pokaż

Transkrypt

pokaż

640
2003
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Dariusz Fatu³a
Katedra Analizy Rynku i Badañ Marketingowych
Ró¿nice w postrzeganiu
oszczêdzania i inwestowania
wœród studentów z Polski i USA
1.
Wprowadzenie
Oszczêdzanie i inwestowanie – te dwie formy rezygnacji z bie¿¹cej konsumpcji, maj¹ce ze sob¹ wiele wspólnego posiadaj¹ tak¿e odmienne oblicza. W oszczêdzaniu tkwi postawa biernoœci, inwestowanie zaœ to przejaw przedsiêbiorczoœci.
Oszczêdzanie to zapewnianie sobie bezpiecznej przysz³oœci, z inwestowaniem ³¹czy siê ryzyko.
Powstaje pytanie, jak w tym kontekœcie postrzegane s¹ poszczególne formy
lokat wolnych œrodków na rynku finansowym. Opis poni¿szych badañ jest czêœciow¹ prób¹ odpowiedzi na to pytanie. W pierwszym etapie badania przeprowadzono
paŸdzierniku 2001 r. w Stanach Zjednoczonych wœród studentów Grand Valley
State University po³o¿onego w po³udniowo-zachodniej czêœci stanu Michigan.
Nastêpnie za pomoc¹ przet³umaczonego na jêzyk polski kwestionariusza ankietowego przeprowadzono badania wœród studentów Akademii Ekonomicznej w Krakowie. £¹cznie próba liczy³a 200 respondentów (po 100 z ka¿dego kraju).
W kwestionariuszu wymienionych zosta³o 20 mo¿liwych form lokowania wolnych œrodków, a respondenci mieli okreœliæ na skali punktowej od 0 do 4 jak silnie
dana forma zwi¹zana jest z oszczêdzaniem lub inwestowaniem. Skale dla oszczêdzania i inwestowania zosta³y po³¹czone punktem zerowym. Wybór wartoœci po
lewej stronie skali wskazywa³ na si³ê zwi¹zku z oszczêdzaniem, a wybór wartoœci
po prawej stronie skali wskazywa³ na si³ê zwi¹zku z inwestowaniem. Wybór zera
wskazywa³ na brak zwi¹zku zarówno z oszczêdzaniem, jak i inwestowaniem. Wybór czwórki po odpowiedniej stronie skali wskazywa³ na bardzo silny zwi¹zek
z oszczêdzaniem b¹dŸ inwestowaniem.
Koñcowe pytania dotyczy³y sposobu rzeczywistego zachowania respondenta
w kwestii oszczêdzania, oraz identyfikowa³y p³eæ respondenta. W trakcie analizy
Dariusz Fatu³a
9 2
rozdzielono skalê dotycz¹c¹ oszczêdzania od skali inwestowania, co dla ka¿dej formy
lokaty da³o dwie osobne skale. Jedna pokazywa³a zwi¹zek danej formy lokaty
z oszczêdzaniem druga z inwestowaniem. Tabela 1 podaje nazwê zmiennej oraz
œredni¹, medianê i odchylenie standardowe wskazañ punktowych najpierw na skali wskazuj¹cej zwi¹zek z oszczêdzaniem, a nastêpnie na skali wskazuj¹cej zwi¹zek
z inwestowaniem.
Tabela 1. Miary statystyczne zwi¹zku z oszczêdzaniem lub inwestowaniem
Miara w punktach
(4 to bardzo silny związek, 0 to brak związku)
Forma lokaty
odchyleodchyleśrednia mediana nie stan- średnia mediana nie standardowe
dardowe
związek z oszczędzaniem
Odkładanie pieniędzy na konto
oszczędnościowe
Odkładanie pieniędzy na rachunek
bieżący (ROR, a vista)
Kupno papierów wartościowych
Założenie bankowego wkładu długoterminowego
Odkładanie pieniędzy w skarbonce
Kupno akcji
Kupno obligacji
Kupno jednostek funduszy inwestycyjnych
Spekulowanie pieniędzmi
Spłata długu na zakup nieruchomości
(mieszkania, domu)
Wydatki na konsumpcje mniejsze
niż dochód
Odkładanie pieniędzy na emeryturę
Kupno mieszkania, domu
Kupno samochodu, motocykla
Kupno jachtu
Kupno antyków, dzieł sztuki, biżuterii
Kupno ubezpieczenia na życie
Spłata kredytu konsumpcyjnego
Pożyczenie pieniędzy komuś innemu
Inne
Źród³o: opracowanie w³asne.
związek z inwestowaniem
3,14
3,25
1,09
0,05
0
0,32
1,11
0,24
1
0
1,23
0,78
0,12
2,66
0
3
0,49
1,32
1,52
1,97
0,07
0,29
1
2
0
0
1,52
1,51
0,45
0,89
0,62
0,04
3,26
2,60
0
0
4
3
1,13
0,28
1,10
1,35
0,24
0,20
0
0
0,83
0,69
2,71
1,34
3
1
1,34
1,40
0,53
0
1,12
0,96
0
1,24
1,90
1,93
0,15
0,11
0,04
0,07
0,35
0,49
0,10
0,83
2
2
0
0
0
0
0
0
0
0
1,37
1,56
0,65
0,53
0,29
0,45
0,86
0,99
0,39
1,42
0,09
0,84
2,41
0,98
0,99
1,82
1,48
0,25
0,38
1,42
0
0
3
0
0
2
1
0
0
0
0,45
1,41
1,22
1,19
1,24
1,30
1,42
0,64
0,80
1,83
Ró¿nice w postrzeganiu oszczêdzania i inwestowania...
