Różnorodność biologiczna i jej ochrona

Różnorodność biologiczna
i jej ochrona
Jak to ogarnąć?
Elżbieta Tyralska - Wojtycza
1
Czym jest różnorodność biologiczna?
Można oczywiście przytoczyć definicje – ale te
znajdziemy w wielu mądrych dziełach a także w wielkiej
księdze współczesnego człowieka – w Internecie.
Może więc tylko, tak dla wprawki, przypomnijmy:
Termin
różnorodność biologiczna' (ang. biological diversity) stworzony
został przez Thomasa Lovejoya w 1980 r.
W powszechnym użyciu znalazł się od około połowy lat 80.
Stosowany jest w kontekście zagrożeń środowiska naturalnego,
w szczególności w odniesieniu do zagadnienia wymierania
gatunków - http://pl.wikipedia.org/wiki/
Równie znana definicja została zaproponowana przez Wilsona w dziele pt. Diversity
of Life (1992) - http://www.ekoedu.uw.edu.pl/download/wyklady/Andrzejewski.doc
Może spróbujmy porozmawiać o różnorodności, wyobraźmy ją
sobie, odnajdźmy ją wokół nas a może i w nas samych.
2
Przyroda towarzyszyła człowiekowi od początku jego
istnienia. Była dla niego czymś tak naturalnym, jak
dzień i noc,
zmieniające się pory roku,
jak powietrze i woda.
Była podstawą jego istnienia. Stanowiła dla niego
wartość bezcenną, ponieważ była
jedynym źródłem jedzenia, picia oraz schronienia.
Ta cudowna różnorodność biologiczna jest darem
przyrody;
światem żywych form, dźwięków,
zapachów, barw i ruchu.
Starożytni mawiali, życie - różnorodność biologiczna jest solą świata we wszystkich jego przejawach.
Była czy jest?
Czy dzisiaj, w dobie techniki, jest inaczej?
3
Czy tylko zdaje się nam, że jest inaczej?
Przedmiotem ochrony powinno być całe bogactwo przyrodnicze
występujące na Ziemi.
Jednak ograniczone środki finansowe przy znacznych kosztach, które
trzeba ponieść na ochronę różnorodności biologicznej, zwłaszcza
przy zastosowaniu czynnych form ochrony, zmuszają do wydzielenia
grup gatunków i ekosystemów o wysokich priorytetach ochronnych.
Szczególny nacisk należy zatem położyć na te składniki
różnorodności,
które są rzadkie
i w różny sposób zagrożone
wyginięciem lub trwałym przekształceniem.
Przy wyróżnianiu tych priorytetowych elementów, należy brać pod
uwagę przesłanki biologiczne.
4
Podążając za myślą Anny Kalinowskiej (Ekologia wybór
przyszłości)
możemy
porównać
przyrodę
do
wielkiego
przedstawienia, w którym życie jednego organizmu zależy od innych
organizmów. Dziesiątki tych zależności powoduje, że tak, jak w wielkim
przedstawieniu, każdy organizm ma swoją rolę. Jednak w teatrze życia
biorą udział mniejsi i więksi aktorzy. Braku tych mniejszych
prawdopodobnie prawie nikt nie zauważy, ale nieobecność tych
większych
może
„położyć”
całą
sztukę.
Ci główni aktorzy to GATUNKI:
- KLUCZOWE, których obecność wpływa na strukturę i funkcjonowanie
całego ekosystemu, np. zwierzęta zapylające, roznoszące nasiona,
rośliny żywicielskie, drapieżniki kontrolujące liczebność.
- UTYLITARNE - mające ważne znaczenie użytkowe,
- ETYCZNO-KULTUROWE - postrzegane przez społeczeństwo jako
tzw. gatunki flagowe, np. w przypadku naszego kraju - żubr, bocian
biały, orzeł,które są traktowane przez społeczeństwo jako szczególne
dobro narodowe.
WIELKI SPEKTAKL ŻYCIA
5
’
Różnorodność biologiczna jest kluczem do utrzymania
całości świata jaki znamy.Jest też przejawem zmienności
wszystkich żywych organizmów.
– Różnorodność rozumiana, strukturalnie to życie :
’
’
we wszystkich jego formach – rośliny, zwierzęta, grzyby, bakterie
i inne mikroorganizmy,
na różnych poziomach organizacji biologicznej – genetycznym,
gatunkowym, ekosystemowym, krajobrazowym.
– Różnorodność rozumiana, funkcjonalnie:
’
’
obejmuje procesy ekologiczne,
uwzględnia procesy ewolucyjne,
poprzez które organizmy te wzajemnie działają na siebie i wchodzą
w relacje ze środowiskiem.
6
Czy różnorodność biologiczna jest przedmiotem
troski tylko w naszych czasach?
Kilka refleksji z przeszłości
http://pl.wikipedia.org/wiki/Platan
Pierwszy znany przypadek ochrony
konkretnego obiektu przyrodniczego miał
miejsce w V w. p.n.e. w Persji. Wtedy to
Kserkses ustanawia pierwszy „pomnik
przyrody”; był to dorodny platan nieopodal
7
rzeki Meander w Azji Mniejszej.
