strefa „E” ochrony ekspozycji:
−
zaleca się wyznaczenie odpowiednich stref w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego,
−
nie dopuszcza się lokalizacji budynków i budowli poza strefami wyznaczonymi w obowiązujących w dniu wejścia w
65
Ŝycie rozporządzenia miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, a takŜe obszarami dopuszczonego zainwestowania
określonymi w rozporządzeniu;
−
zaleca się ograniczenie wysokości nowo sytuowanych lub modernizowanych budynków i budowli do wysokości
obiektów sąsiadujących;
BCSI – strefa zachowania krajobrazu rolniczego:
−
utrzymanie lub przywrócenie powierzchni i struktury trwałych uŜytków zielonych i sadów oraz kontynuowanie
ekstensywnego sposobu ich uŜytkowania,
−
tworzenie i utrzymywanie stref buforowych tj. miedz, zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz innych fragmentów
wyłączonych z uŜytkowania;
−
promowanie rozwoju pozarolniczych funkcji obszarów wiejskich, w tym agroturystyki z wykorzystaniem
infrastruktury turystycznej i edukacyjnej Parku,
−
na terenach rolnych dopuszcza się realizację nowej zabudowy zagrodowej, z uwzględnieniem warunków
wynikających z przepisów szczególnych oraz warunków określonych dla strefy BCKVA_2 lit. a oraz g - j;
−
nie dopuszcza się grodzenia działek pozostających w uŜytkowaniu rolniczym i leśnym, z wyłączeniem
zabudowy, terenów hodowli zwierząt oraz czasowego grodzenia nowo załoŜonych upraw leśnych oraz sadów,
dla których dopuszcza się ogrodzenia zgodnie warunkami określonymi jak dla ogrodzeń w strefie BCKVA_2;
BCKIV - modyfikacji gospodarki leśnej, w tym poprzez:
−
uznanie wszystkich lasów na stokach stromych i bardzo stromych za lasy glebochronne zgodnie z
rozporządzeniem Ministra OŚiZN z dnia 25 sierpnia 1992 r. (Dz. U. Nr 67, poz. 337) oraz włączenie ich do
gospodarstwa specjalnego z ograniczeniem gospodarki leśnej do niezbędnych zabiegów hodowlanych i
ochronnych;
−
stosowanie na siedliskach lasu wyŜynnego rębni złoŜonych z długim okresem odnowienia;
−
stworzenie wielopiętrowej strefy ekotonowej na granicy lasu i pasa drogowego autostrady celem ograniczenia jej
negatywnych oddziaływań na ekosystemy leśne;
BCKVA_1 - obszary zainwestowane oraz przeznaczone pod zainwestowanie w obowiązujących planach miejscowych, dla
których określono następujące ustalenia:
−
przy zmianie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego utrzymuje się dotychczasowe przeznaczenie
terenu jako preferowane oraz dopuszcza się zmianę tego przeznaczenia pod zabudowę zagrodową, mieszkaniową
jednorodzinną, mieszkaniowo-usługową, rekreacji indywidualnej lub zalesienia,
−
w przypadku utrzymania dotychczasowego przeznaczenia terenu:
−
utrzymuje się dotychczasową intensywność zainwestowania, w tym: minimalną powierzchnię działki budowlanej i
minimalną powierzchnię biologicznie czynną oraz wysokość zabudowy,
−
ustala się obowiązek zastosowania warunków architektoniczno-urbanistycznych określonych w § 16 ust. 1 pkt 1, 5
– 12, a dla planów, w których nie określono wielkości działki, minimalnej powierzchni biologicznie czynnej oraz
wysokości zabudowy, obowiązują dodatkowo warunki architektoniczno-urbanistyczne określone w ust. 1 pkt. 2 – 4,
−
w przypadku nowego przeznaczenia terenu ustala się obowiązek zastosowania warunków architektonicznourbanistycznych określonych w § 16 ust. 1,
−
nie dopuszcza się wtórnego podziału działek budowlanych na mniejsze niŜ o powierzchni określonej w
rozporządzeniu dla poszczególnych funkcji terenu,
66
−
utrzymuje się dotychczasowe ustalenia planistyczne obowiązujące dla obszarów i obiektów objętych ochroną
konserwatorską na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody i ustawy z dnia 23
lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
−
po utracie waŜności miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obowiązują ustalenia określone w §
16 ust. 1 - 4.
BCKVA_2 obszary wskazane do zainwestowania w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,
dla których określono następujące ustalenia:
−
nieprzekraczalna linia zabudowy wynosi minimum 25 metrów od linii rozgraniczającej tereny leśne;
−
minimalna powierzchnia nowo wydzielanej działki poza terenami zwartej zabudowy wynosi:
−
dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, mieszkaniowo-usługowej i usługowej 800 m2, preferowana 1500 m2 ,
−
dla zabudowy produkcyjno-usługowej – 2000 m 2 ,
−
dla zabudowy rekreacji indywidualnej – 2000 m 2 ,
−
dla zabudowy zagrodowej – wielkość działki określają przepisy szczególne;
−
dla terenów zwartej zabudowy minimalną powierzchnię dla nowo wydzielanych działek określą miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego;
−
nie dopuszcza się wtórnego podziału działek budowlanych na mniejsze niŜ o powierzchni określonej w
rozporządzeniu ochrony dla poszczególnych funkcji terenu;
−
minimalna powierzchnia biologicznie czynna wynosi:
−
dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej – 60%,
−
dla zabudowy mieszkaniowo-usługowej, usługowej i zagrodowej, z zastrzeŜeniem lit. c - 30%,
−
dla zabudowy usług sportu, turystyki i rekreacji – 50% powierzchni działki,
−
dla zabudowy rekreacji indywidualnej - 70% powierzchni działki, preferowana 90%,
−
dla zabudowy produkcyjno – usługowej – 30% powierzchni działki;
−
nie dopuszcza się wprowadzania nowej zabudowy wielorodzinnej, wysokiej, wielokokubaturowej oraz zabudowy
jednorodzinnej szeregowej;
−
maksymalna wysokość zabudowy, rozumiana jako największa odległość w rzucie prostopadłym pomiędzy główną
kalenicą dachu budynku, a gruntem rodzimym wynosi:
−
12 metrów dla zabudowy zagrodowej, mieszkaniowej, mieszkaniowo-usługowej i rekreacyjnej, preferowana
wysokość 8m, tj. maksymalnie trzy kondygnacje, w tym uŜytkowe poddasze,
−
11 metrów dla zabudowy usługowej i produkcyjno-usługowej, preferowana wysokość dla zabudowy usługowej 8 m
– nie dotyczy kominów i masztów urządzeń infrastruktury technicznej,
−
dla budynków uŜyteczności publicznej oraz obiektów budowlanych związanych z ochroną przyrody,
bezpieczeństwem publicznym oraz ochroną lasów dopuszcza się wyŜszą wysokość zabudowy, jednak minimalną
dla specyfiki danej funkcji;
−
nie dopuszcza się dachów innych niŜ symetryczne kalenicowe, preferowane dachy dwuspadowe proste; w
przypadku dachów wielospadowych kalenica głównej bryły dachu nie moŜe być krótsza niŜ połowa długości tej
bryły; kąt nachylenia połaci dachowych 35-45° z dopuszczalną tolerancją 5%;
−
zaleca się stosowanie stonowanej i jasnej kolorystyki elewacji, zgodnej z historycznym i tradycyjnym charakterem
otoczenia;
−
zaleca się wykonanie pokrycia dachowego z dachówki ceramicznej lub cementowej w kolorze czerwonym,
67
brązowym, czarnym lub szarym, łupka, gontu lub dranic w nawiązaniu do pokryć stosowanych na sąsiednich
działkach; poza historycznymi zespołami ruralistycznymi i urbanistycznymi dopuszcza się pokrycie z blachy
dachówkopodobnej w analogicznej kolorystyce;
−
nie dopuszcza się ogrodzeń o wysokości powyŜej 1,8 m; nie dopuszcza się ogrodzeń z betonowych materiałów
prefabrykowanych oraz ogrodzeń innych niŜ aŜurowe z wyłączeniem murków wykonanych z lokalnego wapienia,
zaleca się ogrodzenia z podmurówką i słupami wykonanymi z kamienia wapiennego;
−
dla zabudowy usług turystyki i rekreacji dopuszcza się maksymalnie 50 miejsc noclegowych w jednym obiekcie;
−
dla terenów zieleni urządzonej przyjmuje się następujące zasady zagospodarowania:
−
nie dopuszcza się zmiany przeznaczenia na inne cele, za wyjątkiem sytuacji szczególnych, w których zmienia się
lokalizację terenów zieleni urządzonej,
−
ustala się obowiązek utrzymania minimalnej powierzchni biologicznie czynnej 80%;
−
na wszystkich terenach przeznaczonych pod rozwój zainwestowania, zaleca się zachowanie istniejących lasów i
zadrzewień i przeznaczenie ich na rozwój ogólnodostępnych terenów rekreacyjnych.
BCKVIA - obszary ograniczonego zainwestowania w celu ochrony ekspozycji krajobrazowej,
−
nie dopuszcza się lokalizacji nowych linii energetycznych wysokich napięć poza istniejącymi „korytarzami”
infrastrukturalnymi oraz elektrowni wiatrowych,
−
nie dopuszcza się na terenach zwartej zabudowy lokalizacji budynków, budowli oraz instalacji usługowych i
produkcyjnych o wysokości powyŜej 20m, za wyjątkiem obszarów wskazanych w studiach uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
obowiązujących w dniu wejścia w Ŝycie rozporządzenia,
−
nie dopuszcza się poza terenami zwartej zabudowy lokalizacji obiektów budowlanych, z wyłączeniem infrastruktury
komunikacyjnej oraz komunalnej, bez wykonania oceny ich wpływu na walory krajobrazowe Parku,
−
zaleca się stosowanie zasad zabudowy i zagospodarowania terenu nawiązujących do tradycyjnego stylu
budownictwa regionalnego,
−
zaleca się stopniową eliminację substandardowych i dysharmonijnych elementów zagospodarowania;
BCKVID - obszary minimalizowania negatywnych oddziaływań ciągów komunikacyjnych, dla których:
−
zaleca się odstąpienie od lokalizacji zabudowy mieszkaniowej,
−
nie dopuszcza się ustawiania w pasie drogowym autostrady przecinającej Park innych obiektów budowlanych, w
tym zwłaszcza reklam, niŜ niezbędnych do jej utrzymania.
W Planie ochrony określono takŜe ustalenia do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie realizacji
infrastruktury technicznej, obowiązujące na terenie Parku:
−
nakazuje się wyposaŜenie wszystkich obiektów budowlanych wytwarzających ścieki w urządzenia zabezpieczające
środowisko gruntowo-wodne przed zanieczyszczeniem lub włączenie ich do zbiorczych systemów odprowadzenia i
unieszkodliwiania ścieków, zgodnie z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub
decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;
−
dopuszcza się do czasu wybudowania systemu kanalizacji indywidualne szczelne zbiorniki na ścieki oraz w
przypadku odpowiednich warunków gruntowych i geologicznych takŜe przydomowe oczyszczalnie ścieków;
−
nie dopuszcza się gromadzenia ścieków w nieszczelnych szambach;
−
zaleca się przeprowadzanie liniowych elementów infrastruktury technicznej w „korytarzach” infrastrukturalnych, w
tym szczególnie wykorzystujących pasy dróg;
68
−
zaleca się wyposaŜenie istniejących linii i słupów energetycznych linii wysokiego i średniego napięcia
zlokalizowanych poza terenami zabudowy w odpowiednie oznakowania zabezpieczające przed kolizjami
przelatujące ptaki oraz zabezpieczenia przed wykorzystywaniem ich jako miejsca odpoczynku przez ptaki;
−
zaleca się stosowanie linii izolowanych, a docelowo linii doziemnych dla projektowanych, modernizowanych i
przebudowywanych sieci elektroenergetycznych i teletechnicznych;
−
zaleca się stosowanie w ogrzewaniu budynków nowoczesnych, energo- i materiałooszczędnych systemów
grzewczych z wykorzystaniem niskoemisyjnych paliw, w tym szczególnie: drewna, gazu ziemnego, lekkiego oleju
opałowego, biomasy oraz źródeł odnawialnych, w tym energii słonecznej;
−
zaleca się zmniejszenie energochłonności budynków słuŜących realizacji celów publicznych poprzez
termomodernizację;
−
zaleca się propagowanie indywidualnych sposobów kompostowania w gospodarstwach domowych;
−
zaleca się realizację inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa, w tym
szczególnie budowę płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę;
−
nie dopuszcza się lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych oraz nowych linii energetycznych wysokich napięć, a
takŜe instalacji produkcji rolnej i innej o wysokości wyŜszej niŜ 2 wysokości najwyŜszych w gospodarstwie
budynków mieszkalnych i gospodarczych;
−
zaleca się zachowanie istniejącej sieci dróg; dopuszcza się inwestycje polegające na poprawie ich stanu
technicznego oraz warunków bezpieczeństwa ruchu;
−
zaleca się budowę ścieŜek pieszo-rowerowych wzdłuŜ dróg powiatowych i gminnych;
−
zaleca się budowę ekranów akustycznych wzdłuŜ dróg, w miejscach szczególnego oddziaływania hałasu na
mieszkańców;
−
dopuszcza się umieszczanie reklam poza terenami zabudowy zgodnie z obowiązującymi przepisami, po uzyskaniu
uzgodnienia dyrektora Zespołu Opolskich Parków Krajobrazowych w zakresie kolorystyki i rozmiarów planowanych
reklam ustawianych, jako odrębne obiekty budowlane.
Góra Św. Anny to wapienno-bazaltowe wzgórze o wysokości 406 mnpm, które wyraźnie góruje nad otaczającym nizinnym
krajobrazem. Większość obszaru ostoi pokryta jest lasami. WyróŜniono wśród nich trzy cenne dla Europy fitosocjologiczne
odmiany buczyn, w tym buczyny kwaśne oraz Ŝyzne. Ustanowiony specjalny obszar ochrony siedlisk chronić ma aŜ 11
występujących tu typów siedlisk waŜnych z europejskiego punktu widzenia. NaleŜą do nich: ciepłolubne buczyny
storczykowe, górskie i niŜowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe, jaskinie nieudostępnione do zwiedzania, kwaśne buczyny,
lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe, murawy kserotermiczne (priorytetowe są tylko murawy z istotnymi
stanowiskami storczyków), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe, niŜowe i górskie łąki uŜytkowane ekstensywnie,
wapienne ściany skalne, źródliska wapienne, Ŝyzne buczyny. Krajobrazowo jest to bardzo atrakcyjna część Śląska
Opolskiego, bowiem nad obszarem równinnym wznosi się masyw Góry Chełmskiej, stanowiącej zachodnią część WyŜyny
Śląskiej. Wzniesienie chełmskie jest bogato rzeźbione. Spotykamy tu liczne doliny, głęboko wcięte wąwozy, wywierzyska
skalne, leje i misy krasowe oraz piaszczyste wydmy.
Flora parku jest urozmaicona, ale niezbyt bogata. Istnieje tam ponad 400 gatunków roślin naczyniowych, co równe jest 18 %
flory Polski. Do osobliwości florystycznych parku zaliczają się gatunki chronione oraz rzadkie. Ustawową ochroną objęte są
następujące rośliny: śnieŜyczka przebiśnieg, paprotka zwyczajna, lilia złotogłów, kruszczyk szerokolistny, podkolan biały,
listera jajowata, orlik pospolity, parzydło leśne, wawrzynek wilcze łyko, bluszcz pospolity, barwinek pospolity, dziewięćsił
bezłodygowy, buławnik wielokwiatowy, buławnik mieczolistny, konwalia majowa, kalina koralowa, marzanka wonna,
69
pierwiosnka lekarska, kruszyna pospolita i kopytnik pospolity. Wśród grzybów na uwagę zasługują przedstawiciele
sromotnikowych oraz soplówka gałęzista.
Interesująca jest równieŜ fauna parku. Występuje tu suseł moręgowaty, gryzoń skrajnie zagroŜony wyginięciem,
sklasyfikowany w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt w kategorii E, a takŜe popielica, równieŜ zamieszczona w Czerwonej
Księdze w kategorii R. Jest teŜ duŜo pospolitych zwierząt, takich jak: sarny, jelenie, lisy, jeŜe, wiewiórki, myszołowy,
jastrzębie, a z rzadszych borsuki, tchórze, dziki, kuny leśne, pustułki, krogulce, kozuby, dzięcioły czarne i zielono siwe oraz
nietoperze, w tym: mopek i nocek duŜy. Osobliwością Parku jest występowanie około 600 gatunków motyli. We wschodniej
części, w dolinie Poręby, znajduje się grupa źródeł z obfitym wypływem krystalicznie czystej wody pochodzenia krasowego
tzw. Siedem Źródeł. Park Krajobrazowy Góra św. Anny to ulubione miejsce weekendowych wycieczek pieszych i rowerowych
mieszkańców okolicznych miejscowości i województwa. Ze względu na dodatkowe ogromne walory kulturowe tj.
Sanktuarium św. Anny stanowiące miejsce wielu pielgrzymek oraz największy w Polsce amfiteatr skalny, miejsce to zyskało
równieŜ rangę międzynarodową. Na terenie gminy Ujazd znajduje się jedynie niewielki fragment tego wyjątkowego obszaru.
II.3.1.c. Sieć NATURA 2000
W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej (01.05.2004r) i w konsekwencji, ratyfikowaniem podpisanej przez Państwa
Członkowskie w 1992r. Konwencji o róŜnorodności biologicznej tzw. Konwencji z Rio, Polska zobowiązała się do
wyznaczenia na swoim terytorium obszarów, które zostaną włączone do Europejskiej Sieci NATURA 2000. Głównym celem
funkcjonowania Sieci jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych i gatunków roślin i zwierząt, które uwaŜa
się za cenne (znaczące dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy) i zagroŜone wyginięciem w skali całej Europy.
Cel ten ma być realizowany poprzez wyznaczenie i objęcie ochroną obszarów, na których te gatunki i siedliska występują.
Podstawę prawną tworzenia sieci NATURA 2000 stanowią dwa akty: tzw. Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa Rady 79/409/EWG z
2 kwietnia 1979r. O ochronie dzikich ptaków) oraz Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992r. O
ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). Kolejnym krokiem było wprowadzenie zapisów dotyczących
obszarów Natura 2000 do ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. i zakwalifikowanie ich na podstawie art.6 do
form ochrony przyrody oraz wydanie przez Ministra Środowiska rozporządzenia z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów
siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura
2000. Na ich podstawie Masyw Chełmu wraz z otoczeniem został wytypowany do włączenia w sieć Natura 2000 jako
wymagający ochrony siedlisk przyrodniczych Nr 92 PLH160002 „Góra św.Anny”, uznany za mający znaczenie dla Wspólnoty
Decyzją Komisji Europejskiej z dn.12.02.2008r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG drugiego
zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region
biogeograficzny38
Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje obszary specjalnej ochrony ptaków oraz specjalne obszary ochrony siedlisk, moŜe
równieŜ obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych innymi formami ochrony przyrody. Na projektowanych i
faktycznych obszarach Natura 2000 zabrania się podejmowania działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk
przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a takŜe w istotny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których
ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000. Istotne znaczenie ma równieŜ fakt, Ŝe w świetle przepisów ustawy, plan lub
38
70
Nr decyzji 2009/93/WE nr aktu notyfikacyjnego C (2008/8039), DZ. Urz. UEL nr 43 z dn.13.02.2009 r. zmienionej decyzjami nr
2010/44/UE DZ.U.L 30 z 02.02.2010 r., 2011/64/EU Dz. U. L. 33 z dn. 08.02.2011 r.
projekt przedsięwzięcia o potencjalnym bezpośrednim lub pośrednim wpływie na stan obszaru Natura 2000 podlega ocenie
oddziaływania na środowisko pod względem ewentualnych skutków w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych oraz gatunków
roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.
Obszar PLH160002 „Góra św.Anny”, waŜny w skali regionalnej dla zachowania bioróŜnorodności, a zwłaszcza dla buczyn i
grądów. Występuje tu 12 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, z czego największą powierzchniowo
reprezentację osiągają kwaśne oraz Ŝyzne buczyny. Dobrze reprezentowane są teŜ ekstensywnie uŜytkowane niŜowe i
górskie łąki, ciepłolubne buczyny storczykowe, a takŜe podmokłe łąki kalcyfilne i eutroficzne. Stwierdzono występowanie 2
gatunków ssaków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Na terenie ostoi występuje ponadto około 40 gatunków roślin
chronionych w Polsce oraz około 40 gatunków uznawanych za rzadkie lokalnie. Na przedmiotowym obszarze dominującymi
formami pokrycia terenu wśród obszarów o najwyŜszych walorach przyrodniczych są lasy, w większości reprezentujące 3
fitosocjologiczne odmiany buczyn oraz grądy. Mniejszy udział osiągają murawy kserotermiczne, zarośla okrajkowe oraz
ekstensywnie uŜytkowane łąki, w tym eutroficzne. Uzupełnieniem są wychodnie skał węglanowych oraz źródliska wraz ze
specyficzną dla nich roślinnością zielną i wysoką. Spośród form intensywniejszego zagospodarowania przestrzeni dominują
grunty orne, tworzące z ekosystemami o duŜej naturalności, mozaikę krajobrazową39.
Zgodnie z art.29 ustawy o ochronie przyrody, dla obszarów Natura 2000 minister właściwy do spraw środowiska ustanawia
plan ochrony na okres 20 lat, uwzględniający ekologiczne właściwości siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i
zwierząt, dla których ochrony obszar ten został wyznaczony, wykorzystując, obejmujące obszar Natura 2000, plany ochrony
ustanowione dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego oraz plany urządzenia lasu. Zapisy planu
ochrony po zatwierdzeniu będą miały moc prawną adekwatną do planu ochrony parku krajobrazowego i będą wymagały
wprowadzenia do Studium i planów miejscowych.
Do chwili sporządzania niniejszego opracowania plan ochrony dla obszaru Natura 2000 PLH160002 „Góra św. Anny” nie
został wykonany. Zarządzeniem nr 11/12 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia 13 kwietnia 2012 r.
ustanowiono natomiast plan zadań ochronnych (Dz. Urz. Woj. Op. z 2012r. poz 584). Głównym celem działań ochronnych w
odniesieniu do obszaru Natura 2000 „Góra św. Anny jest osiągnięcie właściwego stanu ochrony siedlisk objętych ochroną,
w tym siedlisk występujących na terenie gminy Ujazd do których zaliczono:
−
6510 NiŜowe i górskie świeŜe łąki uŜytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris)
−
Odorati-Fagenion)
−
II.3.1.d. Pomniki przyrody
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŜywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości
przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami,
wyróŜniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła,
wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
39
Natura 2000 Standardowy formularz danych dla obszarów specjalnej ochrony (OSO) dla obszarów spełniających kryteria obszarów o
znaczeniu wspólnotowym (OZW) dla specjalnych obszarów ochrony (SOO)
71
W Polsce pierwszy przepis prawny chroniący drzewa wydał w 1423r. król Władysław Jagiełło.,,Od zarania dziejów ludzkiej
cywilizacji stare i okazałe drzewa otaczano czcią równą boskiej. Wierzono, Ŝe pnie sędziwych drzew zamieszkują
wszelakiego rodzaju duchy i gusła od których zaleŜało zdrowie, plony, pogoda, szczęście, płodność itp. Oddawano więc
cześć, modlono się i odprawiano obrzędy pod konarami świętych drzew “.
Na mocy rozporządzenia Wojewody Opolskiego Nr P/1/2000 z dnia 3 stycznia 2000r. (Dz. Urz.Woj.Opolskiego z dnia 7
listopada 2005r. Nr 72, poz. 2231) na terenie gminy Ujazd, we wsi Nogowczyce ustanowiono pomnik przyrody oŜywionej
stanowiący pojedynczy okaz z gatunku buk zwyczajny Fagus sylvatica, wpisany do rejestru wojewódzkiego pod nr 284.
Znajduje się on na terenie kompleksu leśnego będącego we władaniu Skarbu Państwa, Nadleśnictwo Rudziniec, obręb
Pławniowice, leśnictwo Nogowczyce, oddział leśny 1344.
W gminie Ujazd nie występują pomniki przyrody nieoŜywionej.
II.3.2. Projektowane formy ochrony przyrody
Na obszarze gminy Ujazd planowane jest utworzenie dwóch nowych form ochrony przyrody, w tym zespołu przyrodniczokrajobrazowego „Zandrzyny” oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu „Bory Kędzierzyńsko-Kozielskie”, a takŜe powiększenie
obecnego obszaru Parku Krajobrazowego „Góra św. Anny aŜ do wschodniej granicy województwa opolskiego i
włączenie w jego obszar części wsi Zimna Wódka, Stary Ujazd, Jaryszów oraz większości gruntów miasta Ujazd połoŜonych
na północ i północny wschód od terenów zabudowanych. Koncepcja powiększenia obszaru Parku oraz utworzenia Obszaru
Chronionego Krajobrazu „Bory Kędzierzyńsko-Kozielskie” wynika z zapisów Planu zagospodarowania przestrzennego
województwa opolskiego, a ich formalne utworzenie nastąpi poprzez rozporządzenie wojewody.
Projektowany Obszar Chronionego Krajobrazu „Bory Kędzierzyńsko-Kozielskie” stanowi zwarty kompleks borów ze
zróŜnicowanymi biocenozami leśnymi, o funkcji turystyczno rekreacyjnej. Na terenie gminy Ujazd obejmuje kompleks leśny w
południowej części Niezdrowic.
Zespoły przyrodniczo krajobrazowe jest to natomiast forma ustanawiana na podstawie ustawy o ochronie przyrody przez
wojewodę w drodze rozporządzenia lub poprzez uchwałę rady gminy, polegająca na objęciu ochroną wybranych fragmentów
krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujących na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. Na
obszarze gminy Ujazd nie został ustanowiony prawnie Ŝaden zespół przyrodniczo-krajobrazowy, jednak występuje tu wiele
miejsc o istotnych walorach, potencjalnie przeznaczonych do ochrony. W szczególności naleŜą do nich parowy i wąwozy
wyrzeźbione w pokrywie lessowej. Na podstawie zapisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części
terenów miasta Ujazd ochroną prawną w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego objęto zespół łąk zlokalizowanych
w zachodniej części miasta Ujazd, na północ od drogi wojewódzkiej nr 40 w kierunku Sławięcic. Zespół ten w planie
miejscowym otrzymał nazwę „Zandrzyny”, jednak jego istnienie nie jest uregulowane prawnie zgodnie z ustawą o ochronie
przyrody.
72
II.3.3. Występowanie innych wielkoprzestrzennych układów przyrodniczych
II.3.3.a. Sieć ECONET-POLSKA
Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA została opracowana w 1995 i 1996 roku przez zespół Autorów pod
kierownictwem dr Anny Liro jako projekt badawczy National Nature Plan (NNP) w ramach Programu Europejskiego
Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Do projektu przystąpiły równieŜ Czechy, Słowacja i Węgry i wspólnie
przyjęły jednolite załoŜenia koncepcji sieci paneuropejskiej EECONET (European ECOlogical NETwork) wraz z metodyką jej
wyznaczania. Koncepcja EECONET odgrywa zatem istotną rolę we współpracy międzynarodowej, wiąŜąc się ściśle z
Konwencją o RóŜnorodności Biologicznej (1992) i Paneuropejską strategią ochrony róŜnorodności biologicznej i
krajobrazowej (1995). Zgodnie z definicją podaną przez Autorów koncepcji „Krajowa sieć ekologiczna ECONET-POLSKA jest
wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i
reprezentatywnych dla róŜnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi,
które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu.”
Sieć ECONET-POLSKA pokrywa 46% kraju. Składa się ona z obszarów węzłowych i łączących je korytarzy
ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalność, róŜnorodność, reprezentatywność, rzadkość i
wielkość. Wyznaczono ogółem 78 obszarów węzłowych (46 międzynarodowych i 32 krajowe, które razem obejmują 31%
powierzchni kraju) oraz 110 korytarzy ekologicznych (38 międzynarodowych i 72 krajowe, które razem obejmują 15%
powierzchni kraju). Sieć ECONET-POLSKA zawiera w sobie równieŜ obszary prawnie chronione (parki narodowe i
krajobrazowe oraz rezerwaty), ostoje przyrody CORINE Biotopes lub waŜne ostoje ptaków, które najczęściej są
„wbudowane” w najcenniejsze fragmenty obszarów węzłowych jako tzw. biocentra (regionalne i lokalne)40.
Pojęcie korytarza ekologicznego w polskim ustawodawstwie pojawiło się po raz pierwszy w ustawie o ochronie przyrody z
dnia 16 kwietnia 2004 r. Zgodnie z art. 5. tej ustawy jest to obszar umoŜliwiający migrację zwierząt, roślin lub grzybów.
Brakuje jednak sprecyzowania zasad wyznaczania granic korytarza i jego funkcji pozamigracyjnych. Nie określone są takŜe
zasady ochrony. W tym kontekście, choć sieć ECONET-POLSKA nie posiada umocowania prawnego, jest pewną wytyczną
polityki przestrzennej.
W skali województwa opolskiego wyróŜniono jeden obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym – Dolina Odry 17M, dwa
obszary węzłowe o znaczeniu krajowym – Góra św. Anny 14K i Góry Opawskie 28K oraz jeden obszar nie będący
biocentrum tj. kompleks Lasów Stobrawsko-Turawskich 10K. Dodatkowo wyróŜniono trzy korytarze ekologiczne, w tym jeden
o znaczeniu międzynarodowym tj. 19M Dolina środkowej i górnej Odry oraz dwa o znaczeniu krajowym tj. Dolina Nysy
Kłodzkiej 35K oraz Dolina Prosny 37K.
Na obszarze gminy Ujazd nie występują korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym i międzynarodowym tworzące system
powiązań dla obszarów chronionych, występuje natomiast obszar węzłowy stanowiący biocentrum o znaczeniu krajowym
pod nazwą Góra św. Anny 14K, zaliczany do systemu ECONET – POLSKA. Korytarze ekologiczne o znaczeniu regionalnym
i lokalnym biegną głównie w dolinie rzeki Kłodnicy wraz z Kanałem Gliwickim oraz w dolinie jej głównych dopływów tj.
Jordanu, Jaryszówki, Jaryszowca i Potoku Ligockiego. Niezabudowany obszar dna doliny rzeki Kłodnicy w samym Ujeździe i
Niezdrowicach to o znaczącej randze korytarz ekologiczny, łączący się na zachodzie z korytarzem górnego odcinka Odry.
40
Źródło: Ministerstwo Ochrony Środowiska na podstawie: Liro A. 1995. Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska.
Fundacja IUCN Poland, Warszawa
73
II.3.3.b. Ostoje przyrody systemu CORINE Biotopes
Program CORINE, którego realizację na terenie Unii Europejskiej rozpoczęto w 1985 roku, ma na celu stworzenie spójnego
systemu informacji o środowisku przyrodniczym, opartego na standardach przyjętych w UE. W ramach programu CORINE
gromadzona jest informacja przyrodnicza, konieczna do realizacji priorytetowych zadań i określenia kierunków wspólnej
polityki, dotyczącej ochrony środowiska w państwach członkowskich UE. Na początku lat dziewięćdziesiątych, program objął
swym zasięgiem takŜe kraje Europy Środkowej, w tym Polskę.
Rycina 16 Ostoje CORINE Biotopes na obszarze województwa opolskiego. /źródło: Charakterystyka, diagnoza i waloryzacja przestrzeni
przyrodniczej województwa opolskiego. Za: Opracowanie ekofizjograficzne województwa opolskiego/
W Polsce pogram CORINE realizowany jest w trzech działach tematycznych: CORINE Land Cover (uŜytkowanie ziemi),
CORINE Air Pollution (poznanie głównych źródeł zanieczyszczenia powietrza i rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń) oraz
CORINE Biotopes (identyfikacja, inwentaryzacja i opis miejsc, których ochrona jest szczególnie istotna dla zachowania
dziedzictwa przyrodniczego Europy). Końcowym efektem realizacji programu CORINE Biotopes jest baza danych z
informacjami o ostojach rzadkich i zagroŜonych gatunków roślin, zwierząt oraz ich siedlisk. Zgodnie z decyzją Departamentu
74
Ochrony Przyrody Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz uchwałą Państwowej Rady
Ochrony Przyrody z 18.06.1996 r., program CORINE Biotopes stanowić ma jeden z elementów systemu informacyjnego
ochrony przyrody w Polsce. Ostoja CORINE jest obszarem lądowym lub wodnym, stanowiącym pewną całość funkcjonalną z
punktu widzenia populacji zwierząt, roślin czy siedlisk, które były kryterium i motywacją do wyodrębnienia danej ostoi.
Typowanie ostoi odbywa się w oparciu o jednolity system kryteriów, na podstawie wspólnych list gatunków i siedlisk. Listy
gatunków uwzględniają gatunki objęte Konwencją Berneńską, zamieszczone na czerwonej liście IUCN oraz w czerwonych
księgach poszczególnych krajów. Lista siedlisk obejmuje siedliska wraŜliwe i/lub reprezentatywne, istotne dla zachowania
pełnego dziedzictwa przyrodniczego Europy.
Na obszarze województwa opolskiego wyróŜniono 38 ostoi i podostoi zaliczanych do krajowego systemu Corine, w tym
jedną o numerze 543, połoŜoną częściowo na obszarze gminy Ujazd, obejmującą część na południe od drogi krajowej nr 40.
Obszar ostoi pokrywa się w większości z projektowanym Obszarem Chronionego Krajobrazu „Bory KędzierzyńskoKozielskie”.
II.3.4. Formy ochrony krajobrazu kulturowego
Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie ochrony krajobrazu, obowiązującym wszystkie kraje wspólnoty
europejskiej jest Konwencja Krajobrazowa podpisana we Florencji 20 października 2000r., ratyfikowana przez Polskę 24
czerwca 2004r. W preambule do Konwencji zwrócono uwagę na niezwykle istotną rolę krajobrazu dla interesu publicznego
oraz w kształtowaniu lokalnych kultur, a takŜe iŜ stanowi on podstawowy składnik naturalnego i kulturalnego dziedzictwa
Europy przyczyniający się do dobrobytu ludzkiego oraz konsolidacji toŜsamości europejskiej. Podkreślono równieŜ, iŜ
krajobraz stanowi waŜny składnik jakości Ŝycia ludzi we wszystkich miejscach: w obszarach miejskich, na wsi, w obszarach o
wysokim stopniu degradacji, a takŜe w obszarach o wysokiej jakości, w obszarach uznawanych za niezwykle piękne, jak
równieŜ codziennych. Mając na uwadze jakość i róŜnorodność krajobrazu europejskiego uznano go za wspólne bogactwo
oraz określono zasady współpracy zmierzającej do jego ochrony, zarządzania nim i planowania.
Podkreślenia wymaga fakt, Ŝe Konwencja dotyczy całego terytorium Stron, zarówno obszarów naturalnych, wiejskich,
miejskich oraz podmiejskich. Obejmuje lądy, wody lądowe oraz obszary morskie. Dotyczy krajobrazów, które mogą być
uznane za wyjątkowe, jak równieŜ krajobrazów codziennych lub uznawanych za zdegradowane. PowyŜsze oznacza, Ŝe
zasadniczo ochroną objęty jest cały otaczający nas świat, a głównym celem jest stałe podnoszenie jego jakości w zgodzie z
ideą zrównowaŜonego rozwoju i w trosce o przyszłe pokolenia.
W ramach podstawowych działań kaŜdy z sygnatariuszy został zobowiązany do ustanowienia i wdroŜenia polityki
krajobrazowej, wprowadzenia jej do polityki planowania regionalnego i lokalnego oraz umoŜliwienia uczestnictwa
społeczeństwa w stanowieniu powyŜszych polityk. Zadania powyŜsze są częściowo realizowane przez Polskę poprzez
zapisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawy o ochronie przyrody czy teŜ ustawy o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami, jednak nie jest to ochrona kompleksowa, o którą zasadniczo chodzi w Konwencji.
Krajobraz to część powierzchni Ziemi posiadająca naturalne granice, róŜniąca się jakościowo od innych oraz
charakteryzująca się wewnętrzną całością elementów, obiektów i zjawisk. Krajobraz jest pojęciem stosowanym w róŜny
sposób i róŜniący się znaczeniowo. W znaczeniu potocznym jest to widok, przestrzeń, którą moŜna objąć wzrokiem. W
kategoriach estetycznych: widok przedstawiony przez malarza, fotografika. W znaczeniu geograficznym to kompleksowy
system przestrzenny i materialny podstawowych komponentów geograficznych tj. klimatu, form rzeźby terenu, wód, gleb,
75
roślinności, świata zwierzęcego, skał i atmosfery. W znaczeniu ekologicznym oznacza powiązania pomiędzy ekosystemami
przyrodniczymi. Stopień ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze przyjmuje się jako podstawowe kryterium typologii
krajobrazu według którego wyróŜnia się trzy zasadnicze jego typy: pierwotny, naturalny oraz kulturowy. W związku z prawie
całkowitym zanikiem terenów, które moŜna zaliczyć do krajobrazu pierwotnego, często krajobraz naturalny utoŜsamiany jest
z przyrodniczym, a krajobraz kulturowy z materialnym przejawem dziedzictwa kulturowego, szczególnie w aspekcie
fizjonomicznym i walorów widokowych, ekspozycyjnych.
Krajobraz kulturowy to antropogenicznie, historycznie ukształtowany fragment przestrzeni geograficznej, zawierający
wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Stanowi on odzwierciedlenie gospodarczej działalności człowieka. Jego
istnienie wymaga stałych czynności utrzymujących odpowiedni stan obiektów i terenu. Charakterystycznymi elementami
krajobrazu kulturowego są:
−
historyczne układy urbanistyczne i ruralistyczne
−
zespoły zabudowy oraz zabytki techniki
−
cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni
−
aleje drzew przydroŜnych zasługujące na uwagę zarówno ze względu na zróŜnicowanie gatunkowe, jak równieŜ
wiek, łączące poszczególne miejscowości oraz folwarki
−
grunty rolne i pastwiska.
Ze względu na rodzaj oddziaływania człowieka, krajobraz kulturowy moŜna podzielić dodatkowo na harmonijny, gdy
przestrzeń zagospodarowana jest w zgodzie z warunkami środowiska i ładem przestrzennym oraz dysharmonijny, gdy w
wyniku działalności człowieka dochodzi do degradacji lub dewastacji środowiska.
Jedyną formą ochrony dedykowaną wprost do krajobrazu kulturowego jest utworzenie Parku kulturowego zgodnie z
zapisami art.16 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Park tworzy rada gminy, po zasięgnięciu opinii
wojewódzkiego konserwatora zabytków, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróŜniających się
krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Dla
obszarów takich obowiązkowo sporządza się miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
Na terenie parku kulturowego lub jego części, zaleŜnie od zapisów uchwały wprowadzającej, mogą być ustanowione zakazy
i ograniczenia dotyczące prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej
lub usługowej; zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych; umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych
i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z
ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego; składowania lub magazynowania odpadów.
Na terenie gminy Ujazd nie został dotychczas utworzony Ŝaden Park kulturowy.
Krajobraz kulturowy moŜe być chroniony równieŜ w ramach utworzonych Parków Krajobrazowych oraz Obszarów
Chronionego Krajobrazu, przy czym z dotychczasowej praktyki wynika, Ŝe formy te są tworzone głównie ze względu na
walory krajobrazu naturalnego (przyrodniczego).
76
II.4. STAN DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW ORAZ DÓBR KULTURY
WSPÓŁCZESNEJ
II.4.1. Geneza powstania jednostek osadniczych
II.4.1.a. Miasto Ujazd
Niniejszy rozdział powstał głównie przy wykorzystaniu informacji zawartych w monografii „Ujazd, historia i współczesność”
Krystiana Heffnera41 oraz „Ziemia ujazdowska. Jej dzieje i współczesność” autorstwa Ryszarda Morawiec42 stanowiących
obecnie najobszerniejsze opracowania poświęcone historii Ujazdu.
Niewiele wiadomo o osadnictwie przedlokacyjnym. Niewątpliwie istniało ono jednak na obszarze miasta i jego okolic co
potwierdzają występujące stanowiska archeologiczne, z których najstarsze datowane są na okres pradziejów i neolitu. Liczne
ślady pochodzą równieŜ z okresu wpływów rzymskich oraz wczesnego średniowiecza. Sądząc z nazwy oraz na podstawie
dokumentów lokacyjnych Ujazdu moŜna stwierdzić, Ŝe sąsiednia wieś, Stary Ujazd, istniała wcześniej niŜ samo miasto. W
rękopiśmiennej kartotece grodów na Śląsku opracowanej przez Hellmicha czytamy o dwu grodziskach w Ujeździe: jedno
czworoboczne na górze Bartłomieja (gdzie później stanęła kaplica pod wezwaniem św. Bartłomieja) oraz drugie na wzgórzu
zamkowym w Ujeździe. Z grodziska tego zachował się nasyp i fosa, a na obszarze znajdowano średniowieczną ceramikę.
Rycina 17 Mapa powiatu toszeckiego z dystryktami Ujazdowskim (dawny Klucz Ujazdowski) i Sławięcickim w “Silesia in Compendio seu
Topographia das ist Praesentatio und Beschreibung des Herzogthums Schlesiens” Friedricha Bernharda Wernera z ok.1750
41
K. Heffner, Ujazd, historia i współczesność, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1992
42
R. Morawiec, Ziemia ujazdowska. Jej dzieje i współczesność, Opole 1997
77
Najstarsza wzmianka o Ujeździe zawarta jest w bulli protekcyjnej papieŜa Hadriana IV z 23 kwietnia 1155 roku na mocy
której wszystkie posiadłości biskupstwa wrocławskiego zostały wzięte pod opiekę Stolicy Apostolskiej43. Wśród posiadłości
naleŜących do biskupa wrocławskiego wymienionych w bulli papieŜa Hadriana z 1155r oraz bulli papieŜa Innocentego z 1245
roku44, a takŜe w spisie wsi i łanów45 wskazano między innymi “circuictio iuxta Cozli” (ujazd obok Koźla). Nazwa miasta,
Ujazd, pochodzi z przyjętego w średniowieczu (I połowa XII wieku) sposobu wydzielania włości z ogólnej jurysdykcji na rzecz
obdarowanego, które polegało na całodziennym obejściu lub objeździe konnym wydzielonego terenu przez księcia z
oznaczeniem jego granic poprzez naciosy na drzewach lub ustawienie kamieni granicznych. Taki sposób wyznaczenia
majątków nazywano odpowiednią ochodzą lub ujazdem (circuito)46, a sam wydzielony administracyjnie i gospodarczo
majątek nosił nazwę klucza (Bischöfliche Holte ). Nie jest wiadome, który z władców był ofiarodawcą Klucza Ujazdowskiego.
Na podstawie dokumentu lokacyjnego miasta wiadomo natomiast, Ŝe obejmował on pierwotnie wsie połoŜone w pobliŜu
Ujazdu, w tym: Ujeździec (obecnie Stary Ujazd), Zimna Wódka i Jaryszów oraz w okolicy Toszka: Poniszowice, Niekarmia i
Niewiesze. W roku 1235 do Klucza Ujazdowskiego dołączono wieś Klucz47.
Pierwotnie Ujazd był wsią zamieszkałą przez ludność polskiego pochodzenia zajmującą się rolnictwem, hodowlą zwierząt,
bartnictwem i sadownictwem. W I połowie XIII wieku miał miejsce nowy etap osadnictwa na Śląsku polegający na osiedlaniu
się, najczęściej w nowo zakładanych osadach, tzw. wolnych gości (zrujnowanych rycerzy, zbiegłych chłopów), a w kolejnych
latach na sprowadzaniu z zachodu cudzoziemskich kolonistów w tym Niemców, Flamandów, Walonów a nawet Francuzów.
Kolonistom pozwalano na funkcjonowanie według własnych zasad, zwanych prawem flamandzkim lub niemieckim, które
następnie było przenoszone równieŜ na wsi polskie. Ze względu na wyraźny podział pracy obowiązujący w prawie
zachodnim nastąpiło wyodrębnienie się mieszczaństwa w osobny stan pomiędzy feudałami, a chłopstwem48, a takŜe
upowszechnianie się pieniądza, rozwój gospodarki cechowej i wymiany towarowej. Rozpowszechnienie się w XIIIw. prawa
niemieckiego na Śląsku skutkowało jego zastosowaniem równieŜ do lokacji miast.
Lokacja Ujazdu, jako osady targowej locus forensis, miała miejsce 25 maja 1223 roku i jest to jedna z najstarszych lokacji na
Śląsku. Z dokumentu lokacyjnego wynika, Ŝe biskup Wawrzyniec zlecił Walterowi, wójtowi biskupiej Nysy, osadzenie
kolonistów na terytorium św. Jana w Ujeździe oraz załoŜenie osady targowej na prawie średzkim będącym lokalną odmianą
prawa niemieckiego. Prawo to stanowiło wzór przy organizacji samorządowej miast i lokacji wsi bowiem osada targowa
planowana była równolegle z wsiami. Miasto zakładał zasadźca, który na podstawie umowy z panem feudalnym lub
biskupem, organizował werbunek osadników oraz wytyczał plan przyszłego miasta. Zasadźca najczęściej zostawał
następnie dziedzicznym wójtem. Wójt Ujazdu w przywileju lokacyjnym otrzymał co szósty dom w mieście i co szósty łan we
wsiach naleŜących do klucza ujazdowskiego oraz dochody z opłat od ław rzemieślniczych, karczem, młynów, opłat
sądowych, czynszów i połowu ryb w dwóch stawach. Był on zarazem sołtysem wsi lokowanych i sprawował nad nimi władzę
sądowniczą. W dokumencie lokacyjnym biskup Wawrzyniec zaznacza, Ŝe rezerwuje dla siebie i dla nowych następców
miejsce na zamek (curia), które sam wybierze49. Zamek ten mógł powstać na terenie dawnego grodu.
78
43
F.A. Zimmerman, Informator monograficzny Ujazd Śląski 1223–1973, Strzelce Opolskie 1973,
44
R. Morawiec, Ziemia …. , s.18
45
Liber fundationis Episcopatus Vratislaviensis, w : Codex diplomaticus Silesiae, BD XIV, Breslau 1889, s.92
46
K. Heffner, Ujazd…, s.13-14
47
K. Heffner, Ujazd…, s.22
48
K. Heffner, Ujazd…, s.16-17
49
K. Heffner, Ujazd…, s.21
Rycina 18 Plan Ujazdu z ok. połowy XVII w.
Rozplanowanie miasta pochodzi z czasów jego lokacji i zostało wytyczone jednorazowo. Miasto posiada kształt koła, którego
środek wypada w południowo wschodnim naroŜniku rynku, w którym zbiegają się dzisiejsze ulice Mickiewicza i Traugutta.
PrzedłuŜenia tych ulic dzielą miasto na cztery równe kwartały. Poza obrębem koła pozostało wzgórze zamkowe z kościołem
parafialnym. Kwadratowy rynek o boku długości 60m, co stanowi ¼ średnicy obwodu miasta (około 240m), umieszczony
został w kwartale północno - zachodnim. Jeśli na obwodzie miasta opisać kwadrat wówczas rynek stanowi 1/16 część
powierzchni tego kwadratu. Poza miastem znalazło się takŜe osiedle zwane Dziekanka naleŜące do dziekana kolegiaty św.
KrzyŜa w Opolu. Osiedle to oddzielone jest od miasta potokiem Jordan, rozbudowane zostało wzdłuŜ dwóch równoległych
ulic, a swoim rozplanowaniem bardzo przypomina wsie ogrodnicze występujące w pobliŜu róŜnych miast jak np. Wrocławia,
Głogówka. W mieście krzyŜowały się drogi biegnące z Gliwic do Koźla oraz ze Strzelec do Raciborza50, 51.
Źródła nie podają daty budowy kościoła parafialnego i zamku. Na podstawie analogii z innymi miastami moŜna w
przybliŜeniu określić, Ŝe zbudowano je w pierwszej połowie XIII w., krótko po lokacji miasta. Ujazd, ze względu na centralne
połoŜenie w stosunku do dóbr biskupich, miał duŜe znaczenie w administracji kościelnej, był bowiem siedzibą dziekana
(archiprezbitera)sprawującego władzę sądowniczą nad podległym mu dekanatem. Dekanat ujazdowski obejmował w sumie
15 parafii, a najstarsza relacja o podziale dekanatu na parafie pochodzi z 1376r52. Pierwsza wzmianka o proboszczu
ujazdowskim Stanisławie pochodzi dopiero z r. 1285/1286.
W XIII w. w okolicach Ujazdu rozwinęła się gęsta sieć miast jak Koźle, Leśnica, Strzelce, Toszek, Sławięcice. Szczególnie
groźnym konkurentem stały się bezpośrednio graniczące z Ujazdem Sławięcice. W 1260r. dzięki działaniom biskupa
Tomasza I, ksiąŜę opolski cofnął Sławięcicom przywileje miejskie, prawo urządzania targów, przywilej szynkarski i sprowadził
50
K. Heffner, s.12
51
R. Morawiec, Ziemia …. ,
52
K. Heffner, s.24
79
je do rzędu wsi. Biskup zdołał zapewnić równieŜ Ujazdowi przebieg drogi handlowej (zapewne Nysa-Kraków), o którą
ubiegały się sąsiednie miasta. W tym samym roku biskup przekazał księciu kilka posiadłości, za co uzyskał zwolnienie
poddanych od cięŜarów i danin ksiąŜęcych53.
W pierwszej połowie XIV w. Śląsk stał się terenem walk husyckich. Najwięcej ucierpiały dobra kościelne w szczególności
majątek biskupa wrocławskiego. Na skutek zniszczeń biskup stracił dochody i zdecydował się na sprzedaŜ miasta i klucza
ujazdowskiego księciu Bolkowi opolskiemu. W krótkim jednak czasie odkupiony został ponownie przez biskupa. Pod koniec
XIVw. Doszło do otwartej wojny pomiędzy biskupem Przecławem, a Bolkiem III opolskim podczas której zbudowane zostały
mury obronne. W r. 1370 król czeski Karol IV zakończył konflikt i rozkazał zniszczyć fortyfikacje miejskie. Po powrocie Ujazdu
we władanie biskupa fortyfikacje zostały odbudowane. Z dokumentu z r. 1414 dowiadujemy się, Ŝe składały się one z murów
z blankami, wieŜ i bram oraz fosy. Z tego równieŜ czasu pochodzi pierwsza wzmianka o szkole w mieście.
W XV wieku Ujazd wielokrotnie zmieniał właścicieli by w 1524 roku wraz z całym kluczem ujazdowskim ostatecznie stać się
własnością świecką, prywatną m. in. rodzin Długomiłów, Birawskich, Kochcickich, Sobek, Welczków i Hohenlohe–Ohringen.
Klucz ujazdowski obejmuje wówczas wsie Stary Ujazd, Jaryszów, Zimną Wódkę, Klucz, Poniszowice, Niekarmię, Niewiesze,
Biskupice, Sośnicę i Zabrze. W 1613 r. Mikołaj Kochcicki ufundował nowy murowany kościół. Kolejni właściciele dąŜą do
powiększenia folwarków i narzucenia coraz nowych cięŜarów pańszczyźnianych nie tylko na ludność wiejską, ale i na
mieszczan. Wzrastające cięŜary pańszczyźniane utrudniały rozwój rzemiosła i handlu, a zarazem odstręczały od osiedlenia
się w Ujeździe. W wyniku wojny trzydziestoletniej Ujazd naleŜał do najbardziej zniszczonych miast na Śląsku, a
przebywające w mieście wojsko doprowadziło ludność do skrajnej nędzy. Kochcicki, wierny cesarzowi naraził miasto na
liczne rekwizycje i rabunki oddziałów Mannesfelda. Pod koniec wojny Ujazd był w znacznej części spalony, zniszczony i
poniósł duŜe straty w swoich folwarkach, co Kochcicki powetował sobie kosztem miasta pozbawiając mieszczan bardzo
dochodowego przywileju warzenia piwa oraz wyłączności rzemiosła w obrębie powiatu sądowego. Dziedzic zmuszał równieŜ
do przemiału zboŜa we własnym młynie, wreszcie nałoŜył na mieszczan obowiązek pańszczyzny pomimo, Ŝe uzyskali oni w
r. 1639 zwolnienie od robót w zamian za czynsze. Wywołało to liczne protesty mieszczan. W r. 1653 właścicielka Ujazdu
Anna Kochcicka uwięziła starszyznę cechową, usunęła burmistrza i wprowadziła protegowane przez siebie władze.
Mieszczanie wnieśli skargę do zarządu dóbr biskupich w Nysie wyliczając wszystkie powyŜsze zarzuty, dodając Ŝe
właścicielka Ujazdu naraziła miasto na wysokie straty przez przeniesienie miejskiego przywileju piwowarskiego i
gorzelniczego na zamek, zezwolenie na osiedlenie się śydów prowadzących konkurencyjny handel na terenie jurysdykcji
zamkowej, przez zezwolenie na nabywanie prawa miejskiego przez protestantów i wprowadzenie ich do rady miejskiej, oraz
zmuszanie mieszczan do zakupywania zboŜa, słodu, piwa i artykułów Ŝywnościowych na zamku. Dziedziczka w odpowiedzi
na te zarzuty oświadczyła, Ŝe mieszkańcy Ujazdu nigdy nie posiadali praw i przywilejów mieszczańskich lecz Ŝyli na prawach
chłopów. Prawa miejskie uzyskali jedynie z łaski ojca, który jednak zastrzegł sobie prawo cofnięcia tych praw. Władze
biskupa w Nysie rozstrzygnęły spór w ten sposób, Ŝe zaŜądały zwolnienia bezprawnie więzionych mieszczan, przywrócenia
władzy w mieście usuniętemu przez właścicielkę burmistrzowi oraz usunięcia z miasta śydów i ewangelików. Przyznawały
jednak prawa zwierzchnie dziedziczce54.
W 1660 i 1676 roku dwa duŜe poŜary ogarnęły całe miasto, doszczętnie spustoszyły drewniane domy mieszczańskie,
spłonął równieŜ ratusz wraz z wszystkimi dokumentami miasta. Straty spowodowane poŜarami, a takŜe konflikty między
szlachtą a dziedziczką przyczyniły się do upadku Ujazdu. Miasto popadło w ogromne długi, wyludniło się i o własnych siłach
80
53
K. Heffner, s.24
54
K. Heffner, s.26-28
nie mogło podnieść się z ruiny. Komisja złoŜona z przedstawicieli zarządu biskupiego, mieszczan i dziedzica, która zebrała
się w r. 1700 w Ujeździe, po gruntownym zbadaniu stanu miasta orzekła, Ŝe: “...według jej głębokiego przeświadczenia w
całym biskupstwie nie znajduje się miasta pogrąŜonego w tak skrajnej nędzy, jak Ujazd “. Jako przyczyny upadku miasta
wyliczono: złą gospodarkę często zmieniających się burmistrzów, upadek handlu i rzemiosła spowodowany m. in.
przeniesieniem głównego szlaku handlowego, po którym odbywał się dawniej transport soli i Ŝelaza, przebiegającego przez
Ujazd do czasu zbudowania nowego mostu na Odrze w Krapkowicach. Trzy jarmarki, które dawniej przynosiły mieszczanom
duŜe korzyści, straciły zupełne znaczenie. Przed wojną trzydziestoletnią czynnych było w Ujeździe dziesięć cechów
rzemieślniczych, a wśród nich tak waŜne dla podstaw miastotwórczych, jak sukiennictwo, stolarstwo, kuśnierstwo. W
początku XVIII w. zupełnie upadło warzelnictwo soli, a inne cechy wiodły nędzną egzystencję. Głównym źródłem utrzymania
stało się rolnictwo. W 1700r. naliczono zaledwie 92 właścicieli domów. Wiele posesji mieszczańskich stało pustką jeszcze od
czasu wojny trzydziestoletniej. W 1687r wybudowano w mieście szkołę , w której nauki pobierało 40 chłopców55.
W r. 1736 Ujazd wraz z całym Śląskiem włączony został do Prus. Sytuacja miasta pogorszyła się wskutek zakwaterowania w
mieście garnizonu wojskowego. PołoŜenie prawne miasta nie uległo większym zmianom. Ujazd pozostał miastem prywatnym
hrabiego Sobka, zdanym na łaskę i niełaskę właściciela. Do świadczeń na rzecz pana przybyły cięŜkie podatki i opłaty na
rzecz państwa pruskiego. Jeszcze w drugiej połowie XVIII w. Zimmerman, autor dokładnego opisu Śląska, nazywa Ujazd
jednym z najnędzniejszych miast Górnego Śląska. Jak wynika z tabel statystycznych z r. 1787 Ujazd liczył 960 mieszkańców,
a garnizon ok. 100 Ŝołnierzy. Prawa miejskie posiadało 100 osób. W mieście było 7 cechów. Najliczniejsza grupę
rzemieślników tworzyli kuśnierze (18), płóciennicy (17), szewcy (20) i krawcy (11). Rzemieślnicy nie wykorzystywali swoich
jednak swoich uprawnień, na 26 uprawnień szewskich, czynnych było tylko 20 zakładów. Zanikło zupełnie sukiennictwo i
stolarstwo. W mieście znajdowały się następujące budynki uŜyteczności publicznej: kościół parafialny, 1 kaplica i dwa
kościoły filialne, 4 domy parafialne i szkolne, 1 przytułek dla starców, browar, magazyn i wartownia oraz dwie gospody, 3
młyny wodne. W obrębie dawnych fortyfikacji stało 125 budynków mieszkalnych oraz 16 „pustek”. Na przedmieściach
naliczono 29 domów mieszkalnych. Zaledwie 11 budynków pokrytych było dachówką, pozostałe, przewaŜnie drewniane,
pokryte były gontem lub słomą. Mury i bramy miejskie były zniszczone. Na terenie dawnych fos i wałów rozwinęła się
zabudowa podmiejska. Do miasta naleŜał 1 folwark, tak zwany „fundacyjny” ( ok. 100 mg. ) natomiast mieszczanie uprawiali
ok. 5000 mg. ziemi. Zaplecze miasta nie uległo większym zmianom. Otaczające wsie były niewielkie i słabo
zagospodarowane, Stary Ujazd liczył 276 mieszkańców, Goj i Lalok - 34, Niezdrowice - ok. 60, Sławięcice 384
mieszkańców56.
Wojny napoleońskie rozpoczęły nowy okres w Ŝyciu miast Śląskich. Państwo pruskie poczęło wchodzić na drogę reform
gospodarczych i społecznych, zdając sobie sprawę Ŝe ustrój feudalny utrudniał sytuację polityczną i gospodarczą państwa.
Wojska napoleońskie rozpowszechniały na Śląsku hasła rewolucji francuskiej i zachodziła obawa, Ŝe ludność wypowie się
przeciw konserwatywnym formom ucisku feudalnego. PowaŜne zmiany w ustroju miast przyniosła reforma Steina i
Haderberga. Zniesiono dotychczasowe komisaryczne władze miejskie, wprowadzając wybieralny samorząd, zniesiono
róŜnice prawne między mieszkańcami przedmieść i miasta, rozwiązano stare przywileje ogłaszając wolność handlu i
rzemiosła. Ujazd po wielu latach odzyskał samorząd wybierany przez mieszkańców miasta. Do miasta włączono formalnie
przedmieście Dziekankę. W Archiwum Państwowym we Wrocławiu znajduje się Plan der Environs um die Stadt Ujest bis zur
1/2 Meile autorstwa A. Plasqude z ok. 1811 r. 57
55
K. Heffner, s.29-31
56
K. Heffner, s.31-33
Kartografia Rejencja Opolska, sygn. IX/110, rękopis, wielobarwny, wym. 56 x 54, skala 1:14600
57
81
W 1843 r. majątek i zamek ujazdowski zakupił ksiąŜę Hugo zu Hohenlohe – Öhringen ze Sławięcic. W pierwszej połowie
XIX w. zauwaŜa się znacznie szybsze tempo rozwoju pomimo faktu, Ŝe w Ujeździe nie powstał Ŝaden większy zakład
przemysłowy, linie kolejowe ominęły miasto. Świadczy o tym wzrost ludności miasta: w r. 1787 – 960, w r. 1817 – 1272, w
r.1827 – 1768, w r. 1845 – 2312. W tym czasie odbudowano wiele budynków mieszkalnych, zaadaptowano jeden z domów
przyrynkowych na ratusz, wybudowano szkołę i strzelnicę. Nadal jednak większość budynków stanowiły domy drewniane (w
r. 1840 na 237 domów, 164 były drewniane). Ulice miasta po raz pierwszy wybrukowano W połowie XIX stulecia miał Ujazd 2
tartaki, 4 młyny wodne i dwa browary. Samodzielnych rzemieślników było 130. Miasto osiągnęło szczyt rozwoju w połowie
XIX w. W roku 1861 liczba mieszkańców wzrosła do 2584. W okresie największego wzrostu ilości mieszkańców w Ujeździe
zbudowano 20 nowych domów mieszkalnych. Ogółem w r. 1861 miasto liczyło 256 budynków mieszkalnych, 5
przemysłowych, w tym: młyn wodny, folusz, olejarnia, cegielnia, browar; 9 uŜyteczności publicznej: kościoły, ratusz, urzędy
oraz 258 budynków gospodarczych rolniczych. Oprócz rzemiosła i handlu waŜnym źródłem utrzymania było rolnictwo. Do
mieszkańców Ujazdu naleŜało wówczas około 3000 mg. roli i około 50 mg. łąk. W 1864 roku przebudowy kościoła
parafialnego, a w miejscu dwóch drewnianych wieŜ zbudowano murowane 58.
Niewątpliwie na rozwój gospodarczy Ujazdu miał wpływ Kanał Kłodnicki, którego budowę rozpoczęto w 1792r. Miał on
słuŜyć głównie do transportu węgla z kopalni na Górnym Śląsku, ale takŜe Ŝelaza z Huty Królewskiej w Gliwicach, galmanu
(ruda cynku) i drewna do portu w Koźlu i dalej Odrą, aŜ do Berlina. Kanał na całej długości został otwarty dla Ŝeglugi w roku
1812. Jest to jeden z najstarszych kanałów śródlądowych Europy. Liczy sobie ok. 40,7 km długości i ok. 49m róŜnicy
poziomów. Ze względu na niewielką głębokość i szerokość kanału, liczne śluzy utrudniające transport (18), a takŜe budowę
konkurencyjnej kolei oraz w związku z powstaniem nowych kopalń na Górnym Śląsku, nie mających bezpośredniego
dostępu do portów, zaczęto rozwaŜać budowę nowego kanału umoŜliwiającego wprowadzenie większych jednostek
pływających. W 1934r. rozpoczęto budowę nowej drogi wodnej, tzw. Kanału Gliwickiego, który stał się
najnowocześniejszym obiektem hydrotechnicznym tej części Europy. W większości przebiegał on równolegle do starego
Kanału Kłodnickiego, jednak na niektórych odcinkach, w tym na większości odcinka przebiegającego przez gminę Ujazd, oba
koryta się pokrywały 59.
W 1827r. przy obecnej ul. Słowackiego (plac przy ośrodku zdrowia) zbudowano nową synagogę na potrzeby istniejącej w
Ujeździe gminy Ŝydowskiej. Obecność śydów w Ujeździe jest potwierdzona juŜ w r. 1367 60. W 1787 r. w Ujeździe mieszkało
40 śydów, w 1827 r. juŜ 87 61. W 1843 r. śydzi stanowili 6,7% ogółu mieszkańców miasta. W 1872 r. powstał Związek
Górnośląskich Gmin Synagogalnych (Oberschlesische Synagogen-Gemeinden), w skład którego wchodzili śydzi z Ujazdu.
Pogłębiający się upadek lokalnej gospodarki na początku XX w., był przyczyną emigracji większość społeczności
Ŝydowskiej. W 1924 r. w Ujeździe nie było ani jednego śyda. Śladem obecności społeczności Ŝydowskiej jest cmentarz
zlokalizowany w lesie na granicy miasta i wsi Niezdrowice, wpisany do rejestru zabytków. Cmentarz został załoŜony w 1822
r. Ostatni znany pochówek odbył się 6 maja 1881 r. W 1939 r. przeszedł na własność Zrzeszenia śydów w Niemczech
(Reichsvereinigung der Juden in Deutschland). Podczas II wojny światowej cmentarz został zdewastowany jednak nie uległ
całkowitemu zniszczeniu. Na powierzchni około 0,5 ha zachowały się 32 nagrobki, z których najstarszy pochodzi z 19 lutego
1822 r. i naleŜy do Havy B. Mose. Na wykonanych z piaskowca nagrobkach znajdują się inskrypcje w językach niemieckim i
82
58
K. Heffner, s.31-34
59
www.kanalgliwicki.net,
60
D. Walerjański, Z dziejów śydów na Górnym Śląsku do 1812 roku [w:] Orbis Interior. Pismo Muzealno-Humanistyczne, Katowice 2005, t.
V, s. 29.
61
T. Ładogórski, Generalne tabele statystyczne Śląska 1787 roku, Wrocław 1954.
hebrajskim. Niektóre płyty są przewrócone i leŜą na ziemi. Nie ma widocznego podziału cmentarza na części męską i
kobiecą. Brak informacji o jakichkolwiek masowych grobach na cmentarzu. Cmentarz jest nieogrodzony, zaniedbany,
zarośnięty drzewami i bujną roślinnością, a jego granice się nie zachowały.
Industrializacja Górnego Śląska rozpoczęta pod koniec XIX stulecia nie objęła Ujazdu. Nie miał on ani pokładów węgla, ani
złóŜ kruszców, dodatkową barierą rozwojową był brak połączenia kolejowego z innymi miastami. Szczyt rozwoju Ujazd
osiągnął w połowie XIX wieku, w 1864r miasto liczyło 2452 osoby. W XXw. zaczyna się okres stagnacji gospodarczej i
stopniowy spadek liczby ludności. W 1925 roku miasto liczyło 1936 osób, w roku 1939 - 2196 mieszkańców. W okresie gdy
przemysłowe miasta Górnego Śląska powiększyły kilkakrotnie ilość mieszkańców, Ujazd wegetował jako miasteczko rolnicze
i rzemieślnicze. W 1908 r. zbudowano gazownię, a w 1933 wodociągi i kanalizację. W latach 1935-37 w Ujeździe powstał
niewielki port oraz stocznia rzeczna na Kanale Gliwickim62.
Na ulicy Coselstrasse, obecnie ulicy Sławięcickiej, zlokalizowana była poczta, a naprzeciwko niej sklep z zakładem
obuwniczym Valentego Brylka oraz sąd rejonowy mieszczący się w obecnej siedzibie urzędu miejskiego. Na ulicy
Peiskretschamerstrasse (obecnie Traugutta) znajdował się sklep odzieŜowy Paula Stille. Do niewielkiego Ujazdu zjeŜdŜali
regularnie kupcy z całej okolicy, Ŝeby handlować kurami i kaczkami. Od tych drugich zwierząt swoją nazwę wziął „Kaczy
rynek”, który znajduje tuŜ obok centrum. Mieszkańcy pobliskich kamienic czasami narzekali na handlarzy z powodu
gdakania, które słychać było w okolicy. 17 maja 1928 roku mieszkańcy zorganizowali u siebie pierwszy „Heiratsmarkt”, czyli
Targi panieńskie. Impreza, na której moŜna było poznać Ŝonę lub męŜa stała się swego znakiem rozpoznawczym Ujazdu
niemalŜe na całym Śląsku. Do miasta zjeŜdŜały panny z okolicznych wsi. Kawalerowie przyjeŜdŜali natomiast aŜ z Bytomia i
Gliwic. Miłośnicy broni regularnie organizowali teŜ turnieje strzelając do tarcz, a raz do roku wybierano mistrza broni.
W wyniku działań wojennych, a w szczególności po wejściu wojsk rosyjskich w 1945 r, zniszczeniu uległo prawie 70%
zabudowy Ujazdu, w tym trzy pierzeje rynkowe, ratusz, zamek, gazownia. Ludność niemieckiego pochodzenia w większości
opuściła miasto, w wyniku czego w Ujeździe pozostało zaledwie ok. 400 osób. W listopadzie 1946 r. uruchomiono ponownie
wodociąg miejski, w 1949 r. rozpoczęto odbudowę oświetlenia ulicznego (8 lamp), nie podjęto jednak działań zmierzających
do odbudowy gazowni i sieci gazowniczej63. Po odbudowie budynku dawnego sądu grodzkiego w 1961 r. stał się on siedzibą
władz (Miejska Rada Narodowa, a obecnie Urząd Miasta i Gminy Ujazd), Poczty Polskiej, Milicji Obywatelskiej oraz ośrodka
zdrowia. W latach 1964-66 w południowej pierzei rynku wybudowano typowy pięciokondygnacyjny budynek wielorodzinny z
usługami w parterze, w roku 1983 w miejscu północnej pierzei zlokalizowano duŜy obiekt handlowy, którego bryła równieŜ
nie nawiązuje do zabytkowego charakteru miasta. Zachodnia pierzeja została zamknięta dopiero w 2006 roku, ciągiem
niskich trzykondygnacyjnych pseudo kamieniczek. W 2012 r uzupełniono północną pierzeję rynku nowoczesnym budynkiem
usługowym korespondującym stylowo z sąsiednim pawilonem modernistycznym. Prowadzone w długich odstępach
czasowych prace budowlane spowodowały brak jednolitego, spójnego pod względem stylowym, architektonicznym i
estetycznym charakteru rynku. Dodatkowo, ten negatywny efekt pogłębia niekorzystne zagospodarowanie placu rynkowego
przeznaczonego głównie na parking oraz zlokalizowaną centralnie stację paliw. Niewątpliwie przestrzeń ta wymaga prac i
zabiegów które przywrócą jej właściwe funkcje i reprezentacyjny charakter.
Ogromne znaczenie dla lokalnej społeczności miała równieŜ budowa w 1970 roku szkoły podstawowej zlokalizowanej w
północnej części miasta, w sąsiedztwie niewielkiego osiedla zabudowy wielorodzinnej wybudowanego dla pracowników
Zakładu Produkcji Warzywniczej. Zakład powstał krótko po wojnie w wyniku parcelacji ziem naleŜących do księcia Hansa zu
62
Heffner, s.36-40
63
Heffner, s.42-44
83
Hohenlohe – Öhringen, z czym związana jest równieŜ lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie zamku.
Zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna rozwinęła się głównie w rejonie dawnej Dziekanki oraz na nowo powstałym Osiedlu
Gliwickim i na Piaskach. Są to osiedla wyróŜniające się w skali miasta typową jednolitą zabudową określaną potocznie jako
„kostkowa”. Obecnie część budynków nadbudowano i przekryto dachami wysokimi, co wprowadza często dość duŜe
zróŜnicowanie stylistyczne i wysokościowe. Osiedla te podlegają dalszej sukcesywnej rozbudowie.
W mieście funkcjonowały jedynie dwa większe zakłady produkcyjne, w tym zlokalizowana na terenie Dziekanki fabryka
szczotek, przekształcona później w zakład meblarski stanowiąca w okresie późniejszym filię Opolskich Fabryk Mebli oraz
fabryka okuć budowlanych funkcjonująca w pomieszczeniach dawnej stoczni remontowej, stanowiąca filię Zakładów
Odlewniczych WyposaŜenia Budownictwa „Metalplast-Chorzów”. Oba zakłady po koniec lat osiemdziesiątych XX wieku
zatrudniały łącznie około 200 osób.
W okresie powojennym Ujazd kilkukrotnie zmieniał granice administracyjne, głównie poprzez włączanie i wyłączanie z jego
obszaru terenów wsi Stary Ujazd i Niezdrowice. Ostateczny przebieg granic miasta został wprowadzony w 1983 roku, kiedy
nastąpiło przyłączenie osiedla Piaski. Liczba ludności wzrosła wówczas z 1756 do 1945 osób. W latach 70-tych i 80-tych XX
wieku Ujazd był najmniejszym miastem województwa opolskiego, stanowiącym ośrodek rolniczy z funkcjami
mieszkaniowymi. W zakresie powiązań administracyjnych i instytucjonalnych ciąŜył do Strzelec Opolskich, natomiast
gospodarczo związany był z Kędzierzynem KoŜle64. Sytuacja ta jest aktualna do chwili obecnej.
Do najwaŜniejszych zabytków Ujazdu naleŜy zaliczyć średniowieczne załoŜenie urbanistyczne z kwadratowym rynkiem i
szachownicą ulic wraz z górującym nad miastem zamkiem i kościołem parafialnym p.w. św. Andrzeja. Na uwagę zasługuje
równieŜ kościół pątniczy p.w. Nawiedzenia NMP na Studzionce zbudowany w latach 1858-1862 w stylu neogotyckim,
trzykondygnacyjny, murowany XVIII wieczny spichlerz oraz kamieniczki.
Rycina 19 Zamek w Ujeździe, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa
64
84
Heffner, s.46-47
Relikty średniowiecznego zamku znajdują się w ruinie trójskrzydłowego załoŜenia pałacowego z małym dziedzińcem,
posadowionego obok wzgórza kościelnego, na północno-zachodnim skraju miasteczka. W roku 1978 odbyły się badania
terenowe na obiekcie wykonane przez J. Romanowa. ZałoŜenie budowane było w sześciu fazach. Za fundatorów pierwotnej
warowni uwaŜa się biskupów wrocławskich. W 1370 roku w wyniku konfliktu między biskupem Przecławem z Pogorzeli a
księciem, cesarz Karol IV nakazał zburzenie zamku. W roku 1443 ziemia wraz z zamkiem została zakupiona przez księcia
Bolka V od biskupa Konrada z Oleśnicy. Zanim w XVI wieku zamek przeszedł w ręce prywatne był przedmiotem licznych
przetargów miedzy ksiąŜętami a biskupami.
Pierwotny zamek, wybudowany w XIII wieku miał formę czworobocznej wieŜy z przyporami w naroŜach (długość boku 8,5 m)
i pełnił funkcję donŜonu. Zachodnia ściana wieŜy została w latach późniejszych zespolona z murem obwodowym
zamykającym prostokąt o wymiarach 23 X 31,5 m z zaokrąglonymi naroŜami. Wjazd umieszczony był w murze wschodnim
na osi wieŜy. ZałoŜenie otoczone było dwiema fosami. W XIV wieku w obrębie dziedzińca, w południowo-zachodnim
naroŜniku powstał dom mieszkalny. W latach 1524 – 1592 Ujazd naleŜał do rodziny Dluhomilów z Bierawy. Za ich rządów,
około 1580 r. nastąpiła przebudowa zamku w rezydencję renesansową. W 1660 r. nastąpiła kolejna przebudowa,
dostosowująca rezydencję do potrzeb właścicieli. Kolejnymi właścicielami majątku w Ujeździe byli: w latach 1666-1676
hrabia Karol Joachim Mettich , 1676-1729 rodzina von Praschma, 1729-1780 rodzina Sobek, 1780-1781 hrabia Fryderyk
Wilhelm Poradowski, 1781-1788 Gottlieb Schonaich-Carolath, 1788-1793 Ernest von Pannewitz, 1793-1816 Henryk von
Franken-Siestorpff, 1816-1843 Józef von Welczek. Pod koniec XIX w. zamek w Ujeździe został przebudowany przez księcia
Hugo zu Hohenlohe – Öhringen na barokowo manierystyczny pałac. W 1843 r. dobra w Ujeździe nabył ksiąŜę Hugo zu
Hohenlohe – Öhringen ze Sławięcic (1816-1897). W 1861 r. otrzymał on tytuł księcia Ujazdu. Majątki po nim odziedziczył
syn, Chrystian Kraft (1848-1926) 5 Fürst zu Hohenlohe – Öhringen i 2 Herzog von Ujest. Po bezpotomnej śmierci Chrystiana
Krafta dobra objął jego brat Hans (1858-1955). Do II Wojny Światowej właścicielami załoŜenia pałacowego pozostawali
ksiąŜęta von Hohenlohe– Öhringen. W 1945 r. ksiąŜę Hans zu Hohenlohe – Öhringen opuścił Górny Śląsk uciekając przed
zbliŜającą się Armią Czerwoną, obecnie tytularnym księciem Ujazdu jest jego wnuk ksiąŜę Kraft Hans Konrad (ur. 1933 r.)
Zamek jest murowany z cegły, potynkowany, złoŜony ze starszego głównego budynku, skrzydła bocznego zamykającego
dziedziniec od południowego – wschodu oraz fragmentów murów obwodowych. Budynek główny wzniesiony na rzucie
nieregularnego prostokąta, na sklepionych piwnicach, dwukondygnacjowy, nakryty był dachem mansardowym z lukarnami.
Fasada (elewacja wschodnia) o nieregularnym układzie otworów okiennych. Zachowana część obramowań okien oraz
fragmenty gzymsów: międzypiętrowego i wieńczącego. Układ wnętrz trzytraktowy, z asymetrycznie zlokalizowaną obszerną
sienią, nakrytą sklepieniem kolebkowym. W części pomieszczeń przyziemia zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami.
Skrzydło boczne znacznie bardziej zniszczone, wzniesione na planie litery „L”, pierwotnie piętrowe, o jednotraktowym
układzie wnętrz. W części wschodniej skrzydła bocznego, od strony kościoła parafialnego zamurowana brama wjazdowa,
ponad nią kartusz herbowy rodu zu Hohenlohe – Öhringen. Zamek zbudowany na wzniesieniu, ze śladami umocnień
ziemnych od strony południowej i zachodniej.
Kościół parafialny p.w. św. Andrzeja został ufundowany w 1613r przez Mikołaja Kochcickiego i wybudowany na wzgórzu,
w sąsiedztwie zamku, w stylu barokowym. W XVIII wieku uległ przebudowie, a w drugiej połowie XIX wieku dodano dwie
murowane neogotyckie wieŜe. W okresie międzywojennym dobudowano zakrystię i salę parafialną oraz przedłuŜono
prezbiterium o dodatkowe przęsło w kierunku wschodnim. Kościół ma typowe dla baroku proporcje wnętrza ze sklepieniem
kolebkowym z lunetami. Wolnostojący, klasycystyczny ołtarz główny został wykonany w 1826 r przez Bernarda Kutzer. Dwa
ołtarze boczne, rokokowe wykonano w 1759 r, a dwa kolejne, klasycystyczne pochodzą z 1 połowy XIX w. W kościele
znajduje się równieŜ renesansowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem malowany na desce, stanowiący prawdopodobnie
85
część dawnego tryptyku. Na uwagę zasługują takŜe kamienne renesansowe płyty nagrobne oraz dwie figury stojące na
placu przed kościołem: rokokowa św. Józefa z Dzieciątkiem z 1749 r oraz św. Jana Nepomucena z XVIIIw65, 66.
II.4.1.b. Wiejskie jednostki osadnicze
Na obszarach wiejskich dziedzictwo kulturowe wiąŜe się głównie z gospodarką rolną. Najcenniejszymi zabytkami są obiekty
sakralne tj. kościoły, kapliczki, krzyŜe przydroŜne oraz załoŜenia folwarczne, a takŜe układy ruralistyczne z zabudową
mieszkalno-gospodarczą67.
Wszystkie wsie znajdujące się na terenie gminy Ujazd posiadają metrykę średniowieczną, w większości były lokowane na
prawie niemieckim. Reprezentują wsie zwarte i skupione, głównie o ulicowym, rzadziej rzędowym typie genetycznym,
czasem z występującym w centrum wrzecionem (tzw. nawieś) charakterystycznym dla typu owalnicowego (Zimna Wódka,
Olszowa). Z lokalizacją w dolinie potoku związany łańcuchowy genetyczny typ wsi, o mniejszej regularności, czasem
rozwinięty jednostronnie np. najstarsza część Sieroniowic, Stary Ujazd, część Jaryszowa. Wsie Olszowa, Klucz, Zimna
Wódka, Jaryszów oraz Balcarzowice zaliczają się do wsi kmiecych z folwarkiem o niwowym68 układzie pól, przy czym Zimna
Wódka ma układ niwowo-łanowy69.
Zabudowę poszczególnych wsi tworzą w przewaŜającej mierze zabudowania gospodarstw rolnych. Parcele ściśle do siebie
przylegają, najczęściej mają plan wydłuŜonego prostokąta, o układzie prostopadłym do osi ulicy. W obrębie działek, od frontu
znajduje się budynek mieszkalny, przewaŜnie o układzie szczytowym, zabudowa kalenicowa nie jest licznie reprezentowana.
Budynki mieszkalne łączą się zwykle z zabudowaniami gospodarczymi. W głębi znajdują się stodoły ustawione w poprzek
parceli. Budynki mieszkalne posiadają zazwyczaj jedną, rzadziej dwie kondygnacje. Na terenie gminy w większości
zachowane są historyczne struktury osadnicze. Budynkom mieszkalnym towarzyszą obiekty gospodarcze związane z
produkcją rolną i przetwórstwem rolno-spoŜywczym (np. młyny, gorzelnie, kuźnie itp.). W gminie zachował się jeden obiekt
tego typu: gorzelnia w KsięŜym Lesie z przełomu XIX/XX. Z budynków gospodarczych w wiejskich zagrodach Ŝaden nie
zasługuje na specjalne wyróŜnienie.
Większość budowli sakralnych na terenie gminy posiada metrykę średniowieczną, jednak obecnie istniejące wzniesiono w
wiekach późniejszych. W przewaŜającej części są to kościoły murowane i drewniane dominujące swoją bryłą nad okoliczną
zabudową. Wszystkie mają charakter zabytkowy i znajdują się w centralnej części wsi, zazwyczaj na wyniesieniu terenu.