9 3
2. Zwi¹zek zmiennych z oszczêdzaniem i inwestowaniem
W ca³ej próbie najsilniejszy zwi¹zek z oszczêdzaniem respondenci widz¹
w odk³adaniu pieniêdzy na konto oszczêdnoœciowe. Dla nastêpnej pozycji („odk³adanie pieniêdzy w skarbonce”) zaznacza siê du¿y spadek œredniej (o ponad 1,1
pkt.). Kolejnymi formami zwi¹zanymi z oszczêdzaniem s¹: odk³adanie pieniêdzy
na emeryturê, wydatki na konsumpcjê mniejsze ni¿ dochód, za³o¿enie bankowego
wk³adu d³ugoterminowego oraz odk³adanie pieniêdzy na rachunek bie¿¹cy (ROR,
a vista).
Odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe
Wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód
Odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (ROR, a vista)
Inne
Spłata długu na zakup nieruchomości (mieszkania, domu)
Kupno obligacji
Kupno antyków, sztuki, biżuterii
Kupno akcji
Kupno jachtu
0,0
0,5
brak związku
1,0
1,5
2,0
siła związku
z oszczędzaniem
2,5
3,0
3,5
silny związek
Rys. 1. Si³a zwi¹zku (w punktach) poszczególnych zachowañ z oszczêdzaniem w ³¹cznej
opinii respondentów z Polski i USA
Z kolei najsilniejszy zwi¹zek z inwestowaniem respondenci widz¹ w kupnie:
akcji, jednostek funduszy inwestycyjnych, papierów wartoœciowych, obligacji, mieszkania, domu. Na nastêpnych miejscach zwi¹zanych z inwestycjami s¹: kupno antyków, sztuki i bi¿uterii, ubezpieczenie na ¿ycie, spekulowanie pieniêdzmi. Wœród
innych form (18 przypadków) wymieniano najczêœciej wydatki na edukacjê i w³asn¹ firmê (w obu wypadkach identyfikowane z inwestycj¹ – na poziomie œredniej
odpowiednio 3,33 oraz 3,5 pkt.).
Dariusz Fatu³a
9 4
Kupno akcji
Kupno obligacji
Inne
Kupno jachtu
0,0
0,5
brak związku
1,0
1,5
2,0
siła związku
z oszczędzaniem
2,5
3,0
3,5
silny związek
Rys. 2. Si³a zwi¹zku (w punktach) poszczególnych zachowañ z inwestowaniem w ³¹cznej
opinii respondentów z Polski i USA
3. Ró¿nice w postrzeganiu studentów z Polski i Stanów
Zjednoczonych
Polscy studenci za najsilniej zwi¹zane z oszczêdzaniem uwa¿aj¹ kolejno: odk³adanie pieniêdzy na konto oszczêdnoœciowe, za³o¿enie bankowego wk³adu d³ugoterminowego, odk³adanie pieniêdzy na emeryturê. Najs³abiej zwi¹zane z oszczêdzaniem s¹ dla nich: kupno akcji, jachtu, antyków, sztuki, bi¿uterii. Studenci
z USA jako najsilniej zwi¹zane z oszczêdzaniem wskazali: odk³adanie pieniêdzy
na konto oszczêdnoœciowe, odk³adanie pieniêdzy w skarbonce, wydatki na konsumpcjê mniejsze ni¿ dochód. Najmniejsz¹ si³ê zwi¹zku z oszczêdzaniem posiadaj¹ natomiast dla Amerykanów: kupno jachtu, po¿yczenie pieniêdzy komuœ innemu, kupno samochodu, motocykla.
Za najbardziej inwestycyjne zachowanie studenci z Polski uznaj¹ kupno akcji,
papierów wartoœciowych, innych zachowañ (tu najczêœciej inwestycja we w³asn¹
firmê) oraz kupno mieszkania lub domu. Najmniej inwestycyjne w ich opinii jest
odk³adanie pieniêdzy w skarbonce, na konto oszczêdnoœciowe oraz wydatki konsumpcyjne mniejsze ni¿ dochód. Dla studentów z USA najbardziej inwestycyjne
jest kupno akcji, jednostek funduszy inwestycyjnych i obligacji. Najmniej inwestycyjny charakter dla m³odych Amerykanów posiada odk³adanie pieniêdzy w skarbonce, na konto oszczêdnoœciowe i na rachunek bie¿¹cy.
Najwiêksze ró¿nice w opiniach wystêpuj¹ jednak tak¿e w innych kategoriach
ni¿ wymienione o najwiêkszej i najmniejszej sile zwi¹zku z oszczêdzaniem b¹dŸ
9 5
Tabela 2. Ró¿nice w postrzeganiu form lokat wœród studentów z Polski i USA
(ró¿nice istotne statystycznie oznaczono gwiazdk¹)
Miara w punktach
(4 to bardzo silny związek, 0 to brak związku)
Forma lokaty
średnia
PL
średnia
USA
różnica
związek z oszczędzaniem
Odkładanie pieniędzy na konto
oszczędnościowe
Odkładanie pieniędzy na rachunek
bieżący (ROR, a vista)
Kupno akcji
Kupno obligacji
Spłata długu na zakup nieruchomości
(mieszkania, domu)
Wydatki na konsumpcje mniejsze
niż dochód
Kupno jachtu
Inne
średnia
PL
średnia
USA
różnica
związek z inwestowaniem
3,20
3,09
–0,12
0,08
0,04
–0,04
1,08
0,26
1,13
0,22
0,05
–0,05
0,20
2,71
0,05
2,61
–0,15
–0,10
2,06
1,45
1,13
2,37
0,70
0,06
0,08
0,19
3,10
2,24
0,56
0,03
3,39
2,87
–0,14
–0,03
0,06
0,43
–0,93*
0,91*
0,02
–0,25
0,31
0,29
0,19
0,13
–0,12
–0,16
2,25
1,54
3,06
1,19
0,81*
–0,35
0,40
0,62
0,22
0,94
0,97
0,03
1,41
1,85
0,22
0,18
0,08
0,10
0,48
0,41
0,18
0,43
2,27
2,00
0,10
0,05
0,01
0,05
0,25
0,55
0,04
1,09
0,86*
0,15
0,14
0,52
2,53
1,21
1,35
2,43
1,49
0,33
0,29
2,57
0,06
1,08
–0,08
0,55*
–0,20
–0,40*
–0,62*
–1,07*
–0,01
–0,14
0,17
–1,89
–0,12
–0,13
–0,07
–0,04
–0,23
0,14
–0,14
0,66
2,33
0,81
0,73
1,36
1,48
0,19
0,46
0,68
0,29
0,63*
inwestowaniem. Warto je tu omówiæ. W zakresie postrzegania oszczêdzania najwiêksze ró¿nice dla Amerykanów i Polaków (tabela 2) dotycz¹: odk³adania pieniêdzy do skarbonki, wydatki na konsumpcjê mniejsze ni¿ dochód (Amerykanie
w wiêkszym stopniu ni¿ Polacy uznaj¹ to za oszczêdzanie – ró¿nica w œrednich 0,91
oraz 0,86 pkt. – istotna statystycznie) oraz za³o¿enia bankowego wk³adu d³ugoterminowego (tu odwrotnie Amerykanie w mniejszym stopniu uznaj¹ to za oszczêdzanie – ró¿nica w œrednich 0,93 pkt. – istotna statystycznie). Przyczyn¹ tego mo¿e
byæ to, ¿e Amerykanie tylko niewielki procent swoich oszczêdnoœci lokuj¹ w bankach. W Polsce zaœ ponad 80% oszczêdnoœci jest ulokowane na kontach banko-
Dariusz Fatu³a
9 6
wych. W USA wiêksz¹ popularnoœci¹ ciesz¹ siê fundusze inwestycyjne i emerytalne, akcje, obligacje.