W czasach nowożytnych mamy liczne dowody ochrony przyrody.
Początkowo były one związane z feudalnym prawem możnowładców
do wyłącznego korzystania z dóbr przyrody (regalia) – najczęściej
dotyczyło to zapewnienia sobie grubej zwierzyny do polowań czy ryb
do połowu.
W roku 1030 w Szkocji, a w roku
1258 w Hiszpanii wprowadzono
okresy ochronne dla ryb.
W 1283 r. w Anglii wydano zakaz
stosowania sieci z drobnymi oczkami
do łowienia ryb, zakaz ogłuszania
ryb, a także stawiania zapór.
http://www.losiowy.wojjy.com/
Jeden z najstarszych zapisów
dotyczących zakazu polowań
ukazał się w Anglii w roku 1016.
W 1714 r. w Rosji car Piotr I
wydaje zakaz polowań na łosie
w guberni petersburskiej, w roku
1737 zakazem tym obejmuje
całą europejską część Rosji, a
caryca Katarzyna w roku 1773
8
ponawia ten zakaz.
’
Dość powszechne przez kolejne stulecia były zakazy wycinania
lasów: Anglia –1016 r., Francja –1209 r., Czechy – 1355 r.,
Cesarstwo Niemieckie –1436 r. (niszczenie i podpalanie).
http://www.drzewa.com.pl/product_info.
php?products_id=495
Oprócz uwarunkowań gospodarczych decyzje o
ochronie lasów podyktowane były także celami
militarnymi. W 1691 r. Kolonia Brytyjska w Ameryce
Północnej wydała zakaz ścinania sosen wejmutek
o średnicy pnia powyżej 64 cm jako cennego
surowca i rezerwy drewna do budowy okrętów.
Podobnie 137 lat później, w 1828 roku na Florydzie
w USA utworzono rezerwaty
leśne dla potrzeb militarnych.
W historii odnotowano także przykłady ochrony
szeregu gatunków ptaków. Są to np.: zakaz odłowu
sikor w Nadrenii w Niemczech - 1324 r.,
http://ptaki.polska.pl/baza_gatunkow/gallery,Sikorka_
modra_(Parus_caeruleus)_,gid,188066,cid,625.htm
a w XV wieku ochrona słowików, zakaz odłowu
ptaków owadożernych – w kantonie Zurych – w roku
1535. Na uwagę zasługuje tutaj rzadka w tamtych
wiekach motywacja – zakaz podyktowany był nie
tylko tym, że ptaki te są użyteczne dla człowieka, ale
9
także ich pięknym śpiewem, które raduje serce
człowieka.
http://eduseek.interklasa.pl/artykuly/artykul/ida/4141/idc/19/
Rzadziej wydawano instrukcje bądź zarządzenia mające na celu
racjonalne gospodarowanie dobrami przyrody.
’Tak
np. było w Peru: już w XVI wieku
zarządzenie Inków zakazuje polowania
na wikunii oraz dopuszcza spędy na
strzyżenie wełny co 3 lata.
http://www.kiribaticlub.pl/g.php?o=86&s=./img/galeria/peru
’Z
tego samego okresu pochodzi zarządzenie w sprawie
wykorzystania ptasiego guana – dopuszcza się eksploatację na
miarę zasobów oraz zakazuje się niepokojenia ptaków poza
okresami wydobywania nawozu przedzielonego długimi okresami
spokoju.
’W 1650 roku w Niemczech wydano zakaz niszczenia zieleni
z okazji Zielonych Świąt.
’W 1691 roku wprowadzono we Fryzji zakaz strojenia zielenią
i kwiatami domów podczas wesel.
’Z kolei w Kolonii Brytyjskiej w Ameryce Północnej w 1681 roku
wprowadzono instrukcję wyrębu lasu z zachowaniem co piątego 10
akra nietkniętego drzewostanu.
Nakazywano także ochronę przyrody, np. zieleni, starych
drzew i ptaków z pobudek estetycznych, kontemplacyjnych,
przyrodniczych. Np. od ok. IV wieku w Europie wprowadzono
ochronę zieleni naturalnej wokół pustelni, a od ok. XIII wieku wokół klasztorów, jako sprzyjającej kontemplacji. W Danii w 1671
roku król Chrystian zakazuje wycinania lasów, by ochronić
największą wartość daną Księstwu przez Boga i naturę.
Pojawia się też krytyka niszczenia lasów wypowiadana
przez autorytety moralne; na przełomie XV i XVI wieku
Leonardo da Vinci krytykuje niszczenie lasów i innych
elementów przyrody,
Jan Kochanowski ostrzega przed następstwami masowej
wycinki lasów.
Luter pisze „Skargę ptaków...” – jest to jedna z
pierwszych publikacji poświęcona ochronie ptaków tamtego
okresu.
W 1801 roku pastor niemiecki J. Bechstein kwestionuje
podział zwierząt na pożyteczne i szkodliwe oraz wyraża opinię,
iż wyniszczenie jakiegokolwiek gatunku jest czynem niegodnym 11
człowieka.
12