KaŜdy posiada wysoką wieŜę, która stanowi główny akcent wertykalny i dominantę układu ruralistycznego. Na terenach
przykościelnych znajdują się pozostałości cmentarzy. Na szczególną uwagę zasługują kościoły:
−
w Jaryszowie kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, wzmiankowany w XV wieku, w obecnym
kształcie zbudowany w 1860 roku; Kościół gotycki ceglany o układzie polskim z uŜyciem zendrówek. Nawa nakryta
sufitem z tęczą zamkniętą łukiem ostrym. Okna powiększone zamknięte półkoliście.
86
65
Heffner, s.54-55
66
R. Morawiec, Ziemia … , s.115-116
67
Program opieki nad zabytkami gminy Ujazd na lata 2011-2014, s.17
68
Układ niwowy to regularny układ pól związany z osadnictwem wiejskim na prawie niemieckim, dla którego charakterystyczny jest ulicowy
typ genetyczny wsi. Liczba działek w obrębie niwy odpowiadała liczbie zagród we wsi. Układ ten wiąŜe się z wprowadzeniem
trójpolówki, gdzie grunty orne dzielono na trzy główne pola (niwy): na jednym siano oziminy, na drugim warzywa i zboŜa jare, a trzecie
przeznaczano na ugór, który słuŜył jako pastwisko. W kolejnym roku zmieniano przeznaczenie poszczególnych pól, co zapobiegało jej
szybkiemu jałowieniu.
69
H. Szulc, Typy wsi Śląska Opolskiego na początku XIX wieku i ich geneza, Prace geograficzne nr 66, PWN Warszawa 1968
−
w Kluczu drewniany kościół p.w. Św. ElŜbiety Węgierskiej (Turyngijskiej), wybudowany w 1748r. Jest to kościół
drewniany, jednonawowy konstrukcji zrębowej. Orientowany, zbudowany w stylu barokowym. Mniejsze
prezbiterium od nawy, zamknięte trójbocznie z boczną zakrystią z loŜą lokatorską na piętrze. WieŜa kwadratowa
konstrukcji słupowej od frontu, z przybudówkami po bokach. Zwieńczona ośmiobocznym, gontowym dachem
namiotowym. DuŜa kruchta z boku nawy. Dach dwukalenicowy, kryty gontem z drewnianą, ośmioboczną wieŜyczką
na sygnaturkę zwieńczoną sześciobocznym, drewnianym hełmem stoŜkowym z latarnią. Chór muzyczny z
prospektem organowym. Polichromia na stropie. Ambona z p. XVII w. z rzeźbami czterech ewangelistów. Liczne
zabytkowe obrazy i rzeźby. Plebania z 1 poł. XIX w. Kaplica z ludową rzeźbą Świętego Jana Nepomucena.
−
W Olszowej, najstarszy w gminie kościół drewniany p. w. Matki Boskiej ŚnieŜnej, (do 1688 p. w. Świętej Jadwigi)
zbudowany ok. 1679 roku, przebudowany gruntownie w 1748 r. remontowany w 1988 r. Podobnie jak w Kluczu,
jest to kościół drewniany jednonawowy, konstrukcji zrębowej. Orientowany, zbudowany w stylu barokowym.
Mniejsze prezbiterium od nawy, zamknięte trójbocznie z boczną zakrystią z loŜą lokatorską na piętrze. Niska wieŜa
konstrukcji słupowej od frontu z kruchtą w przyziemiu, kryta dachem wspólnym dla nawy. Dach dwukalenicowy,
kryty gontem z drewnianą wieŜyczką na sygnaturkę. Zwieńczoną stoŜkowym hełmem z latarnią. Belka tęczowa z
barokową Grupą UkrzyŜowania z XVIII w. Ołtarz główny barokowy z p. XVIII w. Dwa ołtarze boczne
manierystyczne z 2 poł. XVII w. Ambona klasycystyczna z 1 poł. XIX w., konfesjonał, dwie ławki lektorskie i ławy z
XVIII wieku Rzeźby późnogotyckie i liczne obrazy. Na początku 2007 roku rozpoczęto remont kościółka,
odnowiono większość ścian oraz obejście. W barokowym ołtarzu głównym znajduje się współczesny obraz Matki
Boskiej ŚnieŜnej adorowanej przez św. Grzegorza, św. Floriana oraz przez aniołów, w zwieńczeniu umieszczona
jest rzeźba św. Michała Archanioła.
−
W Zimnej Wódce kościół drewniany p.w. św. Marii Magdaleny z 1524 r przebudowany gruntownie w 1748 r. W
latach 1524–1701 uŜytkowany przez ewangelików. Kościół drewniany, jednonawowy konstrukcji zrębowej.
Mniejsze prezbiterium od nawy, zamknięte trójbocznie z przylegającą zakrystią z loŜą lokatorską na piętrze. WieŜa
konstrukcji słupowej od frontu, wtopiona w nawę z kruchtą w przyziemiu. Kryta dachem wspólnym dla nawy. Dach
dwukalenicowy, kryty gontem z ośmioboczną wieŜyczką na sygnaturkę. Zwieńczoną gontowym hełmem baniastym
z latarnią. Ołtarz główny barokowy z 1 poł. XVIII w. Ambona z 1 poł. XIX w.70
PoniŜej przedstawiono genezę powstania i historię rozwoju poszczególnych wsi w gminie Ujazd.
Balcarzowice (dodatkowa nazwa w j. niem. Balzarowitz, dnia 3. 07.1936r. przemianowane na Schönwiese/Oberschlesien).
Niewielka miejscowość, połoŜona w północno wschodniej części gminy, w dolinie potoku Ligockiego, otoczona duŜymi
kompleksami leśnymi. Współcześnie wieś cechuje zabudowa o niewielkim stopniu zwartości, pierwotnie zabudowania
tworzyły jednak układ przestrzenny ulicówki.
W schyłkowym okresie średniowiecza znajdowało się tu grodzisko, pochodzące z XIII wieku, którego ślady zachowały się do
naszych czasów w postaci nasypu ziemnego objętego ochroną poprzez ustanowienie stanowiska archeologicznego.
Grodzisko połoŜone było na skraju lasów, w odległości jednego kilometra na północny zachód od dzisiejszej wsi
Balcarzowice, około 500 metrów na od wsi Sieroniowice. ZałoŜone zostało na planie zbliŜonym do czworoboku. Otaczała je
fosa oraz niski wał ziemny wzniesiony w końcu XIII lub XIV wieku. Nazwa wsi Balcarzowice, gwarowo Walcarzowice,
pochodzi od nazwiska właściciela von Walczerzowitz, o którym wzmianki datowane są na 1457 rok.
70
Zabytki Sztuki w Polsce – Śląsk, KOBiDZ, Petit s.c. Lublin – Warszawa 2006.
87
Zdaniem H. Borka71 nazwa pochodzi od nazwy osobowej Walcerz - niem. Walthr, później skojarzone z imieniem Balcer. Od
roku 1705 wieś była własnością rodziny Posadowskich, którzy swoją siedzibę rodową mieli w odległej o 3 kilometry Błotnicy
Strzeleckiej72. W 1885r wieś zamieszkiwały 174 osoby, w roku 1933 r. -249 osób, a w roku 1939 - 284 osób73. W 1936 roku
powstała niemiecka szkoła publiczna. Starsza młodzieŜ szkolna uczestniczyła w prywatnych kursach języka polskiego,
prowadzonych m.in. w pobliskich Nogowczycach i Sieroniowicach. Mieszkańcy wsi korzystali z polskiej biblioteki, działali w
polskim ruchu śpiewaczym. Obecnie miejscowość liczy 239 mieszkańców. Wieś nie posiada kościoła jedynie niewielką
kaplicę. Do najwaŜniejszych obiektów moŜna zaliczyć zabytkowy budynek dawnej szkoły, obecnie pełniący funkcję
przedszkola publicznego. Wieś, w tym budynek przedszkola, została w znacznym stopniu zniszczona w wyniku przejścia
trąby powietrznej w dniu 15 sierpnia 2008r. Do rozbiórki zakwalifikowano wówczas 27 budynków.
Jaryszów (dodatkowa nazwa w j. niem. Jarischau). DuŜa wieś połoŜona w dolinie
Jaryszówki, stanowiącej prawy dopływ Kłodnicy. Historyczny układ genetyczny
zabudowy zwarty, ulicowy, obecnie z wieloma odnogami i pojedynczymi
gospodarstwami leŜącymi po obu stronach doliny potoku. W granicach obrębu
ewidencyjnego leŜy równieŜ Kolonia Jaryszowska. Wieś jest zamieszkiwana przez 818
mieszkańców.
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga
uposaŜeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość
wymieniona jest w zlatynizowanej formie Jarissow74, 75. W dokumencie z 30 listopada 1260 roku regulującym spór pomiędzy
księciem opolskim Władysławem i biskupem wrocławskim Tomaszem o Sławięcice, wśród dóbr biskupich wymieniono takŜe
Jaryszów jako „villa Iarissou” 76.
Od 1260 do 1443 roku Jaryszów jest wsią wchodzącą w skład tzw. Klucza Ujazdowskiego (Ujester Halt) tj. posiadłości
biskupów wrocławskich w granicach księstwa opolskiego. W Jaryszowie dobrami biskupów zarządzał w ich imieniu wolny
dziedziczny sołtys, który podlegał władzy wolnego dziedzicznego wójta Ujazdu administrującego całym Kluczem
Ujazdowskim. Około 1270-80 następuje lokacja wsi na prawie niemieckim. W tym czasie powstaje parafia i zostaje
zbudowany pierwszy kościół w Jaryszowie. W dokumencie „Liber Fundationis” jest wzmianka, Ŝe jaryszowski wolny
dziedziczny sołtys posiadał 10 łanów ziemi ok. 1/4 ziemi wsi Jaryszów (Item in Jarissow sunt XLI mansi, de quibus scultetus
* habet X, plebanus I, et sic ad servicia domini remanent XXX mansi). Wieś załoŜono na obszarze 46 łanów, z czego 4 łany
stanowiły tzw. nadmiary. Prawdopodobnie były to łany flamandzkie, które w przeliczeniu dawały ok. 3028 morgów pruskich.
71
H. Borek, Opolszczyzna w świetle nazw miejscowych, Opole 1972, s. 65
72
R. Morawiec, Ziemia …, s.50-51
73
Statistik des Deutschen Reichs. Band 450: Amtliches Gemeindeverzeichnis für das Deutsche Reich. Berlin, 1939. Teil I: Altreich und
Land Österreich.
88
74
Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, źródło: www.dokumentyslaska.pl. Najstarsze zachowane źródło historyczne, w którym po
raz pierwszy odnotowano istnienie wielu wsi śląskich. UwaŜa się, Ŝe Księga powstała pomiędzy 1280, a 1305 rokiem. Zawiera ona
spis miast, wsi i osad lokowanych na prawie niemieckim (iure theutonico) oraz na prawie polskim (iure polonico), będących własnością
biskupów wrocławskich bądź diecezji i podlegających jurysdykcji kościelnej, a takŜe zestawienie dochodów Kościoła z naleŜnej
dziesięciny.
75
H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
76
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 7, 1875; Regesten zur schlesischen Geschichte, Th. 2: Bis zum Jahre 1280. Herausgegeben von
Colmar Grünhagen.
Wieś liczyła 30 gospodarstw kmiecych, jedno wolne i dziedziczone sołectwo (10 łanów) oraz gospodarstwo proboszcza
(2 łany). We wsi mieszkało w sumie ok. 170 osób77.
Rycina 20 Fragment mapy Atlasu Śląska króla Fryderyka II obrazujący strukturę osadniczą terenów gminy Ujazd ok.1747r
78
Wiadomo, Ŝe w 1411 roku wolnym sołtysem Jaryszowa był Pietrzyk, którego Ŝona Anna była prawdopodobnie córką
poprzedniego wolnego sołtysa w Jaryszowie. Sołtys ten (o nieznanym imieniu) miał jeszcze syna Janka von Jarissow
wzmiankowanego w dokumencie z 1419 roku, od którego wywodzić się ma ród Jarotschin/Jaroszyńscy. W 1428 roku biskup
wrocławski Konrad oddał Klucz Ujazdowski w zastaw księciu niemodlińskiemu Bernardowi jako zabezpieczenie poŜyczki na
wojnę z czeskimi husytami, a w 1443 roku biskup Konrad sprzedał Klucz Ujazdowski księciu opolskiemu Bolkowi V. W roku
1463 biskupowi Jodokowi (Jost) udało się odkupić Klucz Ujazdowski od księcia opolskiego Mikołaja. Biskup juŜ dwa lata
później, w 1465 roku, odsprzedał Ujazd księciu toszeckiemu Przemkowi za 2200 Guldenów. Po śmierci księcia Przemka
toszeckiego w 1484 roku Ujazd przejął od biskupów wrocławskich za 2500 Guldenów jego brat Janusz IV(były ksiąŜę
oświęcimsko-gliwicki) ale wkrótce włości Janusza IV(był nazywany księciem bez ziemi) zostały skonfiskowane przez króla
węgierskiego Macieja Korwina (Przemko toszecki popierał Władysława II Jagiellończyka króla Czech) do którego wtedy
naleŜał Śląsk (Toszek dostał od Macieja Korwina jego nieślubny syn Johannes Corvinus). Klucz Ujazdowski z Jaryszowem
prawdopodobnie wrócił do biskupstwa wrocławskiego. W końcu XV wieku biskupstwo wrocławskie początkowo oddało Klucz
Ujazdowski w dzierŜawę (za 2550 Guldenów)dziedzicznemu wolnemu wójtowi Ujazdu Mikołajowi Dluhomil z Bierawy, a
26.02.1524 roku sprzedało mu cały Klucz Ujazdowski (papieŜ wydał zgodę na sprzedaŜ Klucza Ujazdowskiego biskupowi
Jakubowi von Salza). Na bazie wolnego dziedzicznego sołectwa, wykształciły się dobra rycerskie (Rittergut) w Jaryszowie.
77
78
R.Morawiec, Ziemia …. s.53-54
Kriegs - Karte von Schlesien, Ch.von Wrede 1747r. SBB IIIC_Kart. N 15060_Band 2_Blatt 22 [pobrane z
https://picasaweb.google.com/kristofoser/PowiatStrzeleckiVaria]
89
Na ziemi wolnych sołtysów jaryszowskich powstał folwark i dwór/pałac w którym mieszkali właściciele wsi, dzierŜawcy wsi
albo administratorzy wsi w imieniu właścicieli wsi. W późniejszych czasach właściciele wsi powiększali swój stan posiadania
kosztem wolnych chłopów tak, Ŝe w XIX wieku 2/3 ziemi było własnością Dominium. Po ponad 300 latach biskupi
wrocławscy przestali być właścicielami Ujazdu i dóbr w okolicach Ujazdu. Zachowali jedynie niektóre przywileje jak np.
odwoływania do sądu biskupiego. Po sprzedaŜy Klucza Ujazdowskiego właścicielami Jaryszowa i dóbr jaryszowskich (od
1850 tylko folwarki-Dominium Jaryszów) byli : Mikołaj Dluhomil z Bierawy od 1524 do 1538, Mikołaj Dluhomil młodszy od
1538 do 1554, Caspar Dluhomil od 1554 do 1589, ? ? od 1589 do 1609, Mikołaj Kochcicki od 1609 do 1629, Georg
Twardawa od 1629 do 1668, Karl Joachim Graf von Mettich od 1668 do 1682 , Dominik von Garowe dal Ronco od 1682 do
1714, Julius Bernhard von Jarotschin i jego Ŝona Joanna Renata von Kozlowski od 1714 do ok.1740, Rudolf Graf von
Sobeck od ok.1740 do 1748, Felix Erdmann Graf von Sobeck und Kornitz od 1748 do 1752, Marie Josephine Freiin von
Welczek od 1752 do ok.1780, Johann Ernst Silvius von Sack od ok 1780 do ok.1790/95, Joseph Adam Freiherr von
Gruttschreiber od ok.1795 do ok.1812, Prybs od ok 1812 do ok.1820, von Werner od ok.1820 do ok.1838, Franz von
Zawadzky od ok.1838 do 1847, Karl Gustav Hermann Freiherr von Neumann od 1847 do 1852, Friedrich Wilhelm Kielmann
od 1852 do 1859, Müller od 1859 do 1869, Johanna Maria Grafa von Renard od 1869 do 1874, Mortimer Graf von Renard
Freiherr von Tschirsky-Reichell od 1874 do 1879, Hugo Fürst von Hohenlohe-Öhringen, Herzog von Ujest od 1879 do 1897,
Christian Kraft Fürst von Hohenlohe-Öhringen,Herzog von Ujest od 1897 do 1929, Johann (Hans) von HohenloheOehringen, Herzog von Ujest od 1929 do 1945.
Od 1741 roku Jaryszów, po zdobyciu Śląska przez Prusy, wcielono najpierw do powiatu toszeckiego, a po reorganizacji
administracyjnej okręgów rejencji opolskiej w 1817 roku, przydzielono ją do powiatu strzeleckiego. W 1780 roku było we wsi
9 gospodarstw kmiecych, 13 zagrodniczych, kilka chałupniczych, szkoła, proboszcz z czeladzią, jedna fryszerka z kilkoma
robotnikami i dwór z czeladzią. Razem stanowiło to 240 mieszkańców. Odkryte w pobliŜu Jaryszowa złoŜa rudy Ŝelaza
(darniowej) przyczyniły się do rozwoju skromnego przemysłu hutniczego. W latach 1770-90 właściciele załoŜyli we wsi 2
kuźnie działające do 1815 r, składające się z pieca hutniczego zwanego dymarką oraz hamerni, gdzie surowe Ŝelazo
przekuwano na sztaby i pręty. W roku 1824 wieś liczyła juŜ 427 osób zamieszkujących w 71 domach. We wsi istniały cztery
młyny wodne i tartak. Z tego okresu pochodzi równieŜ nowo załoŜona Kolonia Jaryszowska zamieszkiwana wówczas przez
27 osób w 5 tzw. miejscach chałupniczych79.
Dwór jaryszowski zlokalizowany był w centralnej części wsi, a jego prawdopodobny czas budowy jest związany z
momentem kiedy Jaryszów stał się własnością prywatną, co miało miejsce na początku XVI wieku. W połowie XIX wieku
przy dworze istniał równieŜ park i oranŜeria. Do Dworu naleŜały dwa folwarki: jeden we wsi w sąsiedztwie zabudowań
dworskich, w obrębie którego istniała gorzelnia, stajnie i obory, a takŜe cztery zarybione stawy. Drugi folwark, tzw. Dziedzinka
zlokalizowany był na południe od Jaryszowa i nastawiony głównie na hodowlę bydła oraz owiec. NaleŜało do niego równieŜ
900 morgów Ŝyznej ziemi oraz 70 morgów łąk. Majątek (Dominium) w Jaryszowie przestał istnieć w latach 1929-32. Budynki
i pola we wsi zostały rozparcelowane i wykupione przez mieszkańców Jaryszowa. W rękach rodu Hohenlohe pozostał
folwark Dziedzinka i pola pomiędzy Jaryszowem i Ujazdem. W 1799 roku ówczesny proboszcz wniósł o zbudowanie nowej
szkoły, do tego czasu bowiem lekcje odbywały się na terenie kościelnym w tzw. organistówce. W 1849 r. do szkoły
uczęszczało ok. 240 dzieci, które uczyły się w jednoizbowej drewnianej szkole, która groziła zawaleniem. Pomimo budowy
nowej dwuizbowej szkoły w 1851 roku warunki do nauki nadal były bardzo niekorzystne ze względu na duŜą liczbę dzieci.
Zdecydowano wówczas o budowie szkoły w sąsiednich Sieroniowicach, dzięki czemu w 1897 roku do szkoły w Jaryszowie
79
90
R. Morawiec, Ziemia …, s. 54-56
uczęszczało juŜ 145 dzieci. W 1910 roku wieś zamieszkiwało 680 osób, z czego aŜ 643 były polskojęzyczne80. W 1933 r.
wieś liczyła 755 osób, w 1939 – 882 osoby81. W 1945 roku wszystkie dobra rodu ksiąŜąt ujazdowskich zostały
skonfiskowane, a Dziedzinka rozparcelowana i włączona w granice Ujazdu.
Rycina 21 Pałac w Jaryszowie. Rysunek sporządzony przez profesora architektury Jorga Jarosch, potomka rodu von Jarotschin (19051980) z Wiednia na podstawie XVIII wiecznego obrazu pałacu w Jaryszowie. Źródło: zbiory prywatne Amrei Al’Tobaish - Jarosch.
Do najwaŜniejszych obiektów we wsi moŜna zaliczyć kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz szkołę
wybudowaną w 1909r. DuŜą wartość kulturową przejawiają równieŜ pozostałości zabudowań folwarcznych dawnego
majątku, przy czym sam dwór/pałac ze względu na zły stan techniczny, został rozebrany i wykreślony z rejestru zabytków .
Historycznie wieś miała układ ulicówki połoŜonej wzdłuŜ Jaryszowca, po obu jego stronach. Obecnie historyczny układ
ruralistyczny jest zatarty, a wieś zbliŜona jest do wielodroŜnicy. Pierwotny układ zabudowy utrzymała natomiast Kolonia
Jaryszowska stanowiąca łańcuchówkę.
80
R. Morawiec, Ziemia …, s. 54-58
81
Land Österreich.
91
Rycina 22 Fragment mapy topograficznej z 1933r., karta nr 5576 Quellengrund,
82
Klucz (dodatkowa nazwa w j. niem. Klutschau,)
Niewielka wieś o układzie ulicowym leŜąca w zachodniej części gminy, w pięknej dolinie, w której południowej części
znajdują się źródła Jordanu. Najstarsze wzmianki o wsi pochodzą z 1234 roku z dokumentu w którym księŜna opolska Viola
obdarowuje biskupa wrocławskiego Tomasza I wolnością dla wsi Cluce. W 1235 roku ksiąŜę opolski Mieszko II zezwolił
biskupowi Tomaszowi na osiedlenie we wsi Cluche kolonistów na prawie niemieckim83. Z kolei w Liber fundationis z 1260 r
wymieniono Cluche jako dobra i posiadłości biskupie. W roku 1319 istniała w Kluczu parafia czego pośrednim dowodem są
dziesięciny, które Januszkowice oddawały gnieźnieński plebanowi. Pomimo, iŜ Raszowa i Januszkowice naleŜały do parafii
leśnickiej, to według starego prawa obyczajowego ius militae wolno im było dziesięcinę z pól oddać jakiemukolwiek
kościołowi. Statuty gnieźnieńskie z 1233 roku postanowiły, Ŝe chłopi takŜe mieli odnowić dziesięcinę tam, gdzie rycerze ich
wsi. Synod gnieźnieński z 1309 roku zniósł to prawo. A zatem parafia w Kluczu musiała istnieć przed 1309, prawdopodobnie
od około 1300 roku. Jak wynika z zapisów w protokołach wizytacyjnych kościoła z 1679 i 1688 roku mieszkańcy wsi Ŝyli
bardzo biednie. Patronem kościoła był wówczas hrabia Praschma. W połowie XVIII wieku, jak wynika z zapisów proboszcza
Munnicha, dola ludności wieśniaczej była godna poŜałowania. Niezwykłe nędzne chaty, najprymitywniejsze poŜywienie, liche
szaty, straszna niewola, wyzysk, nieludzkie traktowanie – to obraz tego okresu. Dzisiejsi najstarsi mieszkańcy wsi pamiętają
92
82
Archiwum Map Zachodniej Polski, Poznań
83
Regesten zur schlesichen Geschichte. Codex diplomaticus Silesiae, Breslau 18.5.1930, BD VII, Nr 1066 i BD VIII Nr 249
opowiadania starzyków, z których wynika iŜ musieli przez 5 dni „od ćmy do ćmy” pracować na pańskim84.
Na wzniesieniu w centralnej części wsi zlokalizowany jest drewniany kościół p.w. św. ElŜbiety Węgierskiej z 1748 roku. Jest
to budowla orientowana, o konstrukcji zrębowej, z wieŜą konstrukcji słupowej połączoną z nawą. Nad nawą znajduje się
ośmioboczna wieŜyczka na sygnaturkę. We wnętrzu podziwiać moŜna późnobarokowe ołtarze oraz rzeźby, m.in.: postać św.
Jadwigi z 1400 roku i Matki BoŜej Bolesnej z 1500 roku. Wieś Klucz słynie z tego, Ŝe w Święto BoŜego Ciała mieszkańcy
dekorują kwiatowymi kobiercami całą drogę, przez którą idzie procesja.85
W roku 1783 wieś zamieszkiwało 147 mieszkańców. Miejscowość posiadała juŜ szkołę oraz dwa kamieniołomy z piecem do
wypalania wapna. W 1880 roku wybudowano dom starców, który jednak szybko został przekształcony na szkołę, do której w
1897 r uczęszczało 204 dzieci. Z zachowanego imiennego spisu dokonanego na dzień 1.12.1917 roku dowiadujemy się, Ŝe
spośród 328 mieszkańców we wsi było: 114 dzieci (do 14 lat), 116 kobiet oraz 98 męŜczyzn. Wśród ówczesnych
mieszkańców było: 11 ogrodników, 11 gospodarzy, 8 słuŜących, 1 karczmarz, 7 robotników, 21 komorników, 2 nauczycieli, 7
cieśli, 1 gajowy, 3 parobków, 6 wdów, szewc, krawiec, dozorca, 8 osób na wycugu (doŜywociu)86. W 1933 r. wieś
zamieszkiwało 308 osób, a w 1939 – 294 osoby87. Z nazwą wsi związana jest legenda: ‘”Kiedyś przejeŜdŜała konno wielka
pani, w bardzo licznym towarzystwie, wąwozami i pagórkami naszej wioski. W pewnym momencie spostrzegła, Ŝe zgubiła
klucze od swej posiadłości. Natomiast rozpierzchli się towarzyszący jej rycerze, by zgubę odnaleźć. Jeden z nich miał
szczęście i zgubę odnalazł. Klucze leŜały blisko jednej z minionych chat. KsięŜna dziękuje znalazcy i radośnie oznajmia:
„Niechby mieszkańcy miejsce swych siedzib KLUCZAMI nazwali”. Od dnia 4 lipca 1936r następuje zmiana nazwy wsi na
Schlüsselgrund, by w roku 1945 powrócić do polskiej nazwy Klucz.
Niezdrowice (dodatkowa nazwa w j. niem. Niesdrowitz, 3. 07.1936r. przemianowane na Neubrücken)
Wieś połoŜona na południe od Kanału Gliwickiego i Kłodnicy. Pierwotna osada licząca kilka zagród powstała
prawdopodobnie około 1300 roku. Wieś nie została lokowana, lecz powstała w miejscu dawnej osady. Nosi ona cechy osady
zagrodniczej.
W roku 1534 w Niezdrowicach mieszkały 592 osoby, w tym 13 wiary ewangelickiej. We wsi było 9 gospodarstw, 10 zagród,
48 komorników, głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo. Najstarsza, historyczna część wsi stanowi ulicówkę w
układzie północ-południe związaną z biegiem Kłodnicy, której zakole sięgało aŜ do miejsca zniszczonego obecnie mostu.
Środkiem wsi, w płaskiej dolinie płynął strumień po którego obu stronach sytuowały się zagrody. Zostało to zobrazowane w
Atlasie Śląska króla Fryderyka II z około1747r. W miejscu obecnej gospody sąsiadującej z kapliczką znajdował się kościół.
Nowsza XIX część wsi stanowi zabudowę zwartą zlokalizowaną wzdłuŜ głównej ulicy prowadzącej w kierunku Ujazdu oraz
Rudzińca, równolegle do Kanału Gliwickiego. W latach 60-80 XXw. na południe od głównej ulicy powstało osiedle zabudowy
mieszkaniowej jednorodzinnej nie związanej z rolnictwem, o charakterystycznej dla ówczesnych czasów formie "kostek"
krytych stropodachem. W 1933 r. wieś zamieszkiwało 844 osób, w 1939 – 1.03288.
84
85
86
R. Morawiec, Ziemia…, s,59-61
Opolskie kościoły drewniane, Wydawnictwo ADAN
R. Morawiec, Ziemia …, s.62
87
Land Österreich.
88
Land Österreich.
93
Rycina 23 Fragment mapy Atlasu Śląska króla Fryderyka II obrazujący strukturę osadniczą terenów gminy Ujazd ok.1747r w rejonie
89
miasta Ujazd oraz wsi Niezdrowice
W centrum wsi znajduje się zabytkowa kapliczka oraz stojący przed nią krzyŜ. Zlokalizowany w sąsiedztwie dawny obiekt
szkolny, po wykonanym remoncie w 2006 roku słuŜy jako Wiejski Dom Kultury oraz miejsce spotkań mieszkańców. Nie jest
znana dokładna data utworzenia szkoły, jednak działała ona juŜ w 1910r., a lekcje prowadzone były w języku niemieckim.
W 1996r. W Niezdrowicach ukończono budowę nowego kościoła, który znajduje się w centrum wioski. We wsi mieszkało
wówczas 636 mieszkańców.
Nogowczyce (dodatkowa nazwa w j. niem Nogowschütz, 3. 9. 1936 przemianowane na Wangschütz)
Wieś połoŜona jest w północno-wschodniej części gminy. Stanowi regularną ulicówkę o zwartej zabudowie w układzie
północ-południe, z główną ulicą obsadzoną obustronnie lipami (ul. Lipowa). Wieś pełni głównie funkcję rolniczą. Na rycinie 24
stanowiącej fragment mapy z "Atlasu Śląska króla Fryderyka II"("Kriegs-Karte von Schlesien") widać wyraźną zaleŜność
układu osadniczego wsi od cieku wodnego, którego dolina, podobnie jak w Jaryszowie, została obustronnie obudowana
zagrodami. We wsi znajdowały się równieŜ cztery stawy hodowlane, z których zachował się tylko jeden, połoŜony najbliŜej
zabudowy.
Pierwsza wzmianka pochodzi z 1687 roku (Nogowczitz). Jej nazwa prawdopodobnie wzięła się od przezwiska Nogawka. Tak
późny okres powstania wsi świadczy o tym, Ŝe stanowiła ona osadę zagrodniczą lub folwark, których czas powstania
przypada na XVI wiek i lata późniejsze. Od połowy XVIII wieku Nogowczyce wraz z innymi posiadłościami, naleŜały do
rodziny Posadowskich. Chłopi z Nogowczyc i Sieroniowic w 1776 roku składali proboszczowi w Jaryszowie dziesięcinę w
snopkach. Trwało to aŜ do 1820 roku, po czym oddawali równieŜ zboŜe sypane. Do 1856 roku takŜe dominia w Jaryszowie i
Nogowczycach zobowiązane były do uiszczenia dziesięciny o wartości 300 talarów. W roku 1860 we wsi było jedynie 19
drobnych gospodarstw o łącznym areale 250 morgów oraz folwark o powierzchni 237 ha. Według Leksykonu Polactwa w
Niemczech wieś Nogowschütz zamieszkiwało w 1910 roku 131 osób, a dwór 40 osób. W 1933 r. wieś zamieszkiwało łącznie
89
94
Kriegs - Karte von Schlesien, Ch.von Wrede 1747r. SBB IIIC_Kart. N 15060_Band 2_Blatt 22 [pobrane z
https://picasaweb.google.com/kristofoser/PowiatStrzeleckiVaria]
214 osób, a w 1939 – 295. Ludność uczęszczała do kościoła parafialnego w Jaryszowie, gdzie odprawiano w kaŜdą
niedzielę dwie msze. W roku 1934 powstał chór Kongregacji Mariańskiej, liczący 30 osób. Znaczna liczba mieszkańców
naleŜała do Bractwa RóŜańca Świętego i do Trzeciego Zakonu istniejących przy kościele parafialnym w Jaryszowie90.
Olszowa (dodatkowa nazwa w j. niem. Olschowa, 3. 07.1936r. przemianowana na Erlenbusch/Oberschlesien)
DuŜa wieś zlokalizowana w północno-zachodniej części gminy. PołoŜona w Masywie Chełmu, w sąsiedztwie lasów i
olchowych zagajników, od których wzięła swa nazwę. Historyczny układ ruralistyczny stanowiła zwarta ulicówka zakończona
folwarkiem, nastawionym na hodowlę koni. W okresie powojennym, w północnej części wybudowano nowe osiedle
budynków mieszkaniowych jednorodzinnych. W granicach obrębu ewidencyjnego wsi znajduje sie równieŜ osada KsięŜy Las
z zabytkową gorzelnią oraz folwarki: Janków i Komorniki.
Wieś załoŜona XIII w. przez niemieckich osadników. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1302 roku, w regestach91 do historii
śląskiej znajduje się zapis: „Rzym – Lateran, 16.02.1302: papieŜ Bonifacy VIII zatwierdza opatowi klasztoru cystersów w
Jemielnicy przywileje oraz dziesięcinę wsi Olsona" (jeszcze trzynaście innych wsi). Obowiązek uiszczania daniny na rzecz
klasztoru w Jemielnicy trwał jeszcze bardzo długo bo aŜ do 1810 r. kiedy to zlikwidowano klasztor. Olszowa była własnością
panów na Strzelcach lub Centawie, a przez pewien czas właściciel mieszkał w samej Olszowej.
Nazwa miejscowości wywodzi się prawdopodobnie od olchy (po Śląsku olszy), które porastały okoliczne mokradła, co
dowodzi, Ŝe w dawnych wiekach Olszowa była bardziej zasobna w wodę niŜ dziś. Starsi mieszkańcy mogą jeszcze pamiętać
rozlewiska i stawy przy kaŜdym gospodarstwie po lewej stronie drogi. Olszowa aŜ do końca XVIII wieku nazywa się Olsona,
od roku 1800 – Olchowa, w 1936 zmieniono jej nazwę na Erlenbusch O/S, nazwę Olszowa przywrócono w 1945 roku.
Brak jest źródeł informujących o powstaniu i rozwoju Olszowej w XIV i XV wieku, jedynie z zapisów parafialnych wiadomo, Ŝe
tworzyła ona parafię z Kluczami. W zapisie z 1319 roku wskazano, Ŝe proboszczem był ksiądz Piotr, co potwierdza, Ŝe
parafia istnieje prawie 700 lat. W tamtych czasach, biskupi wizytowali swoje parafie, dzięki czemu jest dostęp do informacji
zawartych w protokołach sporządzanych przez wysłanników biskupa wrocławskiego. Dowiedzieć się z nich moŜna, Ŝe w
1566 roku w Olszowej istniał kościół z dzwonem na którym znajdował się napis „Zdrowaś Łaski Pełna”. W protokole z roku
1687 zapisano, Ŝe gdy proboszczem był Jakub Franciszek Śliwka, kościół w Olszowej był zbudowany z drewna, ku czci
Matki Boskiej ŚnieŜnej. Sufit cały z desek, pomalowany. Dach w dobrym stanie. W kościele nie było chrzcielnicy ani
konfesjonału. Patronat nad kościołem sprawował pan majątku na Centawie, Franciszek Larisz. Dziesięć lat wcześniej inny
wizytator napisał, Ŝe kościół w Olszowej jest 13,5m długi i 9,75m szeroki, a patronat nad nim sprawował pan na Centawie,
który przechowywał księgi kościelne i notował wydatki. Związki Olszowej z Centawą były bardzo mocne, a droga przez
Warmątowice przez wiele lat nazywana była Centawiną. W Olszowej nie było szkoły, obowiązki nauczyciela pełnił ogrodnik
dzięki czemu zwolniony był od pańszczyzny. Kościół w Olszowej powiększono o 2 metry wzdłuŜ i wszerz.
Wiadomo, Ŝe właścicielami Olszowej byli m.in. Hans Larisch (1641), od 1774 roku baron pruski Karol de Raczek, następnie
ród Schweinichen, od 1789 roku hrabia Filip Colonna, od 1808 roku baron Gastklimb, od 1815 roku Leopold z Toszka. W
1823 roku Olszową zakupił hrabia Andreas Maria Renard spadkobierca rodu Gaschin, cesarsko-królewski rządca skarbowy,
jeden z największych ludzi w historii ziemi strzeleckiej. Posiadacz olbrzymich dóbr na Śląsku i w Królestwie Polskim,
90
R. Morawiec, Ziemia…, s.65-66
91
Regesten zur schlesischen Geschichte. Codex Diplomaticus Silesiae, Breslau 1857-1930, Nr 2697
95
budowniczy kopalni i hut, m.in. w Zawadzkiem. Do wsi przynaleŜały dwa folwarki: Johannishof (Janków) i Komorniki, które
łącznie liczyły 1700 morgów gruntu, 800 morgów lasów oraz 15 morgów winnic. W 1825 hrabia Renard załoŜył w Olszowej
znaną w całej Europie stadninę koni oraz hodowlę koni wyścigowych, do której sprowadzał konie z Anglii, z czasem tworząc
rasę śląską. Hodowano tu 95 koni, 144 sztuki bydła, 36 świń i około 1000 owiec. Hrabia Andreas Renard, człowiek na wskroś
nowoczesny, zmeliorował grunty majątku Olszowa oraz załoŜył winnice, w której produkowano olszowskie wino.
Przechowywano je w głębokich piwnicach w gajówce, która od tamtych czasów nazywa się Winnica. Na południe od
Olszowej powstały kamieniołomy wapienia oraz piec do wypalania wapna. W 1864 roku w Olszowej było 11 gospodarzy, 14
zagrodników, 6 chałupników i 10 komorników. Wieś liczyła 437 mieszkańców, 41 domów mieszkalnych i 51 zabudowań
gospodarczych. Znajdowała się tu karczma, dwóch kowali i krawiec92. W 1926 roku doprowadzono do Olszowej energię
elektryczną oraz zbudowano kamienną drogę. W 1910 roku wieś zamieszkiwało 387 mieszkańców, w 1925 r.– 511
mieszkańców, w 1933 r. -566 mieszkańców, a w 1939 – 598. Renardowie rządzili Olszową do lat 80 XIX wieku. Pochowani
zostali w mauzoleum w parku strzeleckim naprzeciw Kościoła BoŜego Ciała. Po zniszczeniu mauzoleum ich szczątki
spoczęły na strzeleckim cmentarzu. Jednak spadkobiercy Renardów rządzili Olszową aŜ do roku 1945. Najbardziej
dramatyczne chwile przeŜyli mieszkańcy Olszowej w czasie II wojny światowej. Na róŜnych jej frontach poległo 16
mieszkańców wsi. Sama Olszowa największa grozę przeŜyła w styczniu 1945 roku, kiedy to do wioski wkroczyła Armia
Czerwona dokonując rabunku, gwałtów a takŜe morderstw na mieszkańcach. Spalono wówczas wiele gospodarstw i szkołę
ale na szczęście ocalał kościół. Kilka tygodni po wkroczeniu Rosjan wszyscy męŜczyźni, za wyjątkiem starców i dzieci,
zostali wywiezieni do Rosji. Ci którzy wrócili chcąc okazać wdzięczność Bogu wybudowali kaplicę. W styczniu 1948 oddano
do uŜytku szkołę zlokalizowana w miejscu starej niemieckiej, która uległa zniszczeniu w czasie działań wojennych. W roku
1957 Olszowa jako jedna z pierwszych wsi w województwie wybudowała wodociąg.
W 1962 roku na terenie wsi Olszowa w lesie (Las Kucerz) powstała jednostka wojskowa, w której stacjonował 12 Dywizjon
Rakietowy Obrony Powietrznej. Dywizjon został rozformowany w 1998 roku93. Od tego czasu zabudowa podlega stałej
degradacji, a teren stopniowo zarasta i niszczeje.
Dnia 31 stycznia 1998 roku, została podjęta decyzja o likwidacji stadniny koni w Strzelcach Opolskich, w tym będącej jej
częścią stadniny w Olszowej oraz w KsięŜym Lesie94. Nowy właściciel folwarku w Olszowej rozpoczął jego remont z
zamiarem prowadzenia działalności turystycznej.
Do najwaŜniejszych obiektów zabytkowych we wsi naleŜy zaliczyć najstarszy w gminie kościół drewniany p. w. Matki Boskiej
ŚnieŜnej, zespół folwarczny w Olszowej oraz gorzelnię w KsięŜym Lesie.
Sieroniowice ( dodatkowa nazwa w j. niem. Schironowitz, 3. 07.1936r. przemianowane na Grünheide/Oberschlesien)
Wieś leŜy w północnej części gminy. Najstarsza część zlokalizowana jest w dolinie Kotuli tzw. Potoku Ligockiego, który ma
tutaj swe źródła. Zabudowania nie tworzą zwartego kompleksu, lecz są swobodnie rozmieszczone wzdłuŜ potoku, w
otoczeniu łąk. Jest to wieś łańcuchowa typu dolinnego. Po raz pierwszy, jako osada, wzmiankowana jest w 1342 roku jako
majątek naleŜący do rycerza Bogusza. W XVIII istniało w Sieroniowicach zaledwie 8 gospodarstw, o łącznej powierzchni 126
morgów. Był to obszar równający się posiadłościom proboszcza w Jaryszowie.
96
92
93
http://infowsparcie.net/wria/o_autorze/strzelce_op_12dr_op.html#13przezak
94
Hodowla koni w Strzelcach Opolskich, Strzelec Opolski 591 (44)
W roku 1824 wzdłuŜ drogi prowadzącej do Nogowczyc hrabia Renard załoŜył kolonię Schroll. Ma ona układ genetyczny
zwartej ulicówki, w obrębie której wydzielono 28 miejsc, kaŜde po 10 morgów. W 1872 roku we wsi zbudowano szkołę, do
której w 1897 roku uczęszczało 115 dzieci, a w 1907 roku – 142 dzieci. W granicach obrębu ewidencyjnego znajduje się
równieŜ przysiółek Grzeboszowice, stanowiący dawny folwark/majątek. W 1933 r. wieś zamieszkiwały 692 osoby, w 1939 670. Wieś rozwinęła się znacząco w okresie powojennym. W 1949 roku została zelektryfikowana, a w 1958 liczyła juŜ 1127
mieszkańców 95.
Rycina 24 Fragment mapy topograficznej nr 5576 Quellengrund, 1882r, źródło: Archiwum Map Zachodniej Polski, Poznań
Stary Ujazd (dodatkowa nazwa w j. niem. Alt Ujest, od dnia 3.09.1936 przemianowany na Alt Bischofstal)
Wieś połoŜona na północ od Ujazdu, na prawym brzegu potoku Jordan, w głębokiej i wąskiej dolinie. Układ ruralistyczny
stanowi łańcuchówka typu dolinnego, pierwotnie obudowana tylko jednostronnie, w kolejnych latach z poprzecznymi drogami
przechodzącymi na drugi brzeg potoku. WzdłuŜ lewego brzegu Jordanu równieŜ przebiega równoległa droga z jednostronną
zabudową, jednak działki są tu mniejsze, a zabudowa ma charakter mieszkaniowy, najczęściej pozbawiony zabudowań
gospodarczych. Krajobraz wsi jest bardzo urozmaicony, pagórkowaty z licznymi wąwozami i parowami oraz głęboko wciętą
doliną Jordanu, której podmokłe dno porastają olchy, wierzby i roślinność wodnolubna.
95
97
Rycina 25 Kriegs - Karte von Schlesien, Ch.von Wrede 1747r. SBB IIIC_Kart. N 15060_Band 2_Blatt 2296
Rycina 26 Fragment mapy topograficznej nr 5576 Quellengrund, 1882r, źródło: Archiwum Map Zachodniej Polski, Poznań
96
98
[pobrane z https://picasaweb.google.com/kristofoser/PowiatStrzeleckiVaria]
Powstanie wsi Stary Ujazd datuje się na lata 1230-1260, w okresie po podarowaniu biskupstwu wrocławskiemu omawianego
obszaru. Jej pierwotna nazwa nawiązuje do objazdu dokonanego przez księcia opolskiego Kazimierza I i brzmiała Ujeździec.
W 1869 roku we wsi było124 domów i 945 mieszkańców. Wieś zajmowała 440 ha, w tym 363 ha roli i 26 ha łąk. Dobra
stanowiące własność księcia Hohenlohe - Oehringen wraz z folwarkiem Kopaniną i Leśniczówką miały 416 ha, w tym 309 ha
roli, 10 ha łąk, 87 ha lasu. W 1910 roku wieś liczyła 1025 mieszkańców, w 1933 r.- 948 osób, a w 1939 – 994 osoby97. W
1926 roku we wsi została otwarta jedyna na ziemi ujazdowskiej szkoła dla mniejszości polskiej. Początkowo uczęszczało do
niej 29 dzieci, jednak ich liczba stale malała na skutek szykan niemieckich, co doprowadziło do jej likwidacji.
Do najwaŜniejszych obiektów zabytkowych we wsi naleŜy zaliczyć dawny kościół. W 1992r.odbyła się konsekracja nowo
wybudowanego kościoła p.w. Ducha Św.
Zimna Wódka (Kaltwasser, Caldeborn)
Najstarsze wzmianki o wsi Zimnawodca, czyli osada leŜąca nad potokiem, pochodzą z 1260 roku98 RównieŜ w akcie
sprzedaŜy ziemi ujazdowskiej w 1466 roku wymienia się Zimną Wódkę. W notariacie ks. kardynała Jana, biskupa Sabiny w
Arignam, pod datą 14 I 1376 r. spisane są parafie, a wśród nich Jaryszów i Caldeborn, czyli Zimna Wódka. W protokole z
1679r. czytamy, Ŝe :"Zimna Wódka- kościół filialny naleŜy do parafii kluczowskiej, najjaśniejszego hrabiego de Praschma,
pana Ujazdu, z drzewa jest zbudowany pośrodku wsi ku czci św. Marii Magdaleny i poświęcony. Jest 16 łokci długi i 9
szeroki. Jedyną jego ozdobą jest 1 ołtarz ze starym zabudowaniem dla statuy św. Marii Magdaleny". Proboszcz kluczowski
co 3 niedzielę odprawia tam naboŜeństwo. W 1783r. odnotowano, Ŝe Zimna Wódka naleŜy do powiatu toszeckiego, posiada
kościół, 2 folwarki, 13 gospodarzy, 19 zagrodników oraz 112 mieszkańców. Sołtysem w 1781r. był Jan Vogiel, a w 1789r.
Antoni Bodenka. W roku 1845 wieś liczyła 454 mieszkańców i 59 domów mieszkalnych. W 1864r. było we wsi 50
gospodarzy, 10 zagrodników, 21 chałupników, którzy posiadali 160 morgów pola. Z pierwotnej liczby 54 pełnoprawnych
gospodarstw, jakie zaświadczone są około 1300r., po blisko 600 latach zachowało się jeszcze 50 kmiecych gospodarstw. W
wieku XVIII złączono parafię w Zimnej Wódce z parafią w Kluczu. Odtąd kościół stanowi filię kościoła w Kluczu. W 1858 roku
we wsi wybudowano szkołę dwuklasową, do której uczęszczało134 dzieci. Głównym źródłem utrzymania było rolnictwo99.
W 1933 r. wieś zamieszkiwało 677 osób, w 1939 juŜ 835 osób. Dynamiczny wzrost liczby ludności moŜe mieć związek z
budową linii kolejowej nr 175 relacji Kłodnica – Zawadzkie, której jednotorowy odcinek Strzelce Opolskie – Leśnica o
szerokości torów 1435 mm oddano do uŜytku 11 czerwca 1936 roku100. Cała trasa była bezkolizyjna, w większości
prowadzona na wysokich nasypach, z trzema unikalnymi, zabytkowymi wiaduktami w Lichyni. Przebiegała przez malowniczy
teren, w okolicach Zalesia rozpościerał się piękny widok, z jednej strony na Górę Św. Anny a z drugiej na nizinę śląską. W
dniu 23 czerwca 2000 roku nastąpiło zamknięcie dla ruchu pasaŜerskiego odcinka Kłodnica – Fosowskie, a w 2007r linia
została wykreślona z ewidencji PLK. W chwili obecnej linia kolejowa nr 175 nie istnieje, torowisko zostało rozkradzione, a
infrastruktura towarzysząca uległa zniszczeniu. Jedyną pozostałością są nasypy, mosty i wiadukty kolejowe oraz dworce. Na
terenie gminy Ujazd linia przebiegała przez miejscowości Zimna Wódka i Sieroniowice, jednak dworzec kolejowy został
zbudowany wyłącznie w Zimne Wódce. Jest to budynek murowany z cegły, o zwartej bryle, kryty czterospadowym dachem
łamanym, pierwotnie z przybudowaną drewnianą wiatą. W budynku oprócz hali kas, poczekalni dla podróŜnych i
97
98
Regesten zur schlesichen Geschichte. Codex diplomaticus Silesiae, Breslau, Nr 1066
99
100
http://pl.wikipedia.org/wiki/Linia_kolejowa_nr_175 [pobrano 14.01.2013]
99
pomieszczeń biurowych, mieściły się takŜe mieszkania dla załogi oraz zaplecze techniczne. Obecnie budynek jest częściowo
zamieszkany jednak jego stan techniczny stale się pogarsza.
Na zachód od linii kolejowej w okresie powojennym powstało osiedle zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Na mapie
topograficznej z 1939 roku (Rycina 29) w miejscu obecnego osiedla widoczne są jedynie pola uprawne oraz folwark
Wesołów. W granicach obrębu ewidencyjnego wsi Zimna Wódka leŜy równieŜ przysiółek Buczki.
Rycina 27 Fragment mapy topograficznej z 1939 roku
101
Ze względu na ukształtowanie terenu, wieś nie jest typową ulicówką, a zarówno drogi jak i zabudowa dostosowują się do
warunków morfologicznych terenu. W centrum wsi, na wzniesieniu zlokalizowany jest drewniany Kościół otoczony ze
wszystkich stron drogami, co pozwala przypuszczać, Ŝe pierwotnie stał on w centrum niewielkiego placu otoczonego
zabudową zagrodową. W północnej części wsi znajdowało załoŜenie folwarczne, uŜytkowane w latach powojennych jako
baza RSP. Ze względu na duŜy stopień zniszczeń obecnie jest ono mało czytelne w przestrzeni.
Do najcenniejszych zabytków naleŜy kościół filialny p.w. św. Marii Magdaleny, spichlerz i budynek poczty. DuŜą wartość ma
równieŜ budynek dworca kolejowego.
101
100
Topographische Karte 1:25000, karta 5575, Archiwum Map Zachodniej Polski w Poznaniu
Folwarki
Folwark to istniejący od XII wieku rodzaj wielkiego gospodarstwa rolnego, a od XIV wieku takŜe rolno-hodowlanego,
nastawionego na masową produkcję zboŜa przeznaczonego na zbyt, wykorzystującego pracę pańszczyźnianą chłopów.
Pierwsze folwarki powstawały w dobrach kościelnych i klasztornych, takŜe gospodarstwa sołtysie miały zbliŜony do
folwarków charakter. Na ich dynamiczny rozwój miało wpływ rosnące zapotrzebowanie na zboŜe na ziemiach polskich i w
zachodniej Europie. NaleŜące do feudała gospodarstwo, posługiwało się głównie darmową, przymusową pracą chłopa
pańszczyźnianego. Do końca XVIII wieku folwarki były podstawą znaczenia gospodarczego i politycznego szlachty. Wraz z
uwłaszczeniem chłopów miejsce folwarku pańszczyźnianego zajął folwark oparty o najemną siłę roboczą. W Polsce kres
gospodarce folwarcznej połoŜył dekret PKWN z 6 września 1944 o Reformie rolnej. Po II wojnie światowej, gospodarstwa
folwarczne zostały rozparcelowane, lub utworzono z nich Państwowe Gospodarstwa Rolne.
W gminie Ujazd folwarki występują we wsi Olszowa (Komorniki, Janków, KsięŜy Las), Sieroniowice (Grzeboszowice), Stary
Ujazd (Kopanina, Ferdynand), Zimna Wódka (Buczki, Wesołów), Jaryszów (Dziedzinka),
Nogowczyce, Ujazd (Goj).
Zabudowania folwarczne, oprócz dworu szlacheckiego, składały się z gumna (stodoły, brogi), chlewów, obór i stajni,
budynków produkcyjnych (młyn, browar) oraz domów mieszkalnych dla czeladzi ustawionych najczęściej wokół
prostokątnego majdanu.
101
II.4.2. Prawne formy ochrony dziedzictwa kulturowego
Dziedzictwo kulturowe uwaŜane jest za waŜny czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego oraz wyraz róŜnorodności
kulturowej i bogactwa natury krajów i regionów. ToŜsamość kulturowa narodów i społeczności kształtowana jest bowiem w
określonym środowisku naturalnym, a krajobraz stanowi inspirację do tworzenia dzieł architektury. Podstawą wszelkich
działań związanych ze Światowym Dziedzictwem Kultury jest Konwencja UNESCO przyjęta w 1972 r. w ParyŜu, którą
Polska ratyfikowała 29 czerwca 1976 r102. Zgodnie z zapisami art. 1 i 2 Konwencji, do dziedzictwa kulturowego zalicza się
zarówno zabytki architektury i zespoły budowlane, jak równieŜ pomniki przyrody lub formacje geologiczne i fizjograficzne, a
takŜe miejsca zabytkowe stanowiące wspólne dzieła człowieka i przyrody oraz strefy naturalne.
Zabytki rozumiane są jako dawne, materialne i niematerialne, ruchome i nieruchome dzieła człowieka lub teŜ związane z
jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia. Ich zachowanie leŜy w interesie społecznym ze
względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową103, a ochrona została zadeklarowana jako obowiązek
państwa na podstawie art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.
Bezpośrednią podstawę prawną do działań na rzecz zabytków daje ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i
opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162, poz. 1568 z późn.zm.). Określono w niej następujące formy ochrony:
−
wpis do rejestru zabytków,
−
uznanie za pomnik historii,
−
utworzenie parku kulturowego,
−
ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji
inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji
drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie
lotniska uŜytku publicznego.
Jednocześnie ww. ustawa określa, Ŝe ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania (w zakresie planowania
przestrzennego):
102
1)
zabytki nieruchome będące w szczególności:
−
krajobrazami kulturowymi,
−
układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,
−
dziełami architektury i budownictwa,
−
dziełami budownictwa obronnego,
−
obiektami techniki, zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi,
−
cmentarzami,
−
parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,
−
miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;
2)
zabytki ruchome, np. dzieła sztuk plastycznych, numizmaty, instrumenty muzyczne;
3)
zabytki archeologiczne będące w szczególności:
−
pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,
Dziennik Ustaw z 30 września 1976 r., nr 32 poz. 190.
103 Art.
102
3 pkt 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162, poz. 1568 z późn.zm.)
−
cmentarzyskami,
−
kurhanami,
−
reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.
4)
ochronie podlegać mogą takŜe nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu,
ulicy lub jednostki osadniczej.
Na podstawie art. 7 ust 1 pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. 2001 r nr 142, poz. 1590 z
późn. zmianami) oraz zgodnie z wymogami art 87 ust 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami, w 2006 roku w gminie Ujazd sporządzono i zatwierdzono Gminny Program Opieki nad Zabytkami. Uchwałą Rady
Miejskiej w Ujeździe nr X/46/2011 z dnia 31 sierpnia 2011r. Program ten został zaktualizowany i uzyskał nazwę: Program
Opieki nad Zabytkami gminy Ujazd na lata 2011-2014. Celem Programu jest stworzenie całościowej, wieloletniej strategii
ochrony zabytków znajdujących się na terenie gminy Ujazd, realizowanej w 4-letnich cyklach/etapach, przy wykorzystaniu
optymalnych dostępnych w gminie środków, zarówno prawnych (zapisy dotyczące ochrony zabytków w planach
zagospodarowania przestrzennego) jak teŜ finansowych (przeznaczenie części budŜetu gminy na ochronę zabytków).
Program powinien słuŜyć równieŜ szeroko pojmowanemu rozwojowi gminy oraz zwiększeniu zainteresowania ochroną
zabytków lokalnej społeczności. Określone w Programie propozycje działań konserwatorskich104 przy zabytkach obejmują:
−
zabezpieczenie ruin zamku i budynku bramnego w Ujeździe
−
opracowanie projektu rewitalizacji zabudowy rynku w Ujeździe i przywrócenie historycznych relacji poszczególnych
części miasta, optyczne i funkcjonalne połączenie zamku z rynkiem.
−
współpraca z OWKZ przy restauracji nie wpisanych do rejestru zabytków kapliczek przydroŜnych,
−
prace konserwatorskie w kościołach – priorytetem prace mające na celu poprawienie stosunków wilgotnościowych
budynków (mających takŜe wpływ na stan zachowania elementów wyposaŜenia),
−
działania zabezpieczające kościoły przed kradzieŜą (instalacje antywłamaniowe),
−
zakładanie instalacji odgromowych i przeciwpoŜarowych w kościołach drewnianych oraz regularna impregnacja
drewna,
−
działania mające na celu zwiększenie efektywności ochrony konserwatorskiej zespołów folwarcznych wpisanych
do rejestru zabytków i zahamowanie ich postępującej destrukcji,
−
ochrona i opieka nad cmentarzami – tworzenie lapidariów, lub w przypadku likwidowania starych pochówków
pozostawianie na pierwotnym miejscu dawnych nagrobków, co pozwoli nie tylko zachować substancję zabytkową,
jak i utrwalić wyobraŜenie o pierwotnym układzie przestrzennym cmentarza.
−
uporządkowanie i inwentaryzacja zabytkowego cmentarza Ŝydowskiego w Niezdrowicach
−
ujednolicenie oznakowania mogił związanych z powstaniami śląskimi,
−
opracowanie przewodnika Gminy Ujazd po zabytkach (połączonego z atrakcjami przyrodniczymi i turystycznymi,
szlakami, tradycjami i legendami lokalnymi itp.) jako materiał promocyjny gminy,
Ponadto zaproponowano rozpoczęcie prac nad aktualizacją decyzji o wpisie do rejestru osiedla zabytkowego w ramach
średniowiecznego załoŜenia miasta Ujazd.
Problematyka dziedzictwa kulturowego została uwzględniona równieŜ w Planie zagospodarowania przestrzennego
województwa opolskiego (uchwała Sejmiku Województwa Opolskiego nr XLVIII/505/2010 z dnia 28 września 2010 r.) w
którym przyjęto, Ŝe „celem polityki przestrzennej jest ochrona dóbr kultury materialnej i niematerialnej, a kształtowanie
104
Program opieki nad zabytkami gminy Ujazd na lata 2011-2014, s.33-34
103
środowiska kulturowego powinno generować rozwój innych dziedzin Ŝycia regionu (np. turystyki i rekreacji, osadnictwa,
leśnictwa, rolnictwa). Obiekty kultury materialnej winny być wykorzystane i uŜytkowane z zapewnieniem opieki
konserwatorskiej, rewaloryzacji i nadania im odpowiednich funkcji uŜytkowych”. W Planie wskazano równieŜ przykłady
najcenniejszych zabytków województwa opolskiego, w tym z terenu gminy Ujazd:
−
historyczny układ urbanistyczny o znaczeniu regionalnym: miasto Ujazd
−
historyczny ogólny układ przestrzenny wsi: Jaryszów, Klucz, Olszowa, Stary Ujazd, Zimna Wódka
−
jednolite fragmenty historycznego układu przestrzennego wsi: Niezdrowice, Sieroniowice
−
zespół zamkowo-parkowy w Ujeździe
−
przykłady architektury sakralnej: kościoły w Ujeździe, Kluczu, Zimnej Wódce, Olszowej.
II.4.3. Zabytki nieruchome ujęte w wojewódzkim rejestrze oraz gminnej ewidencji zabytków
Obiekty, zespoły i załoŜenia urbanistyczne wpisane do rejestru zabytków objęte są rygorami ochrony konserwatorskiej
wynikającymi z ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Sposób i tryb wydawania
pozwoleń na prace w zabytku reguluje Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 09 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia
prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a takŜe innych
działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych
zabytków ruchomych (Dz. U. Nr 150 poz. 1579).
W prowadzonym przez wojewodę opolskiego rejestrze zabytków z terenu gminy Ujazd ujęto 19 zabytków, w tym jeden
obszarowy, dotyczący historycznego układu urbanistycznego miasta Ujazd oraz 18 wpisów obiektów zabytkowych, nie
będących zabytkami archeologicznymi. Wpis układu urbanistycznego niesie ze sobą konsekwencje odmienne od wpisu
pojedynczego obiektu, chroni bowiem historyczne rozplanowanie miejscowości, bryły budynków, elewacje, układ ulic i
poszczególnych działek, rozplanowanie pierzei, a takŜe historyczne nawierzchnie i nawarstwienia kulturowe. Pozwolenia
konserwatorskiego wymagają między innymi prace przy elewacjach budynków czy wprowadzanie nowych obiektów
kubaturowych105.
Tabela 5 Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków
Lp.
1
Miejscowość
Ujazd
Ujazd
2
Ujazd
3
4
5
6
7
8
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Jaryszów
9
Klucz
10
11
12
105
104
Klucz
KsięŜy Las
Obiekt
Adres
Zabytkowy układ urbanistyczny
Kościół parafialny
ul. Plac Zamkowy
p.w. św Andrzeja
Kościół pątniczy p.w. Nawiedzenia ul. Traugutta
NPM
Zamek (ruiny )
ul. Plac Zamkowy
Dom
ul.3 Maja 16
Dom
ul. Powstańców Śl. 2
Dom
ul. Sienkiewicza 3
Dom
ul. Traugutta 31
Kościół Parafialny
ul. Strzelecka
p.w. NPM
Kościół parafialny
ul. Wiejska 16
pw św ElŜbiety
Plebania
ul. Wiejska 16
Gorzelnia
Program opieki nad zabytkami gminy Ujazd na lata 2011-2014, s.18
Wiek
Materiał
1613, XVIII, XX
mur
Nr rejestru
154/57
1140/66
1858,1862
mur
1141/66
1580,1660
1 poł. XIX
1 poł. XIX
1 poł. XIX
1 poł. XIX
XV, 1860-61
1921-24
1748
mur
mur
mur
mur
mur
mur
884/64
1905/67
1907/67
1908/67
1909/67
1133/66
drewno
98/54
1 poł. XIX
Przeł. XIX/XX
mur
mur
1969/72
2134/86
13
Niezdrowice
Olszowa
Cmentarz Ŝydowski
dz.nr ewid.2281 Ujazd
Kościół filialny
ul. Wiejska
14
pw Matki Boskiej ŚnieŜnej
15
Olszowa
Stajnia
ul. Hodowlana 2
16
Olszowa
Spichlerz
ul. Hodowlana 2
Olszowa
Zbiorowa mogiła Powstańców Śl. na ul. Wiejska
17
cmentarzu rzym.-kat.
Zimna Wódka Kościół filialny
ul. Ujazdowska
18
p.w. św. M. Magdaleny
Zimna Wódka Zbiorowa mogiła Powstańców Śl. na ul. Górna
19
cmentarzu rzym.-kat.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OWKZ
2 poł. XIX w
1679,1748,
1974-1975
Przeł. XIX/XX
Przeł. XIX/XX
drewno
1748
240/90
99/54
mur
mur
2133/86
2132/86
165/88
drewno
100/54
164/88
W związku z brakiem przedmiotu ochrony dwa obiekty zostały wykreślone z rejestru zabytków
Tabela 6 Wykaz zabytków nieruchomych wykreślonych z wojewódzkiego rejestru zabytków
Lp.
1
Miejscowość
Jaryszów
Klucz
Obiekt
Dwór ( rozebrany )
Spichlerz plebański
2
( rozebrany )
Adres
ul.Zwycięstwa 5
ul.Wiejska 16
Wiek
XVIII, XIX/ XX
1poł.XIX
Materiał
mur
Nr rejestru
1780/66
1969/72
Gminna ewidencja zabytków stanowi wykaz zespołów i obiektów o istotnych lokalnych walorach historycznych, kulturowych i
krajobrazowych. Ma ona formę zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych równocześnie
ewidencją zabytków prowadzoną przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Gminna ewidencja nie jest dokumentem
zamkniętym, winna być uzupełniana, aktualizowana i weryfikowana. W 2006r istniejącą dotychczas gminną ewidencję
zabytków poddano weryfikacji, w wyniku której do ochrony wytypowano 83 wyszczególnione poniŜej obiekty.
Tabela 7 Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków.
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Miejscowość
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Obiekt
Kapliczka p.w. Nawiedzenia
Najświętszej Marii Panny
Kapliczka Pieta
Budynek bramny zamkowy
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Adres
ul.Traugutta
Wiek
1854
Materiał
mur
ul.Sławięcicka 12
ul. Plac Zamkowy
ul Chopina 5
ul. Damrota 1
ul. Kościuszki 6
ul. Kościuszki 7
ul. Krzywa 9
ul. Lompy 1
ul. Lompy 2
ul. Lompy 7
ul. 3 Maja 2
ul.3 Maja 13
ul. Matejki 2
ul. Matejki 4
ul. Mickiewicza 4
ul.Powstańców Śl. 9
3 ć.XIX
1580,XVI, XVIII,XIX
1910
l.20-te XX
Pocz XX
Pocz XX
l.20-teXX
Ok.1910
l.20-teXX
XIX/XX
XIX/XX
l.30-te XX
Pocz.XX
Pocz. XX
3 ć.XIX
Pocz.XX
Pocz.XX
Ok.1910
l.20-teXX
l.30-teXX
Pocz.XX
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
105
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
106
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Ujazd
Balcarzowice
Jaryszów
Klucz
Klucz
Klucz
Klucz
Klucz
Klucz
Klucz
Niezdrowice
Niezdrowice
Niezdrowice
Niezdrowice
Niezdrowice
Nogowczyce
Olszowa
Olszowa
Olszowa
Olszowa KsięŜy Las
Sieroniowice
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
ul. Wiejska 46
ul. Wiejska 44
ul. Wiejska 22
ul. Wiejska 22
ul. Lipowa
Przy kościele
ul. Wiejska
ul. Wiejska 9
2 ć.XIX
XIX
l.30-teXX
l.20-teXX
Pocz.XX
Ok.1910
l.20-teXX
Pocz.XX
l.20-teXX
Poł.XIX
XIX/XX
XIX/XX
XIX/XX
3 ć.XIX
XIX/XX
Pocz.XX
Pocz.XX
4 ć.XIX
4 ć.XIX
Pocz.XX
l.30-teXX
XVIII/XIX
XVIII/XIX
l.20-teXX
l.20-teXX
l.20-teXX
l.20-teXX
XVIII
XIX/XX
1909
1924
XIX/XX
l.20-teXX
3 ć.XIX
1868
3 ć.XIX
XIX/XX
4 ć.XIX
l.20-te XX
l.20-te XX
l.20-te XX
l.20-te XX
XIX/XX
Pocz XX
XIX/XX
Pocz.XX
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
Kapliczka
ul.Ujazdowska19
Pocz.XX
mur
Stary Ujazd
Stary Ujazd
Stary Ujazd
Stary Ujazd
Stary Ujazd
Zimna Wódka
Zimna Wódka
Zimna Wódka
Kaplica
Dom
Dom
Dom
Dom
Kapliczka Jana Nepomucena
Budynek Poczty
Spichlerz folwarczny
ul. Czterdziestolecia
ul. Czterdziestolecia 1A
ul. Czterdziestolecia 42
ul. Czterdziastolecia 65A
ul. Czterdziestolecia 103
ul. Ujazdowska
ul. Ujazdowska 6
ul. Plac Wolności
1 połXIX
Pocz.XX
3 ć.XIX
Pocz.XX
1910
1 poł.XIX
XIX/XX
XIX/XX
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
mur
Dom
Dom
Ratusz-Urząd Miejski
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Budynki gospodarcze
Stodoła
Spichlerz
Dom, dawna gospoda
Szkoła
Kapliczka p.w. św.Nepomucena
Dom - dawna gospoda
Dom
Dom
Dom
Dom
Dom
Kapliczka
Dom
Dom
Dom
Stodoła
Kapliczka Maryjna
Kostnica
Kapliczka św. Floriana
Dom
Aleja parkowa
ul. Skargi 1
ul. Szkolna 2
ul. Szkolna 3
ul. Szkolna 4
ul. Szkolna 7
ul. Sławięcicka 3
ul. Sławięcicka 7
ul. Sławięcicka 8
ul. Sławięcicka 9
ul. Sławięcicka 10
ul. Sławiecicka 14
ul.Traugutta 16
ul.Traugutta 17
ul.Traugutta 18
ul.Traugutta 19
ul.Traugutta 21
ul.Traugutta 22
ul.Traugutta 23
ul.Traugutta 24
ul.Traugutta 33
ul.Traugutta 35
ul.Traugutta 35
ul.Traugutta 35
ul.Szkolna
ul.Błotnicka 2
ul.Strzelecka 16
ul.Wiejska 16
ul.Wiejska 52
ul. Wiejska 13
ul. Wiejska 35
ul. Wiejska 37
ul. Wiejska 38
ul. Wiejska 47
79
Zimna Wódka
Dom
80
Zimna Wódka
Dom
81
Zimna Wódka
Dom
82
Zimna Wódka
Dom
83
Zimna Wódka
Stodoła
ul. Ujazdowska 3/ 5
ul. Ujazdowska 7
ul. Ujazdowska 42
ul. Ujazdowska 52
ul. Ujazdowska 52
XIX/XX
XIX/XX
Pocz.XX
3 ć.XIX
3 ć.XIX
mur
mur
mur
mur
mur
Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich
lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, a takŜe wykonywanie robót budowlanych w otoczeniu zabytku
wymaga uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. PoniewaŜ sam wpis do rejestru stanowi formę
ochrony, w dokumentach planistycznych nie wprowadza się Ŝadnych dodatkowych zasad ochrony, pozostawiając ich
ustalenie konserwatorowi zabytków.
Natomiast wojewódzka ani gminna ewidencja zabytków nie stanowią samoistnej formy ochrony. Podlegają jej tylko te
zabytki, które zostały objęte ochroną poprzez ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo w
decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na
realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację
inwestycji w zakresie lotniska uŜytku publicznego.
Na terenie gminy Ujazd, w związku z całkowitym pokryciem obszaru gminy planami miejscowymi, ochroną prawną objęte
są wszystkie zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków.
NaleŜy podkreślić, Ŝe w planie miejscowym moŜna objąć ochroną równieŜ inne obiekty, nie ujęte w gminnej ewidencji
zabytków, które jednak stanowią wartościowy element dziedzictwa.
II.4.4. Zabytki archeologiczne
II.4.1.c. Zabytki archeologiczne wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków
Na obszarze gminy Ujazd występuje jedno stanowisko archeologiczne wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków. Jest to
średniowieczne grodzisko zlokalizowane we wsi Balcarzowice. Wokół stanowiska wyznacza się strefę ochronną o szerokości
50 metrów. Wszelkie działania w obrębie stanowiska oraz w jego strefie ochronnej muszą być uzgodnione z OWKZ, a prace
prowadzone z uwzględnieniem przepisów odrębnych.
Tabela 8 Wykaz stanowisk archeologicznych wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków
Numer
stanowiska
Nr 1
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
W zachodniej części wsi Balcarzowice, na Grodzisko
wschód od drogi krajowej nr 88, na skraju stoŜkowate
lasu, na działce ALP 116
chronologia
Nr rejestru
Średniowiecze XIII- A - 362/73
XIVw.
Pozostałe stanowiska archeologiczne wpisane są do ewidencji Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Wszelkie działania w obrębie stanowisk muszą być uzgodnione z OWKZ, a prace prowadzone z uwzględnieniem przepisów
odrębnych. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe wpis do ewidencji nie stanowi sam w sobie formy ochrony, a zabytki
archeologiczne, jako nieruchome, powinny zostać wpisane do gminnej ewidencji zabytków, a następnie ujęte w miejscowych
107
planach zagospodarowania przestrzennego. W gminie Ujazd zabytki archeologiczne nie zostały wprowadzone do gminnej
ewidencji zabytków.
Tabela 9 Wykaz stanowisk archeologicznych
Balcarzowice – brak stanowisk
Jaryszów:
Numer
stanowiska
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
chronologia
Nr 1
Nr 2
Nr 3
Nr 4
Nr 5
Nr 6
brak dokładnej lokalizacji
lokalizacja według mapy archiwalnej
ślad osadniczy
ślad osadniczy
ślad osadniczy
ślad osadniczy
cmentarzysko
punkt osadniczy
Nr 7
punkt osadniczy
Nr 8
Nr 9
Nr 10
ślad osadniczy
osada,
punkt osadniczy
punkt osadniczy
punkt osadniczy
punkt osadniczy
osada
osada
neolit
neolit
epoka kamienna
kultura łuŜycka
epoka brązu
wczesne średniowiecze faza późna
lub średniowiecze
wczesne średniowiecze faza późna
lub średniowiecze
paleolit schyłkowy (?)
IX-Xw.,
Paleolit schyłkowy
Mezolit
Wczesny okres epoki brązu
Kultura przeworska
Kultura przeworska
IX-Xw.
Klucz :
Numer
stanowiska
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
chronologia
Nr 1
Brak lokalizacji
ślad osadniczy
Epoka kamienia
Numer
stanowiska
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
chronologia
Nr 1
Nr 2
Brak dokładnej lokalizacji
wg planu archiwalnego
Punkt osadniczy
Cmentarzysko ciałopalne
Nr 3
Nr 4
wg planu archiwalnego, dz.nr. 176/1
wg planu archiwalnego, w połowie wysokości dz.nr
259
wg planu archiwalnego, dz. Nr 259 na wysokości
dz.nr 275
wg planu archiwalnego, w południowej części dz.nr.:
294, 298, 299
wg planu archiwalnego, dz.nr. 213/1 na wysokości
dz.nr. 187
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
punkt osadniczy
punkt osadniczy
Okres wpływów rzymskich
Kultura
przeworska,
wpływów rzymskich
pradzieje
Pradzieje
XIV-XVw.
XIV-XVw.
Ślad osadnictwa
ślad osadnictwa
ślad osadnictwa
Mezolit (?)
XIV-XVw.
Kultura przeworska
Numer
stanowiska
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
chronologia
Nr 1
Nr 2
dz.nr. 339
punkt osadniczy
Ślad osadniczy
XV w.
neolit
Niezdrowice:
Nr 5
Nr 6
Nr 7
Nogowczyce:
108
okres
Olszowa:
Numer
stanowiska
Nr 1
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
chronologia
wg. mapy archiwalnej - ok. 550 m na zachód od punkt osadniczy
osady Winnica i ok. 350 m na północ od autostrady;
w południowym pasie jezdni i obrzeŜa autostrady ok. Punkt osadniczy
2200 m na zachód od węzła Olszowa na km
270+850 – km 270+920.
Cmentarzysko
pradzieje
Numer
stanowiska
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
chronologia
Nr 1
Nr 2
dz.nr 237/1 (?)
Ślad osadniczy
Punkt osadniczy
neolit
XIV-XV w.
Nr 2
Nr 3
Neolit, kultura amfor kulistych
Kultura łuŜycka
Sieroniowice :
Stary Ujazd:
Numer
stanowiska
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
chronologia
Nr 1
według mapy archiwalnej
Nr 2
Nr 3
Nr 4
brak lokalizacji
punkt osadniczy
ślad osadnictwa
punkt osadniczy
punkt osadniczy
Skarb (?)
Nr 5
Nr 6
Nr 7
pradzieje
XIV-XV w.
pradzieje
epoka kamienna
Okres wpływów rzymskich oraz
średniowiecze
neolit
pradzieje
Paleolit (?)
neolit (?)
pradzieje
wczesne średniowiecze
okres wpływów rzymskich
epoka kamienia
kultura łuŜycka
okres wpływów rzymsk.
średniowiecze
okres wpływów rzymskich lub
Nr 8
Nr 9
Nr 10
punkt osadniczy
ślad osadnictwa
ślad osadnictwa
punkt osadniczy
ślad osadnictwa
ślad osadnictwa
punkt osadniczy
lokalizacja według mapy archiwalnej, w linii prostej ślad osadnictwa
na wschód od przysiółka Kopanina
punkt osadniczy
ślad osadnictwa
osada
punkt osadniczy
punkt osadniczy
Ujazd:
Numer
stanowiska
lokalizacja
Nr 1
Nr 2
Nr 3
Nr 4
Nr 5
Nr 6
Nr 7
Rodzaj stanowiska
Punkt osadniczy
punkt osadniczy
Punkt osadniczy
punkt osadniczy
na wzgórzu św. Bartłomieja, ok. 1000m na północny Grodzisko (?)
wschód od miasta
Według planu archiwalnego
ślad osadnictwa
Skarb
Skarb
Według planu archiwalnego, w pobliŜu kościoła NMP, ślad osadnictwa
za strumykiem
punkt osadniczy
chronologia
Pradzieje
średniowiecze
Pradzieje
średniowiecze
XIII-XVI w.
(?)
Okres wpływów rzymsk
1336r.—
Epoka kamienia
okres wpływów rzymsk.
109
Nr 8
Nr 9
Nr 10
Nr 11
Nr 12
Nr 13
Nr 14
Nr 15
Nr 16
Nr 17
Nr 18
Nr 19
Nr 20
Nr 21
Nr 22
Nr 23
Nr 24
punkt osadniczy
Punkt osadniczy
XII-XIII w.
w naroŜu Rynku
średniowiecze
na prawej terasie rzeki Kłodnicy, ok. 300m na st. wielokulturowe ślady i Neolit
północ od szosy Sławięcice - Ujazd.
punkty osadnicze
pradzieje
XIV-XV w.
ok. 250m na zachód od strumienia
Ślad osadnictwa
Epoka kamienia
na prawej terasie rzeki Kłodnicy, ok.1250m na osada
wielokulturowa, Neolit
zachód od drogi Ujazd - Stary Ujazd i ok.400m na ślady i punkty osadnicze okres wpływów rzymsk.
północ od szosy Sławięcice - Ujazd.
X-XI w.
Pradzieje
XIV-XV w.
Według mapy archiwalnej, na prawej terasie rzeki Punkt osadniczy
Pradzieje
Jordan, 40m na zachód od drogi Ujazd - Stary Ujazd, ślad osadnictwa
wczesne
średniowiecze
lub
średniowiecze
Według mapy archiwalnej, na prawej terasie rzeki Punkt osadniczy
pradzieje
Jordan, ok. 300m na południe od zabudowań
Starego Ujazdu i ok. 50m na zachód od drogi do
Ujazdu,
Według mapy archiwalnej, ok. 300m na wschód od Ślad osadnictwa
pradzieje
kościoła i ok.150m na północ od szosy Ujazd - Łany, punkt osadniczy
średniowiecze
Według mapy archiwalnej, ok.3km na północny Punkt osadniczy
Neolit (?)
wschód od Ujazdu, ok.1km na północ od drogi Ujazd ślad osadnictwa
X-XIII w.
- Łany.
Według mapy archiwalnej, na zachód od miasta, Ślad osadnictwa
Pradzieje
ok.750m od kościoła, ok.70m na północ od szosy osada
średniowiecze
Ujazd - Sławięcice,
na zachód od miasta, ok.1000m od kościoła, ok. Punkty osadnicze
Kultura przeworska
350m na północ od szosy Ujazd – Sławięcice,
XIV-XVw.
Według mapy archiwalnej, ok.100m na północ od Ślad osadnictwa
Pradzieje
szosy Ujazd - Łany i ok.100m na północny zachód od punkt osadniczy
wczesne
średniowiecze
lub
samotnie stojącego kościoła
średniowiecze
Według mapy archiwalnej, ok.3km na wschód od Punkty osadnicze
Neolit, kultura łuŜycka oraz okres
kościoła w mieście i ok.50m na północ od szosy
wpływów rzymskich
Ujazd - Łany,
ok.400m na północny wschód od zabudowań PGR Ślad osadnictwa
Pradzieje
Dziedzinka na prawej terasie strumienia,
punkt osadniczy
XIII w.
na prawej terasie strumienia, ok.600m na wschód od Ślad osadnictwa
pradzieje
zabudowań PGR Dziedzinka i 550m na południe od
leśniczówki Utrata.
Na północny wschód od przysiółka Gaj
ślad osadnictwa
Kultura łuŜycka
Według mapy archiwalnej, na prawym brzegu rz. ślady osadnictwa
Kłodnica
Nr 25
110
punkt osadniczy
osadnictwa
IX-Xw. oraz późne średniowiecze
ślady IX-Xw.
XIV-XVw.
Nr 26
Na południe od ul. Gliwickiej
punkty osadnicze
neolit,kultura przeworska oraz
późny okres wpływów rzymskich,
XIV-XV w.
Nr 27
Według mapy archiwalnej
Punkty osadnicze
Późny okres wpływów rzymskich
Zimna Wódka:
Numer
stanowiska
lokalizacja
Rodzaj stanowiska
chronologia
Nr 1
na granicy pasa autostrady, na południowy wschód
od przejazdu drogi starostrzeleckiej i kolei pod
autostradą, działka 395/1
Nr 2
na prawej terasie dopływu potoku Jordan, ok. 100 m osada wielokulturowa
na zachód od drogi Zimna Wódka – Stary Ujazd, na
dz. nr 925 i 926;
Nr 3
Przy południowo-wschodnim krańcu wsi, ok. 100 m
na wschód od drogi do Starego Ujazdu, dz. nr 809;
Nr 4
ok. 100 m na północ od stanowiska 3, na działkach
805 i 808;
Nr 5
ok. 150 m na wschód od cmentarza, na działce nr
763;
Nr 6
ok. 220 m na wschód od stanowiska 3
Nr 7
na lewej terasie potoku Jordan, ok. 150 m na
wschód od drogi do Ujazdu i ok. 750 m na południe
od wsi Zimna Wódka, na działce nr (84), 948.
źródło: opracowanie własne na podstawie danych OWKZ
Wczesne średniowiecze
pradzieje i średniowiecze
średniowiecze
Wczesne średniowiecze
pradzieje i wczesne średniowiecze
Odkryte w trakcie wykonywania prac ziemnych przedmioty zabytkowe oraz obiekty nieruchome i nawarstwienia kulturowe
podlegają ochronie prawnej. W razie ujawnienia znalezisk archeologicznych naleŜy niezwłocznie zawiadomić Opolskiego
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Urząd Miejski w Ujeździe oraz zabezpieczyć znalezisko w miejscu ujawnienia i
wstrzymać mogące je uszkodzić roboty, do czasu wydania odpowiednich zarządzeń.