Kupno obligacji
Inne
Kupno jachtu
Kupno akcji
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
siła związku
z oszczędzaniem
brak związku
3,5
silny związek
Rys. 3. Si³a zwi¹zku (w pkt.) poszczególnych zachowañ z oszczêdzaniem w opinii
respondentów z Polski
Inne
Kupno obligacji
Kupno akcji
Kupno jachtu
0,0
0,5
brak związku
1,0
1,5
2,0
siła związku
z oszczędzaniem
2,5
3,0
3,5
silny związek
Rys. 4. Si³a zwi¹zku (w pkt.) poszczególnych zachowañ z oszczêdzaniem w opinii
respondentów z USA
9 7
Kupno akcji
Inne
Kupno obligacji
Kupno jachtu
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
siła związku
z oszczędzaniem
brak związku
3,0
3,5
silny związek
Rys. 5. Si³a zwi¹zku (w pkt.) poszczególnych zachowañ z inwestowaniem w opinii
respondentów z Polski
Kupno akcji
Kupno obligacji
Kupno jachtu
Inne
0,0
0,5
brak związku
1,0
1,5
2,0
siła związku
z oszczędzaniem
2,5
3,0
3,5
silny związek
Rys. 6. Si³a zwi¹zku (w pkt.) poszczególnych zachowañ z inwestowaniem w opinii
respondentów z USA
W zakresie postrzegania inwestowania najwiêksza ró¿nica wystêpuje w zakresie kupna antyków, sztuki, bi¿uterii, kupna jachtu, samochodu i domu – Ameryka-
9 8
Dariusz Fatu³a
nie w mniejszym stopniu ni¿ Polacy uznaj¹ to za inwestycje (ró¿nice w œrednich
odpowiednio 1,07; 0,62; 0,40; 0,20 pkt. s¹ istotne statystycznie, oprócz ostatniej
wartoœci, tj. dla domu). Ró¿nica w przeciwnym kierunku (tzn. Amerykanie w wiêkszym stopniu ni¿ Polacy uznaj¹ za inwestycjê) zachodzi dla zakupu jednostek funduszy inwestycyjnych, zakupu obligacji i odk³adania pieniêdzy na emeryturê (ró¿nice w œrednich odpowiednio 0,81; 0,63; 0,55 pkt. s¹ istotne statystycznie).
Wynika z tego, ¿e Amerykanie w wiêkszym stopniu uznaj¹ za oszczêdzanie
takie bierne jego przejawy, jak wydatki na konsumpcje mniejsze ni¿ dochód, odk³adanie pieniêdzy do skarbonki, w inwestowaniu zaœ szukaj¹ przejawów aktywnoœci. Kupno artyku³ów luksusowych nie jest tam postrzegane jako inwestycja. Byæ
mo¿e wynika to z tego, ¿e amerykañskie spo³eczeñstwo jest zamo¿niejsze i artyku³y te czêœciej posiadaj¹ „przeciêtni obywatele” nie kojarzeni z koniecznoœci¹ prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej. Ponadto amerykañscy studenci odk³adanie
pieniêdzy na emeryturê wi¹¿¹ z wiêksz¹ aktywnoœci¹, podobnie jak inwestowanie
za pomoc¹ funduszy inwestycyjnych i obligacji. W wypadku obligacji byæ mo¿e
wynika to z uœwiadomienia zwi¹zanego z nimi ryzyka. W Polsce najbardziej znane
s¹ obligacje emitowane przez Skarb Pañstwa o stosunkowo niskim ryzyku. W USA
oprócz obligacji rz¹dowych du¿¹ popularnoœci¹ ciesz¹ siê tak¿e obligacje przedsiêbiorstw (o znacznie wiêkszym ryzyku). Ponadto ceny obligacji na rynku finansowym zmieniaj¹ siê w przeciwnym kierunku w stosunku do zmian rynkowych stóp
procentowych, co przy aktywniejszym lokowaniu w te instrumenty (zakup, a nastêpnie sprzeda¿ przed terminem wykupu) zwiêksza ryzyko inwestycyjne. Œwiadomoœæ tego faktu mo¿e wp³ywaæ na postrzeganie obligacji jako instrumentu bardziej zwi¹zanego z inwestycj¹ ni¿ z oszczêdzaniem.
Potwierdzenie ró¿nic w postrzeganiu (przedstawionych powy¿ej za pomoc¹
analizy œrednich) mo¿na uzyskaæ tak¿e za pomoc¹ tablic kontyngencji. W tablicy
takiej zestawiono w wierszu wskazania punktowe o sile zwi¹zku, a w kolumnie
procent odpowiedzi dla kraju, w którym wykonywano badania. Przyk³adowo a¿
57,41% amerykañskich studentów uwa¿a, ¿e potrzeba odk³adania pieniêdzy w skarbonce jest bardzo silna lub silnie zwi¹zana z oszczêdzaniem, wœród polskich studentów tak¹ opiniê wyra¿a tylko 21,42%. Mo¿na wiêc odrzuciæ hipotezê o braku
zale¿noœci (χ2 = 36,95; p = 0,00) miêdzy opiniami w tym wzglêdzie, a krajem respondentów. Opinia studentów z Polski na temat oszczêdzania w skarbonce wynika zapewne z uwarunkowañ makroekonomicznych. Wysoka inflacja w ubieg³ych
latach sprawia³a, ¿e oszczêdzanie takie powodowa³o utratê realnej wartoœci gromadzonych œrodków w znacznie wiêkszej mierze ni¿ w Stanach Zjednoczonych.
Dzia³anie takie by³oby wiêc marnotrawieniem posiadanych œrodków. Oszczêdzanie natomiast powinno przynamniej chroniæ œrodki przed utrat¹ ich realnych wartoœci lub powodowaæ jej wzrost przy niewielkim ryzyku. Inwestowanie zaœ daje nadzieje znacznego pomno¿enia realnej wartoœci, ale obarczone jest wiêkszym ryzykiem nieosi¹gniêcia zamierzonego wzrostu lub nawet utraty œrodków.
Przyk³adem ró¿nic w postrzeganiu si³y zwi¹zku z inwestowaniem, otrzymanych
za pomoc¹ tablic kontyngencji jest to, ¿e wœród uznaj¹cych zakup antyków, sztuki
9 9
i bi¿uterii za bardzo mocno zwi¹zany z inwestowaniem jest ponad 84% Polaków,
a tylko 15% Amerykanów. Tu tak¿e mo¿na odrzuciæ hipotezê o braku zale¿noœci
(χ2 = 36,5; p = 0,00) miêdzy opiniami w tym wzglêdzie, a krajem respondentów.
Podsumowuj¹c omawiane ró¿nice, mo¿na stwierdziæ, ¿e amerykañscy studenci
oszczêdzanie kojarz¹ z biernym zachowaniem (wydatki na konsumpcje mniejsze
ni¿ dochód, odk³adanie pieniêdzy do skarbonki), inwestowaniu zaœ przypisuj¹ wiêksz¹ aktywnoœæ i ryzyko. Równoczeœnie za przejaw inwestowania nie uwa¿aj¹ zakupu dóbr luksusowych (samochód, jacht, bi¿uteria).
4. Analiza zachowania respondentów w kwestii
rozdysponowania
dochodów
Interesuj¹cych wniosków dostarcza tak¿e analiza innych zale¿noœci za pomoc¹
tabel kontyngencji. Wybrano zale¿noœci daj¹ce mo¿liwoœæ sensownej interpretacji,
w odniesieniu do zamieszczonych w ankiecie pytañ o cechy respondentów i deklarowane zachowania.
Zestawienie sposobu zachowania w kwestii oszczêdzania z krajem daje nastêpuj¹ce rezultaty. Wœród oszczêdzaj¹cych regularnie ponad 88% stanowi¹ Amerykanie, a tylko niespe³na 12% Polacy (tabela 3). Polscy studenci w wiêkszoœci oszczêdzaj¹ nieregularnie (52,4%) lub ich wydatki s¹ równe dochodom (29,8%). Podobny procent (10%) Polaków i Amerykanów wskazuje na wydatki przekraczaj¹ce
dochody. Wspó³czynnik χ2 = 30 wskazuje, ¿e hipotezê o niezale¿noœci zmiennych
prezentowanych w wierszu i kolumnie mo¿na odrzuciæ (p < 0,000).
Tabela 3. Rozk³ad procentowy zachowañ w dziedzinie oszczêdzania wed³ug kraju
Zachowanie
Wydaję więcej niż moje dochody
Wydaję całe dochody
Oszczędzam nieregularnie
Oszczędzam regularnie
Razem
Polska
USA
Dany wiersz
do ogółu
10,7
29,8
52,4
7,1
100,0
10,0
16,4
32,7
40,9
100,0
10,3
22,2
41,2
26,3
100,0
WyraŸnie wiêkszy odsetek regularnie oszczêdzaj¹cych wœród Amerykanów
wynikaæ mo¿e z jednej strony z ogólnie wy¿szych dochodów w USA ni¿ w Polsce.
Z drugiej jednak strony dochody studentów studiów dziennych (tych obejmowa³y
badania) rzadko pochodz¹ z w³asnej pracy zarobkowej. Studenci najczêœciej korzystaj¹ z pomocy rodziców (czêœciej w Polsce) lub z kredytów (czêœciej w USA).
Wynika z tego, ¿e Amerykañscy studenci oszczêdniej gospodaruj¹ dostêpnymi œrodkami mimo wspomnianej wy¿szej zamo¿noœci spo³eczeñstwa.
Dariusz Fatu³a
100
W ca³ej próbie brakuje zale¿noœci pomiêdzy p³ci¹ a zachowaniami w dziedzinie oszczêdzania (χ2 = 3,48; p = 0,32). Co prawda wiêkszy odsetek kobiet ni¿ mê¿czyzn wydaje wiêcej ni¿ tylko swoje dochody, ale w pozosta³ych kategoriach ró¿nice s¹ relatywnie niewielkie (tabela 4).