II.4.5. Strefy ochrony konserwatorskiej krajobrazu kulturowego
Zgodnie z art. 18 i art. 19 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, przy sporządzaniu studiów uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin uwzględnia się ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami m. in. poprzez
ustalanie, w zaleŜności od potrzeb, stref ochrony konserwatorskiej obejmujących obszary, na których obowiązują określone
ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków.
W wytycznych Narodowego Instytutu Dziedzictwa106 zaleca się zmianę sposobu nazewnictwa poszczególnych stref w
sposób wskazujący na przedmiot ochrony, np. strefa ochrony konserwatorskiej układu urbanistycznego, strefa ochrony
konserwatorskiej układu ruralistycznego.
Na podstawie obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na obszarze gminy Ujazd
wyznaczone zostały następujące strefy ochrony konserwatorskiej:
Strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej typu „A” obejmująca układ urbanistyczny miasta Ujazd, nr rejestru 154/57
oraz tzw. Dziekankę. Na mocy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części miasta Ujazd, w strefie
obowiązuje :
−
nakaz
uzgadniania
z
Wojewódzkim
Konserwatorem
Zabytków
projektów
budowlanych,
projektów
zagospodarowania terenu, projektów kolorystyki obiektów, projektów podziału nieruchomości;
−
106
nakaz zachowania dotychczasowej, historycznej parcelacji terenu, w tym zakaz scalania dotychczasowych działek;
Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gmin oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, Poradnik dla planistów i samorządów
lokalnych, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2011
111
−
nakaz zachowania historycznej linii zabudowy w granicy nieruchomości. Dopuszcza się cofnięcie bądź wyjście
poza obowiązującą linię zabudowy elementami bryły budynku usytuowanymi powyŜej parteru pod warunkiem
zachowania charakteru zabudowy spełniającego wymagania ochrony konserwatorskiej.
−
Dopuszcza się łączenie powierzchni uŜytkowych dwóch lub większej liczby sąsiadujących ze sobą budynków, pod
warunkiem zachowania zewnętrznych historycznych podziałów architektonicznych.
−
Wysokość nowowznoszonych i modernizowanych obiektów powinna odpowiadać wysokości zabudowy sąsiedniej
z tolerancją do 20%.
−
Obiekty wpisane do rejestru i ewidencji zabytków naleŜy oznaczyć w sposób umoŜliwiający ich identyfikację w
terenie.
−
Place naleŜy zagospodarować elementami rzeźbiarskimi, małej architektury, zielenią wysoką i niską lub poprzez
zróŜnicowanie poziomów i rysunku nawierzchni, przy uwzględnieniu ich dostępności dla osób niepełnosprawnych.
−
Dopuszcza się tymczasowe zagospodarowanie placów i terenów publicznych związane z organizacją imprez
sakralnych lub kulturalnych oraz prowadzenie działalności handlowej, gastronomicznej („ogródki letnie”, jarmark
itp.)
−
W zmianie Studium wskazana jest korekta nazwy na: strefa ochrony konserwatorskiej układu urbanistycznego
miasta Ujazd oraz korekta przebiegu granicy strefy zgodnie z wpisem do rejestru zabytków, ze szczególnych
uwzględnieniem zespołu zamkowo-parkowego. Jednocześnie zasadne jest wprowadzenie strefy ochrony
konserwatorskiej układu przestrzennego osady Dziekanka.
Strefy ochrony konserwatorskiej typu „B”
−
tereny zainwestowane historycznej części wsi Klucz tj. zabudowa wsi z zagrodami wzdłuŜ ulicy Wiejskiej wraz z
budynkami gospodarczymi i inwentarskimi z przełomu XIX/XX w., kapliczka i dawna gospoda; wąwóz ulicy
Wiejskiej wraz podjazdem i schodami w kierunku cmentarza oraz towarzyszącą zielenią; zabudowa i
ukształtowanie terenu zabytkowego zespołu kościoła wraz ze schodami i zielenią starodrzewu oraz z budynkiem
plebanii i spichlerzem, jako obiektu kultu religijnego i dominanty w krajobrazie;
−
we wsi Sieroniowice centralny obszar wsi po obu stronach doliny Ligockiego Potoku tj. bieg cieku i staw na
Ligockim Potoku wraz z linią brzegową i towarzyszącą zielenią;
−
we wsi Olszowa – tereny zainwestowane historycznej części wsi Olszowa wraz z kościołem i terenem w otoczeniu
kościoła, tereny zainwestowane folwarku Komorniki, tereny zainwestowane folwarku Janków;
−
we wsi Zimna Wódka – tereny zainwestowane historycznej części wsi Zimna Wódka, tereny zespołu stacyjnego
kolei Ŝelaznej, tereny zainwestowane przysiółka Buczki oraz tereny zainwestowane przysiółka Wesołów.
−
we wsi Jaryszów – tereny zainwestowane historycznej części wsi, po obu stronach Jaryszówki
−
we wsi Stary Ujazd – tereny zainwestowane historycznej części wsi , wzdłuŜ potoku Jordan
−
we wsi Niezdrowice – tereny zainwestowane historycznej części wsi
W zmianie Studium wskazana jest korekta nazw na: strefa ochrony konserwatorskiej układu ruralistycznego wsi, z podaniem
nazwy wsi.
Wskazane jest równieŜ objęcie ochroną historycznego ogólnego układu przestrzennego wsi Jaryszów oraz Stary Ujazd.
Jednocześnie uwaŜa się za zasadną korektę przebiegu granic strefy we wsi Klucz w odniesieniu do wąwozu oraz we wsi
Sieroniowice
112
Strefy ochrony krajobrazu typu „K”
−
we wsi Olszowa - tereny zainwestowane zabytkowego kościoła drewnianego i przykościelnego cmentarza
parafialnego
−
we wsi Stary Ujazd – dolina potoku Jordan
W zmianie Studium wskazane jest objęcie ochroną doliny Jaryszówki, w górnym biegu potoku oraz poniŜej (na wschód)
obszaru zabudowanego wsi Jaryszów oraz wąwozu ulicy Wiejskiej wraz podjazdem i schodami w kierunku cmentarza i
towarzyszącą zielenią we wsi Klucz
Strefy ochrony ekspozycji typu ,,E „ – w obowiązujących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego
wprowadzono zapisy chroniące szczególnie atrakcyjne lub rozległe panoramy widokowe, w tym:
−
we wsi Sieroniowice – widok na kościół, jako obiekt kultu religijnego i dominantę w krajobrazie;
−
we wsi Jaryszów, widok w kierunku wsi z drogi starostrzeleckiej;
−
w mieście Ujazd – panorama Ujazdu z dominantą kościoła, obserwowana od strony południowej z wałów i skarp
Kanału Gliwickiego;
Strefy obserwacji archeologicznej „OW”
−
na terenie miasta Ujazd - obszar wokół zamku oraz wzgórze św. Bartłomieja, gdzie istnieje prawdopodobieństwo
natrafienia na ślady osadnictwa przedlokacyjnego.
−
teren w promieniu 50m od stanowiska archeologicznego nr 1 w Balcarzowicach
Na obszarze gminy Ujazd występuje jeden cmentarz będący zabytkiem rejestrowym tj. cmentarz Ŝydowski w Ujeździe oraz
aleja parkowa w KsięŜym Lesie wpisana do gminnej ewidencji zabytków. Pozostałe cmentarze i parki nie mają cech
zabytkowych, jednak jako formy zieleni urządzonej, pełnią istotną rolę w kształtowaniu krajobrazu i struktury przestrzennej
miasta i wsi. Stanowi to przesłankę do szczególnej dbałości o sposób ich zagospodarowania.
W gminie nie występują parki kulturowe, pomniki historii ani dobra kultury współczesnej.
II.4.6. Dobra kultury współczesnej
Na obszarze gminy nie zinwentaryzowano Ŝadnych obiektów budowlanych posiadających wybitne walory mogące stanowić o
uznaniu ich za dobra kultury współczesnej.
II.4.7. ZagroŜenia dziedzictwa kulturowego
Stan zachowania zabytków w gminie jest niewystarczający, szczególnie na terenach wiejskich. Wiele obiektów zabytkowych,
całych zespołów zabudowy, jak równieŜ obszarów o walorach zabytkowych wymaga kompleksowej rewitalizacji i
rewaloryzacji. Główne zagroŜenia dla istniejących wartości historycznych i kulturowych obiektów budowlanych wynikają z:
−
zniszczeń wojennych w granicach zabytkowego miasta średniowiecznego Ujazd oraz dopełnienie zniszczeń
wyburzeniami, skutkowało odtworzeniem historycznych bloków zabudowy z zatarciem podziałów własnościowych i
jej charakteru;
113
−
zła jakość historycznych przestrzeni publicznych (ulic i placów) wynikająca z podporządkowania ich funkcji
komunikacji samochodowej np. Plac rynkowy w Ujeździe;
−
brak stałego uŜytkownika lub uŜytkowanie w niewłaściwy sposób;
−
techniczne zuŜycie istniejącej tkanki i brak środków finansowych na bieŜącą konserwację i remonty;
−
upraszczanie prac budowlanych w trakcie wykonywania przebudowy i modernizacji obiektów zabytkowych bez
zachowania zasad kompozycji, zmiana materiałów w wystroju elewacji, a takŜe wprowadzanie innych,
przypadkowych elementów i rozwiązań architektonicznych.
Historycznym układom przestrzennym urbanistycznym i ruralistycznym zagraŜa brak zachowania podstawowych zasad
kompozycji przestrzennej, w szczególności zasady kontynuacji i ekspozycji przy lokalizacji nowej zabudowy, co wynika z
braku świadomości i zrozumienia projektantów, a takŜe obowiązujących przepisów prawnych obejmujących ochroną
wybrane dziedziny bez właściwego zrozumienia całokształtu zagadnień przestrzennych.
114
II.5. WARUNKI I JAKOŚĆ śYCIA MIESZKAŃCÓW
II.5.1. Wprowadzenie
Jakość Ŝycia (ang. Quality of Life) jest to subiektywna ocena jednostki wynikająca z porównań parametrów dotyczących
poziomu jej Ŝycia i satysfakcji Ŝyciowej. Dla jego odzwierciedlenia opracowanych zostało wiele róŜnych zestawów
wskaźników łączących rezultaty ankietowania subiektywnej satysfakcji Ŝyciowej z czynnikami obiektywnymi. Do najczęściej
wykorzystywanych mierników przedstawiających dobrobyt społeczny i ekonomiczny rozumiany jako jakość Ŝycia
zaliczamy107: sytuację materialną, zdrowie m.in. oczekiwaną długość Ŝycia w latach oraz dostępność do usług zdrowia,
dostępność do usług edukacji i kultury, stabilność polityczną, Ŝycie rodzinne, w tym wskaźnik rozwodów (na 1000
mieszkańców), Ŝycie wspólnotowe, stan środowiska, poczucie bezpieczeństwa, w tym w zakresie zatrudnienia, wolność
polityczną oraz równość płci, w tym proporcje przeciętnych zarobków męŜczyzn i kobiet. Na podstawie badań
przeprowadzonych w 2005r według powyŜszych wskaźników, Polska znalazła się na 48 pozycji spośród 111 krajów świata.
Według metodologii opracowanej przez PricewaterhouseCoopers na potrzeby oceny potencjału rozwojowego siedmiu miast
zawartej w Raportach na temat wielkich miast Polski, stwierdzono, Ŝe dla harmonijnego rozwoju niezbędne jest posiadanie
odpowiednich zasobów, umownie nazwanych „kapitałami”. Zaliczono do nich instytucje, infrastrukturę, jakość Ŝycia, kapitał
ludzki i społeczny, wizerunek, inwestycje i finanse. Wspólną cechą kapitałów jest to, Ŝe aby je rozwinąć trzeba w nie przez
lata inwestować.
Gmina lub miasto, które chce odnieść sukces gospodarczy, musi umieć zapewnić swoim mieszkańcom wysoką jakość i
dobre warunki Ŝycia, sprawiają one bowiem, Ŝe ludzie chętniej decydują się tam mieszkać i pracować, a inwestorzy chętniej
podejmują decyzję o ulokowaniu swojej działalności. Jakość Ŝycia jest ściśle związana ze zrównowaŜonym rozwojem,
dlatego dla jej charakterystyki często wykorzystuje się wskaźniki opisujące rozwój zrównowaŜony.
II.5.2. Kapitał Ludzki i Społeczny
Kapitał ludzki i społeczny są ściśle związane z pojęciem kapitału jako czynnika produkcji lub rozwoju, zatem moŜna przyjąć
Ŝe są to aktywa, które są wykorzystywane w tych procesach. W przypadku analizy kapitału ludzkiego i społecznego gminy
naleŜy go uznać za je zasób mający znaczenie w procesie jej rozwoju. Zarówno kapitał ludzki jak i społeczny są kategoriami
pojemnymi, dlatego istnieją ich liczne definicje. Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto, Ŝe:108
•
Kapitał ludzki oznacza wiedzę, umiejętności, kompetencje oraz inne cechy ucieleśnione w człowieku, które
powiązane są z jego ekonomiczną aktywnością;
•
Kapitał społeczny to z kolei umiejętności współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji
wspólnych interesów.
Podstawową róŜnicą miedzy tymi kapitałami jest fakt, Ŝe kapitał ludzki jest zasobem jednostki, zaś społeczny – społeczności.
107 The Economist Intelligence Unit’s quality-of-life index, THE WORLD IN 2OO5,
108
K. Janc, ZróŜnicowanie przestrzenne kapitału ludzkiego i społecznego w Polsce, Wrocław 2009, s. 8, 10.
115
jednakŜe obydwa kapitały są od siebie zaleŜne. Źródłami kształtującymi kapitał ludzki są zarówno cechy wrodzone
człowieka, jak teŜ ukształtowane poprzez funkcjonowanie w rodzinie, szkole, pracy, społeczności lokalnej i ponadlokalnej.
Kapitał społeczny zaleŜny jest przede wszystkim od obowiązujących norm społecznych, sieci i organizacji społecznych,
zaufania. Analizując oba kapitały jako podstawy rozwoju gminy moŜna uznać, Ŝe ich oceną jest syntetyczna miara wartości,
w tym cech demograficznych mieszkańców, ich kwalifikacji, aktywności oraz dostępności dla potencjalnych pracodawców. Za
najwaŜniejsze dla potrzeb rozwoju uznano: sytuacje demograficzną, wykształcenie, funkcjonowanie rynku pracy oraz
aktywność społeczną i organizacji pozarządowych.
II.5.2.a. Sytuacja demograficzna
Punktem wyjścia do oceny sytuacji demograficznej gminy Ujazd jest analiza stanu ludnościowego. Jej przeprowadzenie
wymagało pozyskania informacji statystycznych na temat mieszkańców, co ujawniło róŜnice w zakresie publikowanej liczby
ludności przez GUS i USC gminy Ujazd. W przypadku kaŜdego okresu statystyka dotycząca liczby ludności się róŜniła. W
procesie badawczym wykorzystywano w pierwszej kolejności informacje bezpośrednio pozyskane z USC gminy Ujazd,
natomiast w sytuacji, gdy nie były dostępne podstawę analizy stanowiły dane GUS. W ramach danych GUS wykorzystano
statystykę opisującą faktyczną liczbę osób zamieszkałych w gminie (nie zaś zameldowanych).
W 2013 roku w gminie mieszkało ogółem 6315 osób, z czego 27,65% w mieście a na obszarach wiejskich 72,35% ogółu
mieszkańców. Zatem analizując strukturę liczby ludności ze względu na miejsce zamieszkania naleŜy gminę Ujazd określić
jako wiejską. Gęstość zaludnienia w gminie wynosi 75 os/km2, jednakŜe jest ona znacznie wyŜsza w mieście, gdzie osiąga
116 os/km2, niŜ na wsi gdzie ma wartość 67 os/km2. W zakresie gęstości zaludnienia gminy w latach 2002 – 2012 nastąpiły
nieznaczne zmiany, bowiem obszar miasta charakteryzował się wzrostem koncentracji ludności o 4 os/km2, a obszary
wiejskie rozproszeniem ludności, gdyŜ gęstość zaludnienia zmniejszyła się o 3 os/km2.
Liczbę ludności zamieszkującą aktualnie poszczególne jednostki terytorialne gminy Ujazd przedstawiono w tabeli 10
Przestrzenne rozmieszczenie liczby ludności na terenie gminy wskazuje, Ŝe najbardziej zaludnione oprócz miasta są wsie:
Jaryszów, Zimna Wódka oraz Sieroniowice. Jednostki te łącznie z miastem skupiają ponad 60% ludności gminy.
jednocześnie, naleŜy zauwaŜyć, Ŝe w wymienionych jednostkach stan liczby ludności utrzymuje się na wyrównanym
poziomie, notowane są tylko nieznaczne przyrosty bądź spadki liczby ludności. MoŜna wnioskować, Ŝe te trzy sołectwa w
przyszłości będą takŜe kumulowały największą liczbę mieszkańców. Odmienne zjawisko zachodzi w przypadku dwóch
sołectw, które mają mały potencjał ludnościowy, ale zauwaŜalny jest ich rozwój demograficzny. Są to Niezdrowice i
Nogowczyce, na terenie których od 2007 roku notowany jest stały przyrost liczby mieszkańców. Badania bezpośrednie
pozwalają stwierdzić, Ŝe mieszkańcami tymi jest ludność napływowa. Wraz z napływem mieszkańców zachodzi proces
rozwoju funkcji mieszkaniowej, bowiem ludność ta osiedla się w nowych budynkach mieszkaniowych. Wymienione sołectwa
są atrakcyjne pod względem zamieszkania, dlatego moŜna prognozować stały wzrost liczby ich mieszkańców będący
rezultatem napływu migracyjnego. Przyczyną tych procesów są prowadzone działania planistyczne i inwestycyjne
warunkujące moŜliwości rozwoju terenów mieszkaniowych. Dlatego moŜna stwierdzić, Ŝe rozwój ludnościowy na
wymienionych terenach nie zaleŜał wprost od uwarunkowań demograficznych (przyrost liczby urodzeń, wzrost dzietności itp.)
lecz od prowadzonej polityki rozwoju gminy. Podobne zjawisko zachodziło takŜe w mieście Ujazd, w którym od roku 2003
systematycznie wzrastała liczba mieszkańców. Dynamika przyrostu zmniejszyła się dopiero w okresie 2010-2012, ale w
2013 ponownie zanotowano wzrost. Zatem miasto moŜna uznać za rozwijające się ludnościowo. Potwierdzeniem tego faktu
są takŜe badania R. Rauzińskiego, z których wynika, Ŝe w okresie 2000-2010 Ujazd był jedynym w województwie miastem
116
charakteryzującym się przyrostem liczby ludności (o 1,3%)109.
Tabela 10 Zestawienie liczby ludności według obrębów w gminie Ujazd w 2013 roku.
lp
Udział
Wzrost w liczbie
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 /spadek ludności
gminy
Liczba ludności /dane na dzień 31.XII, za rok 2013 wg stanu na 1.VIII
Obręby ewidencyjne
1
Balcarzowice
249
243
240
239
242
233
234
240
242
243
244
239
=
3,78%
2
Jaryszów
(w tym Kolonia
Jaryszowska)
822
814
814
827
816
808
814
812
804
811
814
818
=
12,95%
3
Klucz
200
198
192
196
200
202
195
193
193
194
190
189
↓
2,99%
4
Niezdrowice
(w tym Wydzierów)
590
585
572
568
570
547
541
557
561
574
585
583
Od
2009r
↑↑
9,23%
5
Nogowczyce
268
270
271
273
273
279
279
279
274
276
279
288
↑↑
4,56%
6
Olszowa
550
(w tym Janków,
Komorniki i KsięŜy Las)
545
545
537
523
502
501
502
501
493
490
497
↓↓
7,87%
7
Sieroniowice
645
(w tym Grzeboszowice)
644
639
635
639
641
634
630
642
648
638
641
=
10,15%
8
Stary Ujazd
(w tym Ferdynand i
Kopanina)
636
638
633
631
631
628
616
608
603
605
592
586
↓↓
9,28%
9
Zimna Wódka (w tym
Buczki i Wesołów)
766
757
744
743
722
726
733
736
738
741
723
728
↓
11,53%
10 miasto Ujazd
Gmina ogółem:
1661 1660 1674 1688 1703 1719 1731 1741 1740 1727 1738 1746 ↑↑
27,65%
6387 6354 6324 6337 6319 6285 6278 6298 6298 6312 6293 6315 ↓
źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Stanu Cywilnego w Ujeździe
Istotna z punktu widzenia oceny sytuacji demograficznej i społecznej jest charakterystyka struktury demograficznej
i społecznej gminy. Podstawowe informacje statystyczne na temat liczby i struktury ludności według płci oraz miejsca
zamieszkania przedstawiono w tabeli 11
.
109
Społeczeństwo Śląska Opolskiego 1945-2011-2035. Aspekty społeczne, demograficzne i rynku pracy, [red.] R. Rauziński, T. SołdraGwiŜdŜ, Rządowa Rada Ludnościowa, Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu, Opole-Warszawa 2012, s.41.
117
Tabela 11 Liczba i struktura ludności gminy Ujazd według płci oraz miejsca zamieszkania w latach 1995-2012.
cecha
Liczba ludności
ogółem
Liczba ludności
miejskiej
Liczba ludności
wiejskiej
Udział ludności
miejskiej
Liczba męŜczyzn
Liczba kobiet
Udział kobiet
wśród ogółu
ludności
Udział kobiet
wśród ludności
miejskiej
Udział kobiet
wśród ludności
wiejskiej
jednostka
miary
lata
1995
6883
1996
6902
1997
6899
1998
6908
1999
6471
2000
6425
2001
6413
2002
6357
2003
6304
2004
6293
2005
6312
2006
6259
2007
6206
2008
6197
2009
6218
2010
6278
2011
6298
2012
6282
100
100,3
100,0
100,1
93,7
99,3
99,8
99,1
99,2
99,8
100,3
99,2
99,2
99,9
100,3
101,0
100,3
99,7
1758
1755
1740
1743
1682
1649
1674
1651
1631
1647
1652
1643
1640
1655
1662
1730
1721
1719
100
99,8
99,1
100,2
96,5
98,0
101,5
98,6
98,8
101,0
100,3
99,5
99,8
100,9
100,4
104,1
99,5
99,9
5125
5147
5159
5165
4789
4776
4739
4706
4673
4646
4660
4616
4566
4542
4556
4548
4577
4563
100
100,4
100,2
100,1
92,72
99,73
99,23
99,3
99,3
99,42
100,3
99,06
98,92
99,47
100,3
99,82
100,6
99,69
%
25,54
25,43
25,22
25,23
25,99
25,67
26,1
25,97
25,87
26,17
26,17
26,25
26,43
26,71
26,73
27,56
27,33
27,36
osoba
osoba
3400
3483
3416
3486
3420
3479
3427
3481
3206
3265
3175
3250
3164
3249
3116
3241
3089
3215
3070
3223
3082
3230
3042
3217
3009
3197
2997
3200
3007
3211
3043
3235
3055
3243
3060
3222
%
50,6
50,51
50,43
50,39
50,46
50,58
50,66
50,98
51
51,22
51,17
51,4
51,51
51,64
51,64
51,53
51,49
51,29
%
51,36
51,35
51,25
51,19
50,91
50,96
51,3
51,4
51,4
51,46
51,37
51,47
51,49
51,61
51,8
51,87
51,85
51,74
%
48,41
48,03
47,99
48,02
49,17
49,48
48,86
49,79
49,85
50,52
50,61
51,19
51,59
51,72
51,2
50,64
50,55
50,09
osoba
%;
100%=rok
poprzedni
osoba
%;
100%=rok
poprzedni
osoba
%;
100%=rok
poprzedni
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, www.stat.gov.pl/bdl, data pobrania: 02.06.2013r.
W zakresie procesów demograficznych w gminie dostrzegalny jest regresywny trend, polegający na spadku liczby
ludności. Wystąpił on przede wszystkim na obszarze wiejskim gminy, przy czym zróŜnicowanie zakresu zmiany było bardzo
duŜe w przypadku poszczególnych miejsc zamieszkania. Ubytek liczby ludności nie został zrekompensowany jej napływem
do wskazanych powyŜej sołectw i miasta Ujazd. W całej gminie w latach 1995-2012 ubyło 601 osób, z czego 562 z obszaru
wiejskiego, a 39 z miasta. Informacje te dotyczą liczby osób zamieszkałych, nie zaś zameldowanych i nie obejmują roku
2013, który dla miasta wykazał przyrost liczby mieszkańców. Zatem liczba ludności gminy do 2012 roku zmniejszyła się o
8,7%, przy czym 2,2% w mieście i aŜ 11% z obszaru wiejskiego. Zjawisko to wskazuje, Ŝe głównym obszarem
depopulacyjnym w gminie jest obszar wiejski. Efektem tego procesu jest wzrastający wskaźnik udziału ludności miejskiej na
terenie gminy. Wynika on przede wszystkim ze znaczącego w strukturze zamieszkania ludności ubytku liczby ludności
wiejskiej
Analiza struktury płciowej społeczeństwa gminy Ujazd wskazuje, Ŝe jest ona typowa dla obszaru Polski, w tym
takŜe województwa opolskiego. W odniesieniu do obszaru całej gminy struktura ta jest niemal zrównowaŜona, z
zaznaczającą się przewagą liczby kobiet. W roku 1995 odsetek kobiet stanowił 50,6% wśród ludności gminy, a w 2012 roku
51,29%, zatem o około 0,7% więcej. Zmiany te obrazują rozwijający się proces feminizacji gminy. JednakŜe jego przyczyną
nie jest wzrost liczby kobiet (ta zmniejszyła się w badanym okresie o 261), lecz duŜy spadek liczby męŜczyzn – o 340 osób.
Rezultatem większego ubytku liczby męŜczyzn jest przewaga liczby kobiet w strukturze płciowej gminy. Analiza struktury
płciowej społeczeństwa z uwzględnieniem miejsca zamieszkania, wskazuje, Ŝe nadwyŜka kobiet nad liczbą męŜczyzn
występuje na terenie miasta. Jest to zjawisko typowe dla miast Polski. Miasta oferują większą liczbę miejsc pracy w
usługach, skierowanych przede wszystkim dla kobiet. Ciekawym i nietypowym zjawiskiem jest jednak znacząco
przyrastający udział liczby kobiet na obszarze wiejskim gminy Ujazd. W 1995 roku na terenach wiejskich kobiety stanowiły
48,41% ogółu ludności, a w 2012 juŜ 50,9% czyli o 1,68% więcej. Tym samym równieŜ na obszarze wiejskim liczebnie
dominują kobiety. JednakŜe przyczyną tego stanu nie jest przyrost liczby kobiet, ale wyludnianie się terenu wiejskiego z
męŜczyzn. W badanym okresie nastąpił ubytek liczby męŜczyzn z obszaru wsi wynoszący 291 osób, stanowiąc aŜ 13% z
liczby męŜczyzn mieszkających na obszarach wiejskich w 2012 roku. Dlatego naleŜy wnioskować, Ŝe proces depopulacyjny
gminy charakterystyczny jest przede wszystkim dla grupy męŜczyzn.
Ruch naturalny w gminie wyraŜony wskaźnikiem przyrostu naturalnego wskazuje na ubytek naturalny ludności w
gminie w całym okresie badawczym. JednakŜe tempo i zakres zmian tej cechy są róŜne w poszczególnych latach, a
10
8
6
4
2
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
-2
1996
0
1995
promile
charakterystyczne są coroczne wahania wartości (wykres 2)
-4
-6
lata
gmina
miasto
obszar wiejski
Wykres 2 Przyrost naturalny w gminie Ujazd w latach 1995-2012. /Źródło: opracowanie własne./
119
Zasadniczo jako przełomowy naleŜy uznać rok 2004, w którym zanotowano w gminie najniŜszy wskaźnik przyrostu
naturalnego wynoszący -5,24‰. Istotne jest to, Ŝe najniŜsza wartość wystąpiła wówczas zarówno dla miasta (-4,86‰) oraz
obszaru wiejskiego (-5,38‰). W latach 1995 – 2004 wskaźnik przyrostu naturalnego zarówno dla miasta jak i wsi ulegał
obniŜaniu, utrzymując jako niemal stałą tendencję korzystniejszą sytuację na obszarze wiejskim. Od 2004 roku dostrzegalny
jest mimo wahań wzrost wartości przyrostu naturalnego, jednakŜe w końcowym okresie przede wszystkim na obszarze
miasta. Porównanie tendencji w zakresie liczby zgonów i urodzeń Ŝywych wskazuje, Ŝe główne znaczenie w kształtowaniu
poziomu przyrostu naturalnego miała znacząco wzrastająca na obszarze wiejskim liczba zgonów oraz malejąca liczba
urodzeń. Dla obszaru miejskiego charakterystyczna jest dość stabilna sytuacja w zakresie liczby urodzeń Ŝywych jak i liczby
zgonów. Porównanie wskaźnika ruchu naturalnego dla obszaru miejskiego oraz wiejskiego jednoznacznie wskazuje, Ŝe
rozwijającym się demograficznie jest miasto. Obszar wiejski cechuje się ubytkiem naturalnym powodowanym w duŜym
stopniu nadumieralnością w stosunku do obszaru miasta oraz mniejszą liczbą urodzeń Ŝywych. Zjawisko to jest
konsekwencją zauwaŜalnego na obszarze wiejskim procesu starzenia się mieszkańców oraz depopulacji. Charakterystyczne
jest takŜe to, Ŝe na obszarze wiejskim niemal w całym okresie rodziło się więcej dziewczynek niŜ chłopców, a na terenie
miasta trudno wskazać jakąś tendencję.
Konsekwencją procesów demograficznych jest ukształtowana aktualnie struktura wieku i płci ludności. Zestawienie
liczby ludności męŜczyzn i kobiet na obszarze miasta i wsi przedstawia wykres 3.
mężczyźni
85 i więcej
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
wiek 50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
85 i więcej
mężczyźni
80-84
kobiety
kobiety
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
wiek45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
0
20
40
60
80 100 120 140 160 180 200 220 240
liczba osób
Ludność miejska
0
20
40
60
80
100
liczba osób
Ludność wiejska
Wykres 3 Struktura wieku i płci ludności miejskiej i wiejskiej gminy Ujazd w 2012 roku.
Źródło: opracowanie własne.
W przypadku ludności miejskiej i wiejskiej struktura wieku ludności wskazuje na regresywny trend. Widoczna jest
bowiem zmniejszająca się liczba ludności młodej, w przypadku miasta młodszej od 29 lat, a obszaru wiejskiego od 34 lat.
Najliczniejsze grupy wieku to w mieście 25 -29 lat, a na wsi nieco starsza ludność: 30-34 lata. Zarówno ludność miejska i
wiejska cechują się duŜą liczebności ludności w wieku produkcyjnym, w przypadku miasta do 54 roku Ŝycia, a wsi 59. Są to
120
grupy wieku zaliczane do ludności produkcyjnej. Struktura wieku ludności wskazuje, Ŝe społeczeństwo w przyszłości będzie
ulegało starzeniu się, gdyŜ obecnie najliczniejsze grupy wieku zasilać będą jeszcze starsze grupy wieku, w tym
emerytalnego, natomiast w wiek produkcyjny i rozrodczy wkraczały będą coraz mniej liczebne generacje. W zakresie
zróŜnicowania płciowego zauwaŜalna jest nadwyŜka liczby kobiet nad męŜczyznami w wieku produkcyjnym. Wśród ludności
miejskiej są to roczniki od 15 do 44, natomiast na obszarze wiejskim 15 – 19 lat i od lat 25 do 39. Sytuacja ta wskazuje na
tradycyjny ubytek liczby męŜczyzn w wymienionych grupach wiekowych. Jego przyczynami są nadumieralność męŜczyzn w
młodym wieku oraz migracje zarobkowe. Typowym zjawiskiem jest takŜe znacząca nadwyŜka liczby kobiet w najstarszych
grupach wieku. Jest to zjawisko charakterystyczne dla społeczeństwa polskiego, w którym dłuŜszym trwaniem Ŝycia cechują
się kobiety.
Istotna z punktu widzenia moŜliwości rozwoju jest struktura ludności ze względu na kategorie wieku
ekonomicznego. Tradycyjną miarą jej oceny jest wskaźnik obciąŜenia demograficznego wyraŜający liczbę ludności w wieku
nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wartość tej miary informuje o tym jaka część społeczeństwa
niepracująca ze względu na swój wiek musi być utrzymywana przez osoby pracujące. Jako grupę osób nie pracujących
uznaje się tych, który mają mniej niŜ 17 lat oraz więcej niŜ 59 (kobiety) i 64 (męŜczyźni). W przypadku gminy Ujazd wskaźnik
ten kształtuje się podobnie na obszarze miejskim i wiejskim. Proces przebiega korzystnie, gdyŜ w dziesięcioleciu 2002 –
2012 wartość tego wskaźnika systematycznie, a co waŜne znacząco zmalała: o 13 w mieście i aŜ 16,6 na obszarze wiejskim.
Oznacza to, Ŝe zmniejszyła się liczba osób, które stanowią „obciąŜenie ekonomiczne” dla całego społeczeństwa, w tym
szczególnie wiejskiego. Dodatkowymi kategoriami oceny struktury wieku ekonomicznego ludności są modyfikacje wskaźnika.
Pierwszą z nich jest ocena stosunku liczby osób w wieku poprodukcyjnym do 100 osób w wieku przedprodukcyjnym, czyli
informująca o liczbie osób będących w wieku emerytalnym w stosunku do 100 osób mających poniŜej 17 lat. W zakresie tej
kategorii oceny charakterystyczny jest bardzo niekorzystny proces, który wyraŜa się wzrostem wartości wskaźnika. W
przypadku miasta wartość wzrosła o 14,6 osoby, a w przypadku obszarów wiejskich o 24,8 osoby. Sytuacja ta jest efektem
zmniejszającej się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym przy jednoczesnym wzroście liczby osób w wieku
poprodukcyjnym. Relacja ilościowa tych grup ludności w gminie jest bardzo niepokojąca i wskazująca na moŜliwe trudności
ekonomiczne w przyszłości w gminie. Charakterystyczna jest bowiem znacząca przewaga osób starszych w stosunku do
młodszych, którzy potencjalnie mogą stanowić o sile ekonomicznej społeczeństwa gminy. Drugą miarą oceny jest relacja
ilościowa liczby osób w wieku poprodukcyjnym do 100 osób w wieku produkcyjnym. Wartość tej miary, mimo wahań
utrzymuje się na dość stabilnym poziomie i nieznacznie zmalała, odpowiednio na terenie miasta o 2,4 osoby, a na obszarze
wiejskim o 2,2 osoby. Wskazuje to na systematyczny spadek liczby osób w wieku emerytalnym w stosunku do liczby
pracujących.
Stosunek liczebny poszczególnych grup wieku ekonomicznego stanowi pochodną struktury wiekowej ludności
gminy. Najtrudniejszą sytuacją dla moŜliwości rozwoju demograficznego gminy jest taka, w której wzrasta udział liczby
ludności w wieku poprodukcyjnym a maleje on w przypadku ludności w wieku przedprodukcyjnym. Takie zjawisko występuje
na terenie wiejskim, gdzie zaznacza się wzrost udziału ludności w wieku emerytalnym z poziomu 16,2% do 16,5%, przy
jednoczesnym znaczącym spadku udziału ludność młodej z poziomu 25,3% do 18,6%. W przypadku miasta takŜe występuje
spadek udziału liczby młodzieŜy z 24,2% do 19,7%, ale spada takŜe, choć nieznacznie, udział ludności starszej z poziomu
15,6 do 15,4%. Grupa ludności w wieku produkcyjnym przyrasta zarówno w mieście jak i na wsi, ale szybciej na terenie
wiejskim. Zajmuje ona około 65% społeczeństwa gminy Ujazd.
121
II.5.2.b. Proces migracji
Migracje są zjawiskiem typowym dla obszaru województwa opolskiego oraz gminy Ujazd. Charakterystyczną jego
część stanowią migracje zagraniczne, dlatego wydaje się być właściwym przeprowadzenie odrębnie analizy procesu migracji
wewnętrznych i zagranicznych.
Migracje w ruchu wewnętrznym dotyczą wszystkich przemieszczeń ludzi związanych ze zmianą miejsca
zamieszkania na terenie gminy Ujazd i kraju. Saldo migracji wewnętrznych w gminie w latach 1995 – 2012 w systematyczny
sposób ulegało poprawie (tab12).
Tabela 12 Saldo migracji wewnętrznych w gminie Ujazd w latach 1995-2012 [w ‰]
Jednostka
terytorialna
Miasto
Obszar
wiejski
Gmina
razem
Miasto
Obszar
wiejski
Gmina
razem
Struktura
ludności
1995
2000
2005
ogółem
męŜczyźni
kobiety
ogółem
męŜczyźni
kobiety
ogółem
męŜczyźni
kobiety
-23
-8
-15
-21
-21
0
-44
-29
-15
-9
-3
-6
-24
-12
-12
-33
-15
-18
0
-4
4
4
4
0
4
0
4
ogółem
męŜczyźni
kobiety
ogółem
męŜczyźni
kobiety
ogółem
męŜczyźni
kobiety
-13,08
-4,55
-8,53
-4,10
-4,10
0,00
-6,39
-4,21
-2,18
-5,46
-1,82
-3,64
-5,03
-2,51
-2,51
-5,14
-2,33
-2,80
0,00
-2,42
2,42
0,86
0,86
0,00
0,63
0,00
0,63
Lata
2008
2009
wartości ogólne
10
13
1
10
9
3
2
11
2
-1
0
12
12
24
3
9
9
15
w‰
6,04
7,82
0,60
6,02
5,44
1,81
0,44
2,41
0,44
-0,22
0,00
2,63
1,94
3,86
0,48
1,45
1,45
2,41
2010
2011
2012
7
-3
10
6
5
1
13
2
11
-12
-5
-7
33
17
16
21
12
9
1
3
-2
11
12
-1
12
15
-3
4,05
-1,73
5,78
1,32
1,10
0,22
2,07
0,32
1,75
-6,97
-2,91
-4,07
7,21
3,71
3,50
3,33
1,91
1,43
0,58
1,75
-1,16
2,41
2,63
-0,22
1,91
2,39
-0,48
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, www.stat.gov.pl/bdl, data pobrania 08.06.2013r.
Z poziomu ubytku migracyjnego, sięgającego -6,39 ‰ poprawiło się o 8,3‰ osiągając ostatecznie 1.91‰.
Zjawisko to oznacza odwrócenie się tendencji wyjazdowej z terenu gminy do przyjazdu na jej obszar. Jako miejsce
docelowego zamieszkania wybierano przede wszystkim tereny wiejskie, w przypadku których wskaźnik salda migracji
wewnętrznych osiągnął poziom 2,4 ‰ w 2012 roku. Znacząca poprawa miała takŜe miejsce w przypadku miasta, które
jednak charakteryzuje się mniejszym napływem migracyjnym liczącym 0,58‰. W ruchu wewnętrznym większą część
migrantów stanowią męŜczyźni. Nietypowym zjawiskiem jest odpływ migracyjny kobiet z miasta. Korzystniej w tym względzie
kształtuje się sytuacja na terenie wiejskim. Analiza kierunku pochodzenia migrantów w ruchu wewnętrznym wskazuje, Ŝe
pochodzą oni głównie z miasta a osiedlają się na terenie wiejskim. Proces ten dotyczy zarówno męŜczyzn jak i kobiet. W
roku 2012 w mieście zameldowanych zostało 6 męŜczyzn i 2 kobiety pochodzące równieŜ z miasta, oraz 7 męŜczyzn i 11
kobiet pochodzących z obszaru wiejskiego. Natomiast w tym samym roku na obszar wiejski przybyło z miasta 16 męŜczyzn i
15 kobiet, a z terenu wiejskiego 6 męŜczyzn i 4 kobiety. Kierunek napływu wewnętrznego moŜe wskazywać, Ŝe dominują
przemieszczenia ludności z centralnego miasta gminy na tereny wiejskie. Kierunek napływu wewnętrznego moŜe
122
wskazywać, Ŝe dominują przemieszczenia ludności z centralnego miasta gminy na tereny wiejskie, a takŜe z okolicznych
miast np. Kędzierzyn – Koźle, Gliwice, Strzelce Opolskie na teren gminy Ujazd.
W zdecydowanie mniej korzystny sposób kształtuje się poziom migracji zagranicznych (tab14).
Tabela 13 Saldo migracji zewnętrznych w gminie Ujazd w latach 1995-2012 [w ‰]
Jednostka
terytorialna
Miasto
Obszar
wiejski
Gmina
razem
Miasto
Obszar
wiejski
Gmina
razem
Struktura
ludności
1995
2000
2005
ogółem
męŜczyźni
kobiety
ogółem
męŜczyźni
kobiety
ogółem
męŜczyźni
kobiety
-4
-1
-3
-19
-13
-6
-23
-14
-9
0
-1
1
-30
-18
-12
-30
-19
-11
4
2
2
-1
-3
2
3
-1
4
ogółem
męŜczyźni
kobiety
ogółem
męŜczyźni
kobiety
ogółem
męŜczyźni
kobiety
-2,28
-0,57
-1,71
-3,71
-2,54
-1,17
-3,34
-4,12
-2,58
0,00
-0,61
0,61
-6,28
-3,77
-2,51
-4,67
-5,98
-3,38
2,42
1,21
1,21
-0,21
-0,64
0,43
0,48
-0,32
1,24
Lata
2008
2009
wartości ogólne
-7
0
-3
0
-4
0
-22
-9
-7
-1
-15
-8
-29
-9
-10
-1
-19
-8
w‰
-4,23
0,00
-1,81
0,00
-2,42
0,00
-4,84
-1,98
-1,54
-0,22
-3,30
-1,76
-4,68
-1,45
-3,34
-0,33
-5,94
-2,49
2010
2011
2012
1
1
0
-7
0
-7
-6
1
-7
-7
-5
-2
-11
-3
-8
-18
-8
-10
-4
-3
-1
-16
-7
-9
-20
-10
-10
0,58
0,58
0,00
-1,54
0,00
-1,54
-0,96
0,33
-2,16
-4,07
-2,91
-1,16
-2,40
-0,66
-1,75
-2,86
-2,62
-3,08
-2,33
-1,75
-0,58
-3,51
-1,53
-1,97
-3,18
-3,27
-3,10
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, www.stat.gov.pl/bdl, data pobrania 08.06.2013r.
W całym badanym okresie, zarówno w przypadku miasta jak i terenów wiejskich saldo migracji zagranicznych było
ujemne. Wskazuje to, Ŝe z terenu gminy bezustannie mieszkańcy emigrują za granicę państwa. Choć skala emigracji niemal
w całym okresie przyjętym do analizy jest taka sama, to jednak w kilku latach wystąpiły wyraźne, negatywne wahania. Ze
względu na miejsce zamieszkania bardziej niekorzystnie kształtuje się proces emigracji na terenie wiejskim. Zachodzi on na
znacznie wyŜszą skalę niŜ w przypadku miasta. Wraz z upływem lat zmniejszeniu uległa jednak skala emigracji
zagranicznych wśród męŜczyzn. Procesem, który przybiera niekorzystny trend jest wzrastający udział kobiet opuszczających
na stałe, przede wszystkim, obszar wiejski. O ile w przypadku miasta emigrantami są głównie męŜczyźni, to w przypadku
obszarów wiejskich od roku 2007 nadwyŜką wśród emigrantów wyróŜniają się kobiety. Proces emigracji zagranicznych jest
związany przede wszystkim z wyjazdami zarobkowymi i dotyczy ludności w wieku produkcyjnym. PoniewaŜ dominują w
gminie wśród emigrantów męŜczyźni, stąd w strukturze płciowej społeczeństwa ujawniła się znacząca nadwyŜka kobiet w
tych grupach wiekowych. Charakterystycznym zjawiskiem dla gminy są migracje „zawieszone”, polegające na pobycie za
granicą ponad 3 miesiące, ale z zamiarem powrotu do kraju. JednakŜe w całym województwie w ostatnich latach wzrasta
skala migracji definitywnych. W przypadku gminy Ujazd mogą o tym sugerować wyjazdy na stałe kobiet, które być moŜe
dołączają do wcześniej emigrujących męŜów.
Ze zjawiskiem migracji wiąŜe się odrębność narodowo – etniczna oraz dwujęzyczność społeczeństwa gminy. Wynika ona z
pochodzenia, którą jako niepolską deklaruje duŜa część mieszkańców gminy. Gmina Ujazd została zakwalifikowana do grupy
35 gmin w województwie opolskim (i 181 w Polsce) charakteryzujących się duŜym udziałem ludności deklarującej inna niŜ
123
polską przynaleŜność narodowo – etniczną. Ludność ta liczy więcej niŜ 10% mieszkańców gminy110. Według NSP 2002
udział tej grupy ludności wynosił 37,9%, ale biorąc pod uwagę procesy demograficzne zachodzące w minionym
dziesięcioleciu, moŜna załoŜyć, Ŝe odsetek ten jest nieco mniejszy. Z przynaleŜnością etniczną wiąŜe się w istotnym stopniu
dwujęzyczność mieszkańców. W gminie Ujazd w większości przypadków drugim językiem oprócz polskiego jest niemiecki.
Na podstawie wyników NSP z 2002 roku stwierdzono, Ŝe w codziennym uŜyciu dwujęzyczność deklaruje ponad dwa tysiące
osób, z czego 1835 osób - język polski i niepolski (w większości niemiecki) oraz 278 wyłącznie język niepolski. Niestety
wyniki NSP z 2011 roku nie informują o tej kwestii. Biorąc pod uwagę stan w 2002 roku oraz zachodzące w gminie procesy
demograficzne moŜna załoŜyć, Ŝe dwujęzycznością wyróŜnia się nieco mniejsza liczba osób, natomiast znacząco zmalała
liczba osób posługująca się tylko językiem niepolskim.
II.5.2.c. Sytuacja demograficzna - podsumowanie
Sytuacja demograficzna gminy Ujazd nie kształtuje się korzystnie dla perspektywicznego rozwoju gminy, choć oprócz
procesów niekorzystnych zachodzą takŜe pozytywne. Analiza zmian liczby ludności w odniesieniu do całej gminy wskazuje,
Ŝe w minionych latach malała, zatem gmina ulegała wyludnieniu. JednakŜe w mieście i dwóch sołectwach liczba ludności się
zwiększyła. Podstawową przyczyną zarówno ubytku, jak teŜ przyrostu liczby ludności jest ruch migracyjny. NatęŜenie
odpływu ludności z gminy jest relatywnie wysokie i powoduje sukcesywny ubytek zaludnienia gminy. ZagroŜeniem dla
rozwoju ludnościowego gminy jest takŜe postępujący proces starzenia się ludności. Jednocześnie w mieście oraz
Niezdrowicach i Nogowczycach odnotowuje się napływ ludności. Nie rekompensuje on jednak dotychczasowego ubytku. W
zakresie ruchu naturalnego zarysowują się w odniesieniu do całej gminy niekorzystne tendencje, wyraŜone ujemnym
wskaźnikiem przyrostu naturalnego. Jest on jednak takŜe przestrzennie zróŜnicowany, bowiem w mieście uległ wyraźnej
poprawie i osiągnął pozytywne wartości. Wyniki badania struktury płciowej i wiekowej społeczeństwa gminy Ujazd wskazują,
Ŝe jest ona typowa dla społeczeństwa regionu i kraju. Społeczeństwo charakteryzuje się równowagą płciową, a takŜe
sukcesywnym starzeniem się.
Reasumując, moŜna uznać, Ŝe sytuację demograficzną w gminie Ujazd cechuje:
−
zróŜnicowanie przestrzenne ubytku oraz przyrostu liczby mieszkańców – przyrost notowany jest w mieście oraz
sołectwach Nogowczyce i Niezdrowice, ubytek dotyczy obszaru wiejskiego z wyłączeniem wymienionych powyŜej
sołectw;
−
zróŜnicowanie przestrzenne w zakresie ruchu naturalnego – przyrost notowany jest w mieście ubytek dotyczy
obszaru wiejskiego;
−
odpływ migracyjny, w tym głównie za granicę,
−
zrównowaŜona strukturą płciową,
−
starzenie się ludności na skutek ubytku ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym,
Według prognozy demograficznej dla kraju opublikowanej przez GUS w 2003r a takŜe badań dotyczących kryzysu
demograficznego województwa opolskiego111 do 2030r w regionie opolskim nastąpi spadek liczby mieszkańców o ok.18% w
stosunku do roku 2003, przy czym dla powiatu strzeleckiego zaliczanego do obszarów depopulacji, aŜ o 25%. Przyjmując
powyŜszą wartość równieŜ dla gminy Ujazd naleŜałoby oczekiwać zmniejszenia liczby ludności do poziomu ok. 4728 osób.
110
PrzynaleŜność narodowo – etniczna ludności – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011, Materiał na konferencję prasową w dniu
29.01.2013 r.; GUS.
111
Społeczeństwo Śląska Opolskiego 1945-2011-2035. Aspekty społeczne, demograficzne i rynku pracy, [red.] R. Rauziński, T. SołdraGwiŜdŜ, Rządowa Rada Ludnościowa, Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu, Opole-Warszawa 2012., s. 61.
124
Wydaje się jednak Ŝe są to prognozy zbyt pesymistyczne, gdyŜ jak juŜ podkreślano miasto Ujazd odnotowuje systematyczny
wzrost liczby mieszkańców. Na okres perspektywiczny 2020r prognozuje się zatem liczbę ludności gminy Ujazd na poziomie
6,5 tys. , a na 2030 rok około 6 tys.
II.5.2.d. Wykształcenie
We współczesnej gospodarce o jakości zasobów ludzkich decydują w znacznej mierze kwalifikacje. Dokonano zatem analizy
przeciętnego poziomu wykształcenia mieszkańców gminy uznając, Ŝe wysoki poziom ich wykształcenia, wpływa na
atrakcyjność gminy jako miejsca do inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Podstawowe wskaźniki
stosowane do oceny poziomu wykształcenia to: odsetek osób z wykształceniem wyŜszym i średnim oraz liczba studentów
szkół wyŜszych przypadających na 1000 mieszkańców. W związku z brakiem aktualnych danych liczbowych dotyczących
tych wskaźników na poziomie gminy wykorzystano informacje o stanie wykształcenia w 2011 roku w powiecie strzeleckim
(na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego 2011) oraz takie same informacje z 2002 roku dla gminy (na podstawie
Narodowego Spisu Powszechnego 2002). W tabeli 14 zobrazowano liczbę osób mających określony poziom wykształcenia,
a takŜe strukturę w kobiet i męŜczyzn ze względu na posiadane wykształcenie. Wykres 4 przedstawia liczbę kobiet i
męŜczyzn o określonym poziomie wykształcenia.
Tabela 14 Poziom wykształcenia ludności powiatu strzeleckiego w 2011r
Poziom wykształcenia
razem
męŜczyźni
kobiety
liczba
%
liczba
%
liczba
%
wyŜsze
6669
9,7
2573
7,8
4096
11,6
policealne
1081
1,6
224
0,7
856
2,4
średnie zawodowe
9595
14,0
5050
15,3
4545
12,8
średnie ogólnokształcące
5032
7,4
1761
5,3
3271
9,2
zasadnicze zawodowe
18696
27,3
11833
35,8
6863
19,4
gimnazjalne
3251
4,7
1600
4,8
1651
4,7
podstawowe ukończone
13138
19,2
4731
14,3
8407
23,7
631
0,9
278
0,8
353
1,0
68445
100,0
33025
100,0
35420
100,0
podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego
ogółem
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NSP 2011
Wykres 4 Struktura wykształcenia mieszkańców powiatu strzeleckiego według płci w 2011 roku.
125
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NSP 2011
W 2011 roku struktura wykształcenia mieszkańców powiatu strzeleckiego wskazywała na dominację osób z wykształceniem
zasadniczym zawodowym. Odsetek osób mających takie wykształcenie sięgał 27,3% , a wśród nich dominowali męŜczyźni.
Drugą pod względem liczebności grupą osób byli mieszkańcy posiadający wykształcenie podstawowe ukończone (19%), a
kolejną średnie zawodowe (14%). Istotne jest, Ŝe w 2002 roku te same grupy osób dominowały w strukturze wykształcenia
mieszkańców, ale ich udział był większy. Wówczas stanowiły około 71% mieszkańców, a w 2011 roku o niemal 10% mniej.
Jednocześnie naleŜy podkreślić, iŜ wzrosła liczba osób legitymująca się wykształceniem wyŜszym z 5,3% do 9,7%, co
oznacza sukcesywny wzrost aspiracji mieszkańców i wzrost poziomu ich wykształcenia. Dane te opisują sytuację w całym
powiecie, uwzględniają zatem obszar centralny i peryferyjne powiatu, które z reguły róŜnią się poziomem wykształcenia
mieszkańców. JednakŜe naleŜy uznać, Ŝe w gminie Ujazd poziom wykształcenia takŜe ulegał poprawie, lecz nie jest jeszcze
wystarczający. W 2002 roku dominowały w strukturze wykształcenia mieszkańców osoby o wykształceniu: podstawowym
ukończonym (40%), zasadniczym zawodowym (37,72%) oraz średnim (14,79%). Stan ten przedstawia wykres 5, przy czym
obraz dotyczy sytuacji sprzed wprowadzenia reformy systemu edukacji, zatem nie obejmuje kształcenia na poziomie
gimnazjum. Osoby z wykształceniem podstawowym mają ukończonych 8 klas i są przygotowane do kontynuowania nauki
na poziomie zawodowym lub średnim.
Wy ższe
Policealne
Średnie
Zasadnicze
zawodowe
Podstawowe
ukończone
Podstawowe
nieukończone
i bez
wy kształcenia
Nie ustalony
Wykres 5 Poziom wykształcenia ludności gminy Ujazd wg NSP 2002
źródło: opracowanie własne/
MoŜna uznać, Ŝe obecnie nadal grupy o niskim poziomie wykształcenia mają duŜy udział wśród wszystkich mieszkańców,
ale ich znaczenie liczebne maleje na rzecz osób z wykształceniem wyŜszym a przede wszystkim średnim z maturą.
Podobnie jak w całym kraju, województwie i powiecie, tak równieŜ w gminie Ujazd poziom wykształcenia się poprawia.
Analogicznie jak w 2002 roku, tak w 2011 lepiej wykształcone w powiecie strzeleckim były kobiety niŜ męŜczyźni. Aktualnie
11,6% kobiet, a 7,8% męŜczyzn posiada wykształcenie wyŜsze. Podobne dysproporcje występują wśród osób z
wykształceniem policealnym oraz średnim ogólnokształcącym. Odwrotne tendencje zachodzą natomiast w grupie
legitymującej się wykształceniem zasadniczym zawodowym (35,8% męŜczyzn i 19,4% kobiet) oraz średnim zawodowym
(15,3% męŜczyzn i 12,8% kobiet). Niepokojący jest jednak duŜy udział kobiet liczący 23,7%, które mają tylko wykształcenie
podstawowe. ZróŜnicowanie poziomu wykształcenia w grupach płciowych wskazuje, Ŝe męŜczyźni dąŜą do zdobycia
określonych kwalifikacji zawodowych, natomiast kobiety wykazują większy stopień zróŜnicowania aspiracji i kierunków
kształcenia.
Reasumując, sytuację w zakresie wykształcenia ludności gminy moŜna uznać jako niezadowalającą, choć naleŜy
podkreślić, Ŝe się poprawia.
126
II.5.2.e. Rynek pracy
Rynek pracy jest kształtowany w oparciu o liczbę osób pracujących oraz pozostających bez pracy. W gminie Ujazd
w badanym okresie dostrzegalne są istotne przekształcenia w zakresie rynku pracy oraz liczebności i struktury zasobów
pracy. Gmina w relacji do województwa i powiatu strzeleckiego nie tworzy duŜego rynku pracy. Na koniec 2011 roku w gminie
pracowały 732 osoby, co stanowiło 0,36% ogółu pracujących w regionie i 5,79% pracujących w powiecie strzeleckim.
Spośród ogółu pracujących w gminie większa część, bo 57% pracuje na obszarze wiejskim. Dominującą grupą wśród
pracujących są kobiety, stanowiące aŜ 56% ogółu pracujących w gminie. Struktura pracujących ulegała jednak na terenie
gminy zmianom w latach 1995 – 2011. Strukturę pracujących ze względu na płeć oraz miejsce zamieszkania przedstawia
tabela 15
Tabela 15 Struktura pracujących według płci i miejsca zamieszkania w gminie Ujazd w latach 1995-2011.
Pracujący
ogółem
ogółem
męŜczyźni
kobiety
Lata
1995
2000
2006
2011
1995
2000
2006
2011
1995
2000
2006
2011
liczba
507
502
658
732
204
188
329
321
303
314
329
411
Ogółem
na 1000
mieszk.
73,7
78,1
105,1
116,2
60,0
59,2
108,2
105,1
87,0
96,6
102,3
126,7
Miasto
Obszar wiejski
liczba
%
liczba
%
351
386
315
315
137
151
93
104
214
235
222
211
69,2
76,9
47,9
43,0
67,2
80,3
28,3
32,4
70,6
74,8
67,5
51,3
156
116
343
417
67
37
236
217
89
79
107
200
30,8
23,1
52,1
57,0
32,8
19,7
71,7
67,6
29,4
25,2
32,5
48,7
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL, www.stat.gov.pl/bdl; data pobrania 16.06.2013.
W całym badanym okresie nastąpił wzrost liczby pracujących w gminie, przy czym był on charakterystyczny dla
obszaru wiejskiego. W mieście zanotowano natomiast spadek liczby pracujących o 35 osób, co stanowi około 10 % ogółu
pracujących w mieście. Jest to zjawisko niekorzystne, ale jednocześnie rekompensowane ponad dwukrotnym wzrostem
liczby pracujących na obszarze wiejskim. Zatem struktura pracujących ze względu na miejsce zamieszkania wskazuje, Ŝe
aktualnie obszar wiejski wyróŜnia się większą liczbą miejsc pracy w gminie. Istotne jest, iŜ proces ten zaczął się kształtować
około 2006 roku. Analiza zróŜnicowania płciowego pracujących wskazuje, Ŝe wzrosła zarówno liczba pracujących męŜczyzn i
kobiet, ale nieco większą dynamiką wzrostu liczby pracujących cechowała się grupa kobiet. Proces kształtował się podobnie
na terenie miasta i obszarów wiejskich. JednakŜe proporcje pracujących męŜczyzn i kobiet ze względu na miejsce
zamieszkania znacznie się zmieniły wraz z upływem czasu. W pierwszej części badanego okresu wśród męŜczyzn
większość pracowała w mieście, natomiast w drugiej części wzrastał ich udział na terenach wiejskich. Oznacza to iŜ obszary
wiejskie stanowiły dla męŜczyzn bardziej atrakcyjny rynek pracy. W przypadku kobiet w całym okresie większa ich część
pracuje na terenie miasta, ale zauwaŜalny jest proces spadku ich liczby i udziału na tym rynku pracy. Istotna z punktu
widzenia oceny rynku pracy jest aktywność zawodowa ludności. Jest ona rozumiana jako udział ludności pracującej wśród
ogółu ludności w wieku produkcyjnym. Zmiany w zakresie tej kategorii przedstawia tabela 16.
Tabela 16 Aktywność zawodowa ludności w gminie Ujazd w latach 1995-2011.
127
Kategoria
Ogółem
MęŜczyźni
Kobiety
Lata
1995
2000
2006
2011
1995
2000
2006
2011
1995
2000
2006
2011
% pracujących wśród ludności w wieku produkcyjnym
Ogółem
Miasto
Wieś
12,44
33,30
5,16
13,47
38,83
4,24
16,86
30,29
11,98
17,97
28,07
14,13
9,41
24,25
4,18
9,36
27,96
2,52
16,53
17,38
16,22
15,40
17,96
14,42
15,89
43,76
6,28
18,26
51,76
6,24
17,20
43,96
7,60
20,65
38,86
13,82
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL,WWW.stat.gov.pl/bdl; data pobrania 16.06.2013.
Zdecydowanie większa część osób pracujących w wieku produkcyjnym zamieszkuje tereny miasta. W badanym
okresie aktywność zawodowa osób mieszkających w mieście wykazuje tendencje spadkową, natomiast na obszarze
wiejskim – wzrastającą. Nadal jednak wyraźnie widoczna jest dysproporcja w zakresie aktywności zawodowej mieszkańców
miasta i obszarów wiejskich. RóŜnica w zakresie tej kategorii zmniejszyła się z 28,14% do 13,94%., zatem niemal
dwukrotnie. Sytuacja ta wskazuje na dynamiczny rozwój obszaru wiejskiego w zakresie kształtowania rynku pracy.
Charakterystycznym procesem dla gminy Ujazd jest poprawa aktywności zawodowej wśród męŜczyzn i kobiet, ale co
ciekawe, wyŜszą aktywnością zawodową charakteryzują się kobiety. Udział pracujących kobiet wśród wszystkich kobiet w
wieku produkcyjnym wzrastał dynamicznie, przede wszystkim na obszarze wiejskim. Być moŜe przyczyną tego faktu była
emigracja czynnych zawodowo kobiet z obszaru wiejskiego za granicę.
Strukturę pracujących według sektorów ekonomicznych i własnościowych w gminie Ujazd jest bardzo trudno
scharakteryzować i ocenić, ze względu na zmianę klasyfikacji PKD i brak ciągłości danych statystycznych na ten temat w
badanym okresie. Dlatego przedstawiono ogólny jej zarys w odniesieniu do roku 2001 i 2011. Na koniec 2001 roku
dominowało zatrudnienie w sektorze usługowym. Łącznie pracujący w tym sektorze stanowili 56,8%, w tym 175 osób
zamieszkujących teren miasta i 74 osób obszar wiejski. Wyraźną większość osób zatrudnionych w tym sektorze stanowiły
kobiety. Najmniejszym udziałem osób pracujących cechował się sektor rolniczy, liczący 6,4% ogólnej liczby pracujących. W
tym wypadku zdecydowanie większym udziałem osób pracujących cechował się obszar wiejski. Odsetek pracujących w
sektorze przemysłowym wyniósł 36,8% wszystkich pracujących przy czym w tych grupach większość stanowili męŜczyźni.
Ponad 70% mieszkańców gminy była zatrudniona w sektorze publicznym, tj. 316 osób, z czego 247 osoby znalazły
zatrudnienie w mieście i 105 – na terenach wiejskich. Głównym pracodawcą zarówno na terenie miasta, jak i obszarach
wiejskich była administracja samorządowa, w tym podlegle jej szkolnictwo. Pozostałe 30% osób pracujących, tj. 122 znalazło
zatrudnienie w sektorze prywatnym, w którym podobnie kształtują się proporcje miedzy miastem, a wsiami. Ponadto na
koniec 2001 roku odnotowano bardzo znaczący, bo sięgający 86,9% udział kobiet pracujących w sektorze publicznym. Rok
2011 dowodzi, Ŝe nieznacznie struktura sektorowa pracujących w gminie się zmieniła. Największa część osób pracuje w
sektorze usługowym, przede wszystkim w mieście. Wśród usług pracę przede wszystkim podejmują kobiety. Pracujący w
usługach w gminie stanowią 64% spośród wszystkich pracujących. Jest to jednak odsetek niŜszy niŜ w 2001 roku.
Zmniejszył się równieŜ udział pracujących w przemyśle, który w 2011 roku liczyli 24,5% ogółu pracujących w gminie.
Zjawisko to wywołane jest przyrostem udziału pracujących w sektorze rolniczym.
Szczególnym elementem rynku pracy są osoby pozostające bez pracy. Ze względu na dostępność danych
128
statystycznych opisujących zróŜnicowanie zjawiska bezrobocia w gminie Ujazd zostanie ono zbadane dla roku 2005, 2009 i
2012. Informacje statystyczne na temat bezrobocia zestawiono w tabeli 17
Tabela 17 Struktura bezrobotnych według płci i miejsca zamieszkania w gminie Ujazd w latach 2005-2012
Jednostka terytorialna
Kategoria
Struktura
Ogółem
Liczba bezrobotnych
MęŜczyźni
Kobiety
Bezrobotni na 100
osób w wieku
produkcyjnym
Ogółem
Lata
Ogółem
Miasto
Liczba
Wieś
%
Liczba
%
2005
281
90
32,0
191
68,0
2009
206
67
32,5
139
67,5
2012
204
69
33,8
135
66,2
2005
102
35
34,3
67
65,7
2009
95
38
40,0
57
60,0
2012
93
39
41,9
54
58,1
2005
179
55
30,7
124
69,3
2009
111
29
26,1
82
73,9
2012
111
30
27,0
81
73,0
2005
9,9
8,7
---
6,7
---
2009
5,2
6,2
---
4,8
---
2012
5,6
5,5
---
5,6
---
Liczba bezrobotnych w gminie Ujazd zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Strzelcach Opolskich na koniec
2012 roku wyniosła 204 osoby i w porównaniu do stanu na koniec 2005 roku jest niŜsza o 77 osób. NaleŜy to uznać za
pozytywny proces, którego efektem jest poprawa sytuacji na rynku pracy. Wyraźna większość mieszkańców pozostających
bez pracy w gminie Ujazd zamieszkuje obszary wiejskie, tj. 66% ogółu mieszkańców. Ze względu na płeć dominującą wśród
bezrobotnych są kobiety. JednakŜe w badanych latach poprawiła się sytuacja w grupie bezrobotnych kobiet w gminie, wśród
których zanotowano spadek o 68 osób bezrobotnych. Wśród bezrobotnych kobiet sytuacja uległa poprawie zarówno w
mieście jak i na terenach wiejskich. JednakŜe większą skalą pozytywnej zmiany charakteryzują się obszary wiejskie. W
przypadku męŜczyzn takŜe zaznaczył się spadek liczby bezrobotnych na obszarach wiejskich, ale jednocześnie
zarejestrowano niekorzystną sytuację w mieście.
Mimo nieznacznego rozmiaru, to jednak wzrosła liczba bezrobotnych męŜczyzn w mieście. Ogólnie moŜna stwierdzić, Ŝe
pozytywne trendy dotyczące bezrobocia zauwaŜalne były na obszarach wiejskich i przede wszystkim dotyczyły kobiet.
Jednocześnie analiza stopy bezrobocia w gminie Ujazd wskazuje na zmienne tendencje. Generalnie w całej gminie
zanotowano spadek z 9,9% do 5,6%, co daje podstawy sądzić, Ŝe w gminie nie istnieje problem bezrobocia. JednakŜe w
roku 2012 zanotowano wzrost tego wskaźnika na terenie wiejskim. Jest to zjawisko o tyle niekorzystne, Ŝe w duŜym stopniu
wynika z ubytku liczby osób w wieku produkcyjnym, nie zaś tylko liczby bezrobotnych. Istotną z punktu widzenia rozwoju
gminy jest struktura bezrobotnych ze względu na ich wiek oraz czas pozostawania bez pracy. Charakterystykę tę obrazuje
tabela 18
Największy udział osób bezrobotnych w gminie Ujazd w latach 2005-2012 stanowili bezrobotni w wieku najmłodszym, tzn. od
18 do 24 lat. Ich udział się zmniejszył, ale liczył ponad 25% ogółu bezrobotnych. Podobnie liczne grupy bezrobotnych –
ponad 20%- dotyczą osób w wieku 25-34 oraz 35-44 lata. Jest to sytuacja bardzo niekorzystna, bowiem wskazuje, Ŝe wśród
ludności w wieku produkcyjnym, zatem zdolnej do pracy, przynajmniej co piąta osoba jest bezrobotna. Wraz ze wzrostem
grupy wiekowej spada udział osób bezrobotnych. Najmniejszy udział bezrobotnych notowany jest w grupie powyŜej 60 roku
129
Ŝycia. Charakterystyczne jest jednak to, Ŝe w najstarszych grupach wiekowych wzrasta w miarę upływu czasu odsetek osób
bezrobotnych. O ile problem ten kształtuje się pozytywnie w młodszych grupach wiekowych, w których udział bezrobotnych
spada, to wśród ludności starszej bezrobocie się utrzymuje.
Tabela 18 Struktura bezrobotnych według płci i wieku w gminie Ujazd w latach 2005-2012
Kategoria
Struktura
ogółem
Bezrobotni
w ogólnej liczbie
bezrobotnych
(%)
męŜczyźni
kobiety
Lata
2005
2009
2012
2005
2009
2012
2005
2009
2012
18-24
29,5
29,1
25,5
43,4
40,0
48,1
56,6
60,0
51,9
25-34
25,3
21,4
22,6
28,2
50,0
30,4
71,8
50,0
69,6
Grupy wieku
35-44
45-54
24,6
14,9
23,8
16,0
19,6
23,5
27,5
35,7
34,7
57,6
25,0
58,3
72,5
64,3
65,3
42,4
75,0
41,7
55-59
3,9
8,7
6,4
63,6
61,1
61,5
36,4
38,9
38,5
pow.60
1,8
1,0
2,5
Bd
Bd
Bd
Bd
Bd
Bd
Wśród bezrobotnych dominują kobiety niemal w kaŜdej grupie wiekowej. Szczególnie jest to jednak widoczne w przypadku
osób w wieku 35-44 lata, wśród których ponad 70 % stanowią kobiety. DuŜy odsetek kobiet wśród ogółu bezrobotnych
przypada takŜe w młodszych grupach wiekowych, tj. 25-34 lata (około 70% bezrobotnych) i 18-24 lata (ponad 50%). W
przypadku męŜczyzn ich udział w strukturze bezrobotnych wzrasta w starszych grupach wiekowych. JednakŜe wśród
bezrobotnych kobiet największa część stanowią bezrobotne w wieku 25-34 lata (28%), 35-44 lata (26%) oraz 18-24 lata
(24%). Łącznie te trzy grupy bezrobotnych kobiet stanowią 78% wszystkich bezrobotnych kobiet. W grupie męŜczyzn relacje
te kształtują się nieco inaczej, gdyŜ najwięcej bezrobotnych męŜczyzn jest w grupie męŜczyzn w wieku 45-54 lata (33%) oraz
18-24 lata (29%). Razem w tych grupach wiekowych jest 62% bezrobotnych męŜczyzn. Charakterystyczne jest zatem to, Ŝe
bezrobotnymi męŜczyznami są przede wszystkim Ci, którzy rozpoczynają lub kończą pracę zawodową.
Ze względu na czas pozostawania bez pracy zauwaŜa się w gminie Ujazd pozytywną tendencję polegającą na tym, ze
zmniejsza się udział osób długotrwale będących bezrobotnymi (tab.19).
Tabela 19 Struktura bezrobotnych według płci i czasu pozostawania bez pracy w gminie Ujazd w latach 2005-2012
Kategoria
Struktura
ludności
ogółem
Bezrobotni
ogólnej
liczbie
bezrobotnych (%)
męŜczyźni
kobiety
Lata
2005
2009
2012
2005
2009
2012
2005
2009
2012
do 1
m-ca
8,2
12,1
16,2
60,9
60,0
60,6
39,1
40,0
39,4
Czas pozostawania bez pracy
1-3
3-6
6-12 m- 12-24 mm-ce
m-ce
ce
ce
16,7
11,4
14,2
12,5
26,7
23,8
17,5
14,1
25,0
17,6
18,1
11,3
51,1
43,8
35,0
34,3
58,2
32,7
38,9
37,9
49,0
47,2
40,5
34,8
48,9
56,3
65,0
65,7
41,8
67,3
61,1
62,1
51,0
52,8
59,5
65,2
pow. 24
m-ce
37,0
5,8
11,8
23,1
58,3
20,8
76,9
41,7
79,2
Największą dynamiką zmian udziału ludności bezrobotnej w latach 2005-2012 cechuje okres pozostawania bez pracy
powyŜej 24 miesięcy (spadek udziału o 25,2%). Zmniejszył się takŜe, ale nieznacznie, udział bezrobotnych, który pozostają
bez pracy ponad rok. JednakŜe nadal w 2012 roku te dwie grupy osób długotrwale pozostających bez pracy stanowią ponad
20% ogółu bezrobotnych. Jest to sytuacja niekorzystna, wskazująca na problemy dostosowawcze podaŜy pracy dla trwale
130
bezrobotnych. W pozostałych grupach ze względu na czas pozostawania bez pracy wzrósł udział bezrobotnych. W
największym stopniu, gdyŜ uległ podwojeniu, miało to miejsce w grupie osób pozostających bezrobotnymi mniej niŜ miesiąc,
a takŜe zwielokrotnieniu uległ udział osób będących bez pracy do 3 miesięcy. Sytuacja ta oznacza, Ŝe w gminie ubywa osób
pozostających bez pracy w długim okresie, a przybywa takich, którzy stosunkowo szybko podejmują pracę.
Analiza czasu pozostawania bez pracy męŜczyzn i kobiet wskazuje jednoznacznie, Ŝe długotrwale bezrobotne są przede
wszystkim kobiety. Wraz z kaŜdym przedziałem czasowym pozostawania bez pracy wzrasta udział bezrobotnych kobiet
wśród ogółu bezrobotnych. Wśród osób, które są bezrobotne krócej niŜ miesiąc kobiety stanowią około 40%, a wśród tych,
którzy są bezrobotni ponad rok 65%, zaś ponad dwa lata aŜ 80%. Odwrotnie kształtuje się sytuacja męŜczyzn, bowiem ci są
bezrobotni zdecydowanie krócej. Dominują wśród osób, które są bezrobotne krócej iŜ miesiąc.
W strukturze bezrobotnych według poziomu wykształcenia w gminie Ujazd zaznacza się tendencja typowa dla kraju i
województwa opolskiego. Strukturę tę obrazuje zestawienie informacji statystycznych w tabeli 20.
Tabela 20 Struktura bezrobotnych według płci i wykształcenia w gminie Ujazd w latach 2005-2012
ogółem
Bezrobotni
ogólnej
liczbie
bezrobotnych (%)
męŜczyźni
kobiety
2005
2009
2012
2005
2009
2012
2005
2009
2012
2,1
3,4
9,3
33,3
28,6
10,5
66,7
71,4
89,5
18,1
19,4
15,7
31,4
40,0
28,1
68,6
60,0
71,9
4,3
4,9
5,9
8,3
0,0
33,3
91,7
100,0
66,7
35,6
37,4
28,9
42,0
51,9
45,8
58,0
48,1
54,2
Gimnazjalne i
niŜsze
Zasadnicze
zawodowe
Lata
Średnie
ogólnokształcące
Struktura
płciowa
Policealne i
średnie
zawodowe
Kategoria
WyŜsze
Poziom wykształcenia
39,9
35
40,2
36,6
51,4
58,5
63,4
48,6
41,5
Generalnie, wśród osób z niŜszym poziomem wykształcenia jest największy udział osób bezrobotnych. W grupie
osób z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym bezrobotni stanowią około 40%. Wraz z upływem lat w tej grupie
zwiększył się udział męŜczyzn natomiast zmalał kobiet. Niepokojąco wysoki jest takŜe odsetek osób bezrobotnych wśród
absolwentów szkół zawodowych. Uległ on w latach 2005-2012 zmniejszeniu z poziomu około 36% do około 29%, ale jest to
nadal duŜy odsetek fachowców pozostających bez pracy. Najmniejsze zagroŜenie bezrobociem dotyczy osób z
wykształceniem wyŜszym. Niekorzystny jest jednak znaczący przyrost udziału tej grupy bezrobotnych. W 2005 roku stanowili
oni 2,1% bezrobotnych, a w 2012 juŜ 9,3%. Wynikać to moŜe przede wszystkim z gwałtownego wzrostu liczby ludności z
wykształceniem wyŜszym, równieŜ licencjackim, co stanowi nadwyŜkę popytu do podaŜy miejsc pracy dla tak
wykształconych osób. Wśród bezrobotnych męŜczyzn największą część w 2012 roku stanowili, ci którzy mieli wykształcenie
gimnazjalne niŜsze (53,3%) oraz zawodowe (30%). W przypadku bezrobotnych kobiet równieŜ te grupy miały znaczący
udział – odpowiednio 30% i 28%, ale takŜe liczną grupę stanowiły bezrobotne kobiety z wykształceniem policealnym i
średnim zawodowym, tj. 20%. W relacjach między liczbą bezrobotnych męŜczyzn i kobiet w grupach o poszczególnych
poziomach wykształcenia zaznacza się trwała przewaga udziału bezrobotnych kobiet niemal na kaŜdym z poziomów
131
wykształcenia. Tylko w przypadku najniŜszego poziomu wykształcenia większą część stanowią bezrobotni męŜczyźni.
Zasadniczo struktura kształtuje się w taki sposób, iŜ w grupach z wyŜszym poziomem wykształcenia dominują liczebnie
bezrobotne kobiety.
II.5.2.f. Warunki mieszkaniowe
Punktem wyjścia do oceny warunków mieszkaniowych jest dostępność do mieszkań oraz ich standard. Na
podstawie danych statystycznych moŜna wnioskować, Ŝe warunki mieszkaniowe w gminie Ujazd, zarówno na terenie miasta
jak i obszarów wiejskich ulegają systematycznej poprawie.
Liczba mieszkań wzrastała w wartościach bezwzględnych oraz miarach wyraŜonych względnie. Bezwzględna liczba
mieszkań zwiększyła się w gminie w latach 1995 – 2010 o 79, z czego nieznaczna większość przybyła na obszarze wiejskim
– 41 sztuk (52%), a na terenie miasta 38 (48%). Tendencje te spowodowały poprawę dostępności do mieszkań. Znacząco
wzrosła liczba mieszkań przypadająca na 1000 osób, z poziomu 249 w 1995 roku do 284 w 2010 roku. Biorąc pod uwagę
fakt wyludniania się gminy, w szczególności z obszaru wiejskiego znacząco poprawiła się liczba mieszkań przypadająca na
1000 mieszkańców właśnie na terenie wiejskim. W badanym okresie wskaźnik ten zwiększył się o 39 mieszkań, a na terenie
miasta o 21. Zatem moŜna wnioskować, Ŝe ilościowa dostępność do mieszkań jest na lepszym poziomie na terenie wiejskim
gminy. Mieszkania na obszarach wiejskich charakteryzują się takŜe większą liczbą izb oraz większą przeciętną wielkością
powierzchni niŜ na terenie miasta. NaleŜy jednak zauwaŜyć, Ŝe liczba izb w mieszkaniach jak teŜ ich powierzchnia wzrosły w
podobnym tempie i podobnej skali w mieście i na wsi. Obie wartości wskazują, ze na terenie gminy występują mieszkania
duŜe liczące przeciętnie około 5 izb oraz mierzące około 90m2. Jest to dobry standard mieszkań, w sposób ilościowy
charakteryzujący warunki mieszkaniowe w gminie. DuŜa liczba izb oraz duŜa powierzchnia mieszkań jest pochodną
dominującego na terenie gminy budownictwa jednorodzinnego. Mało jest w strukturze budynków mieszkaniowych obiektów
wielorodzinnych, które zwykle cechują się mniejszą powierzchnią oraz mniejszą liczbą izb. Największą część zasobów
mieszkaniowych na terenie gminy stanowią zasoby osób fizycznych. Rejestracja w statystyce publicznej tychŜe kategorii
sięga tylko roku 2007 i wówczas stanowiły one 94% na terenie wiejskim, a 89% na terenie miasta. Kolejnym właścicielem
pod względem form własności zasobów mieszkaniowych w gminie Ujazd była w 2007 roku gmina, która na obszarze
wiejskim posiadała 1,2% ogółu mieszkań, a na ternie miasta 10,7%. W przypadku obszarów wiejskich około 4,6% mieszkań
naleŜało takŜe do zasobów zakładów pracy. Tendencje przekształceń w strukturze gospodarczej gminy wskazują jednak na
wzrost udziału zasobów mieszkaniowych naleŜących do osób fizycznych, kosztem pozostałych właścicieli. Zatem w
bieŜącym roku dominującym właścicielem zasobów mieszkaniowych są osoby fizyczne.
Dane statystyczne charakteryzujące jakość zasobów mieszkaniowych wyraŜoną wyposaŜeniem mieszkań w
wodociąg, łazienkę i centralne ogrzewanie wskazują na podobną jakość mieszkań na obszarze miejskim i wiejskim. W
wodociąg wyposaŜonych było w 2010 roku (od 2004) na terenie miasta ponad 98%, a na obszarze wiejskim niemal 97%
mieszkań. Wysokim odsetkiem wyróŜnia się takŜe wyposaŜenie mieszkań w łazienkę, odpowiednio w mieście 90,1%, a na
terenie wiejskim 88,6% ogółu zasobów mieszkaniowych. Nieco mniejszym wskaźnikiem cechuje się wyposaŜenie mieszkań
w centralne ogrzewanie, a ponadto odwrotnie do pozostałych elementów większa część mieszkań z instalacją centralnego
ogrzewania jest na obszarze wiejskim. Występuje tu 74% mieszkań z centralnym ogrzewaniem, a w mieście 72,5%.
Wszystkie trzy miary wskazują na dobre i bardzo dobre wyposaŜenie mieszkań w wymienione instalacje, co świadczy o
dobrych warunkach mieszkaniowych.
Sytuacja ekonomiczna ludności mieszkającej w mieszkaniach moŜe być ocenione przez pryzmat liczby i
wielkości kwoty wypłacanych dodatków mieszkaniowych. W gminie Ujazd ogólna liczba dodatków mieszkaniowych znacząco
132
się zmniejszyła z 596 w 2004 roku do 250 w 2010 roku. Skala zmniejszonej liczby wypłacanych dodatków była
porównywalna na terenie miasta – spadek o 187, i wsi – spadek o 159. W całym okresie 2004 – 2010 utrzymała się większa
liczba wypłacanych dodatków na terenie miasta. Analiza przeciętnej kwoty wypłacanych dodatków wskazuje, Ŝe wysokość
dodatków się zwiększyła. Jego zakres był wyŜszy w przypadku miasta, gdzie wartość jednego dodatku wzrosła o 60 zł, a na
terenie wiejskim o 21 zł. Wysokość dodatku przypadająca na 1 mieszkanie wskazuje takŜe, iŜ znacząco wyŜsze dodatki
dotyczyły mieszkań w mieście. Liczba i kwoty wypłacanych dodatków mieszkaniowych świadczą o większej potrzebie
wsparcia osób mieszkających w mieście, a jednocześnie o większej potrzebie dofinansowania miejskich zasobów
mieszkaniowych.