Tabela 4. Rozk³ad procentowy zachowañ w dziedzinie oszczêdzania wed³ug p³ci
Zachowanie
Wydaję więcej niż moje dochody
Wydaję całe dochody
Oszczędzam nieregularnie
Oszczędzam regularnie
Razem
Mężczyzna
Kobieta
Dany wiersz
do ogółu
7,3
25,0
37,5
30,2
100,0
12,5
19,8
44,8
22,9
100,0
9,9
22,4
41,1
26,6
100,0
Tabela 5. Rozk³ad procentowy wœród oszczêdzaj¹cych nieregularnie dla kraju i p³ci
Płeć
Mężczyzna
Kobieta
Razem
Polska
USA
Dany wiersz
do ogółu
32,56
67,44
100,00
61,11
38,89
100,00
45,57
54,43
100,00
Tabela 6. Rozk³ad procentowy wœród oszczêdzaj¹cych regularnie dla kraju i p³ci
Płeć
Mężczyzna
Kobieta
Razem
Polska
USA
Dany wiersz
do ogółu
16,67
83,33
100,00
62,22
37,78
100,00
56,86
43,14
100,00
W rozbiciu na poszczególne kraje zale¿noœæ pomiêdzy p³ci¹ a zachowaniem
wystêpuje tylko w poszczególnych przypadkach, mianowicie gdy dotyczy:
1) wydatków wiêkszych od dochodów – wiêcej kobiet ni¿ mê¿czyzn wydaje wiêcej ponad swoje dochody zarówno w Polsce, jak i USA. Ró¿nice miêdzy krajami s¹
jednak nieistotne;
2) wydatków równych dochodom – wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet wydaje równowartoœæ dochodów zarówno w Polsce, jak i USA. Ró¿nice miêdzy krajami s¹ jednak nieistotne;
101
3) nieregularnego oszczêdzania – w Polsce nieregularnie oszczêdza wiêcej kobiet ni¿ mê¿czyzn, w USA zaœ wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet. Ró¿nice miêdzy krajami
s¹ istotne (tabela 5, p = 0,01; χ2 = 6,44).
4) regularnego oszczêdzania – podobnie jak powy¿ej w Polsce regularnie oszczêdza wiêcej kobiet ni¿ mê¿czyzn, w USA zaœ wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet. Ró¿nice
miêdzy krajami s¹ istotne (tabela 6, p = 0,03; χ2 = 4,48).
Wobec stwierdzonej wczeœniej zale¿noœci wskazuj¹cej, ¿e wœród regularnie
oszczêdzaj¹cych wiêkszoœæ to Amerykanie i w przybli¿eniu równej proporcji w próbie
obu p³ci i krajów, mo¿na podsumowaæ wyniki nastêpuj¹co:
– w Polsce kobiety albo wydaj¹ wiêcej ni¿ uzyskiwane dochody, albo te¿ czêœciej ni¿ mê¿czyŸni oszczêdzaj¹ regularnie b¹dŸ nieregularnie, rzadko natomiast
staraj¹ siê dopasowaæ swe wydatki do dochodów,
– w USA mê¿czyŸni s¹ bardziej oszczêdni od kobiet, rzadziej te¿ wydaj¹ ponad
uzyskiwane dochody i potrafi¹ dopasowaæ swoje wydatki do dochodów.
5. Zmienne ukryte w postrzeganiu respondentów
Przedstawione studentom do oceny formy lokat ró¿ni¹ siê znacznie od siebie.
Mo¿na siê by³o spodziewaæ, ¿e czêœæ z nich bardziej zwi¹zana bêdzie z oszczêdzaniem, inna z inwestowaniem, a co do pozosta³ych wyst¹pi¹ trudnoœci b¹dŸ rozbie¿noœci w zakwalifikowaniu do wspomnianych kategorii. Skale nie mia³y wiêc na celu
pomiaru postrzegania „tego samego”, lecz ustalenie ogólnie pojêtego zwi¹zku poszczególnych pozycji z ró¿ni¹cymi siê zmiennymi ukrytymi, które mo¿na w pierwszym etapie uto¿samiæ z takimi kategoriami, jak: konsumpcja, oszczêdzanie, inwestowanie. Analiza czynnikowa zastosowana dla skal oszczêdzania i inwestowania
w rozbiciu na poszczególne kraje daje rezultaty przedstawione w tabeli 7 i 8.
Dla studentów z Polski pierwsza zmienna ukryta, wyjaœniaj¹ca 15,8% zmiennoœci na skalach oszczêdzania zosta³a nazwana „konsumpcja z oszczêdnoœci”.
W jej sk³ad wchodz¹ takie zmienne u¿yte w ankiecie, jak kupno samochodu, motocykla, mieszkania, domu, jachtu. Opisywana wczeœniej analiza œrednich zwi¹zku
z oszczêdzaniem wskazuje dla tych zmiennych s³aby zwi¹zek z oszczêdzaniem. Sugeruje to, ¿e respondenci uto¿samiaj¹ te zmienne bardziej z konsumpcj¹ lub inwestycj¹ ni¿ z oszczêdnoœciami. Mog¹ to byæ równie¿ cele gromadzenia œrodków pochodz¹cych z oszczêdnoœci.
Drug¹ zmienn¹ ukryt¹ wyjaœniaj¹c¹ 13,5% zmiennoœci na skalach oszczêdzania nazwano „oszczêdzanie aktywne”. Obejmuje ona kupno obligacji oraz jednostek funduszy inwestycyjnych. Zmienne te silniej zwi¹zane s¹ ze skalami inwestowania, co wskazuje, ¿e respondenci uto¿samiaj¹ je z wiêksz¹ aktywnoœci¹ w lokowaniu œrodków.