II.5.3. Dostępność do infrastruktury społecznej
Infrastruktura społeczna jest to zespół urządzeń i obiektów publicznych zaspokajających potrzeby zdrowotne, socjalne,
oświatowe i kulturalne ludności. Ich liczba i dostępność wpływa bezpośrednio na jakość Ŝycia mieszkańców.
II.5.3.a. Usługi administracji
Administracja publiczna w gminie Ujazd związana jest z funkcjonowaniem samorządu gminy, którego jednostką
organizacyjną jest Urząd Miejski zlokalizowany w Ujeździe. Urząd realizuje zadania własne gminy, zadania z zakresu
administracji rządowej zlecone gminie na mocy obowiązujących ustaw, a takŜe z zakresu organizacji przygotowań i
przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów, zadania wykonywane na podstawie porozumień z organami
administracji rządowej i jednostkami samorządu terytorialnego oraz zadania publiczne realizowane w drodze współdziałania
między jednostkami samorządu terytorialnego. Kierownikiem Urzędu Miejskiego jest Burmistrz Ujazd.
Powierzone gminie zadania realizowane są równieŜ przy udziale innych jednostek organizacyjnych, do których w gminie
Ujazd zaliczono:
−
Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej,
−
Gminny Zarząd Oświaty w Ujeździe
−
Ośrodek Pomocy Społecznej w Ujeździe
−
Miejsko-Gminny Ośrodek Działalności Kulturalnej.
Obsługę mieszkańców gminy w zakresie usług publicznych w zakresie wymiaru sprawiedliwości, urzędu skarbowego, urzędu
pracy, ubezpieczeń społecznych, obsługi dróg publicznych, ochrony poŜarowej i sanitarno – epidemiologicznej, a takŜe
obsługi geodezyjnej zapewnia miasto powiatowe Strzelce Opolskie.
Obsługę w zakresie bankowości prowadzi zlokalizowany w Ujeździe oddział Banku Spółdzielczego w Leśnicy. Usługi
pocztowe realizowane są głównie poprzez Urząd Pocztowy w Ujeździe oraz placówkę pocztową w miejscowości Zimna
Wódka.
Dostęp do usług administracji naleŜy ocenić jako wystarczający.
II.5.3.b. Usługi zdrowia i pomocy społecznej
Zapewnienie dostępności do usługi w zakresie opieki zdrowotnej nie stanowi zadania własnego gminy, jednak przyjmując
załoŜenie Ŝe gmina to przede wszystkim ludzie którzy ja tworzą, zdrowie mieszkańców staje się elementem prawidłowego
133
rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. W tym kontekście dostęp do usług zdrowia jest jednym ze wskaźników jakości
Ŝycia oraz zrównowaŜonego rozwoju.
Na terenie gminy Ujazd nie funkcjonują publiczne ośrodki zdrowia. Potrzeby mieszkańców zaspokajane są przez
Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Med-Ujazd”, specjalizujący się w medycynie ogólnej, rodzinnej i szkolnej. Występują
równieŜ indywidualne praktyki lekarskie, jednak z powodów finansowych ich dostępność jest dla części mieszkańców
ograniczona. W gminie funkcjonują równieŜ dwie apteki, obie w mieście Ujazd.
Obsługa szpitalna prowadzona jest przez szpital powiatowy w Strzelcach Opolskich na oddziałach: Ratunkowym,
Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wewnętrznym, Chirurgii Ogólnej, Ginekologiczno – PołoŜniczym, Noworodkowym oraz
Dziecięcym.
Poziom zaspokojenia potrzeb mieszkańców gminy w zakresie podstawowej ochrony zdrowia naleŜy uznać za
niewystarczający, szczególnie w odniesieniu do ludności wiejskiej.
Za pilną uwaŜa się teŜ potrzebę utworzenia Ŝłobka w mieście Ujazd.
Na terenie gminy działa jeden Ośrodek Pomocy Społecznej, Ujazd, ul. Sławięcicka 19, będący jednostką organizacyjną
gminy prowadzoną w formie jednostki budŜetowej. Do zadań ośrodka naleŜy między innymi przyznawanie i wypłacanie
przewidzianych w ustawie o pomocy społecznej świadczeń; pobudzanie społecznej aktywności w zaspokajaniu niezbędnych
potrzeb Ŝyciowych osób i rodzin; organizowanie pracy socjalnej skierowanej na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu
lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie.
We wsi Zimna Wódka działa równieŜ parafialny zespół Caritas Diecezji Opolskiej.
Biorąc pod uwagę starzenie się społeczeństwa i wzrost zapotrzebowania na usługi medyczne oraz opiekuńcze konieczne
wydaje się zwiększenie ilości i poszerzenie zakresu usług zdrowia i opieki społecznej na terenie gminy, jak równieŜ
skierowanie oferty kulturalnej i oświatowej do osób w podeszłym wieku. Za szczególnie zasadne uwaŜa się utworzenie
Uniwersytetu Trzeciego Wieku, Klubu Integracji Społecznej jak równieŜ Dziennego Domu Pobytu, który dodatkowo
świadczyłby usługi związane z opieką paliatywną.
NaleŜy podkreślić, Ŝe zadania powyŜsze mogą być realizowane równieŜ poprzez jednostki niepubliczne, istotne jest jednak
odpowiednie sformułowanie zapisów studium i wskazanie potencjalnych lokalizacji.
Szczególnie ciekawą formą wpływającą na poprawę jakości Ŝycia osób starszych są Uniwersytety Trzeciego Wieku, których
głównym celem jest aktywizacja osób w podeszłym wieku oraz wykorzystanie ich potencjału rozumianego jako wiedza,
umiejętności i doświadczenie Ŝyciowe. Istotne są równieŜ aspekty społeczne i kulturalne (podtrzymywanie więzi
społecznych, wyjazdy, imprezy integracyjne) a takŜe moŜliwość samorozwoju, ustawicznego kształcenia się, zdobywania
nowych umiejętności (kursy, szkolenia, wykłady i warsztaty, zajęcia sportowe).
II.5.3.c. Wychowanie przedszkolne i edukacja szkolna
Gmina Ujazd jako ośrodek lokalny pełni funkcje dydaktyczno – wychowawcze na poziomie wychowania przedszkolnego,
szkoły podstawowej oraz gimnazjum. Na terenie gminy nie ma jednostek kształcenia na poziomie wyŜszym od
gimnazjalnego. Dostępność do placówek wychowania przedszkolnego w gminie Ujazd przedstawiono w tabeli 21.
134
Tabela 21 Miary dostępności do wychowania przedszkolnego w gminie Ujazd w latach 1995-2011r.
Miary w latach:
1995
2000
2006
2010
2011
liczba przedszkoli
Gmina
6
7
2
2
1
Miasto
1
1
1
1
1
Obszar wiejski
5
6
1
1
0
liczba miejsc w przedszkolach
Gmina
Miasto
Obszar
wiejski
liczba
268
277
245
225
250
%, 100= rok poprzedni
100
103
88
92
111
liczba
70
70
166
150
250
% ogółu
26
25
68
67
100
198
207
79
75
0
% ogółu
74
75
32
33
0
liczba dzieci
liczba
189
156
162
174
209
100
83
104
107
120
Miasto
51
44
108
122
209
Obszar wiejski
138
112
54
52
0
Gmina
liczba dzieci na 1 przedszkole
Gmina
32
22
81
87
209
Miasto
51
44
108
122
209
Obszar wiejski
28
19
54
52
Obecnie w gminie funkcjonuje jedno przedszkole: Publiczne Przedszkole im. J. Brzechwy w Ujeździe. Ma ono jednak pięć
oddziałów zamiejscowych zlokalizowanych w: Starym Ujeździe, Zimnej Wódce, Jaryszowie, Sieroniowicach i
Balcarzowicach112. Zatem przestrzenna dostępność do usług wychowania przedszkolnego jest wystarczająca. Według
danych statystycznych łączna liczba dzieci w 2011 roku w wieku 3- 6 lat w gminie wynosi 248 osób, w tym 83 w mieście i 165
na obszarze wiejskim. Liczba ta w stosunku do 1995 roku zmniejszyła się na terenie gminy o 35, a dotyczyło to w
szczególności dzieci na terenie wiejskim. JednakŜe spadek ten nie był ciągły w całym okresie, bowiem od 2006 roku
odnotowuje się przyrost rekompensujący uprzedni ubytek. Spośród ogółu dzieci w kształceniu przedszkolnym uczestniczyło
80,2%. W okresie 2003-2011 wartość ta wzrosła niemal o 23,7%. Znaczący wzrost, liczący 15% zanotowany został na
terenie wiejskim, jednakŜe w całym okresie udział dzieci wiejskich objętych wychowaniem przedszkolnym był mniejszy niŜ w
mieście. W 2011 roku zaledwie 45,5% dzieci zamieszkujących obszar wsi uczestniczyło w wychowaniu przedszkolnym.
Odmiennie kształtowała się sytuacja wśród dzieci w wieku przedszkolnym w mieście. Charakterystyczny jest wzrost udziału
dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, a sięgającym w całym okresie więcej niŜ 100%. Oznacza to, Ŝe w przedszkolu
w mieście przebywają pod opieką takŜe dzieci zamieszkałe na innych obszarach. Wskaźnik ten osiągnął poziom 149,4%.
W gminie Ujazd w latach 2003 – 2011 funkcjonuje niezmiennie sześć szkół podstawowych, z których pięć na obszarze
112
Uchwałą Nr XVII.92.2012 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 29 marca 2012 r. ustalono plan sieci przedszkoli publicznych
prowadzonych przez Gminę Ujazd z siedzibami i strukturami jak następuje: Publiczne Przedszkole w Ujeździe z oddziałami
zamiejscowymi w Starym Ujeździe, Zimnej Wódce, Olszowej, Jaryszowie, Sieroniowicach i Balcarzowicach
135
wiejskim. Są one zlokalizowane w następujących miejscowościach:
−
Ujazd (Publiczna Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza),
−
Stary Ujazd (Filia Publicznej Szkoły Podstawowej w Ujeździe),
−
Jaryszów (Publiczna Szkoła Podstawowa),
−
Sieroniowice (Filia Publicznej Szkoły Podstawowej w Jaryszowie),
−
Olszowa (Publiczna Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki),
−
Zimna Wódka (Filia Publicznej Szkoły Podstawowej w Olszowej).
Przestrzenne rozmieszczenie szkół podstawowych wskazuje na dobrą dostępność dzieci do usług edukacyjnych.
Statystyczne miary oceny funkcjonowania szkolnictwa podstawowego w gminie Ujazd przedstawiono w tabeli 22.
Tabela 22 Miary oceny dostępności do szkół podstawowych w gminie Ujazd w latach 1995-2011r.
Miary w latch:
2003
2005
2009
2011
liczba szkół
gmina
6
6
6
6
miasto
1
1
1
1
obszar wiejski
5
5
5
5
liczba oddziałów na 1 szkołę
gmina
5,0
5,0
5,2
4,8
miasto
9,0
9,0
10,0
9,0
obszar wiejski
4,2
4,2
4,2
4,0
liczba uczniów na 1 szkołę
gmina
81,5
72,2
64,0
58,2
miasto
207,0
188,0
186,0
175,0
obszar wiejski
56,4
49,0
39,6
34,8
liczba uczniów na 1 oddział
gmina
16,3
14,4
12,4
12,0
miasto
23,0
20,9
18,6
19,4
obszar wiejski
13,4
11,7
9,4
8,7
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL,www.stat.gov.pl/bdl; data pobrania 14.06.2013.
Informacje statystyczne wskazują, Ŝe liczba szkół oraz oddziałów klasowych w badanym okresie jest niemal niezmienna,
jednakŜe ubywa uczniów uczęszczających do tych placówek. Wyrazem tego jest zmniejszająca się liczba uczniów
przypadająca na 1 placówkę szkolną oraz na 1 oddział klasowy. Średnio w gminie do 1 szkoły uczęszczało w 2011 roku 58,2
dzieci, co stanowiło o 23,3 mniej dzieci niŜ w roku 2003. Większy ubytek w liczbie dzieci uczęszczających do szkoły wystąpił
na terenie miasta, gdzie w badanym okresie ubyło 32 uczniów. Na obszarze wiejskim liczba dzieci przypadająca na 1 szkołę
zmniejszyła się o 21 osób. Mimo takiej skali zmian utrzymała się duŜa dysproporcja liczebności uczniów między szkołami w
mieście i na terenie wiejskim. Znacznie zróŜnicowana liczebność uczniów w szkołach skutkuje takŜe róŜną liczbą uczniów w
oddziałach klasowych. Z informacji statystycznych wynika, Ŝe liczebność jednej klasy w szkole w mieście jest o około 11
osób większa nią w szkołach wiejskich. Sytuacja ta moŜe skutkować róŜnym zakresem jakości opieki wychowawczo –
dydaktycznej. NaleŜy jednak nadmienić, Ŝe w szkole miejskiej, gdzie liczebność osiągnęła w 2011 roku poziom 19,4 dziecka
na 1 klasę, nie stanowi znacznego obciąŜenia dla pracowników dydaktyczno – wychowawczych. Korzystnie pod tym
136
względem kształtuje się takŜe sytuacja w szkołach wiejskich, w których przeciętnie w 1 klasie w 2011 roku uczyło się 8,7
dzieci.
Na terenie gminy funkcjonuje takŜe Publiczne Gimnazjum w Ujeździe, które jest jednostką zapewniającą kontynuację nauki
po ukończeniu szkoły podstawowej. Niestety nie są dostępne informacje statystyczne na temat liczby oddziałów klasowych
ani uczniów kształcących się w tej jednostce. Liczba istniejących placówek dydaktycznych zapewnia w gminie wysoki poziom
skolaryzacji (tab. 23).
Tabela 23 Współczynnik skolaryzacji na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum w gminie Ujazd w latach 2003 – 2011.
Poziom
szkoły
Miary w latach
2003
2005
2009
współczynnik skolaryzacji
2011
brutto113
97,60
93,52
96,00
94,84
miasto
178,45
175,70
172,22
152,17
73,25
68,82
67,81
68,77
obszar wiejski
gmina
miasto
szkoły podstawowe
gmina
obszar wiejski
współczynnik skolaryzacji
netto114
97,21
92,66
94,50
92,66
178,45
175,70
170,37
147,83
72,73
67,70
66,44
67,59
współczynnik skolaryzacji brutto
87,05
94,33
92,34
81,55
miasto
321,11
374,65
434,00
381,82
0,00
0,00
0,00
0,00
obszar wiejski
gimnazjum
gmina
współczynnik skolaryzacji netto
gmina
85,84
91,49
89,79
78,16
miasto
316,67
363,38
422,00
365,91
obszar wiejski
0,00
0,00
0,00
0,00
Analiza wskaźnika skolaryzacji wskazuje, Ŝe wśród uczniów szkoły podstawowej ulegał on obniŜeniu na terenie całej gminy,
szczególnie jednak w przypadku obszarów wiejskich. Sytuacja ta wskazuje, Ŝe część dzieci mieszkająca na terenie wsi
podejmuje naukę w innych szkołach podstawowych niŜ wynikałoby to z przyporządkowania rejonowego (z tzw. rejonizacji
szkół). ObniŜył się równieŜ wskaźnik skolaryzacji na poziomie gimnazjum. Ze względu na fakt istnienia jednego gimnazjum,
połoŜonego w mieście współczynnik skolaryzacji wśród gimnazjalistów w mieście jest bardzo wysoki. Wskazuje to, Ŝe do tej
placówki uczęszczają uczniowie zamieszkali równieŜ w innej jednostce terytorialnej. MoŜna przyjąć załoŜenie, Ŝe są to
przede wszystkim gimnazjaliści mieszkający na obszarze wiejskim gminy.
Podsumowując, moŜna stwierdzić, Ŝe liczba i rozmieszczenie szkół podstawowych oraz gimnazjum są wystarczające aby
113
Współczynnik skolaryzacji brutto jest to relacja liczby osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie
kształcenia (niezaleŜnie od wieku) do liczby ludności (wg stanu w dniu 31 grudnia) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca
temu poziomowi nauczania.
114
Współczynnik skolaryzacji netto jest to relacja liczby osób (w danej grupie wieku) uczących się(stan na początku roku szkolnego) na
danym poziomie kształcenia do liczby ludności (wg stanu w dniu 31 grudnia) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu
poziomowi nauczania.
137
zapewnić opiekę dydaktyczno – wychowawczą dzieci i młodzieŜy mieszkającej w gminie Ujazd.
II.5.3.d. Sektor kultury
Jednym z wymiarów oceny warunków Ŝycia ludności jest dostęp do usług kultury. W przypadku gminy Ujazd
instytucjami kultury są przede wszystkim biblioteki oraz domy i ośrodki kultury, a takŜe kluby i świetlice. Wskaźniki opisujące
dostępność do usług bibliotecznych przedstawiono w tabeli 24.
Tabela 24 Dostępność do usług bibliotecznych w gminie Ujazd w latach 2002-2011.
Kategoria oceny
ludność na 1 placówkę biblioteczną
księgozbiór bibliotek na 1000 ludności
czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności
wypoŜyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach
lata
Gmina razem
Miasto
Wieś
2002
2002
1651
2353
2005
1991
1652
2330
2009
1970
1662
2278
2011
2005
1721
2289
2002
6703
10481,5
2925,0
2005
6123
9237,3
3007,7
2009
5769
9589,0
1949,3
2011
5562
9269,0
1855,4
2002
174,5
309
40
2005
164,5
288
41
2009
162,5
282
43
2011
157,5
270
45
2002
19,2
26,0
12,4
2005
15,95
21,8
10,1
2009
15,25
15,4
15,1
2011
15,2
17,6
12,8
Dostępność ludności do usług bibliotecznych w latach 2002 - 2011 była na niemal stałym poziomie. RóŜniła się jednak na
obszarze miasta i wsi. W przypadku miasta odnotowano wzrost liczby ludności korzystającej z biblioteki, a na terenie
wiejskim spadek. Jednocześnie w całym badanym okresie nie uległa zmianie liczba bibliotek. W mieście funkcjonuje jedna, a
na obszarze wiejskim dwie placówki biblioteczne. Zatem moŜna wnioskować, Ŝe na zmianę dostępności do usług
bibliotecznych miała wpływ zmiana liczby ludności na terenie gminy. We wszystkich bibliotekach w gminie zmniejszył się
księgozbiór. Oznacza to, Ŝe korzystający z bibliotek mają coraz mniejszy wybór lektur do wypoŜyczenia. Szczególnie
widoczne jest to na terenie obszaru wiejskiego, gdzie zbiór ksiąŜek przypadający na 1000 ludności jest niemal pięciokrotnie
mniejszy niŜ w mieście. Niekorzystnym zjawiskiem jest gwałtownie zmniejszający się księgozbiór bibliotek na terenie
wiejskim. Jednocześnie dostrzega się wzrost liczby czytelników bibliotek na terenie wiejskim na 1000 mieszkańców. Ich
liczba jest sześciokrotnie mniejsza niŜ w mieście, ale o ile w mieście systematycznie maleje, na wsi wzrasta. Podobnie
kształtuje się poziom wypoŜyczeń z bibliotek przez przeciętnego czytelnika. Jest on wyŜszy na terenie miasta, ale w latach
2002 – 2011 istotnie się zmniejszył, natomiast na obszarze wiejskim uległ nieznacznej poprawie. W badanym okresie
zmniejszyła się dysproporcja w zakresie czytelnictwa, wyraŜona liczbą wypoŜyczonych woluminów przez 1 czytelnika w
mieście i na wsi. W roku 2002 róŜnica ta wynosiła 13,6 woluminu na korzyść miejskiego czytelnika, a w 2012 roku tylko 4,8
138
wolumina. Analiza korzystania z usług bibliotecznych wskazuje, Ŝe liczniejszą ofertą księgozbioru dysponuje jedna biblioteka
miejska, ale na terenie wiejskim poziom wypoŜyczeń jest większy. Niepokojące zatem jest redukowanie księgozbioru w
bibliotekach zlokalizowanych na obszarach wiejskich.
Inną placówką kultury, którą dysponuje gmina Ujazd jest dom kultury działający pod nazwą Miejsko-Gminny Ośrodek
Działalności Kulturalnej, z salą widowiskową i pomieszczeniami klubowymi, zlokalizowany w mieście Ujazd. Obsługuje on
mieszkańców całej gminy. W ciągu roku kalendarzowego 2011 dom kultury zorganizował 55 imprez, z czego największą
część stanowiły występy zespołów amatorskich (29%), występy artystów i zespołów amatorskich (23%) oraz konkursy (14,5).
Pozostałe aktywności domu kultury związane są z organizacją imprez turystycznych i sportowo rekreacyjnych (11%),
seansów filmowych (10%), prelekcji, spotkań i wykładów (7%), a takŜe wystaw i innych imprez. Większość organizowanych
imprez skierowana jest do lokalnej społeczności. W latach 2007 – 2011 liczba uczestników wszystkich organizowanych
imprez zmalała, z poziomu 13035 osób do 9232 osób, czyli o 3803 osoby. Jest to znaczący spadek liczby uczestników
lokalnych imprez organizowanych w gminie. Największą część uczestników skupiły występy, zarówno zespołów amatorskich
i zawodowych. Łącznie w tych imprezach udział wzięło 7250 osób. Ponadto zainteresowaniem cieszyły się konkursy,
wystawy oraz imprezy turystyczne i sportowo – rekreacyjne.
Tendencje zachodzące we współczesnej gospodarce lokalnej obrazują potrzebę pobudzenia sfery kulturalnej, poprzez
uczestnictwo w organizowanych przez gminę imprezach, a takŜe współtworzenie sektora kulturalnego. Wartym podkreślenia
jest fakt, Ŝe obecnie dostrzegalny jest wzrost wartości sektora kulturalnego (przemysłów kultury). Istnieją przykłady takich
gmin, w których sfera kultury lokalnej stanowi istotny czynnik rozwoju innych sfer Ŝycia społeczno – gospodarczego.
ZaangaŜowanie mieszkańców w budowanie infrastruktury słuŜącej pełnieniu róŜnych działalności kulturalnych wskazuje na
predyspozycje gminy do rozwoju tego sektora. Na uwagę zasługuje fakt sukcesywnego budowania zaplecza kulturalnego na
obszarze wiejskim (w nawiasach podano rok przebudowy lub modernizacji). W chwili obecnej w kaŜdej z miejscowości
znajduje się obiekt lub wydzielona przestrzeń słuŜąca integracji lokalnej społeczności, w tym:
−
Balcarzowice: świetlica wiejska zlokalizowana w budynku przedszkola (2009-2010)
−
Jaryszów: część budynku Hali Sportowej wraz z zapleczem rekreacyjnym i placem zabaw
−
Klucz: świetlica wiejska zlokalizowana w budynku straŜy poŜarnej (2010r)
−
Niezdrowice: Wiejski Dom Kultury wraz z zapleczem rekreacyjnym zlokalizowany w budynku dawnej szkoły (2006)
−
Nogowczyce: wiata drewniana (2012) z placem zabaw
−
Olszowa: sala w budynku straŜy poŜarnej
−
Sieroniowice: świetlica wiejska wraz z zapleczem sportowo rekreacyjnym (2012-2013)
−
Stary Ujazd: świetlica wiejska zlokalizowana w budynku straŜy poŜarnej wraz z zapleczem rekreacyjnym i wiatą
drewnianą (2012-2013)
−
Zimna Wódka: Dom Spotkań świetlica wiejska wraz z zapleczem rekreacyjnym (2012-2013).
Ze względu na brak całorocznego miejsca spotkań za najistotniejszą naleŜy uznać potrzebę budowy budynku świetlicy
wiejskiej w Nogowczycach oraz doposaŜenie/modernizację sali w Olszowej.
II.5.3.e. Sport i rekreacja
Wartą uwagi jest kwestia uczestnictwa mieszkańców gminy w zajęciach sportowych i rekreacyjnych. Sfera sportowarekreacyjna i wypoczynkowa decyduje bowiem o warunkach Ŝycia ludności oraz atrakcyjności obszaru ze względu na
miejsce zamieszkania.
139
Łącznie w gminie Ujazd w roku 2012 funkcjonowało 5 klubów sportowych, z czego 4 na obszarze wiejskim. Wszystkie kluby
zrzeszone są w Gminnym Zrzeszeniu „Ludowe Zespoły Sportowe” w Ujeździe, a ich działalność oparta jest na propagowaniu
piłki noŜnej. Do klubów tych naleŜą:
−
LZS „Błękitni” Jaryszów,
−
LZS Olszowa
−
LZS Zimna Wódka,
−
LZS „Naprzód” Ujazd-Niezdrowice,
−
LZS Stary Ujazd.
KaŜdy z wymienionych klubów posiada trawiaste boisko przystosowane do przeprowadzania meczów piłkarskich. Większość
z obiektów sportowych jest po modernizacji i wyposaŜona jest w infrastrukturę sanitarną (szatnie, łazienki), bezpieczeństwa
(ogrodzenia, miejsca siedzące na widowni). Najsłabiej wyposaŜone są boiska w Olszowej i Starym Ujeździe. Ponadto w
Zimnej Wódce i Sieroniowicach funkcjonują boiska przyszkolne. Miejscowościami, w których nie jest zlokalizowany Ŝaden
publiczny obiekt sportowy są wsie Klucz i Nogowczyce, przy czym mieszkańcy Nogowczyc we własnym zakresie, na
prywatnym terenie zorganizowali boisko do piłki plaŜowej.
Tabela 25 Wykaz dostępnych obiektów sportowych i rekreacyjnych
Miejscowość
Dostępne obiekty sportowe
Balcarzowice
plac sportowy
Jaryszów
stadion sportowy klubu piłkarskiego z budynkiem administracyjno-socjalnym
Klucz
brak obiektów sportowych
Niezdrowice
stadion sportowy klubu piłkarskiego (planowana rozbudowa budynku szatni, budowa trybun i wiaty
drewnianej)
Nogowczyce
brak publicznych obiektów sportowych
boisko do piłki plaŜowej na terenie prywatnym
Olszowa
plac sportowy
boisko przyszkolne
Sieroniowice
boisko przyszkolne
Stary Ujazd
plac sportowy (w bezpośrednim sąsiedztwie terenów zabudowanych wsi, ale administracyjnie w
granicach miasta Ujazd)
Zimna Wódka
boisko sportowe
boisko przyszkolne
miasto Ujazd
zespół boisk przyszkolnych
stadion sportowy (na lata 2013-2014 planowana jest modernizacja boiska oraz rozbudowa
infrastruktury towarzyszącej)
plac sportowy na osiedlu gliwickim wraz z placem zabaw
Źródło: opracowanie własne
Jak podaje statystyka publiczna, łączna liczba członków klubów to 249. W klubie funkcjonującym w mieście ćwiczyło 81
członków, a w pozostałych czterech 168. Zatem wiejskie kluby sportowe liczyły przeciętnie po 42 członków. Ponadto
ćwiczących ogółem w tychŜe klubach było 62 w mieście i 176 na terenie wiejskim. W odniesieniu do liczby ludności miejskiej
i wiejskiej większym zaangaŜowaniem w ćwiczenia sportowe charakteryzuje się społeczeństwo wiejskie, a mniejszym
miejskie. Na 1000 mieszkańców w mieście ćwiczyło 36 osób, a na wsi 39. Zdecydowaną większość wśród ćwiczących
140
zarówno w mieście jak i na wsi stanowią męŜczyźni. Ich udział wśród ćwiczących w mieście sięga niemal 100%, a na wsi
95%. Wskaźniki te dotyczą jednak zarejestrowanych osób ćwiczących w klubach sportowych w gminie Ujazd. Rzeczywista
liczba i struktura ćwiczących moŜe się kształtować nieco inaczej.
Charakterystyczna w gminie Ujazd jest „monopolizacja” sfery sportowej, gdyŜ wszystkie obiekty w mniejszym lub większym
stopniu przystosowane są do gry w piłkę noŜną. Jednocześnie brakuje infrastruktury sportowej umoŜliwiającej rozwój i
kształcenie umiejętności w innych dyscyplinach sportowych. NaleŜy równieŜ podkreślić, Ŝe w gminie nie wybudowano
dotychczas Ŝadnego boiska w ramach programu rządowego „Orlik 2012”.
Udostępnienie dzieciom i młodzieŜy, jak równieŜ dorosłym, nowoczesnej infrastruktury sportowej oraz popularyzacja
uprawiania sportu i aktywnego stylu Ŝycia w wymierny sposób poprawia jakość Ŝycia mieszkańców, wpływa na budowanie
trwałych więzi społecznych oraz poprawę stanu zdrowia. Postuluje się zatem róŜnicowanie infrastruktury sportowej i
dostosowywanie obiektów sportowych do uprawiania innych dyscyplin sportowych np. tenisa stołowego i ziemnego, mini
golfa, koszykówki i siatkówki, siłowni na wolnym powietrzu, ścianek wspinaczkowych, torów i rynien do skateboardingu czy
teŜ sezonowego lodowiska.
Formą rekreacji moŜliwą do uprawiania w gminie jest kolarstwo szosowe. SłuŜy temu rozwinięta sieć ścieŜek rowerowych115:
−
Trasa ponadlokalna numer 16, (kolor Ŝółty), prowadzi z Gliwic to Korfantowa, a na terenie gminy Ujazd przez:
Niezdrowice, Ujazd, Zimną Wódkę, Klucz, Olszową i Janków; na terenie gminy ma długość 17 km;
−
Trasa numer 161, o długości 1,1 km, stanowi odcinek łącznikowy miedzy drogą Starostrzelecką a drewnianym
kościołem w Zimnej Wódce;
−
Trasa numer 171 (kolor niebieski) o długości 3,5 km, biegnie ze wsi Klucz do rezerwatu przyrody „BoŜe Oko” w
Czarnocinie;
−
Trasa numer 172, (kolor czerwony), o długości 3,8 km, biegnie ze wsi Klucz do Olszowej;
−
Trasa numer 173, (kolor czarny), o długości 6,1 km, biegnie z Rudzińca, przez przysiółek Wydzierów i dalej
leśnymi drogami do drogi Ujazd – Niezdrowice;
−
Trasa numer 174, (kolor czerwony) o długości 3,3 km, biegnie z Niezdrowic leśnymi drogami do drogi Sławęcice –
Ujazd, powracając nią do trasy nr 16 przy moście na kanale Gliwickim;
−
Trasa numer 177 (kolor czerwony) o długości 11,5 km, tworzy pętlę Jaryszów – Sieroniowie – Balcarzowice –
Nogawczyce – Jaryszów;
−
Trasa numer 178 (kolor niebieski) o długości 5,3 km, łączy Jaryszów – trasę nr 177 z trasą nr 16 i drewnianym
kościołem w Zimnej Wódce. PrzewaŜająca część trasy prowadzi drogami gruntowymi.
Słabą stroną jest brak sprawnego połączenia ścieŜek funkcjonujących na terenie gminy Ujazd z systemem zorganizowanym
na obszarze gmin sąsiednich, w szczególności gminy Strzelce Opolskie i gminy Toszek.
Oprócz wymienionych ścieŜek rowerowych przez teren gminy przebiega takŜe odcinek pieszego szlaku turystycznego, tzw.
Szlak Trzeciego Powstania Śląskiego. Trasa całego szlaku wiedzie z Kędzierzyna – Koźle do stacji kolejowej Krępna
Rozwadza. Szlak ten w duŜej części biegnie przez masyw Chełmu i poznanie najbardziej atrakcyjnych rejonów Parku
Krajobrazowego Góra Św. Anny i jego otuliny. Odcinek tego szlaku na terenie gminy Ujazd wiedzie przez wsie: Olszowa,
Klucz, Zimna Wódka, Stary Ujazd, przez miasto Ujazd do wsi Sławięcice.
Ponadto moŜliwość aktywnego wypoczynku dają dwa gospodarstwa specjalizujące się w hodowli koni. Są to:
115
http://www.ujazd.pl/cms/php/strona.php3?cms=cms_ujazd&lad=a&id_dzi=15&id_men=61; data pobrania: 20.06.2013.
141
−
BWS hodowla koni sportowych w Olszowej – Jankowie, prowadzące hodowlę koni skokowych, ujeŜdŜeniowych i
zaprzęgowych,
−
Gospodarstwo Marii Szymańskiej w Olszowej - Komornikach.
Powszechną dostępność do form rekreacji i wypoczynku stanowią takŜe otwarte tereny zielone, wśród których największe
znaczenie ma Park miejski oraz ogrody działkowe w Ujeździe oraz place zabaw.
Dla poprawy warunków wypoczynku i rekreacji na terenie gminy wskazana jest:
−
poprawa stanu urządzeń na terenie parku miejskiego w Ujeździe
−
zagospodarowanie terenu zadrzewionego na wzgórzu zamkowym oraz w otoczeniu zbiornika retencyjnego Ujazd
−
przekształcenie terenów zadrzewionych istniejących na terenie kilku wsi w urządzone parki wiejskie;
−
urządzenie placów zabaw dla dzieci w kaŜdej miejscowości;
−
rozbudowa sieci ścieŜek rowerowych, szczególnie w kierunku Strzelec Opolskich oraz Toszka;
−
poprawa dostępności do bazy noclegowej oraz obiektów gastronomicznych.
II.5.4. Bezpieczeństwo publiczne
Poczucie bezpieczeństwa i poziom przestępczości mają istotne znaczenie dla oceny jakości Ŝycia, wpływają bowiem na
swobodę i komfort funkcjonowania zarówno jednostki jak i podmiotów gospodarczych. W wymiarze subiektywnych odczuć
brak bezpieczeństwa moŜe powodować dyskomfort psychiczny jak równieŜ rezygnację z pewnych działań lub ograniczanie
aktywności (np. po zmroku, w miejscach uwaŜanych za niebezpieczne). W dłuŜszym okresie moŜe prowadzić to do
dezintegracji lokalnej społeczności i osłabienia kontroli społecznej oraz dalszego wzrostu przestępczości. W wymiarze
obiektywnym do oceny poziomu bezpieczeństwa korzysta się ze wskaźników dotyczących m.in. liczby odnotowanych
przestępstw oraz liczby kolizji i wypadków drogowych (bezpieczeństwo ruchu drogowego). Ogromne znaczenie ma takŜe
ochrona przed klęskami Ŝywiołowymi i nieszczęśliwymi wypadkami, jak równieŜ poczucie bezpieczeństwa w zakresie
ochrony zdrowia i moŜliwości znalezienia pracy.
Na terenie gminy Ujazd działają słuŜby odpowiedzialne za bezpieczeństwo mieszkańców i ich mienia, ład i porządek w tym:
−
Policja - obszar gminy podzielony jest na trzy rewiry patrolowane przez dwóch dzielnicowych, którzy przez 2
godzinny dziennie dyŜurują w siedzibie Urzędu Dzielnicowego Policji zlokalizowanego w budynku Urzędu
Miejskiego w Ujeździe. Podlega on pod Komendę Powiatową w Strzelcach Opolskich, posterunek w Leśnicy.
−
Ochotnicza StraŜ PoŜarna R.P. w Ujeździe wraz z jednostkami terenowymi w Starym Ujeździe, Olszowej, Zimnej
Wódce i Niezdrowicach.
Według danych Komendy Powiatowej w Strzelcach Opolskich w 2010 roku na terenie gminy Ujazd popełniono 65
przestępstw dla których wszczęto postępowania przygotowawcze, w tym m.in..: 12 kradzieŜy, 18 kradzieŜy z włamaniem,
jednak nie miała miejsca Ŝadna kradzieŜ samochodu. Zatrzymano równieŜ 8 nietrzeźwych kierowców i 13 nietrzeźwych
rowerzystów. Liczba i skala popełnianych przestępstw nie jest duŜa, jednak problemem moŜe być ilość kradzieŜy z
włamaniem, szczególnie w odniesieniu do opuszczonych budynków.
Z badań ankietowych wykonanych na potrzeby Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Ujazd na
lata 2011-2020 wynika, Ŝe zdecydowana większość osób (87,5% ankietowanych) czuje się bezpiecznie lub raczej
142
bezpiecznie w miejscu zamieszkania. Odmienną opinię wyraziło łącznie 8,4% badanych, pozostali nie mieli zdania. Jest to
dobry wynik, który nie zwalnia jednak władz z podejmowania stałych działań prewencyjnych. Podkreślenia wymaga fakt, Ŝe
poziom bezpieczeństwa zaleŜy nie tylko od działań władz (na wszystkich szczeblach), ale równieŜ od współpracy z
mieszkańcami, zaufania do słuŜb porządkowych i kontroli społecznej.
Z punktu widzenia gospodarki przestrzennej nie przewiduje się dodatkowych potrzeb terenowych związanych z
funkcjonowaniem Policji i StraŜy PoŜarnej.
II.5.5. Cmentarze
Na terenie gminy znajduje się siedem czynnych cmentarzy, w tym dwa zlokalizowane na terenie miasta Ujazd oraz we
wsiach Olszowa, Klucz, Zimna Wódka, Jaryszów oraz Stary Ujazd. W Ujeździe znajduje się takŜe jeden zamknięty,
zabytkowy cmentarz Ŝydowski. Cmentarza nie posiadają natomiast mieszkańcy Niezdrowic oraz trzech wsi w północnowschodniej części gminy tj. Sieroniowic, Balcarzowic i Nogowczyc. W obowiązującym miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego dla części terenów wsi Sieroniowice, wyznaczony został obszar przeznaczony pod budowę nowego
cmentarza mającego obsłuŜyć wyŜej wymienione wsie, jednak ze względu na lokalizację w dolinie Kotuli , proponowaną
lokalizację uwaŜa się za niewłaściwą. Zasadne jest natomiast utworzenie rezerwy terenu pod powiększenie cmentarza w
Jaryszowie oraz utrzymanie rezerw w Olszowej i Zimnej Wódce.
143
II.6. UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE
II.6.1. Struktura gospodarcza
Przyjmując jako podstawę określenia struktury gospodarczej gminy Ujazd udział podmiotów gospodarczych w
poszczególnych sektorach gospodarki narodowej, moŜna stwierdzić, Ŝe gmina ma charakter usługowy (tab.26).
Tabela 26 Udział podmiotów gospodarczych według sektorów działalności gospodarczej w gminie Ujazd w latach 2009-2012
Jednostka
terytorialna
% podmiotów gospodarczych
2009
2010
2011
2012
7,48
7,28
6,67
rolnictwo
Gmina
6,97
Miasto
3,65
4,49
4,61
4,08
Obszar wiejski
9,33
9,76
9,27
8,59
przemysł
Gmina
8,48
9,42
9,80
9,86
Miasto
13,14
15,38
15,13
15,65
Obszar wiejski
5,18
4,88
5,85
5,56
usługi
Gmina
84,55
83,10
82,91
83,48
Miasto
83,21
80,13
80,26
80,27
Obszar wiejski
85,49
85,37
84,88
85,86
Udział podmiotów gospodarczych w sektorze usługowym jest w całym badanym okresie bardzo wysoki, sięgający ponad
80% ogółu podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, zarówno na obszarze miejskim jak i wiejskim.
Charakterystycznym i nietypowym zjawiskiem jest większy udział jednostek usługowych wśród ogółu podmiotów
gospodarczych na obszarze wiejskim, sięgający w 2012 roku 85,86% niŜ w strukturze gospodarczej miasta, gdzie sięga
80,27%. Sytuacja ta wskazuje na dominującą działalność usługową w przestrzeni wiejskiej. Bardziej zróŜnicowana między
miastem a terenami wiejskimi jest relacja między udziałem podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w sektorze
przemysłowym i rolniczym. Generalnie na terenie gminy jest większa liczba podmiotów gospodarczych o działalności
przemysłowej niŜ rolniczej. Udział podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w sektorze przemysłowym wzrastał w całym
badanym okresie i ostatecznie osiągnął 9,86%. JednakŜe zaznacza się wyraźna dysproporcja w zakresie udziału tych
podmiotów w strukturze gospodarczej miasta i obszaru wiejskiego. W przypadku struktury gospodarczej miasta w 2012 roku
przedsiębiorstwa przemysłowe stanowiły 15,65% ogółu podmiotów gospodarczych, a na obszarze wiejskim 5,65%.
Wyraźniejszy wzrost udziału przemysłowych podmiotów gospodarczych dostrzegany jest w gospodarce miasta. W
odniesieniu do sektora rolniczego, stwierdzić moŜna, Ŝe stanowi on najmniejszą część ogółu podmiotów gospodarczych w
gminie. Ich odsetek nieznacznie się zmniejszył w strukturze gospodarczej gminy, z poziomu 6,97% w 2009 roku do 6,67% w
2012 roku. Tendencja spadkowa wystąpiła w strukturze gospodarczej obszarów wiejskich, gdzie udział tych podmiotów w
2012 roku stanowił 8,59%. Był on wyŜszy niŜ w przypadku miasta, ale istotne jest to, Ŝe ich udział w strukturze gospodarczej
miasta wzrósł.
144
Podsumowując: w strukturze przestrzennej miasta Ujazd dominują podmioty gospodarcze zarejestrowane w sektorze
usługowym, a znacząco mniejsze znaczenie mają podmioty sektora przemysłowego i rolniczego. JednakŜe w latach 20092012 zmniejszył się odsetek podmiotów usługowych a wzrósł przemysłowych i rolniczych.
Struktura gospodarcza terenów wiejskich charakteryzuje się równieŜ zdecydowaną przewagą udziału usługowych podmiotów
gospodarczych, których udział bardzo nieznacznie się zwiększył. Drugą cześć pod względem wielkości udziału liczby
podmiotów gospodarczych na terenach wiejskich stanowią podmioty rolnicze. JednakŜe ich odsetek zmalał. Najmniejszy
udział stanowią przemysłowe podmioty gospodarcze, ale z kolei ich odsetek w gospodarce terenów wiejskich się zwiększył.
O poziomie dostępności mieszkańców do działalności rolniczej, przemysłowej i usługowej świadczy między innymi liczba
jednostek gospodarczych funkcjonująca na terenie gminy w relacji do liczby jej mieszkańców. Liczbę podmiotów
gospodarczych zarejestrowanych w poszczególnych sektorach gospodarki w gminie Ujazd, z podziałem na miasto i obszar
wiejski w stosunku do 1000 mieszkańców tych jednostek terytorialnych w latach 2009-2012 przedstawiono w tabeli 27.
Tabela 27 Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w sektorach gospodarki na 1000 mieszkańców w
gminie Ujazd w latach 2009-2012.
Podmioty gospodarcze na 1000 mieszkańców
2009
2010
2011
2012
rolnictwo
Gmina
3,70
4,30
4,13
3,66
Miasto
3,01
4,05
4,07
3,49
Obszar wiejski
3,95
4,40
4,15
3,73
przemysł
Gmina
4,50
5,42
5,56
5,41
Miasto
10,83
13,87
13,36
13,38
Obszar wiejski
2,19
2,20
2,62
2,41
usługi
Gmina
44,87
47,79
47,00
45,85
Miasto
68,59
72,25
70,89
68,64
Obszar wiejski
36,22
38,48
38,02
37,26
W przypadku liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w sektorze rolniczym zauwaŜalna jest w przypadku gminy
tendencja spadkowa, ale w nieznacznej skali. Najwięcej podmiotów gospodarczych tego sektora w odniesieniu do liczby
mieszkańców odnotowano w 2010 roku, kiedy było ich 4,3 na 1000 mieszkańców, a najmniej, bo 3,66 na 1000 mieszkańców
w 2012 roku. Sytuacja ta charakterystyczna jest przede wszystkim dla obszaru wiejskiego gminy, gdzie odnotowano wyraźny
ubytek liczby podmiotów gospodarczych sektora rolniczego. Jednocześnie na terenie miasta nastąpił przyrost liczby
podmiotów tego sektora gospodarki w stosunku do liczby ludności. MoŜe to wynikać zarówno z rozwijającej się działalności
rolniczej (głównie przetwórstwa rolniczego), a takŜe z ubytku liczby ludności. Analiza liczby podmiotów gospodarczych
zarejestrowanych w sektorze rolniczym w gminie Ujazd w latach 2009-2012 wskazuje, Ŝe zmienia się przestrzenne
natęŜenie tych podmiotów w odniesieniu do liczby ludności. Ich ubytek na terenie wiejskim, a przyrost w mieście moŜe
sugerować, Ŝe zmniejsza się natęŜenie działalności gospodarczej związanej z produkcją rolną (uprawy i hodowle) na rzecz
wzrostu znaczenia działalności obsługującej tę produkcję oraz przetwórczej. Szczegółowa analiza przekształceń w zakresie
działalności rolniczej przedstawiona jest w rozdziale II.6.2.
145
W przypadku liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w sektorze przemysłowym w
całym okresie badawczym dostrzega się ich wzrost w stosunku do liczby ludności w całej gminie, zarówno w mieście i na
obszarze wiejskim. Największa liczba podmiotów tego sektora oraz największa skala jej przyrostu miała miejsce na terenie
miasta. Z poziomu 10,83 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w 2009 roku wzrosła do 13,38 w 2012 roku. Jest
to o ponad 10 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców więcej niŜ na terenie wiejskim, co wskazuje wyraźną
koncentrację działalności przemysłowej na terenie miasta.
Dominującym sektorem gospodarki w zakresie dostępności do działalności gospodarczej na terenie gminy jest
usługowy. Utrzymuje się on w latach 2009-2012 na dość stabilnym poziomie, osiągając poziom około 45 podmiotów
gospodarczych na 1000 mieszkańców. Jest jednak wyraźna dysproporcja pod względem liczby podmiotów tego sektora w
odniesieniu do liczby mieszkańców na terenie miasta i obszaru wiejskiego. Niemal dwukrotnie większa ich liczba w stosunku
do liczby mieszkańców występuje w mieście. Jest to zjawisko typowe, bowiem w przypadku gmin miejsko – wiejskich to
miasta stanowią ośrodki zapewniające dostępność do usług. Charakterystyczny jest jednak, choć nieznaczny, przyrost liczby
podmiotów usługowych na terenie wiejskim z poziomu 36,22 do 37,26 liczby podmiotów gospodarczych na 1000
mieszkańców.
Reasumując, moŜna stwierdzić, Ŝe w gminie Ujazd dominuje działalność usługowa. Jednocześnie zauwaŜalne są
zmiany w strukturze gospodarczej gminy w zakresie działalności rolniczej i przemysłowej. Dostrzega się tendencję
rozwojową w przypadku przemysłu, a regresywną w zakresie rolnictwa.
II.6.2. Rolnictwo
Pierwszy sektor działalności gospodarczej, zwany potocznie rolnictwem, zgodnie z klasyfikacją działalności gospodarczej
(PKD) obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Jest on w ramach statystyki publicznej podzielony na trzy działy
gospodarcze:
−
Uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt, łowiectwo, włączając działalność usługową (01),
−
Leśnictwo i pozyskiwanie drewna (02),
−
Rybactwo (03).
W przypadku gminy Ujazd odnotowane jest funkcjonowanie podmiotów gospodarczych pierwszego sektora gospodarki w
dwóch działach: 01 i 02. Nie jest zarejestrowana działalność gospodarcza związana z rybactwem, jednak w kilku
miejscowościach występują stawy rybne (Stary Ujazd, Jaryszów, Ujazd). Potencjalnie istnieją zatem moŜliwości rozwoju tego
działu gospodarki rolnej.
Strukturę działalności gospodarczej w pierwszym sektorze gospodarki w gminie Ujazd w latach 2009-2012 przedstawiono w
tabeli 28. W strukturze działalności gospodarczej związanej z rolnictwem widoczna jest przewaga produkcji rolnej nad
leśnictwem i pozyskiwaniem drewna. Uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt oraz łowiectwo i związana z nimi działalność
usługowa stanowią ponad dwie trzecie udziału działalności gospodarczej w pierwszym sektorze. JednakŜe skala tej
działalności w badanym okresie zmniejszyła się z poziomu 69,6% do 60,9%. Większość podmiotów gospodarczych z
zakresu tego działu zlokalizowanych było na obszarze wiejskim i w strukturze przestrzennej pierwszego sektora ich udział
wzrósł, mimo iŜ liczba zmalała. Oznacza to, Ŝe mimo malejącej liczby podmiotów gospodarczych związanych z produkcją
rolną ich koncentracja utrzymuje się na terenie wiejskim. W przypadku obszaru miasta nastąpił zarówno ubytek liczby tych
podmiotów gospodarki oraz ich znaczenie w przestrzennej strukturze gospodarczej.
146
Tabela 28 Liczba i struktura podmiotów gospodarczych pierwszego sektora gospodarki w gminie Ujazd w latach 2009-2012.
Liczba podmiotów gospodarczych
Jednostka terytorialna 2009
2010
2011
2012
2009
2010
2011
2012
dział 01
Gmina
16
19
18
14
69,6
70,4
69,2
60,9
Miasto
5
6
6
4
31,3
31,6
33,3
28,6
Obszar wiejski
11
13
12
10
68,8
68,4
66,7
71,4
dział 02
Gmina
7
8
8
9
30,4
29,6
30,8
39,1
Miasto
0
1
1
2
0,0
12,5
12,5
22,2
Obszar wiejski
7
7
7
7
100,0
87,5
87,5
77,8
Odmiennie sytuacja kształtuje się w przypadku drugiego działu działalności gospodarczej tego sektora, czyli leśnictwie i
pozyskiwaniu drewna. W latach 2009-2012 wzrosła liczba podmiotów tego działu i dotyczyło to terenu miasta.
Systematycznie zwiększał się udział podmiotów tego działu w rolniczym sektorze gospodarki z poziomu 30,4% do 39,1%. W
strukturze przestrzennej tego sektora wynikającej z lokalizacji podmiotów gospodarczych nastąpiły jednak zmiany, bowiem
zmalało znaczenie terenu wiejskiego na rzecz miasta. Wynika to jednak, tylko z rozwoju działalności gospodarczej tego
działu w mieście. Na obszarze wiejskim niezmiennie w całym okresie funkcjonowało 7 podmiotów gospodarczych
związanych z leśnictwem i pozyskiwaniem drewna. Sytuacja ta wskazuje na rentowność leśnictwa i pozyskiwania drewna w
gminie Ujazd. Choć nie występuje tam duŜa liczba podmiotów gospodarczych tego działu, to jednak widoczny jest ich rozwój.
II.6.2.a. Potencjał produkcyjny rolnictwa
Gmina Ujazd ma tradycyjnie charakter rolniczy. Struktura gruntów rolnych występujących w gminie oraz ich przydatność
rolnicza zostały szczegółowo scharakteryzowane w rozdziale II.2.7. Grunty orne niezabudowane klas bardzo dobrych (I-II)
stanowią 13,41%, grunty średnio dobre III klasy stanowią łącznie 38,47%, grunty średnie IV klasy stanowią łącznie 23,64%,
a klas najsłabszych tj. V i VI łącznie 24,48%. Włącznie ze sprzyjającymi warunkami klimatycznymi, rzeźbą terenu oraz
warunkami wodnymi, syntetyczny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy Ujazd wynosi 84 w 100
punktowej skali i jest nieznacznie wyŜszy od średniej dla województwa opolskiego (82,1), które ma najwyŜszy wskaźnik
jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce. Warunki do uprawy roślin uwaŜa się za dobre, szczególnie w centralnej i
zachodniej części gminy, na terenie miasta Ujazd oraz sołectw Stary Ujazd, Zimna Wódka, Jaryszów, Klucz oraz południowej
części Olszowej. Walory produkcyjne są częściowo ograniczone przez warunki topograficzne i procesy erozji gleb.
Częściowej, lokalnej degradacji podlegać teŜ będą gleby połoŜone w bezpośrednim sąsiedztwie pasa autostrady A4.
W gminie występują równieŜ tereny zakwalifikowane jako obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)
wyznaczone przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zgodnie z przepisami Rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z
dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju
Obszarów Wiejskich (Dz.U. UE L 277 z 21.10.2005). Działanie ONW jest wdraŜane w ramach Programu Operacyjnego
Rozwój Obszarów Wiejskich (PO ROW) na lata 2007-2013. Na terenie gminy Ujazd wytypowano trzy obręby ewidencyjne,
zaliczone do strefy I nizinnej w ramach obszarów ONW. Są to Balcarzowice, Niezdrowice i Sieroniowice. Podstawową
funkcją działania ONW jest wsparcie gospodarstw na terenach zagroŜonych wyludnianiem oraz zapobieganie degradacji
147
krajobrazu w wyniku odłogowania gruntów najsłabszych. Zadaniem płatności ONW jest stworzenie warunków sprzyjających
utrzymaniu produkcji rolniczej na obszarach marginalnych pod względem demograficznym oraz potencjału produkcyjnego
wynikającego z naturalnych ograniczeń siedliskowych. Płatność ONW rekompensuje trudne warunki do produkcji rolnej.
W 2010 roku na terytorium Polski przeprowadzono Powszechny Spis Rolny, którego wyniki pozwalają na charakterystykę
stanu rolnictwa w województwie opolskim, w tym w gminie Ujazd oraz ocenę kierunków jego zmian w porównaniu z
Powszechnym Spisem Rolnym 2002 w następujących obszarach tematycznych: gospodarstwa rolne, uŜytkowanie gruntów,
powierzchnia zasiewów, zwierzęta gospodarskie, ciągniki i maszyny rolnicze, pracujący w gospodarstwach rolnych116.
Rolnictwo w gminie Ujazd charakteryzuje duŜa liczba jednostek zróŜnicowanych pod względem wielkości gospodarstw, jak i
kierunku i poziomu produkcji. Według danych z Powszechnego Spisu Rolnego 2010 na terenie gminy funkcjonuje 690
gospodarstw rolnych z czego 460 prowadzi działalność rolniczą. W ogromnej większości stanowią one gospodarstwa
indywidualne, na terenie gminy zarejestrowano jedynie 2 spółdzielnie rolników. W stosunku do roku 2002 nastąpiło
zmniejszenie ogólnej liczby gospodarstw (z 776) jak równieŜ liczby gospodarstw prowadzących działalność rolniczą (z 539).
Struktura obszarowa gospodarstw jest nadal niekorzystna. Przy całkowitej powierzchni gruntów rolnych w gminie wynoszącej
4734,30ha zaledwie 116,36ha zajmuje 358 gospodarstw o wielkości poniŜej 1ha, które stanowią 52% ogólnej liczby
gospodarstw (w 2002r 37,6%). Kolejną grupę liczącą 26% stanowią gospodarstwa o wielkości 1-5ha (177), które
gospodarują łącznie na powierzchni 497,61ha. Odpowiednio gospodarstwa posiadające 5-10ha (70) zajmują powierzchnię
562,46ha, a posiadające 10-15ha (32) powierzchnię 420,46ha. Gospodarstwa o powierzchni powyŜej 10 ha stanowią jedynie
12% ogółu gospodarstw w gminie(11,6% w 2002r.). Największe gospodarstwa liczące powyŜej 15ha zajmują łącznie
3137,41ha i stanowią 8% liczby wszystkich gospodarstw. W gminie istnieje równieŜ Spółdzielnia Rolnicza w Jaryszowie oraz
kilka grup producentów rolnych związanych głównie z produkcją roślinną, nasiennictwem oraz przetwórstwem rolnospoŜywczym.
Podsumowując naleŜy stwierdzić, Ŝe najbardziej liczebna grupa małych gospodarstw rolnych posiadających do 1ha zajmuje
najmniejszą powierzchnię gruntów rolnych. Z kolei gospodarstwa największe, liczące powyŜej 15ha, pomimo niewielkiej ich
liczby (53), gospodarują na największej powierzchni przekraczającej 66% uŜytków rolnych. Oznacza to stopniową komasację
gruntów, jednak wśród rolników indywidualnych wciąŜ istnieje duŜe rozdrobnienie.
Rycina 28 Struktura wielkości gospodarstw rolnych w gminie Ujazd wg danych Powszechnego Spisu Rolnego 2010
116
Powszechny Spis Rolny 2010. Raport z wyników województwa opolskiego. Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2011
148
Rycina 29 Odsetek powierzchni gruntów rolnych w gminie Ujazd zajętych przez gospodarstwa o określonej wielkości
Średnia powierzchnia gospodarstwa jest stosunkowo niska i wynosi 6,86ha (w powiecie: 7,79ha, województwie: 12,25 ha, w
kraju: 7,93 ha), przy czym w gospodarstwach prowadzących działalność rolniczą wartość ta jest wyŜsza i wynosi 10,19ha. W
stosunku do roku 2002 nastąpiło jednak obniŜenie średniej powierzchni i pogorszenie opisywanego wskaźnika.
WyposaŜenie techniczne gospodarstw rolnych jest zadowalające. W 256 gospodarstwach działało 441 ciągników, co
oznacza Ŝe we wszystkich gospodarstwach uprawiających powyŜej 5ha był na wyposaŜeniu co najmniej jeden ciągnik. W
stosunku do roku 2002 nastąpiło jednak zmniejszenie liczebności ciągników, przy czym moŜna załoŜyć, Ŝe likwidacji uległy
najstarsze maszyny o niewielkiej wydajności.
Na terenie gminy rozwija się hodowla trzody chlewnej oraz bydła i drobiu. Szczególnie dobre warunki do hodowli bydła
znajdują się w południowej części miasta Ujazd, w szerokiej dolinie Kłodnicy. Pogłowie zwierząt w 2010r wynosiło ogólnie
3520 sztuk duŜych w 346 gospodarstwach. Stan pogłowia uległ zmniejszeniu głównie w odniesieniu do trzody chlewnej oraz
drobiu. Nastąpił natomiast nieznaczny wzrost liczebności bydła i koni. ZauwaŜalny jest takŜe znaczący spadek liczby
gospodarstw zajmujących się chowem i hodowlą zwierząt.
Tabela 29 Stan pogłowia i obsada zwierząt gospodarskich na terenie gminy Ujazd
Wyszczególnienie
Ilość [szt.]
Liczba gospodarstw
PSR 2002
PSR 2010
PSR 2002
PSR 2010
1 619
1776
215
119
640
651
181
103
7 497
5063
284
163
680
503
bd
123
Konie
87
100
30
26
Drób ogółem
127 654
26 821
bd
276
Bydło, w tym:
- krowy
Trzoda chlewna, w tym:
- lochy
źródło: PSR 2002, PSR 2010
149
Uprawą roli zajmowały się w gminie 383 gospodarstwa, z czego większość uprawą zbóŜ (głównie pszenicy) zajmujących
3955,79ha tj. około 83,55% gruntów ornych. Ziemniaki uprawiano w 168 gospodarstwach, rzepak w 59, a warzywa
gruntowe w 30. W 64 gospodarstwach, na powierzchni około 726ha znajdowały się uprawy przemysłowe, co jest związane
głównie z przebiegiem autostrady. Statystyka publiczna nie podaje informacji na temat uprawy kukurydzy, która mogłaby stać
się potencjalnym wsadem do biogazowi.
W gminie nie jest natomiast rozwinięte sadownictwo ani ogrodnictwo, w tym uprawy szklarniowe, co przy bardzo dobrym
potencjale glebowym oraz klimatycznym naleŜy uznać za wskazane do zmiany. W ciągu ostatniego 10-cio lecia powierzchnia
sadów sukcesywnie malała, a nasadzenia nie były odnawiane. Obecnie duŜy procent gruntów oznaczonych w ewidencji jako
sady, faktycznie jest uŜytkowana jako grunty rolne bądź łąki. Z danych Spisu Rolnego 2002oraz PSR 2010 wynika, Ŝe w
gminie znajduje się około 12ha sadów, podczas gdy dane ewidencji gruntów wskazują wielkość ponad 57ha. Powierzchnia
uprawy drzew owocowych wynosi 10,78ha natomiast krzewów owocowych i plantacji jagodowych 0,31ha.
PołoŜenie gminy w pobliŜu większych ośrodków miejskich stwarza szansę prowadzenia działalności ukierunkowanej na
zaopatrzenie tych ośrodków w produkty Ŝywnościowe, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa ekologicznego,
ogrodnictwa, sadownictwa, uprawy warzyw i ziół oraz firm zajmujących się przetwórstwem.
II.6.2.b. Leśnictwo
Ponad połowę lasów gminy Ujazd tj. 1.033,34ha (53%) zaliczono do lasów ochronnych, z tego powodu nie mają one
znaczenia gospodarczego, a jedynie wodochronne i glebochronne oraz w otoczeniu miast.
Lasy na terenie Opolszczyzny są stale zagroŜone przez czynniki biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne. Do głównych
czynników abiotycznych zakłócających funkcjonowanie ekosystemów leśnych naleŜą emisje przemysłowe, przede wszystkim
SO2 i NOX. Województwo opolskie ma największy w kraju odsetek lasów uszkodzonych przez imisje zanieczyszczeń
przemysłowych. Według stref uszkodzeń dominują uszkodzenia słabe – I strefa, oraz średnie – II strefa. Jedynie w obrębie
nadleśnictw Kędzierzyn i Strzelce Opolskie występują uszkodzenia silne – III strefa. Osłabione przez emisje przemysłowe
drzewa łatwo ulegają masowym pojawieniom szkodników owadzich pierwotnych - boreczników, osnui gwiaździstej i brudnicy
mniszka oraz wtórnych - przypłaszczka granatka, cetyńcy. Znacznym zagroŜeniem obszarów leśnych jest równieŜ
występowanie chorób powodowanych przez grzyby.
W roku 1997 został zatwierdzony tzw. Gminny program zwiększenia lesistości na lata 1997-2020. Według programu, do
zalesienia przeznaczono 111ha, w tym 59ha gruntów osób fizycznych. Gmina nie posiada gruntów komunalnych
przeznaczonych do zalesienia. Program zakłada, przystąpienie w pierwszej kolejności do zalesienia gruntów w
miejscowościach o niskiej bonitacji gleb. Zakłada równieŜ partycypowanie w kosztach realizacji programu zalesienia,
przeznaczając środki w budŜecie gminy na zakup materiału szkółkarskiego. Jednak jak wynika z danych GUS, od 2002r nie
były prowadzone planowe zalesienia gruntów prywatnych. Brak jest natomiast danych dotyczących gruntów Skarbu
Państwa, jednak z przeprowadzonej wizji w terenie wynika, Ŝe równieŜ nie były podejmowane tego typu działania.
Pozyskiwanie drewna jest niewielkie i jak wynika z danych GUS dotyczy wyłącznie lasów prywatnych. NaleŜy zwrócić uwagę
na zwiększone pozyskanie drewna w roku 2008 i kolejnym co miało związek z przejściem huraganu i zniszczeniami na
terenach leśnych.
150
II.6.3. Przemysł i budownictwo
Działalność przemysłowa zgodnie z obowiązująca w Polsce klasyfikacją działalności gospodarczej (PKD) dzieli się na
górnictwo i wydobywanie (sekcja B), przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (sekcja D). W gminie Ujazd nie są
zarejestrowane Ŝadne podmioty gospodarcze w sekcji B i D, co oznacza, Ŝe w przypadku funkcji przemysłowej rozwinięte
jest tylko przetwórstwo.
W ramach przetwórstwa przemysłowego wyróŜnia się 33 działy gospodarki, z których 10 funkcjonuje na terenie gminy Ujazd.
Wśród nich ma miejsce produkcja:
−
artykułów spoŜywczych (10),
−
odzieŜy (14),
−
wyrobów z drewna oraz korka (16),
−
chemikaliów i wyrobów chemicznych (20),
−
wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (22),
−
wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (23),
−
metalowych wyrobów gotowych (25),
−
mebli (31),
−
pozostała produkcja wyrobów (32),
−
naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń (33).
Liczbę i strukturę podmiotów gospodarczych naleŜących do przetwórstwa przemysłowego w gminie Ujazd w latach 20092012 przedstawiono w tabeli 30.
Tabela 30 Liczba i struktura podmiotów gospodarczych w przetwórstwie przemysłowym w gminie Ujazd w latach 2009-2012.
liczba podmiotów gospodarczych
2009
2010
2011
2012
2009
2010
2011
2012
dział 10
Gmina
1
4
4
4
3,6
11,8
11,4
11,8
Miasto
1
4
4
4
100
100
100
100
Obszar wiejski
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0,0
0,0
2,9
2,9
dział 14
Gmina
0
Miasto
0
0
0
0
-
-
0
0
Obszar wiejski
0
0
1
1
-
-
100
100
dział 16
Gmina
10
11
12
12
35,7
32,4
34,3
35,3
Miasto
7
6
6
6
70,0
54,5
50,0
50,0
Obszar wiejski
3
5
6
6
30,0
45,5
50,0
50,0
dział 20
Gmina
0
2
2
3
0,0
5,9
5,7
8,8
Miasto
0
2
2
3
-
100,0
100,0
100,0
Obszar wiejski
0
0
0
0
-
0,0
0,0
0,0
dział 22
151
Gmina
1
1
1
1
3,6
2,9
2,9
2,9
Miasto
1
1
1
1
100,0
100,0
100,0
100,0
Obszar wiejski
0
0
0
0
0,0
0,0
0,0
0,0
dział 23
Gmina
3
2
2
2
10,7
5,9
5,7
5,9
Miasto
1
1
1
1
33,3
50,0
50,0
50,0
2
1
1
1
66,7
50,0
50,0
50,0
Obszar wiejski
dział 25
Gmina
7
8
8
7
25,0
23,5
22,9
20,6
Miasto
6
7
7
6
85,7
87,5
87,5
85,7
Obszar wiejski
1
1
1
1
14,3
12,5
12,5
14,3
dział 31
Gmina
2
3
2
2
7,1
8,8
5,7
5,9
Miasto
1
2
1
1
50,0
66,7
50,0
50,0
Obszar wiejski
1
1
1
1
50,0
33,3
50,0
50,0
dział 32
Gmina
2
1
1
0
7,1
2,9
2,9
0,0
Miasto
0
0
0
0
0,0
0,0
0,0
-
Obszar wiejski
2
1
1
0
100,0
100,0
100,0
-
dział 33
Gmina
2
2
2
2
7,1
5,9
5,7
5,9
Miasto
1
1
1
1
50,0
50,0
50,0
50,0
Obszar wiejski
1
1
1
1
50,0
50,0
50,0
50,0
W strukturze przetwórstwa przemysłowego w gminie Ujazd dominują dwa działy gospodarki, które łącznie w 2012 roku
stanowiły 55,% ogółu przemysłowych podmiotów gospodarczych. Są to produkcja wyrobów z drewna oraz korka i
metalowych wyrobów gotowych. Największa i wzrastająca liczba podmiotów gospodarczych związanych z przetwórstwem
przemysłowym zarejestrowanych jest w dziale dotyczącym produkcji wyrobów z drewna i korka. Łącznie w gminie w 2012
roku było ich 12, z czego połowa w mieście i połowa na terenie wiejskim. JednakŜe w latach 2009-2012 wystąpiła tendencja
rozwojowa w zakresie lokalizacji tych podmiotów gospodarki na obszarze wiejskim, gdzie ich liczba wzrosła z 3 do 6.
Dominacja i tendencja rozwojowa przetwórstwa drewna związana jest z rozwijającym się leśnictwem i pozyskiwaniem
drewna w gminie.
Drugi pod względem liczby podmiotów gospodarczych jest dział określany jako produkcja metalowych wyrobów gotowych.
Liczba tych podmiotów gospodarczych utrzymała się na poziomie 7 jednostek, ale ich udział w strukturze przemysłowej
gminy w badanych latach zmniejszył się z 25% do 20,6%. Większa część, bo 6 z 7, podmiotów o tym rodzaju działalności
zlokalizowanych jest w mieście. Jest to sytuacja stabilna w latach 2009-2012.
Na uwagę ze względu na wzrastającą rolę w strukturze przemysłowej gminy zasługują produkcja artykułów spoŜywczych
oraz chemikaliów i wyrobów chemicznych. Liczba podmiotów gospodarczych w wymienionych działach jest mała, ale ulega
zwiększeniu. W przypadku pierwszego z nich wzrosła z 1 do 4, stanowiąc w 2012 roku 11,8% ogółu przemysłowych
podmiotów gospodarczych w gminie. Stanowi to zatem trzeci pod względem udziału liczby podmiotów dział gospodarki
przemysłowej w gminie. Wszystkie jednostki produkujące artykuły spoŜywcze mieszczą się w mieście. Drugi z rozwijających
się działów przemysłu, czyli produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych liczył w 2012 roku 3 podmioty gospodarcze, co
152
stanowiło 8,8% ogółu przemysłowych podmiotów gospodarczych w gminie. Podobnie jak w przypadku poprzedniego działu,
wszystkie jednostki zlokalizowane są w mieście.
Tendencje spadkowe w zakresie znaczenia w strukturze przemysłowej w gminie wystąpiły niemal we wszystkich pozostałych
działach przemysłu przetwórczego. JednakŜe liczba jednostek w poszczególnych działach pozostała na stabilnym poziomie
w badanym okresie. Spadek liczby podmiotów gospodarczych wystąpił w dwóch działach produkcji wyrobów z pozostałych
mineralnych surowców niemetalicznych oraz pozostałej produkcji (niesklasyfikowanej).
Zdecydowana większość przemysłowych podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest na terenie miasta.
Sekcją gospodarczą wiązaną z działalnością przemysłową jest budownictwo. Według klasyfikacji działalności
gospodarczej (PKD) dzieli się ono na trzy działy działalności. KaŜdy z nich jest reprezentowany w gminie Ujazd (tab.31).
Tabela 31 Liczba i struktura podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w sekcji Budownictwo w gminie Ujazd w latach 2009-2012.
2009
2010
2011
2012
2009
2010
2011
2012
dział 41
Gmina
29
29
27
26
41,4
38,7
38,6
37,1
Miasto
7
8
8
8
24,1
27,6
29,6
30,8
Obszar wiejski
22
21
19
18
75,9
72,4
70,4
69,2
dział 42
Gmina
1
1
1
1
1,4
1,3
1,4
1,4
Miasto
0
0
0
0
0,0
0,0
0,0
0,0
Obszar wiejski
1
1
1
1
100,0
100,0
100,0
100,0
dział 43
Gmina
40
45
42
43
57,1
60,0
60,0
61,4
Miasto
11
14
13
13
27,5
31,1
31,0
30,2
Obszar wiejski
29
31
29
30
72,5
68,9
69,0
69,8
Spośród wszystkich działów działalności związanej z budownictwem duŜe znaczenie w gminie Ujazd mają roboty budowlane
specjalistyczne (dział 43) oraz roboty budowlane związane z wznoszeniem budynków (dział 41). Pierwszy z wymienionych
działów liczył w 2012 roku w gminie 43 podmioty gospodarcze, czyli więcej niŜ całe przetwórstwo przemysłowe. Oznacza to,
Ŝe w zakresie działalności gospodarczej duŜą role odgrywa budownictwo. Liczba a zarazem udział podmiotów działu 43
zwiększyły się w badanym okresie, odpowiednio o 3 jednostki i 4,3%. W zakresie struktury przestrzennej dominują te
podmioty gospodarcze na terenie wiejskim, gdzie ich liczba jest ponad dwukrotnie większa niŜ w mieście. JednakŜe udział
podmiotów gospodarczych tego działu zmniejszył się w strukturze gospodarczej terenów wiejskich a zwiększył w mieście. W
mieście bowiem przybyły w latach 2009-2012 dwa podmioty gospodarcze o profilu działalności roboty budowlane
specjalistyczne, co skutkowało takŜe wzrostem udziału tych podmiotów w ich strukturze przestrzennej. Niemniej jednak to
obszar wiejski cechuje się koncentracją podmiotów naleŜących do tego działu działalności budowlanej. Drugim, znaczącym
w strukturze działalności budowlanej działem są roboty budowlane związane z wznoszeniem budynków. Ich liczba uległa
zmniejszeniu o 3 jednostki w latach 2009-2012, wynosząc ostatecznie 26. Odpowiednio zmniejszył się równieŜ udział tych
podmiotów w strukturze działalności budowlanej. Ubytek w liczbie tych podmiotów widoczny jest przede wszystkim na
obszarze wiejskim, natomiast w mieście ich liczba zwiększyła się o jedno przedsiębiorstwo. Podobnie jak w przypadku
uprzednio omawianego działu tak teŜ w przypadku tego, podmioty zlokalizowane są głównie na terenie wiejskim. Obszar
153
wiejski koncentrował w 2012 roku 69,2% ogółu podmiotów tego działu. W przypadku działu 42, czyli roboty związane z
budową obiektów inŜynierii lądowej i wodnej, gmina Ujazd cechuje się występowaniem jednego podmiotu gospodarczego,
który zlokalizowany jest na obszarze wiejskim.
Reasumując: działalność gospodarcza związana z budownictwem odgrywa istotne znaczenie w strukturze gospodarczej
gminy. Liczba jednostek gospodarczych tego sektora jest stabilna w badanym okresie, podobnie jak ich struktura działowa.
W strukturze przestrzennej wyróŜnia się teren wiejski, na którym skoncentrowanych jest około 70% ogółu podmiotów
gospodarczych o profilu działalności budowlanej.
Liczba funkcjonujących przedsiębiorstw zarejestrowanych w KRS jest niewielka, a w ich strukturze przestrzennej wyróŜniają
się dwie główne miejscowości koncentrujące działalność:
−
miasto Ujazd (26)– przedsiębiorstwa komunalne oraz będące jednostkami organizacyjnymi gminy Ujazd, straŜe,
zrzeszenia, a takŜe jednostki usług bankowości, handlu, obróbki drewna (dekarstwo, ciesielstwo) i transportowe. W
mieście funkcjonuje równieŜ zakład produkcji rolnej oraz produkcji Ŝywności (piekarnia);
−
wieś Olszowa (12) - zakłady zlokalizowane w Strefie Aktywności Gospodarczej, w tym: FM Logistic, Qualichairs,
HabaBeton, Polmag oraz zakłady (grupy producentów rolnych) produkcji i przetwórstwa rolno-spoŜywczego;
W pozostałych miejscowościach (za wyjątkiem Balcarzowic i Nogowczyc) funkcjonują średnio po 3 przedsiębiorstwa,
zajmujące się głównie transportem (cięŜarowym) oraz usługami handlu. Na terenie Niezdrowic i Jaryszowa istnieją równieŜ
dwie zarejestrowane jednostki produkcji rolnej, a takŜe firma budowlana.
II.6.2.c. Tereny inwestycyjne
Korzystna lokalizacja gminy Ujazd w stosunku do głównych dróg układu komunikacyjnego, w tym szczególnie przebieg
autostrady A-4 i lokalizacja dwóch węzłów Olszowa i Nogowczyce, jak równieŜ bliskość aglomeracji Katowickiej, była
impulsem do podjęcia w 1999 roku działań zmierzających do stworzenia w gminie Strefy Aktywności Gospodarczej SAG.
Prowadzone konsekwentnie prace planistyczne i inwestycyjne doprowadziły do wyznaczenia ponad 300ha gruntów
zlokalizowanych w pasie pomiędzy wymienionymi węzłami na autostradzie. Utworzenie strefy wraz ze wskazaniem do
lokalizacji centrum logistycznego zostało równieŜ wpisane do Planu zagospodarowania przestrzennego województwa
opolskiego. Dzięki staraniom władz gminy teren SAG został uzbrojony w niezbędną infrastrukturę techniczną tj. sieć
wodociągową i kanalizacji sanitarnej, a takŜe gazociągu średniego i niskiego ciśnienia. Planowana jest budowa Głównego
Punktu Zasilania, który zapewni bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej. Do lipca 2013 na terenie SAG zainwestowały
następujące firmy:
154
−
FM Logistic- operator logistyczny
−
HABA - BETON Johann Bartlechner sp. z o.o. (Niemcy)
−
JD Trade Spółka z o. o. (Polska)
−
Qualichairs (Polska) – meble tapicerowane
−
PolMag Sp. Z o.o. (Polska)- odlewnia magnezu.
Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 2008r zmieniającego rozporządzenie w sprawie katowickiej
specjalnej strefy ekonomicznej (Dz.U. Nr 27 poz.153 akt uchylony) oraz rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2008 w sprawie
katowickiej specjalnej strefy ekonomicznej (Dz.U. z 2008 Nr 232 poz.1550 ze zmianami) część obszaru Strefy Aktywności
Gospodarczej o powierzchni 182,90ha włączono do Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w ramach Podstrefy
Gliwickiej. Do Strefy planowane jest sukcesywne włączanie kolejnych terenów w miarę potrzeb inwestorów.
Rycina 30 Obszar włączony do Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
II.6.4. Działalność usługowa
II.6.4.a. Klasyfikacja działalności usługowej
Działalność usługowa stanowi współcześnie najwaŜniejszy i najbardziej zróŜnicowany sektor działalności gospodarczej.
UwaŜany jest on za kluczowy w zakresie tworzenia PKB, a takŜe zaspakajania potrzeb bytowych i Ŝyciowych człowieka.
Jako tzw. trzeci sektor gospodarki narodowej zgodnie z klasyfikacją działalności gospodarczej (PKD) obejmuje aŜ 15 sekcji
gospodarki, z których kaŜda podzielona jest na działy działalności gospodarczej. W gminie Ujazd reprezentowane są niemal
wszystkie sekcje działalności usługowej. NaleŜą do nich:
−
Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (G);
−
Transport i gospodarka magazynowa (H),
−
Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (I),
−
Informacja i komunikacja (J),
−
Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K),
−
Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (L),
−
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (M),
−
Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (N),
−
Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne (O),
−
Edukacja (P),
155
−
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (Q),
−
Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (R),
−
Pozostała działalność usługowa (S),
−
Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby
(T).
Liczbę i strukturę podmiotów gospodarczych naleŜących do poszczególnych sekcji działalności usługowej w gminie Ujazd w
latach 2009-2012 przedstawiono w tabeli 32.
Tabela 32 Liczba i struktura podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w działalności usługowej w gminie Ujazd w latach 2009-2012.
2009
2010
2011
2012
2009
2010
2011
2012
sekcja G
Gmina
78
89
86
84
37,5
39,7
38,2
38,7
Miasto
34
40
39
38
43,6
44,9
45,3
45,2
Obszar wiejski
44
49
47
46
56,4
55,1
54,7
54,8
sekcja H
Gmina
39
35
33
31
18,8
15,6
14,7
14,3
Miasto
13
10
11
10
33,3
28,6
33,3
32,3
Obszar wiejski
26
25
22
21
66,7
71,4
66,7
67,7
Gmina
5
6
6
8
2,4
2,7
2,7
3,7
Miasto
2
2
2
2
40,0
33,3
33,3
25,0
Obszar wiejski
3
4
4
6
60,0
66,7
66,7
75,0
sekcja I
sekcja J
Gmina
4
4
6
5
1,9
1,8
2,7
2,3
Miasto
2
2
2
1
50,0
50,0
33,3
20,0
Obszar wiejski
2
2
4
4
50,0
50,0
66,7
80,0
sekcja K
Gmina
3
4
3
6
1,4
1,8
1,3
2,8
Miasto
0
1
0
1
0,0
25,0
0,0
16,7
Obszar wiejski
3
3
3
5
100,0
75,0
100,0
83,3
sekcja L
Gmina
19
19
17
16
9,1
8,5
7,6
7,4
Miasto
13
13
11
10
68,4
68,4
64,7
62,5
Obszar wiejski
6
6
6
6
31,6
31,6
35,3
37,5
sekcja M
Gmina
8
8
8
6
3,8
3,6
3,6
2,8
Miasto
5
5
5
3
62,5
62,5
62,5
50,0
Obszar wiejski
3
3
3
3
37,5
37,5
37,5
50,0
sekcja N
Gmina
7
8
10
9
3,4
3,6
4,4
4,1
Miasto
2
3
4
6
28,6
37,5
40,0
66,7
Obszar wiejski
5
5
6
3
71,4
62,5
60,0
33,3
sekcja O
156
Gmina
7
7
7
7
3,4
3,1
3,1
3,2
Miasto
3
3
3
3
42,9
42,9
42,9
42,9
Obszar wiejski
4
4
4
4
57,1
57,1
57,1
57,1
sekcja P
Gmina
7
7
8
7
3,4
3,1
3,6
3,2
Miasto
3
3
4
4
42,9
42,9
50,0
57,1
Obszar wiejski
4
4
4
3
57,1
57,1
50,0
42,9
sekcja Q
Gmina
11
15
14
14
5,3
6,7
6,2
6,5
Miasto
8
10
9
9
72,7
66,7
64,3
64,3
Obszar wiejski
3
5
5
5
27,3
33,3
35,7
35,7
sekcja R
Gmina
7
7
8
8
3,4
3,1
3,6
3,7
Miasto
4
4
4
3
57,1
57,1
50,0
37,5
Obszar wiejski
3
3
4
5
42,9
42,9
50,0
62,5
sekcja S i T
Gmina
13
15
19
16
6,3
6,7
8,4
7,4
Miasto
6
6
6
6
46,2
40,0
31,6
37,5
Obszar wiejski
7
9
13
10
53,8
60,0
68,4
62,5
W gminie Ujazd w sferze usługowej znaczącą rolę odgrywają sekcje G i H oraz L i Q. Dwie pierwsze spośród wymienionych
stanowią 53% ogółu podmiotów usługowych w gminie, a dwie kolejne 13,9%. Łącznie wymienione sekcje koncentrują dwie
trzecie (66,9%) ogółu usługowych podmiotów gospodarczych.
II.6.4.b. Handel
Najliczniej w gminie występują podmioty gospodarcze zarejestrowane w działalności handlowej. Liczba tych
podmiotów a takŜe ich udział w strukturze gospodarki usługowej wzrosły odpowiednio o 6 podmiotów gospodarczych i 1,2%.
Przyrosty te dotyczyły obszaru miasta. Działalność handlowa jest jednak zróŜnicowana, a liczba i struktura działowa
podmiotów gospodarczych tej sekcji zaprezentowana jest w tabeli 33.
Tabela 33 Liczba i struktura podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w sekcji G w gminie Ujazd w latach 2009-2012.
2009
2010
2011
2012
2009
2010
2011
2012
dział 45
Gmina
18
16
14
15
23,1
18,0
16,3
17,9
Miasto
4
2
1
1
22,2
12,5
7,1
6,7
Obszar wiejski
14
14
13
14
77,8
87,5
92,9
93,3
dział 46
Gmina
12
21
20
20
15,4
23,6
23,3
23,8
Miasto
5
8
8
9
41,7
38,1
40,0
45,0
Obszar wiejski
7
13
12
11
58,3
61,9
60,0
55,0
157
dział 47
Gmina
48
52
52
49
61,5
58,4
60,5
58,3
Miasto
25
30
30
28
52,1
57,7
57,7
57,1
Obszar wiejski
23
22
22
21
47,9
42,3
42,3
42,9
W ramach rozpatrywanej sekcji działalności gospodarczej wyróŜniane są trzy działy:
−
Handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych (dział 45),
−
Handel hurtowy z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi (dział 46),
−
Handel detaliczny z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi (dział 47).
Informacje przedstawione w tabeli 33 wskazują, Ŝe wśród działalności usługowej dominująca rolę odgrywa handel detaliczny.
Liczba jednostek gospodarczych o tym profilu działalności wynosiła w 2012 roku 49, stanowiąc zarazem 58,3% wszystkich
handlowych jednostek gospodarczych. Na uwagę zasługuje fakt przyrostu liczby tych jednostek w mieście, ale jednocześnie
ich ubytek na obszarze wiejskim. Struktura przestrzenna jednostek gospodarczych zarejestrowanych w tym dziale jest
zrównowaŜona między miastem a terenem wiejskim, z wzrastającą ich koncentracją w mieście. JednakŜe biorąc pod uwagę
liczbę mieszkańców poszczególnych jednostek terytorialnych wydaje się być wywaŜony dostęp do handlu detalicznego w
mieście i na terenie wiejskim. Interesujące procesy zachodzą w gminie w przypadku pozostałych działów sekcji G. Handel
hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi oraz naprawa pojazdów samochodowych w roku 2009 stanowiły 23% ogółu
działalności handlowej licząc 18 jednostek gospodarczych o tym profilu działalności. JednakŜe w 2012 roku zmniejszyła się
znacząco ich liczba – o 3 podmioty gospodarcze, a zatem takŜe udział – o 5,2%. Jest to zauwaŜalny ubytek podmiotów
gospodarczych, tym bardziej znaczący, Ŝe dotyczył tylko obszaru miasta. Na terenie wiejskim niezmiennie funkcjonowało 14
przedsiębiorstw w tym dziale. W przypadku handlu hurtowego zarysowała się odwrotna tendencja, gdyŜ liczba podmiotów
gospodarczych wzrosła z 12 w 2009 roku do 20 w 2012. Skala przyrostu tych jednostek wyniosła 8,4% w strukturze
działalności gospodarczej związanej z handlem hurtowym. Liczba tych jednostek wzrosła zarówno w mieście i na obszarze
wiejskim, odpowiednio po 4 podmioty gospodarcze. Przestrzenny rozkład podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w
dziale handel hurtowy z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi wskazuje na ich nadwyŜkę na terenie wiejskim w
stosunku do miasta.
Analiza działalności handlowej pozwala stwierdzić, Ŝe jej znaczenie w gospodarce gminy jest duŜe i nadal wzrasta. Miasto
charakteryzuje się koncentracją jednostek świadczących usługi handlu detalicznego, natomiast teren wiejski handlu
hurtowego oraz handlu pojazdami samochodowymi.
Poziom wyposaŜenia gminy w usługi handlu detalicznego nie naleŜy do wysokich, choć moŜna uznać go za wystarczający.
Dominują sklepy spoŜywcze i spoŜywczo – przemysłowe, które znajdują się we wszystkich miejscowościach z wyjątkiem
Klucza. Od kilku lat obserwowana jest jednak likwidacja kolejnych placówek handlowych na terenie miasta i długotrwałe
pozostawanie pustostanów w lokalach uŜytkowych nawet w najbardziej atrakcyjnej lokalizacji przy rynku. Sytuacja powyŜsza
moŜe być spowodowana małą siłą nabywczą miejscowej ludności lub tendencją do robienia zakupów w duŜych super i
hipermarketach w Kędzierzynie-Koźlu czy Strzelcach Opolskich, przy czym drugą tezę uwaŜa się za bardziej
prawdopodobną.
158
II.6.4.c. Transport i magazynowanie
Drugą w gminie Ujazd pod względem liczby jednostek gospodarczych jest sekcja H: Transport i gospodarka magazynowa.
Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w tej sekcji spada, zarówno w mieście jak i na wsi. Łącznie w latach
2009-2012 w gminie ubyło 8 tych jednostek, z czego 3 w mieście i 5 na terenie wiejskim. Działalność związana z transportem
i gospodarką magazynową jest zróŜnicowana, obejmuje 5 działów gospodarki. W gminie Ujazd reprezentowane są trzy
spośród nich (tab.34):
−
Transport lądowy oraz transport rurociągowy (dział 49),
−
Magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport (dział 52),
−
Działalność pocztowa i kurierska (dział 53).
Tabela 34 Liczba i struktura podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w sekcji H w gminie Ujazd w latach 2009-2012
Jednostka
terytorialna
2009
2010
2011
2012
2009
2010
2011
2012
dział 49
Gmina
37
32
30
30
94,9
91,4
90,9
96,8
Miasto
13
10
11
10
35,1
31,3
36,7
33,3
Obszar wiejski
24
22
19
20
64,9
68,8
63,3
66,7
dział 52
Gmina
1
2
2
0
2,6
5,7
6,1
0,0
Miasto
0
0
0
0
0,0
0,0
0,0
-
Obszar wiejski
1
2
2
0
100,0
100,0
100,0
-
Gmina
1
1
1
1
2,6
2,9
3,0
3,2
Miasto
0
0
0
0
0,0
0,0
0,0
0,0
Obszar wiejski
1
1
1
1
100,0
100,0
100,0
100,0
dział 53
Kluczową rolę pełni pierwszy z wymienionych działów. Liczył on w 2012 roku 30 podmiotów gospodarczych, co stanowiło
96,8% ogółu podmiotów zarejestrowanych w sekcji H. Sprzyjał temu korzystny dla rozwoju usług transportowych układ
komunikacyjny. Na terenie gminy przebiega autostrada A4 z dwoma węzłami komunikacyjnymi, a ponadto drogi krajowe nr
88 i 40, a takŜe droga wojewódzka nr 426. Istotne jest jednak, Ŝe liczba tych podmiotów zmniejszyła się o 7, w tym o 3 w
mieście i 4 na obszarze wiejskim. Mimo dominującej roli tego działu działalności gospodarczej ubytek liczby przedsiębiorstw
gospodarczych moŜe budzić niepokój. Zlikwidowane takŜe zostały podmioty gospodarcze naleŜące do działu
magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport. W 2012 roku nie istniał juŜ Ŝaden podmiot świadczący tego
rodzaju usługę. W zakresie działalności pocztowej i kurierskiej niezmiennie funkcjonuje jeden podmiot gospodarczy na
terenie gminy. Charakterystyczną cechą rozmieszczenia podmiotów gospodarczych sekcji transport i gospodarka
magazynowa jest ich dominacja na terenie wiejskim. Niemal 68% wszystkich podmiotów gospodarczych związanych z
transportem i gospodarką magazynową zlokalizowanych było na obszarze wiejskim.
159
II.6.4.d. Obsługa nieruchomości
Na wyróŜnienie w zakresie liczby i udziału jednostek gospodarczych zasługują działalności związane z obsługą
nieruchomości (sekcja L) oraz ochrona zdrowia i pomoc społeczna sekcja Q). Działalność związana z obsługą rynku
nieruchomości jest jedną z nielicznych sekcji, w zakresie której nie wyróŜniono działów. Zestawienie informacji
statystycznych w tabeli 32 obrazuje ubytek liczby podmiotów gospodarczych tej sekcji z 19 w 2009 roku do 16 w 2012 roku.
Ubytek ten dotyczył miasta, bowiem na terenie wiejskim w całym okresie funkcjonował 6 podmiotów gospodarczych o takim
profilu działalności. Charakterystyczną cechą struktury przestrzennej podmiotów omawianej sekcji jest ich lokalizacja przede
wszystkim w mieście. Skoncentrowanych jest w nim ponad 60% wszystkich podmiotów naleŜących do tej sekcji. W
przypadku drugiej z wyróŜnionych sekcji zauwaŜalna jest tendencja rozwojowa.
II.6.4.e. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna
Zarówno w mieście jak i na obszarze wiejskim zwiększyła się liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w sekcji
opieka zdrowotna i pomoc społeczna (sekcja Q). Łącznie w 2012 roku w gminie funkcjonowało 14 jednostek gospodarczych
świadczących usługę ochrony zdrowia i opieki społecznej i było to o 3 jednostki więcej niŜ w 2009 roku. Ich udział w
strukturze gospodarczej usług wzrósł z poziomu 5,3% do 6,5%. Koncentrują się one przede wszystkim w mieście, stanowiąc
64,3% ogółu podmiotów sekcji Q zlokalizowanych w gminie.
II.6.4.f. Usługi hotelarstwa, gastronomii oraz kultury i rozrywki
Niemal wszystkie pozostałe działalności usługowe osiągały w latach 2009-2012 dość stabilną liczbę i zrównowaŜoną
strukturę. Zwiększyła się liczba jednostek gospodarczych naleŜących do sekcji: Działalność związana z zakwaterowaniem i
usługami gastronomicznymi (I). Zanotowała ona rozwój na terenie wiejskim, na którym zwiększyła się liczba jednostek z 3 do
6. Oznacza to rozwój funkcji wypoczynkowej na terenie gminy. Nieznaczny wzrost liczby podmiotów gospodarczych
odnotowano takŜe w zakresie działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją. Ciekawa sytuacja zaistniała w
przypadku tej sekcji bowiem nietypowo dla gmin polskich wzrosła liczba jednostek gospodarczych na terenie wiejskim a
zmniejszyła się w mieście. Znalazło to takŜe odzwierciedlenie w strukturze przestrzennej tych jednostek, bowiem w 2012
roku na obszarze wiejskim zlokalizowanych było 62,5% wszystkich podmiotów omawianej sekcji. Było to o około 20% więcej
niŜ w 2009 roku. Jest to zjawisko pozytywne, bowiem wskazuje na poprawę dostępności ludności wiejskiej do usług
rekreacji, rozrywki i kultury.
II.6.4.g. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
Podwojeniu uległa liczba jednostek gospodarczych naleŜących do sekcji Działalność finansowa i ubezpieczeniowa. Ich liczba
zwiększyła się o 1 w mieście i o 2 na obszarze wiejskim, licząc odpowiedni 1 w mieście i 5 na terenie wiejskim. W przypadku
tej sekcji wyróŜnia się trzy działy działalności gospodarczej, ale w gminie Ujazd wszystkie podmioty naleŜą do jednego nich:
działalność wspomagająca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne (dział 66). Nie występują podmioty
gospodarcze o podstawowej finansowej działalności usługowej oraz ubezpieczeń, reasekuracji i funduszy emerytalnych.
Sytuacja ta wskazuje, Ŝe mieszkańcy gminy mają dostęp do usług finansowych podstawowego rzędu, natomiast nie mają
moŜliwości korzystania z wyspecjalizowanych usług finansowych.
160
II.6.4.h. Działalność naukowa i techniczna
Niekorzystne tendencje objawiające się spadkiem liczby podmiotów gospodarczych dotyczyły sekcji M – działalność
profesjonalna, naukowa i techniczna. Liczba podmiotów zmniejszyła się z 8 w 2009 do 6 w 2012 roku. Likwidacja dwóch
przedsiębiorstw miała miejsce na terenie miasta. Rozpatrywana sekcja jest współcześnie bardzo waŜną z punktu widzenia
moŜliwości kreowania nowoczesnej gospodarki, tzw. gospodarki kreatywnej lub gospodarki opartej na wiedzy. Istotne jest
aby podmioty gospodarcze o takim profilu działalności rozwijały się i pobudzały rozwój przedsiębiorczości na terenie gmin.
Do tej sekcji naleŜą między innymi podmioty świadczące usługi prawnicze, rachunkowo – księgowe, doradcze, związane z
zarządzaniem, reklamą, badaniami rynku i opinii publicznej, a takŜe w zakresie architektury, inŜynierii, badań i analiz
technicznych oraz badań naukowych i prac rozwojowych. Tradycyjnym środowiskiem lokalizacji oraz rozwoju tego typu
podmiotów gospodarczych są ośrodki miejskie, zwykle duŜe miasta. JednakŜe ubytek liczby podmiotów gospodarczych
obsługujących sferę biznesu w gminie Ujazd naleŜy uznać za negatywne zjawisko. Postulowane jest utrzymanie bądź
przyrost liczby podmiotów gospodarczych z zakresu działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej, gdyŜ wspiera ona
atrakcyjność gospodarczą gminy.
II.6.4.i. Administracja publiczna i edukacja
Stabilną sytuacją w badanym okresie w gminie Ujazd wyróŜnia się dostęp do tzw. usług nierynkowych, zaspokajających
podstawowe potrzeby społeczeństwa lokalnego. Są to przede wszystkim sekcje O i P. Zarówno w przypadku Administracji
publicznej i obrony narodowej oraz Edukacji liczba jednostek gospodarczych utrzymała się na stałym poziomie, licząc w obu
przypadkach po 7. Struktura przestrzenna tych podmiotów gospodarczych była zrównowaŜona, bowiem po około 50%
jednostek mieściło się w mieście (3 w przypadku sekcji O i 4 w przypadku sekcji P) i na wsi.
II.6.4.j. Atrakcyjność turystyczna gminy Ujazd
Turystyka jako gałąź gospodarki zyskuje coraz większe znaczenie w rozwoju gospodarczym regionów, gmin jak równieŜ
poszczególnych miejscowości. MoŜe być ona rozpatrywana jako działalność wytwórcza (wytwarzanie dóbr na potrzeby
turystów) oraz usługowa (świadczenie określonych usług). Wzrastające zainteresowanie turystyką, zarówno wśród ludności
o wysokich jak i niskich dochodach, powoduje rozszerzenie wachlarza świadczonych usług. Jednocześnie chęć ucieczki od
zgiełku miasta i obcowanie z przyrodą sprawia, Ŝe przestrzeń turystyczna rozszerza się o tereny wiejskie stwarzające
alternatywne moŜliwości wypoczynku. Poprzez szereg działań, zmierzających do zaspokojenia potrzeb turystycznych
związanych z udostępnieniem walorów turystycznych, transportem, informacją turystyczną, zakwaterowaniem, wyŜywieniem
itp. turystyka staje się waŜnym czynnikiem aktywizacji gospodarczej, tworzy bowiem miejsca pracy i oddziałuje pośrednio na
inne rodzaje działalności w tym usługi, produkcję i rolnictwo. Stanowi teŜ istotne źródło dochodu gmin oraz osób fizycznych ,
które moŜe być traktowane jako podstawowe (np. hotel, restauracja) lub dodatkowe (np. agroturystyka w gospodarstwie
rolnym). Wpływa pozytywnie na poprawę jakości zagospodarowania przestrzeni oraz pozwala na wykorzystanie
wewnętrznych potencjałów rozwojowych gminy.
Niezbędne jest zatem wskazanie najwaŜniejszych uwarunkowań wpływających na atrakcyjność turystyczną gminy Ujazd.
Zasadniczy wpływ na moŜliwość rozwoju turystyki i wypoczynku obszaru mają:
−
walory przyrodnicze, w tym szczególnie atrakcyjność przyrodnicza kompleksów leśnych, obszary chronionego
krajobrazu, klimatu, rzeźby terenu, ilość występujących cieków, urozmaicona szata roślinna, w tym szczególnie
161
roślinność naturalna;
−
walory kulturowe – występowanie terenów o utrwalonej strukturze przestrzennej, wartościowej pod względem
architektonicznym, liczba unikalnych obiektów tj. pałace, kościoły itp. oraz załoŜenia zabytkowe;
−
walory krajobrazowe – liczba naturalnych punktów otwarć widokowych, udział powierzchni wód otwartych, liczba
dominant architektonicznych, występowanie ciągów komunikacyjnych ze szpalerami drzew lub inna zielenią
towarzyszącą;
−
istniejące zagospodarowanie terenu;
−
połoŜenie gminy lub części jej terenów w sąsiedztwie zewnętrznych terenów mających niezrealizowane
zapotrzebowanie na turystykę i wypoczynek;
−
walory specjalistyczne – cechy środowiska naturalnego, które umoŜliwiają uprawianie róŜnorodnych form rekreacji
(myślistwa, jeździectwa, wędkarstwa, sportów wodnych, w tym głównie kajakarstwa).
Gmina Ujazd moŜe stać się obszarem cennym turystycznie ze względu na:
−
bogate zasoby dziedzictwa kulturowego wyraŜające się w ilości obiektów zabytkowych, w tym w szczególności ze
względu na zabytkowe drewniane kościoły stanowiące prawdziwe perełki architektury (patrz rozdział 4.1.b),
historyczne elementy zagospodarowania przestrzeni oraz unikalne układy przestrzenne wsi,
−
Kanał Gliwicki ze względu na duŜą ilość zabytków techniki związanych z jego budową i funkcjonowaniem. Na
szczególną uwagę zasługuje tzw. Syfon Kłodnicy, będący jedynym miejscem w Polsce, gdzie w sposób
bezkolizyjny krzyŜują się dwa cieki wodne tj. Kanał Gliwicki i rzeka Kłodnica, która przepływa pod Kanałem.
Obecnie pasaŜerskie rejsy wycieczkowe odbywają się w okresie letnim z portu Łabędy w kierunku śluzy DzierŜno
oraz w kierunku Huty Łabędy. Na obszarze gminy Ujazd turystyczne walory Kanału Gliwickiego nie są
wykorzystywane za wyjątkiem wędkarstwa;
−
wysokie walory krajobrazowe zarówno obszaru stanowiącego Park krajobrazowy Góra św. Anny, jak równieŜ
pozostałych miejscowości (patrz rozdział 3.2).
−
znaczną ilość lasów,
−
cenne obszary w bezpośrednim sąsiedztwie gminy (rejon Góry Św. Anny, wieś Poręba, wieś Czarnocin z racji
róŜnorodności krajobrazu między kompleksami leśnymi Bukowy Las i Klucze, rezerwat Ligota Dolna oraz dawny
kamieniołom, teren Góry Szpica).
−
tradycje w hodowli koni
−
rozwojowi turystyki na terenie gminy sprzyjają takŜe wyznaczone ścieŜki rowerowe oraz turystyczne.
W zakresie dostępności do działalności rekreacyjno – wypoczynkowej w gminie dostrzegalny jest niewystarczająca liczba
ośrodków turystycznych, przede wszystkim w zakresie funkcji gastronomicznej oraz towarzyszącej. Postuluje się zatem
rozwój działalności hotelarskiej lub innej, dającej miejsca pobytu sezonowego lub całorocznego. Miejsca noclegowe oferują
na terenie gminy jedynie trzy gospodarstwa agroturystyczne:
−
Gospodarstwo Agroturystyczne Irena Kois w Niezdrowicach, połoŜone blisko Kanału Gliwickiego, stanowiące ze
względu na lokalizację atrakcyjny obiekt noclegowy i wypoczynkowy dla wędkarzy. Gospodarstwo posiada plac
zabaw, wypoŜyczalnię rowerów i samochodu;
−
Gospodarstwo Agroturystyczne Magdalena i Krystian Muszkiet w Zimnej Wódce, posiadające dwa apartamenty z
łazienkami i aneksami kuchennymi (z agd, TV i Internetem), pokoje 1, 2 lub 3 osobowe, z łazienką na korytarzu,
wspólną kuchnią i jadalnią, salon, salę biesiadną z kominkiem oraz parking;
−
162
BWS Olszowa – Janków, połoŜone w pobliŜu Parku Krajobrazowego Góra Św. Anny, przy rezerwacie „BoŜe Oko”
oferujące 3 apartamenty 2 osobowe z łazienką i aneksem kuchennym. Dodatkową atrakcją jest moŜliwość jazdy
konnej i przejaŜdŜek bryczką.
Szczególnie predysponowane do rozwoju infrastruktury turystycznej są miejscowości połoŜone w centralnej części gminy tj.
Olszowa, Klucz, Zimna Wódka, Stary Ujazd oraz Jaryszów, a takŜe miasto Ujazd. Warunkiem niezbędnym jest jednak
stworzenie bazy noclegowej, zwłaszcza w formie gospodarstw agroturystycznych, a takŜe poprawa wyposaŜenia w usługi
gastronomii (patrz rozdział II.6.4).
II.7. STRUKTURA UśYTKOWANIA GRUNTÓW
W strukturze uŜytkowania gruntów zdecydowanie dominują grunty orne, stanowiące aŜ 57,67% całości powierzchni gminy.
Kompleksy łąk i pastwisk zajmują odpowiednio 5,23% i 4,12%, a lasów 23,53%. Włącznie z gruntami zadrzewionymi (0,33%)
oraz wodami (0,93%) - powierzchnia biologicznie czynna w gminie wynosi aŜ 91,81% powierzchni całkowitej. Na pozostałe
8,19% składają się grunty budowlane (1,40%), grunty rolne zabudowane (1,59), budowlane zielone tj. cmentarze, boiska i
place sportowe itp. (0,17%), drogi i komunikacja (4,34%), kolej i infrastruktura techniczna (0,29%) oraz nieuŜytki (0,41%).
Podkreślenia wymaga fakt, Ŝe tereny dróg i komunikacji zajmują powierzchnię większą niŜ wszystkie tereny zabudowane
miasta i sołectw. Jest to związane z przebiegiem autostrady A4, która zajmuje znaczącą powierzchnię w strukturze.
Rycina 31 Struktura uŜytkowania gruntów w gminie Ujazd w XII.2012 roku.
źródło: opracowanie własne
163
Tabela 35 Powierzchnia i struktura uŜytkowania gruntów w gminie Ujazd
Grunty rolne niezabudowane
Grunty budowlane
L.p.
Wyszczególnienie
Powierzchnia
ewidencyjna
[w ha]
Grunty rolne
Grunty
Kolej i
zabudowane
Drogi i
Grunty
budowlane infrastruktura
komunikacja budowlane
zielone
techniczna
Grunty orne
Łąki
Pastwiska
Grunty
zadrzewione
Lasy
NieuŜytki
Wody
1
Balcarzowice
600,45
9,13
1,95
0,95
0,05
4,47
106,87
39,17
2,83
0,20
432,39
1,49
0,94
2
Jaryszów
705,16
37,09
11,34
0,72
0,00
14,38
390,26
82,95
21,11
2,14
139,92
2,21
3,04
3
Klucz
551,70
11,67
2,03
0,00
0,00
7,36
228,04
10,46
42,46
0,56
248,20
0,68
0,22
4
Niezdrowice
505,61
13,81
11,92
1,10
4,35
7,58
166,76
17,49
19,44
0,64
262,04
0,29
0,18
5
Nogowczyce
401,92
18,67
2,00
0,30
0,00
5,50
165,59
16,04
5,27
0,47
187,13
0,34
0,62
6
Olszowa
1 344,44
99,67
23,30
0,51
0,01
24,38
783,23
0,72
91,16
4,20
310,20
6,64
0,43
7
Sieroniowice
652,90
32,37
6,95
0,96
6,45
14,42
505,61
17,23
16,43
5,02
44,20
1,93
1,33
8
Stary Ujazd
855,33
20,74
4,38
0,00
0,00
20,90
720,15
40,70
25,37
4,46
6,99
2,51
9,14
9
Zimna Wódka
1 221,96
58,73
12,72
1,87
13,06
18,25
723,56
23,64
57,75
3,40
297,66
8,84
2,48
10
Miasto Ujazd
1 475,30
58,69
39,56
7,35
0,00
15,22
1 005,07
186,23
60,78
6,19
27,40
9,55
59,26
RAZEM:
8 314,76
360,57
116,17
13,76
23,91
132,44
4 795,14
434,63
342,61
27,28
1 956,13
34,47
77,65
% udziału
100,00%
4,34%
1,40%
0,17%
0,29%
1,59%
57,67%
5,23%
4,12%
0,33%
23,53%
0,41%
0,93%
źródło: opracowanie własne na podstawie danych Starostwa Powiatowego w Strzelcach Opolskich na 31.XII.2012
164
II.8. STRUKTURA WŁADANIA GRUNTÓW
Przedstawioną analizę oparto na zestawieniach zbiorczych danych objętych ewidencją gruntów i budynków dla gminy Ujazd,
pozyskanych ze Starostwa Powiatowego w Strzelcach Opolskich według stanu na dzień 31.XII.2012 roku. Ewidencja ta
pozwala między innymi na uzyskanie informacji o rodzajach gruntów, budynkach i lokalach oraz formach władania.
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym podział na uŜytki gruntowe i grupy rejestrowe został wprowadzony do ewidencji
gruntów i budynków rozporządzeniem z dnia 29 marca 2001 r. Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie
ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. z 2001r.Nr 89,poz. 454). Zgodnie z powyŜszym rozporządzeniem wyróŜniono 15 grup
rejestrowych zaleŜnie od właścicieli nieruchomości i władających (zwanych „podmiotami ewidencyjnymi”), w tym:
−
grupa1- Skarb Państwa, jeŜeli nie występuje w zbiegu z uŜytkownikami wieczystymi,
−
grupa 2 - Skarb Państwa, jeŜeli występuje w zbiegu z uŜytkownikami wieczystymi,
−
grupa 3-jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe osoby prawne,
−
grupa 4- gminy i związki międzygminne, jeŜeli nie występują w zbiegu z uŜytkownikami wieczystymi,
−
grupa 5- gminy i związki międzygminne, jeŜeli występują w zbiegu z uŜytkownikami wieczystymi,
−
grupa 6- jednoosobowe spółki jednostek samorządu terytorialnego i inne osoby prawne, których organami
załoŜycielskimi są organy samorządu terytorialnego,
−
grupa 7 - osoby fizyczne,
−
grupa 8 - spółdzielnie,
−
grupa 9 -kościoły i związki wyznaniowe,
−
grupa 10 -wspólnoty gruntowe,
−
grupa 11-powiaty i związki powiatów, jeŜeli nie występują w zbiegu z uŜytkownikami wieczystymi,
−
grupa 12-powiaty i związki powiatów, jeŜeli występują w zbiegu z uŜytkownikami wieczystymi,
−
grupa 13- województwa, jeŜeli nie występują w zbiegu z uŜytkownikami wieczystymi,
−
grupa 14- województwa, jeŜeli występują w zbiegu z uŜytkownikami wieczystymi,
−
grupa 15-spółki prawa handlowego i inne podmioty ewidencyjne nie wymienione w pkt 1-14
Strukturę władania gruntów według grup rejestrowych przedstawiono na ryc.32, przy czym skomasowano grupy 11 i 12 oraz
13 i 14, a takŜe opuszczono grupy 6 i 10 ze względu na nie występowanie tych form władania.
Dominującą formą na terenie gminy Ujazd jest własność osób fizycznych do których naleŜy 52,47% gruntów . Ponad 32,47%
gruntów stanowi własność Skarbu Państwa, w tym 0,31% znajduje się w uŜytkowaniu wieczystym. Grunty Skarbu Państwa
obejmują głównie tereny leśne będące w Zarządzie Lasów Państwowych, grunty pod drogami krajowymi, w tym autostradą
oraz grunty pod wodami, w tym m.in. Kłodnicą i Kanałem Gliwickim. Do grupy tej zalicza się równieŜ grunty Agencji
Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa.
Gmina Ujazd nie posiada znaczących powierzchni gruntów w zasobach komunalnych. Stanowią one zaledwie 3,02% i
obejmują głównie tereny na których zlokalizowane są obiekty i urządzenia usług oświaty (szkoły, przedszkola), administracji,
zdrowia oraz bezpieczeństwa (OSP), a takŜe tereny dróg gminnych, rowów melioracji szczegółowych i inne.
Prawie 9% gruntów naleŜy do spółek prawa handlowego oraz innych podmiotów nie zaliczonych do pozostałych grup
rejestrowych. Pozostałe grupy, z wyjątkiem spółdzielni, nie mają znaczącego udziału.
165
Rycina 32 Struktura władania gruntów w gminie Ujazd według grup rejestrowych na dzień 31.XII.2012
/źródło: Starostwo Powiatowe w Strzelcach Opolskich/
Z graficznym przedstawieniem struktury przestrzennej władania gruntami w gminie Ujazd moŜna zapoznać się na portalu
internetowym www.mapy.opolskie.pl w zakładce rolnictwo i kataster, prowadzonym przez Marszałka województwa
opolskiego.
166
II.9. STAN I FUNKCJONOWANIE SYSTEMÓW KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY
TECHNICZNEJ
II.9.1. Wprowadzenie
Pod pojęciem komunikacji rozumiany jest transport jako dział gospodarki narodowej zajmujący się przemieszczaniem osób i
ładunków oraz łączność, czyli przesyłanie informacji za pośrednictwem poczty, sieci telekomunikacyjnej, radia i telewizji117
oraz sieci internetowej. W powyŜszym znaczeniu system komunikacyjny stanowi rozbudowany system powiązań
transportowych i informacyjnych, wraz z niezbędną do ich realizacji infrastrukturą techniczną. ZaleŜnie od przyjętych
kryteriów transport moŜemy podzielić m.in. na wodny, powietrzny i lądowy, pojazdowy i przesyłowy, publiczny i prywatny. W
kategorii planowania przestrzennego istotna jest lokalizacja poszczególnych elementów infrastruktury słuŜącej komunikacji w
strukturze przestrzennej danej jednostki, ocena sprawności powiązań oraz poziomu zaspokojenia potrzeb w zakresie
komunikacji oraz określenie kierunków rozwoju ze wskazaniem lokalizacji przestrzennej projektowanych elementów np. dróg,
parkingów, sieci, budowli inŜynieryjnych, wieŜ telekomunikacyjnych. Ze względu na walory uŜytkowe studium niniejszy
rozdział został podzielony na trzy główne części, w tym: system transportowy, system łączności oraz infrastrukturę
techniczną rozumianą jako urządzenia, obiekty i sieci słuŜące przesyłowi materii i energii.
II.9.2. System transportowy
Przez obszar gminy Ujazd przebiegają wszystkie trzy elementy III Paneuropejskiego Korytarza Transportowego łączącego
Niemcy, Polskę i Ukrainę tj. Autostrada A4, Kanał Gliwicki będący częścią odrzańskiej drogi wodnej oraz magistralna linia
kolejowa E 30 nr 137. Gmina posiada bardzo dogodne połączenia komunikacyjne i rozbudowaną infrastrukturę transportową,
szczególnie w zakresie transportu drogowego. Budowa autostrady A4 na odcinku „C” Prądy - Nogowczyce oraz lokalizacja
na terenie gminy Ujazd dwóch węzłów autostradowych: Olszowa i Nogowczyce stała się motorem przemian i perspektyw
rozwojowych.
II.9.2.a. Komunikacja wodna śródlądowa
Przez teren gminy Ujazd przebiega Kanał Gliwicki będący częścią Odrzańskiej drogi wodnej łączącej Górny i Dolny Śląski z
portami morskimi w Szczecinie i Świnoujściu. Kanał Gliwicki wybudowany został w latach 1935-1941 w miejsce istniejącego
od początku XIX w. Kanału Kłodnickiego. Długość kanału wynosi ~40,6 km przy róŜnicy poziomów skrajnych stanowisk
H=43,6m. Spad ten pokonuje 6 bliźniaczych śluz Ŝeglugowych, z których dwie znajdują się w sąsiedztwie gminy Ujazd, są to
śluza Sławięcice i śluza Rudziniec. Kanał pierwotnie wykorzystywany był głównie do transportu węgla z kopalń GOP-u, a
jego głębokość wynosiła 3,5m. Obecnie na skutek zamulenia głębokość zmniejszyła się do 2,5-2,2m., w związku z czym
moŜe obsługiwać jednostki pływające o zanurzeniu do 1,6m i spełnia normy II klasy Ŝeglowności. Na odcinku
przebiegającym przez gminę Ujazd Kanał nie jest aktualnie wykorzystywany do celów transportu towarowego.
Ze względu na duŜą ilość zabytków techniki związanych z budową i funkcjonowaniem Kanału Gliwickiego stanowi on
niewątpliwą atrakcję turystyczną.
117
T. Lijewski, Geografia transportu Polski. Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1977, s.8
167
II.9.2.b. Komunikacja kolejowa
Gmina nie posiada bezpośredniego czynnego połączenia kolejowego. Przez południowy obszar wsi Niezdrowice, w obrębie
kompleksu leśnego przebiega międzynarodowa, magistralna, dwutorowa linia kolejowa E 30 nr 137 relacji Legnica Kędzierzyn Koźle – Gliwice – Katowice nazywana Podsudecką Magistralą Kolejową. Linia ta zaliczana jest do
transeuropejskich sieci transportowych TEN-T oraz objęta międzynarodowymi umowami AGC118 i AGTC119, a takŜe zaliczona
do państwowej sieci linii kolejowych o strategicznym znaczeniu przewozowym. Na trasie tej linii przejeŜdŜa średnio na dobę
ponad 50 pociągów pasaŜerskich i towarowych. NajbliŜsze stacje kolejowe to: Sławięcice i Rudziniec Gliwicki. Linia ta
przewidziana jest do modernizacji do parametrów technicznych pozwalających na osiągnięcie prędkości przejazdu 160
km/godz dla pociągów pasaŜerskich oraz 120 km/godz dla towarowych120. Zwiększenie prędkości przejazdu pociągów
wpłynie na podniesienie poziomu hałasu w otoczeniu oraz emisję wibracji, jednak ze względu na przebieg linii przez tereny
leśne, wskazane uciąŜliwości nie będą odczuwane na najbliŜej połoŜonych obszarach zabudowanych wsi Niezdrowice.
W układzie północ - południowy zachód przez gminę przebiega linia kolejowa nr 175 relacji Kluczbork - Strzelce Opolskie –
Kłodnica. W dniu 23 czerwca 2000 roku nastąpiło zamknięcie dla ruchu pasaŜerskiego odcinka Kłodnica – Fosowskie, a w
2007r linia została wykreślona z ewidencji PLK. W chwili obecnej linia kolejowa nr 175 nie istnieje, torowisko zostało
rozkradzione, a infrastruktura towarzysząca uległa zniszczeniu. Pomimo obecnego regresu, zasadnym wydaje się dąŜenie
do utrzymania jej istnienia, w przyszłości bowiem moŜe ona stanowić waŜny i wygodny ciąg komunikacyjny dla lokalnych
społeczności, na wzór funkcjonujących np. po stronie czeskiej szynobusów, jak równieŜ alternatywne połączenie
komunikacyjne dla zakładów zlokalizowanych w strefie aktywności gospodarczej, szczególnie w przypadku lokalizacji przy
węźle Olszowa centrum logistycznego.
NaleŜy podkreślić, Ŝe zgodnie z polityką rządu zawartą w „Strategii Rozwoju Kraju 2007–2015” oraz „Master Plan dla
transportu kolejowego w Polsce do roku 2030” zakładane jest zwiększenie udziału kolei w przewozach pasaŜerskich i
towarowych.
II.9.2.c. Komunikacja lotnicza
W gminie Ujazd nie istnieje infrastruktura związana z komunikacją lotniczą. Potrzeby mieszkańców w zakresie transportu
lotniczego realizowane są poprzez dostęp do międzynarodowych portów lotniczych w Katowicach-Pyrzowicach oraz we
Wrocławiu, a takŜe poprzez moŜliwość wykorzystania lotniska w Kamieniu Śląskim.
118
Umowa europejska o głównych międzynarodowych liniach kolejowych, podpisana w Genewie dnia 31 maja 1985 r. Weszła w Ŝycie w
stosunku do Polski w dniu 27 kwietnia 1989 r. W jej ramach wyznaczona została sieć linii kolejowych znaczenia międzynarodowego.
Linie tworzące układ powinny być dostosowane do prędkości: 160 km/godz. w ruchu pasaŜerskim i 120 km/godz. w ruchu towarowym,
przy nacisku osi 225 kN.
119
Umowa europejska o głównych międzynarodowych liniach kolejowych transportu kombinowanego i obiektach towarzyszących,
podpisana w Genewie dnia 1 lutego 1991 r. W Polsce weszła w Ŝycie po zatwierdzeniu przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2002
r. W jej ramach wyznaczona została sieć linii kolejowych dla międzynarodowych przewozów kontenerowych transportem kolejowym
oraz terminale kontenerowe, połoŜone na sieci kolejowej.
120
Wieloletni program inwestycji kolejowych do roku 2015 – Projekt z grudnia 2012
168
II.9.2.d. Komunikacja drogowa
W zakresie drogowego układu komunikacyjnego najwaŜniejszą arterię stanowi autostrada A-4, będąca częścią III
Paneuropejskiego korytarza transportowego relacji Drezno-Lwów. Na terenie Polski przebiega ona kolejno przez: granica
państwa - Jędrzychowice Krzywa - Legnica - Wrocław - Prądy - Nogowczyce - Gliwice - Katowice - Chrzanów Tarnów Rzeszów - Jarosław - Radymno – Korczowa, a na obszarze Gminy Ujazd przez grunty wsi: Olszowa, Zimna Wódka,
Sieroniowice, Jaryszów i Nogowczyce. W węźle autostradowym „Olszowa” włącza się do niej droga wojewódzka nr 426,
natomiast w węźle „Nogowczyce” droga krajowa nr 88 (dawniej E40).
Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe:
−
nr 40 relacji: granica państwa – Głuchołaz y- Prudnik - Kędzierzyn-Koźle - Ujazd - Pyskowice, dla której planowana
jest modernizacja do pełnych parametrów klasy G wraz z budową obwodnicy północnej miasta Kędzierzyn Koźle,
przy czym dla obejścia miasta Ujazd naleŜy przyjmować parametry jak dla drogi klasy GP (min. 50m w liniach
rozgraniczających),
−
nr 88 relacji Strzelce Opolskie – Nogowczyce – Gliwice - Bytom (poprzez włącznie do autostrady A4 w węźle
Nogowczyce), dla której planowana jest modernizacja do pełnych parametrów klasy GP, w tym poprzez budowę
drugiej jezdni po wschodniej stronie istniejącego pasa drogowego (min. 50m w liniach rozgraniczających).
Szczególne znaczenie dla dalszego rozwoju przestrzennego miasta będzie miała wskazana wyŜej budowa obwodnicy
północnej Kędzierzyna Koźle, w tym obejścia Ujazdu. Wybrany do realizacji wariant przebiegu obwodnicy przewiduje
bowiem powiązanie komunikacyjne z miastem wyłącznie w miejscu przyszłego skrzyŜowania z drogą powiatową nr 1461 O
(w kierunku Jaryszowa). Jednocześnie zostanie zlikwidowana moŜliwość wyjazdu z miasta dotychczasową drogą krajową w
stronę Gliwic ze względu na brak włączenia do obwodnicy na granicy województwa. Rozwiązanie to spowoduje odciąŜenie
miasta od ruchu tranzytowego samochodów na kierunku wschód-zachód, jednak nie wpłynie znacząco na zmniejszenie
liczby pojazdów wjeŜdŜających od strony południowej (Sławięcice, osiedle Piaski). Nastąpi równieŜ zwiększenie obciąŜenia
na odcinku prowadzącym od projektowanego skrzyŜowania do rynku, poprzez który odbywać się będzie całe powiązanie
komunikacyjne miasta z obwodnicą. Jest to szczególnie niekorzystne ze względu na przebieg przedmiotowej drogi
powiatowej, jej krętość, złą widoczność oraz brak moŜliwości zmiany lub korekty przebiegu. Budowa obwodnicy wpłynie
takŜe w zdecydowany sposób na funkcjonowanie powiązań komunikacyjnych terenów połoŜonych po wschodniej stronie
Ujazdu, które ze względu na uspokojenie ruchu staną się potencjalnie atrakcyjne dla rozwoju zabudowy mieszkaniowej.
Przez teren gminy przebiega droga wojewódzka nr 426 relacji Kędzierzyn Koźle – Strzelce Opolskie – Zawadzkie, dla której
planowana jest modernizacja do parametrów klasy G (min. 30m w liniach rozgraniczających).
Lokalne powiązania komunikacyjne zapewniają przede wszystkim drogi powiatowe :
−
nr 1466 O Błotnica Strzelecka – Sieroniowice, droga klasy lokalnej L
−
nr 1461 O Sieroniowice – Ujazd, droga klasy zbiorczej Z, docelowo klasy głównej G
−
nr 1458 O Ujazd – Kędzierzyn Koźle, docelowo droga klasy zbiorczej Z
−
nr 1457 O Ujazd - Niezdrowice – granica woj. śląskiego (Pławniowice), docelowo droga klasy zbiorczej Z
−
nr 1455 O Olszowa – Ujazd, docelowo droga klasy zbiorczej Z
−
nr 1442 O Nogowczyce – Balcarzowice, droga klasy lokalnej L
−
nr 1441 O Zimna Wódka – Jaryszów, droga klasy lokalnej L
−
nr 1440 O Klucz – DP 1455, droga klasy lokalnej L
−
nr 1439 O Zalesie - Olszowa, droga klasy lokalnej L.
169
Drogi gminne, w większości klasy dojazdowej wyszczególniono w tabeli 36. Wykaz ten podlega modyfikacji i uzupełnieniom
adekwatnie do rozwoju przestrzennego poszczególnych miejscowości. Gmina Ujazd jest równieŜ właścicielem wielu dróg
transportu rolnego stanowiących, zgodnie z ustawą o drogach publicznych, drogi wewnętrzne. NaleŜy do nich między innymi
tzw. droga starostrzelecka, jak równieŜ droga prowadząca do przysiółka Kopanina w Starym Ujeździe. Mając na uwadze
faktyczne wykorzystanie wskazanych dróg, intensywność ruchu i znaczenie dla funkcjonowania całego układu
komunikacyjnego, zasadne byłoby nadanie im kategorii dróg gminnych.
Tabela 36 Wykaz dróg gminnych w gminie Ujazd
170
Numer drogi
Miejscowość
Nazwa ciągu drogowego
1.
105767O
Balcarzowice
ul. Dębowa
2.
105768O
Balcarzowice
ul. Leśna
3.
105769O
Balcarzowice
ul. Zielona
4.
105770O
Balcarzowice
ul. Lipowa
5.
105773O
Balcarzowice - gr. Woj. śląskiego
Pozb. kat.
6.
105754O
Jaryszów
ul. 18 Marca
7.
105755O
Jaryszów
ul. 22 Lipca
8.
105756O
Jaryszów
ul. Zwycięstwa
9.
105757O
Jaryszów
ul. Polna
10. 105758O
Jaryszów
ul. Kolonia
11. 105759O
Jaryszów
ul. Leśna
12. 105745O
Klucz
ul. Wiejska
13. 105746O
Niezdrowice
ul. Polna
14. 105747O
Niezdrowice
ul. Lipowa
15. 105748O
Niezdrowice
ul. Gliwicka
16. 105749O
Niezdrowice
ul. Ogrodowa
17. 105750O
Niezdrowice
ul. Kanałowa
18. 105751O
Niezdrowice
ul. Leśna
19. 105752O
Nogowczyce
ul. Lipowa
20. 105753O
Nogowczyce
ul. Strzelecka
21. 105775O
Nogowczyce
gr. woj. Śląskiego
22. 105742O
Olszowa
ul. Szkolna
23. 105743O
Olszowa
ul. Polna
24. 105744O
Olszowa
ul. Sportowa
25. 105774O
Olszowa
KsięŜy Las – do drogi woj. nr 426
26. 105776O
Olszowa
ul. Europejska
27. 105777O
Olszowa
ul. Irlandzka
28. 105778O
Olszowa
ul. Niemiecka
29. 105779O
Olszowa
ul. Francuzka
30. 105783O
Olszowa
dz.253/1
31. 105760O
Sieroniowice
ul. Zielona
32. 105761O
Sieroniowice
ul. Strzelecka
33. 105762O
Sieroniowice
ul. Leśna
34. 105763O
Sieroniowice
ul. Kościelna
35. 105764O
Sieroniowice Grzeboszowice
ul. Piękna
36. 105765O
ul. Polna
37. 105766O
ul. Olszowska
38. 105725O
Stary Ujazd
ul. Stawowa
39. 105726O
Stary Ujazd
ul. Młyńska
40. 105727O
Stary Ujazd
ul. Cmentarna
41. 105728O
Stary Ujazd
ul. Chopina
42. 105729O
Stary Ujazd
ul. Szkolna
43. 105730O
Stary Ujazd
ul. Zielona
44. 105731O
Stary Ujazd
ul. Leśna
45. 105772O
Stary Ujazd-Ferdynand
-Machowa
46. 105701O
Ujazd
ul. Kościuszki
47. 105702O
Ujazd
ul. Chrobrego
48. 105703O
Ujazd
ul. Moniuszki
49. 105704O
Ujazd
ul. Szkolna
50. 105705O
Ujazd
ul. Mickiewicza
51. 105706O
Ujazd
ul. Sienkiewicza
52. 105707O
Ujazd
ul. Gliwicka
53. 105708O
Ujazd
ul. Okrzei
54. 105709O
Ujazd
ul. Kościelna
55. 105710O
Ujazd
ul. P. Skargi
56. 105711O
Ujazd
ul. Damrota
57. 105712O
Ujazd
ul. Chopina
58. 105713O
Ujazd
ul. Słowackiego
59. 105714O
Ujazd
ul. Ligonia
60. 105715O
Ujazd
Pl. Ligonia
61. 105716O
Ujazd
Pl. Lompy
62. 105717O
Ujazd
Pl. 1 Maja
63. 105718O
Ujazd
Pl. Zamkowy
64. 105719O
Ujazd
ul. Piaskowa
65. 105720O
Ujazd
ul. Starostrzelecka
66. 105721O
Ujazd
ul. Cicha
67. 105722O
Ujazd
ul. Spacerowa
68. 105723O
Ujazd
ul. Wesoła
69. 105724O
Ujazd
ul. Krótka
70. 105780O
Ujazd
ul. Piękna
71. 105782O
Ujazd
ul. Bursztynowa
72. 105784O
Ujazd os. Piaski
dz.2373,2374/1,2217/1,2223/1,2371/2,2224/4,2222,2221/2,2220
/2,2218/17
73. 105732O
Zimna Wódka
ul. Gajowa
74. 105733O
Zimna Wódka
ul. Małopolna
75. 105734O
Zimna Wódka
ul. Jaryszowska
76. 105735O
Zimna Wódka
Plac Wolności
77. 105736O
Zimna Wódka
- Wesołów
78. 105737O
Zimna Wódka
ul. Kwiatowa
79. 105738O
Zimna Wódka
ul. Szkolna
80. 105739O
Zimna Wódka
ul. Strzelecka
81. 105740O
Zimna Wódka
ul. Górna
82. 105741O
Zimna Wódka
dz. 611
171
83. 105771O
Zimna Wódka
Buczki
84. 105781O
Zimna Wódka
SAG - od ul. Europejskiej dz.38/6
85. 105785O
Zimna Wódka
-od ulicy Europejskiej do drogi serwisowej do autostrady
Istotne ze względu na powiązania komunikacyjne są równieŜ przeprawy mostowe przez Kanał Gliwicki i rzekę Kłodnicę. W
chwili obecnej, na terenie gminy funkcjonuje jeden most na rzece Kłodnica oraz jeden na Kanale Gliwickim, usytuowane w
ciągu drogi powiatowej nr 1458 O Ujazd – Kędzierzyn Koźle. Historycznie, pomiędzy gruntami miasta Ujazd, a wsią
Niezdrowice przebiegała alternatywna droga z mostem w ciągu ul. Kanałowej, a we wcześniejszym okresie, na wschód od
wsi, w rejonie gdzie linia energetyczna 15 KV przekracza Kanał Gliwicki. Zniszczenie mostu podczas działań wojennych
utrudnia mieszkańcom Niezdrowic przedostanie się na północną stronę Kanału, jednak ze względu na niewielką odległość
od istniejącego mostu w Ujeździe jego odbudowa nie jest konieczna.
II.9.2.e. Zaplecze motoryzacji
Funkcjonowanie transportu drogowego w znacznym stopniu uzaleŜnione jest równieŜ od wyposaŜenia i rozmieszczenia
stacji paliw czy sieci parkingów. W gminie Ujazd funkcjonuje zaledwie jedna ogólnodostępna stacja paliw, zlokalizowana na
rynku w Ujeździe. Nie odpowiada ona obecnym normom w zakresie obsługi podróŜnych, wpływa równieŜ negatywnie na
charakter i sposób zagospodarowania placu rynkowego. Stacja ta wymaga likwidacji i budowy nowej w miejscu zgodnym z
miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Ze względu na perspektywiczną zmianę układu komunikacyjnego
związaną z budową obwodnicy Ujazdu szczególnie atrakcyjną lokalizacją dla nowej stacji paliw moŜe być rejon
projektowanego skrzyŜowania z drogą powiatową nr 1461 O.
W obrębie miasta Ujazd nie zdiagnozowano dotychczas istotnych problemów związanych z brakiem ogólnodostępnych
miejsc parkingowych. DuŜy parking, który zaspokaja potrzeby przyjezdnych znajduje się na placu rynkowym. NaleŜy jednak
podkreślić, Ŝe w przypadku rewitalizacji i przebudowy placu zmierzającej do przystosowania go na potrzeby osób pieszych,
jako przestrzeni publicznej słuŜącej wzajemnym kontaktom mieszkańców oraz organizacji imprez, konieczne będzie
wyznaczenie nowych miejsc parkingowych w rejonie starego miasta. W tym zakresie naleŜy rozwaŜyć moŜliwość ich
lokalizacji na terenie dawnego RSP w sąsiedztwie zamku, co dodatkowo poprawiłoby ilość miejsc dostępnych dla
przedszkola, szkoły podstawowej i gimnazjum oraz osób odwiedzających cmentarz.
Ze względu na przewaŜający typ zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej większość mieszkańców miasta parkuje na
własnej nieruchomości.
II.9.2.f.Transport zbiorowy
Transport zbiorowy rozumiany jako zadanie własne gminy zgodnie z art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, realizowany jest
jedynie poprzez dowóz dzieci do szkół.
Dostęp do innych środków komunikacji zbiorowej, zarówno na poziomie powiązań lokalnych jak i ponadlokalnych odbywa
się głównie poprzez transport drogowy, autobusowy, na liniach obsługiwanych przez PKS Strzelce Opolskie, PKS Kędzierzyn
Koźle oraz innych przewoźników.
W Ŝadnej z miejscowości w gminie nie istnieje wydzielony dworzec autobusowy, a jedynie zlokalizowane przy drogach
przystanki autobusowe, których lokalizacja zaleŜna jest od uzgodnień z właściwym zarządcą drogi. W powyŜszym zakresie
nie zdiagnozowano potrzeb wymagających uwzględnienia w studium.
172
II.9.2.g. Problemy rozwoju układu komunikacyjnego
Do najwaŜniejszych problemów dotyczących funkcjonowania układu komunikacyjnego w gminie Ujazd naleŜy zaliczyć:
−
złą jakość dróg powiatowych, nieodpowiadających wymogom ustawowym pod względem parametrów
technicznych;
−
zbyt wysoka klasa niektórych dróg w stosunku do faktycznych potrzeb i natęŜenia ruchu, co skutkuje koniecznością
przeznaczania w planach miejscowych, niezaleŜnie od warunków terenowych, duŜych rezerw w liniach
rozgraniczających pod przyszłą przebudowę w tym:
o
nr
1461 O Sieroniowice – Ujazd, droga klasy zbiorczej Z, za niezasadne uwaŜa się docelowe
podniesienie do klasy głównej G ze względu na niską przepustowość poprzez tereny zabudowane;
o
nr 1457 O Ujazd - Niezdrowice – granica woj. śląskiego (Pławniowice), za niezasadne uwaŜa się
docelowe podniesienie do klasy zbiorczej Z, szczególnie Ŝe na terenie sąsiedniej gminy Rudziniec droga
ta posiada klasę drogi dojazdowej
o
nr 1455 O Olszowa – Ujazd, docelowo droga klasy zbiorczej Z – niezasadne ze względu na niską
przepustowość poprzez tereny zabudowane;
−
hałas i zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, głównie w związku z przebiegiem autostrady A4 oraz
dróg krajowych i wojewódzkiej;
−
budowa obwodnicy północnej Kędzierzyna Koźle, w tym obejścia Ujazdu, z wykluczeniem moŜliwości włączenia
dotychczasowej drogi krajowej do obwodnicy na granicy województwa;
−
niewłaściwa lokalizacja stacji paliw;
−
pozostawienie drogi starostrzeleckiej jako drogi transportu rolnego;
−
konieczność wskazania nowej lokalizacji parkingu na terenie miasta Ujazd;
−
brak bezpośrednich powiązań kolejowych;
Dodatkowo naleŜy wskazać na niezgodności występujące w zakresie klas technicznych dróg na granicy z sąsiednimi
gminami, w tym:
−
droga Jaryszów – Chechło, na terenie gminy Rudziniec jako droga klasy lokalnej L, natomiast w gminie Ujazd jako
droga dojazdowa D, jednak tylko do końca istniejącej zabudowy;
−
droga nr 1466 O Błotnica Strzelecka – Sieroniowice, po stronie gminy Ujazd droga klasy lokalnej L, a po stronie
gminy Toszek droga klasy zbiorczej Z;
−
droga Balcarzowice – Kotulin, po stronie gminy Ujazd pozbawiona kategorii, po stronie gminy Toszek jako droga
lokalna L;
−
droga Nogowczyce – Proboszczowice, po stronie gminy Ujazd pozbawiona kategorii, po stronie gminy Toszek jako
droga lokalna L;
−
niezgodność wskazanego na granicy gmin włączenia dróg obsługujących tereny inwestycyjne planowane na
obszarze gminy Strzelce Opolskie i gminy Ujazd do drogi krajowej nr 88, przy czym naleŜy podkreślić, Ŝe
włączenie w rejonie przysiółka Grzeboszowice we wsi Sieroniowice w gminie Ujazd zostało wskazane jako
pierwsze juŜ w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Ujazd
uchwalonym w 1999 roku, a następnie w miejscowym planie zagospodarowania obszarów stref aktywności
gospodarczej w rejonie autostrady A-4 po jej północnej stronie i w rejonie drogi krajowej nr 88 (E-40) po jej
zachodniej stronie, w gminie Ujazd, zatwierdzonego uchwałą Nr XLIV/241/02 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 25
173
lutego 2002r. Problem ten był równieŜ podnoszony przez gminę Ujazd na etapie opiniowania Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Strzelce Opolskie uchwalonego w 2008 roku.
II.9.3. System łączności
System łączności w gminie Ujazd obejmuje zasadniczo sieć telekomunikacyjną w zakresie telefonii przewodowej i
bezprzewodowej wraz z dostępem do internetu, sieci radiowej i telewizyjnej. Zgodnie z mapą pokrycia istniejącą
infrastrukturą telekomunikacyjną i publicznymi sieciami telekomunikacyjnymi, przygotowaną przez UKE w ramach
inwentaryzacji wykonanej w 2012 r. na terenie gminy Ujazd moŜna stwierdzić występowanie złoŜonego hierarchicznego
systemu węzłów dostępowych, dystrybucyjnych i szkieletowych oraz węzłów radiowych. Przez teren gminy przebiega takŜe
kilka światłowodów. Jednocześnie Stary Ujazd, Olszowa, Klucz, Sieroniowice oraz osady Janków i Komorniki zostały
wskazane jako tzw. obszary interwencji tj. miejscowości, w których poziom nasycenia usługami dostępu do
szerokopasmowego internetu o przepustowości min. 2 Mb/s wynosi nie więcej niŜ 30%. W miejscowościach tych mogą być
realizowane projekty w ramach Działania 8.4 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.
Rycina 33 Mapa pokrycia gminy Ujazd istniejącą infrastrukturą telekomunikacyjną i publicznymi sieciami telekomunikacyjnymi
/źródło: UKE/
174
II.9.4. Infrastruktura techniczna
II.9.4.a. Wprowadzenie
Poziom rozwoju i jakość infrastruktury technicznej stanowi jeden z istotnych czynników wielofunkcyjnego rozwoju obszarów
wiejskich oraz miast. Wpływa ona bezpośrednio na lokalizację produkcji oraz jakość Ŝycia mieszkańców, a wysoki poziom
zagospodarowania infrastrukturalnego moŜe być czynnikiem przyspieszającym rozwój gospodarczy. Wśród czynników
infrastrukturalnych podstawowe znaczenie mają: gęstość i jakość sieci drogowej (rozdział II.9.2. ), sprawność systemu
łączności (rozdział II.9.3. ), a takŜe poziom rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, rozbudowany system oczyszczania
ścieków oraz dostęp do zdywersyfikowanych źródeł energii.
II.9.4.b. Sieć wodociągowa
Według stanu na dzień 31.XII.2011r 94,9% gospodarstw domowych w gminie Ujazd posiadało dostęp do publicznej sieci
wodociągowej, której długość wynosiła około 50,3 km, w tym 6 km na terenie miasta. Do sieci przyłączonych jest 1384
odbiorców, w tym 329 przyłączy na terenie miasta i 1055 na obszarze wsi.
Zaopatrzenie w wodę odbywa się wyłącznie z zasobów wód podziemnych za pośrednictwem trzech wodociągów
komunalnych:
•
UJAZD – ujęcie wraz ze Stacją Uzdatniania Wody, obsługujące miasto Ujazd oraz wieś Niezdrowice (około 2245
osób). Dla ujęcia wydano pozwolenie wodnoprawne na pobór wód podziemnych z utworów czwartorzędowych decyzja Starosty Strzeleckiego nr ROŚ.6223-55/10 z dnia 31.12.2010r. waŜne do 31.12.2030r. Pobór wód odbywa
się za pomocą dwóch studni wierconych:
−
Studnia nr 1 - głębokość 18,5m, o wydajności Q=40,0m3/h, zlokalizowana na działce nr ewid. 1524/1
−
Studnia nr 2b - głębokość 19,0m, o wydajności Q=40,0m3/h, zlokalizowana na działce nr ewid. 1510/1
•
SIERONIOWICE – ujęcie obsługujące wsie Sieroniowice, Balcarzowice, Nogowczyce, Jaryszów oraz
Grzeboszowice (około1980 osób). Dla ujęcia wydano pozwolenie wodnoprawne na pobór wód podziemnych z
utworów czwartorzędowych - decyzja Starosty Strzeleckiego nr ROŚ.6223-56/10 z dnia 31.12.2010r. waŜne do
31.12.2030r. Pobór wód odbywa się za pomocą dwóch studni wierconych:
−
Studnia nr 1 - głębokość 75m, o wydajności Q=30,0m3/h, zlokalizowana na działce nr ewid. 540/1
−
Studnia nr 2 - głębokość 77m, o wydajności Q=30,0m3/h, zlokalizowana na działce nr ewid. 541/1
•
ZIMNA WÓDKA – ujęcie wraz ze Stacją Uzdatniania Wody, obsługujące wsie Zimna Wódka, Stary Ujazd, Olszowa
i Klucz oraz Buczki, Kopaninę, KsięŜy Las i Ferdynand (około 2150 osób). Dla ujęcia wydano pozwolenie
wodnoprawne na pobór wód podziemnych z utworów czwartorzędowych - decyzja Starosty Strzeleckiego nr
ROŚ.6223-57/10 z dnia 31.12.2010r. waŜne do 31.12.2030r. Pobór wód odbywa się za pomocą dwóch studni
wierconych:
−
Studnia nr 2 – głębokość 101m, o wydajności Q=30,0m3/h, zlokalizowana na działce nr ewid. 488
−
Studnia nr 3 – głębokość 102m, o wydajności Q=30,0m3/h, zlokalizowana na działce nr ewid. 488
Wszystkie ujęcia wody posiadają strefy ochrony bezpośredniej ustanowione w granicach ogrodzeń, na obszarze których
zabronione jest uŜytkowanie gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody. Strefy ochrony pośredniej
wyznaczone dla ujęcia w Ujeździe (1995r.) i Zimnej Wódce (1998r.) zgodnie z obecnym stanem prawnym są
175
nieobowiązujące.
Stan sanitarny wody:
Według danych z monitoringu prowadzonego w 2012 roku jakość wody we wszystkich ujęciach publicznych w gminie Ujazd
została określona przez powiatowego inspektora sanitarnego jako dobra. Ze względu na ponadnormatywne wartości Ŝelaza i
manganu w wodzie surowej, konieczne jest jej uzdatnianie w wodociągach Ujazd oraz Zimna Wódka. Wody ujęcia w
Sieroniowicach nie wymagają uzdatnienia. PowaŜnym problemem jest natomiast wysoka twardość wody szczególnie wód z
ujęcia w Ujeździe. W Ŝadnym z wodociągów nie nastąpiło natomiast przekroczenie dopuszczalnego poziomu azotanów, a w
wodociągach Zimna Wódka i Sieroniowice utrzymuje się on na poziomie nie przekraczającym 5 mg/l co jest bardzo dobrym
wynikiem.
W gminie znajdują się równieŜ zamknięte i nieeksploatowane ujęcia wody w tym: w Grzeboszowicach, KsięŜym Lesie, w
Zimnej Wódce studnia nr 1 oraz w Ujeździe studnia nr 2a.
II.9.4.c. Odprowadzenie ścieków
Odprowadzenie ścieków w Gminie Ujazd odbywa się za pomocą systematycznie rozbudowywanej sieci kanalizacyjnej do
istniejącej oczyszczalni w Ujeździe o przepustowości 550m3/d, z moŜliwością jej rozbudowy do 1100m3/d. Odbiornikiem wód
z oczyszczalni jest rzeka Kłodnica, zgodnie z decyzją Starosty Strzeleckiego z dnia 18.01.2005r nr ROŚ.6223-30/04 o
udzieleniu pozwolenia wodnoprawnego na odprowadzenie ścieków komunalnych oczyszczonych na mechanicznobiologicznej oczyszczalni komunalnej, waŜnego do dnia 18 stycznia 2015r.
Według stanu na dzień 31.VII.2013 r. skanalizowane są wszystkie miejscowości w gminie za wyjątkiem osady Janków,
osiedla Goj będącego częścią miasta Ujazd oraz przysiółków: Winnica, Kuźnia, Buczki, Ferdynand, Kopanina i Wydzierów.
Dla przysiółka Buczki została wykonana dokumentacja projektowa i wydane pozwolenie na budowę. W związku z
podpisanym w kwietniu 2012 roku porozumieniem w sprawie odprowadzania ścieków z Rudzińca do oczyszczalni w
Ujeździe, moŜliwe byłoby takŜe podłączenie do budowanej sieci przysiółka Wydzierów. W dalszej perspektywie na
kanalizację oczekuje takŜe osiedle Goj.
Długość sieci oddanej do uŜytkowania wynosi około 66,5 km, w tym 11,9 km na terenie miasta. Do sieci przyłączonych jest
1134 odbiorców, w tym 266 przyłączy na terenie miasta i 868 na terenie wsi. Pod względem dostępności do sieci kanalizacji
sanitarnej gmina Ujazd zajmuje pierwsze miejsce w powiecie strzeleckim.
Ścieki z gospodarstw nie posiadających kanalizacji odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych, tzw. „szamb”, z
których dowoŜone są punktów zlewczych oczyszczalni ścieków, w tym oczyszczalni w Ujeździe i oczyszczalni Zakładu
Energetycznego „Blachownia” w Kędzierzynie – Koźlu. W gminie funkcjonują równieŜ 4 przydomowe oczyszczalnie ścieków:
W Niezdrowicach, Starym Ujeździe, Zimnej Wódce przysiółek Buczki oraz w Sieroniowicach.
W chwili obecnej na terenie gminy Ujazd nie istnieją zakłady odprowadzające do kanalizacji ścieki o parametrach
odbiegających od ścieków komunalnych. W przypadku wystąpienia ścieków przemysłowych konieczne jest ich
podczyszczenie w miejscu powstania przed wprowadzeniem do sieci kanalizacji sanitarnej. Wymóg taki moŜe obowiązywać
między innymi dla zakładów lakierniczych.
Wody opadowe i roztopowe odprowadzane są głównie bezpośrednio do gruntu. Sieć kanalizacji deszczowej jest
fragmentaryczna, istnieje częściowo na terenie miasta Ujazd, terenach zabudowanych wsi oraz na terenie Strefy Aktywności
Gospodarczej. W większości wypadków stanowi ona system otwartych rowów, z których woda wpływa do cieków wodnych
176
lub jest odprowadzana do gruntu. Na terenie SAG wody opadowe zbierane są i wstępnie oczyszczane w zbiornikach
infiltracyjnych.
Problem nadmiaru wód opadowych i roztopowych powodujących zalewanie posesji oraz nieprzejezdność dróg
zidentyfikowano głównie w Starym Ujeździe przy skrzyŜowaniu drogi powiatowej (ul. Czterdziestolecia) i drogi prowadzącej w
kierunku Kopaniny oraz w Jaryszowie, w rejonie skrzyŜowania drogi powiatowej i ulicy Ujazdowskiej. Okresowo zalewane są
równieŜ inne tereny, jednak nie powoduje to tak znaczących uciąŜliwości. Za najpilniejszą uwaŜa się budowę kanalizacji
deszczowej w Starym Ujeździe wraz z przepustem pod drogą powiatową w kierunku Jordanu oraz dalszą rozbudowę
kanalizacji deszczowej na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej.
II.9.4.d. Gospodarka odpadami
Zgodnie z delegacją prawną zawartą w ustawie o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990r gospodarka odpadami
rozumiana jako zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym nadzór nad takimi działaniami oraz nad
miejscami unieszkodliwiania odpadów121, stanowi zadanie własne gminy. Zadanie to moŜe być realizowane przez gminę
indywidualnie lub w porozumieniu z innymi jednostkami samorządu terytorialnego.
W 2011 roku nastąpiła radykalna zmiana podejścia do kwestii gospodarki odpadami mająca na celu m.in. realizację unijnego
wymogu pełnej segregacji odpadów i zmniejszenia ilości składowanych śmieci poprzez ich przygotowanie do ponownego
uŜycia i odzysku oraz ograniczenie masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do
składowania, a takŜe wyeliminowanie tzw. dzikich wysypisk śmieci. Zgodnie z ustawą z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy
o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r., Nr 152, poz. 897) gminy
zobowiązane zostały do stworzenia właściwych warunków do odbioru i segregacji odpadów. Jednocześnie głównym
organem zarządzającym gospodarką odpadową został Zarząd Województwa, a gminne Programy gospodarki odpadami
utraciły waŜność.
Realizując zapisy ustawy Zarząd Województwa Opolskiego opracował Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa
Opolskiego na lata 2012-2017, który został przyjęty uchwałą Nr XX/271/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28
sierpnia 2012 r. W planie wyznaczono cztery cele główne oraz siedem celów szczegółowych pozwalających na realizację
załoŜeń ustawy o gospodarce odpadami oraz Dyrektyw unijnych. Dokonano takŜe podziału województwa na cztery regiony
gospodarki odpadami komunalnymi, wraz ze wskazaniem gmin wchodzących w skład regionów oraz zamieszczono wykaz
regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych w poszczególnych regionach gospodarki odpadami
komunalnymi.
Gmina Ujazd została zaliczona do Regionu Południowo-Wschodniego, dla którego jako instalacje regionalne wskazano:
•
w zakresie instalacji mechaniczno – biologicznego przetwarzania odpadów oraz instalacji przetwarzania odpadów
zielonych i innych bioodpadów:
−
Instalacja MBP122 oraz kompostownia zlokalizowana na terenie Składowiska Odpadów Komunalnych w
DzierŜysławiu (gmina Kietrz)
121 Art.3 ust.3 pkt 1 Ustawy o odpadach
122
Instalacja do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych i wydzielania ze zmieszanych odpadów
komunalnych frakcji nadających się w całości lub w części do odzysku,
177
−
Regionalne Centrum Zagospodarowania i Unieszkodliwiania Odpadów w Kędzierzynie-Koźlu (na terenie
obecnego Miejskiego Składowiska Odpadów w Kędzierzynie-Koźlu)
−
Zakład unieszkodliwiania i segregacji odpadów w gminie Strzelce Opolskie (na terenie obecnego Składowiska
Odpadów Komunalnych Szymiszów)
•
w zakresie składowania odpadów powstających w
procesie mechaniczno – biologicznego przetwarzania
zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania: składowiska funkcjonujące jako część
instalacji wskazanych wyŜej oraz dodatkowo Składowisko Odpadów Komunalno-Przemysłowych w Kielczy (gmina
Zawadzkie).
W Planie wskazano równieŜ instalacje zastępcze obsługujące region do czasu modernizacji lub budowy instalacji
docelowych (głównie w zakresie kompostowania).
Na terenie Gminy Ujazd brak jest czynnych składowisk odpadów komunalnych oraz przemysłowych.
Głównym źródłem odpadów w gminie są gospodarstwa domowe oraz obiekty uŜyteczności publicznej, a takŜe odpady
podlegające biodegradacji z terenów zielonych. Odpady przemysłowe i niebezpieczne mają niewielki udział. W związku z
funkcjonowaniem oczyszczalni ścieków w Ujeździe, w gminie powstają równieŜ komunalne osady ściekowe stanowiące
odpady zaklasyfikowane pod kodami 190801, 190802, 190805. Osady te mogą być wykorzystane w rolnictwie oraz do
rekultywacji gruntów na cele rolne. W celu zmniejszenia wagi i objętości powstających ustabilizowanych komunalnych
osadów ściekowych na terenie oczyszczalni realizowana jest obecnie budowa słonecznej suszarni, która zostanie oddana do
uŜytku w 2014r.
Gmina od 2006 roku wdraŜa system selektywnej zbiórki odpadów, do chwili obecnej nie istnieje jednak Punkt Selektywnej
Zbiórki Odpadów Komunalnych PSZOK, którego budowa jest planowana na terenie miasta Ujazd.
Gmina Ujazd wraz z innymi gminami przystąpiła Uchwałą Nr XXXIII/192/2009 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 26 marca
2009 r. do nowo utworzonego Związku Międzygminny „Czysty Region” (Obwieszczenie Wojewody Opolskiego z dnia
14 lipca 2008 r. w sprawie ogłoszenia Statutu Międzygminnego „Czysty Region” z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu – Dz.
Urzęd. z 2008 r. Nr 52, poz. 1707), który stanowi jedyną inicjatywę tego typu na terenie województwa opolskiego.
Prowadzone działania Związku mają prowadzić do budowy Regionalnego Centrum Zagospodarowania i Unieszkodliwiania
Odpadów w Kędzierzynie Koźlu.
Na gruntach miasta Ujazd w sąsiedztwie osiedla Piaski znajduje się jedno zrekultywowane składowisko odpadów
przemysłowych zakładów BLACHOWNIA S. A. Składowisko to było uŜytkowane od lat 70-tych XX wieku do roku 2000.
ZłoŜono na nim ok. 15000Mg odpadów, głównie poremontowych w postaci gruzu budowlanego, papy, materiałów
mineralnych, złomu, opon. Na składowisku nie składowano odpadów poprodukcyjnych i niebezpiecznych.
Na terenie wsi Nogowczyce znajduje się wyrobisko, które w 2008 roku zostało zasypane gruzem budowlanym pochodzącym
z rozbiórek budynków zniszczonych podczas tornada. W miejscu tym nie deponowano odpadów niebezpiecznych.
178
II.9.4.e. Zaopatrzenie w energię elektryczną
Zgodnie z art. 18 ustawy Prawo energetyczne123 do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną,
ciepło i paliwa gazowe naleŜy:
−
planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy;
−
planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy;
−
finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy;
−
planowanie i organizacja działań mających na celu racjonalizację zuŜycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających
zuŜycie energii na obszarze gminy.
Zadania powyŜsze powinny być realizowane zgodnie z zapisami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. W celu planowej realizacji wskazanych
wyŜej zadań Burmistrz sporządza „Projekt załoŜeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe”,
który dla gminy Ujazd został opracowany i zatwierdzony Uchwałą Nr XLIV/194/2006 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 31
stycznia 2006 roku, a następnie zaktualizowany Uchwałą nr XXIII.122.2012 Rady Miejskiej w Ujeździe z dnia 25
października 2012 r. w sprawie uchwalenia „Projektu załoŜeń do planu zaopatrzenia Gminy Ujazd w ciepło,
energię elektryczną i paliwa gazowe na lata 2012-2030”.
W zakresie przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej na terenie gminy Ujazd działa dwóch operatorów, w tym:
− Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. w zakresie linii najwyŜszych napięć 220kV i 400 kV o charakterze
przesyłowym,
− przedsiębiorstwa energetycznego TAURON Dystrybucja S.A. Oddział w Opolu, w zakresie sieci o charakterze
dystrybucyjnym, w tym: wysokiego napięcia 110 kV, średniego napięcia 15kV oraz niskiego.
Przez teren gminy Ujazd przebiegają napowietrzne linie elektroenergetyczne najwyŜszych i wysokich napięć w relacjach:
−
jednotorowa linia 220 kV relacji Blachownia – Łagisza,
−
dwutorowa linia 110kV Blachownia – Gliwice Łabędy o torach Blachownia - Myśliwska oraz Blachownia – Bumar
(woj. Ślaskie) z przewodami roboczymi - 2 x 3 x AFL 6-185 mm2 o długości 7,2 km,
−
dwutorowa linia 110 kV o torach: Blachownia – Strzelce Opolskie - Ozimek oraz Blachownia - Piastów o przekroju
przewodów 2 x 3 AFL 6-185 mm2 i długości 5,7 km,
Zgodnie z zapisami Planu województwa oraz sporządzonego przez PSE SA „Planu rozwoju w zakresie zaspokojenia
obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną na lata 2010-2025” planowana jest przebudowa
jednotorowej linii 220 kV relacji Blachownia – Łagisza na linię 400kV, przy czym inwestycja ma polegać na budowie nowej
trójtorowej linii elektroenergetycznej 2x 400 kV oraz 220 kV relacji: SE Blachownia – SE Wielopole ( 400 kV), SE
Blachownia – SE Joachimów (400 kV) i SE Blachownia – SE Łagisza ( 220kV). Pas technologiczny linii wynosić będzie
70 metrów, w praktyce oznacza to, iŜ inwestycja zostanie poprowadzona w obrębie istniejącej trasy linii 220 kV Blachownia
- SE Łagisza. Realizacja inwestycji planowana jest po roku 2020.
Istotnym zadaniem jest takŜe modernizacja linii 110kV Blachownia-Gliwice Łabędy, której stan został określony jako zły.
123
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy –
Prawo energetyczne Dz.U. 2012 nr 0 poz. 1059
179
Rycina 34 System zasilania w energię elektryczną wysokich napięć /źródło: Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego
województwa opolskiego/
Na terenie miasta i gminy Ujazd nie ma zlokalizowanych stacji 110/15 kV, ani rozdzielni sieciowej 15 kV, w postaci punktu
zasilania, w którym następuje rozdział linii średniego napięcia. Gmina zaopatrywana jest w energię elektryczną za pomocą
trzech Głównych Punktów Zasilania, tzw. GPZ-u Chemik 110/15 kV, GPZ-u Strzelce Opolskie 110/30/15 kV, GPZ-u Strzelce
Piastów 110/15 kV, usytuowanych poza granicami administracyjnymi gminy. Stan techniczny wszystkich rozdzielni jest
dobry. Ze względu na obecny niewielki pobór mocy przez odbiorców (1,8 MW) i duŜe rezerwy w GPZ–tach (łącznie około
61 MW) nie planuje się budowy GPZ na terenie gminy Ujazd dla potrzeb istniejących odbiorców. Projektowany jest natomiast
GPZ na terenie Strefy Aktywności Gospodarczej SAG, jednak jego realizacja uzaleŜniona będzie od faktycznego pojawienia
się inwestorów w Strefie i zwiększonego zapotrzebowania na energię elektryczną.
Zgodnie z aktualizowanymi na bieŜąco danymi PSE SA dotyczącymi wielkości dostępnej mocy przyłączeniowej, gmina Ujazd
znajduje się na obszarze, dla którego wolna moc dostępna do sieci 110 kV wynosi około 840MW.
Długość sieci średniego napięcia [SN] na terenie gminy Ujazd wynosi 65,5 km, w tym: sieć napowietrzna długości 48,8 km,
oraz sieć kablowa długości 16,7 km. Stan sieci jest dobry, a na liniach występują rezerwy przesyłowe umoŜliwiające
pokrycie wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną.
Na terenie gminy Ujazd usytuowanych jest 47 stacji transformatorowych 15/0,4 kV, przy czym 46 stacji jest własnością
Tauron Dystrybucja S.A, jedna stacja 15/0,4 kV jest własnością podmiotu gospodarczego (stacja abonencka-oczyszczalnia
ścieków). Łączna moc obciąŜeniowa zainstalowanych transformatorów wynosi ok. 7,939 MVA, przy maksymalnej mocy do
osiągnięcia na poziomie 16,28 MVA. Moce jednostek transformatorowych 15/0,4 kV zawarte są w przedziale od 25 kVA do
630 kVA, a ich średni stopień wykorzystania wynosi ok. 74%. Większość stacji transformatorowych wybudowana była w
okresie powojennym, jedynie stacje wieŜowe pochodzą z okresu przedwojennego. Tauron Dystrybucja S.A. planuje budowę
nowych stacji transformatorowych 15/0,4 kV w miejscowościach: Balcarzowice, Nogowczyce oraz Olszowa.
180
Długość sieci (linii) niskiego napięcia 0,4kV [nN] na terenie gminy Ujazd wynosi 92,765 km, w tym sieć napowietrzna
długości 83,665 km i sieć kablowa długości 9,1 km. W energię elektryczna zaopatrzonych jest 100% odbiorców w gminie.
Operator planuje sukcesywną wymianę przewodów linii niskiego napięcia [Nn] 0,4 kV na przewody izolowane.
W 2006 r. na terenie gminy Ujazd przeprowadzono kompleksową modernizację oświetlenia ulicznego. Obecnie funkcjonuje
897punktów oświetleniowych będących w posiadaniu Tauron Dystrybucja S.A.
II.9.4.f. Zaopatrzenie w ciepło
W gminie Ujazd nie funkcjonują scentralizowane systemy zaopatrzenia w energię cieplną. Potrzeby cieplne zaspokajane są
w ok. 15% poprzez kotłownie lokalne oraz w ok. 85% poprzez ogrzewanie indywidualne Z kotłowni lokalnych zabezpieczane
są przede wszystkim potrzeby obiektów uŜyteczności publicznej takich jak: szkoły, przedszkola oraz budownictwa
wielorodzinnego. Ogrzewanie indywidualne to w większości ogrzewanie domów jednorodzinnych oraz częściowo budynków
wielorodzinnych (ogrzewanie etaŜowe, piece kaflowe).
Podstawowym paliwem wykorzystywanym do produkcji ciepła w postaci ciepłej wody uŜytkowej (c.w.u.) oraz centralnego
ogrzewania (c.o.) jest paliwo węglowe które stanowi ok.88%. Produkcja ciepła w oparciu o olej opałowy pokrywa około 6%
potrzeb gminy, udział biomasy wynosi około 5%, a energii elektrycznej około 1%. W bilansie energetycznym gminy coraz
większe znaczenie zaczynają odgrywać odnawialne źródła energii wykorzystujące głównie biomasę oraz energię słońca.
Potencjał i moŜliwości rozwoju OZE w gminie został scharakteryzowany w rozdziale II.8.5
Do największych czynnych kotłowni lokalnych w gminie naleŜą:
−
kotłownie zlokalizowane w 17 obiektach uŜyteczności publicznej, w tym: 7 szkołach, 6 obiektach przedszkoli, hali
sportowej w Jaryszowie, budynku Urzędu Miejskiego w Ujeździe, budynku Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w
Ujeździe oraz Wiejskiego Domu Kultury w Niezdrowicach, spośród których 7 jest opalanych węglem, a 10 olejem
opałowym; dodatkowo jako alternatywne źródło energii w Gimnazjum Publicznym w Ujeździe zainstalowano
pompę ciepła;
−
kotłownia Spółdzielni Mieszkaniowej w Ujeździe (ul. Słoneczna) o mocy 1000 kWt (paliwo węglowe);
−
kotłownia zakładowa firmy TRAK w Ujeździe o mocy 520 kWt (biomasa tj. zrębki, odpady drzewne i trociny);
−
kotłownia dawnej Opolskiej Fabryki Mebli w Ujeździe, obecnie naleŜąca do firmy Meble Pyka, o mocy 2200 kWt
(paliwo węglowe);
−
kotłownie zlokalizowane w 9 budynkach komunalnych zarządzanych przez ZGKiM, w tym 6 na węgiel i 3 na olej
opałowy o mocy kotła od 30-90kW
Największym stopniem dywersyfikacji źródeł energii cieplnej charakteryzują się kotłownie podmiotów gospodarczych
wykorzystujące zarówno paliwa tradycyjne tj. węgiel, koks, drewno, jak równieŜ olej opałowy, energię elektryczną (Haba
Beton) i gaz ziemny (Qualichairs).