Trzecia zmienna – „kredyty” wyjaœniaj¹ca 12% zmiennoœci najsilniej zwi¹zana
jest z ró¿nymi formami kredytu. Znamienne jest, ¿e posiada ona zwi¹zek tak¿e ze
„spekulowaniem pieniêdzmi”. Wynikaæ to mo¿e z tego, ¿e przy obecnym wysokim
bezrobociu w Polsce, a co za tym idzie mo¿liwoœci¹ utraty dochodów wszelkie kre-
Dariusz Fatu³a
102
Tabela 7. Lista zmiennych wyodrêbnionych w analizie czynnikowej dla studentów z Polski
(sk³adowe g³ówne, varimax znormalizowany)
Zmienna ukryta (procent
wyjaśnianej zmienności)
Zmienne jawne (ładunki czynnikowe)
Konsumpcja z oszczędności
(15,8%)
– kupno samochodu, motocykla (0,91)
– kupno mieszkania, domu (0,88)
– kupno jachtu (0,76)
Oszczędzanie aktywne (13,5%)
– kupno obligacji (0,84)
– kupno jednostek funduszy inwestycyjnych (0,72)
Kredyty (12%)
– spłata kredytu konsumpcyjnego (–0,78)
– pożyczenie pieniędzy komuś innemu (–0,64)
– spekulowanie pieniędzmi (–0,62)
– spłata długu na zakup nieruchomości (–0,51)
Oszczędności i wydatki obarczone
większym ryzykiem (8,2%)
– kupno antyków, sztuki, biżuterii (0,88)
– kupno akcji (0,85)
– spłata długu na zakup nieruchomości (0,71)
Inwestycje bieżące (16,6%)
– kupno papierów wartościowych (0,75)
Inwestycje długoterminowe
(14,7%)
– kupno ubezpieczenia na życie (0,71)
– odkładanie pieniędzy na emeryturę (0,70)
Inwestycje pasywne (11,9%)
– założenie bankowego wkładu długoterminowego (0,76)
– odkładanie pieniędzy na konto oszczędnościowe (0,66)
Inwestycje – spłata długu (7,7%)
– spłata długu na zakup nieruchomości (–0,71)
– odkładanie pieniędzy na rachunek bieżący (–0,70)
Inwestycje w artykuły luksusowe
(7,1%)
– kupno jachtu (0,80)
– kupno antyków, sztuki, biżuterii (0,70)
dyty wydaj¹ siê obarczone wysokim ryzykiem i postrzegane s¹ przez ankietowanych jak swoistego rodzaju „spekulacja”.
Czwarta zmienna „oszczêdnoœci i wydatki obarczone wiêkszym ryzykiem” (8,2%
zmiennoœci) wi¹¿e siê zarówno z kupnem akcji, jak i antyków, sztuki i bi¿uterii
oraz sp³at¹ d³ugu na zakup nieruchomoœci. Zmienne te, choæ znacznie ró¿ni¹ siê
miêdzy sob¹, generalnie silniej zwi¹zane s¹ z inwestowaniem ni¿ z oszczêdzaniem.
Ich wspólna cecha mo¿e mieæ zwi¹zek z du¿ym ryzykiem lokowania w ten sposób
oszczêdnoœci lub celem ich ostatecznego przeznaczenia.
£¹cznie cztery powy¿sze zmienne ukryte wyjaœniaj¹ ok. 50% ogó³u wariancji.
Œwiadczy to o trudnoœci i niejednoznacznoœci w zakwalifikowaniu okreœlonego zachowania do omawianych kategorii.
103
Tabela 8. Lista zmiennych wyodrêbnionych w analizie czynnikowej dla studentów z USA
(sk³adowe g³ówne, varimax znormalizowany)
Zmienna ukryta (procent
wyjaśnianej zmienności)
Zmienne jawne (ładunki czynnikowe)
Oszczędzanie aktywne (16,2%)
– kupno ubezpieczenia na życie (0,68)
Konsumpcja z oszczędności
(14,8%)
– kupno jachtu (–0,92)
– kupno antyków, sztuki, biżuterii (–0,89)
– kupno samochodu, motocykla (–0,77)
Kredyty (9,6%)
– spłata kredytu konsumpcyjnego (0,77)
Oszczędzanie pasywne (8,2%)
– odkładanie pieniędzy na emeryturę (0,71)
– odkładanie pieniędzy w skarbonce (0,68)
Inwestycje bieżące (18,7%)
– kupno papierów wartościowych (0,68)
Konsumpcja z inwestycji (13,3%)
– kupno jachtu (–0,93)
– kupno samochodu, motocykla (–0,91)
– kupno antyków, sztuki, biżuterii (–0,63)
Inwestycje pasywne (8,1%)
– odkładanie pieniędzy w skarbonce (–0,79)
– pożyczenie pieniędzy komuś innemu (–0,79)
– wydatki na konsumpcje mniejsze niż dochód (–0,70)
Inwestycje – nieruchomości (6,9%)
– spekulowanie pieniędzmi (0,58)
Dla skal dotycz¹cych zwi¹zku z inwestowaniem uzyskano piêæ czynników ukrytych wyjaœniaj¹cych ok. 58% ogó³u zmiennoœci. Pierwszy czynnik ukryty nazwano
„inwestycje bie¿¹ce”, wyjaœnia on ponad 16% ogó³u wariancji. Zwi¹zany on jest
z takimi zmiennymi, jak kupno akcji, jednostek funduszy inwestycyjnych, papierów wartoœciowych i obligacji. Analiza œrednich wykazuje silny zwi¹zek tych zmiennych z inwestowaniem i s³abszy z oszczêdzaniem. S¹ one wiêc najpopularniejszymi
formami lokat wolnych œrodków na rynku finansowym postrzeganymi jako bardziej ryzykowne od oszczêdnoœci. Z drugiej strony lokaty w te instrumenty zwi¹zane s¹ z krótszym okresem ni¿ lokaty koreluj¹ce z kolejn¹ zmienn¹ ukryt¹, czyli
z „inwestycjami d³ugoterimnowymi”. Wyjaœnia ona 14,7% zmiennoœci i zwi¹zana