Przewidywane zmiany ilościowe i jakościowe zapotrzebowania na ciepło związane będą z ogólnie występującymi trendami tj.
spadkiem energochłonności istniejących budynków w wyniku działań termorenowacyjnych i termo modernizacyjnych oraz
przyrostem zapotrzebowania na energię cieplną wynikającym z realizacji nowego budownictwa oraz rozwoju działalności
usługowej i gospodarczej. Stopniowej zmianie ulegać będzie równieŜ struktura paliwowa słuŜąca zaspokojeniu potrzeb
cieplnych gminy spowodowana głównie zwiększeniem dostępności gazu oraz popularyzacją odnawialnych źródeł energii
181
OZE, których udział będzie sukcesywnie wzrastał.
W związku z prognozowanym wzrostem cen paliw na rynkach światowych, w tym głównie ropy i gazu, rośnie potrzeba
wykorzystania zasobów lokalnych, głównie biomasy, których ceny charakteryzują się największą stabilnością.
NajwaŜniejszą inwestycją planowaną w gminie Ujazd w zakresie zaopatrzenia w energię cieplną i elektryczną jest budowa
biogazowi rolniczej w sąsiedztwie miasta Ujazd. Przedsięwzięcie to wymaga wyznaczenia w studium wstępnej lokalizacji.
II.9.4.g. Zaopatrzenie w gaz
Przez obszar gminy Ujazd, w jej północnej części, przebiega zmodernizowany gazociąg wysokopręŜny gazu ziemnego
relacji Zdzieszowice – Tworzeń o średnicy DN500 i ciśnieniu nominalnym 4,0 MPa. W celu zaopatrzenia w gaz zakładów
zlokalizowanych na terenie Strefy Aktywności Gospodarczej na przedmiotowym gazociągu została wybudowana stacja
redukcyjno-pomiarowa 1o oraz poprowadzono wzdłuŜ drogi zbiorczej KDZ (ul. Europejska) gazociąg dystrybucyjny o
średnicy DN 315 PE. Równolegle do opisanego gazociągu gazu ziemnego przebiega dawny gazociąg gazu koksowniczego
w kierunku Huty Katowice, który ze względu na zły stan techniczny nie jest obecnie uŜytkowany i wskazany został do
likwidacji.
Gmina posiada równieŜ dogodne połoŜenie w stosunku do istniejącej infrastruktury gazociągów wysokiego ciśnienia gazu
ziemnego, których trasa przebiega przez teren gmin sąsiednich:
−
od strony południowo-zachodniej, na terenie gminy Kędzierzyn Koźle gazociąg wysokiego ciśnienia relacji Twaróg
– Kędzierzyn Koźle o średnicy DN 400 i ciśnieniu nominalnym PN 6,3 MPa z odgałęzieniem o średnicy DN 80 i
ciśnieniu nominalnym 6,3 MPa do stacji gazowej Io w Sławięcicach o przepustowości 3200m3/h.
−
od strony północno-zachodniej, na terenie gminy Leśnica i Strzelce Opolskie odgałęzienie gazociągu wysokiego
ciśnienia relacji Zdzieszowice - Blachownia do stacji gazowej Io w Strzelcach Opolskich, o średnicy DN 200 i
ciśnieniu nominalnym 4,0 Mpa. Stacja ta posiada przepustowość 3 200 m3/h.
W celu zaopatrzenia w gaz odbiorców indywidualnych zamieszkujących osiedle Piaski w Ujeździe w 2011 roku od stacji
redukcyjno pomiarowej w Sławięcicach wybudowano odcinek gazociągu dystrybucyjnego o średnicy DN160 i ciśnieniu
nominalnym 6,3MPa przebiegającego wzdłuŜ drogi powiatowej oraz wzdłuŜ ulicy Bursztynowej i Granitowej. Gazociąg ten
będzie sukcesywnie rozbudowywany w miarę zgłaszanych potrzeb i po stwierdzeniu opłacalności ekonomicznej
przedsięwzięcia. Docelowo moŜe on zaopatrywać w gaz całe miasto Ujazd. Pod przyszłe stacje gazowe redukcyjno–
pomiarowe naleŜy rezerwować teren wielkości 30 m x 30 m, a wszystkie projektowane sieci gazowe naleŜy realizować jako
podziemne. W pozostałych miejscowościach gminy brak jest dostępu do sieci gazowej.
Stan techniczny gazociągów wysokiego ciśnienia wraz z odgałęzieniami jest dobry. Stan techniczny stacji redukcyjno
pomiarowych Io jest dobry, a rezerwy ich przepustowości określone zostały jako duŜe.
Gmina Ujazd w zakresie sieci wysokiego ciśnienia podlega Operatorowi Gazociągów Przesyłowych GAZ-System Sp. z o.o.
Oddział w Świerklanach oraz w zakresie sieci średniego i niskiego ciśnienia Górnośląskiej Spółki Gazownictwa Sp. z o.o. w
Zabrzu, Oddział Zakład Gazowniczy w Opolu, naleŜącej do Grupy Kapitałowej PGNiG S.A. Spółka zajmuje się
dystrybucją gazu ziemnego wysoko metanowego na terenie całego województwa śląskiego i opolskiego oraz częściowo
świętokrzyskiego, małopolskiego i łódzkiego, a takŜe przesyłem gazu koksowniczego na terenie województwa opolskiego.
182
W obszarze działalności spółki leŜy takŜe rozbudowa infrastruktury gazowej oraz wszelkie działania zmierzające w
kierunku gazyfikacji gmin.
Na obszarze gminy Ujazd występują złoŜa gazu łupkowego, które mogłyby zostać w przyszłości wykorzystane do produkcji
energii. Obszar gminy został objęty koncesją na poszukiwanie gazu ziemnego z łupków.
II.9.5. Potencjał i moŜliwości rozwoju odnawialnych źródeł energii
Aktualnie jedną z podstawowych potrzeb osób indywidualnych, gospodarstw domowych, producentów i usługodawców, a
takŜe instytucji świadczących usługi publiczne jest dostęp do stabilnego i efektywnego ekonomicznie źródła energii zarówno
elektrycznej jak i cieplnej. Zasoby paliw kopalnych odnawiają się w bardzo długim okresie czasu bądź nie odnawiają wcale,
dodatkowo ich wykorzystanie do produkcji energii skutkowało niekorzystnym oddziaływaniem na środowisko naturalne oraz
zdrowie ludzi. W celu zaspokajania potrzeb energetycznych społeczeństwa w sposób zrównowaŜony rozpoczęto
wykorzystanie alternatywnych do paliw tzw. Odnawialnych źródeł energii (OZE).
Odnawialne źródła energii są to źródła energii, których wykorzystywanie nie wiąŜe się z długotrwałym ich deficytem,
poniewaŜ ich zasób odnawia się w krótkim czasie.
Projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii z października 2012 roku definiuje odnawialne źródła energii jako: „energię
wiatru, energię promieniowania słonecznego, energię aerotermalną, energię geotermalną, energię hydrotermalną,
hydroenergię, energię otrzymywaną z biomasy, energię otrzymywaną z biogazu, energię otrzymywaną z biogazu rolniczego,
fal, prądów i pływów morskich oraz energię otrzymywaną z biopłynów124”;
Wykorzystanie energii odnawialnej w systemie energetycznym przynosi korzyści dla ogółu społeczeństwa poprzez
zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa energetycznego, stabilności dostaw energii, stworzenie nowych
miejsc pracy w szczególności w zakresie instalacji i obsługi urządzeń ekoenergetycznych oraz rozwój poszczególnych
obszarów, ale równieŜ poprzez korzyści środowiskowe, zwłaszcza przez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do
atmosfery.
II.9.5.a. Uwarunkowania prawne rozwoju i wykorzystania odnawialnych źródeł energii
Uwarunkowania prawne międzynarodowe
Pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł energii po raz pierwszy uregulowane zostało ustaleniami Ramowej Konwencji
Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z dnia 9 maja 1992 r., ratyfikowanej w Polsce 24 października 1994 r.
Uzupełnienie Konwencji stanowi Protokół z Kioto z 1997r., który wszedł w Ŝycie 16 lutego 2005 r.125 Protokół określa program
redukcji gazów cieplarnianych do atmosfery oraz kierunki działań zapobiegawczych emisji zanieczyszczeń przez państwa
sygnatariuszy. Jako podstawowy kierunek działań zapobiegawczych protokół wskazuje ograniczenie konwencjonalnej emisji
zanieczyszczeń i proponuje rozwój alternatywnych źródeł pozyskiwania energii.
Cele polityki energetycznej Europy zawarte zostały w przyjętej w 2006r Europejskiej strategii na rzecz zrównowaŜonej,
124
Projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii z dnia 9 października 2012r. opublikowany w serwisie internetowym Rządowego
Centrum Legislacji
125http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20052031684
183
konkurencyjnej i bezpiecznej energii tzw. ZIELONA KSIĘGA. Za najwaŜniejsze cele uznano konieczność zapewnienia:
−
Trwałości rozumianej jako rozwój konkurencyjnych źródeł energii odnawialnej oraz innych źródeł i nośników energii
niskoemisyjnej, w szczególności alternatywnych paliw wykorzystywanych w transporcie, ograniczanie popytu na
energię w Europie oraz kierowanie ogólnoświatowymi staraniami w celu powstrzymania zmian klimatycznych oraz
poprawy jakości lokalnego powietrza.
−
Konkurencyjności: zapewnienie, Ŝe otwarcie rynku energii będzie korzystne dla konsumentów oraz gospodarki w
całości, jednocześnie zachęcając do inwestycji w produkcję czystej energii oraz do racjonalnego wykorzystywania
energii,) łagodzenie wpływu wzrostu międzynarodowych cen energii na gospodarkę UE i jej obywateli oraz
utrzymanie Europy w czołówce rozwoju technologii energetycznych.
−
Bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię: zajęcie się kwestią rosnącej zaleŜności UE od przywozu energii poprzez
podejście zintegrowane – zmniejszenie popytu, zróŜnicowanie form energii w UE poprzez zwiększenie
wykorzystania konkurencyjnej energii własnej oraz odnawialnej, zróŜnicowanie źródeł i sposobów dostaw energii
przywoŜonej, stworzenie ram zachęcających do inwestycji adekwatnych do rosnącego popytu na energię, lepsze
przygotowanie UE do radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych, poprawę warunków dla przedsiębiorstw
europejskich starających się o dostęp do zasobów ogólnoświatowych oraz zapewnienie, Ŝe wszyscy obywatele i
przedsiębiorstwa mają dostęp do energii.
Strategicznym dokumentem w zakresie odnawialnych źródeł energii obowiązującym wszystkie kraje Wspólnoty jest Pakiet
klimatyczno-energetyczny126 (tzw. pakiet 3x20%), przyjęty w marcu 2007 r. W pakiecie sformułowano następujące cele UE:
−
redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20% w 2020 r. w stosunku do emisji z 1990 r.,
−
zwiększenie udziału energii odnawialnej do 20% w 2020 r. w bilansie energetycznych UE,
−
podniesienie o 20% efektywności energetycznej do 2020 r.
Przyjęte cele zostały uszczegółowione przez Parlament Europejski w pakiecie sześciu aktów prawnych, które powinny
znaleźć swoje odzwierciedlenie w prawodawstwie krajowym, w tym m.in. w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady
2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Dyrektywa
ustala wspólne ramy dla promowania energii ze źródeł odnawialnych i określa obowiązkowe krajowe cele ogólne, w tym:
−
wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zuŜyciu energii brutto we Wspólnocie w 2020 roku do
poziomu 20% (Polska 15%),
−
wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zuŜyciu energii w transporcie we Wspólnocie w 2020
roku do poziomu 10% ,
−
państwa członkowskie wprowadzają środki skutecznie zaprojektowane, aby zapewnić, Ŝe ich udział energii ze
źródeł odnawialnych jest równy wyznaczonemu lub przekracza go.
W Dyrektywie określono takŜe, Ŝe:
−
biopaliwa i biopłyny nie mogą pochodzić z surowców uzyskanych z terenów o wysokiej wartości bioróŜnorodności
oraz z terenów zasobnych w pierwiastek węgla. Tereny nie powinny być przekształcane pod uprawę biopaliw, jeŜeli
uwolniony w wyniku przekształcenia pierwiastek węgla nie mógłby w rozsądnym okresie czasu, przy uwzględnieniu
pilnego charakteru problemu zmian klimatycznych, zostać zrównowaŜony przez ograniczenie emisji gazów
cieplarnianych powstałych w wyniku produkcji biopaliwa i biopłynów;
−
naleŜy monitorować wpływ uprawy biomasy wynikający np. ze zmian uŜytkowania gruntów, w tym przenoszenia
126http://oide.sejm.gov.pl/oide/index.php?option=com_content&view=article&id=18&Itemid=510
184
upraw i wprowadzania obcych gatunków inwazyjnych, oraz wpływ innych czynników na bioróŜnorodność, jak
równieŜ czynniki wpływające na produkcję Ŝywności i poziom dobrobytu na danym obszarze. Biopaliwa naleŜy
promować w sposób sprzyjający zwiększaniu produkcyjności rolnictwa i wykorzystywaniu terenów
zdegradowanych;
−
produkcja biopaliwa i biopłynów powinna spełniać kryteria zrównowaŜonego rozwoju;
Do innych waŜnych dokumentów związanych między innymi z problematyką odnawialnych źródeł energii jest Strategia na
rzecz konkurencyjnego, zrównowaŜonego i bezpiecznego sektora energetycznego Energia 2020.127 Jej celem jest
konsolidacja i wzmocnienie dotychczas podejmowanych inicjatyw związanych z energią, a takŜe zapewnienie odpowiedniej
reakcji na nowe wyzwania pojawiające się w tej dziedzinie, związane zarówno z rozwojem technologicznym jak i dynamiczną
sytuacją polityczno-gospodarczą na świecie.
Uwarunkowania prawne krajowe
Zagadnienia odnawialnych źródeł energii regulowane są w Polsce w wielu dokumentach. W trakcie sporządzania niniejszego
Studium trwają prace w Parlamencie i Radzie Ministrów nad dostosowaniem polskiego prawa do wymogów prawnych UE, w
szczególności do zgodności z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.
Przygotowywane są zmiany do ustawy Prawo energetyczne, które wprowadzą częściową zgodność z prawodawstwem
unijnym, a takŜe przygotowywany jest projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii, który wprowadzi nowy system
regulujący warunki wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce.
Uwarunkowania prawne rozwoju OZE zawarte są w Prawie energetycznym z 20 kwietnia 1997 r., jej celem jest „tworzenie
warunków do zrównowaŜonego rozwoju kraju, zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego
uŜytkowania paliw i energii, rozwoju konkurencji, przeciwdziałania negatywnym skutkom naturalnych monopoli,
uwzględniania wymogów ochrony środowiska, zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz równowaŜenia
interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii”. Ustawa definiuje pojęcie odnawialnego źródła energii,
określa obowiązek ujmowania ich w planach rozwoju w zakresie zapotrzebowania na energię, jak równieŜ nakłada na
zakłady energetyczne obowiązku zakupu energii z OZE.
Propozycje rozwiązań prawnych przedstawione w projekcie ustawy o odnawialnych źródłach energii wskazują na
wzmocnienie roli mikro- i małych instalacji OZE.
II.9.5.b. Uwarunkowania rozwoju odnawialnych źródeł energii w gminie Ujazd
Gmina Ujazd posiada opracowany w 2012 roku „Projekt załoŜeń do planu zaopatrzenia Gminy Ujazd w ciepło, energię
elektryczną i paliwa gazowe”. Stanowi on podstawowy dokument strategiczny w zakresie rozwoju energetyki w gminie.
PoniŜej przedstawione zostaną uwarunkowania i moŜliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie gminy
Ujazd w podziale na poszczególne źródła.
127http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52010DC0639:PL:HTML:NOT
185
Energia wiatrowa
Teren gminy Ujazd charakteryzuje się dobrymi warunkami pozwalającymi na wykorzystanie energii wiatrowej do produkcji
energii elektrycznej. Na wysokości 60 m n.p.t moŜna się spodziewać warunków wietrznych na poziomie do prędkości 6,4
m/s, natomiast na wysokości 120 m n.p.t na poziomie do prędkości ok. 7,4 m/s. Są to wystarczające warunki do rozwoju tego
typu instalacji w zakresie odnawialnych źródeł energii.
Farmy wiatrowe i towarzysząca im infrastruktura komunikacyjno-energetyczna są elementami, które w sposób bezpośredni i
pośredni przekształcają środowisko przyrodnicze i są źródłem róŜnorodnych zagroŜeń dla bioróŜnorodności regionu.
Zgodnie z Konwencją o róŜnorodności biologicznej działania ochronne prowadzić naleŜy nie tylko na terenach
przyrodniczych objętych ochroną prawną, ale równieŜ na terenach uŜytkowanych przez człowieka, niezaleŜnie od stopnia
przekształcenia terenu. Elektrownie wiatrowe, jako urządzenia wysokie, o kolorze kontrastowym w stosunku do tła nieba i
powierzchni ziemi nie są obojętne dla krajobrazu i stanowią zdecydowaną dominantę krajobrazową. W zaleŜności od
ukształtowania terenu i sposobu jego zagospodarowania, a takŜe typu i liczby posadowionych w jednym miejscu urządzeń,
mogą być widoczne nawet z duŜych odległości.
Obszarami przyrodniczymi o cechach barier ekologicznych na terenie województwa opolskiego są obszary wchodzące w
skład regionalnego systemu obszarów chronionych, elementy europejskiej sieci obszarów chronionych Natura 2000,
elementy systemu powiązań przyrodniczych (korytarze ekologiczne) zapewniające spójność obszarów o funkcjach
przyrodniczych, zapewniające ich ciągłość przestrzenną i funkcjonalną. WaŜnym elementem przyrodniczym z punktu
widzenia minimalizacji negatywnych oddziaływań farm wiatrowych są obszary występowania i przemieszczania awifauny i
chiropterofauny.
Część terenu gminy Ujazd leŜy na obszarze Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk „Góra Świętej Anny” PLH160002 oraz
Parku Krajobrazowego „Góra Świętej Anny” który zgodnie z zapisami Planu Zagospodarowania Przestrzennego
Województwa Opolskiego został wskazany do powiększenia obejmując docelowo około połowy terytorium gminy Ujazd.
Plan ochrony Parku krajobrazowego „Góra Świętej Anny” zawiera ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin: Gogolin, Leśnica,
Strzelce Opolskie, Ujazd i Zdzieszowice oraz do planu zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego,
dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagroŜeń. W granicach gminy Ujazd znajduje się strefa BCKVIA - obszary
ograniczonego zainwestowania w celu ochrony ekspozycji krajobrazowe dla których nie dopuszcza się lokalizacji nowych linii
energetycznych wysokich napięć poza istniejącymi „korytarzami” infrastrukturalnymi oraz elektrowni wiatrowych. Dodatkowo
w Planie ochrony określono takŜe ustalenia do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie realizacji
infrastruktury technicznej, obowiązujące na terenie Parku. W zakresie energetyki wiatrowej wskazano, iŜ „nie dopuszcza się
lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych oraz nowych linii energetycznych wysokich napięć, a takŜe instalacji produkcji
rolnej i innej o wysokości wyŜszej niŜ dwukrotna wysokość najwyŜszych w gospodarstwie budynków mieszkalnych i
gospodarczych”128 (tj. dla większości wypadków do 20m)
W odniesieniu do terenów zewnętrznych leŜących poza granicami Parku ustalenia Planu ochrony nie dopuszczają na
obszarze zwartej zabudowy lokalizowanie budynków i budowli oraz instalacji usługowych i produkcyjnych o wysokości
przekraczającej 20 m.
128
Rozporządzenie Wojewody Opolskiego Nr 0151/P/1/09 z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie w sprawie ustanowienia planu ochrony
Parku Krajobrazowego „Góra Św. Anny” (Dz. Urz. Woj. Opolskiego, Nr 25, poz. 412 z dnia 9 kwietnia 2009r.)
186
Dodatkowo na podstawie rozporządzenia Wojewody Opolskiego Nr 0151/P/17/06 z dnia 8 maja 2006r w sprawie Parku
Krajobrazowego „Góra św. Anny” na obszarze Parku obowiązuje zakaz lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze
znacząco oddziaływać na środowisko.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9.XI.2010r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko (Dz.U. 2010 nr 213 poz. 1397 z późń. zm.) kwalifikuje instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii
elektrycznej energię wiatru o łącznej mocy nominalnej elektrowni większej niŜ 100 MW do przedsięwzięć mogących zawsze
znacząco oddziaływać na środowisko, zatem ich lokalizacja nie jest moŜliwa na obszarze Parku. Wszystkie pozostałe
instalacje elektrowni wiatrowych, ze względu na występowanie obszarów chronionych zakwalifikowane zostały do
przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. W przypadku lokalizacji przedsięwzięcia poza
obszarem chronionym kwalifikacja do mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zaleŜna jest od
całkowitej wysokości instalacji, gdzie jako graniczną wartość wskazano 30m.
Mając na uwadze planowane powiększenie Parku przyjęto, Ŝe na całym docelowym obszarze obowiązywać będą te same
zapisy co w obowiązującym planie ochrony.
Dla zachowania walorów krajobrazu województwa istotne jest zachowanie charakterystycznych krajobrazów regionu i
ochrona elementów małoobszarowych, liniowych i punktowych o charakterze przyrodniczym lub antropogenicznym,
stanowiącym o specyfice regionu. PoniewaŜ walory estetyczno-krajobrazowe krajobrazu naturalnego i kulturowego stanowią
coraz bardziej poszukiwany zasób przyrody, ich ochronę traktować naleŜy jako ograniczenie dla swobodnego dysponowania
przestrzenią.
Analizując zapisy Planu ochrony Parku Krajobrazowego „Góra Świętej Anny” w odniesieniu do Planu Zagospodarowania
Przestrzennego Województwa Opolskiego oraz klasyfikacji przedsięwzięć wynikającej z Rozporządzenia w sprawie
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz biorąc pod uwagę walory krajobrazu na terenie gminy
Ujazd, w Studium nie wskazuje się obszarów na których dopuszczona zostanie lokalizacja elektrowni wiatrowych o mocy
powyŜej 100 kW i wysokości przekraczającej 20 m. Wykorzystanie energetyki wiatrowej w gminie powinno opierać się na
wykorzystaniu mikroturbin wiatrowych w indywidualnych gospodarstwach domowych i rolnych jako elementu indywidualnego
systemu energetycznego.
Energia słoneczna
Energia słoneczna moŜe być wykorzystywana w trzech zasadniczych obszarach:
−
do bezpośredniego ogrzewania wody lub innej cieczy z wykorzystaniem kolektorów słonecznych, będących
elementem aktywnych systemów słonecznych,
−
do przetwarzania jej na energię elektryczną przy wykorzystaniu ogniw fotowoltaicznych,
−
w elementach obudowy budynku, w tzw. architekturze słonecznej (tzw. „bierne / pasywne” systemy słoneczne.129
Na terenie gminy Ujazd istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu
typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie
promieniowania słonecznego. Dla gminy Ujazd roczna gęstość promieniowania słonecznego waha się w granicach 962–985
kWh/m2.
129
E. Głodek, W. Kalinowski, „Odnawialne źródła energii w województwie opolskim”, Opole, 2011
187
Największe szanse rozwoju w krótkim okresie mają technologie konwersji termicznej energii promieniowania słonecznego,
oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych oraz technologie produkcji energii elektrycznej za pomocą ogniw
fotowoltaicznych. Z punktu widzenia wykorzystania energii promieniowania słonecznego w kolektorach oraz ogniwach
fotowoltaicznych najistotniejszymi parametrami są roczne wartości nasłonecznienia (insolacji) - wyraŜające ilość energii
słonecznej padającej na jednostkę powierzchni płaszczyzny w określonym czasie. Roczne nasłonecznienie na terenie gminy
Ujazd wynosi ponad 1500 godzin.
Wykorzystanie energii słonecznej w procesie konwersji termicznej promieniowania słonecznego za pomocą kolektorów
słonecznych odbywać się będzie w gminie Ujazd w głównej mierze w indywidualnych gospodarstwach domowych i rolnych.
Mieszkańcy gminy wykorzystują w celu realizacji inwestycji mechanizmy finansowe jednostek samorządu lokalnego bądź
zewnętrznych instytucji finansujących tego typu przedsięwzięcia. Samorząd lokalny i pozostałe instytucje publiczne inwestują
w budowę systemów solarnych w budynkach uŜyteczności publicznej poprzez realizację projektów termomodernizacyjnych
finansowanych ze źródeł zewnętrznych przy częściowym udziale środków własnych. Instalacja kolektorów słonecznych i
połączenie ich w system zaopatrujący obiekty w ciepłą wodę uŜytkową oraz ciepło wpływa zdecydowanie na obniŜenie
kosztów funkcjonowania zmodernizowanego obiektu.
Kolektory słoneczne często wykorzystywane są w sprzęŜeniu z instalacją pompy ciepła (np. gimnazjum w Ujeździe), która
wykorzystuje ciepło słoneczne skumulowane bezpośrednio pod powierzchnią ziemi bądź w jej głębszych partiach. W
budynkach charakteryzujących się znacznym stopniem energooszczędności instalacja kolektorów słonecznych wraz z
pompą ciepła bądź innym odnawialnym źródłem energii stanowić będzie czyste źródło energii cieplnej i pozytywnie wpłynie
na proces likwidacji niskiej emisji w gminie czego skutkiem będzie poprawa jakości powietrza.
„Projekt załoŜeń do planu zaopatrzenia gminy Ujazd w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na lata 2012 – 2030”
wskazuje, Ŝe teoretyczny potencjał wykorzystania energii słonecznej jest duŜy i na terenie gminy wykorzystanie tego rodzaju
odnawialnego źródła energii jest uzasadnione.
Zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko zabudowa
systemami fotowoltaicznymi została zakwalifikowana do terenów zabudowy przemysłowej i magazynowej, zatem moŜe
odbywać się wyłącznie na terenach, które posiadają zgodę na przeznaczenie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i
nieleśne. Przeznaczenie terenów pod budowę wolnostojącej elektrowni fotowoltaicznej odbywać się powinno wyłącznie na
terenach o glebach słabych (V i VI klasa bonitacji gruntów) gdyŜ przeznaczenie gruntów o lepszych glebach pod tego typu
elektrownie jest niewskazane i wymagać będzie uzyskania zgody na zmianę przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i
nieleśne. Na terenie gminy Ujazd warunki glebowe odpowiadające powyŜszym warunkom znajdują się we wsi Niezdrowice
zaliczonej do obszarów ONW, co potencjalnie umoŜliwia realizację wolnostojących elektrowni słonecznych o mocy powyŜej
100 kWp.
Terenami, które są potencjalnie moŜliwe do wykorzystania na lokalizację systemów fotowoltaicznych są takŜe tereny
połoŜone wzdłuŜ autostrady A4, na których ze względu na zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego mogą być
uprawiane wyłącznie rośliny przemysłowe, nie przeznaczone do spoŜycia. W przypadku wyboru takiej lokalizacji waŜne jest
aby panele fotowoltaiczne wyposaŜone były w powłokę antyrefleksyjną, która ograniczy występowanie odblasków świetlnych
mogących oddziaływać negatywnie na kierujących pojazdami na autostradzie.
Charakterystyka techniczna systemów fotowoltaicznych (m.in. ich niewielka waga w porównaniu do kolektorów słonecznych)
pozwala na zabudowanie nimi połaci dachów zarówno budynków produkcyjnych, magazynów (w tym konstrukcji stalowych)
jak i budynków biurowych czy mieszkalnych. Biorąc to pod uwagę naleŜy zwrócić uwagę aby zabudowa systemami
188
fotowoltaicznymi była uzupełnieniem do prowadzonej działalności produkcyjnej bądź magazynowej i stanowiła dodatkowe
źródło dochodów jednostki. W związku z duŜymi powierzchniami dachów obiektów przemysłowych połoŜonych (obecnie i
docelowo) w Strefie Aktywności Gospodarczej jest to szczególnie atrakcyjna lokalizacja potencjalnych ogniw.
Energia geotermalna
Energia geotermalna jest to naturalne ciepło wnętrza Ziemi, zgromadzone w skałach oraz w wypełniających je płynach. Na
ciepło geotermiczne składa się ciepło powstające w jądrze Ziemi oraz ciepło będące efektem przemian pierwiastków
promieniotwórczych i reakcji chemicznych. MoŜliwość wykorzystania ciepła z wód geotermalnych zaleŜy od temperatury
wydobywanej wody.
Na terenie gminy Ujazd nie występują źródła wód geotermalnych. Pomimo oszacowanego teoretycznego potencjału
wykorzystania energii ziemi na terenie gminy Ujazd, wielkość i koszty inwestycji przy obecnym stanie wiedzy sprawiają, iŜ
inwestycje w wykorzystanie energii geotermalnej ze źródeł głębinowych mogą być nieopłacalne. Obecnie coraz
popularniejsze staje się natomiast wykorzystanie energii cieplnej skumulowanej w płytkich warstwach gruntu. Grunt, wody
powierzchniowe oraz powietrze kumulują energię cieplną dostarczaną przez Słońce, a jej wykorzystanie odbywać się moŜe
za pomocą pomp ciepła, głównie do ogrzewania pomieszczeń oraz ciepłej wody uŜytkowej. Pompy ciepła mogą zaopatrywać
w ciepło zarówno indywidualne gospodarstwa domowe jak i budynki wielorodzinne lub obiekty uŜyteczności publicznej oraz
np. biurowce czy hotele. Dla lokalizacji pomp małej mocy nie ma ograniczeń lokalizacyjnych, natomiast pompy ciepła duŜej
mocy wymagają źródeł ciepła o stosunkowo duŜej wydajności i stabilnych energetycznie w czasie ich eksploatacji.
Lokalizacja pomp ciepła korzystających ze źródeł głębinowych powinna być poprzedzona badaniami geologicznymi w
konkretnej lokalizacji ze szczególnym uwzględnieniem terenów wodonośnych znajdujących się na terenie gminy Ujazd, w
szczególności na terenie Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.
Energia wód przepływowych
Energia wód przepływowych zwana hydroenergią jest to energia spadku śródlądowych wód powierzchniowych, z
wyłączeniem energii uzyskiwanej z pracy pompowej w elektrowniach szczytowo – pompowych;
Warunki hydrologiczne oraz ukształtowanie terenu na terenie gminy Ujazd w zasadniczy sposób ograniczają moŜliwości
wykorzystania energetycznego energii wód przepływowych. Niewielki potencjał wykorzystania tego typu odnawialnego źródła
energii istnieje w małej energetyce wodnej MEW, która mogłaby być zlokalizowana głównie na zbiorniku wodnym w mieście
Ujazd. JednakŜe naleŜy zauwaŜyć, iŜ wysokie koszty budowy małej elektrowni wodnej sprawiają, iŜ opłacalność tego typu
inwestycji jest niewielka.
Energia z biomasy
Biomasą nazywamy ulegające biodegradacji części produktów, odpady lub pozostałości pochodzenia biologicznego z
rolnictwa, łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi, leśnictwa i rybołówstwa oraz powiązanych z nimi działów
przemysłu, w tym z chowu i z hodowli ryb oraz akwakultury, a takŜe ulegająca biodegradacji część odpadów przemysłowych
i komunalnych oraz ulegająca biodegradacji część osadów ściekowych;
Energię z biomasy moŜna uzyskać poprzez:
−
spalanie biomasy roślinnej,
−
wytwarzanie oleju opałowego z roślin oleistych (np. rzepak) specjalnie uprawianych dla celów energetycznych,
−
fermentację alkoholową, celem wytworzenia alkoholu etylowego do paliw silnikowych,
−
beztlenową fermentację metanową odpadowej masy organicznej (np. odpady z produkcji rolnej lub przemysłu
189
spoŜywczego).
Potencjał biomasy stałej związany jest z wykorzystaniem nadwyŜek słomy oraz odpadów drzewnych, dlatego teŜ
wykorzystanie ich skoncentrowane jest na obszarach intensywnej produkcji rolnej i drzewnej. W przypadku gminy Ujazd
dotyczy to zarówno nadwyŜek słomy oraz odpadów drzewnych ze względu na stosunkowo duŜe zalesienie (ponad 23,5%
powierzchni gminy).
Analizując wielkości produkcji zbóŜ oraz areał upraw rolnych w gminie w „Projekcie załoŜeń do planu zaopatrzenia gminy
Ujazd w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na lata 2012 – 2030” wskazano, iŜ gmina Ujazd ma duŜy potencjał
energetycznego wykorzystania słomy i na tle gmin województwa opolskiego plasuje się w czołówce.
Biorąc pod uwagę kolejne źródło biomasy stałej, czyli drewno i odpady drewniane przy załoŜeniu, iŜ do celów
energetycznych mogą być wykorzystane odpady leśne, odpady z sadów, ogrodów i zadrzewień, odpady z przecinki drzew
wzdłuŜ dróg oraz drewniane odpady poprodukcyjne gmina Ujazd ma średni potencjał energetyczny wykorzystania tego typu
odpadów do celów energetycznych. Zarówno słoma jak i odpady drewniane mogą podlegać procesom technologicznym w
trakcie których zostaną przetworzone na pellet bądź brykiet dzięki czemu wykorzystane mogą być jako ekologiczne źródło
energii cieplnej.
Na obszarze gminy Ujazd znajdują się obszary gruntów rolnych, niewykorzystanych rolniczo oraz połoŜonych w strefie
oddziaływania autostrady A4, które potencjalnie moŜna wykorzystać do obsiania roślinami energetycznymi i produkcji
biomasy przetwarzanej do postaci stałej, ciekłej i gazowej. „Projekt załoŜeń do planu zaopatrzenia gminy Ujazd w ciepło,
energię elektryczną i paliwa gazowe na lata 2012 – 2030” wskazuje, Ŝe potencjał wykorzystania energetycznego z
niezagospodarowanych gruntów na terenie gminy jest jednym z najniŜszych w województwie opolskim i nie przewiduje się
wykorzystania gruntów pod uprawę roślin energetycznych.
Biogaz w tym biogaz rolniczy
Ustawa Prawo energetyczne definiuje biogaz rolniczy jako paliwo gazowe otrzymywane w procesie fermentacji metanowej
surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych,
odpadów lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, z wyłączeniem paliwa
gazowego pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Biogaz rolniczy
uzyskiwać moŜna w małych obiektach działających w skali gospodarstwa lub we wspólnych jednostkach scentralizowanych.
Jest on wykorzystywany głównie do produkcji energii cieplnej oraz energii elektrycznej, przy czym ciepło traktowane jest jako
swoistego rodzaju „odpad”. Biogaz po odsiarczaniu oraz standaryzacji moŜe być wtłaczany takŜe do sieci gazowniczej jako
alternatywne źródło gazu wydobywczego lub po spręŜeniu jako paliwo silnikowe (CNG).130
Do źródeł wykorzystywanych do wytwarzania biogazu wyróŜnia się:
130
−
źródła zwierzęce – gnojowica, obornik,
−
źródła pochodzące z produkcji roślinnej – uprawy energetyczne, odpady zielone,
−
źródła komunalne – odpady organiczne, osady ściekowe,
−
źródła pochodzące z przemysłu spoŜywczego – odpad z mleczarni, browarów, cukrowni, rzeźni, itp.
„Pozyskiwanie i energetyczne wykorzystanie biogazu rolniczego”, Opole, 2007, red. E. Głodek
190
W wyniku zachodzącego w instalacji do produkcji biogazu procesu fermentacji metanowej uzyskiwany jest tzw. poferment,
czyli odpad pofermentacyjny. MoŜe on pod pewnymi warunkami być wykorzystany ponownie np. jako nawóz naturalny.
Ponowne wykorzystanie pofermentu uzaleŜnione jest od składu substratu wykorzystywanego w procesie technologicznym.
Przy wyznaczaniu lokalizacji pod budowę biogazowni rolniczej naleŜy zwrócić uwagę na nośność gruntu na którym miałyby
być zlokalizowane zbiorniki w których odbywać się będzie proces fermentacji metanowej tzw. fermentatory. Ze względu na
ilość substratu są one obiektami o znacznej wadze i posadowione powinny być na stabilnym gruncie. Biogazownie rolnicze
stanowią instalacje, w których do celów produkcyjnych wykorzystywane są surowce odpadowe z produkcji rolniczej, dlatego
rozwój biogazowni rolniczych naleŜy uznać za działalnie poprawiające stan środowiska naturalnego.
Według szacunków zaprezentowanych w „Projekcie załoŜeń do planu zaopatrzenia gminy Ujazd w ciepło, energię
elektryczną i paliwa gazowe na lata 2012 – 2030” na terenie gminy Ujazd istnieje potencjał produkcji i energetycznego
wykorzystania biogazu pochodzenia rolniczego. Szacuje się, Ŝe biogazownia o mocy 1 MWe opłacalna ekonomicznie
funkcjonować moŜe w gospodarstwie rolnym o pogłowiu zwierząt powyŜej 200 DJP lub o areale upraw wynoszącym ok. 400
ha.
W związku z istniejącym potencjałem produkcyjnym oraz potrzebami gminy w zakresie zaopatrzenia w energię w Studium
naleŜy wyznaczyć lokalizację biogazowni o mocy przekraczającej 100kW, która będzie produkować energię cieplną i
elektryczną wykorzystując lokalne zasoby surowców. Niniejsza lokalizacja nie będzie stanowić uciąŜliwości dla mieszkańców,
natomiast ciepło powstające w procesie technologicznym moŜe być wykorzystywane do ogrzewania budynków oświatowych,
administracyjnych i mieszkalnych.
Aktem prawnym regulującym kwestie usytuowania i warunków technicznych budowy biogazowni rolniczych jest
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz.U. 1997 nr 132 poz. 877) zmienione
Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 marca 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie.
191
II.10. ZAGROśENIA BEZPIECZEŃSTWA LUDNOŚCI I JEJ MIENIA
II.10.1. ZagroŜenie powodziowe
Stopień zagroŜenia powodziowego determinowany jest zarówno czynnikami naturalnymi, takimi jak: natęŜenie opadów
atmosferycznych, powierzchnia i ukształtowanie powierzchni zlewni i jej poszczególnych dopływów, jak równieŜ czynnikami
antropogenicznymi, takimi jak: regulacja koryt rzecznych, infrastruktura hydrotechniczna, stopień zagospodarowania dolin
rzecznych.
Zgodnie z art. 88a ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz.U. 2012 nr 0 poz.145 z późn.zm.), ochrona przed
powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej oraz samorządowej, które zobowiązane są do współpracy z
uŜytkownikami wód. Ochronę prowadzi się z uwzględnieniem map zagroŜenia powodziowego, map ryzyka powodziowego
oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym.
Pierwszą fazą realizacji zadania było opracowanie dla obszarów dorzeczy, w tym dorzecza Odry, Wstępnej oceny ryzyka
powodziowego, zgodnie z którą rzeka Kłodnica została zakwalifikowana jako generująca obszary naraŜone na
niebezpieczeństwo powodzi i wskazana do opracowania map zagroŜenia powodziowego i map ryzyka powodziowego.
Zgodnie z informacjami pochodzącymi z opracowanego w 2007 roku „Studium określającego obszary bezpośredniego
zagroŜenia powodzią dla obszarów nieobwałowanych w zlewniach dopływów górnej Odry na terenie działania Regionalnego
Zarządu Gospodarki Wodnej Gliwice” oraz na podstawie map zagroŜenia powodziowego stwierdzono Ŝe nie występuje
bezpośrednie zagroŜenie powodzią związane z Kanałem Gliwickim. Teren osadniczy wsi Niezdrowice chroni przed wylewem
powodziowym wysoki wał towarzyszący Kanałowi Gliwickiemu na całej jego długości. Poziom wody w kanale jest
regulowany przy udziale urządzeń hydrotechnicznych, w związku z czym nie zachodzi obawa przelania się wód przez wał
kanału. W Studium wyznaczono natomiast teren potencjalnego ryzyka powodzi wywołanego wodami rzeki Kłodnicy w wyniku
awarii urządzeń Kanału Gliwickiego, co obrazuje rycina 35. Stwierdzono równieŜ, Ŝe wody pozostałych cieków tj. Jordanu,
Jaryszówki, Jaryszowca i Potoku Ligockiego nie stanowią powaŜnego zagroŜenia i mogą powodować jedynie lokalne
podtopienia w obrębie płaskich den dolin rzecznych.
Analizując opublikowaną przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej mapę zagroŜenia powodziowego wraz z głębokością
wody, stwierdzono Ŝe w dolinie Kłodnicy, w tym głównie w jej południowej części tj. pomiędzy Kłodnicą i Kanałem Gliwickim,
znajdują się obszary na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat (Q1%).
Tereny te uŜytkowane są zasadniczo jako łąki i pastwiska, ze sporadycznie występującą zabudową zagrodową i
mieszkaniową jednorodzinną, przy czym same zabudowania zlokalizowane są poza obszarem zagroŜenia powodziowego.
Obszar gminy Ujazd nie jest zaliczany do obszarów o duŜym zagroŜeniu powodziowym, głównie z uwagi na ukształtowanie
terenu. Płynące tu potoki posiadają duŜe spadki co powoduje szybki spływ wody. Zdarzające się w przeszłości powodzie
towarzyszyły deszczom o duŜym natęŜeniu (tzw. oberwaniom chmury) i występowały w okresach letnich. Taka powódź miała
miejsce w czerwcu 1968r, kiedy to po silnej ulewie woda wystąpiła z potoku Jordan i Rowu „Dziedzinka’’ zalewając część
miasta Ujazd. Powódź z lipca 1997r. nastąpiła wskutek długotrwałych opadów i wystąpiła w całej dolinie Odry.
192
Rycina 35 Teren potencjalnego ryzyka powodzi. /źródło: RZGW Gliwice/
Potok Jordan ma długość całkowitą 6500mb, w tym jest uregulowany na długości 2200mb. Jordan ma charakter potoku
górskiego o duŜych spadkach podłuŜnych i bardzo zróŜnicowanym przepływie. W odcinku górnym (Zimna Wódka) gdzie
powierzchnia zlewni jest jeszcze mała, a koryto cieku uregulowane, niebezpieczeństwo powodzi nie występuje. W odcinku
środkowym potok biegnie dość szeroką doliną głównie wzdłuŜ uŜytków zielonych, gdzie krótkotrwałe ulewy nie czynią szkód,
zwłaszcza Ŝe część łąk stanowią nieuŜytki. Jedynie w odcinku dolnym, szczególnie w km 0+00 - 0+375, gdzie potok płynie
wzdłuŜ zabudowań miasta Ujazd, w czasie deszczy o duŜym natęŜeniu, przy istniejących duŜych spadkach, następował
szybki spływ wód, których potok nie był w stanie odprowadzić. Istniało równieŜ zagroŜenie wystąpienia na obszarze wsi
Stary Ujazd zalewu powodziowego wywołanego przez „falę cofkową” wezbrań powodziowych w dolinie rzeki Kłodnicy, co w
konsekwencji prowadziło do zahamowania spływu wód Jordanu w dół w naturalnym jego korycie i znaczącego podniesienia
poziomu zalewowego w głębokiej dolinie rzeki. Przy tych niekorzystnych uwarunkowaniach w strefie bezpośredniego
zagroŜenia wodami powodziowymi mogły znaleźć się tereny zabudowane wsi, usytuowane w dolnych odcinkach zboczy
dolinnych. W celu ochrony przed mogącym wystąpić zagroŜeniem w 2008 roku na potoku Jordan wybudowany został
zbiornik wodny Ujazd, który opisano szczegółowo w rozdziale II.2.4.b. Pełni on rolę zbiornika małej retencji wodnej dla celów
rolniczych z funkcją przeciwpowodziową. Rzędna normalnego piętrzenia wody wynosi 193,5m npm natomiast
maksymalnego piętrzenia 194,0m npm. Przy powierzchni zalewu normalnego piętrzenia wody równej 4,55ha, pojemność
zbiornika wynosi 96,7 tys.m3.
Rów “Dziedzinka” - podobnie jak potok Jordan charakteryzuje się duŜymi spadkami podłuŜnymi i zróŜnicowanym
przepływem. Rów jest uregulowany w km 0+00 _ 0+600 t.j. wzdłuŜ zabudowań miasta Ujazd. W odcinku górnym przepływa
przez uŜytki rolne Jaryszowa i Ujazdu, gdzie zdarzają się okresowe i krótkotrwałe wylewy zwłaszcza w rejonie przepustu pod
drogą Ujazd - Strzelce Opolskie, jednak z uwagi na występujące tu uŜytki zielone wylewy te nie czyniły dotąd Ŝadnych szkód.
Jedynie w rejonie ulicy Gliwickiej w Ujeździe, gdzie występuje dość gwałtowne załamanie spadku, szybki spływ wody z
górnej części zlewni moŜe spowodować wystąpienie wody z brzegu.
Poza omówionym wyŜej terenem zdarzały się w przeszłości niewielkie wylewy rzeki Kłodnicy w Ujeździe i tzw. „Lisiego
Rowu” we wsi Niezdrowice.
W czasie lipcowej powodzi w 1997r. wylała przede wszystkim rzeka Kłodnica niemal na całej długości znajdującej się na
193
terenie Gminy Ujazd co zablokowało odpływ w potoku Jordan i rowie ,,Dziedzinka” powiększając teren zagroŜony o kilka
gospodarstw. Wylał równieŜ potok Jaryszowiec od ujścia aŜ do przysiółka na tzw. “Gaci” zalewając uŜytki zielone oraz grunty
orne. Część wody z potoku Jaryszowiec przedostała się do doprowadzalnika słuŜącego do nawadniania łąk na “Goju” i
wzdłuŜ doprowadzalnika teren został zalany na całej jego długości.
Potencjalne zagroŜenie powodziowe w gminie zmniejsza moŜliwość akumulacji wód powodziowych Kłodnicy w zbiornikach
wodnych: Zbiornik Pławniowicki, Jeziora DzierŜno DuŜe i DzierŜno Małe, usytuowanych w środkowym biegu rzeki w
województwie śląskim.
II.10.2. Występowanie obszarów naturalnych zagroŜeń geologicznych
Obszary naturalnych zagroŜeń geologicznych to obszary, na których występują masowe ruchy ziemi powstające naturalnie
lub na skutek działalności człowieka takie jak: osuwanie, spełzywanie lub obrywanie powierzchniowych warstw skał,
zwietrzeliny i gleby. Zgodnie z wymogami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001r.
Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) do obserwacji terenów zagroŜonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których te ruchy
występują, a takŜe prowadzenia rejestru zawierającego informacje o tych terenach (w tym szczególnie dot. lokalizacji,
warunków geologicznych i glebowych tych terenów, a takŜe opisu zagroŜeń ruchami masowymi ziemi) zobowiązany jest
starosta. Tereny te wyznacza się w celu ograniczenia występowania szkód powodowanych przez ruchy masowe ziemi.
Dla terenu gminy Ujazd Starosta Strzelecki nie wskazał lokalizacji obszarów naturalnych zagroŜeń geologicznych, ani teŜ nie
prowadzi rejestru zawierającego informacje o tych terenach. NaleŜy jednak zauwaŜyć, Ŝe na pokrywach lessowych, pod
wpływam nacisku posadowionych budowli mogą występować zjawiska osuwisk. ZagroŜenie to wzrasta wraz ze stopniem
zawodnienia pokryw lessowych.
Zgodnie z Przeglądową mapą osuwisk i obszarów predysponowanych do występowania masowych ruchów ziemi w
województwie opolskim131 opublikowaną przez Państwowy Instytut Geologiczny, ze względu na ukształtowanie terenu, w tym
występowanie zboczy stromych o nachyleniu większym niŜ 15 stopni i zboczy urwistych powyŜej 55 stopni, zalegające
pokrywy lessowe oraz moŜliwość występowania zapadlisk krasowych, do terenów zagroŜonych wystąpieniem masowych
ruchów ziemi moŜna potencjalnie zaliczyć obszary we wsi Stary Ujazd, w sąsiedztwie drogi powiatowej w dolinie Jordanu
oraz teren na pograniczu wsi Klucz i Czarnocin, których orientacyjne granice zostały wskazane na rycinie 36.
Powierzchniowe spływy wód i usuwania się mas ziemnych w obrębie zboczy doliny Jordanu, a takŜe w dolinach bocznych,
wąwozach i rozłogach moŜe nastąpić głównie w wilgotnych okresach roku lub przy nagłych roztopach. Występowanie
zagroŜenia na wskazanych obszarach nie zostało dotychczas potwierdzone badaniami terenowymi, które są planowane w
trakcie realizacji kolejnych etapów Projektu SOPO Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej na lata 2013-2016. Prace terenowe
zostaną zakończone opracowaniem map osuwisk i terenów zagroŜonych w skali 1 : 10 000 oraz wypełnieniem kart
rejestracyjnych.
131
http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO/download
194
Rycina 36 Przeglądowa mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do występowania masowych ruchów ziemi w województwie
opolskim. Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny
Z perspektywy planowania przestrzennego najistotniejsze są obszary połoŜone we wsi Stary Ujazd, zlokalizowane w obrębie
terenów zabudowanych, w bezpośrednim sąsiedztwie drogi powiatowej. Obszary te powinny podlegać wyłączeniu z
zabudowy bądź znaczącym ograniczeniom.
II.10.3. ZagroŜenie hałasem
Na kształtowanie się klimatu akustycznego w środowisku mają wpływ między innymi takie źródła hałasu jak: transport
drogowy, kolejowy i lotniczy, zakłady przemysłowe, punkty usługowe, linie energetyczne wysokiego napięcia i inne.
Zdecydowanie jednym z podstawowych czynników mających wpływ na stan klimatu akustycznego w środowisku jest jednak
hałas komunikacyjny.
Trasa komunikacyjna, stanowiąc złoŜone, liniowe źródło emisji hałasu, składające się z wielu źródeł cząstkowych, emituje
hałas ciągły o zmiennych wartościach poziomu dźwięku. Poziom hałasu w otoczeniu drogi jest zaleŜny przede wszystkim od
wartości poziomu natęŜenia hałasu zewnętrznego pochodzącego od poszczególnych pojazdów; źródeł punktowych;
parametrów ruchu, źródeł pośrednich oraz cech otoczenia modyfikujących propagację hałasu. Wielkość emisji hałasu zaleŜy
m.in. od wielkości natęŜenia ruchu, sposobu zagospodarowania otoczenia drogi, w tym lokalizacji elementów ekranujących
hałas drogowy; udziału w potoku ruchu pojazdów cięŜkich, średniej prędkości pojazdów.
Zgodnie z wymogami art. 119 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska oraz Dyrektywy nr 2002/49/WE Parlamentu
Europejskiego oraz Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie oceny i kontroli hałasu w środowisku, w związku z
przekroczeniami dopuszczalnych norm hałasu w otoczeniu dróg krajowych, sporządzony został Program ochrony
środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami wzdłuŜ dróg krajowych z terenu województwa opolskiego na lata
2008 – 2013. Program ten przyjęto uchwałą nr XLVII/495/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 27 lipca 2010 r., a
jego celem jest określenie priorytetów działań oraz wskazanie niezbędnych zadań dla ograniczenia poziomu hałasu do
wartości dopuszczalnych. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe ze względu na przyjęty próg natęŜenia ruchu powyŜej 16 400
pojazdów na dobę, Program zasadniczo dotyczy hałasu komunikacyjnego od autostrady A4 oraz fragmentu drogi krajowej nr
195
40 w rejonie Kędzierzyna Koźle.
W ramach opracowanej strategii krótkookresowej wskazano działania, których celem jest poprawa stanu klimatu
akustycznego w miejscach, w których odnotowano najwyŜsze przekroczenia oraz miejscach zamieszkania największej liczby
ludności naraŜonej na oddziaływanie hałasu. Dla terenów w rejonie wsi Olszowa w Programie nie ma zawartych wyników
badań natomiast obszar w rejonie wsi Nogowczyce został zakwalifikowany do strefy o niskim priorytecie działań. Jest to
obszar, na którym pierwsza linia zabudowy znajduje się w zasięgu oddziaływania hałasu o wartości 55 – 60dB. Wg
szacunków wykonanych w ramach Map akustycznych (2007r.) dla dróg krajowych o natęŜeniu ruchu powyŜej 16 400
pojazdów na dobę, w zasięgu niekorzystnego oddziaływania hałasu emitowanego przez pojazdy poruszające się
analizowanym odcinkiem autostrady A4 mieszkało 356 osób w 88 budynkach mieszkalnych.
Rycina 37 Mapa imisji hałasu w rejonie wsi Nogowczyce. Źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza
aglomeracjami wzdłuŜ dróg krajowych z terenu województwa opolskiego na lata 2008 – 2013
Jak podkreślono w powołanym Programie (…) całkowita eliminacja hałasu pochodzenia komunikacyjnego jest praktycznie
niemoŜliwa, konieczne zatem są inne działania zmniejszające zasięg i poziom oddziaływania. Do działań tych naleŜą m.in.
wymiana nawierzchni, budowa nowych i podwyŜszenie istniejących ekranów akustycznych; właściwe planowanie
przestrzenne polegające na odsuwaniu linii zabudowy dla budynków i terenów podlegających ochronie akustycznej od
jezdni, przy jednoczesnym dopuszczeniu budowy budynków o innych funkcjach, które stanowić będą naturalny ekran
akustyczny dla budynków chronionych.
W Programie wskazano równieŜ na konieczność prowadzenia przez zarządcę (GDDKiA) stałego monitoringu poziomu
hałasu w rejonie miejscowości Nogowczyce, a takŜe wykonanie pomiaru skuteczności istniejących ekranów akustycznych i
ich ewentualną rozbudowę. Zalecenia powyŜsze powinny dotyczyć równieŜ wsi Olszowa.
W 2012 roku GDDKiA ponowiła badania stanu akustycznego środowiska wzdłuŜ dróg krajowych i sporządziła mapy
akustyczne, w tym na terenie gminy Ujazd dla pasa wzdłuŜ autostrady A4, które zostały zaprezentowane na ryc. 37 i 38.
196
Rycina 38 Mapa imisji hałasu w ciągu całej doby w rejonie wsi Olszowa. Źródło: www.geoportal.gov.pl [data 22.07.2013]
Na podstawie danych zobrazowanych na mapach moŜna stwierdzić, Ŝe przekroczenia dopuszczalnych wartości hałasu tj dla
zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej poziomu 55dB w nocy i 60dB (kolor jasno pomarańczowy) w ciągu całej doby
występują:
− na obszarze połoŜonym w północnej części terenów zabudowanych wsi Olszowa
− na obszarze połoŜonym w południowej i południowo-zachodniej części wsi Nogowczyce.
NaleŜy jednak podkreślić Ŝe przyjęta w październiku 2012 roku zmiana rozporządzenia w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. z 2012 poz.1109) wprowadziła podniesienie dopuszczalnych wartości hałasu, w tym
dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej do poziomu 59dB w nocy i 64dB w ciągu całej doby (68 dla zabudowy
zagrodowej, mieszkaniowej wielorodzinnej, mieszkaniowo-usługowej i terenów sportowo rekreacyjnych). Zmiana ta
powoduje zmniejszenie obszaru na którym występują naruszenia, jednak tylko teoretycznie, poniewaŜ faktyczne uciąŜliwości
nadal istnieją.
W konsekwencji proponuje się wyłączyć tereny połoŜone na północ od istniejącej zabudowy wsi z zabudowy mieszkaniowej
oraz przeznaczonej na stały lub czasowy pobyt dzieci.
Generalny pomiar ruchu przeprowadzony w 2010 roku wykazał średni dobowy ruch SDR na przebiegającym przez gminę
Ujazd odcinku autostrady A-4 w wysokości 26.533 pojazdów na odcinku Olszowa - Nogowczyce, oraz 31.830 pojazdów na
dobę na odcinku Nogowczyce-Łany. Biorąc pod uwagę prognozy motoryzacyjne przewiduje się sukcesywny wzrost liczby
pojazdów przejeŜdŜających autostradą, co szczególnie niekorzystnie wpłynie na tereny wsi Nogowczyce. Przy obecnym
natęŜeniu ruchu strefa negatywnego oddziaływania autostrady obejmuje obustronny pas terenu o szerokości około 250 m. (2
x 250 m.), licząc od zewnętrznej krawędzi jezdni. W zasięgu tej strefy oprócz ponadnormatywnego poziomu hałasu (powyŜej
60dB) liczyć się równieŜ naleŜy z niekorzystnymi dla zdrowia ludzi wibracjami, zanieczyszczeniami gleby, wód i powietrza,
197
przede wszystkim metalami cięŜkimi i tlenkiem węgla. Przy dalszym wzroście natęŜenia ruchu zasięg strefy negatywnego
oddziaływania moŜe wzrosnąć lokalnie nawet do 500m tj. dotrzeć do południowej zabudowy Sieroniowic.
Dla drogi krajowej nr 40 na odcinku przebiegającym przez gminę Ujazd średni dobowy ruch SDR według badania z 2010
roku wynosi 4564 pojazdów, a na drodze krajowej nr 88 na odcinku Strzelce Opolskie - Nogowczyce 6588 pojazdów. W
odniesieniu do tych dróg, zaleŜnie od lokalnych uwarunkowań, strefa w której poziom hałasu przekracza 60dB moŜe mieć
zasięg ok. 50-80m.
Przez południową część obszaru wsi Niezdrowice przebiega, na kierunku wschód- zachód, zelektryfikowana, dwustronna
linia kolejowa nr 137, relacji Kędzierzyn - Koźle - Gliwice. Hałas i wibracje związane z ruchem pociągów na tej trasie nie
docierają do głównych terenów osadniczych wsi. Pomimo przebiegu pośród kompleksu leśnego, hałas moŜe być jednak
odczuwalny w obrębie południowego zespołu zabudowy wsi w rejonie ul. Gliwickiej, szczególnie w okresie jesiennozimowym (bezlistnym). Nie prognozuje się jednak przekroczenia wartości normatywnych.
II.10.4. ZagroŜenie promieniowaniem niejonizującym
Promieniowanie elektromagnetyczne jest to rozchodzące się w przestrzeni zaburzenie pola elektromagnetycznego PEM czyli
wytworzonego naturalnie lub sztucznie pola elektrycznego, magnetycznego oraz elektromagnetycznego o częstotliwościach
z zakresu od 0 Hz do300 GHz (zgodnie z art. 3, ust.18, ustawy Prawo ochrony środowiska)
132
. NajwaŜniejszymi naturalnymi
źródłami fal elektromagnetycznych są takie zjawiska jak promieniowanie termiczne ciał na Ziemi, promieniowanie słoneczne,
naturalne zmiany pola magnetycznego np. ziemskiego pola magnetycznego, naturalne zmiany pola elektrycznego np.
wyładowania atmosferyczne, fale radiowe pochodzenia pozaziemskiego, nie pochłonięte przez atmosferę. W zaleŜności od
długości fali, do promieniowania elektromagnetycznego zaliczane są fale radiowe, mikrofale, podczerwień, światło, ultrafiolet,
promieniowanie rentgenowskie i promieniowanie gamma. ZaleŜnie od częstotliwości promieniowanie dzieli się na jonizujące i
niejonizujące. Promieniowanie jonizujące przewyŜszające naturalne tło jest silnie destrukcyjne dla organizmów Ŝywych, a
substancje przez które jest ono emitowane nazywa się promieniotwórczymi. Na terenie gminy Ujazd nie występują
substancje promieniotwórcze.
Podstawowe sztuczne źródła promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego to:
−
elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia,
−
stacje radiowe i telewizyjne,
−
łączność radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa,
−
stacje radiolokacyjne i radionawigacyjne,
−
stacje transformatorowe,
−
sprzęt gospodarstwa domowego i powszechnego uŜytku oraz instalacje elektryczne.
Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych określone są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30
października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów
sprawdzania dotrzymania tych poziomów. Są one zróŜnicowane dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową
oraz miejsc dostępnych dla ludności.
132
198
Www.ekoportal.gov.pl
Na obszarze gminy Ujazd głównym źródłem promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego PEM mogą być
napowietrzne linie elektromagnetyczne najwyŜszego i wysokiego napięcia oraz anteny nadawcze stacji radiowych i GSM.
Nie występują natomiast radary meteorologiczne i radiolokacyjne, ani duŜe nadajniki telewizyjne, których potwierdzone
negatywne oddziaływanie naleŜy do najwyŜszych.
Oddziaływanie linii elektroenergetycznych WN nie jest znaczące, szczególnie Ŝe ich trasy przebiegają w oddaleniu od
zabudowy. Niepokój budzi jednak kilka przypadków, w których linia przebiega bez zachowania wymaganej strefy
bezpieczeństwa, co szczególnie dotyczy miejscowości Stary Ujazd, gdzie linia 220kV przebiega bezpośrednio nad
budynkiem mieszkalnym nr 2 przy ul. 40-lecia. Linia ta planowana jest do przebudowy na 400KV, ze wskazanym pasem
bezpieczeństwa o szerokości 70m, wskazana byłoby zatem korekta dotychczasowego przebiegu w celu eliminacji
zagroŜenia. Istotne znaczenie mają równieŜ zastosowane technologie, które pozwalają na zmniejszenie oddziaływania, np.
wymiana kabli na izolowane.
Stacje transformatorowe 15kV/0,4kV oraz GPZ planowany w Olszowej na terenie SAG równieŜ nie stanowią istotnego
zagroŜenia ze względu na emisję PEM, pod warunkiem dochowania zakazu wchodzenia na otaczający je ogrodzony teren,
na którym istnieje realne zagroŜenie poraŜenia prądem.
Występujące na terenie gminy stacje bazowe telefonii komórkowej oraz zainstalowane na nich anteny nie stanowią
zagroŜenia dla ludności poniewaŜ emitowane przez nie elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące PEM rozkłada się
znacznie powyŜej otaczającej zabudowy, na poziomie której nie przekracza wartości normatywnych.
Podmiotem odpowiedzialnym za pomiary emisji promieniowania elektromagnetycznego w województwie, w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) jest Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Opolu. Na terenie gminy
Ujazd nie były przeprowadzone pomiary poziomów pól elektromagnetycznych, jednak na podstawie pomiarów z innych
instalacji o podobnych parametrach moŜna wnioskować, Ŝe wartości dopuszczalne nie powinny zostać przekroczone.
199
II.11. POTRZEBY I MOśLIWOŚCI ROZWOJU GMINY
Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy wymaga posiadania wiarygodnych i akceptowanych
przez społeczność instrumentów, odpowiadających aktualnym wyzwaniom i potrzebom. Polityka przestrzenna zawarta w
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy winna kształtować korzystne uwarunkowania
dla procesów konkurencji, innowacji i aktywności zbiorowej i indywidualnej, oddziaływać na przyspieszenie rozwoju,
podnoszenie standardu cywilizacyjnego mieszkańców i poprawę ładu przestrzennego. Świadome kształtowanie struktury
funkcjonalno-przestrzennej gminy umoŜliwia zapewnienie jej harmonijnego i zrównowaŜonego rozwoju.
Podstawę prowadzonej w gminie polityki powinna stanowić strategia zrównowaŜonego rozwoju, uszczegółowiona i
realizowana w programach sektorowych oraz poprzez dokumenty planistyczne, takie jak: studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, decyzje o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu. Konieczny jest takŜe stały monitoring następujących zmian społecznych, gospodarczych i
przestrzennych.
II.11.1. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Ujazd
Strategia rozwoju lokalnego, choć nie jest dokumentem wymaganym, moŜe stanowić waŜne narzędzie rozwoju gminy.
Określa ona bowiem poŜądany stan rozwoju gminy, a takŜe sposób osiągnięcia załoŜonych celów poprzez planowanie
rozwoju. Jest to zarysowanie drogi przejścia od stanu istniejącego do stanu docelowego z wyborem określonych priorytetów,
a takŜe kreatywnym udziałem władz i mieszkańców gminy.133 Strategia pozwala na identyfikację i optymalne wykorzystanie
zasobów rozwoju gminy, sprawność realizacji procesów rozwoju, właściwą koordynację działań czy zmniejszenie ryzyka
utraty zasobów bądź efektów procesu rozwoju. Dobrze opracowana i skutecznie wdraŜana strategia rozwoju gminy jest
zatem skutecznym narzędziem rozwoju lokalnego. W jej zakresie wymagane jest przeprowadzenie analizy diagnostycznej w
zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego oraz stanu środowiska przyrodniczego, ustalenie celów rozwoju, wskazanie
zestawu działań dla realizacji celów oraz określenie zakresu i metod monitoringu oraz kontroli jej realizacji.
Strategia rozwoju oraz Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, z dobrze przeprowadzoną
analizą i waloryzacją istniejących uwarunkowań oraz klarownym i realnym określeniem celów przełoŜonych na układ
przestrzenny i wizję struktury przestrzennej gminy powinny charakteryzować się zbieŜnością pozwalającą na czytelne
określenie polityki przestrzennej gminy i wytyczenie kierunku przemian.
Obowiązująca Strategia Rozwoju Gminy Ujazd na lata 2010 – 2017 została przyjęta uchwałą Nr LIII/289/2010 Rady Miejskiej
w Ujeździe z dnia 27 września 2010 roku jako aktualizacja opracowania z 2000 roku. Zawiera ona wszystkie wymagane
elementy i zgodnie z ustawą o planowaniu przestrzennym powinna być uwzględniona przy sporządzaniu Studium, przede
wszystkim w zakresie zdefiniowanych celów i zadań rozwoju. Istotne zatem jest ich przedstawienie i analiza.
Cele wiąŜą się bezpośrednio z misją rozwoju, która w przypadku gminy Ujazd została określona jako:
„Jesteśmy gminą rolniczo-usługowo-przemysłową, która chce maksymalnie zaspokoić potrzeby swoich
mieszkańców i stworzyć im warunki do godnego Ŝycia. Wykorzystując posiadane zasoby pragniemy stać się
atrakcyjnym obszarem dla osiedlenia się młodych rodzin oraz inwestorów mogących zaoferować miejsca pracy i
133
J. J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, Wydawnictwo Naukowe UAM Poznań, 2001, s. 129.
200
mogących podnieść potencjał ekonomiczny Gminy z poszanowaniem środowiska naturalnego. Chcemy
jednocześnie być miejscem weekendowego, popołudniowego i urlopowego wypoczynku dla mieszkańców
regionu.”134
Takie zdefiniowanie misji wskazuje, Ŝe w perspektywie 2017 roku gmina Ujazd rozwinie się wszechstronnie, szczególnie w
zakresie funkcjonalnym (rozwiną się funkcje gospodarcze, mieszkaniowa, wypoczynkowa), a takŜe wzmocni się w zakresie
demograficznym poprzez napływ młodej ludności. Kolejno sformułowane cele powinny zatem odpowiadać wyzwaniom
określonym w misji.
Analiza treści Strategii… wskazuje, Ŝe dla gminy wyznaczono 4 cele strategiczne (rozpisane na kilka celów operacyjnych),
które podporządkowano hasłu Wysoka jakość Ŝycia mieszkańców gminy Ujazd135. Niestety nie określono czym jest to hasło,
ale moŜna przyjąć, Ŝe jest to nadrzędny cel rozwoju gminy. Wśród wymienionych celów strategicznych są136:
−
Poprawa Ŝycia mieszkańców,
−
Tworzenie warunków dla rozwoju gospodarczego gminy,
−
Modernizacja i rozbudowa infrastruktury,
−
Rozwój oświaty, kultury i sportu.
KaŜdy ze wskazanych celów jest sformułowany ogólnikowo, dlatego w celu ich skonkretyzowania konieczna jest analiza
celów operacyjnych i zadań rozwojowych.
W przypadku pierwszego celu: Poprawa Ŝycia mieszkańców – wskazano trzy cele operacyjne:
−
Rozwój usług socjalnych,
−
Wzrost bezpieczeństwa mieszkańców,
−
Wzmocnienie więzi społecznych.
Sformułowanie pierwszego z wymienionych celów wskazuje na liczne problemy rozwojowe gminy, dotyczące w
szczególności trudności ekonomicznych społeczeństwa oraz tzw. marginalizacji i wykluczenia społecznego. Na tym tle rodzą
się pytania: czy rzeczywiście gmina boryka się ze wskazanymi trudnościami w sferze rozwoju społecznego? czy istotnie
duŜa liczba mieszkańców gminy Ŝyje w trudnej sytuacji materialnej? i czy przewiduje się przyrost liczby tej grupy
mieszkańców? JeŜeli bowiem celem rozwoju, zatem głównym perspektywicznym polem działań jest rozwój usług socjalnych,
polegających na pomocy osobom znajdującym się w cięŜkiej sytuacji materialnej, to oznacza to, Ŝe do 2017 roku w gminie
przybędzie liczba osób o takich trudnościach. Jednocześnie naleŜy zwrócić uwagę, Ŝe skutecznym rozwiązaniem tego typu
trudności jest przeciwdziałanie im poprzez włączanie społeczne (np. aktywizowanie pracodawców i pracobiorców na rynku
pracy). Pomoc społeczna jest jednym z podstawowych zadań w rozwoju lokalnym, ale nie moŜe być celem rozwoju gminy,
gdyŜ nie stanowi rozwiązania problemu. Istotne jest takŜe pytanie o narzędzia, którymi władze gminy zamierzają zrealizować
przyjęty w strategii cel operacyjny. Zatem czy władze gminy mają wypracowane instrumenty organizacyjne lub finansowe
umoŜliwiające rozwój usług socjalnych do 2017 roku?
Drugi cel operacyjny – Wzrost bezpieczeństwa mieszkańców wskazuje, Ŝe poziom bezpieczeństwa w gminie jest niski,
niewystarczający wobec istniejącej przestępczości oraz zagroŜeń dla zdrowia i Ŝycia mieszkańców. W opisie celu zwrócono
uwagę na problem patologii społecznych, które jak wynika z treści tego opisu są w gminie Ujazd skutkiem braku moŜliwości
134
Strategia rozwoju gminy Ujazd na lata 2010-2017, s.50.
135
Strategia rozwoju gminy Ujazd na lata 2010-2017, op. cit., s.51.
136
Strategia rozwoju gminy Ujazd na lata 2010-2017, op. cit., s.51 – 56.
201
zagospodarowania czasu wolnego i bezrobocia. Podobnie jak w przypadku pierwszego z celów rodzi się pytanie, czy
rzeczywiście gmina boryka się z patologiami, bezrobociem, wandalizmem, przestępczością? Fakty te stoją w opozycji do
jednej ze zdefiniowanych w Strategii… mocnych stron: Bezpieczeństwo i porządek publiczny w gminie.
Ostatni z celów operacyjnych – Wzmocnienie więzi społecznych – moŜna uznać za istotny, perspektywiczny cel rozwoju,
gdyŜ to właśnie wspólnota lokalna stanowi najwaŜniejszy zasób rozwoju gminy.
Podsumowując, omawiany cel strategiczny wskazuje, Ŝe w gminie Ujazd jest bardzo niski poziom rozwoju sfery społecznej.
MoŜna wywnioskować, Ŝe lokalna społeczność jest dotknięta wieloma problemami, które utrudniają w chwili obecnej
dynamizację rozwoju gminy. JednakŜe zaproponowane cele operacyjne (poza trzecim) i zadania nie wskazują moŜliwości
rozwiązania tych problemów. W zakresie tego celu Strategia nie jest zgodna z wyzwaniami rozwoju dla Polski określonymi w
średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska 2020, a takŜe z przygotowywanymi na okres programowania 2014-2020
programami operacyjnymi: Rozwój Inteligentny, Wiedza - Edukacja – Rozwój. Wymienione dokumenty rangi krajowej
wskazują potrzebę budowania społeczeństwa wykształconego, mobilnego i aktywnego, nie zaś biernie korzystającego z
pomocy socjalnej. Ta powinna być ograniczona do niezbędnego minimum.
Drugi cel strategiczny - Tworzenie warunków dla rozwoju gospodarczego gminy – jest celem odpowiadającym na wyzwania
rozwoju lokalnego. Wszystkie gminy w Polsce powinny róŜnymi narzędziami stymulować rozwój gospodarczy, zatem Ujazd
takŜe. W ramach tego celu określono dwa cele operacyjne:
−
Podjęcie działań wspierających rozwój przedsiębiorstw,
−
Promocja Gminy.
Pierwszy z wymienionych celów naleŜy uznać za waŜne pole działań perspektywicznych, zaleŜnych w istotnym stopniu od
polityki rozwoju gminy. JednakŜe zdaniem autorów korzystniej byłoby rozwijać przedsiębiorczość nie tylko przedsiębiorstwa.
Przydatne dla skuteczności realizacji celu mogło by być wskazanie w Strategii…. o jakiego rodzaju przedsiębiorstwa chodzi:
małe czy duŜe, z jakiej branŜy gospodarki itd., a takŜe gdzie powinny być zlokalizowane. Sformułowane zadania wskazują,
Ŝe polityka rozwoju gminy powinna zmierzać do wykorzystywania zewnętrznych czynników rozwoju (inwestorzy zewnętrzni,
fundusze pomocowe). Tymczasem korzystniej jest wykorzystywać zasoby wewnętrzne i pobudzać lokalną
przedsiębiorczość, przy wsparciu zasobami zewnętrznymi. Stymulowanie rozwoju przedsiębiorczości czy szerzej traktując
aktywności gospodarczej wymaga równieŜ wykorzystania takich czynników jak: chłonność rynku zbytu, poziom i stan
rozwoju infrastruktury technicznej oraz społecznej, stan środowiska przyrodniczego, dostępność komunikacyjną, a takŜe
uruchamiania instrumentów planistycznych, organizacyjnych i regulacyjnych, finansowych, monitoringu i kontroli. Warto
zatem zadania wskazane do realizacji w ramach tego celu skonfrontować z czynnikami i instrumentami rozwoju gminy. Na
terenie gminy istnieje SAG, do której nie ma Ŝadnego odniesienia w przypadku tego celu operacyjnego. Jest to bardzo
zastanawiające, gdyŜ obszar ten jest pierwszoplanowym w polityce inwestycyjnej gminy. Podczas definiowania tego celu nie
wzięto pod uwagę obowiązującego w gminie Wieloletniego programu Inwestycyjnego.
Promocja Gminy odwołuje się do niezbędnych w warunkach współczesnego rozwoju działań zarówno podmiotów
gospodarczych, jak i jednostek samorządowych. NaleŜy podkreślić jednak, Ŝe promocja (takŜe gminy) jest narzędziem do
osiągnięcia określonego celu np. jak wskazano w jego opisie „pozyskania zarówno inwestorów, jak i turystów
odwiedzających Gminę”. Zatem promocja gminy powinna się znaleźć w katalogu zadań słuŜących realizacji określonego
celu, choćby poprzedniego celu operacyjnego. JeŜeli uznać, Ŝe jest ona jednak celem operacyjnym związanym ze
wspieraniem rozwoju przedsiębiorstw, to powinna być wyraźnie skierowana do obecnych i potencjalnych przedsiębiorców, a
swoim zakresem merytorycznym obejmować istotne dla nich informacje. Zatem, czy np. tworzenie tablic informacyjnych na
temat atrakcji turystycznych i lokowanie ich w centrum gminy i na jej obrzeŜach wpłynie na rozwój przedsiębiorstw? Ponadto
202
naleŜy podkreślić, Ŝe w strategii wskazano, iŜ mocną stroną gminy jest dobry wizerunek i jej promocja.
Kolejny cel strategiczny: Modernizacja i rozbudowa infrastruktury – odnosi się tylko do infrastruktury technicznej, co wynika z
wyznaczenia jednego celu operacyjnego dotyczącego poprawy standardu właśnie tego rodzaju infrastruktury. Zwrócono
uwagę na potrzebę modernizowania infrastruktury drogowej, gazyfikację gminy, informatyzację, a takŜe wskazano dwa
zadania, co do których nie określono zakresu jej modernizacji czy rozbudowy (odnowa wybranych centrów miejscowości,
przygotowanie terenów inwestycyjnych).
Ostatni cel strategiczny: Rozwój oświaty, kultury i rekreacji - dotyczy społecznej sfery gminy. Został on podzielony na trzy
cele operacyjne:
−
Rozwój oświaty,
−
Rozwój kultury i sportu
−
Rozwój turystyki i rekreacji.
Określenie - Rozwój oświaty - sugeruje, Ŝe w gminie powinna wzrosnąć liczba i zakres usług oświatowych. Tymczasem opis
celu wskazuje, Ŝe celem jest poprawa wykształcenia mieszkańców związana przede wszystkim ze stanem edukacji w
gminie. Taki cel jest zasadny i wręcz niezbędny do realizacji w przyszłości. Podkreślono potrzebę dostosowywania
infrastruktury edukacyjnej do potrzeb edukacyjnych, podniesienia jakości kształcenia, wspierania edukacji przedszkolnej (ale
tylko poprzez jej promocję), wyrównywania szans edukacyjnych młodzieŜy oraz oddziaływania na ustawiczne kształcenie. Są
to waŜne w polityce rozwoju zadania gminy, ale czy rzeczywiście gmina Ujazd wymaga takich działań w sferze celów
rozwoju. Cel powinien odpowiadać na rodzące się potrzeby, wyzwania tymczasem jak wskazano w Strategii te sfery naleŜą
do mocnych stron. Stwierdzono, Ŝe stan placówek oświatowo-wychowawczych jest zadawalający, liczba placówek
przedszkolnych jest wystarczająca, a dostęp do szkolnictwa ponadgimnazjalnego dobry.
Drugi z wymienionych celów operacyjnych – Rozwój kultury i sportu – wiązany jest w przedmiotowej strategii z
kształtowaniem kapitału społecznego. Stwierdzono bowiem, Ŝe kultura determinuje jakość i moŜliwości rządzenia w gminie.
W opisie celu nie odniesiono się natomiast do sportu. Podobnie na liście zadań Ŝadne nie dotyczy sportu – ani w sferze
infrastruktury, ani teŜ uczestnictwa społecznego w sporcie. Trudno takŜe utoŜsamiać wymienione zadania ze sferą rozwoju
kultury. Wśród zadań wymieniono przede wszystkim takie, które oddziałują na świadomość społeczną mieszkańców, nie zaś
na ich rozwój kulturowy.
Ostatni cel operacyjny – Rozwój turystyki i rekreacji – jest to cel, który powinien być związany nie tylko z istniejącymi
walorami przyrodniczymi, ale przede wszystkim z wizją rozwoju gminy jako turystycznej. Turystyka stanowi istotny i
rozwijający się sektor działalności gospodarczej, ale do swojego rozwoju wymaga poza atrakcjami turystycznymi takŜe
istnienia bazy turystycznej, w szczególności noclegowej i Ŝywieniowej. W Strategii powinno być wskazane jaki rodzaj
turystyki ma szansę się rozwijać w gminie i w których jej rejonach. Jednocześnie naleŜałoby wskazać zadania stymulujące
rozwój funkcji turystycznej poprzez np. przyrost liczby miejsc noclegowych. Jako słabe strony gminy uznano brak rozwiniętej
bazy turystycznej – zatem naleŜy zacząć od jej budowania. Tymczasem sformułowanych zostało siedem zadań
zmierzających do zrealizowania tego celu, które jednak moŜna uznać za mniej znaczące i nie związane z bezpośrednim
oddziaływaniem na rozwój turystyki.
Podsumowując: cele strategiczne i operacyjne zdefiniowane w obowiązujące Strategii… nie w pełni moŜna wykorzystać i
wprowadzić do polityki przestrzennej gminy. W opinii autorów analiza celów strategicznych oraz podporządkowanych im
celów operacyjnych i zadań wskazuje na brak związku logicznego w kilku przypadkach, a ponadto wskazuje, Ŝe nie
odpowiada ją one rzeczywistym uwarunkowaniom i potrzebom rozwoju gminy. Większość celów odwołuje się do
203
podstawowych zadań gminy, zapisanych w dokumencie w sposób ogólnikowy i niewykraczający poza oczywistość.
Sformułowane cele nie uwzględniają takŜe wyzwań rozwoju lokalnego i wskazują na zachowawczy charakter rozwoju gminy.
Niewłaściwie w większości przypadków sformułowane cele mogą wynikać z błędów popełnionych w zakresie analizy
diagnostycznej, która jest podstawą do opracowania kolejnych elementów strategii. Zdaniem autorów widoczny jest brak
związku logicznego między zaleŜnymi od siebie jej częściami, tzn. między opisem stanu diagnostycznego, a identyfikacją
problemów rozwojowych, następnie określeniem celów strategicznych i zaproponowaniem wskaźników realizacji tychŜe
celów.
Strategia zasadniczo nie definiuje nowych celów wymagających uwzględnienia w Studium, moŜna jednak przyjąć, Ŝe
realizacja sformułowanych celów operacyjnych moŜe mieć odzwierciedlenie przestrzenne w Studium w następujący sposób:
−
Wzrost bezpieczeństwa mieszkańców - poprzez wprowadzenie ograniczeń w zabudowie na terenach zagroŜonych
powodzią oraz budowę zbiornika retencyjnego Jaryszów
−
Wzmocnienie więzi społecznych – poprzez wyznaczenie obszarów wskazanych do rozwoju funkcji kulturalnej i
sportowej oraz przestrzeni publicznych;
−
Modernizacja i rozbudowa infrastruktury – poprzez wprowadzenie zapisów dotyczących pełnej sanitacji i gazyfikacji
gminy, sukcesywne uzbrojenie terenów mieszkaniowych i inwestycyjnych oraz budowę i przebudowę dróg
−
Rozwój kultury i sportu – poprzez umoŜliwienie rozbudowy infrastruktury sportowej i kulturalnej
−
Rozwój turystyki i rekreacji – poprzez umoŜliwienie powstania i rozwoju bazy turystycznej, w tym: hotelarskiej i
gastronomicznej,.
Pozostałe cele nie mają przełoŜenia na planowanie przestrzenne, bądź teŜ zostały juŜ zrealizowane np. Podjęcie działań
wspierających rozwój przedsiębiorstw, miał swoje odzwierciedlenie w utworzeniu inkubatora przedsiębiorczości w gminie
II.11.2. Polityka gminy w zakresie kształtowania spójności terytorialnej
W celu kształtowania spójności terytorialnej regionu oraz terenów przygranicznych gmina Ujazd w dniu 23 lutego 2012
przystąpiła jako członek zwyczajny do Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Pradziad, którego celem jest m.in.
wszechstronna działalność na rzecz rozwoju polsko-czeskich terenów przygranicznych oraz wspieranie działań
zmierzających do integracji europejskiej.