jest kupnem ubezpieczenia na ¿ycie, odk³adaniem pieniêdzy na emeryturê i kupnem domu b¹dŸ mieszkania. Trzecia i czwarta zmienna ukryta: „inwestycje pasyw-
104
Dariusz Fatu³a
ne” i „sp³ata d³ugu” wyjaœniaj¹ce odpowiednio 11,9% i 7,7% ogólnej zmiennoœci
s¹ uto¿samiane z oszczêdzaniem. Wskazuje na to wy¿sza wartoœæ œredniej zwi¹zku
tych zmiennych z kategori¹ oszczêdzania i sam charakter zmiennych: za³o¿enie
bankowego wk³adu d³ugoterminowego, odk³adanie pieniêdzy na konto oszczêdnoœciowe, sp³ata d³ugu na zakup nieruchomoœci, odk³adanie pieniêdzy na rachunek bie¿¹cy. Dwie ostatnie wymienione tu zmienne jawne i zwi¹zana z nimi zmienna ukryta uto¿samiane mog¹ byæ z etapami pozyskania w³asnego mieszkania. Znamienne jest, ¿e zarówno kupno domu, mieszkania, jak i sp³ata d³ugu na te cele
postrzegane s¹ w wiêkszym stopniu jako inwestycja ni¿ jako oszczêdzanie. Równoczeœnie jednak w wypadku sp³aty d³ugu na te cele znacznie wzrasta zwi¹zek z oszczêdzaniem, a spada z inwestowaniem. Wyjaœniæ to mo¿na w nastêpuj¹cy sposób: jeœli
kupujemy, to mamy na to wystarczaj¹ce œrodki, inwestujemy je wiêc (niezale¿nie
czy je wczeœniej uzyskaliœmy na skutek oszczêdzania czy w inny sposób), co zwi¹zane jest z pewnym ryzykiem; jeœli zaœ sp³acamy kredyt, to nie mamy wystarczaj¹co
du¿o pieniêdzy na zakup, musimy wiêc oszczêdzaæ. Jednoczeœnie charakter inwestycyjny zakupu nieruchomoœci zwi¹zany jest z mo¿liwoœci¹ jej odsprzeda¿y po
wy¿szej cenie. W wypadku sp³aty d³ugu na zakup nieruchomoœci czêœciej s³u¿y ona
za miejsce zamieszkania ni¿ do odsprzeda¿y, traci wiêc wspomniany charakter typowo inwestycyjny.
Ostatnia zmienna ukryta – „inwestycje w artyku³y luksusowe” (7,1% zmiennoœci) obejmuje kupno jachtu, antyków, sztuki i bi¿uterii. W odniesieniu do Polaków
te kategorie s¹ silniej zwi¹zane z inwestycjami ni¿ w odniesieniu do Amerykanów.
Nieco inny uk³ad zmiennych zachodzi w wypadku studentów ze Stanów Zjednoczonych. Te same trzy zmienne jawne wi¹¿¹ siê z pierwsz¹ zmienn¹ ukryt¹ zarówno na skalach oszczêdzania jak skalach inwestowania. S¹ to kupno akcji, obligacji i jednostek funduszy inwestycyjnych. Czwarta zmienna jawna zwi¹zana ze
zmienn¹ ukryt¹ na skalach oszczêdzania („oszczêdzanie aktywne” 16,2% ogó³u
zmiennoœci) to kupno ubezpieczenia na ¿ycie. W wypadku skal inwestowania czwarta
zmienna to kupno papierów wartoœciowych. Zmienna ukryta nazwana w tym wypadku „inwestycje bie¿¹ce” wyjaœnia 18,7% ogólnej wariancji. Wymienione zmienne
jawne mo¿na wiêc uto¿samiæ z aktywnym lokowaniem oszczêdnoœci, bardziej zwi¹zanym w opinii respondentów z inwestowaniem ni¿ z oszczêdzaniem (wskazuje na
to analiza œrednich z tabeli 1 i 2).
W wypadku drugiej zmiennej ukrytej, podobnie jak poprzednio, zarówno na
skalach oszczêdzania jak i inwestowania koreluj¹ te same zmienne jawne: kupno
jachtu, samochodu, motocykla, antyków, sztuki i bi¿uterii. Zmienna ukryta „konsumpcja z ...” dla skal oszczêdzania wyjaœnia 14,8% zmiennoœci, a dla skal inwestowania 13,3% zmiennoœci.
Trzecia zmienna ukryta na skalach oszczêdzania („kredyty”) wyjaœnia 9,6%
ogó³u zmiennoœci. Koreluje ona zarówno z kredytami na nieruchomoœci jak i kredytami konsumpcyjnymi.
Czwarta zmienna ukryta „oszczêdzanie pasywne” (8,2% zmiennoœci) zwi¹zana jest z odk³adaniem pieniêdzy na emeryturê i do skarbonki. Mo¿na s¹dziæ, ¿e
105
takie zestawienie zmiennych jawnych wynika z opinii, ¿e emerytura mo¿e pochodziæ zarówno ze œrodków inwestowanych aktywnie (zale¿nie od naszych decyzji),
jak i ze œrodków z naszego punktu widzenia biernych, których pomna¿anie niezale¿ne jest od naszych decyzji (jak odk³adanie pieniêdzy do skarbonki).
Na skalach inwestowania trzecia zmienna ukryta „inwestycje pasywne” (8,1%
zmiennoœci) to typowe oszczêdnoœci: odk³adanie pieniêdzy w skarbonce, wydatki
na konsumpcje mniejsze ni¿ dochód, po¿yczenie pieniêdzy komuœ innemu. Ostatnia pozycja w tym zestawieniu sugeruje, ¿e w opinii Amerykanów po¿yczenie pieniêdzy wi¹¿e siê raczej z niewielkim ryzykiem.
Czwarta zmienna ukryta „inwestycje – nieruchomoœci” (6,9% zmiennoœci) wskazuje na zwi¹zek z zakupem nieruchomoœci. Wydaje siê, ¿e postrzegane tu ryzyko
jest znacznie wiêksze, na co wskazuje stosunkowo wysoka korelacja ze zmienn¹
spekulowanie pieniêdzmi. Mo¿e to wi¹zaæ siê z opini¹ o zakupie nieruchomoœci
z myœl¹ o póŸniejszej odsprzeda¿y.