W dniu 25 kwietnia 2013 roku gmina Ujazd przystąpiła do współpracy z gminami: Kędzierzyn-Koźle, Bierawa, Cisek,
Leśnica, Pawłowiczki, Polska Cerekiew, Reńska Wieś, w celu kreowania wzrostu gospodarczego oraz poprawy jakości Ŝycia
mieszkańców subregionu kędzierzyńsko-kozielskiego.
II.11.3. Potrzeby rozwoju gminy
Do najwaŜniejszych potrzeb rozwojowych gminy w zakresie przestrzennym, wymagających uwzględnienia w Studium
naleŜą:
204
−
rewitalizacja placu rynkowego w Ujeździe wraz z sąsiadującą zabudową
−
rewitalizacja terenu dawnej jednostki wojskowej w Olszowej,
−
adaptacja spichlerza na potrzeby targowiska miejskiego (w trakcie)
−
przystosowanie istniejącego lub budowa nowego obiektu na potrzeby lokalizacji domu dziennego pobytu dla osób
w podeszłym wieku
−
przystosowanie istniejącego lub budowa nowego obiektu na potrzeby Ŝłobka
−
budowa budynku świetlicy na potrzeby kulturalno-społeczne w Nogowczycach
−
rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej i sieci wodociągowej na obszarach planowanych do zainwestowania oraz
przysiółkach
−
rozbudowa cmentarza w Jaryszowie
−
budowa punktu selektywnej zbiórki odpadów PSZOK
−
budowa biogazowi rolniczej w celu pozyskania energii elektrycznej i cieplnej na potrzeby gminy
−
regulacji spływu wód deszczowych na drogę powiatową w Starym Ujeździe w rejonie drogi na Kopaninę oraz w
Jaryszowie,
−
rozbudowa systemu drogowego na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej ,
−
rozbudowa i modernizacja zaplecza sportowego w gminie wraz z dywersyfikacją dyscyplin sportowych,
−
budowa drogi dojazdowej do gruntów rolnych w miejscowości Klucz (Wapienniki).
−
zalesianie gruntów rolnych o niskich klasach bonitacyjnych,
−
tworzenie pasów zieleni wzdłuŜ dróg.
II.11.4. Sytuacja planistyczna i zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym gminy
Stosownie do obowiązującego w Polsce systemu planowania przestrzennego podstawowym instrumentem kształtowania
przestrzeni są uchwalane w gminach miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Jako akty prawa miejscowego
określają one przeznaczenie i sposób zagospodarowania terenów oraz mają bezpośrednie przełoŜenie na wartość
nieruchomości. Pozwalają równieŜ na zapewnienie moŜliwości realizacji celów publicznych niezbędnych do prawidłowego
funkcjonowania gminy, regionu i państwa, oraz kształtowanie ładu przestrzennego i zrównowaŜonego rozwoju. W znaczący
sposób przyspieszają takŜe proces inwestycyjny. Stopień pokrycia gmin planami miejscowymi uwaŜany za jeden z
waŜniejszych wskaźników atrakcyjności inwestycyjnej gminy.
Gmina Ujazd posiada 100% pokrycie terenu obowiązującymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego,
których wykaz zamieszczono w tabeli 37. Fakt ten wymaga szczególnego podkreślenia, bowiem według danych GUS w skali
województwa opolskiego wskaźnik pokrycia powierzchni planami miejscowymi na koniec grudnia 2011r wynosił ok.36,8%.
Połowa obowiązujących planów miejscowych w gminie sporządzona została na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994r o
zagospodarowaniu przestrzennym. Plany te pokrywają obszar około 6276 ha co stanowi ok.75% powierzchni gminy. Dla
części powyŜszego obszaru (głównie dla Strefy Aktywności Gospodarczej) sporządzone zostały zmiany planów zgodnie z
wymogami obowiązującej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w dalszym ciągu jednak, na większości
powierzchni gminy obowiązują plany miejscowe sporządzone według nieaktualnych juŜ przepisów. Pod względem formalnym
zachowują one nadal swoją waŜność, wskazana jest jednak ich sukcesywna aktualizacja. Uwzględniając liczbę złoŜonych
wniosków oraz planowane inwestycje z zakresu infrastruktury technicznej, za najpilniejszy do objęcia zmianą planu uwaŜa
się obszar miasta Ujazd.
205
Rycina 39 Struktura przestrzenna miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w gminie Ujazd / opracowanie własne/
Tabela 37 Wykaz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
Lp. Nazwa planu
Data uchwalenia
Data publikacji
i wejścia w Ŝycie
MPZP sporządzone na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994r o zagospodarowaniu przestrzennym
1
2
Miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego obszarów stref aktywności
gospodarczej w rejonie autostrady A-4 po jej
północnej stronie i w rejonie drogi krajowej nr 88
(E-40) po jej zachodniej stronie, w gminie Ujazd
Uchwała Rady Miejskiej w Ujeździe
nr XLIV/241/2002 z dnia 25.02.2002 r.
przestrzennego osiedla Piaski w Ujeździe
nr VII/27/2003
z dnia 25.02.2003 r.
Dziennik Urzędowy Województwa
Opolskiego nr 32 poz. 487
z dnia 17.04.2002 r.
obowiązuje od dnia 02.05.2002 r.
Opolskiego nr 32 poz. 756
z dnia 30.04.2003 r.,
PLAN UTRACIŁ WAśNOŚĆ
3
przestrzennego w gminie Ujazd dla terenów
w granicach administracyjnych wsi Nogowczyce
nr XXIII/100/2004
z dnia 06.07.2004 r.,
Opolskiego nr 57, poz. 1600
z dnia 27.08.2004 r.,
4
przestrzennego w gminie Ujazd dla części
terenów wsi Zimna Wódka
nr XXIII/101/04
z dnia 06.07.2004 r.
Opolskiego nr 60, poz. 1656,
z dnia 08.09.2004 r.,
206
5
terenów wsi Sieroniowice
nr XXIII/102/04
z dnia 06.07.2004 r.
Opolskiego nr 64 poz. 1707,
z dnia 28.09.2004 r.
6
przestrzennego dla części terenów połoŜonych w nr XXIII/103/04
granicach administracyjnych wsi Olszowa
z dnia 06.07.2004r
z dnia 27.08.2004 r.
7
administracyjnych wsi Klucz.
nr XXV/107/04
z dnia 31.08.2004 r.
z dnia 10.11.2004 r.
8
przestrzennego części miasta Ujazd
nr XXVI/109/2004 z dnia 28.09.2004 r.
z dnia 23.11.2004 r.,
9
nr XXVI/110/2004
w granicach administracyjnych wsi Balcarzowice z dnia 28.09.2004 r.,
z dnia 06.12.2004 r.
MPZP sporządzone na podstawie ustawy z dnia 27 marca 2003r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
10 gospodarczej w rejonie autostrady A-4 po jej
nr L/235/2006
z dnia 01 sierpnia 2006 r.
z dnia 22.09.2006 r.,
11 gospodarczej w rejonie autostrady A-4 po jej
nr XIV/78/2007
z dnia 09 listopada 2007r.
z dnia 06.12.2007 r.,
Zmiana miejscowego planu zagospodarowania
12 przestrzennego w gminie Ujazd dla części
terenów wsi Olszowa
nr XVIII/104/2008
z dnia 31 stycznia 2008 r.
z dnia 21.03.2008 r.,
13
terenów wsi OLSZOWA, ZIMNA WÓDKA
i SIERONIOWICE
nr XXVII/155/08
z dnia 28.10.2008 r.
z dnia 28.11.2008 r., obowiązuje od
dnia 29.12.2008 r.
14 przestrzennego terenu w granicach
administracyjnych wsi NIEZDROWICE
nr XXXVI/203/2009
15 przestrzennego dla części terenów wsi
SIERONIOWICE i ZIMNA WÓDKA
nr XXXVIII/217/2009
administracyjnych wsi JARYSZÓW
nr XLII/233/2009
z dnia 28 maja 2009 r.
z dnia 3 lipca 2009 r.
z dnia 27 października 2009 r.
z dnia 10.07.2009 r.,
Opolskiego Nr 65, poz. 1077,
z dnia 19.08.2009 r.,
obowiązuje od dnia 30.09.2009 r
Opolskiego nr 106, poz.1530,
z dnia 11.12.2009 r.,
207
17 przestrzennego w gminie Ujazd dla części
terenów miasta Ujazd
nr XLIX/265/2010
administracyjnych wsi Stary Ujazd
nr LIV/292/2010
19
przestrzennego osiedla Piaski w Ujeździe
z dnia 27 kwietnia 2010 r.
z dnia 28 października 2010 r.
nr XVIII.93.2012
z dnia 26 kwietnia 2012 r.
z dnia 10.06.2010 r.,
z dnia 23.12.2010 r.,
Opolskiego poz. 782,
z dnia 28.05.2012 r.,
20 przestrzennego dla części terenów połoŜonych w nr XX.103.2012
granicach administracyjnych wsi Olszowa
z dnia 27 czerwca 2012 r.
Opolskiego poz.1081,
z dnia 30.07.2012 r.,
nr XX.104.2012
Opolskiego poz.1082,
z dnia 30.07.2012 r.,
Zmiana miejscowego planu zagospodarowania
21 przestrzennego w gminie Ujazd dla terenów w
granicach administracyjnych wsi Nogowczyce
z dnia 27 czerwca 2012 r.
22 przestrzennego dla części wsi Olszowa w rejonie nr XXIV.125.2012
przysiółka KsięŜy Las
z dnia 30 listopada 2012 r.
Opolskiego poz.1,
z dnia 02.01.2013 r.,
Stosownie do uregulowań, zawartych w art.4 ust.2 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym, w przypadku braku planu miejscowego oraz braku obowiązku jego sporządzenia, ustalenie warunków
zabudowy i zasad zagospodarowania terenu dla przedsięwzięć inwestycyjnych moŜe następować w drodze decyzji o
warunkach zabudowy lub decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. W związku z całkowitym pokryciem
gminy planami miejscowymi, decyzje nie są wydawane.
W związku z częstymi zmianami prawa regulującego system planowania przestrzennego na poziomie gminy, zasadniczym
zmianom ulegały równieŜ relacje zachodzące pomiędzy zapisami Studium, a ustaleniami planów miejscowych. Według
ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994r. konieczne było zachowanie tzw. spójności ustaleń planów z polityką
przestrzenną określoną w Studium. Zapis taki dopuszczał nieznaczne niezgodności w odniesieniu do lokalizacji inwestycji w
przestrzeni, a za istotę studium uwaŜano wskazanie generalnych kierunków rozwoju przestrzennego. Ustawa o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym z 2003r. nakazała zachowanie jednoznacznej zgodności w tym zakresie, co w praktyce
oznaczało brak moŜliwości jakichkolwiek odstępstw w nowych planach miejscowych od ustaleń Studium i konieczność jego
kaŜdorazowej aktualizacji w przypadku zmiany polityki przestrzennej. Zapis ten, ze względu na brak elastyczności, w
znacznym stopniu utrudnił realizację polityki przestrzennej w gminach. Z dniem 21 października 2010r (Dz.U. Z 2010r. Nr
130 poz. 871) weszła w Ŝycie zmiana w zakresie art. 20 ust.1 ustawy polegająca na wprowadzeniu zapisu, Ŝe plan
miejscowy uchwala rada gminy, po stwierdzeniu, Ŝe nie narusza on ustaleń studium. Zapis ten traktowany jest jako bardziej
elastyczny od poprzednio obowiązującego, pozwalający między innymi na etapowanie przeznaczania kolejnych terenów pod
zabudowę.
208
Obserwowany ruch budowlany nie jest duŜy. Najistotniejsze zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym gminy Ujazd w
okresie minionych 5 lat zaobserwowano w odniesieniu do terenów mieszkaniowych. Realizacje nowych budynków
mieszkalnych skupiały się głównie na obszarze osiedla Piaski w Ujeździe oraz we wsi Niezdrowice, gdzie w obu
przypadkach rozwijają się nowe osiedla mieszkaniowe, zamieszkane głównie przez ludność pracującą na terenie
Kędzierzyna-Koźle i Gliwic. Zgrupowania nowej zabudowy mieszkaniowej występują takŜe we wsiach Zimna Wódka wzdłuŜ
drogi prowadzącej od boiska sportowego do cmentarza, Jaryszów oraz Sieroniowice i Balcarzowice, przy czym, szczególnie
w odniesieniu do dwóch ostatnich, nowa zabudowa, jak równieŜ dokonane przebudowy związane są głównie z
koniecznością naprawy zniszczeń wywołanych przez przejście trąby powietrznej w dniu 15 sierpnia 2008r137. W pozostałych
miejscowościach nie obserwuje się powstawania skupisk nowej zabudowy mieszkaniowej.
W gminie następuje równieŜ stopniowy rozwój funkcji składowo-magazynowej i produkcyjnej z czym związana jest budowa
nowych obiektów zlokalizowanych głównie w Strefie Aktywności Gospodarczej. Nowe inwestycje odnotowano równieŜ na
terenie miasta Ujazd (budowa budynku produkcyjnego do przecierania drewna surowego i wiaty magazynowej ) oraz we wsi
Niezdrowice (obiekt magazynowo-warsztatowy). Mają one jednak zdecydowanie mniejszą skalę i nie tworzą zespołów
funkcjonalnych zabudowy.
Do waŜnych inwestycji naleŜy zakwalifikować równieŜ budowę zbiornika małej retencji wodnej „Ujazd” zlokalizowanego na
rzece Jordan powyŜej miasta Ujazd. Zbiornik ten oprócz pełnionych funkcji rolniczych, wpływa równieŜ w ogromnym stopniu
na zagospodarowanie tej części miasta, poprawia jego walory i tworzy malownicze miejsca rekreacji pieszej i wodnej dla
mieszkańców.
II.12. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ZADAŃ SŁUśĄCYCH REALIZACJI
PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH
II.12.1. Polityka przestrzenna państwa wobec obszaru gminy Ujazd
Kluczowym dokumentem odnoszącym się do polityki przestrzennej państwa jest obecnie Koncepcja Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju 2030. Została opracowana przez zespół ekspertów zgodnie z zapisami ustawy o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 roku.
Wizja rozwoju społeczno – gospodarczego Polski sformułowana w przedmiotowym dokumencie zakłada, Ŝe Polska ma w
2030 roku być krajem o ugruntowanych warunkach trwałego i zrównowaŜonego rozwoju, dobrze zagospodarowanym,
sprawnie zarządzanym i bezpiecznym
138
. W odniesieniu do sformułowanej wizji określono sposób, w jaki powinna zostać
zagospodarowana przestrzeń aby zagwarantować jej realizację. Podstawami nowego – nowoczesnego zagospodarowania
przestrzeni Polski mają być następujące cechy: konkurencyjność i innowacyjność, spójność wewnętrzna, bogactwo i
róŜnorodność biologiczna, ład przestrzenny oraz bezpieczeństwo
139
. DąŜenie do osiągnięcia stanu opisanego wymienionymi
cechami dotyczy formułowania i realizacji polityki przestrzennej na poziomie kraju, regionów oraz gmin.
137
Ocena aktualności Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy Ujazd, 2011
138 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, MRR Warszawa 2012, s. 35.
139
Op.cit. s. 36.
209
W przypadku gminy Ujazd działania wynikające z potrzeby budowania powyŜej nakreślonej wizji Polski w 2030 roku powinny
dotyczyć następujących celów polityki przestrzennej:
Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równowaŜenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji
funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów
wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów
Cel 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w róŜnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury
transportowej i telekomunikacyjnej
Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągniecie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska
przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski
Cel 5. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagroŜenia naturalne i utraty bezpieczeństwa
energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa
Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego
W przypadku celu 2 wskazane jest aby wzmacniać powiązania transportowe wszystkich obszarów peryferyjnych z głównymi
ośrodkami miejskimi w regionie i kraju. Ponadto w odniesieniu do terenu gminy Ujazd istotne są działania wzmacniające
potencjał ludzki i gospodarczy, kreowanie i wykorzystanie terenów inwestycyjnych oraz poprawa jakości dostarczania usług
publicznych. Miasto Ujazd winno w przyszłości stanowić lokalny ośrodek rozwoju dla otaczających go obszarów wiejskich.
Dodatkowym elementem warunkującym spójny i trwały rozwój przestrzeni Polski, w tym gminy Ujazd powinien być
wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich z wykorzystaniem potencjału endogenicznego. Gmina powinna być równieŜ
gotowa w wymiarze społecznym, gospodarczym oraz organizacyjnym na absorpcję impulsów rozwojowych płynących z
obszarów centralnych.
W KPZK 2030 zwraca się takŜe uwagę na konieczność przeciwdziałania utracie walorów przyrodniczych i krajobrazowych,
typowych dla obszarów wiejskich, a ponadto zwraca się uwagę, Ŝe planowanie przestrzenne powinno zachowywać najlepsze
tradycyjne wzorce zabudowy w powiązaniu z postulatem zapobiegania nadmiernemu jej rozproszeniu i tworzeniu zwartych
skupisk ludności zmniejszając energochłonność funkcjonujących w przestrzeni struktur. O ile jest moŜliwe powinno się dąŜyć
do kreowania specjalizacji gospodarczej w gminie.
Cel 3 w odniesieniu do gminy Ujazd jest od kilku lat realizowany, przede wszystkim w zakresie komunikacji drogowej.
Polityka przestrzenna kraju przewiduje następujące działania:
−
poprawę dostępności polskich miast i regionów,
−
zmniejszenie zewnętrznych kosztów transportu,
−
poprawę dostępności teleinformatycznej,
−
zarządzanie strategiczne i etapowanie inwestycji.
Dla gminy Ujazd wyzwaniem powinno być działanie 2, a w jego ramach rozwój i modernizacja alternatywnych dla transportu
drogowego środków transportu. Ponadto waŜny jest rozwój publicznego transportu zbiorowego. Poprawa dostępności
teleinformatycznej powinna być realizowana poprzez rozwój infrastruktury przewodowej i bezprzewodowej zwiększającej
dostęp do szerokopasmowego Internetu. Konieczne jest takŜe budowanie elektronicznej bazy danych przestrzennych w
gminie, która będzie dostępna dla pracowników administracji, przedsiębiorców i wszystkich obywateli. Ostatnie z działań ma
polegać na dostosowaniu polityki rozwoju gminy do działań nakreślonych w dokumentach strategicznych wyŜszego
szczebla, natomiast w zakresie samodzielnych działań postulowane jest opracowanie racjonalnej strategii działania opartej o
210
zasady programowania i koncentracji.
Cel 4 polityki przestrzennej państwa wskazuje na potrzebę realizacji kilku wyzwań
−
140
:
zaspokojenia bieŜących potrzeb rozwojowych społeczeństwa w drodze najmniejszych konfliktów ekologicznych i
społecznych,
−
zabezpieczenia moŜliwości dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego w oparciu o zachowane w dobrym stanie
zasoby naturalne, kulturowe i lokalne walory środowiska,
−
zapewnienia racjonalnego powiązania rozwoju społeczno - gospodarczego z ochroną zasobów wodnych i ich
dostępnością,
−
zapewnienia bezpieczeństwa poprzez podjecie działań na rzecz ograniczenia ryzyka powodziowego oraz
zagroŜenia skutkami suszy,
−
zapewnienia ciągłości i moŜliwości rozwoju na wielu obszarach Polski przez skuteczną ochronę złóŜ kopalin (w tym
wód leczniczych, termalnych i solanek) przed nieracjonalną i nielegalną eksploatację.
Osiągnięcie nakreślonych wyzwań oznacza korzystanie z walorów środowiskowo – krajobrazowych i jednocześnie
niwelowanie liczby i skali konfliktów przestrzennych, ale przy jednoczesnym gospodarowaniu na obszarach cennych
przyrodniczo. NaleŜy równieŜ przeciwdziałać fragmentacji przestrzeni przyrodniczej. Konieczne jest zachowanie dziedzictwa
przyrodniczego oraz kulturowego, a działania polityki rozwoju gminy powinny być ukierunkowane na ograniczanie
zanieczyszczeń, utrzymanie dobrego stanu wód, ilościową poprawę zasobów wodnych oraz krajobrazowych.
Cel 5 dotyczący zapewnienia odporności kraju na róŜnego typu zagroŜenia uwzględnia przede wszystkim następujące
zagadnienia:
−
bezpieczeństwo energetyczne,
−
zabezpieczenie przed ekstremalnymi zjawiskami naturalnymi oraz antropogenicznymi,
−
zdolność obronna państwa.
Z wymienionych zagadnień moŜliwe do realizacji na obszarze gminy Ujazd są dwa pierwsze. W odniesieniu do kwestii
bezpieczeństwa energetycznego waŜne jest oddziaływanie gminy na poprawę efektywności przesyłu i zuŜycia energii oraz
zwiększenie wykorzystania odnawialnych jej źródeł. W kwestii zwiększenia poziomu zabezpieczenia przed ekstremalnymi
zjawiskami postulowane w polityce przestrzennej kraju są: działania inwestycyjne techniczne i nietechniczne, integrowanie
działań prowadzonych na obszarach ryzyka powodziowego, integrowanie lokalnego planowania przestrzennego z
nowoczesnymi dokumentami planistycznymi gospodarki wodnej, zwiększenie retencyjności struktur krajobrazowych oraz
zdolności adaptowania przestrzeni do zmian skutków klimatycznych.
Ostatni z wymienionych celów polityki przestrzennej kraju, które realizowane powinny być takŜe w wymiarze lokalnym
dotyczy przywrócenia i utrwalenia ładu przestrzennego. W jego zakresie określone zostały następujące wyzwana: ochrona
interesu publicznego, zbudowanie sprawnego systemu planowania przestrzennego, zapewnienie praworządności w
planowaniu i realizowaniu procesów przestrzennego rozwoju, wdroŜenie do systemu gospodarowania przestrzenią
podstawowych zróŜnicowanych terytorialnie i spójnych z polityką rozwoju instrumentów ekonomicznych, tworzenie
korzystnych warunków dla działalności gospodarczej. Realizacja wymienionych wyzwań wymaga optymalizacji procesu
kierowania planowaniem przestrzennym w gminie i mieści się w sferze organizacji i zarządzania.
Istotną kwestią dla polityki przestrzennej gminy Ujazd jest wynikające z zapisów KPZK 2030 wyróŜnienie dwóch typów
funkcjonalnych obszarów wiejskich: uczestniczących w procesach rozwoju oraz wymagających wsparcia procesów rozwoju.
140
KPZK 2030, s. 122.
211
Analizując uwarunkowania oraz sytuację społeczno – ekonomiczną gminy Ujazd, a takŜe terytorialny podział obszarów
funkcjonalnych kraju według KPZK 2030
141
, moŜna ją zakwalifikować do pierwszej grupy funkcjonalnych obszarów
wiejskich. Następstwem tego faktu powinno być jego uwzględnienie w strategii rozwoju województwa a jednocześnie
uwzględnianie w procesach rozwojowych strategii zrównowaŜonego rozwoju wsi i rolnictwa oraz innych strategii
zintegrowanych. Jednym z celów polityki przestrzennej na tego rodzaju obszarze powinno być utrzymanie i rozwijanie więzi
społeczności lokalnych oraz zachowanie prawidłowych relacji między istniejącymi strukturami przestrzennymi. Jako
najwaŜniejsze zagroŜenie dla rozwoju tych obszarów wskazane są dezintegracja i niepełne procesy urbanizacyjne.
Gmina Ujazd ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo z miastem Kędzierzyn – Koźle moŜe takŜe być włączona w
strefę miejskiego obszaru funkcjonalnego kształtującego się wokół ośrodka subregionalnego. Takie rozwiązanie zostało
przyjęte w planie zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego. Biorąc pod uwagę zapisy planu
przestrzennego zagospodarowania województwa opolskiego miasto Ujazd zostało zakwalifikowane jako ośrodek lokalny o
funkcji usługowo – przemysłowej. Jednocześnie stanowi integralną część strefy miejskiego obszaru funkcjonalnego, którego
rdzeniem jest Kędzierzyn – Koźle. Oznacza to, Ŝe gmina stanowi powiązane funkcjonalnie w sferze społecznej i
gospodarczej zaplecze miasta centralnego. Między oboma ośrodkami zachodzi wymiana ludzi, dóbr, kapitału i informacji,
dlatego programowanie i planowanie przestrzenne powinno stymulować te powiązania.
II.12.2. Polityka przestrzenna Regionu wobec obszaru gminy Ujazd
W polskim systemie planowania przestrzennego podstawowymi narzędziami polityki przestrzennej na szczeblu województwa
są strategia rozwoju województwa oraz plan zagospodarowania przestrzennego województwa. W planie zagospodarowania
przestrzennego uwzględnia sie ustalenia strategii rozwoju województwa oraz określa zasady i kierunki kształtowania
środowiska przyrodniczego, kulturowego i zurbanizowanego dostosowane do strategicznych celów i kierunków rozwoju
społeczno-gospodarczego województwa
142
.
Aktualna strategia rozwoju województwa opolskiego nakreśla wizję rozwoju regionu do 2020 roku. do tego czasu powinien
on być ukształtowany jako: wielokulturowy, skupiający wykształconych, otwartych i aktywnych mieszkańców, z
konkurencyjną i innowacyjną gospodarką oraz przyjaznym środowiskiem Ŝycia. Wizji tej przyporządkowano wyzwanie
horyzontalne, cztery wyzwania rozwojowe, które z kolei winny być realizowane poprzez dziesięć celów rozwojowych.
Wyzwaniem horyzontalnym jest: zapobieganie i przeciwdziałanie procesom depopulacji. Jako wyzwania rozwojowe
określono:
1.
przygotowane do rynku pracy aktywne społeczeństwo;
2.
konkurencyjna gospodarka oparta na innowacyjności i współpracy z nauką,
3.
atrakcyjne obszary do zamieszkania, inwestowania i wypoczynku,
4.
zrównowaŜony rozwój aglomeracji opolskiej, miast i obszarów wiejskich regionu.
Cele strategiczne przyjęte dla rozwoju województwa opolskiego to:
1.
Konkurencyjny i stabilny rynek pracy;
141
KPZK, s. 192,
142
Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz.U. 2012 nr 0 poz. 647
212
2.
Aktywna społeczność regionalna;
3.
Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka;
4.
Dynamiczne przedsiębiorstwa;
5.
Nowoczesne usługi oraz atrakcyjna oferta turystyczno-kulturalna;
6.
Dobra dostępność rynków pracy, dóbr i usług;
7.
Wysoka jakość środowiska;
8.
Konkurencyjna aglomeracja opolska;
9.
Ośrodki miejskie biegunami wzrostu;
10. Wielofunkcyjne obszary wiejskie.
W przypadku gminy Ujazd istotne jest prowadzenie polityki rozwoju umoŜliwiającej realizację wizji, wyzwania horyzontalnego
oraz wyzwań rozwojowych województwa. Uwzględniać powinna takŜe niemal wszystkie z wymienionych celów
strategicznych. MoŜna uznać iŜ nie dotyczą jej w sposób bezpośredni cel 8 i 9. Zasadniczo w gminie powinno się
oddziaływać na poprawę jakości Ŝycia mieszkańców oraz podniesienie poziomu Ŝycia gospodarstw domowych, a takŜe
kształtowanie mobilnych i aktywnych zasobów pracy. W zakresie sfery przestrzennej jako kluczowe działania naleŜy
wskazać zwarte i skupione osadnictwo, rosnącą dostępność zewnętrzną i spójną komunikację wewnętrzną. Polityka rozwoju
gminy powinna być ukierunkowana na lepsze wykorzystanie lokalnego potencjału gospodarczego i społecznego oraz
partnerstwo z organami regionalnymi i lokalnymi.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego
143
określa politykę rozwoju przestrzennego regionu.
Odnosi się takŜe do terenu gminy Ujazd jako integralnej części województwa. W zakresie uwarunkowań rozwoju jako
najistotniejsze cechy determinujące planowanie przestrzenne województwa, ale odnoszące się do omawianej gminy uznano:
−
objęcie prawną ochroną układu urbanistycznego Ujazdu (na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami),
−
występowanie gleb lessowych naraŜonych na erozję
−
występowanie obszarów chronionych i przyrodniczo cennych.
W Planie województwa zapisano zadania odnoszące się do obszaru gminy Ujazd wskazujące kierunki zagospodarowania
przestrzennego w zakresie zapewnienia moŜliwości realizacji ponadlokalnych celów publicznych, w tym:
W zakresie środowiska przyrodniczego
−
ochrona naturalnych ekosystemów, charakterystycznych siedlisk, zbiorowisk i gatunków flory i fauny oraz terenów
wodno-błotnych na wydzielonych obszarach proponowanych ostoi przyrodniczych Sieci Obszarów Przyrodniczych
NATURA 2000: Ostoja Trias Opolski
−
poszerzenie Parku Krajobrazowego „Góra św.Anny” oraz utworzenie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Bory
Kędzierzyńsko-Kozielskie”
−
realizacja „Wojewódzkiego programu zwiększania lesistości na lata 2000-2020 – zalesianie gruntów o niskiej
przydatności rolniczej oraz łączenie rozdrobnionych kompleksów leśnych
−
rekultywacja terenów zdewastowanych i zdegradowanych, zagroŜonych erozją (w ramach celu: Wsparcie i
aktywizacja obszarów problemowych, kierunku: Poprawa jakości środowiska),
W zakresie ochrony przeciwpowodziowej
143
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole 2010,
przyjęty uchwala Nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego w dniu 28 września 2010 roku
213
−
budowa systemu monitoringu i osłony meteorologicznej (SMOK)
−
realizacja zapisów mapa zagroŜenia powodziowego
W zakresie infrastruktury gospodarczej
−
wspieranie zagospodarowania terenów aktywności gospodarczej oraz utworzenia centrum logistycznego w rejonie
węzła autostradowego Olszowa i Nogowczyce
W zakresie rozwoju obszarów wiejskich
−
poprawa infrastruktury technicznej, społecznej i komunikacyjnej na terenach wiejskich
W zakresie komunikacji
−
modernizacja drogi krajowej nr 40 do pełnych parametrów klasy GP na odcinku Kędzierzyn-Koźle – Pyskowice
oraz budowa obejścia miasta Ujazd
−
modernizacja drogi krajowej nr 88 do pełnych parametrów klasy GP na odcinku Strzelce Opolskie – węzeł
Nogowczyce. Projektowana budowa drugiej jezdni (2/2)
−
modernizacja magistralnej linii kolejowej nr 137 na odcinku Kędzierzyn-Koźle – Katowice do uzyskania parametrów
pozwalających na osiągnięcie prędkości przejazdu 160km/h
−
modernizacja drogi wojewódzkiej nr 426 na odcinku Kędzierzyn-Koźle – Strzelce Opolskie do pełnych parametrów
klasy GP
W zakresie gospodarki wodno-ściekowej
−
zarządzanie i monitoring zasobów wód podziemnych zbiorników GZWP 333 i GZWP 335.
−
wspieranie budowy zbiornika małej retencji Jaryszów na dopływie rzeki Kłodnicy
W zakresie energetyki
−
przebudowa linii energetycznej wysokiego napięcia 220kV relacji Łagisza-Blachownia na 400kV
−
modernizacja dwutorowej linii energetycznej wysokiego napięcia 110kV relacji Blachownia – Strzelce Opolskie
−
budowa głównego punktu zasilania (stacji energetycznej) GPZ Olszowa 110/15kV
−
wspieranie procesu gazyfikacji obszarów dotychczas nie objętych siecią gazowniczą poprzez budowę stacji
redukcyjnych gazu oraz dystrybucyjnej sieci gazowe
W zakresie środowiska kulturowego
−
działania inspirujące, koordynujące i wspomagające rewaloryzację układów przestrzennych oraz obiektów
zabytkowych waŜnych dla wizerunku regionu i mogących stanowić potencjalną atrakcję turystyczną
−
ochrona zabytkowego krajobrazu kulturowego w opracowaniach planistycznych
Ponadto w gminie Ujazd realizowane będą zadania o charakterze ponadlokalnym ujęte w innych sektorowych dokumentach.
W załoŜeniach Programu Ochrony Środowiska zadaniem koniecznym do realizacji na terenie gminy Ujazd jest budowa
obszaru ochrony siedlisk „Góra św. Anny”. Zadanie to zostało przyporządkowane do celu: Ochrona dziedzictwa
przyrodniczego i racjonalne uŜytkowanie zasobów naturalnych i działania: Ochrona i rozwój obszarów prawnie chronionych.
Drugim dokumentem odnoszącym się do gminy Ujazd jest Wojewódzki Program Gospodarki Odpadami, który
zakłada Włączenie Ujazdu do Regionu Południowo – Zachodniego z wysypiskiem w Kędzierzynie – Koźlu. Jest to zadanie
realizowane w zakresie celu: Transformacja systemu gospodarowania z obecnego układu wytwórca – składowisko do układu
214
wytwórca – efektywna selekcja/segregacja – przetworzony odpad i kierunku: Utworzenie Regionów Gospodarki Odpadami
Komunalnymi wraz z instalacjami do: sortownia odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, mechaniczno-biologicznego
zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji, produkcji paliw alternatywnych, segregacji odpadów, odbioru
odpadów zmieszanych.
Istotnym elementem przestrzeni gminy Ujazd jest autostrada A4, do istnienia której odwołuje się zarówno strategia rozwoju
województwa jak teŜ plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Autostrada A4, ze względu na znaczenie jakie
odgrywa w europejskim systemie komunikacyjnym, stanowi przestrzeń stwarzającą najlepsze warunki dla osiągnięcia szansy
rozwoju społecznego i gospodarczego regionu. Jednym z obszarów realizacji kierunków polityki przestrzennej Opolszczyzny
są pasma rozwoju i potencjalne obszary aktywności gospodarczej zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie sześciu
węzłów na autostradzie A4 oraz wzdłuŜ prowadzących do nich dróg niŜszych klas. W granicach gminy Ujazd zostały
wyznaczone dwa główne pasma rozwoju obejmujące swoim zasięgiem Strzelce Opolskie – węzeł Olszowa i Nogowczyce
144
.
Jednym z kierunków zagospodarowania przestrzennego dla tych terenów jest zmiana obecnego sposobu uŜytkowania,
przejawiająca sie spadkiem areału gruntów uŜytków rolnych na rzecz powierzchni zabudowanych obiektami oraz
urządzeniami obsługi komunikacyjnej, handlu hurtowego, wytwórczości i innych usług. Przekształcenie sposobu uŜytkowania
wiąŜe sie z technicznym uzbrojeniem terenu oraz wzrostem rynkowej wartości nieruchomości. Ponadto w ramach
usprawnienia powiązań autostrady A4 z systemem dróg krajowych i wojewódzkich planuje się lokalizacje dodatkowego
węzła autostradowego, stwarzając bezpośrednie połączenie z Opolem. W ramach rozwoju regionalnego tereny połoŜone w
pasie autostrady i usytuowanie węzłów autostradowych otwiera wiele moŜliwości rozwoju społecznego i gospodarczego.
II.13. WYSTĘPOWANIE TERENÓW ZAMKNIĘTYCH
Zgodnie z art. 10 ust. 2 pkt. 15 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w studium uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego wskazuje się granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych, przy czym
za teren zamknięty rozumie się teren, a w szczególnych wypadkach obiekt budowlany o charakterze zastrzeŜonym, istotny
ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, określony przez właściwych ministrów i kierowników urzędów
centralnych, wyznaczony na podstawie przepisów ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2000 r. Nr 100 , poz.
1086 z późn. zm.).
Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenach zamkniętych nie naleŜy do zadań własnych gminy, a w
dokumentach planistycznych tj. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowym
planie zagospodarowania przestrzennego ustala się jedynie ich granice oraz granice stref ochronnych. Organem właściwym
w sprawach ustalenia lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz wydania decyzji o warunkach zabudowy w odniesieniu do
terenów zamkniętych jest wojewoda, który prowadzi takŜe rejestr wydanych decyzji. Wyjątek od powyŜszej zasady stanowią
tereny zamknięte ustalone przez ministra właściwego do spraw transportu, czyli tereny kolejowe.
Na terenie gminy Ujazd występuje jeden teren zamknięty ustanowiony decyzją nr 45 Ministra Infrastruktury z dnia 17 grudnia
2009 roku, tj. działka nr 654 w Niezdrowicach o powierzchni 4,35ha stanowiąca teren magistralnej linii kolejowej nr 137
relacji Kędzierzyn-Koźle Gliwice. Dla terenu nie wyznaczono strefy ochronnej wymagającej wprowadzenia ograniczeń w
zagospodarowaniu terenu.
144 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole 2010,
przyjęty uchwala Nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego w dniu 28 września 2010 roku
215
II.14. WNIOSKI Z ANALIZY UWARUNKOWAŃ I WYTYCZNE DO CZĘŚCI
PROGNOSTYCZNEJ
Diagnoza stanu przeprowadzona w celu identyfikacji atutów gminy Ujazd wskazanych do dalszego, lepszego ich
wykorzystania w prowadzonej polityce gospodarczej, społecznej, ekologicznej i przestrzennej oraz identyfikacji problemów,
konfliktów i barier wymagających podjęcia działań ochronnych i naprawczych pozwoliła na sformułowanie następujących
wniosków:
W zakresie środowiska przyrodniczego:
−
Na obszarze gminy Ujazd występują duŜe i bardzo dobrej jakości zasoby wód podziemnych Głównych Zbiorników
Wód Podziemnych GZWP nr 335 oraz 332, pełniące funkcje strategiczne dla zaopatrzenia w wodę województwa,
pozwalające w pełni zaspokoić potrzeby obszaru (w tym przemysłu rolno-spoŜywczego). Jednocześnie ze względu
na niską odporność naturalną GZWP na zanieczyszczenia pochodzące z powierzchni ziemi (niekorzystna budowa
geologiczna charakteryzująca się dobrą przepuszczalnością gruntów), konieczna jest podwyŜszona ochrona ich
zasobów wodnych, co w konsekwencji ogranicza moŜliwości zagospodarowania przestrzeni, szczególnie w
odniesieniu do działalności produkcyjnej oraz składowo-magazynowej, ale równieŜ stosowania nawozów
sztucznych w rolnictwie;
−
Gminę charakteryzuje wysoka wartość środowiska przyrodniczego, pełniącego istotną rolę w systemie
ekologicznym kraju i regionu w tym: bogate i róŜnorodne ekosystemy leśne i nieleśne objęte formami ochrony
przyrody tj. Park Krajobrazowy „Góra Św. Anny”, rezerwat przyrody „BoŜe Oko”, obszar sieci Natura 2000.
Występuje konieczność ochrony
wysokich walorów środowiska, przy jednoczesnym zwiększeniu ich
wykorzystania na cele turystyczno-rekreacyjne;
−
Występujące duŜe zróŜnicowanie rzeźby terenu, a budowa geologiczna i pokrywy glebowe sprzyjają powstawaniu
zjawiska erozji gleb, zarówno wodnej jak wietrznej – zalecane jest zatem zalesianie stoków o duŜym nachyleniu.
Występuje równieŜ zagroŜenie osuwaniem się mas ziemnych, szczególnie na obszarze wsi Stary Ujazd;
−
Negatywnym czynnikiem jest napływ zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych zlokalizowanych w sąsiednich
gminach,
−
Obserwuje się stały wzrost zagroŜeń hałasem komunikacyjnym, występującym głównie wzdłuŜ autostrady A4, ale
równieŜ na terenach sąsiadujących z drogami krajowymi i wojewódzkimi. Powoduje to konieczność wprowadzenia
barier akustycznych poprzez zalesienia lub zastosowanie wałów ziemnych;
−
WaŜnym elementem wpływającym na kształtowanie polityki przestrzennej w gminie Ujazd jest potencjalne
zagroŜenie powodziowe. Nie jest ono znaczące i dotyczy głównie obszarów łąk i pastwisk w dolinie Kłodnicy,
jednak konieczne jest wyłączenie zagroŜonych obszarów z zabudowy. Wskazana jest równieŜ budowa zbiornika
małej retencji tj zbiornika „Jaryszów”.
−
W gminie nie występują udokumentowane złoŜa zasobów naturalnych.
−
Ochronna funkcja lasów w gminie wywołuje ograniczenia w ich gospodarczym wykorzystaniu.
W zakresie dziedzictwa kulturowego
Gminę Ujazd charakteryzują bogate walory kulturowe i krajobrazowe wyraŜające się duŜą ilością obiektów zabytkowych,
historycznych elementów zagospodarowania przestrzennego oraz unikalnych układów przestrzennych wsi. Konieczna jest
większa ochrona posiadanych zasobów jak równieŜ aktywne działania na rzecz ich promocji w regionie.
216
W zakresie potencjału społecznego
−
Ludność gminy cechuje niski poziom wykształcenia (poniŜej średniej dla powiatu i województwa).
Charakterystyczny jest równieŜ nadmierny odpływ migracyjny głównie ludzi młodych i wykształconych, związany
przede wszystkim z migracją zarobkową jak równieŜ wysoki poziom czasowej emigracji wykwalifikowanej siły
roboczej,
−
Poprawie ulega natomiast przyrost naturalny co wpływa na utrzymanie na stabilnym poziomie liczby ludności w
gminie.
−
Podobnie jak w regionie występują niekorzystne zmiany w strukturze wieku ludności tj. spadek udziału grupy
przedprodukcyjnej oraz zaawansowany proces starzenia się ludności, szczególnie na terenach wiejskich, a takŜe
deformacje w strukturze płci.
−
Niewątpliwym walorem gminy jest wysoki udział ludności pochodzenia miejscowego (śląskiej) charakteryzującej się
silnymi powiązaniami rodzinnymi z zagranicą oraz dwujęzycznością, a takŜe gospodarnością związana z
tradycyjnym „śląskim” wzorcem Ŝycia;
−
Występuje deficyt mieszkań oraz stosunkowo niski poziom ruchu budowlanego.
W zakresie wyposaŜenia w infrastrukturę społeczną
Gminę cechuje:
−
dobre wyposaŜenie w placówki oświatowe na poziomie przedszkoli, szkolnictwa podstawowego oraz
gimnazjalnego;
−
stosunkowo dobre wyposaŜenie gminy w obiekty kultury;
−
ograniczona dostępność do podstawowych usług medycznych,
−
brak placówek opieki paliatywnej lub dziennych domów pobytu dla osób starszych i chorych,
−
niska jakość przestrzeni publicznych.
W zakresie problematyki gospodarczej
−
wysoka jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
−
duŜe, ale niewykorzystane moŜliwości rozwoju przemysłu rolno-spoŜywczego,
−
ograniczone moŜliwości chemizacji rolnictwa w związku z występowaniem zasobów wód podziemnych;
−
podatność gleb na erozję i trudne miejscami warunki fizjograficzne, wymuszające stosowanie zabiegów przeciw
erozyjnych oraz stanowiące utrudnienie dla stosowania wielu maszyn rolniczych;
−
wysoki udział ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych;
−
rozwój Strefy Aktywności Gospodarczej SAG w rejonie dwóch węzłów na autostradzie w Olszowej i
Nogawczycach;
−
niewielka aktywność gospodarcza mieszkańców gminy i ubogi lokalny rynek pracy;
−
połoŜenie w strefie wpływów ośrodków przemysłowych - miast Kędzierzyna - Koźla i Gliwic, aglomeracji miejskich
stanowiących potencjalny rynek zbytu towarów i usług;
−
predyspozycje do rozwoju turystyki, przy jednoczesnym niewielkim wykorzystaniu walorów przyrodniczych,
krajobrazowych i kulturowych miasta i gminy;
−
złe wyposaŜenie gminy w bazę noclegową, obiekty gastronomii oraz urządzenia rekreacji i wypoczynku,
umoŜliwiające rozwój turystyki krajoznawczej;
−
ograniczenie funkcji produkcyjnych lasu przez funkcje ochronne;
217
−
znaczna ilość lasów, stanowiących bazę dla rozwoju turystyki i wypoczynku;
−
dobre standardy wyposaŜenia obszaru w urządzenia sportowe;
−
niedostateczne wyposaŜenie w usługi rzemiosła;
−
niedostatecznie rozwinięte usługi specjalistyczne o zasięgu ponadlokalnym, które mogłyby pełnić funkcje
miastotwórcze;
W zakresie wyposaŜenia w systemy komunikacji i infrastruktury technicznej
−
dogodne połoŜenie obszaru w krajowym i międzynarodowym systemie transportowym
−
ruch tranzytowy w centrum Ujazdu i związana z tym konieczność budowy obejścia miasta;
−
niewłaściwe parametry oraz zły stan techniczny dróg (zwłaszcza powiatowych),
−
brak czynnych powiązań kolejowych
−
dobrze rozwinięta sieć wodociągowa oraz sieć kanalizacji sanitarnej;
−
konieczność rozwiązania problemu odprowadzenia wód opadowych i roztopowych, w szczególności z terenu Strefy
Aktywności Gospodarczej;
−
konieczność wyposaŜenia terenu miasta w dystrybucyjną sieć gazową;
−
brak ekologicznych systemów zaopatrzenia w ciepło;
−
konieczność budowy Głównych Punktów Zasilania na terenie Strefy Aktywności Gospodarczej;
−
konieczność analizy moŜliwości lokalizacji instalacji słuŜących pozyskaniu energii ze źródeł odnawialnych, w tym
biogazowi rolniczej oraz elektrowni fotowoltaicznych.
218
ROZDZIAŁ III
KIERUNKI
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY UJAZD
220
III.1. CELE I ZASADY KSZTAŁTOWANIA POLITYKI PRZESTRZENNEJ
Nadrzędne cele, które powinny być realizowane w planowaniu przestrzennym to ład przestrzenny i rozwój zrównowaŜony
obszaru. Podstawą do ich osiągnięcia są zasady określone w art.1 ust. 2 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym 145 , a zwłaszcza :
−
wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury;
−
walory architektoniczne i krajobrazowe;
−
wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych;
−
wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
−
wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a takŜe
−
potrzeby osób niepełnosprawnych;
−
walory ekonomiczne przestrzeni;
−
potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa;
−
potrzeby interesu publicznego.
Ustawa definiuje ład przestrzenny jako takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w
uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe,
kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. Oznacza on brak konfliktów pomiędzy uŜytkownikami przestrzeni o róŜnym
stopniu sąsiedztwa oraz brak dysonansów w sposobach i formach zagospodarowania tej przestrzeni146. Kazimierz Kuciński
wyjaśnia, Ŝe w dąŜeniu do ładu przestrzennego chodzi o to, aby struktury przestrzenne zachowywały:
−
logikę przestrzenną, czyli funkcjonalność w rozmieszczeniu elementów gospodarczych i społecznych w
przestrzeni;
−
przestrzenną czytelność, czyli jasność układu oraz właściwość wywoływania wyraźnych obrazów przestrzennych w
świadomości podmiotów gospodarczych działających w przestrzeni;
−
walory środowiska przyrodniczego, jego zdolności do utrzymywania równowagi wewnętrznej, zdolności do
regenerowania się, zdolności do zaspokajania odradzających się potrzeb ludzkich, jego moŜliwie niskiego stopnia
antropogenizacji;
−
optymalizację ruchów (przemieszczeń) osób, towarów, środków pienięŜnych i informacji w przestrzeni;
−
piękno otoczenia wynikające z istnienia i zachowania pozytywnych, oddziaływających na człowieka „form
przestrzennych (naturalnych, przekształconych i sztucznych) oraz proporcji między nimi i ich lokalizacji względnej;
−
racjonalny współczynnik ekologiczny, czyli dostosowanie struktur przestrzennych gospodarki do struktur zachowań
przestrzennych człowieka jako jednostki i jako mniej lub bardziej zorganizowanych grup społecznych;
−
optymalną, sprzyjającą rozwojowi, relację między centrum a obszarami peryferyjnymi147.
Drugim z nadrzędnych celów planowania przestrzennego jest rozwój zrównowaŜony, definiowany jako taki rozwój społecznogospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem
145 Ustawa z dnia 27 marca 2003r roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
146 Z.Ziobrowski, B.Zastawniak, S.Reizer,
Komunalnej oddział Kraków
„Zasady zapisu ustaleń planów miejscowych”
- Instytut Gospodarki Przestrzennej i
147 K.Kuciński, Geografia ekonomiczna. Zarys teoretyczny, Szkoła Główna Handlowa Warszawa 1994, s.23
221
równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania moŜliwości
zaspokojenia podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego jak i przyszłych
pokoleń
148.
ZrównowaŜony rozwój dokonuje się tam, gdzie ludzie przewidują ograniczenia związane ze skończonością
Planety i niezaleŜnym od człowieka rytmem przyrody. Jest strategią osiągania godnego Ŝycia w ramach tego, co jest
fizycznie i biologicznie moŜliwe149. Oznacza to konieczność harmonizowania rozwoju społeczno – gospodarczego z ochroną
środowiska i podstawowymi procesami ekologicznymi, tak aby warunki środowiska nie ulegały pogorszeniu i została
utrzymana jego zdolność do samoregulacji.
Zasada zrównowaŜonego rozwoju ujęta jest w Konstytucji RP i w dokumentach Unii Europejskiej.
III.2. STRATEGICZNE KIERUNKI ROZWOJU GMINY UJAZD
Polityka przestrzenna gminy powinna być kompatybilna z polityką jej rozwoju społeczno – gospodarczego, dlatego
wytyczone w niniejszym dokumencie kierunki przekształceń powinny być spójne z treścią Strategii Rozwoju Gminy Ujazd.
Analiza celów rozwoju gminy zaproponowanych w Strategii (rozdział II.11.1) wskazuje jednak, Ŝe właściwie tylko jeden cel
strategiczny: „Tworzenie warunków do rozwoju gospodarczego gminy” ma uzasadnienie i jest moŜliwy do uwzględnienia w
planowaniu kierunków rozwoju przestrzennego. Naturalnym zadaniem władz w procesie rozwoju przestrzennego i społeczno
– gospodarczego jest zapewnienie potrzeb bytowych i Ŝyciowych wszystkich mieszkańców gminy, co w praktyce przekłada
się na konieczność oddziaływania na poprawę warunków ich Ŝycia. Jednocześnie obowiązkiem władz gminy jest
kształtowanie trwałego i zrównowaŜonego rozwoju, natomiast wyzwaniem budowanie atrakcyjności (lub konkurencyjności)
gminy w zakresie sfery społeczno – gospodarczej.
Na tle przedstawionych warunków stwierdza się, Ŝe strategicznym kierunkiem działań powinno być:
Wykreowanie Gminy Ujazd, jako miejsca o wysokim potencjale rozwoju społeczno – gospodarczego.
Działanie to powinno w szczególności zmierzać do kształtowania w gminie korzystnych warunków do rozwoju
demograficznego, poprzez oferowanie dobrych warunków mieszkaniowych, wysokiej jakości usług społecznych, a takŜe
stymulowanie napływu migracyjnego przy jednoczesnym minimalizowaniu jego odpływu. Istotne jest równieŜ tworzenie
nowych miejsc pracy zarówno dla wysoko wykwalifikowanej kadry jak i pracowników o niskich kwalifikacjach.
Drugim, równowaŜnym zadaniem powinno być tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości lokalnej oraz
pozyskiwania inwestorów zewnętrznych. W tym zakresie istotne jest wykorzystanie szans rozwoju płynących z bliskiego
sąsiedztwa autostrady A4 i dwóch węzłów autostradowych, dobrego skomunikowania z sąsiadującymi miejskimi ośrodkami
wzrostu, a takŜe walorów przyrodniczych i kulturowych gminy.
Jako kluczowe sfery działalności rozwijanej na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej naleŜy uznać logistykę, produkcję
oraz składowanie i magazynowanie, natomiast na pozostałym obszarze gminy produkcję rolną, ze szczególnym
uwzględnieniem przetwórstwa rolno – spoŜywczego oraz turystykę, w tym agroturystykę (krótkookresową, o celu
wypoczynkowym, poznawczym i turystyką kwalifikowaną np. jeździectwo).
148
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2008 Nr 25, poz. 150 ze zm)
149
Instytut na rzecz ekorozwoju - http://www.ine-isd.org.pl
222
Osiągnięcie określonych powyŜej celów zakłada się poprzez realizację:
−
polityki ochronnej - w stosunku do środowiska przyrodniczego, dziedzictwa kulturowego, krajobrazu oraz rolniczej i
leśnej przestrzeni produkcyjnej;
−
polityki wyrównawczej – zmierzającej do stworzenia równych warunków Ŝycia mieszkańców w róŜnych częściach
gminy, w tym w szczególności poprawy warunków mieszkaniowych, jakości i dostępności usług w zakresie
infrastruktury społecznej i technicznej, podnoszenia poziomu wykształcenia ludności;
−
polityki rozwoju – promującej wzrost aktywności i przedsiębiorczości mieszkańców, stworzenia dogodnych
warunków do funkcjonowania róŜnorodnych form aktywności gospodarczej, w tym działalności produkcyjnej,
składowo-magazynowej, usługowej i rolnictwa oraz zwiększenia i wykorzystania atrakcyjności
turystycznej
obszaru gminy.
Wskazane działania powinny być realizowane z poszanowaniem zasad zrównowaŜonego rozwoju.
III.2.1. Zasady realizacji zapisów Studium w stosunku do przyjętych kierunków
zagospodarowania przestrzennego
Przy formułowaniu ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie przeznaczenia
funkcjonalnego oraz zasad zabudowy i zagospodarowania terenu naleŜy uwzględniać zapisy niniejszego Studium kierując
się następującymi zasadami:
−
Nie powodują naruszenia ustaleń Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Ujazd, zapisy planów miejscowych, w których następuje częściowe wykorzystanie ustalonego w Studium zasięgu
zainwestowania, przy pozostawieniu pozostałego terenu w dotychczasowym sposobie uŜytkowania. Zapisy
Studium wyraŜają w tym zakresie perspektywę wieloletnią, którą naleŜy realizować stopniowo i adekwatnie do
pojawiających się w gminie potrzeb i moŜliwości budowy infrastruktury technicznej. Etapowanie w przeznaczaniu
nowych terenów pod zabudowę jest równieŜ zasadne ze względu na zapobieganie nadmiernemu rozpraszaniu
zabudowy. Warunkiem etapowania jest uwzględnienie docelowego zasięgu zabudowy przy projektowaniu sieci
drogowej i pozostałych elementów uzbrojenia terenu. Uściślenie granic terenów przeznaczonych pod zabudowę, w
nawiązaniu do ewidencji gruntów, naleŜy do planu miejscowego.
−
Wskazane na rysunku Studium przeznaczenie terenu stanowi funkcję dominującą na danym obszarze, która moŜe
być dowolnie uzupełniana o funkcje nie kolidujące z przeznaczeniem podstawowym. Wyjątek od powyŜszej zasady
stanowią tereny rolne R, tereny rolne w ciągach ekologicznych dolin cieków wodnych RZ, tereny rolne
dopuszczonej lokalizacji budowli rolniczych RB oraz tereny lasów ZL w odniesieniu do których zabrania się
wprowadzania funkcji, dla których wymagane jest uzyskanie zgód na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i
leśnych na cele nierolnicze i nieleśne w rozumieniu przepisów odrębnych;
−
W przypadku zastosowania w Studium kilku oznaczeń w odniesieniu do jednego terenu, jego przeznaczenie i
zasady zagospodarowania określa się w planie miejscowym zaleŜnie od aktualnych uwarunkowań i potrzeb, w
dowolnie określonych proporcjach;
−
Na obszarze wszystkich terenów dopuszcza się budowę dróg, prowadzenie sieci o charakterze
223
dystrybucyjnym/rozdzielczym oraz budowę obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej pod warunkiem, Ŝe nie
będą one kolidowały z przeznaczeniem podstawowym. Zasada nie dotyczy komunalnej oczyszczalni ścieków, dla
której wyznaczono w Studium odrębną lokalizację;
−
Na obszarze gminy dopuszcza się lokalizację przydomowych biologicznych oczyszczalni ścieków wyłącznie na
obszarach, które nie są przewidziane do budowy systemu kanalizacji zbiorczej;
−
Na terenie Strefie Aktywności Gospodarczej dopuszcza się lokalizację oczyszczalni przemysłowych oraz ujęć wody
na potrzeby zlokalizowanych tam zakładów produkcyjnych i usługowych, a takŜe przetwórstwa rolno-spoŜywczego,
przy uwzględnieniu wymogów ochrony środowiska;
−
Dla wszystkich terenów przeznaczonych w studium pod zabudowę dopuszcza się umieszczanie paneli
fotowoltaicznych oraz instalacji solarnych o mocy mniejszej niŜ 100kW. Instalacje do produkcji energii z OZE o
mocy wyŜszej niŜ 100kW mogą być realizowane wyłącznie na terenach wskazanych do tego celu w studium.
−
Na całym obszarze gminy Ujazd za wyjątkiem Strefy Aktywności Gospodarczej wprowadza się zakaz lokalizacji
przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko za wyjątkiem dróg, linii kolejowych oraz
sieci, obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej, w tym instalacji radiokomunikacyjnej, radiolokacyjnej i
radionawigacyjnej.
−
Określony na rysunku Studium przebieg linii rozdzielających poszczególne tereny moŜe zostać skorygowany przy
uwzględnieniu podziału na działki ewidencyjne oraz pod warunkiem, Ŝe nie zostanie zakłócony projektowany układ
komunikacyjny oraz dochowane zostaną wymogi określone w przepisach z zakresu ochrony środowiska i przyrody.
−
Określona w Studium wysokość zabudowy moŜe być w uzasadnionych wypadkach korygowana, lecz nie więcej niŜ
o jedną kondygnację oraz 3m. Dopuszcza się równieŜ projektowanie dominant nie kolidujących z potrzebą ochrony
krajobrazu
−
Przebudowę i budowę dróg publicznych naleŜy prowadzić zgodnie z przepisami odrębnymi, przy uwzględnieniu
wskazanej w studium klasy technicznej drogi;
−
Ustalona minimalna powierzchnia działek nie dotyczy działek wydzielanych pod lokalizację dróg oraz obiektów i
sieci infrastruktury technicznej.
III.2.2. Kierunki zagospodarowania przestrzennego w wyznaczonych strefach funkcjonalnych
W strukturze funkcjonalno-przestrzennej miasta i gminy Ujazd wyznacza się strefy odpowiadające przyjętym kierunkom
rozwoju, dla których określa się następujące zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy:
III.2.2.a. Strefa mieszkaniowa
Kierunki i cele polityki przestrzennej obowiązujące w całej strefie:
−
sukcesywne przygotowanie nowych terenów pod zabudowę mieszkaniową poprzez ich wyposaŜenie w drogi oraz
infrastrukturę techniczną, szczególnie w centralny system odbioru i oczyszczania ścieków;
−
w pierwszej kolejności naleŜy dąŜyć do uzupełnienia luk w istniejącej zabudowie, a nowe tereny mieszkaniowe
naleŜy w planach miejscowych wyznaczać stopniowo, w sąsiedztwie istniejącej juŜ zabudowy, adekwatnie do
faktycznego zapotrzebowania;
224
−
zakaz lokalizacji inwestycji mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów
odrębnych,
−
ograniczenia w lokalizacji inwestycji mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, z wyjątkiem
dróg oraz sieci infrastruktury technicznej;
−
naleŜy dąŜyć do wykorzystania ekologicznych niskoemisyjnych źródeł pozyskania energii cieplnej oraz zwiększania
wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym w szczególności energii słonecznej
−
tereny zabudowy mieszkaniowej naleŜy uzupełniać terenami zieleni parkowej oraz usługami o charakterze
podstawowym, w tym: handlu detalicznego, obsługi ludności, hotelarstwa, sportu, kultury i nauki itp.
−
dopuszcza się uzupełnianie zabudowy mieszkaniowej działalnością produkcyjną oraz składowo-magazynową, przy
czym nie mogą one wpływać negatywnie na stan środowiska, w tym zdrowie ludzi, a standardy środowiska
powinny być zachowane jak dla zabudowy mieszkaniowej.
Tabela 38 Zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy dla terenów mieszkaniowych
Oznaczenie Podstawowy kierunek
terenu
przekształceń
Zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy
MW
Tereny dominującej
Teren dominującej zabudowy mieszkaniowej wraz z niezbędną infrastrukturą
zabudowy
techniczną, w tym:
mieszkaniowej
−
zabudowy wielorodzinnej
wielorodzinnej
−
budynków zamieszkania zbiorowego.
Dopuszcza się :
−
usługi handlu detalicznego, gastronomii, administracji
−
usługi sportu i rekreacji, kultury, zdrowia, oświaty
−
obiekty uŜyteczności publicznej
−
zabudowę mieszkaniową jednorodzinną w formie zespołów zabudowy
szeregowej
−
zespoły zabudowy garaŜowej i gospodarczej
−
utrzymanie istniejącej zabudowy jednorodzinnej wolnostojącej
−
łączenie funkcji mieszkaniowej i usługowej
−
łączenie funkcji mieszkaniowej i produkcyjnej, pod warunkiem Ŝe nie
będzie ona zaliczona do mogących zawsze lub potencjalnie znacząco
oddziaływać na środowisko
Zakazuje się :
−
lokalizacji składów i magazynów oraz obiektów produkcyjnych
−
lokalizacji nowej zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej wolnostojącej i
bliźniaczej
−
lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze i potencjalnie znacząco
Wskaźniki zabudowy i zagospodarowania:
−
wysokość zabudowy max 5 kondygnacji nadziemnych, lecz nie więcej niŜ
18m
−
dachy wysokie o nachyleniu połaci 30-45O; dopuszcza się dachy
225
mansardowe, dachy stanowiące wycinek łuku lub sfery oraz dachy
pozorne, imitujące dach wysoki, przy zastosowaniu wskazanego powyŜej
kąta nachylenia;
−
utrzymuje się istniejące dachy płaskie
−
naleŜy dąŜyć do uzyskania minimum 20%;powierzchni biologicznie czynnej
w ramach działki budowlanej
−
w obrębie terenów naleŜy kształtować przestrzenie publiczne na potrzeby
mieszkańców oraz zieleń urządzoną
−
w zagospodarowaniu terenu naleŜy zapewnić ilość miejsc parkingowych
odpowiednią do liczby uŜytkowników stałych (mieszkańców ) oraz
czasowych (pracownicy, goście) lecz nie mniej niŜ 1,5 miejsca
postojowego na 1 mieszkanie
MWU
Tereny zabudowy
Teren łączący funkcje zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej oraz usług
mieszkaniowej
Zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy jak dla MW, przy czym:
wielorodzinnej oraz
−
usług
funkcję mieszkaniową i usługową moŜna traktować wymiennie lub
uzupełniająco oraz w dowolnych proporcjach
−
dla terenów połoŜonych w zabudowie śródmiejskiej naleŜy dąŜyć do
ukształtowania zwartych pierzei ulicznych, podkreślających układ
urbanistyczny miasta;
−
zakazuje się lokalizacji zespołów zabudowy garaŜowej i gospodarczej
powyŜej
4
stanowisk,
za
wyjątkiem
garaŜy
wbudowanych,
wielopoziomowych lub podziemnych
MN 1
Tereny dominującej
Teren dominującej zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, jako zabudowa
zabudowy
wolnostojąca, bliźniacza oraz szeregowa wraz z zabudową gospodarczą i garaŜami
mieszkaniowej
oraz niezbędną infrastrukturą techniczną
jednorodzinnej
Dopuszcza się :
−
zabudowę mieszkaniową wielorodzinną do 4 mieszkań włącznie
−
budynki zamieszkania zbiorowego w zakresie usług zdrowia i opieki
społecznej
−
utrzymanie istniejącej zabudowy zagrodowej
−
łączenie funkcji mieszkaniowej i usługowej jako uzupełniającej
−
łączenie funkcji mieszkaniowej i produkcyjnej jako uzupełniającej
Jako funkcje uzupełniające dopuszcza się:
−
usługi handlu detalicznego, obsługi ludności, gastronomii,
−
usługi hotelarstwa, turystyki i rekreacji
−
usługi sportu i rekreacji, kultury, zdrowia i opieki społecznej, oświaty,
administracji itp
−
produkcję i inne usługi nie zaliczone do mogących zawsze i potencjalnie
znacząco oddziaływać na środowisko
226
−
dopuszcza się hodowlę zwierząt o obsadzie max. Do 5 DJP,
Zakazuje się :
−
lokalizacji otwartych składów i magazynów (składowania na wolnym
powietrzu)
−
−
wysokość zabudowy maksymalnie 2 kondygnacje nadziemne, lecz nie
więcej niŜ 9m,
−
dopuszcza się zwiększenie wysokości zabudowy do 3 kondygnacji
nadziemnych i 12m dla zabudowy usługowej oraz jeŜeli wynika to z
uwarunkowań lokalnych np. istniejącej zabudowy, lokalizacji zabudowy na
stoku
−
dachy wysokie o nachyleniu połaci 30-45O oraz dachy płaskie do 10o
−
naleŜy dąŜyć do uzyskania minimum 50% powierzchni biologicznie czynnej
w ramach działki budowlanej, zmniejszenie wskazanego udziału moŜe
nastąpić tylko w odniesieniu do istniejącej zabudowy, na warunkach
określonych w mpzp
−
ustala się minimalną powierzchnię nowych działek dla zabudowy
wolnostojącej na 700m2 na terenie miasta oraz 800m2 na terenie wsi; dla
zabudowy bliźniaczej 500m2 na terenie miasta i 600m2 na terenie wsi; dla
zabudowy szeregowej 300m2 na terenie miasta i 400m2 na terenie wsi;
−
odpowiednią do liczby uŜytkowników stałych (mieszkańców ) oraz
czasowych (pracownicy, goście) lecz nie mniej niŜ 1 miejsce postojowe na
1 mieszkanie
MN 2
Tereny zabudowy
Teren dominującej zabudowy mieszkaniowej z usługami oraz obsługą rolnictwa i
mieszkaniowej
leśnictwa, wraz z zabudową gospodarczą i garaŜami oraz niezbędną infrastrukturą
mieszanej
techniczną w tym:
−
zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna wolnostojąca, bliźniacza oraz
szeregowa
−
istniejąca zabudowa zagrodowa
−
zabudowa mieszkaniowa w gospodarstwie leśnym
−
usługi i rzemiosło
Dopuszcza się :
−
zabudowę mieszkaniową wielorodzinną do 4 mieszkań
−
budynki zamieszkania zbiorowego w zakresie usług zdrowia i opieki
społecznej
−
produkcję i usługi o niewielkiej uciąŜliwości nie zaliczone do mogących
zawsze znacząco oddziaływać na środowisko
227
−
łączenie funkcji mieszkaniowej i usługowej
−
łączenie funkcji mieszkaniowej i produkcyjnej
−
dopuszcza się lokalizację przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco
oddziaływać na środowisko na warunkach ustalonych w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego (mpzp), za wyjątkiem
przedsięwzięć wyszczególnionych poniŜej jako zakazane.
−
dopuszcza się hodowlę zwierząt o obsadzie max. do10 DJP,
Zakazuje się :
−
składowania na wolnym powietrzu materiałów sypkich, w tym między
innymi lokalizacji składów opału;
−
lokalizacji lakierni, punktów demontaŜu pojazdów oraz handlu uŜywanymi
częściami samochodowymi
−
lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na
środowisko
Wskaźniki zabudowy i zagospodarowania jak dla MN1
RM 1
Tereny zabudowy
Teren dominującej zabudowy zagrodowej, w tym:
zagrodowej w zwartej
−
Zabudowa mieszkaniowa w gospodarstwie rolnym
zabudowie wsi
−
Budynki inwentarskie, gospodarcze oraz budowle rolnicze wraz z
niezbędną komunikacją, infrastrukturą techniczną oraz urządzeniami
towarzyszącymi.
W przypadku zaniechania prowadzenia gospodarstwa rolnego ustala się
przekształcenia funkcji w kierunku zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej MN1.
Dopuszcza się:
−
chów i hodowlę zwierząt o obsadzie do 40 DJP, przy czym dopuszcza się
zwiększenie obsady do 60DJP pod warunkiem zachowania odległości
minimum 100m od zabudowy inwentarskiej do granic wyznaczonych w
planie miejscowym terenów mieszkaniowych i usługowych
−
produkcję o małej uciąŜliwości nie zaliczoną do mogących zawsze i
potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, w tym w zakresie
przetwórstwa rolno-spoŜywczego
−
zabudowę mieszkaniową jednorodzinną w przypadku zaniechania
prowadzenia gospodarstwa rolnego lub jako uzupełnienie
−
usługi handlu detalicznego, obsługi ludności, gastronomii,
−
usługi hotelarstwa w zakresie agroturystyki
−
usługi sportu i rekreacji, kultury, zdrowia i opieki społecznej,
−
zabudowę i zespoły zabudowy garaŜowej i gospodarczej
−
łączenie funkcji mieszkaniowej, zagrodowej i usługowej
−
łączenie funkcji mieszkaniowej, zagrodowej i produkcyjnej
−
lokalizację mikro instalacji do produkcji biogazu rolniczego
Zakazuje się :
228
−
lokalizacji otwartych składów i magazynów (składowania na wolnym
powietrzu)
−
oddziaływać na środowisko, z wyjątkiem wskazanych wyŜej odstępstw
Wskaźniki zabudowy i zagospodarowania jak dla MN1, przy czym dopuszcza się
zwiększenie wysokości zabudowy do 12m dla budowli rolniczych (silosy)
Ustala się minimalną powierzchnię wydzielanych działek na 1500m2
RM 2
Tereny zabudowy
Teren zabudowy zagrodowej zlokalizowanej poza zwartą zabudową wsi wraz z
zagrodowej poza
niezbędną, infrastrukturą techniczną, w tym:
zwartą zabudową wsi
−
zabudowa mieszkaniowa w gospodarstwie rolnym
−
budynki inwentarskie, gospodarcze oraz budowle rolnicze
−
produkcję zaliczaną do mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na
środowisko w zakresie przetwórstwa rolno-spoŜywczego
W przypadku zaniechania prowadzenia gospodarstwa rolnego ustala się
przekształcenia funkcjonalne w kierunku zabudowy mieszkaniowej mieszanej MN2
Dopuszcza się:
−
chów i hodowlę zwierząt o obsadzie do 120 DJP, przy czym dla zabudowy
zagrodowej zlokalizowanej w Ujeździe w dolinie Kłodnicy przy ul. Okrzei
oraz w Starym Ujeździe przy drodze Starostrzeleckiej dopuszcza się
obsadę do 210DJP
−
usługi handlu detalicznego
−
produkcję pozostałą pod warunkiem, Ŝe nie będzie ona zaliczona do
mogących zawsze i potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko
−
zabudowę mieszkaniową jednorodzinną w przypadku zaniechania
prowadzenia gospodarstwa rolnego lub jako uzupełnienie
−
usługi hotelarstwa w zakresie agroturystyki, usługi gastronomii
−
łączenie funkcji mieszkaniowej, zagrodowej, usługowej i produkcyjnej w
ramach terenu
−
lokalizację mikro i małych instalacji do produkcji biogazu rolniczego o mocy
do 100kW
−
lokalizację instalacji do produkcji energii elektrycznej z energii wiatru o
wysokości całkowitej do 20m
−
oddziaływać na środowisko na warunkach ustalonych w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego (mpzp)
Zakazuje się lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze i potencjalnie znacząco
oddziaływać na środowisko, za wyjątkiem przetwórstwa rolno-spoŜywczego oraz
wskazanej wyŜej obsady zwierzęcej
229
Wskaźniki zabudowy i zagospodarowania jak dla MN1, przy czym dopuszcza się
zwiększenie wysokości zabudowy do 12m dla budowli rolniczych (silosy)
Ustala się minimalną powierzchnię wydzielanych działek na 2000m2
III.2.2.b. Strefa usługowa
−
naleŜy dąŜyć do zapewnienia mieszkańcom równego dostępu do usług podstawowych oraz ich równomiernego
rozmieszczenia w przestrzeni gminy;
−
naleŜy dąŜyć do koncentracji usług ponadpodstawowych, mających charakter miasto- i centrotwórczy w mieście
Ujazd;
−
sukcesywne przygotowanie nowych terenów pod zabudowę usługową poprzez ich wyposaŜenie w drogi oraz
infrastrukturę techniczną, szczególnie w centralny system odbioru i oczyszczania ścieków;
−
ustala się zakaz lokalizacji inwestycji mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu
przepisów odrębnych oraz ograniczenia w lokalizacji inwestycji mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na
środowisko;
−
naleŜy dąŜyć do wykorzystania ekologicznych niskoemisyjnych źródeł pozyskania energii cieplnej;
−
naleŜy zapewnić odpowiednią ilość miejsc postojowych dla pracowników oraz uŜytkowników;
−
na terenie strefy obowiązują zapisy dotyczące ochrony środowiska oraz ochrony dziedzictwa kulturowego i
zabytków;
Tabela 39 Zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy dla terenów usługowych
terenu
przekształceń
UC
Teren dominującej zabudowy usługowej wraz z niezbędną, infrastrukturą
Teren lokalizacji
wielkopowierzchniowych techniczną, w tym:
obiektów handlowych
−
wielkopowierzchniowe obiekty handlowe rozumiane jako obiekty o
powierzchni sprzedaŜy powyŜej 2000m2
−
obiekty handlowe które nie mają charakteru wielkopowierzchniowych,
−
usługi gastronomii, hotelarstwa, sportu, obsługi ludności itp
Dopuszcza się:
−
lokalizację przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać
na środowisko na warunkach ustalonych w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego (mpzp)
−
parkingi oraz zabudowę i zespoły zabudowy garaŜowej
−
zbiorniki retencyjne wód opadowych i roztopowych oraz inne urządzenia
słuŜące odprowadzeniu wód
Zakazuje się:
−
lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i wielorodzinnej, za
wyjątkiem terenu połoŜonego na osiedlu Piaski w Ujeździe, na którym
230
dopuszcza się łączenie zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i usług,
w tym wielkopowierzchniowych obiektów handlowych,
−
magazynowania na wolnym powietrzu części pojazdów pochodzących z
demontaŜu i przeznaczonych do sprzedaŜy
−
chowu i hodowli zwierząt
−
środowisko
−
wysokość zabudowy maksymalnie do 5 kondygnacji nadziemnych, lecz
nie więcej niŜ 18m,
−
dachy wysokie o nachyleniu połaci 30-45O oraz dachy płaskie;
dopuszcza się dachy stanowiące wycinek łuku lub sfery, dachy tekstylne
oraz dachy pozorne,
−
naleŜy dąŜyć do uzyskania minimum 20% powierzchni biologicznie
czynnej w ramach działki budowlanej, zmniejszenie wskazanego udziału
moŜe nastąpić tylko na warunkach określonych w mpzp
−
odpowiednią do liczby uŜytkowników stałych oraz czasowych
−
dojazd z drogi publicznej dla samochodów dostawczych (cięŜarowych) w
sposób nie powodujący uciąŜliwości dla zabudowy mieszkaniowej;
U
Tereny koncentracji usług Teren lokalizacji wszelkiego rodzaju usług słuŜących obsłudze ludności, w tym:
obsługi ludności
usługi administracji, zdrowia i opieki społecznej, oświaty, kultury, sportu i rekreacji,
gastronomii, hotelarstwa, handlu i innych.
Dopuszcza się:
−
lokalizację zabudowy mieszkaniowej jedno i wielorodzinnej jako
przeznaczenia uzupełniającego;
−
dopuszcza się lokalizację obiektów zamieszkania zbiorowego o
charakterze stałym i czasowym w tym: domów dziecka, domów opieki,
domów matki z dzieckiem itp.
−
dopuszcza się lokalizację parkingów ogólnodostępnych oraz na potrzeby
usług
−
na środowisko w zakresie i na warunkach ustalonych w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego (mpzp)
−
produkcję o niewielkiej uciąŜliwości nie zaliczoną do mogących zawsze i
potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko
Zakazuje się:
−
składowania na wolnym powietrzu części pojazdów pochodzących z
demontaŜu przeznaczonych do sprzedaŜy
231
−
lokalizacji wolnostojących zespołów zabudowy garaŜowej powyŜej 4
stanowisk, za wyjątkiem garaŜy wbudowanych, wielopoziomowych i
podziemnych
−
chowu i hodowli zwierząt
−
środowisko;
−
wysokość zabudowy: na terenie miasta Ujazd (z wyłączeniem osiedla
Piaski) maksymalnie do 5 kondygnacji nadziemnych, lecz nie więcej niŜ
18m; na terenach pozostałych maksymalnie do 3 kondygnacji
nadziemnych i 12m
−
dachy wysokie o nachyleniu połaci 30-45O oraz dachy płaskie;
dopuszcza się dachy stanowiące wycinek łuku lub sfery, dachy tekstylne
oraz dachy pozorne,
−
−
odpowiednią do liczby uŜytkowników stałych oraz czasowych;
UO
Tereny usług oświaty
Teren usług publicznych i komercyjnych słuŜących oświacie i wychowaniu;
Dopuszcza się:
−
usługi sportu i rekreacji;
−
obiekty zamieszkania zbiorowego na potrzeby szkolnictwa np. bursy;
−
usługi kultury; zdrowia oraz opieki społecznej
−
Zabrania się:
−
środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych,
−
wysokość zabudowy : maksymalnie do 3 kondygnacji nadziemnych i
15m, przy czym wysokość ta nie dotyczy obiektów sportowych, dla
których naleŜy ją dobierać indywidualnie
−
dachy o nachyleniu połaci 30-45O oraz dachy płaskie; dopuszcza się
dachy stanowiące wycinek łuku lub sfery, dachy tekstylne oraz dachy
pozorne,
−
232
−
odpowiednią do liczby uŜytkowników
UK
Tereny usług kultury i
kultu religijnego
Teren zabudowy usług kultury i kultu religijnego, w tym:
−
Zabudowa sakralna
−
Domy kultury i świetlice wiejskie itp
Dopuszcza się:
−
zabudowę mieszkaniową jednorodzinnej oraz obiekty zamieszkania
zbiorowego związane z obiektem kultu religijnego np. Dom parafialny,
klasztor, dom opieki;
−
usługi zdrowia i pomocy społecznej, w tym zamieszkania zbiorowego
−
usługi sportu i rekreacji,
−
usługi oświaty i wychowania
Zabrania się:
−
−
wysokość zabudowy : maksymalnie do 3 kondygnacji nadziemnych i
15m, przy czym wysokość ta nie dotyczy budynków kaplic i kościołów
−
dachy kształtowane indywidualnie
−
−
US
Tereny usług sportu i
rekreacji
Tereny sportu i rekreacji, w tym:
−
Tereny otwarte zagospodarowane urządzeniami sportowo rekreacyjnymi
i małą architekturą
−
Zabudowa sportowa, w tym hale, boiska, stadiony, baseny, korty itp
Dopuszcza się:
−
Usługi kultury za wyjątkiem obiektów sakralnych;
−
usługi
handlu,
gastronomii
i
hotelarstwa
jako
przeznaczenia
uzupełniającego;
−
usługi oświaty i wychowania
−
Zabrania się:
−
lokalizacji zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i letniskowej oraz
233
wielorodzinnej
−
−
wysokość zabudowy: maksymalnie do 3 kondygnacji nadziemnych i
15m, przy czym wysokość ta nie dotyczy obiektów sportowych, dla
których naleŜy dobierać ją indywidualnie
−
dachy kształtowane indywidualnie
−
−
UT
Tereny usług turystyki
Tereny zabudowy związanej z usługami turystyki, w tym:
−
usługi turystyki, hotelarstwa (w tym agroturystyki), gastronomii wraz z
obiektami towarzyszącymi;
Dopuszcza się:
−
usługi zdrowia, usługi wystawiennicze, usługi sportu i rekreacji;
−
zabudowa letniskowa;
−
zabudowa mieszkaniową jednorodzinną i zagrodowa jako przeznaczenia
uzupełniającego;
−
usługi handlu
−
chów i hodowlę zwierząt do 40DJP, przy czym dla terenu połoŜonego w
Jaryszowie na tzw. Młynku dopuszcza się obsadę zwierzęcą do 20DJP
−
produkcję polegającą na przetwórstwie rolno-spoŜywczym oraz
rękodziele
−
lokalizację stawów rybnych i rekreacyjnych
−
Zabrania się:
−
Wskaźniki zabudowy i zagospodarowania: jak dla MN 1, przy czym naleŜy dąŜyć
do uzyskania minimum 60% powierzchni biologicznie czynnej w ramach działki
budowlanej, zmniejszenie wskazanego udziału moŜe nastąpić tylko, na warunkach
określonych w mpzp.
Utrzymuje się istniejącą zabudowę o wysokości i liczbie kondygnacji większej niŜ
określona dla MN1.
Dopuszcza się lokalizację dominant wysokościowych.
234
III.2.2.c. Strefa koncentracji przemysłu, składów i magazynów, obsługi komunikacji oraz infrastruktury
technicznej
−
sukcesywne przygotowanie nowych terenów pod zabudowę poprzez ich wyposaŜenie w infrastrukturę techniczną,
szczególnie w drogi oraz centralny system odbioru i oczyszczania ścieków;
−
dopuszczenie lokalizacji przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu
przepisów odrębnych,
−
na terenie Strefy Aktywności gospodarczej dopuszczenie lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco
oddziaływać na środowisko, pod warunkiem Ŝe nie będzie dla nich wymagane ustanowienie obszaru
ograniczonego uŜytkowania
−
uciąŜliwość inwestycji powinna zamykać się w granicach nieruchomości do której inwestor posiada tytuł prawny,
przy czym w odniesieniu do obszaru Strefy Aktywności Gospodarczej skomasowana uciąŜliwość wszystkich
inwestycji powinna zamykać się w granicach Strefy;
−
naleŜy promować rozwój branŜ nie powodujących pogarszania stanu środowiska, w szczególności nie
stwarzających zagroŜeń dla stanu i jakości wód podziemnych GZWP oraz obszarów chronionych na podstawie
ustawy o ochronie przyrody;
−
naleŜy promować lokalizację inwestycji z zakresu zaawansowanych technologii oraz logistyki
−
naleŜy dąŜyć do wykorzystania ekologicznych niskoemisyjnych źródeł pozyskania energii cieplnej; oraz
odnawialnych źródeł energii
−
naleŜy zapewnić odpowiednią ilość miejsc parkingowych dla pracowników oraz uŜytkowników;
Tabela 40 Zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy dla terenów produkcyjnych, składów i magazynów oraz obsługi komunikacji
terenu
przekształceń
P
Teren lokalizacji wszelkich sektorów i branŜ działalności produkcyjnej/wytwórczej;
Tereny przemysłowe
Dopuszcza się:
−
lokalizację składów i magazynów oraz budynków i budowli słuŜących
obsłudze ruchu komunikacyjnego;
−
zabudowę usługową
−
umieszczanie
na
dachach
budynków
oraz
na
gruncie
paneli
fotowoltaicznych o mocy przekraczającej 100kW,
−
pozyskiwanie energii cieplnej z gruntu, wody i powietrza
−
lokalizację zbiorników retencyjnych oraz innych budowli i urządzeń dla
odprowadzenia wód opadowych i roztopowych, a takŜe wód chłodniczych
−
lokalizację przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na
środowisko,
−
lokalizację przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na
235
środowisko na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej
−
na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej dopuszcza się lokalizację
urządzeń wytwarzających energię elektryczną z energii wiatru o
wysokości całkowitej mniejszej niŜ 30m
Zabrania się:
−
środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych, z wyłączeniem SAG oraz
za wyjątkiem obiektów infrastruktury technicznej
−
lokalizacji zabudowy mieszkaniowej;
−
zabroniona jest lokalizacja zakładów stwarzających zagroŜenie dla Ŝycia
lub zdrowia ludzi, a w szczególności wystąpienia zagroŜenia powaŜnych
awarii;
−
wysokość zabudowy : maksymalnie do 3 kondygnacji nadziemnych i 15m,
przy czym dla terenów połoŜonych w Strefie Aktywności Gospodarczej na
północ od autostrady A4, nie wprowadza się ograniczeń w wysokości
zabudowy, którą naleŜy dostosować do specyfiki produkcji oraz wymogów
technologicznych; Jednocześnie naleŜy wskazać konieczność
dostosowania obiektów o wysokości większej lub równiej 50m n.p.t. do
wymogów przepisów odrębnych z zakresu prawa lotniczego;
−
dachy płaskie lub kształtowane indywidualnie
−
nastąpić tylko na warunkach określonych w mpzp
−
S
Tereny składów,
Tereny składów i magazynów,
magazynów
Dopuszcza się:
−
obiekty słuŜące obsłudze ruchu komunikacyjnego;
−
usługi handlu, w tym w szczególności handlu hurtowego
−
umieszczanie
na
dachach
budynków
oraz
na
gruncie
paneli
fotowoltaicznych o mocy przekraczającej 100kW
−
pozyskiwanie energii cieplnej z gruntu, wody i powietrza
−
lokalizację zbiorników retencyjnych oraz innych budowli i urządzeń dla
odprowadzenia wód opadowych i roztopowych, a takŜe wód chłodniczych
−
środowisko na warunkach ustalonych w miejscowych planach
−
lokalizację przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na
środowisko na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej
236
−
na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej dopuszcza się lokalizację
urządzeń wytwarzających energię elektryczną z energii wiatru o
wysokości całkowitej mniejszej niŜ 30m
Zabrania się:
−
środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych, z wyłączeniem SAG oraz
za wyjątkiem obiektów infrastruktury technicznej
−
lokalizacji zabudowy mieszkaniowej;
−
wysokość zabudowy : maksymalnie do 3 kondygnacji nadziemnych i 15m,
przy czym dla terenów połoŜonych w Strefie Aktywności Gospodarczej, na
północ od autostrady A4, nie wprowadza się ograniczeń w wysokości
zabudowy, którą naleŜy dostosować do wymogów technologicznych;
−
dachy płaskie oraz kształtowane indywidualnie
−
nastąpić tylko na warunkach określonych w mpzp
−
KS
Tereny obsługi
Teren przeznaczony pod obiekty i urządzenia słuŜące obsłudze komunikacji
komunikacji
samochodowej, w tym: stacje paliw, myjnie samochodowe, warsztaty obsługi,
dworce, przystanki i zajezdnie autobusowe, parkingi itp.
Dopuszcza się:
−
lokalizację usług stanowiących funkcję uzupełniającą np. handlu i
gastronomii
−
lokalizację obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej, w tym obiektów
liniowych, a takŜe zbiorników retencyjnych wód opadowych i roztopowych
oraz wód chłodniczych.
−
środowisko
Zabrania się lokalizacji zabudowy mieszkaniowej.
KK
Tereny linii i obiektów
Tereny linii kolejowej wraz z obiektami słuŜącymi obsłudze, w tym: dworce kolejowe,
kolejowych
budowle, obiekty i sieci infrastruktury technicznej
Dla linii kolejowej nr 137 zasady zagospodarowania zgodnie z przepisami
odrębnymi.
Dla terenów połoŜonych wzdłuŜ linii kolejowej nr 175 dopuszcza się:
−
lokalizację składów i magazynów, w tym otwartych placów składowych
−
lokalizację zbiorników retencyjnych wód opadowych i roztopowych oraz
237
pompowni wody
−
NO
urządzanie ścieŜek rowerowych i pieszo-rowerowych
Tereny obiektów
Teren oczyszczalni ścieków komunalnych wraz z niezbędna infrastrukturą
infrastruktury
techniczną.
technicznej –
Dopuszcza się:
−
oczyszczalnia ścieków
lokalizację zbiorników retencyjno-infiltracyjnych oraz pompowni wód
opadowych
−
lokalizację obiektów telekomunikacyjnych
−
lokalizację obiektów i urządzeń słuŜących magazynowaniu i sortowaniu
odpadów
−
produkcję związaną z przeznaczeniem podstawowym
−
oddziaływać na środowisko (rozdz. III.2.1)
Zabrania się:
−
składowania odpadów
−
lokalizacji zabudowy mieszkaniowej.
III.2.2.d. Strefa rolniczej przestrzeni produkcyjnej
−
naleŜy dąŜyć do poprawy struktury obszarowej gospodarstw poprzez zmniejszenie ich liczby i wzrost powierzchni,
−
naleŜy promować rolnictwo ekologiczne oraz rozwój agroturystyki;
−
naleŜy rozwijać specjalistyczną produkcję rolniczą tj. sadownictwo i ogrodnictwo oraz promować rozwój
przetwórstwa rolno-spoŜywczego,
−
obowiązuje zakaz lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu
przepisów odrębnych
−
zabrania się lokalizacji składowisk odpadów oraz wylewisk ścieków;
−
naleŜy dąŜyć do zmniejszenia zastosowania nawozów sztucznych oraz środków ochrony roślin;
−
działania przeciwerozyjne - zadrzewienie lub zakrzewienie gruntów rolnych znajdujących się na stokach o
nachyleniu powyŜej 8o, naraŜonych na erozję wodną i wietrzną;
−
naleŜy chronić i uzupełniać rolniczą przestrzeń produkcyjną o remizy śródpolne i oczka wodne;
Tabela 41 Zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy dla terenów rolnych
terenu
przekształceń
R
Tereny rolne stanowiące grunty rolne pod uprawami, sady, łąki i pastwiska, drogi
Tereny rolne
dojazdowe do gruntów rolnych .
Wyłącza się z zabudowy i obejmuje ochroną grunty rolne I - III klasy bonitacyjnej
238
pochodzenia mineralnego oraz gleby pochodzenia organicznego, z wyjątkiem dróg,
sieci i obiektów infrastruktury technicznej.
Zabrania się lokalizacji zabudowy inwentarskiej, zagrodowej, mieszkaniowej i
letniskowej;
Zabrania się lokalizacji urządzeń pozyskujących energię z energii wiatru.
Dopuszcza się:
−
lokalizację budowli rolniczych na terenach rolnych IV-VI klasy bonitacyjnej
pochodzenia mineralnego
−
melioracje podstawowe i szczegółowe,
−
lokalizację stawów hodowlanych i zbiorników retencyjnych,
−
lokalizację ogrodów działkowych
−
budowę dróg i oraz lokalizację sieci, obiektów i urządzeń infrastruktury
technicznej
−
RZ
zalesianie gruntów rolnych V-VI klasy bonitacyjnej oraz nieuŜytków
Tereny rolne w ciągach Tereny rolne stanowiące trwałe uŜytki zielone – objęte ochroną.
ekologicznych dolin
cieków wodnych
Zabrania się:
−
osuszania terenów,
−
lokalizacji budowli rolniczych oraz obiektów przeznaczonych do chowu i
hodowli zwierząt;
−
lokalizacji zabudowy zagrodowej, mieszkaniowej jednorodzinnej i
letniskowej;
Dopuszcza się:
−
lokalizację stawów hodowlanych i zbiorników retencyjnych, za wyjątkiem
obszarów stanowiących chronione siedliska
−
regulację cieków wodnych zgodnie z przepisami odrębnymi, za wyjątkiem
obszarów stanowiących chronione siedliska lub mogących wpłynąć
negatywnie na przedmiot ochrony
−
odnowienie istniejących urządzeń melioracji wodnych w celu ochrony
uŜytków zielonych w dolinach potoków i rzeki Kłodnicy;
−
budowę dróg i oraz lokalizację sieci, obiektów i urządzeń infrastruktury
technicznej
RB
RU 1
Tereny rolne
Tereny rolne na których dopuszcza się lokalizację budowli rolniczych, w tym
dopuszczonej
zbiorników i płyt gnojowych, zbiorników na pasze, szklarni, suszarni itp.
lokalizacji budowli
Dopuszcza się lokalizację obiektów przeznaczonych do chowu i hodowli zwierząt o
rolniczych
obsadzie do 40DJP;
Tereny ośrodków
Dopuszcza się lokalizację:
produkcji rolnej – w
−
obiektów chowu i hodowli zwierząt o obsadzie do 60 DJP;
239
zwartej zabudowie
−
miasta lub wsi
obiektów i urządzeń związanych z gospodarką rolną, w tym zbiorników i
płyt gnojowych, zbiorników na pasze, suszarni, budynków gospodarczych
na maszyny rolnicze itp
−
obiektów i urządzeń na potrzeby ogrodnictwa np. szklarni
−
przetwórstwa rolno-spoŜywczego oraz składów i magazynów produktów
związanych z gospodarką rolną;
−
usług handlu związanych z gospodarką rolną;
−
zabudowy mieszkaniowej na potrzeby właścicieli i pracowników ośrodka
produkcji rolnej;
−
mikro i małych instalacji do produkcji biogazu rolniczego o mocy do 100kW
oraz instalacji wykorzystujących do produkcji energii elektrycznej energię
wiatru o wysokości całkowitej do 20m
−
przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na
środowisko w zakresie produkcji rolnej oraz przetwórstwa rolnospoŜywczego, przy ograniczeniu produkcji zwierzęcej j.w.
−
prowadzenie działalności agroturystycznej;
−
wysokość zabudowy : maksymalnie 3 kondygnacje nadziemne i 12m, przy
czym dla budowli rolniczych (np.silosów) i urządzeń technicznych ustala
się wysokość do 16m
−
dachy wysokie o nachyleniu połaci 30-45O oraz dachy płaskie a takŜe
kształtowane indywidualnie
−
RU 2
Tereny ośrodków
Dopuszcza się lokalizację obiektów chowu i hodowli zwierząt o obsadzie do 210
produkcji rolnej – poza
DJP, za wyjątkiem folwarku Janków połoŜonego w granicach Parku Krajobrazowego
zwartą zabudową
Góra św. Anny dla którego dopuszcza się maksymalnie 120 DJP.
miasta lub wsi
Dopuszcza się lokalizację mikro i małych instalacji o mocy do 100kW do produkcji
biogazu rolniczego oraz instalacji do produkcji energii elektrycznej z energii wiatru o
mocy mniejszej niŜ 100kW i wysokości całkowitej mniejszej niŜ 30m,
Na terenie Parku Krajobrazowego obowiązuje zakaz lokalizacji wiatraków oraz
budowli rolniczych o wysokości większej niŜ 2 wysokości najwyŜszych w
gospodarstwie budynków mieszkalnych i gospodarczych.
Pozostałe ustalenia jak dla RU 1
RE
Tereny produkcji rolnej
Teren przeznaczony pod budowę biogazowi rolniczej, w tym:
– biogazownia rolnicza - zabudowa biogazowi (budynki, budowle, zbiorniki, laguny, urządzenia, place
składowe i inne )
- drogi dojazdowe i wewnętrzne
- sieci, obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej, w tym m.in. sieć
elektroenergetyczna średniego i niskiego napięcia, sieć gazowa, wodociągowa,
240
kanalizacji sanitarnej, ciepłociągi
- ujęcie wody.
Dopuszcza się przedsięwzięcia zaliczane do mogących potencjalnie znacząco
oddziaływać na środowisko.
Zabrania się lokalizacji zabudowy mieszkaniowej.
−
wysokość zabudowy : dla budynków administracyjnych i gospodarczotechnicznych1 kondygnacja nadziemna i 6m, dla pozostałych obiektów
budowlanych w tym m.in. zbiorników i silosów oraz obiektów i urządzeń
technicznych maksymalnie do 18m
−
dachy płaskie oraz dwuspadowe
−
III.2.2.e. Strefa zieleni i wód
−
zabrania się lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze i potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko w
rozumieniu przepisów odrębnych, za wyjątkiem powiększania cmentarzy, budowli wodnych oraz realizacji
przewidzianych w studium zbiorników retencyjnych.
Tabela 42 Zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy dla terenów zieleni urządzonej
terenu
przekształceń
ZI
Tereny zieleni
Teren zieleni urządzonej, zwartej, pełniącej funkcję izolacyjną tj. oddzielającą
izolacyjnej
zabudowę mieszkaniową od uciąŜliwości np. hałasu.
−
dopuszcza się lokalizację budowli i urządzeń słuŜących poprawie
warunków akustycznych na zasadach określonych w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego;
−
ZD
Tereny ogrodów
działkowych
dopuszcza się lokalizację sieci i budowli infrastruktury technicznej;
Tereny gruntów rolnych przeznaczonych pod rodzinne ogrody działkowe.
−
Dopuszcza się budowę altan i budynków gospodarczych o powierzchni
zabudowy do 25m2
−
Dopuszcza się lokalizację obiektów nie będących budynkami oraz
urządzeń sportu i rekreacji przeznaczonych do wspólnego korzystania
−
Zabrania się lokalizacji zabudowy mieszkaniowej, letniskowej oraz słuŜącej
prowadzeniu działalności gospodarczej;
ZC
Tereny cmentarzy
Tereny cmentarzy, w tym:
−
miejsca pochówku,
241
−
kaplice,
domy
przedpogrzebowe,
zabudowania
administracyjno-
gospodarcze oraz sanitarne związane z funkcjonowaniem cmentarzy;
−
zieleń urządzona, mała architektura;
−
dopuszcza się lokalizację obiektów usług handlu związanego z
przeznaczeniem podstawowym;
−
dopuszcza się lokalizację parkingów na potrzeby cmentarza.
Zabrania się lokalizacji budynków przeznaczonych do kremacji.
ZP
Tereny zieleni parkowej Tereny zieleni urządzonej o charakterze parkowym
Dopuszcza się:
−
lokalizację obiektów i urządzeń sportu i rekreacji;
−
lokalizację usług handlu i gastronomii, jako funkcji uzupełniającej, która nie
moŜe przekroczyć 5% powierzchni obszaru;
−
parkingi zajmujące max.10% powierzchni
−
lokalizację obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej, a takŜe
zbiorników retencyjnych
W
Tereny wód
Tereny wód płynących , w tym rzek, potoków, kanałów, stawów, zbiorników
powierzchniowych
retencyjnych itp
Dopuszcza się realizację budowli i urządzeń wodnych słuŜących gospodarce
wodnej, wodno-ściekowej, energetyce, w tym małych elektrowni wodnych, oraz
gospodarce rybackiej. Dopuszcza się realizację budowli i urządzeń słuŜących
turystyce, sportowi i rekreacji.
Dopuszcza się pozyskiwanie energii cieplnej z wód.
III.2.2.f. Strefa lasów
−
lasy uznane za ochronne na podstawie przepisów odrębnych ze względu na ich funkcję wodochronną,
glebochronną oraz na obszarze uszkodzeń przemysłowych wyłącza się z funkcji gospodarczej;
−
gospodarkę leśną naleŜy prowadzić zgodnie z Planami urządzenia lasu;
−
w prowadzonej gospodarce naleŜy uwzględnić istniejące i projektowane formy ochrony przyrody, w tym obszar
Natura 2000, Park Krajobrazowy Góra Św. Anny, rezerwat przyrody, a takŜe występowanie pomników przyrody i
drzew o charakterze pomnikowym;
−
zwiększenie lesistości gminy poprzez zalesienia naleŜy prowadzić zgodnie z roślinnością potencjalną (rodzimą);
Tabela 43 Zasady zagospodarowania i wskaźniki zabudowy dla terenów leśnych
terenu
przekształceń
ZL
Tereny lasów i dolesień
−
dopuszcza się lokalizację budynków, budowli i urządzeń słuŜących
gospodarce leśnej;
242
−
dopuszcza się lokalizację dróg oraz sieci i obiektów infrastruktury
technicznej, pod warunkiem Ŝe nie wpłyną one negatywnie na gospodarkę
leśną;
ZLP
Tereny parku leśnego
Obszar leśny stanowiący zagospodarowany teren rekreacyjny;
−
dopuszcza się lokalizację budynków, budowli i urządzeń oraz małej
architektury słuŜących turystyce, sportowi i rekreacji;
−
na wyznaczonym w Studium obszarze lasu w sołectwie Olszowa (dawny
poligon z otoczeniem) dopuszcza się lokalizację obiektów hotelarskich,
sportowych i rekreacyjnych;
−
dopuszcza się lokalizację dróg oraz obiektów i urządzeń infrastruktury
technicznej, pod warunkiem Ŝe nie wpłyną one negatywnie na gospodarkę
leśną;
−
wskaźnik powierzchni zabudowy maksymalnie 5% powierzchni działki.
III.2.3. Tereny wyłączone z zabudowy
Wyznacza się następujące tereny jako objęte zakazem zabudowy z wyjątkiem urządzeń i obiektów komunikacji i
infrastruktury technicznej:
−
tereny chronione na podstawie przepisów odrębnych, w tym w szczególności rezerwat przyrody „BoŜe Oko”,
−
teren wyznaczony w odległości 50m od stopy wałów Kanału Gliwickiego, za wyjątkiem terenów wyznaczonych pod
zabudowę na rysunku Kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz infrastruktury technicznej, przy
uwzględnieniu dopuszczeń zawartych w obowiązujących przepisach odrębnych;
−
tereny gruntów rolnych I - III klasy bonitacyjnej oraz gruntów połoŜonych w dolinach cieków wodnych stanowiących
łąki i pastwiska, za wyjątkiem terenów wyznaczonych pod zabudowę na rysunku Kierunków zagospodarowania
przestrzennego Studium, budowli słuŜących gospodarce wodnej oraz infrastruktury technicznej,
−
teren łąk połoŜonych w dolinie Jordanu, w tym obszar występowania siedliska 6510 NiŜowe i górskie świeŜe łąki
uŜytkowane ekstensywnie, z dopuszczeniem realizacji budowli wodnych, infrastruktury technicznej oraz dróg,
−
teren podmokłych i okresowo podmakających łąk i pastwisk zlokalizowanych wzdłuŜ rzeki Kłodnica i Kanału
Gliwickiego na obszarze miasta Ujazd i wsi Niezdrowice oraz łąk połoŜonych w dolinach Jaryszówki i Jaryszowca,
z dopuszczeniem realizacji budowli wodnych oraz dróg,
−
tereny lasów, przy uwzględnieniu dopuszczeń zawartych w obowiązujących przepisach odrębnych,
−
obszar potencjalnego zagroŜenia powodziowego w dolinie rzeki Kłodnicy, za wyjątkiem terenów wskazanych do
zabudowy na rysunku Kierunków zagospodarowania przestrzennego Studium.
III.2.4. Obszary i zasady ochrony środowiska i przyrody
III.2.4.a. Obszary i zasady ochrony środowiska:
Na całym obszarze gminy Ujazd z wyłączeniem Strefy Aktywności Gospodarczej wprowadza się zakaz lokalizacji
243
przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych. Zakaz nie
dotyczy dróg, linii kolejowych oraz sieci, obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej, w tym instalacji radiokomunikacyjnej,
radiolokacyjnej i radionawigacyjnej.
Na obszarze Strefy wprowadza się zakaz lokalizacji przedsięwzięć wymagających ustanowienia obszaru ograniczonego
uŜytkowania oraz składowania i termicznego przekształcania odpadów, za wyjątkiem odpadów stanowiących biomasę
pochodzenia rolniczego.
Obejmuje się ochroną
grunty
rolne klas I-III, poprzez wprowadzenie zakazu zabudowy oraz innych ograniczeń
wyszczególnionych w rozdz. III.2.2.d. Wskazuje się konieczność podjęcia działań zmierzających do:
−
rekultywacji terenów zdegradowanych;
−
likwidacji i rekultywacji dzikich wysypisk śmieci;
−
stosowania zabiegów ograniczających negatywne przekształcenia gleb na skutek erozji
−
zachowania i wzbogacania składu gatunkowego roślin i zwierząt.
Obejmuje się ochroną grunty rolne połoŜone w dolinach cieków wodnych stanowiące łąki i pastwiska, poprzez wprowadzenie
zakazu zabudowy.
Przyjmuje się jako priorytet poprawę stanu czystości wód podziemnych i powierzchniowych poprzez:
−
przywrócenie wartości uŜytkowych wodom zdegradowanym, w tym osiągnięcie I klasy czystości wód dla rzeki
Kłodnica i jej dopływów,
−
pełna ochrona zbiorników wód podziemnych GZWP 332 i 335 przed zanieczyszczeniami;
−
likwidacja lub zabezpieczenie wszelkich obiektów zagraŜających jakości wód podziemnych i powierzchniowych;
−
maksymalne ograniczenie zanieczyszczonych spływów powierzchniowych;
−
ograniczenie stosowania gnojowicy do nawoŜenia pól,
−
ograniczenie bezściółkowej hodowli trzody chlewnej.
Korzystanie z wód, w tym pobór wód podziemnych poprzez istniejące i nowe ujęcia oraz zrzut ścieków naleŜy prowadzić
zgodnie z przepisami odrębnymi. Nie planuje się wyznaczenia stref ochrony pośredniej dla istniejących komunalnych ujęć
wody.
Wskazuje się konieczność ochrony terenów naraŜonych na hałas, głównie pochodzenia komunikacyjnego, poprzez
strefowanie zabudowy, pasy zieleni oraz stosowanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych przy budowie obiektów
chronionych (głównie mieszkaniowych) jak równieŜ ograniczanie imisji hałasu u źródła.
Wskazuje się konieczność podjęcia działań na rzecz ograniczenia tzw. „niskiej emisji”, w tym poprzez promowanie
nowoczesnych, wysokowydajnych źródeł energii cieplnej oraz instalacji do produkcji energii z odnawialnych źródeł energii.
III.2.4.b. Obszary i zasady ochrony przyrody
Na terenie gminy Ujazd występują obiekty i obszary objęte ochroną prawną na podstawie ustawy o ochronie przyrody,
ustawy o lasach, ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz prawa międzynarodowego, wchodzące w skład
Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych ESOCh . Główne cele ich ochrony to:
−
zachowanie najcenniejszych fragmentów przyrody naturalnej, walorów krajobrazowych oraz dziedzictwa
kulturowego;
244
−
stwarzanie korzystnych warunków do prawidłowego funkcjonowania systemów przyrodniczych, ich trwałości i
zdolności odtwarzania;
−
zachowanie i wzbogacanie ekosystemów leśnych i łąkowych z charakterystyczną florą i fauną;
−
zachowanie walorów geologicznych i geomorfologicznych Parku;
−
zachowanie ukształtowanego zespołu kulturowo – krajobrazowego Góry św. Anny;
−
zwiększanie świadomości ekologicznej lokalnych społeczności w zakresie konieczności zachowania bogactwa
przyrodniczego.
Do objętych ochroną prawną obiektów i obszarów naleŜą:
Obszar siedliskowy sieci Natura 2000 PLH 160002 Góra św. Anny– ustanowiony rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w
formie wyznaczenia obszarów Natura 2000.
Na projektowanych i faktycznych obszarach Natura 2000 obowiązują następujące zasady:
−
zabrania się podejmowania działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz
siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a takŜe w istotny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony
został wyznaczony obszar Natura 2000;
−
plany lub projekty przedsięwzięć o potencjalnym bezpośrednim lub pośrednim wpływie na stan obszaru Natura
2000 podlegają ocenie oddziaływania na środowisko pod względem ewentualnych skutków w odniesieniu do
siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura
2000;
−
występuje obowiązek sporządzenia przez właściwego zarządcę Planu ochrony obszaru Natura 2000;
−
dla obszaru Natura 2000 objętego Planem ochrony, występuje obowiązek sporządzenia miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego oraz wprowadzenia do niego zapisów Planu ochrony.
Dla obszaru Natura 2000 Góra świętej Anny PLH 160002 nie sporządzono Planu ochrony, przyjęty został natomiast Plan
zadań ochronnych, który określa działania ochronne dla następujących siedlisk występujących na terenie gminy Ujazd:
−
6510 NiŜowe i górskie świeŜe łąki uŜytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) – Na obszarze gminy
Ujazd płaty siedliska występują w granicach obrębów ewidencyjnych Zimna Wódka, Klucz i Stary Ujazd. Do
działań obligatoryjnych związanych z ochroną czynną zaliczono ekstensywne uŜytkowanie kośne, kośno
pastwiskowe lub pastwiskowe trwałych uŜytków zielonych. W planie zadań ochronnych wskazano takŜe działania
związane z utrzymaniem lub modyfikacją metod gospodarowania, polegające głównie na poinformowaniu
właścicieli o występowaniu siedliska chronionego, zakazie jego niszczenia i pogarszania stanu, sposobach
ochrony i moŜliwościach finansowania. Wskazano równieŜ na konieczność prowadzenia stałego monitoringu stanu
ochrony siedliska oraz realizacji celów działań ochronnych.
−
Odorati-Fagenion) – występujące na terenie leśnictwa Klucz – określono wytyczne do planu urządzenia lasu oraz
uproszczonych planów urządzenia lasu dotyczące głównie działań na rzecz poprawy wieku drzewostanu oraz
zapewnienia ochrony zachowawczej w rezerwacie przyrody „BoŜe Oko”. Wskazano równieŜ na konieczność
prowadzenia stałego monitoringu stanu ochrony siedliska oraz realizacji celów działań ochronnych.
−
9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum) i (Tilio-Carpinetum) - występujące na
terenie leśnictwa Klucze – określono wytyczne do planu urządzenia lasu oraz uproszczonych planów urządzenia
245
lasu dotyczące głównie działań na rzecz poprawy wieku drzewostanu. Wskazano równieŜ na konieczność
dokonania oceny stanu ochrony siedliska.
Ze względu na ustalenia Studium najistotniejsze znaczenie mają obszary występowania siedliska 6510 NiŜowe i górskie
świeŜe łąki uŜytkowane ekstensywnie, które obejmuje się ochroną polegającą na zakazie zabudowy, niszczenia siedliska i
wprowadzania zmian w środowisku mogących wpłynąć negatywnie na stan obiektu chronionego. Pozostałe siedliska
zlokalizowane są na obszarach leśnych i objęte planami urządzenia lasu lub teŜ ich lokalizacja wymaga sprecyzowania lub
potwierdzenia. Zostały one wskazane na rysunku studium jako obszary objęte ochroną na podstawie przepisów odrębnych.
Dodatkowo w Planie zadań ochronnych wskazano na obowiązek wykonania specjalistycznej ekspertyzy rozstrzygającej
znaczenie obszaru Natura 2000 dla siedlisk: 6430 Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne (Adenostylion alliariae,
Convolvuletalia sepium) oraz 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae,
Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe),
a takŜe wykonanie ekspertyzy rozstrzygającej przynaleŜność źródlisk
wapiennych występujących na obszarze rezerwatu przyrody „BoŜe Oko” do siedliska 7220 źródliska wapienne ze
zbiorowiskami (Cratoneurion Commutati). Dla całego obszaru Natura 2000 wskazano obowiązek wykonania
specjalistycznej ekspertyzy rozstrzygającej występowanie siedliska 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o
charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (Caricetalia davallianae).
Park Krajobrazowy Góra św. Anny – ustanowiony rozporządzeniem Wojewody Opolskiego Nr 0151/P/17/06 z dnia 8 maja
2006r w sprawie Parku Krajobrazowego „Góra św. Anny” Dz.Urz. Woj.Opolskiego Nr 33 poz.1134.
Na podstawie § 4 w/w rozporządzenia wojewody na obszarze Parku obowiązują następujące zasady zagospodarowania:
−
zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia
27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, dla których sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko jest
zawsze wymagane;
−
zakaz likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydroŜnych i nadwodnych, jeŜeli nie wynikają z
potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego, lub
budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
−
zakaz pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków
roślin i zwierząt, a takŜe minerałów i bursztynów;
−
zakaz wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z
zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową,
utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
−
zakaz dokonywania zmian stosunków wodnych, jeŜeli zmiany te nie słuŜą ochronie przyrody lub racjonalnej
gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
−
zakaz wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawoŜenia własnych gruntów rolnych;
−
zakaz prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową;
−
zakaz utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych.
Dodatkowo, obowiązują zapisy Planu ochrony Parku Krajobrazowego, które scharakteryzowano szczegółowo w rozdziale
II.3.1.b
Rezerwat przyrody „BoŜe Oko” - utworzony Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa z dnia 25 lipca 1997r.
246
Obecnie obowiązującym aktem jest Zarządzenie Nr 62/09 Regionalnego Dyrektora
Ochrony Środowiska w Opolu z dnia 31 grudnia 2009 r. w sprawie rezerwatu przyrody „BoŜe Oko”. Celem ochrony jest
zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk buczyn o charakterze zbliŜonym do naturalnego.
Na terenie rezerwatu obowiązują zasady gospodarowania zgodnie z planem urządzenia lasu oraz Planem ochrony
rezerwatu.
Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów – podlegają ochronie na podstawie ustawy o ochronie przyrody wraz z
aktami wykonawczymi. Dla obszaru gminy naleŜy wykonać odrębną dokumentację stanowiącą szczegółową inwentaryzację
przyrodniczą, mającą na celu weryfikację źródłowych danych dotyczących potencjalnych stanowisk roślin oraz dokonać ich
identyfikacji w terenie. Ponadto, na obszarze gminy leŜącym poza obszarem Natura 2000 występują siedliska
zidentyfikowane podczas badań przeprowadzonych przez Lasy Państwowe w latach 2007-2008, które oznaczono na
załączniku graficznym, w tym:
−
9110 Kwaśne buczyny (Luzulo Fagenion)
−
91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae, olsy źródliskowe) w dolinie Jordanu, Kotuli (Potoku Ligockiego) oraz potoku Jaryszówka
−
−
9190 - Kwaśne dąbrowy (Quercetea robori-petraeae)
Na wskazanych wyŜej siedliskach obowiązują zasady gospodarowania zgodnie z planem urządzenia lasu.
pomnik przyrody – obowiązują zasady ochrony określone w planie urządzenia lasu oraz przepisach odrębnych.
III.2.4.c. Obszary wskazane do ochrony w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego
Wskazuje się konieczność objęcia ochroną na podstawie zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
następujących komponentów środowiska:
−
Obszary występowania Głównych Zbiorników Wód Podziemnych GZWP 335 oraz 332;
−
ciągi/korytarze ekologiczne wpisane do sieci Econet-Polska;
−
lokalne ciągi/korytarze ekologiczne;
−
aleje drzew przydroŜnych i śródpolnych, a w szczególności jedyną w województwie opolskim aleję buków odmiany
purpurowej we wsi Olszowa;
−
łąki na południe od terenów zabudowanych miasta Ujazd, gdzie występuje podgórski zespół łąkowy, tzw. “łąka
ostroŜeniowa”;
−
łąki połoŜone w dolinach potoków: Jordan, Jaryszowiec, Jaryszówka, Kotula (Potok Ligocki);
−
istniejące remizy śródpolne i oczka wodne;
−
głębokie jary wyŜłobione w lessie;
−
malowniczą dolinę zlokalizowaną między wsiami Zimna Wódka i Stary Ujazd;
Wskazuje się do objęcia ochroną teren lasu w południowej części Niezdrowic będącego częścią projektowanego Obszaru
Chronionego Krajobrazu „Bory Kędzierzyńsko-Kozielskie”. Zasady zagospodarowania zgodnie z planem urządzenia lasu
oraz przepisami odrębnymi.
Wskazuje się teren proponowanego powiększenia Parku Krajobrazowego Góra św Anny, przy czym stwierdza się zasadność
zmiany granic obszaru ze względu na projektowaną obwodnicę północną Kędzierzyna-Koźle. Do czasu prawnego
ustanowienia powiększonych granic Parku dla przedmiotowego obszaru nie ustala się dodatkowych ograniczeń w zabudowie
247
ani zagospodarowaniu terenu.
Wskazuje się do objęcia ochroną projektowany uŜytek ekologiczny „Zandrzyny”.
Obejmuje się ochroną tereny występowania chronionych siedlisk przyrodniczych, przy czym dla obszarów łąkowych, na
których stwierdzono występowanie siedliska ustala się zakaz zabudowy oraz niszczenia przedmiotu ochrony, natomiast dla
siedlisk występujących na obszarach leśnych obowiązują zapisy planu urządzenia lasu oraz zakaz niszczenia przedmiotu
ochrony.
III.2.5. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej
Ochronie konserwatorskiej na podstawie przepisów odrębnych podlegają obiekty i obszary zabytkowe oraz stanowiska
archeologiczne wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków, a takŜe zabytki wpisane do gminnej ewidencji zabytków.
Ustala się ochronę konserwatorską obszarów w granicach stref ochrony konserwatorskiej wyznaczonych na rysunku studium
oraz zabytków ujętych w wojewódzkim rejestrze zabytków i gminnej ewidencji zabytków wyszczególnionych i opisanych w
Rozdziale II.4.3
III.2.5.a. Strefy ochrony konserwatorskiej
Wskazuje się strefę ochrony konserwatorskiej układu przestrzennego miasta lokacyjnego Ujazd, wpisaną do rejestru
pod nr 154/57. W granicach strefy obowiązują następujące ustalenia:
−
nakazuje się zachowanie historycznego układu przestrzennego, tj. rozplanowania dróg, ulic, placów, linii zabudowy
(w tym w granicy nieruchomości), kompozycji wnętrz urbanistycznych i kompozycji zieleni,
−
nakazuje się odtworzenie zniszczonych elementów zespołu lub fragmentów historycznej kompozycji przestrzennej,
lub inne ich oznaczenie umoŜliwiające identyfikację w terenie;
−
nakazuje się dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie lokalizacji, skali,
bryły, podziałów architektonicznych oraz nawiązanie formami współczesnymi do lokalnej tradycji architektonicznej,
−
nakaz zachowania dotychczasowej, historycznej parcelacji terenu, a w szczególności zakaz scalania
dotychczasowych działek;
−
obiekty wpisane do rejestru i ewidencji zabytków naleŜy oznaczyć w sposób umoŜliwiający ich identyfikację w
terenie;
−
place stanowiące obszary przestrzeni publicznych naleŜy zagospodarować zgodnie z wymogami określonymi w
rozdziale III.2.10 przy uwzględnieniu ich dostępności dla osób niepełnosprawnych,
−
Konieczne jest dąŜenie w miarę moŜliwości do usunięcia elementów uznanych za zniekształcające załoŜenie
historyczne, w tym m.in. Zlokalizowanej na placu rynkowym stacji paliw;
Wyznacza się strefy ochrony konserwatorskiej układu przestrzennego wsi w następujących miejscowościach:
−
tereny zainwestowane historycznej części wsi Klucz tj. zabudowana dolina wsi z siedliskami zagrodowymi wzdłuŜ
ulicy Wiejskiej wraz z budynkami gospodarczymi i inwentarskimi z przełomu XIX/XX w., kapliczka i dawna
gospoda; zabudowa i ukształtowanie terenu zabytkowego zespołu kościoła wraz ze schodami i zielenią
starodrzewu oraz z budynkiem plebanii i spichlerzem, jako obiektu kultu religijnego i dominanty w krajobrazie;
−
we wsi Sieroniowice centralny obszar wsi po obu stronach doliny Kotuli (Ligockiego Potoku) tj. bieg cieku i staw
na Ligockim Potoku wraz z linią brzegową i towarzyszącą zielenią;
248
−
we wsi Balcarzowice historyczna zabudowa zagrodowa
−
we wsi Olszowa – historyczna zabudowa wsi oraz zabudowania folwarczne stadniny koni;
−
we wsi Zimna Wódka – historyczna zabudowa wsi oraz zespół sakralny kościoła filialnego;
−
we wsi Jaryszów – historyczna zabudowa wsi wzdłuŜ ul. 18 Marca wraz z folwarkiem
−
we wsi Niezdrowice – historyczna zabudowa zagrodowa wzdłuŜ ul. Kanałowej;
W granicach stref obowiązują następujące ustalenia:
−
ustala się wymóg zachowania zasadniczych elementów historycznego rozplanowania, w tym w szczególności
układu drogowego oraz lokalizacji zabudowy względem drogi oraz względem granic działki ,
−
nakazuje się dostosowanie gabarytów i formy nowej zabudowy do budynków sąsiadujących o tym samym
przeznaczeniu
−
zabrania się zmian układu przestrzennego historycznie ukształtowanych wnętrz ruralistycznych.
Strefy obserwacji archeologicznej
Ustala się strefy obserwacji archeologicznej na obszarze wszystkich stanowisk archeologicznych wyszczególnionych w
Rozdziale II pkt 4.3, których lokalizacja jest znana oraz dodatkowo:
−
na terenie miasta Ujazd - obszar miasta lokacyjnego i zamku wraz z otoczeniem obejmującym przedmurze
−
obszar w rejonie górki św. Bartłomieja oraz gdzie istnieje prawdopodobieństwo natrafienia na ślady osadnictwa
przedlokacyjnego.
−
teren w promieniu 50m od stanowiska archeologicznego nr 1 w Balcarzowicach
W granicach strefy przy prowadzeniu prac ziemnych naleŜy zabezpieczyć nadzór archeologiczny.
III.2.5.b. Kierunki ochrony zabytków
W odniesieniu do ochrony zabytków wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków, obowiązują przepisy odrębne, w tym
głównie przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Dotyczą one przede wszystkim konieczności
uzgadniania z Konserwatorem Zabytków wszelkich prac remontowych i budowlanych prowadzonych w zabytku oraz zmiany
sposobu jego uŜytkowania. Na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego naleŜy
kaŜdorazowo sprawdzić i odnieść się do aktualnego rejestru zabytków.
W odniesieniu do zabytkowego cmentarza Ŝydowskiego zlokalizowanego na terenie miasta Ujazd (w wojewódzkim rejestrze
zabytków lokalizacja we wsi Niezdrowice) ustala się obowiązek ogrodzenia i uporządkowania terenu cmentarza oraz
zabezpieczania nagrobków przed ich dewastacją. Zabrania się wywoŜenia (relokacji) pozostałych nagrobków.
W odniesieniu do zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków nakłada się obowiązek ich uwzględniania oraz
obejmowania ochroną w sporządzanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Na etapie sporządzania
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego naleŜy kaŜdorazowo zweryfikować powołany wyŜej wykaz
zabytków.
W odniesieniu do stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru i ewidencji, obowiązuje nakaz ich uwzględniania i
obejmowania ochroną w sporządzanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
249
Nie postuluje się tworzenia parków kulturowych. Nie wskazuje się równieŜ na konieczność ochrony budynków i budowli
współczesnych, poniewaŜ nie noszą one cech dóbr kultury.
III.2.6. Kierunki rozwoju systemów komunikacji
Planowane zmiany w istniejącym systemie komunikacji drogowej mają na celu:
−
poprawę przepustowości i prędkości przejazdu poprzez poszerzenie dróg do parametrów zgodnych z przepisami
odrębnymi
−
poprawę bezpieczeństwa ruchu pojazdów i pieszych;
−
dywersyfikację środków transportu
−
poprawę warunków zamieszkania i jakości środowiska;
−
ułatwienie aktywizacji gospodarczej terenów w Strefie Aktywności Gospodarczej oraz w rejonie miasta Ujazd.
III.2.6.a. Komunikacja drogowa
W celu osiągnięcia powyŜszych celów określa się następujące kierunki rozwoju układu drogowego:
1)
Dla drogi krajowej nr 40 ustala się konieczność budowy obwodnicy północnej Ujazdu będącej częścią obwodnicy
Kędzierzyna-Koźle jako drogi głównej ruchu przyspieszonego GP, w celu przeniesienia ruchu tranzytowego
pojazdów poza tereny zabudowane miasta Ujazd. Wyznacza się orientacyjny przebieg projektowanej obwodnicy z
dopuszczeniem jego korekty oraz wskazuje miejsca powiązań z lokalnym układem komunikacyjnym. Wskazuje się
konieczność przebudowy drogi krajowej nr 40 w jej obecnym przebiegu do parametrów drogi klasy głównej G.
2)
Dla drogi krajowej nr 88 ustala się konieczność przebudowy do pełnych parametrów drogi klasy głównej ruch
przyspieszonego GP na odcinku Strzelce Opolskie – węzeł Nogowczyce wraz z rozwiązaniem skrzyŜowań we wsi
Sieroniowice w sposób umoŜliwiający bezkolizyjne połączenie terenów zabudowanych wsi, a takŜe włączenie
terenów inwestycyjnych w rejonie Grzeboszowic. Dla powyŜszego zadania w Studium wskazano rezerwę terenu
po wschodniej stronie obecnego przebiegu drogi, przy czym ze względu na istniejącą zabudowę mieszkaniową i
zagrodową, w centralnej części wsi utrzymuje się rezerwę terenu po zachodniej stronie drogi krajowej. W
przypadku budowy nowego skrzyŜowania w rejonie Grzeboszowic naleŜy rozwiązać układ komunikacyjny w
sposób minimalizujący ilość włączeń do drogi krajowej.
3)
Dla drogi wojewódzkiej nr 426 relacji Kędzierzyn-Koźle – Strzelce Opolskie ustala się przebudowę na całym
odcinku przebiegającym przez teren gminy Ujazd do pełnych parametrów drogi klasy głównej G.
4)
W celu kształtowania spójności terytorialnej wskazuje się połączenia drogami publicznymi klasy dojazdowej
terenów wsi Brzezina i osady KsięŜy Las oraz terenów wsi Niezdrowice i dzielnicy Sławięcice w Kędzierzynie
Koźlu (na przedłuŜeniu ul.Gliwickiej)
5)
Dla dróg powiatowych wskazuje się konieczność przebudowy do parametrów minimum klasy lokalnej L, a
docelowo klasy zbiorczej Z, wraz z realizacją chodników oraz kanalizacji deszczowej na ich przebiegu przez tereny
zabudowane;
6)
250
W rejonie węzłów na autostradzie A4, w związku z lokalizacją Strefy Aktywności Gospodarczej SAG, planuje się
budowę nowego skrzyŜowania na przecięciu drogi krajowej nr 88 i drogi zbiorczej Z oraz przebudowę istniejącego
zjazdu z autostrady na drogę wojewódzką nr 426 w sposób umoŜliwiający zjazd na sąsiednie tereny SAG-u. W
niniejszym Studium rezerwuje się tereny niezbędne pod realizację w/w zadań.
7)
Ze względu na przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu na terenach chronionych (zabudowa
mieszkaniowa, szkoła)pochodzenia komunikacyjnego w tym od autostrady A4 we wsiach Olszowa i Nogowczyce
oraz od drogi krajowej nr 88 we wsi Sieroniowice, w sporządzanych miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego naleŜy przewidzieć konieczność wykonania zabezpieczeń akustycznych, w tym mi.in. poprzez
realizację budowli dźwiękochłonnych, wałów ziemnych, pasów zieleni leśnej o charakterze izolacyjnym itp.
8)
Wyznaczoną na rysunku Studium, istniejącą drogę transportu rolnego tzw. drogę Starostrzelecką na odcinku od
autostrady A4 do miasta Ujazd - wskazuje się docelowo do przebudowy i podniesienia do kategorii drogi klasy
lokalnej lub wyŜszej;
9)
Wskazuje się konieczność zapewnienia moŜliwości realizacji miejsc obsługi komunikacji, w tym: stacji paliw,
parkingów, w szczególności na terenie wyznaczonym przy skrzyŜowaniu drogi powiatowej nr 1461 O oraz
projektowanej obwodnicy;
10) Ustala się budowę dróg dojazdowych do nowo projektowanych terenów mieszkaniowych oraz inwestycyjnych
adekwatnie do realnych potrzeb występujących w tym zakresie i moŜliwości finansowych gminy, przy czym układ
komunikacyjny naleŜy projektować z uwzględnieniem moŜliwości jego dalszej kontynuacji.
11) Wskazuje się konieczność przebudowy i poszerzenia mostów na Kanale Gliwickim oraz na rzece Kłodnica.
III.2.6.b. Komunikacja kolejowa
Wskazuje się przebudowę magistralnej linii kolejowej nr 137 na odcinku Kędzierzyn-Koźle – Katowice do uzyskania
parametrów pozwalających na osiągnięcie prędkości przejazdu 160km/h
W celu dywersyfikacji środków komunikacji zbiorowej wskazuje się potrzebę odbudowy linii kolejowej nr 175 na odcinku
Strzelce Op. - Kędzierzyn Koźle, lub pozostawienia terenu linii jako rezerwy pod przyszłą odbudowę. W przypadku faktycznej
aktywizacji terenów SAG – będzie ona stanowić bardzo waŜne połączenie towarowe i pasaŜerskie z sąsiednimi miastami i
dalej poprzez sieć kolejową o znaczeniu krajowym – z terenami aglomeracji Katowickiej i Wrocławskiej.
III.2.6.c. Transport wodny
Wskazuje się potrzebę wykorzystania Kanału Gliwickiego dla rozwoju turystyki kwalifikowanej, w tym w szczególności
kajakarstwa.
III.2.7. Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej
III.2.7.a. Zaopatrzenie w wodę
W zakresie zaopatrzenia w wodę wskazuje się następujące kierunki działań:
−
podłączenie wszystkich indywidualnych odbiorców do sieci wodociągowych;
−
rozpoznanie i wspieranie rozwiązań mających na celu wykorzystanie wód opadowych (zmagazynowanie i
251
wykorzystanie) w gospodarstwach domowych i zakładach przemysłowych;
−
wprowadzenie działań zmierzających do ochrony zasobów wód powierzchniowych i podziemnych;
Dla zapewnienia dostawy wody dla odbiorców zlokalizowanych w Strefie Aktywności Gospodarczej (tereny na północ od
autostrady A4) oraz na potrzeby rolnictwa w tym m.in. biogazowi rolniczych, dopuszcza się, w zaleŜności od potrzeb,
rozbudowę istniejących ujęć komunalnych lub budowę nowych ujęć (w tym zakładowych) pod warunkiem, Ŝe nie
przedsięwzięcie to nie będzie zaklasyfikowane do mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko.
III.2.7.b. System odbioru i oczyszczania ścieków
W zakresie gospodarki ściekowej wskazuje się następujące kierunki działań:
−
sukcesywną modernizację i rozbudowę oczyszczalni ścieków w Ujeździe;
−
dalszą rozbudowę systemu kanalizacji sanitarnej prowadzącą docelowo do przyłączenia wszystkich mieszkańców i
zakładów w gminie;
−
dopuszcza się budowę przydomowych oczyszczalni ścieków wyłącznie na obszarach dla których nie jest
planowane wyposaŜenie w kanalizację sanitarną;
−
w przypadku lokalizacji w Strefie Aktywności Gospodarczej podmiotów wytwarzających ścieki przemysłowe, ustala
się obowiązek ich podczyszczenia przed wprowadzeniem do sieci kanalizacji sanitarnej.
Dla obszaru gminy konieczne jest wypracowanie kompleksowego rozwiązania problemu odprowadzenia wód opadowych
(burzowych) i roztopowych, w szczególności z terenów przemysłowych połoŜonych w Strefie Aktywności Gospodarczej.
Wody te wymagają podczyszczenia przed wprowadzeniem (zrzutem) do odbiornika tj. cieków wodnych lub do gruntu.
Wskazana jest budowa systemu kanalizacji deszczowej jako grawitacyjnej lub tłocznej oraz zbiorników retencyjnoinfiltracyjnych.
Dopuszcza się łączne odprowadzanie ścieków stanowiących wody opadowe i roztopowe oraz wód chłodniczych
stanowiących ścieki przemysłowe, przy czym za wody chłodnicze przyjmuje się wody uŜywane w procesach produkcyjnych
do celów chłodzenia zgodnie z definicją stosowaną przez GUS.
III.2.7.c. Zaopatrzenie w ciepło i gaz
W zakresie zaopatrzenia w ciepło i gaz wskazuje się następujące kierunki działań:
−
pierwszoplanowa gazyfikacja terenów aktywności gospodarczej SAG i terenów miasta Ujazd oraz docelowa pełna
gazyfikacja obszaru gminy, przy wykorzystaniu gazociągów zlokalizowanych na terenie gmin sąsiednich:
o
gazociąg w/c relacji Zdzieszowice-Blachownia (odgałęzienie do stacji gazowej Io Strzelce Opolskie o
średnicy DN 200) – dla terenów rozwojowych SAG oraz miejscowości Olszowa, Sieroniowice,
Nogowczyce i Balcarzowice, wraz z budową nowej stacji redukcyjno-pomiarowej Io
o
gazociąg wysokiego ciśnienia o średnicy DN 400 relacji Tworóg – Kędzierzyn Koźle – dla miejscowości
Ujazd, Stary Ujazd, Zimna Wódka, Jaryszów i Klucz,
o
stacja gazowa Io w Sławięcicach – dla miejscowości Niezdrowice oraz dla Osiedla Piaski w Ujeździe.;
−
ograniczenie tzw. „niskiej emisji”, związanej ze spalaniem węgla w celach grzewczych;
−
sukcesywne wprowadzanie alternatywnych metod zaopatrzenia w ciepło ze źródeł odnawialnych, szczególnie w
obiektach publicznych;
−
252
budowę biogazowi rolniczej do celu produkcji energii elektrycznej i cieplnej oraz biogazu.
III.2.7.d. System zaopatrzenia w energię elektryczną
W zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną wskazuje się następujące kierunki działań:
−
Na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej budowę jednego lub dwóch Głównych Punktów Zasilania na
istniejącej sieci wysokich napięć 2x110kV relacji Blachownia-Ozimek. Na potrzeby budowy GPZ-ów rezerwuje się
tereny oznaczone na rysunku Studium, przy czym szczegółową lokalizację w ramach zarezerwowanych terenów
naleŜy ustalić w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, a teren pozostały przeznaczyć pod
P,S,UC,KS tj. działalność produkcyjną, składy, magazyny, usługi, w tym wielkopowierzchniowe obiekty handlowe
oraz obsługę komunikacji.
−
W związku z opisaną wyŜej planowaną budową GPZ-ów wskazuje się przebudowę fragmentu linii 2x110kV relacji
Blachownia-Ozimek polegającą na zmianie trasy na odcinku przebiegającym przez teren sołectwa Olszowa oraz
częściowo sołectwa Klucz lub budowie dwutorowej linii zasilającej projektowany GPZ. Dla powyŜszej linii
wyznaczono na rysunku Studium dwie alternatywne lokalizacje – do sprecyzowania na etapie sporządzania mpzp.
−
Przebudowę linii 220kV relacji Blachownia-Łagisza z dopuszczeniem zwiększenia wielkości przesyłu do 400kV, ze
szczególnym uwzględnieniem konieczności obejścia zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej we wsi Stary Ujazd;
−
Przebudowę linii 2x110kV relacji Blachownia – Gliwice Łabędy o torach Blachownia - Myśliwska oraz Blachownia –
Bumar,
−
Budowę stacji transformatorowych 15/0,4kV dla poprawy zaopatrzenia odbiorców indywidualnych i przemysłu.
III.2.7.e. Rozwój energetyki odnawialnej
Rozwój energetyki odnawialnej w gminie Ujazd planuje się w oparciu o:
−
produkcję biogazu – poprzez budowę biogazowi rolniczej o mocy powyŜej 100kW na potrzeby zaopatrzenia w
ciepło obiektów miasta Ujazd na obszarze RE wyznaczonym do tego celu na rysunku Studium oraz dopuszczenie
budowy mikro (na RM 1) i małych (na RM2) instalacji do produkcji biogazu na terenach zabudowy zagrodowej
oraz na terenach ośrodków produkcji rolnej RU1 i RU2
−
energię słoneczną – poprzez rozwój i propagowanie wykorzystywania energii słonecznej do celów gospodarczobytowych, jak równieŜ dopuszczenie lokalizacji instalacji fotowoltaicznych o mocy powyŜej 100kW na terenach
wyznaczonych do tego celu na rysunku Studium. Dla pozostałych terenów przeznaczonych w studium pod
zabudowę dopuszcza się umieszczanie paneli fotowoltaicznych o mocy nie przekraczającej 100kW, energię wód i
ziemi do celu pozyskania ciepła poprzez pompę ciepła, z dopuszczeniem budowy małych elektrowni wodnych
−
w ograniczonym zakresie w oparciu o produkcję biomasy, głównie słomy i odpadów drzewnych
Dopuszcza się przekroczenie mocy 100kW w przypadku instalacji pozyskującej energię z energii słońca, wód i ziemi na
potrzeby obiektów uŜyteczności publicznej.
Dodatkowo wprowadzono moŜliwość lokalizacji wiatraków o wysokości całkowitej do 20m na terenach zabudowy zagrodowej
RM 2 i terenach ośrodków produkcji rolnej RU1 oraz do wysokości całkowitej mniejszej niŜ 30m na terenach RU2 oraz na
obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej.
253
III.2.7.f. Gospodarka odpadami
Gospodarkę odpadami naleŜy prowadzić zgodnie z planem gospodarki odpadami przy uwzględnieniu następujących
kierunków działań:
−
ograniczanie ilości składowanych odpadów
−
organizację systemu punktów selektywnej zbiórki odpadów
−
unieszkodliwianie odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w tym poprzez kompostowanie
−
odzysk odpadów opakowaniowych, wielkogabarytowych, budowlanych oraz odpadów niebezpiecznych ze
strumienia odpadów komunalnych,
−
systematyczną likwidację i rekultywację dzikich wysypisk odpadów.
Wskazuje się na konieczność budowy punktu selektywnej zbiórki odpadów PSZOK.
Ustala się zakaz składowania odpadów, za wyjątkiem odpadów słuŜących do rekultywacji terenu oraz podlegających
kompostowaniu.
III.2.8. Obszary lokalizacji inwestycji celu publicznego
III.2.8.a. Obszary lokalizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym
Do najwaŜniejszych zadań słuŜących realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym zaliczono:
−
budowę dróg o charakterze zbiorczym, lokalnym i dojazdowym na terenie Strefy Aktywności Gospodarczej;
−
przebudowę Drogi Starostrzeleckiej i podniesienie jej kategorii do drogi lokalnej;
−
budowę dróg gminnych dojazdowych do nowo projektowanych terenów mieszkaniowych oraz dróg zapewniających
spójność terytorialną z obszarami gmin sąsiednich, w szczególności drogi dojazdowej w kierunku wsi Brzezina w
Olszowej oraz drogi dojazdowej w kierunku dzielnicy Sławięcice w Niezdrowicach;
−
sukcesywną przebudowę istniejących dróg gminnych nie spełniających wymogów przypisanych do ich klasy
technicznej
−
rozbudowę sieci ścieŜek rowerowych;
−
kontynuację budowy sieci kanalizacji sanitarnej we wszystkich miejscowościach oraz na terenach SAG;
−
budowę sieci kanalizacji deszczowej (burzowej) wraz ze zbiornikami retencyjno-infiltracyjnymi, w szczególności na
potrzeby odprowadzenia wód opadowych i roztopowych z SAG;
−
budowę zbiornika małej retencji „Jaryszów”;
−
utworzenie parku w dolinie potoku Jordan we wsi Stary Ujazd;
−
partycypację w utworzeniu Parku Leśnego w Niezdrowicach oraz w Olszowej;
−
opieka nad zabytkami;
−
rozbudowa cmentarza w Jaryszowie
−
budowa lub adaptacja istniejących obiektów na potrzeby utworzenia dziennego domu opieki dla osób starszych i
niepełnosprawnych;
−
budowa świetlicy wiejskiej w Nogowczycach;
−
rewitalizacja obszaru miasta lokacyjnego Ujazd, w tym placów: Rynkowego, Zamkowego i Lompy wraz z
otaczającą zabudową;
254
−
rewitalizacja zamku w Ujeździe,
−
rozbudowa i dywersyfikacja obiektów sportowych.
PowyŜsze zadania znalazły swoje odzwierciedlenie na rysunku Kierunków zagospodarowania przestrzennego, przy czym
wykaz zawiera jedynie obszary lokalizacji nowych inwestycji. Oprócz wyŜej wymienionych gmina powinna dąŜyć do
utrzymania istniejących obiektów, terenów i sieci infrastruktury technicznej oraz dróg mających znaczenie dla rozwoju
lokalnego oraz dąŜyć do sukcesywnej poprawy ich jakości. MoŜe równieŜ wprowadzać inne zadania publiczne o znaczeniu
lokalnym na wszystkich terenach, zgodnie z ich przeznaczeniem i zasadami zagospodarowania wyznaczonymi w studium.
III.2.8.b. Obszary lokalizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym
Zgodnie z obecnym stanem prawnym na obszarze województwa opolskiego nie istnieje program zadań słuŜących realizacji
celów publicznych o charakterze ponadlokalnym. W obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego województwa
opolskiego zostały jednak zapisane zadania stanowiące inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, które
zostały wprowadzone do Studium (rozdział II.12.2) i wymagają uwzględnienia w planach miejscowych, w tym m.in.:
−
przebieg autostrady A4 wraz z węzłami Olszowa i Nogowczyce
−
modernizacja DK nr 40 do parametrów klasy G wraz z budową obwodnicy Ujazdu,
−
modernizacja DK nr 88 do parametrów klasy GP
−
modernizacja DW nr 426 do parametrów klasy G
−
modernizacja pierwszorzędnej linii kolejowej nr 137 relacji Katowice – Legnica,
−
przebieg pierwszorzędnej linii kolejowej nr 175 relacji Kłodnica – Strzelce Op. - Kluczbork,
−
modernizacja linii wysokiego napięcia 220kV relacji Blachownia – Łagisza,
−
modernizacja linii wysokiego napięcia 110kV relacji Blachownia – Strzelce Op.- Ozimek,
−
przebieg linii wysokiego napięcia 110kV relacji Blachownia – Myśliwska oraz Blachownia – Bumar,
−
budowa linii energetycznej zasilającej projektowany GPZ Olszowa,
−
budowa stacji GPZ Olszowa,
−
modernizacja gazociągu wysokiego ciśnienia relacji Zdzieszowice – Blachownia wraz z odgałęzieniem do SRP
Strzelce Opolskie,
−
przebieg gazociągu wysokiego ciśnienia 4,0MPa DN 500 relacji Leśnica – Tworzeń,
−
poszerzenie w kierunku wschodnim Parku Krajobrazowego „Góra św.Anny” oraz utworzenie Obszaru Chronionego
Krajobrazu „Bory Kędzierzyńsko-Kozielskie”
−
proponowaną ostoję SOO Natura 2000 „Góra św. Anny”
−
rezerwat przyrody „BoŜe Oko”
−
historyczny staromiejski układ urbanistyczny miasta Ujazd,
−
występowanie obszarów zagroŜenia powodzią rzeki Kłodnica o p=1%,
−
lokalizację zbiornika małej retencji „Ujazd” (zrealizowany),
−
proponowaną lokalizację zbiornika małej retencji „Jaryszów” na potoku Jaryszówka,
−
połoŜenie w obszarze GZWP 332 oraz GZWP 335 wymagających wysokiej ochrony zasobów wodnych.
255
III.2.9. Obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości
Nie wyznacza się.
III.2.10. Obszary rozmieszczenia wielkopowierzchniowych obiektów handlowych
Lokalizację wielkopowierzchniowych obiektów handlowych rozumianych jako obiekty o powierzchni sprzedaŜy powyŜej
2000m2 wskazuje się na następujących terenach:
−
w Strefie Aktywności Gospodarczej, na terenie sołectw Olszowa, Zimna Wódka i Sieroniowice;
−
na terenie miasta Ujazd: w rejonie pomiędzy istniejącą piekarnią i oczyszczalnią ścieków oraz na terenie
zlokalizowanym na osiedlu Piaski.
Szczegółowe ustalenia dla przedmiotowych terenów zawarto w rozdziale III.2.2.b w tabeli 39.
III.2.11. Obszary przestrzeni publicznych
Jako obszary przestrzeni publicznych w rozumieniu ustawy wskazuje się rynek (Plac 1 Maja), Plac Zamkowy oraz plac
Lompy w Ujeździe, dla których wymagane jest opracowanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz
kształtowanie zgodnie z następującymi zasadami:
−
nadania reprezentacyjnego charakteru przedmiotowym placom oraz prowadzącym do nich ulicom i ciągom
komunikacji pieszej i pieszo-jezdnej na obszarze centrum zespołu staromiejskiego, w szczególności poprzez
uŜycie wysokiej jakości materiałów budowlanych i wykończeniowych, wprowadzenie małej architektury, elementów
rzeźbiarskich, zróŜnicowanie poziomów i rysunek nawierzchni,
−
dąŜenie do odtworzenia pierzei północnej rynku w jej historycznym wyglądzie
−
kształtowania zabudowy w sposób uwzględniający główne miejsca ekspozycji, w szczególności na obiekty
zabytkowe,
−
ograniczenie moŜliwości parkowania samochodów w obszarze rynku i Placu Zamkowego, na rzecz kształtowania
przestrzeni dostępnej dla ruchu pieszych
−
utrzymanie istniejącego układu komunikacyjnego bez moŜliwości jego poszerzenia
−
relokację stacji paliw zlokalizowanej w przestrzeni rynku
−
wprowadzenie zieleni urządzonej o charakterze ozdobnym oraz izolowania zielenią wysoką istniejących elementów
degradujących krajobraz.
III.2.12. Obszary organizacji imprez masowych
Wyznacza się następujące obszary słuŜące organizacji imprez masowych:
256
−
Rynek, Plac Zamkowy oraz Plac Lompy
−
teren stadionu miejskiego oraz pozostałych placów sportowych i boisk, w tym boisk przyszkolnych;
−
teren zamku i parku zamkowego w Ujeździe
−
teren byłej jednostki wojskowej w Olszowej
−
tereny stadniny koni w Olszowej
Dopuszcza się inne tereny przeznaczone na ten cel w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, przy
uwzględnieniu uciąŜliwości i zagroŜeń mogących wystąpić podczas organizowanych imprez.
III.2.13. Obszary problemowe
Obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji
Na obszarze gminy Ujazd znajdują się obszary i obiekty wymagające przeprowadzenia szczególnych działań polegających
na rewitalizacji, rehabilitacji, rekultywacji lub innych kontrolowanych przekształceń, zmierzających do poprawy ich stanu
technicznego, ładu przestrzennego, poprawy warunków środowiska oraz przywrócenia wysokiej wartości przestrzeni. NaleŜą
do nich:
−
obszar zabudowany śródmieścia miasta Ujazd objęty strefą ochrony konserwatorskiej oraz zabudowa na terenie
tzw. Dziekanki, a w szczególności plac rynkowy oraz plac Lompy, które wskazano jako obszary przestrzeni
publicznych;
−
obszar zamku i parku zamkowego w Ujeździe
−
obszar dawnej stoczni rzecznej nad Kanałem Gliwickim - port z nadbrzeŜem
−
teren starego młyna w Ujeździe
−
teren i zabudowania byłej jednostki wojskowej w Olszowej oraz teren leśny, na którym znajdują się artyleryjskie
obiekty powojskowe
−
stałej rewaloryzacji wymagają tereny zieleni urządzonej, w tym: parku miejskiego i parku zamkowego w Ujeździe,
pozostałości koryta kanału Kłodnickiego (tzw. Stary Kanał), tereny zielone w centralnej części wsi Stary Ujazd w
dolinie Jordanu.
Dla wskazanych wyŜej obszarów zasadne jest opracowanie projektów rewitalizacji ujmujących kompleksowo zagadnienia
związane z moŜliwością i kierunkami przekształceń.
III.2.14. Obszary naraŜone na niebezpieczeństwo powodzi
Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach, na obszarze
gminy Ujazd nie występuje bezpośrednie zagroŜenie powodzią w rozumieniu ustawy Prawo wodne, związane z Kanałem
Gliwickim. Teren osadniczy wsi Niezdrowice chroni przed wylewem powodziowym wysoki wał towarzyszący Kanałowi
Gliwickiemu na całej jego długości. Poziom wody w kanale jest regulowany przy udziale urządzeń hydrotechnicznych, w
związku z czym nie zachodzi obawa przelania się wód przez wał kanału.
Występuje natomiast obszar zagroŜenia powodziowego w dolinie rzeki Kłodnicy, pomiędzy rzeką i Kanałem Gliwickim,
jednak ze względu na występujące na tym terenie łąki i pastwiska z niewielkim udziałem procentowym zabudowy, zagroŜenie
nie jest wysokie. Dla wskazanych na rysunku Studium obszarów zagroŜonych wystąpieniem wód powodziowych Q1%
wprowadza się zakaz lokalizacji budynków mieszkalnych oraz budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi i budynków
inwentarskich. Stwierdzono równieŜ Ŝe wody pozostałych cieków tj. Jordanu, Jaryszówki, Jaryszowca i Kotuli (Potoku
Ligockiego) nie stanowią powaŜnego zagroŜenia i mogą powodować jedynie lokalne podtopienia w obrębie płaskich den
257
dolinnych. Nie występują obszary wymagające ochrony przed zalaniem z uwagi na ich zagospodarowanie, wartość
gospodarczą lub kulturową.
Na obszarze gminy planuje się budowę nowego zbiornika retencyjnego na potoku Jaryszówka w centralnej części wsi
Jaryszów.
III.2.15. Tereny zamknięte
Na terenie gminy Ujazd występują tereny zamknięte w rozumieniu ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2000
r. Nr 100 , poz. 1086 z późn. zm.), do których zalicza się magistralną linię kolejową nr 137 relacji Kędzierzyn-Koźle Gliwice.
Zgodnie z art. 10 ust. 2 pkt. 15 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w studium uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego określa się jedynie granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych,
natomiast kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej naleŜy do zadań wojewody będącego przedstawicielem Rady
Ministrów w terenie. Wyjątek od powyŜszej reguły stanowią tereny zamknięte ustalane przez ministra właściwego do spraw
transportu tj. tereny linii kolejowych.
Na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla przedmiotowej linii kolejowej naleŜy
wprowadzić zapisy umoŜliwiające jej przebudowę zgodnie z wytycznymi Planu województwa, natomiast dla obszarów
sąsiadujących naleŜy w szczególności wprowadzić zapisy nakazujące:
−
zapewnienie dostępu komunikacyjnego do terenu zamkniętego,
−
uwzględnić potencjalne uciąŜliwości związane z funkcjonowaniem linii kolejowej, w tym hałas, drgania itp;
−
lokalizować funkcje nie wywołujące konfliktów przestrzennych.
III.2.16. Obszary dla których istnieje obowiązek sporządzenia miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego
Obowiązek sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w odniesieniu do obszaru gminy Ujazd
występuje w następujących sytuacjach:
•
dla obszarów wyznaczonych pod rozwój zabudowy, wymagających uzyskania zgody na zmianę przeznaczenia
gruntów rolnych na cele nierolnicze oraz gruntów leśnych na cele nieleśne (art. 7 ustawy o ochronie gruntów
rolnych i leśnych tj: Dz. U. z 2013r. poz. 1205)
•
dla projektowanych i poszerzanych cmentarzy (art.3 Ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych t.j. Dz.U. z 2011r.
Nr 118 poz.687 z późn.zm.)
•
dla obszarów, na których przewiduje się realizację inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym,
wojewódzkim i powiatowym (art. 44 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym)
•
dla obszarów przestrzeni publicznych wyznaczonych w studium (art. 10 ust.2 pkt 8 ustawy o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym )
•
dla obszarów rozmieszczenia wielkopowierzchniowych obiektów handlowych o powierzchni sprzedaŜy powyŜej
2000m2 (art. 10 ust.2 pkt 8 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym)
•
258
dla obszarów wskazanych na mapach zagroŜenia powodziowego (art. 88f ustawy Prawo wodne).
III.2.17. Obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego
Gmina Ujazd posiada 100% pokrycie planami miejscowymi, część z nich została jednak sporządzona na podstawie
nieobowiązującej juŜ ustawy z 1994 r o zagospodarowaniu przestrzennym i wymaga stopniowej wymiany. Wskazać tu
naleŜy przede wszystkim plany miejscowe dla miasta Ujazd oraz wsi Balcarzowice i Nogowczyce, które pod względem
prawnym są w całości nieaktualne.
Ze względu na duŜą ilość wzajemnie przenikających się planów obowiązujących w Strefie Aktywności Gospodarczej,
szczególnie na terenie wsi Olszowa, zasadne jest przystąpienie do sporządzenia nowego miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego dla całej SAG. Pozwoli to na ujednolicenie i uporządkowanie zapisów oraz większą
przejrzystość. Będzie równieŜ stanowiło znaczne ułatwienie dla potencjalnych inwestorów.
Konieczne jest równieŜ sporządzenie planów miejscowych dla terenów potencjalnej biogazowi rolniczej.
Pozostałe plany powinny być sukcesywnie zmieniane i aktualizowane adekwatnie do zmieniających się potrzeb
mieszkańców i inwestorów, przy uwzględnieniu zapisów i dyspozycji przestrzennej niniejszego Studium.
259
III.3. UZASADNIENIE ZAWIERAJĄCE OBJAŚNIENIA PRZYJĘTYCH ROZWIĄZAŃ ORAZ
SYNTEZA USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM
Niniejsze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ujazd sporządzone zostało w trybie
Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Stanowi ono zmianę dokumentu
uchwalonego w 2008r. przy czym studium utrwala dotychczasową strukturę funkcjonalno przestrzenną gminy. Celem
opracowania jest aktualizacja polityki przestrzennej na obszarze gminy oraz dostosowanie zapisów tekstowych i graficznych
Studium do wymogów aktualnie obowiązujących aktów prawnych. Zakres i układ treści dostosowano do zapisów w/w
ustawy wraz z aktem wykonawczym.
NajwaŜniejsze zmiany wprowadzone w części tekstowej studium:
−
dokonano zmiany wewnętrznej struktury dokumentu,
−
uzupełniono i rozbudowano zapisy studium m.in. w zakresie uwarunkowań kulturowych, przyrodniczych,
społeczno-gospodarczych, uwarunkowań lokalizacji instalacji produkujących energię z OZE,
−
wprowadzono zapisy dotyczące obszarów przestrzeni publicznych oraz obszarów na których dopuszcza się
organizacje imprez masowych
−
dokonano aktualizacji zapisów studium o treści wynikające z obowiązujących aktów prawa, w tym aktów prawa
miejscowego
−
na całym obszarze gminy z wyjątkiem Strefy Aktywności Gospodarczej wprowadzono zakaz lokalizacji
przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko za wyjątkiem dróg, linii kolejowych oraz
sieci, obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej, w tym instalacji radiokomunikacyjnej, radiolokacyjnej i
radionawigacyjnej
−
dokonano korekty zapisów ustalających kierunki i zasady zagospodarowania terenów.
W części graficznej wprowadzono:
−
aktualny przebieg obwodnicy Kędzierzyna Koźla
−
zmiany wynikające z uwzględnienia złoŜonych wniosków
−
zmianę przebiegu granicy obszaru Natura 2000
−
granice obszarów projektowanych form ochrony przyrody, w tym: uŜytku ekologicznego „Zandrzyny”, Obszaru
Chronionego Krajobrazu „Bory Kędzierzyńsko-Kozielskie” oraz planowanego poszerzenia Parku Krajobrazowego
„Góra św. Anny”
−
oznaczono obszary występowania chronionych siedlisk przyrodniczych
−
oznaczono obszary naraŜone na występowanie masowych ruchów ziemi oraz obszary zagroŜone wystąpieniem
powodzi (Q1%)
−
wskazano obszary na których dopuszczona jest lokalizacja przedsięwzięć OZE o mocy powyŜej 100kW, w tym
wskazano dwie alternatywne lokalizacje dla biogazowi rolniczej
260
−
ze względu na występujące gleby torfowe zmieniono lokalizację zbiornika małej retencji Jaryszów
−
powiększono teren istniejącego cmentarza w Jaryszowie oraz zlikwidowano teren pod cmentarz w Sieroniowicach
−
zaprojektowano park leśny na terenie byłej jednostki wojskowej w Olszowej.
Przy sporządzaniu Studium rozpatrzono uwarunkowania określone w art.10 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym, w szczególności wynikające
ze stanu środowiska przyrodniczego, stanu komunikacji oraz poziomu
wyposaŜenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, dotychczasowego przeznaczenia i zagospodarowania terenu, a takŜe
uwzględniono planowane przedsięwzięcia o charakterze lokalnym, regionalnym i krajowym. Na podstawie dokonanej
diagnozy stanu oraz zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Gminy wyznaczono poŜądane kierunki rozwoju przestrzennego
miasta i gminy Ujazd, uznając za cele nadrzędne:
−
sukcesywną poprawę jakości Ŝycia społeczności lokalnej;
−
wzmocnienie potencjału ekonomicznego, poprzez rozwój funkcji przemysłowej, usługowej, rzemiosła oraz
tworzenie bazy umoŜliwiającej przyjęcie zakładów zaawansowanej technologii;
−
rozwój infrastruktury sportowo–rekreacyjnej i turystycznej w oparciu o posiadane walory przyrodniczo-krajobrazowe
i dziedzictwo kulturowe;
Dla realizacji określonych powyŜej celów na obszarze gminy przewidziano następujące rozwiązania planistyczne:
Utrzymano wyznaczone uprzednio obszary przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową, nie planując jednak nowych
terenów poza lokalnym uzupełnieniem istniejącej zabudowy i niewielkiej korekty obecnego zainwestowania.
Utrzymano przemysłowo-składowe przeznaczenie terenów połoŜonych na północ od autostrady A4 pomiędzy węzłami
Olszowa i Nogowczyce, przy czym w sposób ścisły określono granice obszaru zaliczanego do Strefy Aktywności
Gospodarczej. Na wyznaczonym obszarze Strefy utrzymano dopuszczenie lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze
znacząco oddziaływać na środowisko, które poza Strefą zostały zakazane. Dokonano korekty lokalizacji
wielkopowierzchniowych obiektów handlowych wykluczając ich obecność w centrum miasta.
Na wszystkich terenach przemysłowych połoŜonych na północ od autostrady, w tym równieŜ na obszarze Strefy Aktywności
Gospodarczej, a takŜe na wyznaczonym terenie we wsi Niezdrowice dopuszczono lokalizację instalacji pozyskujących
energię z OZE o mocy powyŜej 100kW, przy czym dla instalacji wykorzystujących do produkcji energii elektrycznej energię
wiatru wprowadzono ograniczenie wysokości całkowitej do 30m. Dopuszczono równieŜ lokalizację instalacji o mocy powyŜej
100kW na potrzeby własne obiektów uŜyteczności publicznej. Instalacje o mniejszej mocy, w tym w szczególności
wykorzystujące energię słoneczną, dopuszczono na wszystkich terenach przeznaczonych pod zabudowę.
W rejonie osady KsięŜy Las powiększono tereny przeznaczone pod rozwój przetwórstwa rolno-spoŜywczego oraz usług.
Tereny byłej stadniny koni w Olszowej przeznaczono pod usługi turystyki wraz z moŜliwością odtworzenia stadniny koni na
cele turystyki kwalifikowanej oraz prowadzenia hodowli innych zwierząt.
Utrzymano planowane dotychczas tereny przemysłowo-składowe na obszarze miasta Ujazd, w szczególności wzdłuŜ drogi
krajowej nr 40.
W zakresie ochrony środowiska wskazano obszary i obiekty objęte ochroną prawną na podstawie przepisów odrębnych, w
tym Parku Krajobrazowego „Góra św. Anny”, rezerwatu przyrody „BoŜe Oko”, obszaru Natura 2000, a takŜe pomnika
przyrody. Wskazano równieŜ obszary objęte ochroną ze względu na występowanie chronionych siedlisk przyrodniczych.
Utrzymano projektowany zbiornik małej retencji w Jaryszowie, przy czym ze względu na konieczność ochrony gruntów
pochodzenia organicznego, zmieniono jego lokalizację. Objęto ochroną tereny dolin cieków wodnych stanowiące ciągi
ekologiczne sieci Econet o znaczeniu regionalnym i lokalnym. Wprowadzono zapisy mające na celu ochronę Głównych
Zbiorników Wód Podziemnych nr 332 oraz 335 połoŜonych częściowo na obszarze gminy Ujazd. Objęto ochroną grunty
rolne I- III klasy bonitacyjnej wprowadzając na ich obszarze zakaz zabudowy. Poza Strefą Aktywności Gospodarczej
wprowadzono zakaz lokalizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (z określeniem
261
wyjątków).
W zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków wskazano i wyszczególniono zabytki, stanowiska archeologiczne
oraz strefy konserwatorskie objęte ochroną prawną na podstawie przepisów odrębnych, a takŜe wskazano do objęcia
ochroną zabytki wpisane do gminnej ewidencji zabytków. Utworzono strefy ochrony konserwatorskiej obejmując nimi
fragmenty wsi cechujące się jednolitymi cechami zagospodarowania i układem przestrzennym występujące m.in. we wsiach
Klucz, Sieroniowice, Olszowa, Zimna Wódka, Jaryszów, Niezdrowice.
Na obszarze wsi Stary Ujazd w dolinie potoku Jordan utrzymano projektowany park wiejski, natomiast na fragmencie lasu w
Niezdrowicach oraz na terenie byłej jednostki wojskowej w Olszowej zaplanowano utworzenie parku leśnego. Wskazuje się
równieŜ potrzebę wykorzystania Kanału Gliwickiego dla rozwoju turystyki.
W zakresie komunikacji wprowadzono zadania publiczne o znaczeniu ponadlokalnym polegające na budowie północnego
obejścia miasta Ujazd w ciągu drogi krajowej nr 40 stanowiącego część obejścia Kędzierzyna Koźla oraz przebudowę drogi
krajowej nr 88 relacji Strzelce Opolskie- węzeł Nogowczyce do parametrów drogi głównej ruchu przyśpieszonego.
Utrzymano równieŜ przebudowę drogi Starostrzeleckiej do klasy drogi lokalnej oraz budowę dróg stanowiących połączenia
komunikacyjne Niezdrowic i Sławięcic oraz KsięŜego Lasu i wsi Brzezina.
W zakresie komunikacji kolejowej Studium przewiduje utrzymanie i docelową odbudowę zamkniętej linii kolejowej relacji
Koźle – Strzelce Opolskie.
W zakresie wyposaŜenia w infrastrukturę techniczną przewidziano kontynuację sanitacji gminy, rozbudowę istniejącej sieci
gazowej oraz jej docelowe doprowadzenie do zabudowy wsi Niezdrowice i miasta Ujazd, a takŜe wszystkich odbiorców
przemysłowych i indywidualnych zlokalizowanych w Strefie Aktywności Gospodarczej. Konieczne jest równieŜ sukcesywne
uzbrajanie nowych terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową.
Na obszarach stanowiących obecne, a takŜe potencjalne strefy rozwoju aktywności gospodarczej przyjęto priorytet budowy
infrastruktury technicznej. Wskazano konieczność kompleksowego rozwiązania problemu odprowadzenia wód opadowych
(burzowych) z terenów przemysłowych połoŜonych w Strefie Aktywności Gospodarczej.
W Studium wskazano obszary dopuszczonej lokalizacji instalacji do produkcji energii ze źródeł odnawialnych o mocy
powyŜej 100kW, w tym biogazowi rolniczej oraz elektrowni fotowoltaicznych.
W zakresie infrastruktury społecznej wskazano konieczność budowy na terenie gminy domu dziennej opieki dla osób
starszych i niepełnosprawnych oraz budowę świetlicy wiejskiej w Nogowczycach.
Wskazano równieŜ na konieczność rewitalizacji obszaru miasta lokacyjnego Ujazd, w tym placów: Rynkowego, Zamkowego i
Lompy wraz z otaczającą zabudową oraz zamku.
262

studium uwarunkowań i kierunków

Transkrypt

Podobne dokumenty

Uchwała Nr XLVI/383/14 z dnia 31 stycznia 2014 r.

Strona 1 z 1 PLANOWANIE PRZESTRZENNE II (REGIONALNE

Sławomir Anusz Wykup ziemi rolniczej przez cudzoziemców

NITRAT

piknik rodzinny ze stalą niewiadów

UZASADNIENIE DO UCHWAŁY NR XXXVI/607/VII/2016 RADY