6. Zakoñczenie
Porównuj¹c zmienne ukryte i skorelowane z nimi zmienne jawne dla obu grup
studentów, mo¿na stwierdziæ, ¿e w wypadku studentów amerykañskich bardziej
zbli¿ony do siebie uk³ad zmiennych jawnych wystêpuje dla skal oszczêdzania i inwestowania. Przyk³adowo zmienna ukryta na skalach oszczêdzania „oszczêdzanie
aktywne” i zmienna ukryta na skalach inwestowania „inwestycje bie¿¹ce” koreluj¹
prawie z tymi samymi zmiennymi jawnymi. Mo¿na wiêc uznaæ, ¿e obie wskazuj¹ na
aktywn¹, zwi¹zan¹ z ryzykiem, formê lokowania wolnych œrodków i uto¿samiæ je
z inwestycjami. Podobna sytuacja zachodzi dla zmiennych okreœlonych jako
„konsumpcja z oszczêdnoœci lub inwestycji”. Taka struktura zmiennych wskazuje
na spójny obraz postrzegania poszczególnych zachowañ, które mo¿na uj¹æ w piêæ
kategorii: konsumpcja (konsumpcja z oszczêdnoœci i inwestycji), oszczêdzanie (oszczêdzanie pasywne i inwestycje pasywne), kredyty, inwestowanie (oszczêdnoœci aktywne i inwestycje bie¿¹ce), inwestycje specyficzne (inwestycje nieruchomoœci).
Dla studentów z Polski uk³ad zmiennych jest nieco mniej jednoznaczny. Nie da
siê wskazaæ grupy zmiennych, które na obu skalach zachowuj¹ podobny uk³ad.
Mo¿e to wynikaæ z braku wykrystalizowanych opinii na temat niektórych zachowañ. Przyk³adowo zmienna „kupno antyków, sztuki, bi¿uterii” na jednej skali jest
„blisko” „kupna jachtu”, a na drugiej „kupna akcji”. Trudno wiêc wskazaæ jednoznacznie konsumpcyjny b¹dŸ inwestycyjny charakter tej zmiennej. Przyczyny wspomnianych ró¿nic tkwi¹ zapewne w uwarunkowaniach historycznych, dochodowych
i kulturowych spo³eczeñstwa polskiego i amerykañskiego, o czym wspomniano w
treœci artyku³u dla poszczególnych wyra¿anych w ankiecie opinii. Ponadto w Polsce ponad 80% aktywów finansowych ludnoœci ulokowanych jest na kontach bankowych, ok. 10% w papierach wartoœciowych i po ok. 5% w funduszach powierniczych i ubezpieczeniach na ¿ycie. W USA proporcje te s¹ odwrotne. Amerykanie
106
Dariusz Fatu³a
ponad 80% aktywów ulokowali w ró¿nego typu funduszach i papierach wartoœciowych, a tylko niespe³na 20% na kontach bankowych. Inny jest te¿ okres inwestycji.
Wed³ug danych z „Pioneera” – jednego z najwiêkszych funduszy dzia³aj¹cych w
Polsce, tylko 29% nabywaj¹cych jednostki uczestnictwa utrzymuje je ponad 5 lat,
32% lokuje w ten sposób oszczêdnoœci na okres od 1 roku do 5 lat, pozostali zbywaj¹ jednostki przed up³ywem jednego roku. W Stanach Zjednoczonych a¿ 85%
obywateli lokuj¹cych swe oszczêdnoœci w funduszach utrzymuje jednostki ponad
10 lat, czêsto a¿ do samej emerytury.
Podsumowuj¹c, mo¿na stwierdziæ, ¿e opisywane tu ró¿nice w postrzeganiu
oszczêdzania i inwestowania maj¹ dwie p³aszczyzny. Po pierwsze, zarówno studenci z Polski jak i ze Stanów Zjednoczonych dostrzegaj¹ istotne ró¿nice pomiêdzy
poszczególnymi formami zachowania na rynku finansowym. Po drugie, istniej¹
rozbie¿noœci w opiniach na ten temat pomiêdzy Polakami i Amerykanami. Oprócz
uwarunkowañ spo³eczno-gospodarczych w obu krajach, to konkretne zachowania
kszta³tuj¹ opinie i odwrotnie – opinie kszta³tuj¹ zachowania. Ogólnie wydaje siê,
¿e dojrzewanie rynku finansowego wp³ywa na krystalizowanie opinii na poszczególne tematy. Przedstawione wnioski mog¹ pos³u¿yæ do lepszego kszta³towania
oferty lokat wolnych œrodków na rynku finansowym.
Literatura
Olson J.C., Peter J.P., Consumer Behavior and Marketing Strategy, Irwin McGraw-Hill, Boston 1999.
Schor J.B., The Overspent American, Upscaling, Downshifting, and the New Consumer, Basic Books,
Chicago 1999.
Warneryd K.E., The Psychology of Saving, A Study on Economic Psychology, Edward Elgar Publ., Inc.,
Northampton, Massachusetts 1999.
Perceptional Differences in Saving and Investment Amongst Polish
and American Students
The paper discusses the issue of being aware of varied forms of saving surplus resources. This
is based on surveys conducted among Polish and American students. First, various differentiated
behaviours as per saving and investing were analyzed. Next, existing differences in this respect in
both countries were checked. The perceivable differences were deemed to be due to social economic
conditions of both countries. Stated behaviours in the area of saving and its interrelationship with
other variables were also analyzed. The last part of the paper is devoted to reducing variables
using the factor analysis in order to expose common elements connected with a given form of
saving.

pokaż

Transkrypt

Podobne dokumenty

Jak kupić lub wynająć biuro czy apartament

Magda Mołek - Bazgroszyt.pl

sprawozdanie z pobytu na programie erasmus w brukseli

nieruchomości - Capital